bioróżnorodność - Różnorodność biologiczna Małopolski
advertisement
BIORÓŻNORODNOŚĆ MAŁOPOLSKI Praca wykonana jest przez członków Szkolnego Koła LOP w Zespole Szkół w Osielcu Częścią pracy są fotografie wykonane w ramach zajęć koła oraz ze zbiorów prywatnych Pracę wykonali Beata Tokarz Maciej Czarniak Opiekun Krzysztof Ciurej Spis Treści Wstęp...................................................................... 3 Pojęcie Bioróżnorodności.................................... 4 Bioróżnorodność Polski ....................................... 7 Bioróżnorodność Małopolski.............................. 10 Bioróżnorodność Osielca..................................... 46 Bibliografia............................................................. 48 Wstęp Obserwując łąkę, można zauważyć na niej kwiaty, zioła, żuki, ptaki nie wspominając o najmniejszych stworach znajdujących się gdzieś pod butwiejącym liściem. Każdy z nich żyje swoim życiem, ma różne przystosowanie do środowiska. Jedne są bardziej wyspecjalizowane inne mniej. Mają różne sposoby odżywiania, oddychania, rozmnażania. Im bardziej różnorodne cechy będą przejawiać, tym trwalszy i lepiej zrównoważony będzie układ który tworzą. Czy to jest bioróżnorodność, jak powstała , czy ułatwia życie organizmom? Ziemia została uformowana 4,6 miliarda lat temu, życie na niej powstało około 3,5 miliarda lat temu. Przez prawie 2,1 miliarda lat oblicze Ziemi kształtowały formy jednokomórkowe, potem wyrafinowane wielokomórkowce. Jedne gatunki ginęły, inne powstawały........tak powstała wielka różnorodność naszej planety. Pojęcie bioróżnorodności Bioróżnorodność to skrót od zestawienia „różnorodność biologiczna”. Termin ten stworzony został przez amerykańskiego naukowca – Waltera G. Rosena – na potrzeby Narodowego Forum Bioróżnorodności, które odbyło się we wrześniu 1986 r. w Waszyngtonie. Wyraz wszedł do powszechnego użycia po opublikowaniu przez Edwarda O. Wilsona dzieła Biodiversity, zawierającego sprawozdanie z tej konferencji. Od tego czasu liczba publikacji w których występuję słowo bioróżnorodność wzrasta w sposób wykładniczy. Jedna z najprostszych definicji mówi, że bioróżnorodność to po prostu całkowita zmienność życia na Ziemi. To sformułowanie jest jednak zbyt ogólne. Zwykle mówi się o różnorodności biologicznej na trzech poziomach” na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym. Jedną z najbardziej klasycznych definicji różnorodności biologicznej jest definicja podana przez Wilsona w dziele Diversity of life (1992). Mówi ona, że różnorodność biologiczna to zróżnicowanie wszystkich organizmów, rozpatrywanie na wszystkich poziomach organizacji przyrody, od odmian genetycznych w obrębie gatunku poprzez rodzaje, rodziny i jeszcze większe jednostki systematyczne, a także rozmaitość ekosystemów – zarówno zespołów organizmów żyjących w określonych siedliskach, jak i samych warunków fizycznych, w których żyją. Wśród uczonych ciągle nie ma zgody co do ostatecznej definicji. Cały czas nie ma też jasnej odpowiedzi na pytanie, jak mierzyć i badać różnorodność biologiczną. W 1996 r. pojawiło się dzieło Dawida Takacsa The idea of Biodiversity: Philosophies of Paradise, w którym autor twierdzi, że bioróżnorodność jest terminem politycznym, narzędziem do przemian społecznych, natomiast zdaniem Takacsa słowo to zostało wymyślone przez naukowców – przyrodników jako broń w walce o ochronę zagrożonych gatunków i ekosystemów. Trudno się zgodzić z takim stwierdzeniem. Z ochroną różnorodności biologicznej związanych jest wiele międzynarodowych aktów prawnych dotyczących przyrody, takich jak np.; Konwencja o różnorodności biologicznej z 1992 r.; Konwencja Bońska z 1975 r. czy Konwencja Waszyngtońska z 1973 r. Zarówno w Unii Europejskiej jak i w Polsce, badania nad róznorodnością są obecnie wysoko cenione i stosunkowi chętnie finansowane. Zachowaniu różnorodności biologicznej poświęcona jest też znaczna część realizowanych dużych projektów międzynarodowych związanych z ochrona przyrody, takich jak np. Natura 2000. Najczęstszą i najstarszą miarą różnorodności biologicznej jest liczba gatunków. Jest to miara niedoskonała, ponieważ wszystkie gatunki traktowane są jednakowo, niezależnie od ich udziału w danym ekosystemie, tzn. tak samo traktuje się ekosystemy, w których np. 2 gatunki stanowią po 50% składu gatunkowego, jak i monokultury, w których jeden gatunek tworzy 90% składu gatunkowego, a drugi stanowi tylko kilkuprocentowa domieszkę. Lepsza miarą jest określenie tzw. zróżnicowania gatunkowego, czyli liczny gatunków i częstości ich występowania, które można obliczyć np. za pomocą funkcji Shannona – Wienera. Jednak zarówno ta, jak i poprzednia miara nie uwzględniają niektórych czynników, w tym tego, czy dany gatunek jest zagrożony, rzadki, czy jest pospolity, jednym słowem, czy jest to gatunek cenny dla przyrody. Dużym problemem jest również brak pełnej inwentaryzacji gatunków żyjących na Ziemi. Obecnie odkryto i opisano zaledwie niewielką liczbę gatunków, zwłaszcza wśród drobnych organizmów takich jak, bakterie, grzyby czy glony. Do dziś zniwentaryzowano w sumie ok. 1,6 – 1,7 mln gatunków, a szacuje się, że jest ich 5 – 100 mln . Poza tym wiele gatunków ginie, zanim zdążą być odkryte i opisane przez badaczy. Termin bioróżnordności obejmuje nie tylko różnorodność genetyczna, ale i różnorodność ekosystemów. Różnorodność genetyczną można badać zarówno pomiędzy gatunkami, wewnątrz gatunku, pomiędzy populacjami, jak i wewnątrz danej populacji, a także wewnątrz danego osobnika. Zdarza się, że o istnieniu dwóch różnych gatunków dowiadujemy się dopiero po przeprowadzeniu badań genetycznych, ponieważ w wyglądzie zewnętrznym (feneotypowo) te gatunki niczym się nie różnią. W ten sposób odkryto zupełnie nowy dla nauki gatunek nietoperza, który różni się od innego, wcześniej już poznanego gatunku, wyłącznie inną częstotliwością emitowanych fal. Bioróżnorodność to również procesy naturalne. Niektórzy badacze uważają, że ekosystem to tylko zbiór gatunków, inni traktują ekosystem jako „superorganizm”, w którym każdy element pełni istotna rolę dla funkcjonowania całości. Badanie różnorodności biologicznej to również badanie tak zwanej różnorodności funkcjonalnej, tzn. wzajemnych interakcji miedzy organizmami, a także miedzy organizmami i środowiskiem. Taka wzajemną zależności może być np. cykliczny wzrost liczebności gryzoni w zależności od lat nasiennych dębu i grabu. Różnorodność biologiczną można tez badać w różnej skali przestrzennej np.. w obrębie jednego kompleksu leśnego , w skali całego kraju lub całego kontynentu, a nawet w skali całej kuli ziemskiej. Jeśli rozpatrujemy gatunki występujące w tym samym ekosystemie, to mówimy o różnorodności alfa, jeśli porównujemy gatunki w dwóch Sąsiadujących ekosystemach, np. łąki i lasu, to jest to różnorodność beta, w przypadku gatunków występujących w różnych szerokościach geograficznych, mamy do czynienia z różnorodnością gamma. Poza znaczeniem czysto naukowym, pojęcie różnorodności biologicznej spełnia rolę słowa – klucza. Jest hasłem mającym na celu przekonanie społeczeństw do idei ochrony przyrody. Zachowanie różnorodności biologicznej pozwala na „utrzymanie możliwości przy życiu”, tzn. chroniąc gatunki czy ekosystemy, dajemy sobie szansę na ich późniejsze wykorzystanie. Chroniąc różnorodność genetyczna mamy gwarancję, że zachowujemy potencjalną zdolność do przystosowania się do zmieniających się warunków. Dzięki zachowaniu zróżnicowania genetycznego dziko żyjących populacji, mamy na przykład możliwość uprawy zbóż, hodowli bydła w rozmaitych warunkach klimatycznych, od rejonów tropikalnych po daleką północ i od nizin po szczyty gór. Poza ochrona różnorodności biologicznej ze względów czysto praktycznych, materialnych, powinniśmy wziąć pod uwagę także wartości duchowe, estetyczne czy symboliczne żywego świata. Chcemy chronić różne gatunki lub ekosystemy, ponieważ je podziwiamy, uważamy za piękne i czujemy się lepiej, jeśli wiemy, że istnieją, nawet, gdy nigdy ich nie zobaczymy. Z tego powodu wielu ludzi walczy o ochronę pandy wielkiej, wielorybów czy lasów tropikalnych i raf koralowych. Bioróżnorodność Polski Polska – jako kraj kontynentalny strefy umiarkowanej – odznacza się stosunkowo wysoką różnorodnością biologiczna, na pewno jedna z najwyższych w środkowej Europie. Zadecydowały o tym zróżnicowana budowa geologiczna, urozmaicona rzeźba i przejściowy charakter klimatu, zatem i różnorodność siedlisk – od morskich i nizinnych po wysokogórskie, a także ekstensywna, w dużej mierze tradycyjna gospodarka rolna. To dzięki rozdrobnionej strukturze gospodarstw rolnych i umiarkowanej mechanizacji rolnictwa przetrwało w Polsce wiele ostoi życia. Nierówne uprzemysłowienie i urbanizacja kraju pozwoliły uratować znaczną część przestrzeni dla przetrwania choćby pewnych enklaw „dzikiej przyrody”. Na stan różnorodności biologicznej wpłynęły także wielokierunkowe, mające długotrwałą tradycję działania ochroniarskie. Mozaikowość środowisk i ekosystemów stwarza układ generujący wysoką różnorodność gatunkową; jakkolwiek w przypadku fragmentacji siedlisk jest to miecz obosieczny, zyskują bowiem na tym tzw. generaliści, głównie gatunki ekotonów i ubikwistyczne, a tracą gatunki wyspecjalizowane, głównie interiorów i konserwatywne ekologicznie. Gdyby powołać się na „Polskie studium różnorodności biologicznej”, uzupełnione syntetycznym artykułem Anny Hillbricht – Ilkowskiej na temat bioróżnorodności w środowisku słodkowodnym to łączną liczbę gatunków wszystkich grup systematycznych – od mikroorganizmów po rośliny naczyniowe i kręgowce – można dziś oceniać na 55 80 tys. W tej liczbie rośliny stanowią około 11500 gatunków, grzyby ok. 5000, zwierzęta – ok. 40000. Reszta to swego rodzaju „czarna dziura” którą tworzą drobnoustroje z grupy prokariontów (bakterie, sinice) i inne, szacowane na 6000 – 12 000 gatunków. Można z grubsza zakładać, że rzeczywisty stan naszej flory, fauny i pozostałych grup organizmów nie przekracza w sumie 100000 gatunków. Dotychczasowe oceny są tylko orientacyjne, jako, że systematyczne rozpoznanie i ewidencja wielu organizmów (np. drobnoustroje) jest fragmentaryczna. Lepiej poznane są jedynie rośliny naczyniowe (ok. 2300 gatunków) i zwierzęta kręgowe. Dzięki „czerwonym księgom” i „czerwonym listom” znamy dość dobrze status i stopień zagrożenia tych i niżej usytuowanych grup systematycznych. Choćby pobieżne rozeznanie wskazuje, że większość opisanych gatunków spośród zwierząt wielokomórkowych, roślin naczyniowych i grzybów występują w lasach bardziej złożonych ekosystemach lądowych Polski. Notuje się w nich ponad połowę wolno żyjących u nas gatunków, z tym, że udział pewnych grup organizmów, zwłaszcza zwierząt wyższych, jest jeszcze większy (np. kręgowce – ok. 70% gatunków). Bardzo bogate w gatunki są tez ekosystemy łąkowe, ksetotermy i zbiorowiska stepopodobne (ok. 60% gatunków roślin, duże bogactwo owadów), jak też nadrzeczne żwirowiska, ziołorośla i zarośla łęgowe. Ogromne bogactwo form życiowych gromadzi gleba i ściółka. Jest zatem zrozumiałe, że krajowy system ochrony przyrody właśnie te środowiska i ekosystemy traktuje priorytetowo, zwłaszcza, że są to ekosystemy wrażliwe i już silnie zniszczone. Zadziwiający jest fakt, że pełnej ochrony w formie parku narodowego nie doczekała się do tej pory Puszcza Białowieska – ostatnia naturalna ostoja żubra Bison bonasus, ostatnie fragmenty niemal pierwotnych puszcz europejskich lasów nizinnych, która posiada status obiektu światowego dziedzictwa ludzkości UNESCO. Wszystko to z powodu alergicznego oporu lokalnych samorządów, leśników i władz państwowych. Warto zwrócić uwagę, że w tym zbiorczym i bardzo szacunkowym zestawieniu ok. 11000 gatunków stanowią zwierzęta i rośliny słodkowodne i siedlisk podmokłych. 4000 gatunków przypada na zwierzęta (z tego około 95% to bezkręgowce), a na rośliny ok. 7000 gatunków (głównie glony). Oceny te są w pewnym stopniu umowne, gdyż część taksonów trudno uznać za ściśle wodne. Poza tym nie obejmują one istot żywych wód słonawych i morskich (strefa terytorialna Bałtyku). Ze społecznego punktu widzenia nie wszystkie gatunki mają równą wartość. Jeśli istnieje duża grupa taksonów, które zasługują na mino gatunków specjalnej troski, to nie mały udział przypada też ma gatunki dla człowieka uciążliwe, czy wręcz szkodliwe, które człowiek próbuje zwalczać. W biocenozach i ekosystemach rola gatunków jest tylko w minimalnym stopniu poznana, stąd ich wartościowanie wymaga ostrożności. W tym kontekście wydziela się tzw. bioróżnorodność funkcjonalną, mającą wyrazisty związek ze stabilnością systemów ekologicznych. W wielu programach ocen i ochrony różnorodności biologicznej jest też miejsce dla gatunków udomowionych i uprawnych wytworzonych w wyniku selekcji i krzyżowania prowadzonego od tysięcy lat przez człowieka. W Polsce jest to kilkadziesiąt gatunków oraz ponad 1000 ras i odmian, które dały początek wielu dzisiejszym. Część z tej liczby, zwłaszcza odmian roślin, zabezpieczono w bankach genów w postaci nasion, plemników, pyłków, zarodków tkanek: są to np. odmiany ziemniaka (ok. 100) i innych roślin okopowych, zbóż (ok. 150), drzew owocowych (ok. 150) i krzewów. Liczba opisanych geneotypów jest co najmniej o rząd wielkości większa. Próbuje się w kraju zachować lokalne stare rasy zwierząt domowych m.in. koni (ok. 10 ras), bydła (5 raz rodzimych) i owiec (27 ras). Niestety niektóre rasy i odmiany są na wymarciu. Trudno o konkretne statystki, ponieważ rejestr krajowych taksonów użytkowych gospodarczo jest niepełny. Inny rozdział stanowią gatunki obce zawleczone i intodrukowane, powodujące niekiedy silne zubożenie w lokalnych biocenozach. Wiele problemów sprawia określenie krajowej różnorodności biologicznej na poziomie ekosystemów i zespołów. W pierwszych ocenach wyróżnia się w Polsce prawie 500 zespołów i zbiorowisk roślinnych, które z grubsza odpowiadają randze ekosystemów. Około 300 jednostek należy do lądowych, zwłaszcza leśnych, trawiastych, zaroślowych i trofowiskowych, w tej kategorii różnorodności. Pozostałe to zbiorowiska szuwarowe, wodne i bagienno-wodne. Duże znaczenie maja u nas ekosystemy leśne (grądy, olesy, buczyny, dąbrowy, bory sosnowe, jodłowe, świerkowe), które spełniają niezwykle ważna rolę ekologiczną i środowiskotwórczą. Polska strategia ochrony