viii. program ochrony środowiska
advertisement
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY LEWIN BRZESKI Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Komitet Konsultacyjny Autorzy opracowania: AM TRANS PROGRES Sp. z o.o. w Poznaniu ul. Sarmacka 7 AK NOVA Sp. z o.o. z siedzibą w Odolanowie przy ul. Ostrowskiej 42 Kierownik Projektu inż. Andrzej Rudzki Zespół autorski mgr Rajmund Prusiewicz mgr Marcin Konopczyński mgr inż. Andrzej Bednarek mgr inż. Marian Peksa inż. Andrzej Rudzki -2- Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Spis treści I. II. WPROWADZENIE MIEJSCE GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W KSZTAŁTOWANIU POLITYKI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU III. UWARUNKOWANIA PRAWNE IV. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU V. UWARUNKOWANIA MIĘDZYNARODOWE, KRAJOWE, WOJEWÓDZKIE I POWIATOWE WPŁYWAJĄCE NA KSZTAŁT PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY LEWIN BRZESKI V.1. Założenia i uwarunkowania programu V.2. Synteza wytycznych wynikających z polityki Unii Europejskiej V.3. Synteza wytycznych wynikających z wytycznych polityki ekologicznej Państwa V.4. Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z polityki ekologicznej przyjętej przez samorząd województwa opolskiego V.4.1. Uwarunkowania wynikające ze „Strategii rozwoju województwa opolskiego” V.4.2. Uwarunkowania wynikające z „Programu ochrony środowiska województwa opolskiego na lata 2003-2006” V.4.3. Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z polityki ekologicznej przyjętej przez samorząd powiatu brzeskiego VI. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY LEWIN BRZESKI VI.1. Położenie geograficzne i administracyjne, ludność VI.2. Rzeźba terenu, geomorfologia VI.3. Budowa geologiczna VI.3.1. Zarys budowy geologicznej VI.3.2. Surowce mineralne i wody termalne VI.4. Hydrologiczne podstawy systemu zaopatrzenia w wodę VI.4.1. Ujęcia wody do celów pitnych i gospodarczych VI.4.2. Sieć wodociągowa VI.4.3. Sieć kanalizacyjna VI.5. Wody powierzchniowe VI.5.1. Wody płynące VI.5.2. Jakość wód VI.5.3. Monitoring podstawowy VI.5.4. Monitoring regionalny VI.5.5. Jakość wód, koncepcja poprawy jakości wód VI.6. Wody podziemne VI.6.1. Problemy racjonalnego wykorzystania i ochrony wód podziemnych VI.7. Klimat VI.7.1. Srodowisko geograficzne i charakterystyka klimatu VI.8. Gleby i ich waloryzacja przyrodnicza i użytkowa VI.8.1. Typologiczne i gatunkowe zróżnicowanie gleb VI.8.2. Zanieczyszczenie i skażenie gleb metalami ciężkimi VI.8.3. Problemy ochrony gleb VI.9. Zieleń VI.9.1. Zieleń ogólnodostępna - miejska (parki, zieleńce, ogrody działkowe, cmentarze, zieleń osiedlowa, przyszpitalna itp.) VI.9.2. Ekosystemy leśne (lasy państwowe, komunalne i prywatne ) VI.9.3. Obszary i obiekty szczególnie chronione VI.10. Stan czystości powietrza atmosferycznego VI.10.1. Warunki lokalne wpływające na stan powietrza -3- 8 9 12 14 16 16 16 16 17 17 19 21 22 22 24 26 26 28 28 28 29 30 32 32 36 37 42 43 43 44 45 45 46 46 50 50 51 51 52 53 62 62 Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VI.10.2. Stan sanitarny powietrza atmosferycznego oraz emisje zanieczyszczeń VI.10.3. Emisja zanieczyszczeń ze źródeł stacjonarnych - system ciepłowniczy miasta Lewin Brzeski. VI.10.4. Odnawialne źródła energii VI.11. Zagrożenie hałasem środowiska miejskiego VI.11.1. Przekroczenia dopuszczalnych poziomów dźwięku hałasu komunikacyjnego, z zakładów przemysłowych i innych ) VI.11.2. Źródła hałasu komunalnego i przemysłowego VII. GŁÓWNE ZAGROŻENIA CZYNNIKAMI NATURALNYMI VII.1. Zagrożenia naturalne VII.2. Zagrożenia antropogeniczne i obszary konfliktowe VIII. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA VIII.1. OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU VIII.2. OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE LASU ORAZ UŻYTKOWANIE ŁOWIECKIE VIII.3. OCHRONA WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH VIII.4. