Nadwaga i otyłość

Pietrycha Marta
Leżajsk
Nadwaga i otyłość
2
Nadwaga i otyłość
(studentka WZPiNoS KUL Stalowa Wola)
Według literatury medycznej otyłość to ogólnoustrojowa, przewlekła choroba
metaboliczna, która wynika z zaburzeń równowagi pomiędzy poborem, a
wydatkowaniem energii. Objawem tak rozumianej otyłości jest zwiększenie ilości tkanki
tłuszczowej w organizmie człowieka (1). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa
otyłość jako ,,stan patologicznego zwiększenia ilości tkanki tłuszczowej w
organizmie”(2). Definicja ta zwraca dodatkowo uwagę na skutki tego niekorzystnego
zjawiska jakim jest: pogorszenie stanu zdrowia. Nadwaga jest związana z
podwyższeniem się masy ciała lecz w porównaniu do otyłości nie odnosi się do procesu
intensywnego magazynowania się tkanki tłuszczowej(3).
W praktyce otyłość dla osób dorosłych określana jest jako ,,BMI większe od 30,
a nadwaga jako BMI większe od 25”(4), a BMI powyżej 40 mówi o bezpośrednim
zagrożeniu dla życia, prowadzącego do zgonu. Natomiast określenie otyłości u dzieci jest
bardziej skomplikowane. Spowodowane jest to tempem rozwoju tkanki tłuszczowej. W
procesie rozwoju tkanki tłuszczowej dochodzi zarówno do zmian ilościowych, jak i
rozmieszczenia. Różnice te widoczne są już w piątym roku życia. U chłopców tkanka
tłuszczowa znajduję się głównie w górnej połowie ciała, a więc: na karku, nadbrzuszu i
ramionach gdzie z wiekiem ilość jej wzrasta, a maleje w dolnej części ciała. Dziewczęta
zaś rozmieszczoną mają tkankę tłuszczową w dolnej połowie ciała, zwłaszcza na:
biodrach, podbrzuszu, udach, pośladkach, a ich masa rośnie z wiekiem aż do zakończenia
procesu dojrzewania (5)
____________________________________
1. P. Izdebski, A. Rucińska- Niesyn, Psychologiczne uwarunkowania otyłości dzieci-rola rodziny, w: Nauki
o edukacji , nr 4, Bydgoszcz 2009, s. 150.
2. Tamże..
3. A. Mazur, Dynamika i czynniki ryzyka występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wieku szkolnym,
Rzeszów 2009, s.12.
4. E. Małecka- Tendera , P. Socha, Otyłość u dzieci i młodzieży, Warszawa 2011, s. 9.
5. A. Mazur, Dynamika i czynniki ryzyka występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wieku szkolnym,
Rzeszów 2009, s. 10.
6. Tamże.
W ocenie stopnia zarówno nadwagi jak i otyłości należy wziąć pod uwagę różnice
w przebiegu wzrostu u każdej płci, a także indywidualne różnice w budowie i składzie
ciała. Stąd też należy posłużyć się wiekiem kalendarzowym dziecka. W Polsce do
określenia otyłości i nadwagi wykorzystuje się siatki centylowe BMI. I tak gdy uzyskany
wynik BMI jest powyżej 90 centyla to wówczas dziecko ma nadwagę, zaś jeśli
otrzymany wynik przekracza 97 centyl to dziecko jest otyłe.
1
W 1997 roku Światowa Organizacja Zdrowia określiła otyłość jako ogólnoświatową
epidemię, która obejmuje zarówno dorosłych, jak i dzieci (7) .
Niepokojące są wyniki pediatrów, z których wynika, iż ,,odkładanie się tłuszczu do 6-go
roku życia, bez wyszczuplenia w tym okresie, grozi otyłością w wieku dojrzałym”(8) .
Otyłe dziecko wchodząc w wiek dojrzałości ma jedynie 25 % szans na powrót do swojej
normalnej wagi, gdy przekroczy ten wiek, szanse są niewielkie i wynoszą już tylko 3 %.
Ze względu na etiopatogenezę wyróżniamy dwa typy otyłości:
1.
Otyłość prosta (w 90 % przypadkach wynika z zaburzeń występujących między
energią dostarczoną z pożywieniem, a jej wydatkowaniem przez wysiłek fizyczny),
2.
Otyłość wtórna (10 % przypadków otyłości jest wynikiem zaburzeń zdrowotnych
jak: neurologiczne, hormonalne, wrodzone zespoły genetyczne czy przewlekłe
przyjmowanie leków) (9).
W zależności od rozmieszczenia tkanki podskórnej wyróżniamy otyłość:

Brzuszną (zwana także typem ,,jabłko”, charakteryzuje się nagromadzeniem
tkanki tłuszczowej w okolicy zaotrzewnowej),

