Koncepcje rozwoju człowieka
advertisement
Projekt systemowy współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.4. Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty www.nauczyciele.org.pl Wybrane elementy z psychologii rozwojowej, wychowawczej i klinicznej opracowanie Urszula Sierżant Psychologia • ( gr. Psyche – dusza, logos – nauka), nauka o czynnościach psychicznych człowieka i o regulacji jego stosunków z otoczeniem. Człowiekiem psychologia interesuje się głównie jako podmiotem zachowania się, kiedy mówimy zaś o psychologii jako nauce o zachowaniu się mamy na myśli przede wszystkim specyficzne, ludzkie formy zachowania się. opracowanie Urszula Sierżant Sytuacje • Sytuacją nazwiemy układ wzajemnych stosunków człowieka z otoczeniem w danym momencie czasu. Możemy wyróżnić sytuacje egzystencjalne (życiowe, bytowe) oraz sytuacje behawioralne ( czynnościowe). • To sytuacje życiowe mają znaczący wpływ na rozwój człowieka i kształtowanie się jego osobowości. opracowanie Urszula Sierżant Środowisko • Wśród uwarunkowań procesów psychicznych i zachowania się człowieka jednym z bardziej istotnych są uwarunkowania społeczne, związane z oddziaływaniem innych ludzi i specyficznych dla nich form działalności. Ludzie stwarzają sobie zarówno środowisko społeczne jak i kulturę,( konkretne sytuacje w których poznają świat i działają), które wpływają na ich psychikę i zachowanie się. opracowanie Urszula Sierżant Wychowanie • jest to proces, który przebiega wielokanałowo, w którym uczestniczy nauczyciel i uczeń, • budowany jest na bazie kontaktu i doświadczeń, • są to działania zamierzone i niezamierzone. opracowanie Urszula Sierżant Wpływy na rozwój osobowości • Wpływy niewychowawcze, np.: genetyka, klimat, warunki wyznaczone przez właściwości psychiczne. • Wpływy wychowawcze. opracowanie Urszula Sierżant Wybrane mechanizmy osobowości • Poczucie własnej wartości • Samoocena • Postawa zależności i związek zależnościowy • Potrzeba osiągnięć • Motywacja opracowanie Urszula Sierżant Wpływy wychowawcze Pod względem wychowawczym za najważniejsze uznaje się dwa czynniki: • Stosunek emocjonalny dorosłego do dziecka. (Miłość – Wrogość) • Stopień kontroli zachowań dziecka. ( Silna kontrola – swoboda) opracowanie Urszula Sierżant Spójność systemu kontroli • Spójność systemu wychowawczego daje dziecku poczucie stałości warunków, poczucie bezpieczeństwa. opracowanie Urszula Sierżant Spójność systemu kontroli • Spójność systemu wychowawczego daje dziecku poczucie stałości warunków, poczucie bezpieczeństwa. opracowanie Urszula Sierżant Typy wychowania • Wychowanie nadmiernie opiekuńcze – silna miłość i akceptacja, niskie wymagania, częsta kontrola, częste nagradzanie zawsze adekwatne, wyręczanie. • Wychowanie demokratyczne –miłość i akceptacja, wysokie wymagania, rzadka kontrola, okazjonalne nagradzanie. opracowanie Urszula Sierżant Typy wychowania • Wychowanie liberalne – miłość i akceptacja, niskie wymagania, rzadka kontrola, nagradzanie. • Wychowanie osiągnięciowe – miłość i wysoki stopień akceptacji, wysokie wymagania, częsta kontrola, nagradzanie. opracowanie Urszula Sierżant Typy wychowania • Wychowanie liberalne – miłość i akceptacja, niskie wymagania, rzadka kontrola, nagradzanie. • Wychowanie osiągnięciowe – miłość i wysoki stopień akceptacji, wysokie wymagania, częsta kontrola, nagradzanie. opracowanie Urszula Sierżant Typy wychowania • Autokratyzm rygorystyczny- wrogość lub brak akceptacji, wysokie wymagania, częsta kontrola, kary. • Autokratyzm punitywny – wrogość lub brak akceptacji, niskie wymagania, kary. • Autokratyzm okazjonalny – wrogość lub brak akceptacji, niskie wymagania, sporadyczna kontrola, brak wzmocnień. opracowanie Urszula Sierżant Typy wychowania • Wychowanie zaniedbujące – obojętność, niskie wymagania, brak kontroli, brak systemu