przyrody traktuje pierwszoplanowo zachowanie bioróżnorodności, w szczególności od czasu kiedy nasz kraj zatwierdził Konwencje o różnorodności biologicznej (ustanowiona w Rio de Janeiro w 1992 r.) i zaciągnął z tego tytułu zobowiązania. W fazie ustawodawczej finalizacji jest właśnie krajowa „Strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej” (projekt – 2002), która precyzuje narodowe priorytety ochrony bioróżnorodności, stawiając zarazem na regionalna politykę ochrony tych wartości w specyficznych lokalnych uwarunkowaniach przyrodniczo – gospodarczo – kulturowych. Plan ten skupia się także na gatunkach i zespołach najsilniej wyróżniających dane regiony, na reliktach, gatunkach ginących lub zagrożonych, ekologicznie kluczowych i ważnych pod względem użytkowym., przestrzegane przez społeczeństwo jako wyjątkowe, będące najczęściej spektakularną pozostałością po pierwotnych biocenozach bagiennych, wysokogórskich czy puszczańskich. W Polsce odnotowano bardzo mało endemitów (ok. 100 gatunków), co jest związane z brakiem silnych barier geograficznych i stosunkowo młodego wieku. Krajowej fauny i szaty roślinnej. Najbardziej liczną grupą są endemity górskie – tatrzańskie (np. wiechlina tatrzańska, ślimak poczwarówka tatrzańska), karpackich (np. urdzik karpacki), sudeckich (np. chrząszcz) i pienińskich (np. mniszek pieniński). Polska ma też inne specjalności w bioróżnordności, za przykład mogą posłużyć gatunki sztandarowe np. warzucha polska czy żubr, które zostały uratowane od zagłady dzięki w porę podjętej działalności restytucyjnej. Polska potrafi utrzymać silne populacje niektórych gatunków w Europie już rzadkich i zagrożonych, jak wilk, wodniczka, bocian biały czy orlik krzykliwy. Populacje tych gatunków mogą stanowić w przyszłości źródło zasilania areałów europejskich Bioróżnorodność małopolski Parki Narodowe województwa małopolskiego: Tatrzański PN Pieniński PN Babiogórski PN Gorczański Ojcowski Magurski Parki krajobrazowe województwa małopolskiego: Bielańsko Tyniecki PK Rudniański PK Dłubniański PK Tenczyński PK Park Krajobrazowy „Dolinki Krakowskie” Park Krajobrazowy „Orlich gniazd” Ciężkowicko – Rożnowski PK Park Krajobrazowy „Pasma Brzanki” Wiśnicko – Lipnicki PK Park Krajobrazowy Beskidu Małego Popradzki Park Narodowy Ze statystycznego punktu widzenia na uwagę zasługują takie informacje jak: liczba wszystkich gatunków roślin oraz najliczniejsze rodziny i rodzaje. Przeprowadzona w ostatnich latach inwentaryzacja przyrodnicza wykazała, że flora województwa liczy w przybliżeniu około 1400 gatunków. Warto tu jednak zaznaczyć, że florę Polski (rośliny naczyniowe) szacuje się na blisko 2800 gatunków, co oznacza, że w województwie małopolskim występuje około 50% przedstawicieli flory krajowej, przy czym dla porównania zaznaczyć trzeba, że powierzchnia opisywanego województwa zajmuje znacznie mniej niż 1,5% terytorium państwa. Równie wysokie wskaźniki uzyskuje flora województwa w odniesieniu do całego kraju jeżeli chodzi o udział gatunków chronionych. Jako najliczniejsze rodziny we florze charakteryzowanego województwa wymienić należy astrowate (ok. 170 gatunków) i trawy (ok. 110 gatunków), a w dalszej kolejności odpowiednio: różowate (ok. 100), kapustowate (ok. 65), trędownikowate (ok. 60), motylkowate (ok. 60) i goździkowate (ok. 50). Natomiast najliczniej reprezentowane gatunki są takie rodzaje jak : turzyca (ok. 47 gatunków), jastrzębiec (ok. 27 gatunków) i jeżyna (ok. 22 gatunki). Powyżej 15 przedstawicieli w obrębie rodzaju mają także: jaskier (ok. 19 gatunków), przetacznik (około 18 gatunków), przywrotnik (ok. 18 gatunków), przytulia (około 17 gatunków), wierzba i wierzbownica (po około 16 gatunków). Niewątpliwie najcenniejszymi i najciekawszymi z naukowego punktu widzenia gatunkami roślin dla województwa małopolskiego są przywrotnik babiogórski i przywrotnik Bogumila, których jedyne, nie tylko krajowe, ale i ogólnoświatowe stanowiska zlokalizowane są na Babiej Górze. Na omówienie zasługują pozostające w Polsce poza prawną ochrona gatunkową, a uwzględnione w Czerwonej Księdze lub na czerwonej Liście takie rośliny jak: czosnek syberyjski, turzyca zgrzeblowata, rogownica alpejska, okrzyn jeleni i zarzyczka górska. Ze względów fitogeograficznych, w związku z występowaniem gatunków na krańcach swych zasięgów, szczególną uwagę zwrócić należy na: urdzika karpackiego, obrazki alpejskie, żywca dziewięciolistnego, gdyż w następstwie możliwości wystąpienia zjawiska kurczenia się zasięgów rośliny te, o ile nie są dotąd zagrożone, to z pewnością wkrótce przesuną się do kategorii roślin narażonych. W ten sam sposób można by przeanalizować występowanie zwierząt, grzybów, porostów w województwie małopolskim. Na naszym terenie występuje 6 spośród 23 parków narodowych, oraz 11 parków krajobrazowych. Na przykładzie tych parków narodowych można się pokusić o przedstawienie bioróżnorodności Małopolski. Tatrzański Park Narodowy chroni unikatowy w skali kraju świat zwierzęcy wysokich gór, odmienny pod wieloma względami od fauny innych pasm górskich Polski a nawet Europy. Warunki bytowania zwierząt w Tatrach wyraźnie różnią się od innych środowisk naturalnych. Panuje tu całkiem odmienny i specyficzny klimat, niskie temperatury, silne wiejące wiatry, duże ilości opadów atmosferycznych. Duża pokrywa śnieżna często utrzymująca się powyżej pół roku spowodowała swoisty rozwój fauny tatrzańskiej niepowtarzalnej na innych obszarach. Tylko nieliczne zwierzęta zdołały się przystosować w porównaniu z innymi chronionymi regionami w Polsce i Europie. Ilość stwierdzonych gatunków kręgowców występujących w poszczególnych gromadach na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego Ssaki Z polskich Tatr wykazano dotychczas 53 gatunki Ptaki W ostatnich 40 latach stwierdzono w TPN gniazdowanie 101 gatunków. Gady Występują 3 gatunki z tej gromady: jaszczurka żyworodna, zaskroniec, żmija zygzakowata. Płazy Stwierdzono występowanie 7 gatunków: salamandra plamista, traszka zwyczajna, traszka karpacka, traszka górska, kumak górski, ropucha szara, żaba trawna. Zanotowano dotąd 6 gatunków - pstrąg potokowy, pstrąg tęczowy (introdukowany, Ryby wymarły), pstrąg źródlany (introdukowany), lipień europejski, strzebla potokowa, głowacz pręgopłetwy. Każdego, kto po raz pierwszy znajdzie się w wysokich górach, uderza odrębność roślinności oraz nie spotykane na niżu bogactwo jej form. Jedna z najbardziej charakterystycznych postaci wysokogórskich roślin jest postać poduszkowa. Roślina o tym typie wzrostu ma najczęściej jeden długi, palowy, często silnie zdrewniały korzeń, wzrastający głęboko w piarg lub w szczeliny skalne. We florze Tatr mamy cztery typowe rośliny poduszkowe o wzroście półkulistym. Dwie z nich: lepnica bezłodygowa i mokrzyca rozchodnikowata należą do rodziny goździkowatych, a dwie dalsze – skalnica seledynowa i skalnica odgiętolistna – do rodziny skalnicowatych. Oprócz tego spotykamy w Tatrach kilka takich roślin, które mogą przyjmować postać bądź to poduszkowa, bądź darniową np. skalnica darniowa, rojnik górski czy głodek mrzygłód. Rośliny darniowe licznie reprezentowane w górach różnią się od roślin poduszkowych wzrostem znacznie luźniejszym a zwykle także i tym, że poszczególne łodyżki mogą się zakorzeniać, a darń może się wówczas rozpadać na samodzielne okazy. Przykłady: skalnica nakrapiana, rogownica szerokolistna, piaskowiec orzęsiony. Rośliny o wzroście różyczkowym nie są specjalnością wysokich gór, spotyka się je tam jednak dość licznie. Wszystkie liście takiej rośliny są zebrane w różyczkę; z jej środka wyrasta nieulistniony zwykle pęd kwiatonośny, np. pierwiosnek łyszczak, urdzik karpacki. Typem wzrostu występującym często w górach są krzewinki szpalerowe. Są to niewielkie rośliny o zdrewniałych, płożących się łodygach, silnie przylegających do ziemi Za przykład mogą służyć karłowate, wysokogórskie wierzby. Zmieniająca się w górach wraz ze wzniesieniem nad poziomem morza roślinność układa się w pasy leżące ponad sobą, zwane piętrami roślinności. Piętro regla dolnego sięga w Tatrach od około 700 do 1250 m. Zajęte jest w większości przez lasy mieszane regla dolnego, złożone z jodły i buka z domieszka jaworu a nieraz świerku. Lasy te należą do zespołu karpackiego lasu bukowego. Gatunkami charakterystycznymi dla niego oprócz samego buka i jodły są: paprotnik kolczysty, żywiec gruczołowaty, rzeżucha trójlistokowa, żywokost sercowaty. Oprócz lasów spotyka się w obrębie regla dolnego łąki kośne. Najważniejszym zespołem łąkowym tatrzańskim i podtatrzańskim jest bujna i bogata w gatunki świeża łąka mieczykowo – mietlicowa, czyli zespół mieczyka dachówkowatego i mietlicy pospolitej. Oprócz obu gatunków, od których pochodzi nazwa zespołu, do charakterystycznych należą dwa chabry, kilka gatunków przywrotników, rzodkiewnik, gwiazdnica trawiasta i fiołek trwały. W każdej niemal dolince tatrzańskiej można napotkać w obrębie regla dolnego strome skały wapienne, nieraz potężnych rozmiarów. Pionierską role w opanowywaniu ich przez roślinność, spełnia tatrzański podgatunek turzycy zawsze zielonej. Mocne i zwarte jej kępy złożone ze sztywnych zimotrwałych liści żywo zielonej barwy są ważnym składnikiem darni i muraw naskalnych. Ona tez razem z kostrzewa tatrzańską, tworzącą również zwarte kępy o dość wysokim wzroście posłużyła do nadania nazwy temu zespołowi, do którego zaliczamy naskalne murawy wapienne niższych położeń; jest to zespół turzycy i kostrzewy tatrzańskiej. Charakterystycznymi dla tego zespołu są rośliny wyłącznie wapieniolubne, jak: goździk wczesny, gruboszowaty rojnik, oset sity, czosnek górski. Wraz z długim szeregiem innych roślin tworzą one jeden z najbogatszych w gatunki zespołów tatrzańskich. Piętro regla górnego sięga przeciętnie od 1250 po 1550 m. Zespołem panującym w jego obrębie jest tatrzański las świerkowy z gatunkami charakterystycznymi takimi jak: paprotnik ostry, podrzeń żebrowiec, listera sercowata, kosmatka zółtawa, żłobik koralowaty. W zależności po największej części od podłoża wykształcają się różne podzespoły: na podłożu bardziej zakwaszonym, zwykle bezwapiennym występuje las świerkowy borówczasty o uboższym składzie forystycznym z panującymi w runie borówkami. Na obojętnie lub słabiej zakwaszonym zwykle wapiennym podłozu spotykamy bogatszy w gatunki podzespół lasu świerkowego, w którym borówki wprawdzie wystepują, ale odgrywają mniejsza rolę, wreszcie na miejscach szczególnie bogatych w próchnicę rzadki w tatrach las świerkowy paprociasty z licznymi, wysokimi paprociami. Piętro kosodrzewiny sięga w Tatrach zarówno na wapieniu, jak i na granicie przeciętnie od 1550 po 1800 m. Kosodrzewina jest krzewem o bardzo odrebnym wzroście: gałęzie jej pokładają się w dole a wznoszą łukowato w górnej części. Dzięki temu oraz dzięki wielkiej elastyczności gałęzi wytrzymuje znaczne, nawet i długotrwałe obciążenie przez grubą warstwę śniegu nie łamiąc się, lecz tylko wyginając. Ponad lasem występuje zespół zwany kosówką. Gatunkami dla niego charakterystycznymi są jarzębina w odmianie o liściach i gałązkach kwiatowych nagich, porzeczka skalna, brzoza karpacka, róża alpejska, jarząb nieszpułkowy. Z roś lin zielnych, charakterystyczne dla zespołu kosówki są złocień okrągłolistny i wietnica alpejska. Piętro halne czyli alpejskie rozprzestrzenia się ponad piętrami kosodrzewu poczynając od 1800 m a sięgając na wapieniu po najwyższe szczyty (2154 m) . Przejście między nim a piętrem kosówki dokonuje się stopniowo. Roślinność pietra halnego ma charakter jeszcze bardziej zdecydowanie wysokogórski niż roślinność piętra kosówki. Na podłożu granitowym duże przestrzenie zajmują tutaj wysokogórskie murawy, tworząc zespół situ skuciny. Sit skucina buduję gęsta darń ze sztywnych do 30 cm dochodzących łodyżek; jego wąziutkie rynienkowate liście wcześnie zasychają na szczytach i rudzieją, nadając pod jesień charakterystyczną czerwonawa barwę całym szeregom granitowym. Drugim ważnym składnikiem tego zespołu jest boimka dwurzędowa , gęstokępkowa trawa o szydlastych, ale miękkich liściach i kłosakch ustawionych dwurzędowo. Do charakterystycznych dla zespołu gatunków należą prócz samego situ skuciny: sasanka biała, starzec karpacki, owsica pstra, typowa forma jastrzębca alpejskiego. Strome żleby na zboczach górskich oraz wilgotne, ustalone już piargi w górnej części kotłów zamykających doliny zajmuje zespół kosmatki brunatnej. Ma on swoje główne centrum w piętrze halnym, sięga jednak po najwyższe szczyty tatrzańskie. Charakterystyczne dla zespołu są: endemiczna trawa karpacka wiechlina granitowa, omieg kozłowiec, jaskier górski. Mimo trudnych warunków życia spotkać tu można blisko 120 gatunków roś lin naczyniowych. Oprócz nich i prócz mszaków występuje na tej wysokości także duża liczba porostów, zarówno rosnących wśród muraw jak i przede wszystkim naskalnych. Zespoły tych ostatnich zajmują w piętrze turniowym znacznie więcej miejsca niż zespoły roślin wyższych. Ilość roślin naczyniowych rosnących obecnie w Tatrach łącznie z Podtatrzem wynosi w przybliżeniu przeszło 1300 gatunków. Wśród roślin górskich można wyróżnić grupy gatunków o podobnym rozmieszczeniu geograficznym, czyli o podobnych zasięgach; tworzą one tzw. elementy geograficzne flory. We florze Tatr najważniejsza jest grupa gatunków alpejsko – środkowo – europejska. Przykładów takich roślin można przytoczyć bardzo wiele. Należy do nich jaskier alpejski. Ten maleńki, wysokogórski, biało kwitnący jaskier, o ciemnozielonych, lśniących, zupełnie nagich listkach występuje na wilgotnych skałach i w wyleżyskach. Przykładem rośliny alpejsko – środkowo – europejskiej o bardzo ograniczonym zasięgu jest rogownica jednokwiatowa. Druga grupa wysokogórskich gatunków w Tatrach to rośliny arktyczno – alpejskie, mające ośrodek występowania z jednej strony w górach systemu alepejskiego z drugiej zaś w obszarze arktycznym. Przykładem może być skalnica gronkowa, jaskier lodnikowy o białych, z zewnątrz zwykle różowo nabiegłych kwiatach jest jedną z najbardziej wysokogórskich naszych roślin. Rośliny tzw. alpejsko – ałtajskie rosna z jednej strony w Europie w górach systemu alpejskiego, z drugiej w górach centralnej Azji. Przykładem może być szarotka Leontopodium lub zawilec narcyzowaty. Do gatunków kosmopolitycznych tj. występujących niemal we wszystkich częściach świata należą w Tatrach