Ptaki piętra kosodrzewiny, hal i turni

5
5. Patrolująca swój rewir pustułka
czasami niżej i wtedy spotykany jest przy domach w Zakopanem
i sąsiednich miejscowościach. Penetruje w poszukiwaniu pokarmu
ściany i dachy budynków. Na półkach skalnych wśród muraw naskal−
nych spotykamy czasami lęgowe siwerniaki, kopciuszki i białorzytki.
W skałach piętra turniowego lęgnie się również jerzyk i kruk, a także
ptaki drapieżne: pustułka, orzeł przedni i sporadycznie sokół wędrow−
ny. Dla jerzyków szczeliny skalne są naturalnymi miejscami gniazdo−
wania, chociaż stały się ptakami w swojej masie lęgnącymi się głównie
w miastach, w szczelinach budynków. Kruk bardzo intensywnie tępio−
ny zniknął z Tatr na początku XX w. i po wieloletniej przerwie pojawił się
w tych górach ponownie na początku lat sześćdziesiątych. Obecnie
odnotowuje się wzrost liczebności tego gatunku, a najliczniej gniaz−
duje on w stromych urwiskach Tatr Zachodnich. Podobnie orzeł przed−
ni jest gatunkiem, który regularnie gniazdował w Tatrach w XIX w.,
a później przez wiele dziesiątków lat obserwowano jedynie zalatujące
osobniki. Od 1976 r. jedna para orłów przednich wyprowadza lęgi po
polskiej stronie Tatr. Posiada ona kilka gniazd, które w różne lata są
przez nią wykorzystywane do wychowywania piskląt. Sokół wędrowny
gnieździł się na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego nieregular−
nie. Co ciekawe w 1980 r. odnotowano tutaj ostatnie znane w Polsce
gniazdo sokoła wędrownego na drzewie. Aktualnie większość spo−
strzeżeń w Polsce dotyczy lęgów w miastach, chociaż także w Tatrach
coraz częstsze są obserwacje tego gatunku ptaków w sezonie lęgo−
wym. Półki skalne, jednak głównie wśród reglowych skał, zamieszkuje
również puchacz. Największa polska sowa.
Właśnie ptaki zamieszkujące głównie tereny ponad górną granicą
lasu stanowią o unikalnym charakterze Tatr jako ptasiej ostoi. Jedynie
pozostawiając te siedliska w stanie nienaruszonym możemy nadal po−
dziwiać w Polsce stosunkowo liczne populacje płochacza halnego, po−
murnika, siwerniaka, podróżniczka czy wielu innych gatunków ptaków.
Tekst: Włodzimierz Cichocki
Zdjęcia: Tomasz Zwijacz Kozica,
Zbigniew Mierczak (3), Zdeno Vlach (okładka)
C h r o ń m y
p r z y r o d ę
Tatrzańskiego Parku Narodowego
6. Kopciuszek
Wydawnictwo Tatrzański Park Narodowy
ul. T. Chałubińskiego 42a, 34−500 Zakopane
Informacja Turystyczna TPN:
tel. +48 18 202 32 88
e−mail: [email protected], www.tpn.pl
Redakcja: Zbigniew Ładygin
ISBN 83−85832−54−8
Wyd. II, Zakopane 2006
Ptaki piętra
kosodrzewiny,
hal i turni
Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego
6
Tatry są jedynymi górami o charakterze alpejskim między
Alpami a Kaukazem, gdzie poza piętrem wiecznego lodu
występują wszystkie piętra roślinno−klimatyczne. Dlatego
właśnie w Tatrzańskim Parku Narodowym mamy najcie−
kawszy faunistycznie zespół ptaków terenów położonych
ponad górną granicą lasu.
Kosodrzewina
Ponad górną granicą lasu w Tatrach rozciąga się piętro kosodrzewi−
ny. Tuż nad reglami kosodrzewina tworzy zwarte łany, a im wyżej do
1800 m n.p.m. występuje ona w luźno ułożonych płatach. Lista ptaków
ją zasiedlających jest nieliczna i sięga niewiele ponad 10 gatunków.
Część z nich występuje w Polsce najliczniej właśnie w Tatrach. Ob−
serwować możemy tutaj pospolite i znane z innych pięter roślinnych
kopciuszki, pokrzywnice, kap−
turki, piegże oraz makolągwy.
Oprócz nich znajdują się inte−
resujące gatunki górskie o roz−
mieszczeniu borealno−alpej−
skim, jak np. siwerniak, który
występuje w kosodrzewinie,
ale równie licznie spotyka−
ny jest w piętrze halnym oraz
czeczotka i podróżniczek. W
Tatrach lęgi wyprowadza bo−
realny podgatunek podróż−
niczka, którego wyspowe po−
pulacje spotykane są w nie−
których górach środkowej
Europy, ale główny areał obej−
muje północną Skandynawię.