Pośladkowo-udową (inaczej typ ,,gruszka”, przejawia się nagromadzeniem tkanki
tłuszczowej w okolicy bioder i pośladków, występuje najczęściej wśród kobiet).(10).
Czynniki wpływające na powstanie otyłości wśród dzieci możemy podzielić na:

czynniki genetyczne (stanowią 50-60 %),

czynniki środowiskowe (szacuje się że stanowią 40- 50 %, czynniki te dodatkowo
wpłynąć na ujawnienie się pewnych genetycznych cech) (11) .
Do głównych przyczyn otyłości prostej należą następujące czynniki środowiskowe:
_____________________________________________
7. G. Sikorska-Wiśniewska, Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży, w: Żywność. Nauka. Technologia.
Jakość, Kraków 2007, 6 (55), s. 73.
8. E. Ochnio, Odżywianie się. Znajomość zasad zdrowego odżywiania się, a nawyki żywieniowe dzieci
sześcioletnich, ,,Lider” 2005, nr. 167, s. 7.
9. M. Makarewicz-Wujec ,Otyłość u najmłodszych, „Wychowanie w przedszkolu”, nr 11, Warszawa 2009, s.
24.
10. M. Kurowska, D. Przybylska, P. Przybylski, Otyłość i nadwaga w populacji rozwojowej, ,,Hygeia Public
Health” 2012, 47(1), s. 30.
11. E. Małecka- Tendera, P. Socha, Otyłość u dzieci i młodzieży, Warszawa 2011, s.12.

złe nawyki żywieniowe rodziny (zwiększony pobór kalorii, jedzenie zbyt dużej
ilości pokarmu, niż się potrzebuje, nieregularne posiłki, częste podjadanie, zmniejszenie
w diecie ilości warzyw i owoców, wzrost spożycia słodkich napojów, a także posiłków
z barów szybkiej obsługi, gdzie spożywa się wysokoenergetyczną żywność typu fast food
zawierającą dużą ilość nasyconych tłuszczów, a niską- błonnika (12),

rozbudowany marketing i reklama słodkich oraz tłustych produktów,

nadmierny przyrost masy ciała matki w czasie ciąży, jak i zbyt krótki czas
karmienia piersią,

przekarmianie niemowląt pokarmami o dużej ilości białka (13),

dyskomfort emocjonalny (jedzenie kompensuje przeżywane niepowodzenia przez
dziecko, kiedy czuje się niekochane bądź nieakceptowane. Dziecko pragnie zwrócić na
siebie uwagę),
2

częste karmienie dziecka przez rodziców (dając dziecku jedzenie, rodzic
zmniejsza własne poczucie winy, taka sytuacja ma miejsce, gdy rodzic nie potrafi
zaspokoić innych potrzeb swojego dziecka),

zaburzona norma prawidłowej sylwetki (dziecko nie zauważa u siebie nadmiaru
masy ciała, gdy otyli są jego rodzice, dla niego bycie otyłym oznacza lojalność w
stosunku do rodziców, dziecko pragnie identyfikować się z rodzicem),

fałszywy głód (jest wynikiem wyuczonej reakcji na stres, redukuje napięcie
jedzeniem, utożsamia niebezpieczeństwo z głodem) (14),

brak zdolności do sprawowania kontroli przez jednostkę (zdolność ta kształtuje
się w czasie rozwoju dziecka, brak jej spowodowany jest nieodpowiednią postawą
rodzicielską. Nadmierna kontrola ze strony rodziców sprawia, iż dziecko nie doświadcza
własnej, samodzielnej kontroli. Mechanizm kontroli dziecka jest przełamywany przez
same zachowanie rodzica, które to na siłę zmusza dziecko do jedzenia, bo wie ile, że
dziecko powinno zjeść dużo. Rodzic w tym przypadku jest zewnętrznym regulatorem
sytości, zaś dziecko biernym odbiorcą (15),

mała aktywność fizyczna (często nazywana ,,couch potato kid”(16) oraz
nieprawidłowo ukształtowany styl życia rodziny (spędzanie zbyt dużo czasu przed
telewizorem bądź komputerem, dodatkowo objadając się wysokokalorycznymi
przekąskami, ruch na świeżym powietrzu ogranicza się jedynie do krótkiego niedzielnego
spaceru),