rdesty: plamisty, ziemnowodny, ponikło błotne, widłaki. Niżowe gatunki spotykane w tatrach należą do roślin środkowoeuropejskich z centrum rozmieszczenia w Europie Środkowej: żywiec cebulkowy, zerwa kłodowa, buk zwyczajny; do roślin euro – syberyjskich: rdest wężownik, malina kamionka, szczawik zajeczy, konwalijka dwulistna, do grupy roślin amfiborealnych czyli holarktycznych: borówka brusznica, dziewięciornik błotny, piżmaczek wiosenny. Obecnie znamy z Tatr około 900 gatunków glonów, w tym m.in. ponad 140 gatunków sinic, 37 złotowiciowców, 53 bruzdnice, ponad 300 okrzemek, około 220 desmidli i innych sprężnic oraz około 80 innych zielenic. Głębokie jeziora tatrzańskie mają niezwykle czystą wode, co jest charakterystyczne dla ubogich w substancje pokarmowe i w zawiesiny mineralne jezior wysokogórskich. W Morskim Oku np. lista gatunków unoszących się swobodnie w wodzie tego jeziora obejmuje ponad 20 gatunków. W wielkich, głębokich jeziorach występuje Asterionella formosa, nigdzie poza Tatrami nie odnaleziona. Poszczególne jej komórki połączone w gwiazdkowate kolonie są wzdłuż jednej osi symetrii falisto powyginane. W Morskim Oku i kilku wysoko położonych jeziorach występują w planktonie złotowiciel i bruzdnica. Plankton stawu Na granitowych kamieniach zalegających brzegi Czarnego Stawu Nad Morskim Okiem rozwija się masowo sinica Pleurocapsa. Towarzysza jej dwie inne mikroskopijne kępki Homoeothrix i drobne skupienia Chroococcus. Dla bystrzy potoków tatrzańskich typowe są krasnorosty: Lemanea fluviatilis, Chantransia. W nieco spokojniejszych miejscach na kamieniach i blokach skalnych masowo rozwija się Homoeothrix janthina. Na kamieniach można spotkać charakterystyczne plamki utworzone przez inne sinice Ch. Polonicus i Ch. Fuscus. Natomiast na wilgotnych skałach rzadką sinicę Pleurocapsa dubia. Dominującym drzewem tatrzńskich borów jest świerk, flora grzybów składa się więc przede wszystkim z gatunków z nim związanych, znajdowanych zwykle w świerczynach północnej części polskiego niżu. Oprócz grzybów jadalnych mikrolog znajdzie tu wiele innych gatunków. Na suchych miejscach w igliwiu świerkowym przez całe lato rosna masowo drobniutkie kapelusiki Marasmius perforans oraz białe, krzaczkowato rozgałęzione owocniki Ramaria stricta. W jednorodnych świerczynach niższych położeń regli a szczególnie w kępach mchów spotkać można przy sprzyjającej pogodzie sierpnia i września niemal na każdym kroku następujące pospolite zresztą gatunki: Calocera viscosa, Galerina hypnorum, Mycena galopoda, Amanita citrina, Lactarius rufus. Płaty świerczyny w których rozlewające się potoki górskie tworzą siedlisko dogodne dla rozwoju trofowisk wysokich, posiadają specyficzną mikoflorę gatunków związanych z trofowcami. Tu dominują drobne, lecz zwykle masowo rosnące gatunki Maematoloma elongatum, Galerina sphanorum oraz większe, różnymi odcieniami czerwieni zabarwione kapelusze pojedynczo rosnących Russula paludosa. W niewielkich dobrze zachowanych fragmentach regla dolna na stokach Doliny Strążyskiej pojawiają się grzyby związane z bukiem względnie jodłą. Są to wyniosłe owocniki Cortinarius elatior, C. mucifuul. W reglu górnym zaczynają pojawiać się coraz liczniej gatunki związane z górzystymi rejonami Europy. Jak z dotychczasowych obserwacji wynika można do nich zaliczyć Pholiota scamba, Cortinarius atrocaerules, C. emunctus, C. Callisteus. Porosty odgrywają dość znaczą rolę we florze Tatr w porównaniu z innymi grupami świata roślinnego. Z polskiej strony Tatr zanotowano około 550 gatunków. W Tatrach podobnie jak i w innych górach wysokich porosty są grupa szczególnie bogato reprezentowaną w piętrach turniowym i halnym. W obu tych piętrach przewagą nad porostami wyższymi (formami krzaczastymi i liściastymi) zyskują formy skorupiaste rosnące bezpośrednio na podłożu skalnym, na humusie i obumarłych szczątkach roślin kwitowych i mchach. Tworzą one tam samodzielne zbiorowiska lub zespoły jak również wchodzą w skład wyżej uorganizowanych wielowarstwowych zbiorowisk wspólnie z mszakami i roślinami kwiatowymi. Wyróżniamy porosty podłoża wapiennego np. z rodziny Verrucariaceae, Lecideaceae; porosty podłoża niewapiennego np. Ochrolechia androgyna, Alectoria bicolor; porosty południowe i endemity np. Thelopsis melathelia, Lecidea umbonoza. Rząd ssaków owadożernych reprezentowany jest w Tatrach przez osiem gatunków. Jeż jest bardzo rzadko spotykany na Podtatrzu, a w samych Tatrach spotyka się go nielicznie w strefie regli. Także i kret nie znajduje w górach najlepszych warunków dla swego bytowania. Spotyka się go najczęściej na otwartych przestrzeniach w obrębie kosodrzewiny. Ryjówka aksamitna żywi się owadami i pajęczakami, zachowuje pełna aktywność i w zimie. Mniejsza od niej ryjówka malutka również występuje we wszystkich piętrach roślinnych aż po turnie. Trzeci gatunek ryjówki żyjący w Tatrach to ryjówka górska. Żyje ona w wilgotnych miejscach , przede wszystkim w wyższych częściach piętra lasu , nie dochodząc tak wysoko i nie występując tak licznie jak dwa poprzednie gatunki. Dwa gatunki rzęsorków występujących w Tatrach to rzęsorek rzeczek i rzęsorek mniejszy. Spośród wielu gatunków nietoperzy w Tatrach można spotkać min. mopka, gacka wielkoucha i nocka dużego oraz nocka wąsatka. Niedźwiedź jest największym przedstawicielem drapieżników zamieszkujących Tatry. W Polsce niedźwiedzie poza Tatrami pojawiają się jeszcze niekiedy w Bieszczadach i na Babiej Górze. Lis jest w Tatrach dość licznym drapieżnikiem piętra regli. Czasami zapuszcza się i wyżej , zimą można nawet niekiedy obserwować jego ślady w piętrze kosówki. Kolejnym drapieżnikiem jest Ryś, który żyje zasadniczo w piętrze regli, czasem może zapuszczać się jednak i wyżej atakując kozice. Łasica i gronostaj to gatunki zachodzące najwyżej. Wydra pojawia się nad potokami tatrzańskimi a borsuk występuje dość często w niższych położeniach górskich. Spośród gryzoni w Tatrach występują m.in. świstak, polnik tatrzański, darniówka, polnik zwyczajny, nornica ruda i mysz leśna. Przedstawicielem zającowatych jest zając szarak. Jest on nielicznym mieszkańcem piętra reglowego. Przechodząc do rzędu parzystokopytnych trzeba zwrócić szczególna uwagę na kozicę. W Tatrach spotykamy kozice ponad górna granicą lasu, od piętra kosodrzewiny po turnie. Żyją w stadach liczących od kilku do kilkunastu osobników. Dzik żyje na Podtatrzu zachodząc w góry , od piętra reglowego. W Polskich Tatrach jest jednak rzadko spotykany. Tatry zamieszkiwane są przez tysiące gatunków ptaków. Piętro pogórza zamieszkują ptaki takie jak: skowronek, przepiórka, kuropatwa oraz wielu ptaków śpiewających, zwłaszcza należących do rzędu wróblowatych, rodziny łuszczaków. W obrębie regla dolnego przebywa często derkacz i synogarlica tureckiej, która najczęściej przebywa w bliskim sąsiedztwie człowieka i chętnie gnieździ się na drzewach szpilkowych zwłaszcza na świerkach. Spośród gatunków charakterystycznych dla piętra dolnoreglowego na wzmiankę zasługują: sojka, czyż, krzyżodziób świerkowy, sikora sosnówka, sikora czubatka, mysikrólik, rudzik oraz liczni przedstawiciele rodziny pokrzewek zwłaszcza piecuszek, pierwiosnek i świstunka oraz cierniówka. W koronach drzew, zwłaszcza na wysokich jodłach zakłada swe gniazda orlik krzykliwy, kania ruda, myszołów zwyczajny, puszczyk, sowa uszata, włochata, uralska. Piętro regla górnego zamieszkują: orzechówka krótkodzioba oraz niektóre gatunki gnieżdżące się w reglu dolnym tj. czyż, rudzik, zięba zwyczajna, głuszec czy jarząbek. Ptaki charakterystyczne dla piętra kosodrzewiny to m.in. gajówka, pierwiosnka, świstunka, pokrzywek czarnołbisty, cierniówka. Piętro halne zamieszkują gatunki alpejskie m.in. płochacz halny i świergotek nadwodny. Oba gatunki zamieszkują odmienne biotopy. Pierwszy przebywa i gnieździ się zazwyczaj w górnych, piarżystych pobrzeżach hal, natomiast drugi najliczniej występuje w dolnej strefie pietra halnego, zwłaszcza na halach położonych jeszcze w obrębie zasięgu kosodrzewiny. Sokół wędrowny jest jednym z nieczęstych ptaków drapieżnych gnieżdżących się w turniach tatr Polskich, natomiast na przelotach ptak ten jest bardzo częstym zjawiskiem. Pustułka gnieździ się nierzadko w wapiennych turniach Tatr Zachodnich. W tym biotopie turniowym gnieździ się również jeżyk, najpospolitszy z naszych ptaków nie tylko miejskich, lecz nawet wielkomiejskich. Niepospolitym ptakiem tatrzańskim, w całej Polsce bardzo rzadkim, zamieszkującym wyłącznie okolice skaliste, przeważnie niezbyt wysoko położone ponad poziomem morza, lecz zbliżone swym charakterem do środowiska turniowego, jest nagórnik skalny. Z środowiskiem potoków tatrzańskich związane są dwa charakterystyczne gatunki ptaków – pluszcz i pliszka górska. Oba te ptaki występują obok siebie niemal nad wszystkimi większymi potokami tatrzańskimi. Fauna płazów i gadów Tatrzańskiego Parku Narodowego jest stosunkowo uboga. Chociaż ilość gatunków płazów i gadów żyjących w Tatrach jest niewielka, to jednak zwierzęta te są bardzo charakterystyczne dla tego terenu. Niektóre z nich jak żaba trawna są tak pospolite, że można je spotkać podczas każdej letniej wycieczki. W Jednym z ciekawszych gatunków płazów jest Traszka Górska odznaczającą się wyjątkową wśród traszek odpornością i zdolnością przystosowawczą do najróżniejszych typów środowisk. Innym gatunkiem traszki występującym w Tatrach jest Traszka Karpacka. Charakterystycznym choć rzadkim płazem jest w Tatrach salamandra plamista. Występuje ona prawie wyłącznie w piętrze regla dolnego. Ropuszki reprezentuje kumak górski. Z gadów, w Tatrach pospolita jest jaszczurka żyworodna. Żyje tam także żmija zygzakowata, zamieszkująca wilgotne lasy na skraju podmokłych, pokrytych mchem trofowym łąk i polanek. Owady są najliczniejszą gromadą zwierzęcą zamieszkująca Tatry. Przejawiają one wielką różnorodność form, obyczajów i przystosowań do trudnych warunków życia w środowiskach wysokogórskich i odgrywają niezmiernie ważną rolę w przyrodzie tatrzańskiej. Piętra reglowe Tatr, a zwłaszcza ich niższe części, odznaczają się największym bogactwem świata owadów, przy czym jednak główną rolę grają tu gatunki szeroko rozsiedlone we wszystkich położeniach Karpat, a także na niżu. Gatunki motyli zamieszkujące piętra reglowe to m.in. gatunki miernikowców Geometridae, Cidaria caesiata oraz Limenitis. Bogaty jest świat chrząszczy W drzewostanie bukowym występują licznie różne gatunki stonek Chrysomelidae. W zbutwiałych pniakach spotyka się czarne walcowate chrząszcze Sinodendron cylindricum. Pod korą drzew liściastych żyją spłaszczone larwy czerwonych ogoniczków Pyrochroa. Bardzo liczne w lesie świerkowym są korniki powodujące nieraz wielkie straty. Licznie reprezentowane w lasach tatrzańskich lecz niewystarczająco jeszcze poznane są muchówki i błonkówki. Piętro reglowe zamieszkują także m.in. liczne gatunki pluskwiaków, mrówek, korników. Zubożenie świata owadów jest znaczne w piętrach kosodrzewiny. Występują tam m.in. bielinek bytomkowiec, pokrzywnik, gąsienice wachlarzyka, z chrząszczów można spotkać kilka gatunków biegaczy, natomiast z pluskwiaków równoskrzydłych licznie występuje np. Eupteryx germari. W piętrze hal, a zwłaszcza turni, entomofauna jest bardzo uboga pod względem ilości gatunków, a część jej stanowią formy zlatujące z dołu np. muchówki z rodziny Syrphidae. Oprócz muchówek znaczna role odgrywają jeszcze skoczogonki, motyle i chrząszcze. Zimową faunę naśnieżną Tatr tworzą głównie drobne, często masowo występujące skoczogonki żywiące się przywiewanymi na śnieg pyłkami drzew i innymi substancjami roślinnymi. Oprócz skoczogonków spotkać można na śniegu w zimie lub na wiosnę, zwłaszcza podczas odwilży, liczne muchówki uskrzydlone, chrząszcze m gąsienice motyli, czarne larwy chrząszczy, płaskie pluskwiaki i wiele innych. W wodach stojących i płynących spotyka się pod kamieniami larwy jętek, łatwe do rozpoznania po trzech szczecinkach na końcu odwłoka – oraz opatrzone dwiema szczecinkami drapieżne larwy widelnic. Ważnym elementem wód tatrzańskich są larwy ważek, występują one jednak prawie wyłącznie w wodach stojących z bujna roślinnością i tylko w piętrze reglowym. Spośród muchówek masowo nieraz występują larwy Tendipelidea. Osobliwym mieszkańcem wartkich potoków jest larwa muchówki Liponeura cinerascens; silne przyssawki na spłaszczonej , brzusznej stronie ciała, którymi przyczepia się do kamieni, umożliwiają jej utrzymywanie się w rwącym prądzie. Najbardziej znanym gatunkiem pająka, pospolitym na niżu lecz występującym także w Tatrach, jest pająk krzyżak Araneus disdematus, czatujący na owady na okrągłej sieci łownej. W Tatrach spotkać go można w lasach regli dolnego i górnego, w zabudowaniach szałasów i kosodrzewinie. Rozpina także sieci między dużymi głazami w piętrze kosodrzewiny. Wyżej jednak nie spotyka się tego gatunku ani w piętrze halnym, ani turniowym. Podobnie jak pająk krzyżak zachowuje się większość gatunków pospolitych na niżu to znaczy że dochodzą one tylko do górnej granicy lasu lub do górnej granicy kosodrzewiny. Są jednakże gatunki żyjące na niżu, które spotkać można w Tatrach we wszystkich piętrach roślinnych z piętrem turniowym włącznie. Do nich należy Xysticus cristatus pospolity na niżu, w górach mniej liczny, znajdywany jednakże do wysokości 2299 m.n p.m. Pająk ten nie buduje sieci łownych lecz czeka w ukryciu na owady, które stają się jego ofiarą. W lasach bukowych regla dolnego bardzo pospolity i liczny jest Amaurobius claustrarius. Przeważa on liczebnie nad innymi drobnymi drapieżnikami polującymi na dnie lasu. Spotkać go można także w lasach świerkowych, w piętrze kosodrzewiny i hal, ale nigdzie nie jest tak liczny jak w lesie bukowym. Gatunkiem charakterystycznym dla lasu bukowego jest też Drapetisca socialis pająk przystosowany do polowania na pniach drzew. Szczególnie licznie spotyka się go na pniach buka. Powyżej górnej granicy lasu nie znajduje on dla siebie odpowiednich środowisk i nie był tam notowany. Gatunkiem pająka charakterystycznym dla jaskiń tatrzańskich jest Meta menardi. Gatunek ten znany jest z obszaru prawie całej Europy. Można go spotkać głównie w jaskiniach, a także w innych miejscach wilgotnych i zaciemnionych, jak piwnice, ruiny, kopalnie, nory itp. Druga grupą będącą przedmiotem naszych rozważań są spokrewnione blisko z pająkami kosarze. Z obszaru