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI, GLEB I ZASOBÓW KOPALIN VIII.5. OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO VIII.6. POWAŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE, BEZPIECZEŃSTWO CHEMICZNE I BIOLOGICZNE VIII.7. OCHRONA PRZED PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM I HAŁASEM VIII.7.1. Hałas VIII.7.2. Promieniowanie elektromagnetyczne VIII.8. KSZTAŁTOWANIE PROEKOLOGICZNYCH POSTAW MIESZKAŃCÓW I DOSTĘP DO INFORMACJI O ŚRODOWISKU VIII.9 ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW IX. ZAŁOŻENIA REALIZACYJNE X. HARMONOGRAM FINANSOWO-RZECZOWY ZADAŃ PRZEWIDZIANYCH DO REALIZACJI W LATACH 2004-2007 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2008-2011 XI. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA XI.1.1 Instrumenty polityki ochrony środowiska XI.1.2. Instrumenty prawne XI.1.3. Instrumenty finansowe XI.1.4. Instrumenty społeczne XI.1.5. Instrumenty strukturalne XI.1.6. Instrumenty planistyczne XI.2. Upowszechnianie informacji o środowisku XI.3. Organizacja zarządzania środowiskiem XI.4. Ogólne zasady zarządzania środowiskiem XII. SYSTEM OCENY REALIZACJI PROGRAMU WRAZ Z PROPONOWANYMI WSKAŹNIKAMI XII.3. Mierniki ekorozwoju XII.4. Mierniki wg Polityki Ekologicznej Państwa XII.5. Monitoring wdrażania Programu XII.5.1. Zakres monitoringu XII.5.2. Wskaźniki monitorowania efektywności Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Lewin Brzeski. XIII. MONITOROWANIE PROGRAMU – MIERNIKI REALIZACJI ZADAŃ XIII.1. MONITORING JAKOŚCI ŚRODOWISKA I POLITYKI ŚRODOWISKOWEJ -4- 62 66 67 70 70 71 73 73 74 76 76 78 79 81 83 85 86 86 87 89 92 94 96 113 114 115 116 118 119 120 121 121 121 124 125 126 128 128 128 132 133 Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski XIII.1.1. Monitoring jakości środowiska XIII.1.2. Monitoring powierzchniowych wód płynących oraz monitoring wody pitnej XIII.1.3. Monitoring jakości powietrza oraz kontrola narażenia mieszkańców na skutki zanieczyszczenia powietrza (tzw. monitoring aerosanitarny) XIII.1.4. Monitoring gleb XIII.1.5. Monitoring odpadów XIII.1.6. Monitoring hałasu XIII.1.7. Monitoring przyrody XIII.1.8. Monitoring lasów XIV. UWARUNKOWANIA FINANSOWE DLA REALIZACJI POŚ XIV.1. Dochody XIV.2 Wydatki z budżetu gminy XIV.3. Aspekty finansowe wdrażania programu XIV.4. Finansowanie zadań XV. Materiały wykorzystane w opracowaniu XVI. ZAŁĄCZNIKI Nr 1 Ustawy z dziedziny ochrony środowiska i zapisane w nich kompetencje gmin wraz z ważnymi rozporządzeniami. Stan prawny na 30.05.2004 r. Nr 2 Przegląd funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska dostępnych dla Polski w latach 2004 – 2006. -5- 134 134 135 135 135 135 136 136 137 137 138 141 142 144 145 Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Spis tabel Tabela 1 Tabela 2 Tabela 3 Tabela 4 Tabela 5 Tabela 6 Tabela 7 Tabela 8 Tabela 9 Tabela 10 Tabela 11 Tabela 12 Tabela 13 Tabela 14 Tabela 15 Tabela 16 Tabela 17 Tabela 18 Tabela 20 Tabela 21 Tabela 22 Tabela 23 Tabela 24 Tabela 25 Tabela 26 Charakterystyczne przepływy roczne Odry............................................................. 34 Zestawienie przepływów i zasobów dyspozycyjnych Odry ..................................... 34 Wskaźniki zanieczyszczeń dla wód rzeki Odra – ppk Mikolin ................................ 37 Zakres zmian oznaczeń fosforanów dla rzeki Odry w latach 1993 – 2002 ....................................................................................................................... 38 Wskaźniki zanieczyszczeń dla wód rzeki Nysa Kłodzka – ppk Skorogoszcz .......................................................................................................... 39 Zakres oznaczeń BZT5, (wartości SS) dla wód Nysy Kłodzkiej ................................ 39 Wskaźniki zanieczyszczeń dla wód rzeki Nysa Kłodzka – ppk Lewin Brzeski .................................................................................................................. 