wzmocnień. • Wychowanie odrzucające – wrogość, niskie wymagania, rzadka kontrola, silne kary. opracowanie Urszula Sierżant Rozwój człowieka rozwój osobniczy jest dynamicznym długotrwałym procesem, doprowadzającym do ilościowych przemian w całokształcie działalności jednostki oraz w zakresie poszczególnych funkcji i czynności psychicznych. Owe zmiany rozwojowe mają charakter progresywny, postępowy i są ukierunkowane na przechodzenie od niższych do wyższych form działania, na osiąganie coraz doskonalszych form regulacji ze światem zewnętrznym. opracowanie Urszula Sierżant Etapy rozwoju Niemowlęctwo (0-2 lata) - całkowita fizyczna i psychiczna zależność od rodziców, brak autonomii (dziecko czuje się "częścią matki" i w zasadzie nie podejmuje samodzielnych działań), dojrzałość na poziomie odruchów i instynktu samozachowawczego. opracowanie Urszula Sierżant Etapy rozwoju Etap małego dziecka (3-10 lat) świadomość swojej odrębności od innych ludzi (narodziny jaźni albo poczucia własnego ,ja"), pojawia się i rozwija wewnętrzna autonomia dziecka i dążenie do samodzielności, elementarną dojrzałość społeczną, dojrzałość potrzebna do rozpoczęcia i kontynuowania systematycznej edukacji. opracowanie Urszula Sierżant Etapy rozwoju Preadolescencja, czyli "przeddojrzewanie" (11-14 lat) - dalszy rozwój autonomii, pojawienie się "sfery prywatności", intensywny rozwój potrzeb i umiejętności społecznych, pełna samodzielność w zakresie "umiejętności życiowych". Dojrzewanie płciowe. opracowanie Urszula Sierżant Etapy rozwoju Adolescencja, czyli dojrzewanie (15-17 lat) - pełna autonomia i dojrzałość fizyczno-umysłowa. Usilne dążenie do emancypacji i uwolnienia się od kurateli rodziców. Pierwsze "poważne" związki uczuciowe poza najbliższą rodziną, często inicjacja seksualna. opracowanie Urszula Sierżant Natura rozwoju psychicznego według Helen Bee – pięć typów teorii • Teorie typu A – stadia rozwoju, zmiana ukierunkowana; • Teorie typu B – stadia rozwoju, zmiana nieukierunkowana; • Teorie typu C – brak stadiów, zmiana ukierunkowana; • Teorie typu D – brak stadiów, zmiana nieukierunkowana; • Teorie typu E – mieszane. opracowanie Urszula Sierżant Teorie typu A – modele fazowe • Zakładają, że rozwój jest długotrwałym procesem kierunkowych zmian struktury i jej funkcji, zmierzającym ku określonym stanom końcowym lub celom, które z reguły są wartościowane pozytywnie. opracowanie Urszula Sierżant Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda • Zachowanie ludzkie wyznaczane jest przez nieuświadamiane procesy; • Rozwój psychiczny człowieka składa się z rozwoju osobowości i rozwoju psychoseksualnego. opracowanie Urszula Sierżant Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda • ID – konstrukt psychiczny będący źródłem pierwotnych pragnień (libido) i związanych z nimi napięć, które są rozładowywane poprzez maksymalizację przyjemności – obecny w ludzkiej psychice od momentu narodzin. opracowanie Urszula Sierżant Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda • Ego – czerpie energię z ID, będąc jednocześnie na jego usługach, zaspokaja pierwotne pragnienia ID w sposób świadomy, zależny od zastanej rzeczywistości – pojawia się około 2 roku życia. opracowanie Urszula Sierżant Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda • Superego – jest zbiorem przyswojonych przez człowieka reguł moralnych, rozumiane może być jako sumienie lub obraz „ja” idealnego – pojawia się w wieku przedszkolnym (4-6 lat) opracowanie Urszula Sierżant Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda Stadia (fazy) rozwoju osobowości: • Faza oralna, • Faza analna, • Faza falliczna, • Faza latencji, • Faza genitalna. opracowanie Urszula Sierżant Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Teoria ta odwołuje się do zasady epigenezy, która zakłada, że wszystko