Tatr znamy 14 gatunków kosarzy. Spotyka się je w Tatrach także prawie we wszystkich środowiskach. Występują one na dnie lasu i ściółce, w runie leśnym, pod kamieniami, na murawach, w traworoślach, w kosodrzewinie, a także na nagich skałach i piargach. Obecnie znane jest z obszaru całych Tatr około 95 gatunków mięczaków, w tym 92 gatunki ślimaków i 3 gatunki małżów. Aż 88 gatunków (prawie 93%) przypada na ślimaki lądowe, czyli że na stosunkowo niewielkim obszarze tatr żyje 55% gatunków ślimaków lądowych znanych z ziem polskich. Z zoograficznego punktu widzenia najbardziej godny uwagi jest endemiczny ślimak tatrzański Aspasita tatricus. Oprócz tego występuje w Tatrach endemiczny jak się zdaje podgatunek poczwarówki okazałej Orcula dolium tatrica. Grupę gatunków o szerszym rozmieszczeniu tworzą gatunki zachodniokarpackie, którymi są poczwarówka tatrzańska, ślimak Lubomirskiego, ślimak długowłosy, ślimak Rossmaesslera. Spośród nich szczególnie interesujący jest ślimak tatrzański , o spłaszczonej białawej skorupce, zwykle z białawym paskiem, mającej 15 – 19 mm średnicy. W naszej faunie jest on rzadkim przykładem naskalnego ślimaka wysokogórskiego, żyjącego na nagich wapiennych skałach, głównie ponad górną granica lasu. Bardzo interesującym składnikiem wysokogórskiej fauny Tatr jest poczwarówka północna, żyjąca pod kamieniami w piętrze kosówki i turni.Poza tym docierają do Tatr bardzo nieliczne gatunki południowe, jak np. piramidka naskalna i wschodnie, jak np. Świdrzyk siwy oraz cała reszta gatunków szeroko rozpowszechnionych w całej Środkowej Europie albo nawet wykraczających daleko poza jej granicę. Gatunki te, mało interesujące z zoogeograficznego punktu widzenia, tworzą około 50% tatrzańskiej malakofauny. Flora Babiej Góry zawiera szereg gatunków gdzie indziej w Beskidach rzadko spotykanych i jest niezmiernie interesująca, charakteryzując się zespołami roślinnymi najbardziej zbliżonymi do tatrzańskich. Wskutek wspomnianych różnic morfologicznych skład i rozmieszczenie zespołów roślinnych na zboczu północnym i południowym nie są jednakowe. `9+Regiel dolny, sięgający na zboczu północnym na wysokości 1150 m n.p.m.- to obszar panujących tu dawniej pięknych lasów bukowych z domieszką jodły i niekiedy jawora, których cenne fragmenty zachowały się jeszcze do dziś w stanie naturalnym. Lasy dolnoreglowe na zboczu południowym sięgają do wysokości 1200 m n.p.m., charakteryzując się mniejszym udziałem buka. Miejsce lasu mieszanego, typowego dla tego piętra, zajęły na obu stokach sztucznie wprowadzone świerczyny. Przywrócenie tym lasom naturalnego składu - to jedno z zadań, które będą realizowane w ramach prac Parku Narodowego. Regiel górny, sięgający do wysokości 1350 m n.p.m. na zboczu północnym, a po stronie południowej sięgający 1400 m n.p.m., jest krainą naturalnych świerczyn. Na stoku północnym zachowały się one w stanie niemal pierwotnym, jako pozostałość dawnej puszczy karpackiej. Ponad reglem górnym, którego zasięg wyznacza górną granice lasu, panuje kosodrzewina, sięgająca do wysokości 1650 m n.p.m., powyżej niej występuje piętro roślinności alpejskiej. W kniei babiogórskiej żył jeszcze w latach pierwszej wojny światowej niedźwiedź, dłużej przetrwał żbik i ryś, którego spotyka się i obecnie. Występuje tu także sarna, dzik, lis i inne. Ptaki reprezentują m.in: cietrzew, głuszec, jarząbek, drozd obrożny i puchacz alpejski. Babia Góra zwróciła na siebie uwagę i zainteresowanie nauki już w drugiej połowie ubiegłego stulecia. Już wówczas wskazywano na wielkie walory turystyczne tego obszaru. Szczególną wartość naukowo-dydaktyczną ma występujący tu piętrowy układ roślinności, jakiego nie spotyka się w innych pasmach beskidzkich, co ma specjalne znaczenie dla badań nad życiem zespołów roślinnych w różnorodnych warunkach. Poznana flora mchów Babiej Góry to ponad 200 gatunków rosnących na różnych siedliskach. Do najrzadszych należy Dicranum elongatum rosnący w murawach alpejskich na grzbiecie masywu, Ptychodium plicatum i Rhytidiunt rugosum na glebie gliniastej, Bartramia halleriana, Ditrichum flexicaule i Dystchium capilleceum w szczelinach skał, Brachythecium gehehhii i Anomodon rugelii na korze drzew oraz Hookeria lucen w wilgotnych wąwozach w piętrz dolnego regla. Najczęściej występującym gatunkiem jest płonnik Politrychym formosum nieco mniej liczny jest Dicranum scoparium oraz Plagiothecium undulatum – mech charakterystyczny dla boru górnoreglowego. Flora wątrobowców liczy ponad 100 gatunków mających zbliżone do mchów wymagania ekologiczne. Najrzadsze są w tej grupie Haplomitrium hookeri oraz Bazzania trilobata i Mylia taylorii. Stosunkowo najczęściej spotykany jest Calypogeia trichomansis. Liczba grzybów wielkoowocnikowych szacowana jest na 1100 gatunków, w tym około 700 związanych lasami reglowymi i 400 – ze zbiorowiskami pięter wysokogórskich. Na szczególną uwagę zasługują grzyby występujące w lasach o charakterze puszczańskim. Spotykane są tam soplówka jodłowa Hericium coralloides, grzybówka krwawiąca Mycena crcoata i purchawka jeżowata Lycoperdon echinatum. Z dobrze zachowanymi borami górnoreglowymi związane są klimaczek północny Climacocystis borealis i skórnica fioletowawa Columnocystis abietina. Do grzybów jadalnych na Babiej Górze zalicza się następujące: maślak żółty, koźlarz babka, koźlarz czerwony, podgrzybek brunatny, podgrzybek złotawy, podgrzybek zajączek, mleczaj rydz, opieńka miodowa, pieprznik jadalny – kurka. Grzyby trujące i niejadalne na Babiej Górze to: muchomor sromotnikowy, muchomor jadowity, muchomor czerwony, muchomor plamisty, sromotnik bezwstydny, łuskwiak nastroszony, gołąbek wymiotny, borowik szatański. Porosty, różne w kształcie i kolorystyce są liczne w murawach piętra alpejskiego. Wzorzec geograficzny Rchizocapron geographicum pokrywa skały żółtawymi skorupami przypominającymi mapy – stąd jego nazwa. Na wielkich polach głazów piaskowych pojawiają się liczne szaro – czarne plechy kruszownicy zwyczajnej – Umbili-caria cylindrica. Na humusie zgromadzonym na kamieniach lub korze murszejących pni chrobotek strojny – Cladonia bellidi zwraca uwagę swoimi czerwonymi owocnikami. Na północnych zboczach Babiej Góry najczęstszym gatunkiem paproci jest wietlica alpejska Athyrium alpestre tworząca zbiorowisko ziołoroślowe pod urwiskami i w lukach wśród boru świerkowego, przy granicy lasu. Paproć ta tworzy także często, zwłaszcza w dolinach, bujna warstwę runa w karpackim borze świerkowym. Widlak jawcowaty Lycopodlium annotinum występuje w borach świerkowych. Widłak alpejski Lycopodium alpinium pojawia się rzadko w murawach na grzbiecie masywu. Skrzyp olbrzymi Equistenum maximum otacza źródła w niższych położeniach górskich, skrzyp leśny Equistenum silvaticum rośnie obficie w olszynce karpackiej. Na podstawie wieloletnich badań florystycznych przeprowadzonych przez Hugona Zapałowicza ustalono listę roślin naczyniowych Babiogórskiego Parku Narodowego, która liczy około 700 taksonów. Dwa gatunki: okrzyn jeleni Laserpitium archangelica, będący symbolem Babiogórskiego Parku Narodowego i rogownica alpejska Cerastium alpinum mają tutaj swoje jedyne stanowiska w Polsce. Bardzo rzadka jest także tocja alpejska Tozzia alpina, rzadka jest miesięcznica trwała Lunaria rediviva znaleziona w Jaworzynie, rzeżucha trójlistkowa Cardamine trifolia pojawiająca się w lasach jodłowych oraz żywokost sercowaty Symphytun cordatum w lasach bukowych. Spośród gatunków podlegających ochronie prawnej występuje 41 taksonów. Z listy gatunków zagrożonych w Polsce wymarciem występuje tu 9, są to: Carex paucioflora, Cerastium alpinum, Dactylorhiza fuchsii, Dianthus speciosus, Drosera rotundiofolia, Epipactis palustris, Laserpitium archangelica, Pedicularis hacqueti, Swertia perensis. Na Babiej Górze występuje 70 gatunków roślin wysokogórskich. Gatunki te występują głównie w partiach podszczytowych. Położenie Babiej Góry w Zachodnich Karpatach determinuje skład jej świata zwierzęcego. W piętrach reglowych fauna zbliżona jest składem do otaczających kompleksów leśnych. Szczególną atrakcją Babiej Góry jest piętro alpejskie. Fauna alpejska na Babiej wyróżnia się swoistą specyfiką. Piętro alpejskie jest izolowane znacznymi odległościami od podobnych w innych wysokich masywach, np. w Tatrach czy Małej Fatrze. Mimo tego w faunie babiogórskiej nie spotkano dotąd gatunków endemicznych. Podczas badań przygotowujących opracowanie Planu Ochrony Babiogórskiego Parku Narodowego doliczono się 188 gatunków kręgowców. W tym 2 gatunki ryb, 12 gatunków płazów, 6 gatunków gadów, 119 gatunków ptaków oraz 32 gatunki małych i 17 średnich i dużych ssaków. Liczbę gatunków bezkręgowców szacuje się na ponad 3500, w tym samych chrząszczy jest ponad 1500 taksonów. Największym ssakiem żyjącym w Paśmie Babiogórskim jest niedźwiedź brunatny. Obszar Parku Narodowego jest za mały aby występował stale na jego terenie. Podobna sytuacja jest w przypadku wszystkich wielkich ssaków i wielu ptaków. W rejonie Babiej Góry pojawiają się osobniki stale zamieszkujące ostoję znajdującą się w lasach Górnej Orawy na Słowacji. Przychodzą one najczęściej późnym latem w okresie owocowania borówki lub też wczesną wiosną. Zdarza się, że niektóre osobniki poszukują na obszarze Parku miejsca do przygotowania legowiska na zimę zwanego gawrą. Wilk również jest raczej stałym gościem niż mieszkańcem Babiej. Drapieżnik ten wywiera znaczący wpływ na populacje dużych roślinożerców, głównie jeleni. Stada (watahy) wilcze zamieszkują bardzo duży areał i często przemieszczają się na znaczne odległości. Mimo tego widywane w spokojniejszych rejonach Parku samice (wadery) z młodymi wilczkami. W odróżnieniu od wilka ryś zajmuje niewielki stosunkowo obszar i dlatego teren Parku stale zamieszkuje stabilna populacja tego kota. Jest on też samotnikiem, poluje w nocy, często ukrywa się w konarach drzew. Poluje na mniejszych roślinożerców, głównie sarny. Najliczniejszy spośród drapieżników jest lis, spotykany jest na całym obszarze Parku. Jego populacja jest już na tyle liczna, że stanowi zagrożenie dla istnienia wielu gatunków mniejszych zwierząt, np. zająca czy głuszca. Borsuk jest stosunkowo najrzadziej spotykany spośród drapieżników, co wynika z ukrytego trybu życia jaki prowadzi. Stale obecne są jego nory na obszarze Parku. Wydra związana jest ze środowiskiem wodnym i odżywia się rybami. Babia Góra nie jest bogata w gatunki ryb, jednak u swoich podnóży ma potoki zarybione, stąd też i ten drapieżnik pojawia się w obszarze Parku. Jelenie występują licznie w całym kompleksie lasów babiogórskich. Okresowo ich populacja na tym terenie, szczególnie latem zagęszcza się. Odmiennie zima wyższe partie terenu Babiej Góry pozbawione są zwierzyny płowej. Masyw babiogórski znany jest z regularnych i „dobrych” rykowisk. Zwierzęta wykorzystują teren Parku do rozrodu i wychowu najmłodszego pokolenia. Jesienią opuszczają górne partie Babiej, która robi się pochmurna i niezbyt gościnna. Sarna zamieszkuje strefę ekotonu, czyli przejściową pomiędzy różnymi środowiskami, np. polnym i leśnym. Jej liczebność na Babiej stale wzrasta. W przeciwieństwie do jeleni nie tworzy nawet zima licznych zgrupowań, wybierając samotny tryb życia. Podobnie zachowuje się zając, zajmuje tez podobne tereny. Liczebność jego ciągle spada co jest spowodowane wzrostem liczby naturalnego wroga, jakim jest lis. Jako ciekawostkę należy wspomnieć, że zając zamieszkuje Babią Górę włącznie z obszarem podszczytowym. Lista gatunków ptaków zamieszkujących Babia Górę jest bardzo obszerna i liczy 119 pozycji. Spośród nich wiele gatunków jest rzadkich lub zagrożonych wyginięciem, Jednym z największych i najcenniejszych jest głuszec, spotykany i obserwowany w kilku rejonach Babiej. Tokuje tutaj i wyprowadza młode. Drugi z kuraków cietrzew zajmuje tereny podobnie położone lecz jest jeszcze rzadszy. Znacznie liczniejszym przedstawicielem kuraków jest jarząbek. Sowy na Babiej Górze reprezentowane są przez kilka gatunków: sowa uralska, puchacz i puszczyk. Podczas wędrówki szlakami turystycznymi można usłyszeć ptaki śpiewające, np. pierwiosnek, piecuszek, sikora bogatka, sikora modra, pokrzewka ogrodowa, raniuszek, drozd śpiewak i drozd obrożny. Specjalnych doznań słuchowych dostarczają liczne dzięcioły, np. dzięcioł czarny, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł zielonosiny. W pobliżu potoków żwawo uwijają się pluszcze oraz pliszki górskie. Piętro alpejskie zamieszkuje niewiele gatunków ptaków. Jest ono domeną płochacza halnego i świergotka nadwodnego, pustułki oraz kruka. Spośród 6 gatunków gadów najczęściej spotykane są: jaszczurka zwinka i żmija zygzakowata. Największym sentymentem z płazów obdarzana jest oczywiście salamandra plamista. Stwierdzona też 4 gatunki traszek, wśród nich najcenniejsza jest traszka karpacka. Niezwykle bogata jest fauna bezkręgowców Babiej Góry i wciąż nie poznana do końca. Szczególnie gromada owadów jest bardzo liczna a w niej zwłaszcza chrząszcze są przedmiotem zainteresowania wielu badaczy przyrody babiogórskiej. Najciekawszym i najbardziej zagrożonym wyginięciem jest biegacz Fabrycjusza zamieszkujący skupiska głazów w piętrze alpejskim. Piętro regla dolnego zajmuje przeważającą część masywu. W znakomitej części zajmują go lasy noszące znamię użytkownika gospodarczego. Ich głównym składnikiem stał się świerk, który tworzy monotonne jednowiekowe i jednogatunkowe drzewostany. Zaledwie niewielką powierzchnię na południowych stokach zdominowały lasy jodłowe a na stokach północnych buczyny mające tendencje do ujednolicania swojej struktury gatunkowej i wiekowej. W miejscach podmokłych znajdują się płaty olszyny bagiennej. Wszystkie te lasy zagościły na terenach gdzie przed wiekami niepodzielnie królowała pierwotna puszcza. Resztki dawnej świetności lasów babiogórskich zachowały się po dzień dzisiejszy w okolicach Mokrego Stawku i wzdłuż potoku Jałowieckiego. Perłą w koronie Babiej Góry jest Knieja Czatożańska. Lasy te zachowują wciąż naturalny, zbliżony do pierwotnego charakter. Cechują się one złożona strukturą gatunkową, wiekową i piętrową a również swoistą dynamiką rozwojową. Wciąż królują tu potężne, dostojne buki, jodły i świerki. Część z nich umiera na stojąco. Wiatr je następnie przewraca, przy okazji czyniąc spustoszenie w niższych piętrach. Upadłe olbrzymy powoli obrastają kobiercem mszaków