niski poziom wykształcenia rodziców (nieświadomość konsekwencji jakie niesie
otyłość) i sytuacji rodzinnej (rodzice kupują najtańsze produkty, często o zbyt dużej
kaloryczności (17) .
_________________________________________
12. A. Mazur, Dynamika i czynniki ryzyka występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wiueku szkolnym,
Rzeszów 1009. s 34-35
13. Tamże, s. 35.
14. P. Izdebski, A. Rucińska- Niesyn, Psychologiczne uwarunkowania otyłości dzieci-rola rodziny, w: Nauki
o edukacji , nr 4, Bydgoszcz 2009, s. 152-156.
15. Tamże, s.153.
16. Sikorska-Wiśniewska, Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży, w: Żywność. Nauka. Technologia. Jakość,
Kraków 2007, 6 (55), s. 76.
17. A. Mazur, Dynamika i czynniki ryzyka występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wiueku szkolnym,
Rzeszów 1009. s. 40
18. J. Charzewska, E. Chabros, Praktyczne metody oceny stanu odżywienia dzieci w wieku przedszkolnym,
w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego żywienia
dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 64.
______________________________________________
Nadwaga i otyłość u dzieci postrzegana jest często przez rodziców jako przejściowa
dolegliwość, z której dziecko „wyrośnie”(18) Stąd też rodzice nie uważają otyłości za
chorobę, są nieświadomi, że może spowodować wystąpienie przewlekłych chorób
zakaźnych.
Otyłość u dzieci w wieku przedszkolnym prowadzi do:
3

zaburzeń metabolicznych w gospodarce lipidowej, a więc podwyższenie
cholesterolu całkowitego i trójglicerydów we krwi,

zaburzeń w gospodarce węglowodanowej, prowadząc do wystąpienia cukrzycy
typu 2,

nieprawidłowego rozwoju układu kostno- stawowego (przyczynia się do
powstania wad postawy, skrzywienia kręgosłupa, płaskostopia, koślawości lub
szpotawości kolan (19),

wzrost zachorowalności na choroby nowotworowe (20),

zaburzeń miesiączkowania u dziewczyn w późniejszym wieku, zaś u chłopców
zaburzeń dojrzewania płciowego i ginekomastia (21),

wzrostu podatności na schorzenia układu oddechowego, niedomykalność
zastawki płucnej,

zbyt szybki proces dojrzewania,

podwyższenia ciśnienia krwi,

zaburzeń emocjonalnych,

trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, poczucie dezaprobaty,

depresja (im wyższy wskaźnik BMI tym jest silniej wyrażana),

nadciśnienie, w wieku dojrzałym: miażdżyca naczyń i udary (22),

wycofania się ze wspólnych zabaw ruchowych,

mniejszej aktywności fizycznej,

gorszej samooceny (23).
Spożywanie nadmiaru ilości kalorii przy niedostatecznej ilości ruchu sprzyja rozwojowi
otyłości i nadwagi. U dzieci w wieku przedszkolnym jest to szczególnie niebezpieczne ze
względu na proces wzrostu i rozwoju. Dużą role w tym zakresie mają rodzice, którzy są
w pełni odpowiedzialni za swoje dzieci. To właśnie oni są dla nich wzorem i powinni być
w pełni świadomi konsekwencji jakie niosą ze sobą otyłość i nadwaga.
_____________________________________________
19. M. Kurowska, D. Przybylska, P. Przybylski, Otyłość i nadwaga w populacji rozwojowej, ,,Hygeia
Public Health” 2012, 47(1), s. 32.
20. Tamże.
21. Tamże.
22. G. Sikorska-Wiśniewska, Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży, w: Żywność. Nauka. Technologia.
Jakość, Kraków 2007, 6 (55), s. 78.
23. P. Izdebski, A. Rucińska- Niesyn, Psychologiczne uwarunkowania otyłości dzieci-rola rodziny, w: Nauki
o edukacji , nr 4, Bydgoszcz 2009, s. 150-151.
_____________________________________________________
Bibliografia:
1.
Charzewska J., Chabros E., Praktyczne metody oceny stanu odżywienia dzieci w wieku
przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad
prawidłowego żywienia dzieci w przedszkolnych, Wydawnictwo Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa
2011, s. 60-71.
2.
Izdebski P., Rucińska- Niesyn A., Psychologiczne uwarunkowania otyłości dzieci-rola rodziny, w:
M. Cichosz, G. Szabelska, Rocznik naukowy, Nauki o edukacji, Wydawnictwo KPSW, nr 4, Bydgoszcz 2009,
s. 150-156.
3.
Kurowska M, Przybylska D, Przybylski P, Otyłość i nadwaga w populacji rozwojowej, ,,Hygeia
Public Health” 2012, 47(1), s. 32.
4.
Małecka-Tendera E., Socha P., Otyłość u dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2011.
5.
Mazur A., Dynamika i czynniki ryzyka występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wieku
szkolnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009.
4
Sikorska-Wiśniewska G., Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży, w: Żywność. Nauka. Technologia.
Jakość, Kraków 2007, 6 (55), s. 73,76,78.
6.
5