to, co wzrasta, wzrasta zgodnie z podstawowym planem powstawania części, z których każda wykształca się w specyficznym dla siebie czasie i dominuje tak długo, dopóki nie powstaną pozostałe części, aby utworzyć funkcjonalną całość. opracowanie Urszula Sierżant Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Erikson wyodrębnił osiem stadiów życia człowieka. Każdy z nich charakteryzuje się tym, że wywołuje u jednostki inny, specyficzny dla siebie konflikt. opracowanie Urszula Sierżant Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Okresy (stadia) życia wg Eriksona: • Niemowlęctwo – od 0 do 1 r.ż. – konflikt: ufność-nieufność, osiągnięcie zaufania do matki lub innego opiekuna, • Wczesne dzieciństwo – od 2 do 3 r.ż. – konflikt: autonomia-wstyd i zwątpienie, osiągnięcie samokontroli i poczucia własnej odrębności, opracowanie Urszula Sierżant Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona • Wiek zabaw – od 4 do 5 r.ż. – konflikt: inicjatywa-poczucie winy, ukształtowanie orientacji na cele i inicjatywność w działaniu, • Wiek szkolny – od 6 do 12 r.ż. – konflikt: pracowitość-poczucie niższości, osiągnięcie poczucia własnych kompetencji, opracowanie Urszula Sierżant Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona • Adolescencja – od 13 do 18 r.ż. – konflikt: tożsamość-rozproszenie tożsamości, osiągnięcie odpowiedzi na pytanie „kim jestem?” i „kim mogę być?” oraz wierność sobie, • Wczesna dorosłość – od 19 do 25 r.ż. – konflikt: intymność-izolacja, osiągnięcie zdolności do miłości bez utraty poczucia własnej tożsamości opracowanie Urszula Sierżant Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona • Dorosłość – od 26 do 40 r.ż. – konflikt: generatywność-stagnacja, potrzeba opiekowania się młodymi ludźmi i troska o los młodszej generacji, • Dojrzałość – powyżej 41 r.ż. – konflikt: integralność ego-rozpacz, osiągnięcie mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia. opracowanie Urszula Sierżant Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta Według tej teorii, istotą rozwoju psychicznego jest rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych. Mechanizmem tak rozumianego rozwoju jest dążenie systemu poznawczego do zrównoważenia, u którego podstaw leżą dwa, powiązane ze sobą, procesy – asymilacja i akomodacja. opracowanie Urszula Sierżant Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta • Asymilacja – włączanie struktur zewnętrznych do już ukształtowanych struktur poznawczych. • Akomodacja – proces polegający na dostosowaniu struktur wewnętrznych do struktur asymilowanych, w wyniku czego dochodzi do ich przekształceń. opracowanie Urszula Sierżant Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta • Równowaga między asymilacją a akomodacją oznacza adaptację, czyli stan równowagi. opracowanie Urszula Sierżant Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta Stadia rozwoju poznawczego: • Inteligencja sensomotoryczna – od 0 do 2 r.ż. – ćwiczenie ruchów i manipulacji podtrzymujących lub powtarzających interesujące dziecko doznania (główne osiągnięcie – stałość przedmiotu), opracowanie Urszula Sierżant Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta • Inteligencja przedoperacyjna – od 2 do 6 r.ż. – celowe eksperymentowanie na przedmiotach, coraz bardziej świadome planowanie działań oparte na reprezentacjach przedmiotów (główne osiągnięcia – czynności symboliczne wraz z mową, zdolność do zachowywania stałości cech takich jak barwa, kształt a także rozumowanie transdukcyjne), opracowanie Urszula Sierżant Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta • Operacje konkretne – od 6 do 12 r.