i ulegają rozkładowi. W zwolnionych miejscach wykrotów masowo obsiewają się sąsiednie drzewa, korzystając też z lepszego nasłonecznienia. Wiele siewek startuje do walki o światło korzystając z pni upadłych drzew i czerpiąc obficie z ich materii organicznej. Przyrodnicy opisali fazy rozwoju lasu pierwotnego: faza inicjalna, zwana też fazą odnowienia; faza optymalna; faza terminalna – rozpadu, obumierania. Opis rozpoczniemy od fazy rozpadu starodrzewia. Charakteryzuje się ona obecnością licznych złamanych lub przewróconych olbrzymich kłód tworzących ponury krajobraz zniszczenia. Jak się wydaje, znaczna część naturalnych lasów babiogórskich wchodzi w tą fazę rozwoju. Drzewostan się rozluźnia stwarzając możliwość naturalnej regeneracji. W ten sposób zapewnione jest trwanie lasu. Rozpoczyna się faza inicjalna. Nieprzeliczone siewki i młode drzewka zajmują przestrzeń między pojedynczymi, starymi, często martwymi i złamanymi drzewami. Najsilniejsze młode buki hamują rozwój sąsiadów powodując ich obumieranie. Mimo tego pnące się w górę odnowienie buka często tworzy silnie zwarty gąszcz. Drugim ważnym gatunkiem pierwotnych buczyn jest jodła wybierająca miejsca do rozwoju mało nachylone i tworząca luźniej zwarte młode pokolenia o bogatej strukturze. Świerk i jawor w naturalnych warunkach regla dolnego stanowią zaledwie domieszkę. Po kilkudziesięciu latach drzewostan wkracza w optymalną fazę rozwoju. Drzewa osiągają maksymalne rozmiary, zwarcie drzewostanu jest pełne, struktura wysokościowa drzewostanu upraszcza się w kierunku jednopiętrowej. W lesie naturalnym te trzy fazy rozwojowe występują mozaikowo obok siebie na niewielkich powierzchniach. Rzadko występuje obumieranie drzewostanu na dużych obszarach. Buki, jodły i świerki rosnące w Puszczy Karpackiej na Babiej Górze należą do największych okazów drzew w Polsce, a może nawet i w środkowej Europie. Wiele starych buków osiąga 36 m wysokości i obwód do 3 m. Jeszcze większe sa jodły. Największa z nich zwana Grubą Jodłą rosła przed wiekiem pod Czarna Halą. Jej wymiary były imponujące – 50 m wysokości i 4 m obwodu. Podstawa pnia drzewa została zrekonstruowana aby zachować pamięć o tym olbrzymie. Dziś podobne okazy jodły można spotkać w Kniei Czatożańskiej. Buczyna karpacka . Zespół ten zajmuje największe powierzchnie w reglu dolnym. Szeroko jest rozpowszechniony zwłaszcza na stoku północnym. Jest bardzo zróżnicowany ekologicznie. Wyraźnie wyodrębniają się w jego obrębie cztery podzespoły: o Podzespół typowy. Podzespół ten zajmuje żyźniejsze siedliska w obrębie buczyny karpackiej i występuję częściej w niższych położeniach z glebą bogatsza w humus. W drzewostanie często występuje jawor. Wśród charakterystycznych gatunków odnajdujemy dwa gatunki żywca: cebulkowy i gruczołowaty, marzannę wonną, przetacznik górski i wiecznie zielony paprotnik kolczysty. Niektóre inne gatunki mogą występować łanowo: szczyr trwały, niecierpek wielkokwiatowy i gwiazdnica gajowa. o Podzespół z czosnkiem niedźwiedzim. Zajmuje najżyźniejsze siedliska towarzyszące małym, płytkim dolinkom wzdłuż potoków. Późną wiosna, kiedy czosnek niedżwiedzi jest w pełni kwitnienia cały las jest wypełniony jego zapachem. Czosnek zajmuje podmokłe obniżenia terenu, podczas gdy na wyniesieniach w pobliżu pni drzew pojawiają się gatunki borowe, przede wszystkim Vaccinium myrtillus. o Podzespół z kostrzewą leśną. Gatunkiem wyróżniającym podzespół jest Festuca altissima. Występuje on na starszych, kwaśnych glebach brunatnych na niewielkich grzbietach i skłonach. o Podzespół paprociowy. W pozdespole tym zaznacza się duży udział gatunków borowych i ogólnoleśnych. Trwale związane są z tym zbiorowiskiem: Athyrium distentifolium, Dropteris carthustiana, Oxalis acetosella, Vaccinium myrtillus, Dryopteris dialatata. Płaty tego pozdespołu są zwykle usytuowane w strefie przejściowej między reglem dolnym a reglem górnym. o Zespół kwaśnej buczyny górskiej. Zbiorowisko występuje tylko na terenach przyłączonych do Parku z nadleśnictwa Sucha. W drzewostanie przeważa buk, a gatunkiem charakterystycznym runa jest Luzula luzulodies. o Zespół lasu jaworowego. Występuje na ograniczonych powierzchniach stoku północnego. W drzewostanie dominuje jawor, występuje również buk i świerk. W runie gatunkiem charakterystycznym jest Lunaria rediviva. o Zespół jaworzyny karpackiej. Jest to azonalne zbiorowisko zajmujące bardzo charakterystyczne siedliska. Są to zwykle strome zbocza, gdzie często dochodzi do powstawania obrywów skalnych. Zespół najczęściej występuje na pograniczu regli dolnego i górnego północnych stoków. Gatunkami wyróżniającymi ten zespół są jarząb pospolity w drzewostanie i Aruncus dioicus w runie. Warstwa runa jest szczególnie bogata i zwarta. Do gatunków charakterystycznych należą gatunki ziołoroślowe; parzydło leśne i czerniec gronkowy. Liczne są paprocie jak: wietlica alpejska, wietlica samicza, narecznica samcza, narecznica szerokolistna, paprotnik kolczysty i nieco mniejsza zachyłka trójkątna, oraz trawy – prosownica rozpierzchła i inne rośliny zielne, np. miodunka ćma. o Zespół mezofilnej jedliny. Zespół występuje głownie w niższych położeniach regla dolnego. Większe powierzchnie zajmuje na stokach południowych. Piękne starodrzewia i młodniki jodłowe można zaobserwować przy szlaku zielonym z Zubrzycy do Krowiarek. Gatunek charakterystyczny dla zespołu – przytulia okrągłolistna. Częste są ponadto: Carex pilulifera i kosmatka żółtawa, a także podbiałek alpejski. Na obszarach byłych lasów gospodarczych drzewostan jest zdominowany przez świerka co swiadczy o zniekształceniu składu gatunkowego. o Zespół boru mieszanego dolnoreglowego. W drzewostanie dominuje świerk i buk z niewielkim udziałem jodły. Udział świerka wzrasta z wysokością położenia. Zespół ten zajmuje znaczne obszary regla dolnego po obu stronach Babiej Góry, szczególnie na stokach południowych. Wytwarzają się tu glby bielicowe. Gatunkiem charakterystycznym jest podrzeń źebrowiec. Runo złożone jest też z następujących gatunków charakterystycznych: narecznica szerokolistna, Luzula sylvatica, w wielu miejscach masowo obradza borówka czarna. Bogata jest warstwa mszaków, którą reprezentuje m.in. widłoząb. Świerk w tym zespole znajduje najlepsze warunki rozwoju. Największe osobniki przekraczają 40 m wysokości i 1 m średnicy pnia. Na terenach przyłączonych do Parku w drzewostanach nie ma zupełnie buka, a udział jodły jest niewielki. o Zespół jedliny bagiennej. Zbiorowisko ziołoroślowej jedliny występuje na niewielkich podmokłych obszarach stoku północnego. Gatunkiem wyróżniającym ten zespół jest Chaerophyllum hirsutum. W drzewostanie panuje Picea abies wraz z Abies alba. o Zespół olszyny bagiennej. Jeden z zespołów azonalnych. Występuje wzdłuż dolin niektórych potoków a zwłaszcza w obszarach źródliskowych. W drzewostanie występuje olsza szara – gatunek charakterystyczny zespołu. Oprócz tego pojawia się także olsza czarna. Runo składa się z gatunków charakterystycznych, np. świerk orzęsiony, śledziennica skrętolistna Jest to jeden z najbogatszych w gatunki roślin naczyniowych zespołów leśnych na Babiej Górze. o Zespół olszyny karpackiej. Drzewostan podobnie jak w zespole poprzednim tworzy głównie olsza szara. W warstwie roślinności zielnej występują Symphytum tuberosum i Aegopodium podagraria, których brak w zespole olszyny bagiennej. Jest to najbogatszy florystycznie zespół leśny masywu Babiej Góry. o Zespół górskiej świerczyny na torfie. Występuje wyłącznie na południowym stoku Babiej Góry na obrzeżu torfowisk wysokich i przejściowych w reglu dolnym. Drzewostan buduje świerk z niewielka domieszką jodły. W runie panuja krzewinki: Vacinium myrtyllus i Vacinium vitisidaea. W płatach zespołu szczególnie obficie rozwijają się mszaki. Gatunkiem panującym jest torfowiec. Bór świerkowy, budujący piętro regla górnego otacza nieprzerwanym pasem cały masyw Babiej Góry. Lasy te stanowią najbardziej pierwotne, nietknięte prawie ludzką ręką obszary Parku Narodowego. Od dołu granica regli jest mało wyraźna, przyjmuje się, że jest ona na wysokości 1150 m n.p.m. Pierwotny bór świerkowy miesza się tu z borem mieszanym regla dolnego. W wielu miejscach znajdują się płaty jaworzyny karpackiej. Panującym niepodzielnie w reglu górnym jest świerk. W dolnej części regla tworzy on silnie zwarte, wysokie drzewostany. Ze wzrostem wysokości nad poziom morza świerki stają się coraz niższe, pnie drzew są bardziej zbieżyste i gęściej ugałęzione. Zwarcie drzewostanu się zmniejsza, lecz nie równomiernie. Drzewa chroniąc się przez zaostrzającymi się warunkami klimatycznymi grupują się po kilka lub kilkanaście osobników tworząc tzw. biogrupy. W miejscach wystawionych na działanie silnych wiatrów świerk rośnie w formie sztandarowej. Górna granica regla zwieńczona jest barwnymi jesienią laskami jarzębinowymi. Tworzą one zespół Athyrio – Sorbetum. Buduje go głównie jarząb pospolity, gatunkiem wyróżniającym się jest paproć wietlica alpejska. W miejscach bardziej stromych, urwistych i skalistych pojawia się jaworzyna karpacka. Wynika to z właściwości jawora, który w porównaniu z płasko korzeniącym się świerkiem potrafi opanować tak trudne siedlsko. Bogata jest warstwa krzewów. Często spotyka się porzeczkę skalną i różę alpejską. Na niewielkich skrawkach znajdują się zarośla wierzby śląskiej tworzącej zespół Salicetum silesiace. Dominującym zespołem w reglu górnym jest zachodniokarpacka świerczyna górnoreglowa. Wyodrębniono w nim 4 pozdespoły: o Podzespół typowy. Podzespół typwy zajmujący największą powierzchnię, wyróżnia go podbiałek alpejski i śmiałek pogięty; fragmentarycznie występują pozostałe; o Podzespół paprociowy. o Podzespół z trzcinnikem owłosionym. o Podzespół z borówką czarną. Świerczyna górnoreglowa jest zespołem ubogim w warstwie drzew, podobnie jest w warstwie krzewów, występują tu zaledwie wiciokrzew czarny i porzeczka skalna. Natomiast warstwa runa i najniższa mszysta są bardziej bogate i urozmaicone gatunkowo. W runie panują borówka czarna, narecznica szerokolistna i wietlica alpejska. Charakterystycznymi gatunkami w runie są też: kosmatka żółtawa, listera sercowata i widłak goździsty. Licznie reprezentowane są mchy: Plagiothecium undulatum, Plagiothecium curvifolium, Politrychum attenuatum i Dicranum scoparium. Spośród wątrobowców występują: Bazzania trilobata i Barbilophozia lycopodioides. Cały masyw powyżej górnej granicy lasu otoczony jest pasem kosówki. Wśród kosodrzewiny pojawiają się jeszcze świerki w postaci niskich szpalerów. Na południowych zboczach krzewy karłowatego jałowca halnego często zastępują kosodrzewinę. Ciemnozielona barwa kosodrzewiny nie zmienia się przez cały rok. W warstwie krzewów najbardziej charakterystyczna jest domieszka jarzębiny. Jej liście jasnozielone wiosną i czerwonawe jesienią pozwalają na jej łatwe rozpoznanie z daleka. Jarzębinie zwykle towarzyszy wierzba śląska, róża alpejska, wiciokrzew czarny i porzeczka skalna. Warstwa zielna z licznymi gatunkami ziołoroślowymi i paprociami jest również bogata. W runie obok borówki czernicy i brusznicy występuje borówka pijanica. W warstwie mszystej mchom spotykanym zwykle w borach, towarzyszą często torfowce, szczególnie ważne dla retencji wody po silnych opadach deszczu. Kępy kosodrzewiny wraz ze wzrostem wyniesienia, gdy pogarszają się warunki klimatyczne stają się coraz mniej zwarte i coraz niższe. W lukach pojawiają się inne zespoły roślinne, zgodne z typem siedliska zbiorowiska ziołorośli. Najpospolitsze i najbardziej barwne są ziołorośla miłosny górskiej z fiolrtowo – różowymi kwiatami, ciemnoniebieskimi modrzyka górskiego i intensywnie żółtymi omiega górskiego. Biało kwitnący jaskier platanolistny i złocień okrągłolistny oraz fioletowy bodziszek leśny wzbogacają paletę barwną. Wyróżnia się też wspaniale ciemiężyca zielona. Typowe są także ziołorośla paprociowe utworzone przez wietlicę alpejską. W miejscach szczególnie trudno dostępnych bardzo rzadko już niestety można spotkać roślinę będącą symbolem Babiogórskiego Parku Narodowego okazałego okrzyna jeleniego. Jego białozielone kwiaty tworzą ogromne baldachy, sięgające 2 m wysokości. Luki wśród kęp kosodrzewiny wypełniają gęste łany borówki czarnej, tworzące borówczyska. Borówka na miejscach nasłonecznionych, przeciwnie niż w cienistych borach świerkowych kwitnie obficie. Późnym latem kępy sądosłownie pokryte granatowymi jagodami. Na stoku południowym towarzyszą jej czerwone owoce brusznicy. Borówka ta łącznie z bażyną czarną tworzy zespół borówczysk bażynowych występujących na płytkich glebach murszowo torfowych. Są one bogate obecnością licznych torfowców i porostów. Na stoku północnym część rumoszu skalnego zajmują łany traworośli. Tworzy je głównie trzcinnik owłosiony. Kolorystycznie wyróżniają się tu goryczka kropkowana i prosienicznik jednogłówkowy. Na półkach skalnych w specyficznych warunkach pojawia się murawa naskalna z kostrzewą pstrą. Zbiorowisko to o łacińskiej nazwie Saxifrago – Festu – cettum versicoloris babiogorense występuje wyłącznie na Babiej Górze i jest jej najpiękniejszą wizytówką. Spotkać go można na urwiskach Sokolicy, Kościółków, także wzdłuż Akademickiej Perci oraz pod Diablakiem. Versicoloris jest jednym z najbogatszym zbiorowisk Babiej Góry, skupiają się w nim głównie gatunki wapieniolubne. Oprócz kostrzewy pstrej licznie występuje jaskier skalny oraz skalnica gronkowa. W szczelinach skalnych rosną: goździk skalny, zerwa kulista i świerzbnica karpacka. Wiosną w wielu miejscach masowo zakwita sasanka alpejska. Zarówno zasięg wysokościowy 1650 – 1735 m n.p.m. jak i przestrzenny piętra alpejskiego zwanego też halnym na Babiej Górze nie jest może wieli lecz piętro to nigdzie więcej w Beskidach nie występuje. Występują tu gatunki przystosowane do szczególnie trudnych warunków klimatycznych. Okres wegetacji skraca się niekiedy do 3 miesięcy. Wymusza to u roślin konieczność specjalnych przystosowań i zachowań. Wyróżniono tu niewiele zespołów roślinnych, najbardziej znane to: o Murawy wysokogórskie z sitem skuciną. o Murawy wysokogórskie z kosmatką brunatną. Spośród niewielu gatunków zdolnych przetrwać tak niegościnne warunki rozwoju napotkać można następujące: sit skucina, zawilec narcyzowy, sasanka alpejska, śmiałek pogięty, kosmatka brunatna, kostrzewa niska, wierzba zielna. Endemicznym gatunkiem jest maleńka rogownica