40 Zakres zmian oznaczeń BZT5 dla rzeki Nysa Kłodzka w latach 1993 – 2002 ....................................................................................................................... 41 Wskaźniki zanieczyszczeń dla wód rzeki Ścinawa Niemodlińska – ppk Stroszowice ........................................................................................................... 42 Monitoring podstawowy jakości zwykłych wód podziemnych na obszarze położonym najbliżej gminy Lewin Brzeski ............................................... 44 Najwyższe wyniki badań wód podziemnych w powiecie brzeskim uzyskanych z rocznych serii (2000r, 2001r, 2002 r)5 .............................................. 45 Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomu stężenia zanieczyszczeń ...................................................................................................... 63 Wynikowe klasy strefy brzeskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń (ochrona zdrowia) oraz klasa ogólna strefy. ........................................................... 63 Wynikowe klasy strefy brzeskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń (ochrona roślin) oraz klasa ogólna strefy ................................................................ 64 Przegląd średniorocznych stężeń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego w okresie 1992 – 2002 w stacji pomiarowej w Brzegu ................................................................................................................... 65 Ocena zanieczyszczenia powietrza w mieście Lewin Brzeski13 .............................. 65 Wartości progowe poziomów hałasu. ..................................................................... 70 Wskaźniki monitorowania Programu dla Gminy Lewin Brzeski ............................. 131 Dochody Gminy Lewin Brzeski w latach 1999 – 2003 .......................................... 137 Struktura dochodów gminy Lewin Brzeski14.......................................................... 137 Wydatki Gminy Lewin Brzeski wg rodzajów.......................................................... 138 Wydatki inwestycyjne wg źródeł finansowania ..................................................... 139 Poziom wydatków inwestycyjnych i ich udział w wydatkach budżetu gminy. .................................................................................................................. 140 Szacunkowe koszty wdrażania Programu Ochrony Środowiska ........................... 142 Struktura finansowania zadań POŚ w latach 2004 – 2007 ................................... 142 -6- Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Spis rysunków Rysunek 1 Mapa gminy Lewin Brzeski..................................................................................... 22 Rysunek 2 Mezoregiony fizyczno-geograficzne Gminy Lewin Brzeski ..................................... 23 Rysunek 3 Przekrój goeologiczny Gminy Lewin Brzeski .......................................................... 27 Rysunek 4 Zużycie wody z wodociągów w Gminie Lewin Brzeski w latach 1998 - 2002 .......... 30 Rysunek 5 Układ hydrograficzny Gminy Lewin Brzeski ............................................................ 33 Rysunek 6 Zmiany zanieczyszczeń Odry fosforanami w latach 1993 -2002............................. 38 Rysunek 7 Zakres oznaczeń BZT5, (wartości SS) dla wód Nysy Kłodzkiej w przekroju granicznym Skorogoszcz kontrolowany w okresie 1965 – 2002 ............................. 40 Rysunek 8 Zmiany zanieczyszczeń BZT5 Nysy Kłodzkiej w latach 1993 -2002 ....................... 41 Rysunek 9 Struktura utworów glebowych w Gminie Lewin Brzeski (źr. Flaczyk red. 1987)...................................................................................................................... 47 Rysunek 10 Udział klas bonitacyjnych gruntów ornych na terenie Gminy Lewin Brzeski. ..................... 