ż. – coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów, decentracja umożliwiająca uwzględnienie w rozważaniach wielu własności przedmiotu w tym samym czasie (główne osiągnięcia – zdolność do zachowania ilości, np.. masy, czy objętości, a także rozumowanie sylogistyczne), opracowanie Urszula Sierżant Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta • Operacje formalne – od 12 do 15 r.ż. – w pełni odwracalne operacje umysłowe (główne osiągnięcia – myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno-dedukcyjne, rozumowanie logiczne, logika zdań). opracowanie Urszula Sierżant Teorie typu B – modele cykliczne • Brak ukierunkowania na osiąganie coraz bardziej złożonych stanów umysłu, • Rozwój jako cykl zmian stadialnych, wyznaczanych zmianami fizjologicznymi (dojrzewanie płciowe, menopauza). opracowanie Urszula Sierżant Teorie typu B – modele cykliczne Proces rozwoju rozumiany jest jako cykl równowartościowych zmian stadialnych: pojawienie się określonej zmiany, specyficznej dla danego odcinka cyklu, jest tak samo konieczne lub ważne jak inna zmiana, specyficzna dla innego stadium. opracowanie Urszula Sierżant Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga I Poziom moralności przedkonwencjonalnej • Moralność unikania kary – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia irracjonalnego strachu przed karą. • Moralność własnego interesu – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia nagród i przewidywanych korzyści osobistych. opracowanie Urszula Sierżant Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga II Poziom moralności konwencjonalnej • Moralność harmonii interpersonalnej – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia przewidywanego braku aprobaty ze strony osób pozostających w bezpośrednich relacjach oraz na podstawie wyobrażeń o „znaczących” i „grzecznych” osobach. opracowanie Urszula Sierżant Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga • Morlaność prawa i porządku – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących norm i pełnionych ról społecznych. opracowanie Urszula Sierżant Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga III Poziom moralności pokonwencjonalnej • Moralność umowy społecznej – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ogólnych norm, które są uznane i zweryfikowane przez ogół członków społeczeństwa przy uwzględnieniu relatywnej wartości osobistych opinii jednostki. opracowanie Urszula Sierżant Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga • Moralność uniwersalnych zasad etycznych – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie zasad etycznych. opracowanie Urszula Sierżant Teorie typu C – modele sekwencyjne • Odrzucenie pojęcia stadiów rozwojowych, • Przyjęcie koncepcji rozwoju jako ukierunkowanych zmian strukturalnych (jakościowych). opracowanie Urszula Sierżant Teorie typu C – modele sekwencyjne Zmiany rozwojowe tworzą nie tyle sekwencję stadiów związanych z wiekiem, ile sekwencję stopniowych przekształceń związanych głównie z doświadczeniem człowieka. Rozwój traktowany jest w tych teoriach jako zależna od doświadczenia indywidualnego sekwencja stopniowych przekształceń jakościowych struktury psychicznej. opracowanie Urszula Sierżant Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa Maslow przyjmuje, że człowiek rodzi się z wrodzonym planem kształcenia się i motywacji, czy też potrzeb tworzących hierarchię. Zaspokojenie potrzeb podstawowych pozwala na próby zaspokojenia potrzeb wyższych. opracowanie Urszula Sierżant Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa Maslow wyróżnia dwa typy motywacji: • Motywacja niedoboru – wynika z niedoboru trzech pierwszych kategorii potrzeb, • Motywacja wzrostu – obecna na poziomie dwóch ostatnich potrzeb. opracowanie Urszula Sierżant Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa Potrzeby: • Fizjologiczne (głód, pragnienie, potrzeba snu, oddychanie), • Bezpieczeństwa (pewność jutra, stabilność, wolność od strachu), • Przynależności i miłości (czułość, bycie z innymi), opracowanie Urszula Sierżant Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa • Szacunku (osiągnięć, uznania, szacunku do siebie), • Samorealizacji (realizowanie swoich możliwości, samorozwój). opracowanie Urszula Sierżant Teorie typu D – modele liniowe • Odrzucenie koncepcji zmian stadialnych i jakościowych w rozwoju człowieka, • Zmiany mają charakter ciągłych zmian ilościowych. opracowanie Urszula Sierżant Teorie typu D – modele liniowe Rozwój rozpatrywany jest liniowo jako ciągły proces nabywania/kumulowania doświadczeń i/lub radzenia sobie z nimi, podporządkowany stale tym samym prawom uczenia się lub regułom przystosowania się do otoczenia, niezależnie od wieku i treści doświadczeń. opracowanie Urszula Sierżant Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury Założenie, że człowiek, a szczególnie dziecko, uczy się za pomocą imitowania zachowań innych. I tak, Bandura wyróżnił trzy rezultaty uczenia się przez imitowanie: • Efekt facylitacji, • Wzmocnienia zastępcze, hamujące lub odhamowujące reakcję, • Uczenie się obserwacyjne. opracowanie Urszula Sierżant Psychologia kliniczna • jest działem psychologii stosowanej zajmującym się profilaktyką, diagnostyką i terapią zaburzeń psychicznych oraz zaburzeń zachowania, czyli zaburzeniami w regulacji stosunków człowieka z jego otoczeniem. opracowanie Urszula Sierżant Typy zaburzeń osobowości OSOBOWOŚĆ PARANOICZNAcharakteryzuje się występowaniem uporczywej nieufności i podejrzliwości wobec innych osób, motywy działania innych osób interpretowane są jako nieżyczliwe. opracowanie Urszula Sierżant Typy zaburzeń osobowości OSOBOWOŚĆ SCHIZOIDALNA- trwałe odosobnienie jednostki od środowiska społecznego oraz ograniczenie zakresu wyrażania uczuć, brak motywacji i zadowolenia z bliskich kontaktów międzyludzkich, wybieranie samotnych form aktywności, chłód emocjonalny opracowanie Urszula Sierżant Typy zaburzeń osobowości • OSOBOWOŚĆ ANTYSPOŁECZNA (DYSSOCJALNA)- zaburzenie to pojawia się przed 15 r.ż. , lekceważy i gwałci prawa innych ludzi oraz rozbieżność między zachowaniem a obowiązującymi normami społecznymi, opracowanie Urszula Sierżant Typy zaburzeń osobowości • OSOBOŚĆ TYPU BORDERLINEchwiejna emocjonalnie, pograniczna, niestabilność w reakcjach interpersonalnych w zakresie własnej osoby, nadmierna impulsywność, niestabilna emocjonalnie, ograniczona zdolność planowania przyszłości, mała odporność na krytykę. opracowanie Urszula Sierżant Typy zaburzeń osobowości • OSOBOWOŚĆ HISTRIONICZNA (HISTERYCZNA)- typowa dla osób skłonnych do nadmiernych reakcji emocjonalnych i zwracania na siebie uwagi, cechują ją egocentryzm i manipulowanie innymi dla osiągnięcia własnych celów. opracowanie Urszula Sierżant Typy zaburzeń osobowości • OSOBOWOŚĆ NARCYSTYCZNA- stale utrzymująca się zawyżona samoocena, potrzeba doznawania podziwu, niezdolność do empatii, potrzeba bycia podziwianym, wyolbrzymione poczucie ważności bez racjonalnych powodów, poczucie bycia uprzywilejowanym, okazywanie arogancji i wyniosłości w zachowaniach. opracowanie Urszula Sierżant Typy zaburzeń osobowości • OSOBOWOŚĆ ANANKASTYCZNA ( OBSESYJNO- KOMPULSYJNA) – ciągłe zajmowanie się porządkiem, perfekcjonizm, narzucanie kontroli sobie i innym kosztem układności, otwartości czy wydajności, opracowanie Urszula Sierżant UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE • Opierając się na teście Wekslera wyróżniamy stopnie upośledzenia: • stopień lekki 50-70 pkt. • stopień umiarkowany 35 do 49 pkt. • stopień znaczny 24-34 pkt. • stopień głęboki 20 pkt opracowanie Urszula Sierżant Dziękuję za uwagę opracowanie Urszula Sierżant BIURO PROJEKTU Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli ul. Gen. J. Sowińskiego 68, p. 35 70-236 Szczecin tel.: 091/435 06 29 e-mail: [email protected] www.nauczyciele.org.pl