alpejska gnieżdżąca się w szczelinach bloków skalnych. Poza Babią Górą nie występuje w Polsce. Jest też z uwagi na swe specyficzne upodobania bardzo zagrożona wyginięciem. Utkany z buków, jodeł i świerków płaszcz lasów wraz z kwiecistymi dywanami polan i hal, stanowią aktualna szatę roślinną Gorców, podkreślającą atrakcyjność ich krajobrazu. Oprócz walorów estetycznych szata roślinna chroni góry przed erozją i kształtuje lokalny klimat, warunkując w dużym stopniu życie mieszkańców licznych wsi i osiedli położonych u ich podnóży. Naturalne, często niemal pierwotne ekosystemy leśne są ostoją życia swoistym kosmosem milionów mikroorganizmów: bakterii, grzybów, i zwierząt, którego bogactwa gatunków i mechanizmu funkcjonowania w pełni nie znamy. Kwieciste hale, polany i zarośla są siedliskiem ogromnej liczby gatunków roślin zielnych i drobnych zwierząt, zwłaszcza wielu grup owadów. Dzięki bogatej i zróżnicowanej szacie roślinnej i związanej z nią faunie, Gorce odznaczają się wielką różnorodnością biologiczną, której zachowanie dla przyszłych pokoleń jest sprawą najwyższej wagi. W Gorcach podobnie jak w innych obszarach górskich w miarę wzrostu wysokości nad poziomem morza zmieniają się warunki klimatyczne i glebowe, a wraz z nimi skład gatunkowy flory i fauny. Dominujące zbiorowiska roślinne tworzą w krajobrazie doskonale widoczne strefy wysokościowe, określane mianem pięter roślinnych. Gorczańskie lasy i hale leżą w obrębie trzech pięter: pogórza, regla górnego i regla dolnego. Każde z nich jest siedliskiem innych typów zbiorowisk leśnych, które stanowią o bogactwie i różnorodności gorczańskich ekosystemów. Rozpostarte u podnóża Gorców do wysokości 450 – 600 m n.p.m piętro pogórza było, domeną żyznych, wielogatunkowych lasów liściastych, zwanych grądami, w których główna role odgrywały rodzime dęby i lipy. W dolinach sporych już na pogórzu potoków, rosły również wielogatunkowe lasy liściaste określane łęgami. Niższe terasy, stawiające czoła częstym wezbraniom wód opanowała olsza czarna, a przy większych rzekach, także topole i wierzby. Na wyższych terasach rosły łęgi jesionowo – wiązowe. Niestety pogórze mieści się w całości w obrębie korzystnego dla osadnictwa i uprawy roli piętra klimatycznego umiarkowanie ciepłego, Prze co większość lasów została wycięta. Fragmenty grodów i łęgów ocalały głównie w pobliżu cieków wodnych i na stromych skarpach, najliczniej od strony doliny Dunajca. Powyżej pogórza, do wysokości 1050 – 1200 m n.p.m rozciąga się regiel dolny i zasadniczo pokrywa i zasadniczo pokrywa się z wyróżnionym przez klimatologów piętrem umiarkowanie chłodnym, niekorzystnym dla rolnictwa szczególnie w swej górnej części. Dzięki temu zachowały się jeszcze naturalne biocenozy leśne, które są odwieczna domeną lasów bukowo – jodłowych z domieszka świerka. Jodła przywiązana do gleb wilgotniejszych i cięższych zwykle ustępuje liczniej w dolnej części stoków, natomiast wyższe partie powyżej 900 m. na ogół opanowują liczne buczyny, chociaż wzajemne relacje ilościowe między tymi dwoma, królującymi w reglu dolnym gatunkami, trudno poddają się regułom. Regiel dolny zajmuje około 90% powierzchni Gorców. Skupiają się w nim najcenniejsze i najmniej zmienione lasy Gorców, wśród których wyróżniono sześć zespołów roślinnych. Najbardziej charakterystycznym zbiorowiskiem leśnym regla dolnego jest buczyna karpacka tworząca, niemal zwarty pas w wysokości 800 – 1050 m n.p.m. Dla najniższej części typowym zespołem leśnym jest także duża grupa zbiorowisk nieleśnych, z których najciekawszymi są: ziołorośla nadpotokowe z lepiężnikiem wyłysiałym, z omiegiem górskim i parzydłem, młaki turzycowe, a na terenach trwale wylesionych żyzne łąki mietlicowe i ostrożeniowe. Na najwyższych szczytach, w postaci ukośnych czap zadartych od południa i nasuniętych ku północy, rozwijają się bory świerkowe – nazywane reglem górnym. W zależności od wystawy i rzeźby terenu, granica między reglem dolnym i górnym może obniżać się do 1050 m. n.p.m. Zasięg regla górnego wyznacza górna granica lasu. Nawet najwyższe szczyty gorczańskie jej nie osiągają gdyż, w Beskidach Zachodnich przebiega na wysokości 1350 – 1450 m n.p.m. warto zwrócić uwagę, że bory świerkowe porastające szczytowa kopułę Turbacza przyjmują, charakterystyczną dla strefy górnej granicy lasu, strukturę boru luźnego, w której świerki tworzą wyraźne biogrupy. Niestety te unikalne dla Gorców drzewostany nie są obecnie objęte żadną formą ochrony i tym samym narażone na nadmierną i niepotrzebną eksploatację. Większość regla górnego znajduje się w granicach GPN, w którym zajmuje 17% powierzchni leśnej i w całości podlega ochronie ścisłej. Bory górnoreglowe leżą w piętrze klimatycznym chłodnym i odznaczają się ubóstwem biocenoz, co związane jest z surowością klimatu i małą różnorodnością warunków siedliskowych. Dominuje tu jeden zespół leśny - górnoreglowy bór karpacki, związany wyłącznie z tym piętrem roślinnym. W opisywanym piętrze znajduje się większość najbardziej rozległych gorczańskich polan, gdzie obok dominujących obecnie łąk z psią trawka lub śmiałkiem darniowym spotyka się szereg interesujących zespołów roślinnych – m.in. traworośla z ciemiężycą zieloną, młaki turzycowe, a także ubogie gatunkowo borówczyska, mające tu główne centrum występowania. Urzekające fantazja kształtów rosochatych buków, strzelistych świerków i gigantycznych jodeł, tętniące życiem wiosennego dnia, uśpione całunem śniegu, kojące spokojem letniego południa, roziskrzone mrozem zimowej nocy, osnute oparami porannych mgieł, płonące barwami jesiennego wieczoru, o każdej porze dnia i roku mają gorczańskie lasy nieprzeparty urok, pociągający na równi ze wspaniałymi krajobrazami i rozległymi panoramami. Lasy Gorców tworzą w zasadzie trzy gatunki drzew: świerk, buk, jodła, z minimalna domieszka jaworu, olszy czarnej i jarzębiny. Dzięki badaniom prowadzonym przez Gorczański Park Narodowy, można stwierdzić, że wskutek spontanicznej sukcesji lub zamierzonej przebudowy, w drzewostanach parku zachodzą korzystne zmiany. Zmalał udział świerka z 53% do 44% wzrósł udział buka z 31% do 40% a udział jodły utrzymuje się na zbliżonym poziomie 16 – 14 %. Zespoły leśne związane z Polska niżową i pogórzem spotykane obecnie na terenie Gorców występują fragmentarycznie. Dominujący niegdyś zespół grądu Tilio – Carpinetum zachował się najliczniej na wschodnim krańcu Gorców, w przełomowej części doliny Dunajca, niestety poza granicami parku narodowego. Na terenie GPN można spotkać dwa niewielkie płaty grądów, poza głównym kompleksem leśnym. Są to wspomniany fragment starodrzewu lipowego w górnym parku podworskim w Porębie Wielkiej oraz niewielki lasek na stokach Myszycy, koło osad leśnych w Lubomierzu. Najbardziej rozpowszechnionym ekosystemem leśnych Gorców jest zespół żyznej buczyny karpackiej zróżnicowany na szereg podzespołów i wariantów. Środkowe, wyrównane partie stoków zajmuje podzespół typowy, wilgotne źródliska są domena buczyn z czosnkiem niedźwiedzim lub, przy glebach bardziej kamienistych, z miesiącznica trwałą. Na połogich grzbietach i w najwyższych partiach rosną warianty ubogie lub przejściowe do regla górnego. Na uwagę zasługuje spotykany w dolinie Olszowego Potoku podzespół buczyny karpackiej z rzeżuchą trójlistkową, który dalej na wschód występuje jedynie w Pieninach Zachodnich, a geobotanicznie związany jest z Beskidem Śląski i Żywieckim. Mniej żyzne siedliska w reglu dolnym są domena ubogich kwaśnych buczyn i mezotroficznych lasów jodłowych, jednak udział w tych zespołów w Gorcach jest bardzo skromny, około 1%. Na siedliskach najuboższych, często u podnóży stoków lub w strefie przejściowej między reglami, występują dolnoreglowe bory jodłowo – świerkowe. Są to najzasobniejsze ekosystemy leśne Gorców, w których jodła i świerk znajdują optymalne warunki rozwoju. Często erodowane, wąskie terasy górskich potoków opanowuje olsza szara, tworząc bardzo bogaty florystycznie zespół nadrzecznej olszy górskiej. Również olsza szara panuje w bagiennych młakach z kniecią górską, określonych jako zespół górskiej olszyny bagiennej. Chociaz łączna powierzchnia tych olszyn w GPN stanowi ułamek procenta, te niewielkie zbiorowiska leśne mają olbrzymie znaczenie jako ostoja wielu rzadkich i chronionych gatunków flory i fauny. Najwyżej położonym zespołem leśnym jest górnoreglowy bór karpacki, zróżnicowany w Gorcach na 4 podzespoły. Na północnych, stromych stokach występuje najczęściej podzespół paprociowy, bardziej łagodne stoki zajmuje podzespół typowy, a z połogimi grzbietami związane są: podzespół borówkowy oraz najrzadszy podzespół trawiasty. Na pozasnujowych zrębach rozwinęły się różne stadia regeneracyjno – sukcesyjne boru górnoreglowego, z bardzo interesującymi laskami jarzębinowymi. W wielu miejscach na granicy między reglami wykształcają się interesujące zbiorowiska stref przejściowych miedzy zespołami żywych buczyn i ubogiej świerczyny. Spośród 33 zbiorowisk roślinnych wyróżnionych w Gorczańskim Parku Narodowym, 19 to zespoły nieleśne związane głównie z polanami oraz młakami i ziołoroślami nad potokami. Na polanach głównym zbiorowiskiem jest bardzo kwiecista reglowa łąka mietlicowo – mieczykowa, która w typowej postaci odznacza się bogatym składem gatunkowym. Wiosna zakwita tu masowo szafran spiski zwany popularnie krokusem, a latem rzadki już w Gorcach mieczyk dachówkowaty oraz storczyca kulista, gółka ostrogowa i wiele innych roślin. Do bardzo interesujących zbiorowisk należą traworośla rozpowszechnione na wyżej położonych polanach. Charakterystyczny wygląd nadają im okazałe byliny: osiągająca 1,5 m wysokości ciemiężyca zielona, wiechlina Chaixa, omieg górski w wielkich zółtych koszyczkach kwiatowych, jarzębiec pomarańczowy i biało kwitnący jaskier platanolistny. Okresowo podmokłe części polan, zwłaszcza niżej położonych są siedliskiem wilgotnych łąk ostrożeniowych Cirsietum rivularis. Dzięki występowaniu masowo zakwitających, w różnych porach roku, żółtych knieci (kaczeńców), porpurowych ostrożeni, różowych firletek i rdestów zespół ten należy do najbardziej malowniczych zbiorowisk Gorców. Równie cenny i interesujący jest zespół młaki kozłkowo – turzycowej flavae, szczególnie charakterystyczny latem, dzięki owocującym na biało wełniakom: wąskolistnej i szerokolistnej. Młaki turzycowe, wykształcające się w rejonie źródlisk i wycieków; odznaczają się szczególnie dużym udziałem chronionych gatunków storczyków. Rosną tu: storczyk szerokolistny i plamisty, kruszyk błotny, storczyca kulista, gółka długoostrogowa, listera jajowata. Z rzadkich w górach roślin trofowiskowych, związanych wyłącznie z młakami, można wymienić tłustosza zwyczajnego, bobrka trójlistkowego, gnidosza błotnego i fiołka błotnego. Do uboższych w gatunki zbiorowisk, zajmujących ostatnio coraz większe powierzchnie, należą łąka z bliźniaczką psia trawka i borówczyska. Łąka z bliźniaczka zwana popularnie „psiarą”, dominuje na wyżej położonych polanach o zakwaszonych glebach. Obok panującej bliźniaczki, w niskiej darni tego zbiorowiska, maja swe ostoje rzadkie gatunki alpejskie: pięciornik złoty, kuklik górski, jastrzębiec alpejski, macierzanka alpejska, tymiotka alpejska i inne. Duża część psiar bliźniaczkowych nie użytkowanych pastersko i kośnie zarosła borówką czarna i przekształciła się w zbiorowisko borówczysk, które rozprzestrzeniło się w ostatnich dziesięcioleciach na wielu gorczańskich polanach. Dalszym etapem rozwoju roślinności są młodniki świerkowe, a na niżej położonych i żyźniejszych polanach zwarte zarośla maliny, stanowiące ogniwo sukcesji w kierunku lasów liściastych. Interesującą grupę zbiorowisk leśnych tworzą ziołorośla typu górskiego rozwijające się nad potokami, śródleśnymi źródłami i młakami. Na wilgotnych stromych skarpach, nad ciekami wodnymi, rozwijają się bujne ziołorosla z omiegiem górskim i przydłem leśnym. W bujnej warstwie roślinności osiągającej do 1,5 m. wysokości częste są: modrzyk alpejski, ciemiężyca zielona, kokoryczka okółkowa, miłosna górska oraz okazałe paprocie. Nadrzeczne kamieńce opanowują ziołorośla lepiężnika wyłysiałego Petasitetum kablikiani o wielkich parasolowatych liściach. Śródleśne młaki i wysięki wodne zajmuje zbiorowisko knieci błotnej i świerząbka orzęsionego, bardzo częste na całym terenie Gorców. Obecność w szacie roślinnej Gorców setek polan śródleśnych, rozrzuconych po całym obszarze, ma olbrzymie wartości krajobrazowe i przyrodnicze, zwłaszcza dla ochrony różnorodności biologicznej. Ma tu swe główne siedliska około 25 – 30 % floty i fauny, w tym większość występujących w Gorcach rzadkich gatunków wysokogórskich, podlegających ochronie prawnej, czy też zaliczanych do kategorii zagrożonych w skali kraju. Zachowanie ekosystemów polan reglowych jest ważnym zagadnieniem dla ochrony przyrody i krajobrazu Parku. Szczegółowa inwentaryzacja i waloryzacja uwzględniająca aspekty przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe wykazała, że zachowania i zabiegów ochrony czynnej wymaga co najmniej 2/3 polan. W planie ochrony przewidziano wykaszanie roślinności zielnej oraz okresowe usuwanie nalotów drzew i krzewów, w celu utrzymania w typowej postaci ekosystemów łąkowych, traworośli i młak. Przewiduje się także przywrócenie pasterstwa, jako formy ochrony czynnej, na większych kompleksach polan w rejonie Turbacza i Kudłonia, na których wypasy miały miejsce jeszcze w ostatnich latach. W Gorcach zachowała się bogata flora charakterystyczna dla lesistych pasm Beskidów Zachodnich. Stwierdzono tu 944 gatunki roślin naczyniowych, 250 gatunków mchów, 450 gatunków porostów, 116 gatunków wątrobowców oraz bogata florę grzybów. Na obszarze parku występuje ponad 80% wszystkich stwierdzonych w Gorcach gatunków roślin. Charakterystyczną cecha flory naczyniowej Gorców jest duży udział roślin typowo górskich. Na szczególna uwagę zasługują rośliny wysokogórskie (alpejskie i aubalpejskie), reprezentowane przez około 40 gatunków naczyniowych, oraz ponad 20 mchów i 14 gatunków porostów. Wśród wysokogórskich roślin naczyniowych najpospolitsze są: tymotka alpejska, pięciornik złoty, kuklik górski. Znacznie rzadziej spotykamy: macierzankę alpejską, wiechlinę alpejską, jastrzębca alpejskiego, szarotę drobną, widłaka alpjskiego, oraz rosnące w otoczeniu źródeł i cieków wodnych fiołka dwukwiatowego i wierzbownicę mokrzycową. Wysokogórska