Różni się on od podgatunku
zamieszkującego Polski niż
1
czerwoną barwą gardła. Cze−
czotka w Polsce występuje ja−
1. Śpiewający samiec borealnego
ko lęgowa tylko w górach i nad
podgatunku podróżniczka (widoczna morzem w sztucznie sadzo−
czerwona plama na gardle)
nej tam dla utrwalenia wydm
kosówce. Ilościowo w piętrze
kosówki dominują pokrzywnica i siwerniak. W ogóle w Tatrach lęgnie
się najliczniejsza w Polsce populacja siwerniaka zajmująca tereny mię−
dzy 1250 a 2200 m n.p.m. Wśród luźnych płatów kosówki i na skra−
ju hal znajdują się miejsca tokowe zagrożonych w swym istnieniu
w Polsce cietrzewi. Charakterystyczne jest występowanie i wyprowa−
dzanie lęgów na ziemi w kosówce i wyżej przez uszatkę. Jest to
jedyna sowa lęgnąca się ponad górną granicą lasu, a jej najwyżej
położone terytorium lęgowe stwierdzono na szczytowej kopule Gie−
wontu. Nad kosówką mają miejsce wiosną o zmroku liczne ciągi sło−
nek i rozlega się głośne kukanie licznych kukułek. Na stawach tego
2
2. Siwerniak przy gnieździe
piętra i następnych spotykamy lęgowe kaczki krzyżówki wodzące
swoje pisklęta.
Piętro halne
Piętro to obejmuje swym zasięgiem łąki i murawy położone między
luźnymi płatami kosodrzewiny a piarżyskami i rumoszem skalnym prze−
nikającym z piętra turniowego. Sięga ono do wysokości około 2100 m
n.p.m. Są to trwałe ostoje lęgowe tylko kilku gatunków. Bardzo charak−
terystyczny dla tego miejsca jest siwerniak, który jest tu najliczniej−
szym gatunkiem ptaka. Uwagę wszystkich zwraca zarówno jego śpiew
jak i lot tokowy. Na skraju hal w pobliżu piarżysk i skalnego rumoszu
spotykamy gniazda płochacza halnego. Jest on stenotopowym, czyli
przystosowanym do życia w specyficznym ekosystemie, gatunkiem
alpejskim. Prowadzi osiadły tryb życia, odbywa jedynie podczas zimy
niewielkie wędrówki pionowe i wtedy bywa spotykany nawet koło schro−
nisk. Część populacji płochacza halnego zasiedlająca Kasprowy Wierch
i okolice uległa silnemu procesowi synantropizacji. To są te „wróble”
którym turyści rzucają reszki pokarmu na tarasie widokowym na Ka−
sprowym Wierchu i w jego pobliżu. W podobnych miejscach jak pło−
chacz halny lęgi swoje wyprowadzają kopciuszki i białorzytki. Jest to
ich naturalne środowisko. Ptaki z tych dwóch gatunków przystosowa−
ły się również do życia na niżu, gdzie przy domostwach spotykamy
kopciuszki, a na terenach ruderalnych i poprzemysłowych białorzytki.
Makolągwę i pokrzywnicę spotyka się głównie niżej w sąsiedztwie
płatów kosówki. Na halach na Czerwonych Wierchach sporadycznie
spotkać można lęgowego
mornela. Jest to gatunek ark−
tyczno−alpejski charaktery−
styczny szczególnie dla pa−
learktycznej tundry, a jedynie
reliktowe populacje spotyka−
ne są w wysokich górach Eu−
ropy Środkowej. Ciekawost−
ką u mornela jest fakt wysia−
dywania i wodzenia piskląt
przez samca, a nie samicę.
Dlatego właśnie to samica jest
u tego gatunku bardziej kolo−
rowa od samca.
Piętro turniowe
Wyżej ponad łąkami i mu−
rawami znajdują się ściany
skalne i urwiska. Występują
4
one zarówno na wysoko−
ściach ponad 2100 m n.p.m.,
4. Kruk poszukujący zdobyczy
jak i wśród dolin w piętrze re−
na ziemi
gla dolnego. Zespół ptaków,
który zasiedla to środowisko
jest nieliczny, ale za to bardzo ciekawy. To piętro zasiedlają dwa sze−
roko rozprzestrzenione gatunki alpejskie – płochacz halny i pomur−
nik. Pomurnik podobnie jak płochacz halny jest gatunkiem osiadłym.
W Polsce występuje bardzo rzadko w Tatrach, a sporadyczne spo−
tkania w sezonie lęgowym znane są także z Pienin. Gniazdo zakłada
w szczelinach skalnych. Ogółem w Polsce przyjmuje się, że gniazduje
20–25 par tego gatunku z tego około 20 w Tatrach. Pomurnik jest
gatunkiem raczej ciepłolubnym i dlatego zamieszkuje przeważnie ścia−
ny skalne o południowej wystawie, a także z tego powodu spotykany
jest w niższych partiach gór. Pokarmu (bezkręgowców) poszukuje
przeglądając starannie wszelkie urwiska i ściany skalne. Zimą zalatuje
3. Płochacz halny
3