flora koncentruje się głównie na wysoko położonych polanach, w otoczeniu źródlisk i nad potokami. Wśród roślinności leśnej, odrębność florystyczną regla górnego podkreślają: wietlica alpejska, trzcinnik owłosiony, listera sercowata. W reglu dolnym skupia się szczególnie bogata i zróżnicowana roślinność leśna, wśród której wymienić należy charakterystyczne dla buczyn: żywiec gruczołowaty, żywokost sercowaty, paprotnik kolczysty i Brauna, marzanke wonną. W strefie regla dolnego Gorców bardzo liczną grupę tworzą gatunki subalpejskie rosnące w nadpotokowych ziołoroślach, na młakach i wilgotnych polanach. Są to okazałe, pięknie kwitnące byliny, jak np. modrzyk górski, omieg górski, miłosna górska, jaskier platanolistny, starzec górski, pępawa wielokwiatowa. Atrakcyją roślinności Gorców jest duży udział gatunków podlegających ochronie prawnej, jak np. szczególnie charakterystyczny dla górskich polan szafran spiski, mieczyk dachówkowaty, liczne storczyki: podkolan biały, gółka ostrogowa, storczyca kulista, kruszczyk błotny, rozproszony po śródleśnych źródliskach tojad smukły, rosnący tylko na Hali Długiej pełnik europejski i wiele innych. Wielką osobliwością florystyczną Gorców był podejźrzon lancetowaty, mający na hali Czoło jedyne znane stanowisko w Polsce i całych Karpatach, oraz najliczniejsza w Polsce populacja zarzyczki górskiej – bardzo rzadkiej byliny, spotykanej ponadto tylko w Tatrach i Beskidzie Żywieckim. Gorczańska fauna ma charakter typowo beskidzki. Główny składnik stanowią pospolite gatunki, uzupełniane przez szereg elementów górskich, borealno – alpejskich i puszczańskich. Najbardziej zróżnicowana i najliczniejszą gatunkowo grupę stanowią bezkręgowce, wśród których do tej pory, w samym Parku stwierdzono 725 gatunków, podgatunków lub odmian. Kilka to nowe gatunki dla fauny Polski. W grupie zwierząt bezkręgowych licznym jest element typowo górski i borealnogórski, reprezentowany przez szereg gatunków ślimaków(np. pomrów błękitny, iglaczek karpacki, źródlanka karpacka) oraz owadów (np. spośród chruścików i jętek – 47 to gatunki górskie). Wśród kręgowców zachowała się większość gatunków typowych dla pierwotnej puszczy karpackiej. Z 7 gatunków ryb w gorczańskich potokach najliczniej wystepują: pstrąg potokowy, głowacz pręgopłetwy i strzebla potokowa. Z płazów na uwagę zasługują traszki: górska i karpacka(endemit Karpat) oraz salamandra plamista – obrana za godło Gorczańskiego Parku Narodowego. Gady reprezentuje w Gorcach 5 gatunków, z których najczęstszymi są: jaszczurka żyworodna, żmija zygzakowata i zaskroniec. Z około 130 gatunków ptaków stwierdzonych na terenie Parku, blisko 100 jest lęgowymi. Szereg z nich to rzadkie elementy puszczańskie, zaliczane do ginących i zagrożonych, umieszczone w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”. Są to między innymi: orlik krzykliwy – zalatujący na teren Parku, puchacz, puszczyk uralski, sóweczka, sowa błotna, włochatka, leśne kuraki: głuszec, cietrzew, jarząbek i dzięcioły: białogrzbiety, czarny. Typowo górski charakter mają: pluszcz, pliszka górska, siwerniak i płochacz halny. Dla górnoreglowych borów charakterystyczne są także ptaki borealno – alpejskie: orzechówka, drozd obrożny i dzięcioł trójpalczasty. Natomiast w dolnoreglowych buczynach często są dzięcioły: pstry duży, zielony i zielonosiwy. Niektóre drobne ptaki spiewające, np. muchołówka mała, świstunka, pleszka i kowalik prawie w ogóle nie przekraczają zasięgu tej strefy. W Gorcach stwierdzono blisko 50 gatunków ssaków, spośród których sporo jest typowych dla lasów puszczańskich. Należą do nich między innymi duże drapieżniki: wilk, ryś, wydra, kuna leśna oraz często zachodzący, a nawet gawrujący w Gorcach niedźwiedź. Bardzo liczna jest populacja jelenia, w mniejszym stopniu – sarny. Bogata i niezwykle cenna jest fauna drobnych ssaków, wśród których na uwagę zasługują: z rodziny pilchowatych – koszatka i popielica; z mroczkowatych (nietoperze) – mroczek psrebrzany i pozłocisty; z ryjówkowatych – rzęsorek mniejszy. 25 gatunków ssaków objętych jest ochrona prawną. W Ojcowskim Parku Narodowym przeważają ekosystemy leśne zarówno naturalne jak i przekształcone, które wymagają przebudowy. Ekosystemy pierwotne są bardzo rzadkie, zajmują poniżej 1% powierzchni Ojcowskiego Parku Narodowego i obejmują tylko niektóre płaty muraw kserotermicznych na ścianach dużych masywów skalnych. Wśród zbiorowisk naturalnych (ok. 12% powierzchni Ojcowskiego Parku narodowego), nieznacznie przekształconych na uwagę zasługuje część ekosystemów naskalnych, kserotermicznych, wodnych i fragmenty zbiorowisk leśnych, np. w wąwozie Jamki. Największą powierzchnię zajmują ekosystemy takie jak łąki (ok. 75% półnaturalne) ta większość silnie przekształconych lasów oraz liczne płaty roślinności kserotermicznej. Ich obecność jest wynikiem gospodarczej działalności człowieka. Zbiorowiska łąkowe oraz wtórne murawy kserotermiczne przyczyniają się do wzrostu różnorodności biologicznej i zróżnicowania krajobrazu. Zbiorowiska naturalne Leśne – na cienistych stokach o ekspozycji N, NE i E zwłaszcza w chłodnych wąwozach (np. w jamki) występuje buczyna karpacka oraz płaty jaworzyny. Nieleśne – na uwagę zasługują murawy naskalne reprezentujące zespół Festucetum pallentis porastające duże masywy skalne w miejscach, gdzie nie jest możliwa sukcesja leśna. Naturalny charakter maja także zbiorowiska roślinności wodnej i nadbrzeżnej. Zbiorowiska półnaturalne Należą do nich łąki Arrnatheretum elatioris, lasy znacznie przekształcone, o składzie gatunkowym nie odpowiadającym siedlisku. Są to np. zbiorowiska z udziałem sztucznie wprowadzonej sosny i świerka rosnące na żyźniejszych glebach. Zbiorowiska te samorzutnie przechodzą w buczynę karpacka lub grąd – w zależności od miejsca. Do zbiorowisk półnaturalnych należą także płaty wtórnych muraw ksetermicznych porastających strome i skaliste stoki, z których wystąpiły zbiorowiska leśne wskutek wyrębu i wypasu. W lasach Ojcowskiego Parku Narodowego najliczniej panuje sosna, często wprowadzana sztucznie, ponadto buk, grab, klon, jawor i lipa. Flora roślin naczyniowych liczy ok. 950 gatunków skupionych w ok. 30 zespołach roślinnych ponad 230 gatunków mchów i wątrobowców, blisko 1200 gatunków grzybów i ok. 200 gatunków porostów. We florze Parku brak endemitów, przez pewien czas za gatunek endemiczny była uznawana brzoza ojcowska Betula oycoviensis Bess. Florę Ojcowskiego Parku narodowego tworzą głównie gatunki środkowo – północno europejskie. Występuje to ok. 50 gatunków roślin górskich np. jodła, tojad dzióbaty i mołdawski, żywiec gruczołowaty, chaber miękkowłosy. W runie lasów jaworowych rosnie cieniolubny gatunek paproci – języczek zwyczajny. Liczna grupę (ok. 200 gatunków) tworzą rośliny kserotermiczne. Do ich typowych przedstawicieli należy ostnica Jana Stipa joanis, wiśnia karłowata Cerasus fruticosa, aster gawędka Aster amellus. Do ciekawszych roślin Parku należy cieniolubny gatunek – obrazki plamiste Arum maculatum, porastający zbocza Góry zamkowej w Ojcowie, w ostatnich latach zwiększający swój zasięg. Istnieje przypuszczenie, że pochodzi on z okresu holeceńskiego opium klimatycznego (ocieplenia). Bogata i różnorodna fauna, podobnie jak flora Ojcowskiego Parku Narodowego powstała wskutek długotrwałego rozwoju i przemian klimatycznych w czwartorzędzie, głównie w holocenie. Według szacunków na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego i jego najbliższej okolicy (mniej więcej w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego) Zamieszkuje ok. 11 tysięcy gatunków zwierząt, z czego do tej pory stwierdzono ponad 6 tysięcy. Większość z nich (ok. 97%) stanowią bezkręgowce. Wśród ssaków liczących ponad 45 gatunków najbardziej charakterystyczną grupa są nietoperze – 15 gatunków na 21 występujących w Polsce. Najpospolitsze z nich są dwa gatunki: podkowiec mały i nocek duży. Stylizowana sylwetka nietoperza znajduje się w godle Ojcowskiego Parku Narodowego. Ssaki parzystokopytne reprezentuje dzik i sarna. Wprowadzony w 1985 roku na teren Ojcowskiego Parku Narodowego bóbr wyemigrował niemal zupełnie; spotyka się tylko 2 – 3 osobniki w wodach Prądnika poniżej Krakowskiej Bramy. Z ponad 120 gatunków ptaków wykazanych dotychczas 94 to ptaki lęgowe, spośród których połowa żyje na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego przez cały rok. Większość ptaków występuje w zbiorowiskach leśnych. Z gatunków drapieżnych żyje tu jastrząb, myszołów a z nocnych puszczyk i sowa uszata. Rzadkie i charakterystyczne dla Ojcowskiego Parku Narodowego są mysikrólik i 4 gatunki muchołówek. Naturalnym środowiskiem dla kilku gatunków ptaków są skałki, na których można spotkać kawki, jeżyki, pustułki. Nad wodami zamieszkuje pluszcz, zimorodek, pliszka górska. Przeważając część Pienińskiego parku narodowego znajduje się w strefie regla dolnego, niewielkie fragmenty (oraz większa część otuliny) – w piętrze pogórza. Występuje tu wyjątkowe bogactwo i zróżnicowanie przestrzenne ekosystemów (w zależności od ekspozycji stoków i budowy geologicznej), reprezentowanych przez ponad 20 grup zbiorowisk roślinnych naturalnych i zastępczych (w tym półnaturalnych i antropogenicznych. Wśród zbiorowisk naturalnych dominują leśne i zaroślowe, oraz liczne, choć niewielkie powierzchniowo, zbiorowiska naskalne i piargowe, a nad Dunajcem i jego większymi dopływami zbiorowiska żwirowisk. Ekosystemy wodne Parku to górska rzeka Dunajec i jego dopływy z dużym bogactwem fauny, zwłaszcza bezkręgowej. Pojawienie się w Pieninach człowieka doprowadziło do wzrostu różnorodności biologicznej i zróżnicowania krajobrazów przez powstanie zbiorowisk półnaturalnych ( wśród których dominują niezwykle cenne zbiorowiska łąkowe) oraz zbiorowiska antropogeniczne, wśród których przeważają: pastwiska, uprawy rolne i zbiorowiska terenów zabudowanych. Zbiorowiska roślinne naturalne (ważniejsze) Leśne – na południowych, stromych i nasłonecznionych stokach dominują: buczyna cieniolubna i jedlina ciepłolubna, na grzbietach i zacienionych zboczach: buczyna karpacka, ponadto występują niewielkie płaty grądu (w piętrze pogórza) i jaworzyny a na terasach zalewowych – olszynki karpackiej. W miejscach wysięków wodnych małe płaty olszynki bagiennej. Osobliwością Parku są reliktowe sośniny (zespół endemiczny). Naskalne – zajmują łącznie niewielką powierzchnie i występują w formie niewielkich, ale bardzo licznych płatów na ścianach i półkach skalnych. Wyróżnia je bogactwo barw oraz gatunków. Najciekawsze zbiorowiska to: naskalna murawa górska, naskalna murawa ciepłolubna i murawa kserotermiczna. Zbiorowiska zastępcze Półnaturalne – należą do nich niektóre płaty muraw kserotermicznych na miejscach dawniej zasiedlonych przez buczyny ciepłolubne oraz łąka rajgrasowa, na siedliskach grądowych buczyny karpackiej lub olszynki karpackiej. Najważniejsze jednak i najciekawsze przyrodniczo są ciepłolubne łąki pienińskie i łąki zaroślowe występujące na siedliskach buczyny karpackiej oraz źródliskowe i śródleśne młaki eutroficzne w miejscu wysięków wody. Antropogeniczne – występują na terenach silnie przekształconych, uprawnych oraz zabudowanych i w ich sąsiedztwie (zbiorowiska segetalne), a ponadto na terenach związanych infrastrukturą zbiorników retencyjnych koło Czorsztyna gdzie wyjątkowo liczne są zbiorniki ruderalne. Dla naukowców bogata szata roślinna Pienin jest przedmiotem nieustannych studiów, zaś oko turysty cieszy bogactwem form i barw. Pierwotny las pieniński to typowy dla regla dolnego las jodłowo – bukowy z domieszka jaworu, wiązu im klonu. Obecny skład lasów, w których występuje znaczna domieszka świerka, zwłaszcza w Pieninach Spiskich i Małych Pieninach, to wynik działalności człowieka nie liczącej się z naturalnymi warunkami, a obliczonej na szybki zysk. Na obszarach chronionych obserwuje się proces unaturalnienia lasów; sztucznie wprowadzone przez człowieka świerki ustępuja powoli miejsca jodłom i bukom. Naturalny las świerkowy, typowy dla regla dolnego, znaleść możemy jedynie w Małych Pieninach pod szczytem Wysokiej, gdzie stworzono ścisły rezerwat przyrodniczy. Od kilku lat obserwuje się niestety w Pieninach pogorszenie stanu zdrowotnego jodły, będące najprawdopodobniej wynikiem wzrastającego zanieczyszczenia atmosfery. Drzewem charakterystycznym dla krajobrazu Pienin jest sosna, porastająca w niewielkich skupiskach szczytowe partii skał, zwłaszcza w rejonie Trzech Koron, Pieninek i Macelowej Góry. Do najciekawszych składników lasów pienińskich należą również cis i modrzew polski. O licznym niegdyś występowaniu cisów świadczą nazwy lokalne (Cisowiec, Podcisowiec itp.) – dziś zachowały się jedynie pojedyncze okazy, których naliczono ok. 1000 sztuk. Samotnie rosnące modrzewie należą już w Pieninach do rzadkości, a większe skupiska tych pięknych drzew można spotkać na południowych stokach Beskidu Sądeckiego i Gorców (np. na Marszałku nad Krościenkiem, gdzie dla ich ochrony utworzono rezerwat zwany Księżym Lasem). Łąki Pienin zawdzięczają swe powstanie działalności człowieka, który wykarczował niegdyś płaty lasu w celu uzyskania terenów pod uprawę roli. Mimo to określa się je jako półnaturalne, gdyż zasiedlają je prawie wyłącznie rośliny rodzime, które wkroczyły samorzutnie na tereny pozbawione drzew. Od wczesnej wiosny do późnej jesieni rozkwitają one coraz to innymi kwiatami, pojącymi zapachem i zachwycającym barwą. Specjalnością pienińskich łąk są storczyki – znajdziemy tu blisko połowę wszystkich gatunków storczyków występujących w Polsce. Najpiękniejsze są pienińskie łąki przed siankosami, na przełomie czerwca i lipca, kiedy to kwitnie najwięcej roślin. Na nasłonecznionych skałkach wapiennych, wszędzie tam gdzie choćby odrobina gleby i wilgoci umożliwia wegetacje, żyją liczne gatunki roślinności naskalnej. W tych „czarodziejskich ogrodach” rosną prawie wszystkie endemity pienińskie, czyli rośliny, których jedynym miejscem występowania są Pieniny. Najrzadszym z endemitów jest mniszek pieniński (Taraxacum pieninicum), rosnący tylko w jednym miejscu, na powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych w szczytowej partii Trzech Koron. Od kilu lat, gdy oberwane skały zniszczyło klasyczne stanowisko, nie odnaleziono już żadnych egzemplarzy tej rośliny. Na uwagę zasługuje też pozostałe endemity jak: pszonak pieniński (Erysimum pieninicum) rosnący również tylko w jednym miejscu – na Górze Zamkowej w Czorsztynie, bylica piołun (Artemisia absinthium), chaber barwny (Centaurea triumfetti), rozchodnik ostry (Sedum acre) i mokrzyca szczeciolistna (Minuartia setacea). W Pieninach rośnie ponadto ok. 40 gatunków rzadkich roślin, które można spotkać także w innych rejonach kraju, lecz tylko na bardzo nielicznych stanowiskach. Wśród pienińskich roślin znajdujemy również świadków panującej u nas przed 8 – 10 tysiącami lat fazy klimatycznej cieplejszej i suchszej. Są to tzw. relikty geograficzne, które przetrwały na swych stanowiskach z odległych czasów, oddalone znacznie od najbliższych stanowisk swego gatunku. Największa osobliwością flory pienińskiej jest chryzantema Zawadzkiego (Dentranthema Zawadzkii) zwana dawniej złocieniem, będąca krewna hodowanej u nas, ozdobnej, drobnokwiatowej chryzantemy. Najbliższe jej stanowiska znajdują się w odległości ok. 100 km od Pienin – pod Kurskiem na Uralu. Piękna ta roślina o białych, lekko fioletowych płatkach i złotym środku kwitnie masowo w murawach naskalnych po obu stronach przełomu Dunajca. Oprócz niej do ciekawszych gatunków reliktowych należą: jałowiec sawina (Juniperus sabina), niestety prawie wytrzebiony przez ludzi wierzących w jego lecznicze właściwości, dębik ośmiopłatkowy (Dyras octopelata), targanek jasny (Astragalus australis) i szarotka alpejska (Leontopodium alpinum), niedawno znaleziona na skałach Góry Zamkowej, co do której są jednak poważne wątpliwości, czy jest to stanowisko naturalne. W lasach Pienińskiego Parku Narodowego, w szczególności w reglu dolnym, panują buk i jodła, sporo jest też świerków (głównie sztucznie wprowadzanych na siedliska buczyn i jedlin). Licznie występuje jawor, wiąz górski, a w niższych położeniach lipa wielkolistna. Flora jest tu równie bogata jak w dużo większych i wyższych Tatrach. W całych Pieninach występuje ponad 1100 gatunków roślin naczyniowych (blisko 50% polskiej flory, w tym prawie 900 gatunków rodzimych i blisko 150 pochodzenia obcego) 400 gatunków glonów, 330 gatunków mchów i wątrobowców, ponad 400 gatunków porostów i około 500 gatunków grzybów wielkoowocnikowych. Liczne gatunki chronione (całkowicie 64 gatunki naczyniowych i częściowo 9). Ponadto 2 pienińskie endemity: pszonak pieniński i mniszek pieniński i 4 pienińskie odmiany endemiczne oraz szereg gatunków reliktowych. Szereg gatunków roślin występujących w Pieninach wpisano na Listę Roślin Zagrożonych w Polsce. Populacje wielu gatunków liczą zaledwie po kilkanaście lub kilka osobników, a w XX wieku w Pieninach wyginęło blisko 30 gatunków roślin kwiatowych. Osobliwością wśród drzew jest reliktowa sosna , wśród krzewów – jałowiec sawina, a wśród roślin zielnych – piękna dendrantema (chryzantema Zawadzkiego) – największa osobliwość florystycznego pienińskiego pasa skałkowego. Bogactwo florystyczne pienińskich łąk ilustruje także obecność aż 30 gatunków storczykowatych. Fauna w Pienińskim Parku Narodowym jest wyjątkowo bogata w porównaniu z reszta kraju dzięki dużemu zróżnicowaniu biotopów, przy czym szczególnie korzystne warunki znajdują tu gatunki ciepłolubne. W Pieninach zidentyfikowano dotąd około 6,5 tysiąca gatunków, ale ocenia się, że jest ich 12 – 15 tysięcy (prawie połowa gatunków zwierząt znanych w Polsce), przy czym zdecydowaną większość (98%) zajmują bezkręgowce. Stwierdzono tu obecność 45 gatunków ssaków, ale liczebność populacji większych z nich jest niewielka z uwagi na mały obszar Parku. Z parzystokopytnych występuje tu dzik (zaledwie kilka osobników) jeleń, i sarna (po parędziesiąt osobników), z drapieżników m.in. ryś i żbik (oba sporadycznie) oraz wydra i borsuk, doliczono się też 10 gatunków nietoperzy. Najliczniejsze są drobne gryzonie, wśród których zidentyfikowano niemal zanikłą u nas żołędnice. Z ponad 160 gatunków obserwowanych tu ptaków prawie 100 gniazduje w Pieninach, a co najmniej 60 innych zlatuje na ten teren. Do faunistycznie najciekawszych należą puchacz (ważna krajowa ostoja tego gatunku), sóweczka, dzięcioł trójpalczasty nieregularnie notowany nagórnik, a także osobliwość pienińska – pomurnik u nas znany ponadto tylko z Tatr. Wśród 9 gatunków płazów żyje tu salamandra plamista, kumak górski i traszka karpacka, wśród 6 gatunków gadów – gniewosz plamisty. W Dunajcu i jego dopływach stwierdzono 16 gatunków ryb oraz kilkaset gatunków fauny bentosowej, głównie spośród skaposzczetów, muchówek, jętek, widelnic i chruscików. Około 90% bezkręgowców żyjących w Pieninach to gatunki nizinne i w większości pospolite, tylko 10% stanowią gatunki górskie, z niewielkim tylko udziałem wysokogórskich. Ze względu na wysokie zróżnicowanie bezkręgowców Pieniny są jednym z najzasobniejszych regionów Polski. Poszczególne grupy zwierząt reprezentowane są tu w różnym stopniu i np. spośród 170 gatunków mięczaków żyjących w Polsce, W Pieninach znaleziono aż 100. Wśród bezkręgowców występują jedynie faunistyczne endemity pienińskie – owady: skoczogonek i zrówieńka. Liczne są endemity karpackie oraz gatunki reliktowe. Bogactwem odznaczają się tu motyle (ponad 1550 gatunków, czyli około 50% notowanych w Polsce), zwłaszcza łąk pienińskich, wśród których znajdują się efektowne kraśniki, rusałki oraz najrzadszy i zagrożony niepylak apollo. Do rzadkich i zagrożonych należy tez związany ściśle z dzrzewostanami bukowymi, chrząszcz – nadobnica alpejska. Z fauny Pienin 250 gatunków podlega ochronie prawnej, na terenie Parku występują tez liczne gatunki znajdujące się na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. Aż 85% obszary Magurskiego Parku narodowego należy do województwa Podkarpackiego, natomiast do małopolskiego jedynie 15%. Flora roślin naczyniowych Magurskiego parku Narodowego odzwierciedla położenie obszaru na styku dwóch wielkich krain geobotanicznych; Karpat Wschodnich i Karpat Zachodnich. Przenikają się tutaj typowe dla tych obszarów gatunki wschodnio – i zachodniokarpackie, podkreślając przejściowy charakter całego Beskidu Niskiego. Do najważniejszych roślin wschodniokarpackich znajdowanych na terenie Parku należą lulecznica kraińska, cebulica dwulistna, sałatnica leśna i żywokost sercowaty. Fauna Magórskiego Parku Narodowego ma w znacznym stopniu zachowany charakter puszczy karpackiej, z obecnością licznych gatunków kręgowców, które tutaj znalazły ostoję w przekształconym krajobrazie górsko – leśnym Europy Środkowej. Należą to przede wszystkim lokalne populacje niedźwiedzia brunatnego, rysia, żbika i wilka. Z ptaków należy odnotować przede wszystkim obecność drapieżników: orlika krzykliwego, i nader częstego myszołowa zwyczajnego, związanych z terenami otwartymi. Stosunkowo częsty jest trzmielojad. Na podstawie tych kilku parków narodowych można się przekonać o występującej bioróżnorodności Małopolski. Powyżej zostały scharakteryzowane typowe organizmy występujące w Małopolsce , a konkretnie w parkach narodowych. Można by się pokusić jeszcze o analizę terenów nie objętych ochroną. Jednak w następnym rozdziale zajmiemy się krótko Osielcem. Bioróżnorodność Osielca Osielec wieś letniskowa położona (wys.425 m) w rejonie malowniczego, przełomowego odcinka Skawy oddzielającego Beskid Makowski od Pasma Polic w Beskidzie Żywieckim. Nad wsią króluja wzniesienia Łysej Góry 630 m, Przykca 738 m i Cupla 887 m. Wieś została założona w 1519 r. przez Mikołaja Jordana. Najpiękniejszymi zabytkami, które warto obejrzeć są Kościół zbudowany w latach 1838-41 w stylu neoklasycznym pod wezwaniem św. Filipa i Jakuba oraz plebanie z tegoż okresu. We wnętrzu kościoła znajduje się ołtarz i organy wykonane przez twórców ludowych z Waksmundu i Lublina. Na terenie wsi znajduje się wielki kamieniołom na zboczu Łysej Góry. Osielec położony jest na kolejowym szlaku z Krakowa do Zakopanego oraz przy drodze Bielsko-Biała i Zakopane. Jadąc w stronę Zakopanego warto zatrzymać się na Osieleckiej Górze i podziwiać widoki na Pasmo Polic i Babią Górę oraz oglądać panoramę Tatr. Z Osielca prowadzi również szlak na Babią Górę. Po drodze na Hale Malinową warto zatrzymać się w miejscu gdzie dziś stoi kapliczka i pomnik a gdzie w czasie II wojny światowej ukrywali się partyzanci. Stąd już prosto na Halę Krupową i Babią Górę. Roślinność naturalna Górski charakter obszaru sprawia, że rozmieszczenie szaty roślinnej uwarunkowane jest położeniem stopniowym. Wyróżnia się pod tym względem dwa piętra wysokościowe: piętro pogórza do ok. 550 m n.p.m. i piętro regla dolnego powyżej. Pierwotnie cały obszar był zalesiony - w piętrze pogórza dominowały grab, dąb i w mniejszym stopniu lipa, w piętrze regla dolnego zaś jodła, jawor, buk, modrzew i świerk. W dolinach rzecznych, na najniższych terasach występowały łęgi o charakterze górskim - z olszą szarą, czarną oraz wierzbą. Prowadzona od wielu wieków działalność człowieka sprawiła, że pierwotna roślinność interesującego nas obszaru uległa gruntowym przemianom. Pola rolnicze dotarły nawet w najwyższe partie okolicznych wzniesień. Niemniej jednak górski charakter terenu sprawił, że zachowały się kompleksy leśne - ich łączna powierzchnia zajmuje 40,9 % powierzchni gminy Jordanów i 34,4 % powierzchni gminy miejskiej. W niższych partiach są to lasy sosnowo - dębowe i świerkowo - bukowe, spotyka się także lasy sosnowe. Występują tu także jarzębiny, wiązy górski i jawory, a z krzewów bez czarny i koralowy, leszczyna, tarnina, a w poszyciu ostrężyna i malina. W wyższych partiach występują lasy świerkowo - jodłowe i świerkowo - bukowe, znacznie rzadsze są jarzębiny, wiązy i jawory. Można tu spotkać także mnóstwo grzybów .Liczną grupę tworzą okazy z rodziny storczykowatych. Świat zwierzęcy Fauna rejonu Osielca także uległa znacznym przekształceniom spowodowanym przez działalność człowieka. Występowały tu Rysie ale po rozpoczęciu prac w kamieniołomach wyniosły się w kierunku Babiej Góry. Teraz występują tu (choć rzadko) niedźwiedzie. W lasach możemy się także natknąć na dziki. Nieco mniej rzadki jest lis, sarna, jeleń, zając szarak, jeż, kuna leśna (tumak), łasica, wiewiórka, szczur wędrowny, nietoperze , nawet borsuk a do częściej spotykanych ssaków zaliczyć można małe gryzonie takie jak: mysz domowa, mysz polna, nornica ruda oraz ryjówka. Najmniej chyba odczuły działalność ludzką ptaki, które to gromadę reprezentują liczne gatunki. Najpowszechniejsze są sikorki, gile, dzięcioły, wilgi, kukułki,szczygły, zięby,rudzik, wróbel, sójka, sroka, kwiczoł, skowronki, drozdy, jaskółki, jarząbki, bażanty, kuropatwy, bocian biały, bocian czarny, a nawet kaczki krzyżówki myszołowy, jastrzębie, krogulce, sowy uszate występuje tu także jemiołuszka (ale tylko zimą). W pobliżu potoków spotkać można pliszkę lub pluszcza. W rzekach nie ma zbyt wielu gatunków ryb występują tu (choć w małych ilościach) pstrągi, lipienie, płocie, świnki, klenie, jelce, brzany, ślizy, głowacze białopłetwe, okoń, ukleje oraz strzeble potokowe. Spośród silnie związanej z wodą gromady płazów pospolite są tu kumaki górskie, ropucha paskówka, ropucha szara, salamandra plamista, traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, żaba trawna, z gadów natomiast występują tu jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata. Najliczniejszą grupą zamieszkującą Osielec są zwierzęta bezkręgowe m. in. biedronki, biegacz zielonozłoty, bielinek kapustnik, klecanka pospolita, kowal bezskrzydły, osa dachowa, pszczoła miodna, pasikonik zielony, paź królowej, rusałka admirał, rusałka pawik, skoczek zielony, trzmiel ogrodowy, żuk gnojowy, krzyżak ogrodowy, rak rzeczny, dżdżownica, pijawka lekarska, ślimak winniczek i wiele innych. Większość gatunków podanych wyżej zostały stwierdzone na zajęciach koła biologicznego oraz indywidualnie przez autorów pracy. Sowa Uszata "Uszatka" Sowa ta jest średniej wielkości (dł. 35-37 cm) z dużymi "uszami" z piór (stąd nazwa). Korzystając z ochronnego ubarwienia spędza dzień siedząc na drzewie tuż przy pniu, z piórami przylegającymi do ciała. Jest aktywna o zmierzchu i w nocy. Jest mniejsza i smuklejsza od puszczyka, lecz ma dłuższe skrzydła. Ubarwienie osobników obu płci jest brązowe z podłużnymi kreskami na całym ciele. w niebezpieczeństwie wydaje szczekliwe "euk", natomiast jej normalny głos brzmi "huu"; młode po opuszczeniu gniazda odzywają się wysokim, płaczliwym "cii". U nas uszatka poluje głównie na myszy i norniki, wyjątkowo, zwykle zimą, na drobne ptaki i większe gryzonie. Na zimę nie odlatuje, ale przenosi się na tereny obfitujące w myszy i norniki, w zasięgu kilkudziesięciu kilometrów. Od lutego do czerwca samica składa 3-6 białych jaj i wysiaduje je 27 dni. Pary gniazdują oddzielnie, wyprowadzają jeden, a czasami dwa lęgi w roku. Pisklętami opiekują się oboje rodzice przez 30 dni na gnieździe i 60 dni poza nim. Gnieździ się na obrzeżach lasów, w zadrzewieniach śródpolnych i wyższych zaroślach. Zwykle zajmuje stare gniazda krukowatych. Poluje na otwartych przestrzeniach. Traszka zwyczajna Dorasta ona do 10 cm długości. Skórę ma gładką, na grzbiecie szarobrązową, od spodu żółtawą. Mieszka w norach, piwnicach, pieczarach itp. W okresie godowym przebywa w drobnych zbiornikach wodnych. Traszka grzebieniasta Traszka grzebieniasta wkracza do wody zazwyczaj już na zimę. W maju , w czasie godów, samiec ma wysoką płetwę grzbietową, powycinaną w nieregularne ząbki. Samice składają jaja pojedynczo w drugiej połowie miesiąca. Jest większa od zwyczajnej, sięga 17 cm długości. Skóra na jej grzbiecie jest prawie czarna, z licznymi brodawkami. Brzuch pomarańczowy. Grzebień w okresie życia na lądzie zanika. Już jesienią przechodzi do wody i zimuje zagrzebana w mule. W Osielcu występują w okolicach kamieniołomu oraz na Górnym Osielcu w pobliżu małych potoków oraz w małych zbiornikach wodnych. Bibliografia „Ekopartner” nr 10 (144)/2003 „Aura” nr 5/2003 r. „Pieniny” Zbigniew Kresek, wyd. PTTK „Kraj” Warszawa – Kraków” „Babiogórskie ścieżki” „Echa pierwotnej Puszczy Karpackiej” „Śladami Wawrzyńca Szkolnika” Agnieszka Nacher, Jacek Płaza, Tomasz Urbaniec „Dla każdego turysty w Pieniny – mały przewodnik i informator” Monika Nyczanka wyd. TRAWERS „Parki Narodowe w Polsce” Kazimierz Saysse – Tobiczyk wy. INTERPRESS – Warszawa „Tatrzański Park Narodowy” Władysław Szafera, wyd. COLGRAF Press „Gorce, Gorczański Park Narodowy” wyd. Forma :Babiogórski park Narodowy” J. Świerad, Warszawa 1991.