47 Rysunek 11 Powierzchnia kompleksów przydatności rolniczej gleb gruntów rolnych ................. 48 Rysunek 12 Powierzchnia kompleksów przydatności rolniczej użytków zielonych ..................... 48 Rysunek 13 Struktura użytkowania gruntów w Gminie Lewin Brzeski w 2002 r. ....................... 49 Rysunek 14 Powierzchnia zasiewów głównych ziemiopłodów [%] w 2002 r. .............................. 50 Rysunek 15 Zanieczyszczenia powietrza średnioroczne w latach 1992 – 2002 ......................... 65 Rysunek 16 Struktura dróg w gminie Lewin Brzeski................................................................... 71 Rysunek 17 Schemat zarządzania programem ochrony środowiska ....................................... 123 Rysunek 19 Struktura dochodów Gminy Lewin Brzeski ........................................................... 138 Rysunek 20 Struktura źródeł finansowania wydatków inwestycyjnych ..................................... 140 Rysunek 21 Struktura finansowania zadań POŚ w latach 2004 – 2007 ................................... 143 -7- Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski I. WPROWADZENIE Dokument „Gminy program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski” powstał na podstawie podpisanej umowy pomiędzy Burmistrzem Gminy Lewin Brzeski, a reprezentantem konsorcjum firm w skład którego wchodzą: AM TRANS PROGRES Sp. z o.o. z Poznania i AK NOVA Sp. z o.o. z Odolanowa. Samorząd miasta jest odpowiedzialny między innymi za kreowanie polityki miasta i gminy, która ma z jednej strony prowadzić do rozwoju gospodarczego obszaru, zaś z drugiej – zapewnić racjonalne korzystanie z zasobów środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju: Polityka i działania w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego powinny być prowadzone tak, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe i nie doznające uszczerbku możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne, jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej. Istotą zrównoważonego rozwoju jest równe traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co w praktyce oznaczać będzie konieczność łączenia zagadnień ochrony środowiska z polityką rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki. Aktywnymi uczestnikami procesu pozyskiwania informacji o środowisku, jak również dyskusji nad problemami dotyczącymi ochrony środowiska na terenie Gminy Lewin Brzeski oraz kształtem POŚ byli przedstawiciele władz lokalnych, jednostek produkcyjnousługowych oraz przedstawiciele społeczności lokalnej. Prawo ochrony środowiska obowiązujące w Polsce od 1 października 2001 r. nakłada na Wójtów gmin oraz Burmistrzów i Prezydentów miast obowiązek opracowania programu ochrony środowiska. Obowiązek ustawowy jest formalną przesłanką dla utworzenia programu, istnieją jednakże przesłanki faktyczne, związane z planami rozwojowymi Miasta i gminy. Naczelną zasadą przyjętą w Programie jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. A więc, długoterminowy cel programu można sformułować następująco: „Rozwój przestrzenny oraz społeczno – gospodarczy Gminy Lewin Brzeski, poprzez uzyskanie takiej struktury, która w zrównoważony i harmonijny sposób pozwoli na wykorzystanie jego zasobów dla poprawy warunków życia mieszkańców, przy zachowaniu i rewaloryzacji najcenniejszych elementów środowiska przyrodniczego i kulturowego.” -8- Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Cel ten jest zgodny z wizją rozwoju gminy Lewin Brzeski przedstawioną w Programie ochrony środowiska województwa opolskiego na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010. Obowiązek realizacji zasady zrównoważonego rozwoju spoczywa na wszystkich obywatelach Polski. Wynika on z Konstytucji RP (art.5). Zrównoważony rozwój jest naczelną zasadą polityki państw - członków Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych, jak również Polityki Ekologicznej Państwa. II. MIEJSCE GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W KSZTAŁTOWANIU POLITYKI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Celem sporządzenia programu ochrony środowiska w Gminie Lewin Brzeski jest stworzenie na szczeblu lokalnym podstaw realizacji Polityki ekologicznej państwa, które wyznaczą: cele polityki ekologicznej na terenie miasta, w podziale na cele krótkookresowe, średniookresowe i długookresowe, wybrane priorytety ekologiczne z uzasadnieniem ich wyboru, rodzaj i harmonogram działań ekologicznych, których podejmuje się gmina, środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe oraz uzyskanie zrozumienia, akceptacji i współudziału użytkowników środowiska w gminie, w realizacji zasad zrównoważonego rozwoju. Waga tego dokumentu jest o tyle duża, że jak stanowi Ustawa Prawo Ochrony Środowiska program uchwala Rada Miejska. Struktura Programu oparta jest głównie o zapisy dokumentów, którymi są: 1. Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku. Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustawą (Art.14 ust.1), program ochrony środowiska, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym: mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 2. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”, dostosowana do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować cele średniookresowe (dla okresu 8-letniego) i zadania na okres najbliższych czterech lat oraz monitoring realizacji Programu i nakłady finansowe na jego wdrożenie. Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych: cele i zadania o charakterze systemowym; ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody; jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne; zrównoważone wykorzystanie surowców. Głównym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa polskiego w XXI wieku oraz stworzenie podstaw dla -9- Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski opracowania i realizacji strategii zrównoważonego rozwoju kraju. Proces integracji z Unią Europejską stanowi ważne wsparcie działań służących osiągnięciu głównego celu polityki. Polityka Ekologiczna Państwa zakłada 3 etapy osiągania swoich celów: etap realizacji celów krótkookresowych w trakcie ubiegania się o członkostwo w Unii Europejskiej, etap realizacji celów średniookresowych, w pierwszym okresie członkostwa w UE, zakładającym realizację programów dostosowawczych (do 2010), etap realizacji celów długookresowych w ramach Strategii zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 r., przygotowywanej przez RM w oparciu o rezolucję Sejmu RP, z dnia 2 marca 1999 r. Terminy zakończenia pierwszego i rozpoczęcie drugiego etapu wdrażania polityki mogą wymagać aktualizacji w zależności od rzeczywistych postępów w procesie integracji z UE. Postęp we wdrażaniu polityki można będzie mierzyć wskaźnikami tempa wdrażania modelu zrównoważonego rozwoju (np. wzrost PKB, wzrost poziomu życia mieszkańców, redukcja zużycia surowców, itd.) oraz wskaźnikami stanu środowiska i efektywności wdrażania polityki ekologicznej (np. poprawa jakości wód, powietrza, zwiększenie wykorzystania odpadów, zlikwidowanie zaniku gatunków roślin i zwierząt, itd.). Realizacja polityki ekologicznej państwa zależy w znacznej mierze od sposobu zarządzania środowiskiem na wszystkich poziomach, ze szczególnym uwzględnieniem podziału kompetencji w nowej strukturze administracyjnej kraju. Zarówno podstawowe zasady polityki ekologicznej państwa jak też cele i kierunki działań w ramach ww. etapów zostały zaadaptowane dla potrzeb niniejszego programu, zachowując wewnętrzne uwarunkowania województwa lubuskiego. 3. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym", które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów. W gminnym programie powinny być uwzględnione: zadania własne gminy tzn. te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy, zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom wojewódzkim, bądź centralnym, W Programie uwzględniono również zapisy ustawy Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 (Art.14 ust.2, art. 18 ust.2) wskazujące, że program ochrony środowiska przyjmuje się na 4 lata, a Burmistrz zobowiązany jest do sporządzania co 2 lata raportów o wykonaniu Programu i przedstawiania ich Radzie Miejskiej. Kierując się powyższymi zapisami, niniejszy Program podaje: cele ekologiczne średniookresowe do 2011 roku, zadania do realizacji w latach 2004 - 2007, tzw. plan operacyjny, z uwzględnieniem wskazówek, monitoring realizacji Programu, aspekty finansowe wdrażania Programu. Założono, iż Program musi mieć formułę otwartą, co oznacza, ze w przypadku zmiany wymagań prawnych, pojawiania się nowych problemów, bądź nie wykonania niektórych przedsięwzięć w terminach przewidzianych w tym Programie - dokument opracowany w 2004 roku, będzie cyklicznie (co 4 lata) aktualizowany. Program ochrony środowiska Gminy Lewin Brzeski pozostaje w ścisłej relacji z Programem ochrony środowiska województwa opolskiego1, Strategią rozwoju województwa opolskiego2 oraz strategiami i planami 1 [6] Praca zespołowa pod redakcją Agnieszki Treli; Program ochrony środowiska województwa opolskiego na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, Opole 2003 - 10 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski zagospodarowania przestrzennego gminy. Z dokumentów tych wynikają główne kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego omawianego obszaru i związane z nimi kierunki presji na środowisko. Istotną rolę w procesie definiowania polityki ekologicznej gmin pełnią zapisy zawarte zarówno w dokumencie pt. II Polityka Ekologiczna Państwa jak i uwarunkowania wynikające z integracji z UE oraz specyfika obszaru województwa opolskiego i powiatu Brzeskiego (warunki naturalne, stan środowiska, rozwój gospodarczy i społeczny, itp.). Szczególną uwagę zwraca się na zarządzanie środowiskiem oparte o systemowe podejście, gdzie działania społeczne, instrumentalne i informacyjne są traktowane na równi z działaniami inwestycyjnymi. Wynika to z faktu, że te pierwsze są konieczne dla kreowania świadomości społecznej i stworzenia solidnej struktury polityki ekologicznej. Przykładem mogą być: edukacja społeczeństwa i wymiana informacji, wykorzystanie i dalszy rozwój społecznych, prawnych i finansowych instrumentów, oddzielnie lub w kombinacji, zastosowanie podejścia samoregulującego rozwiązań systemowych, aktywne poszukiwanie możliwości współpracy pomiędzy sektorem prywatnym i państwowym. Wejście Polski do struktur członkowskich Unii Europejskiej nakłada na nas obowiązek dostosowania się do norm przez nią przyjętych, także w zakresie ochrony środowiska. Ustawodawstwo Unii jest zorientowane albo na ochronę określonych komponentów, albo na regulację pewnych procesów technologicznych i produktów w celu ochrony zdrowia człowieka i środowiska. Zawiera też dyrektywy regulujące postępowanie w związku z procesami decyzyjnymi ważnymi dla ochrony środowiska (np. dyrektywa w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń, dyrektywa w sprawie ochrony czystości wód, itd.). Należy podkreślić, ze niezbędnym i niezwykle istotnym czynnikiem w procesie integracji europejskiej jest uwypuklenie roli tzw. zarządzania pro środowiskowego. Problemem szczególnej wagi dla województwa opolskiego, a w tym powiatu brzeskiego jest spełnienie standardów ekologicznych Unii Europejskiej. Dojście do tych wymagań będzie wiązało się przede wszystkim ze zmniejszeniem obciążenia środowiska odpadami, poprawą gospodarki wodno-ściekowej oraz poprawą efektywności wykorzystania energii i surowców naturalnych. Oprócz ww. elementów, dla planowania polityki ochrony środowiska bardzo ważne są: ocena aktualnego stanu w zakresie gospodarki i przyjęte tendencje rozwojowe na najbliższe lata oraz działania, które zostały już podjęte w celu poprawy, bądź utrzymania aktualnego stanu środowiska. Dodatkowym czynnikiem jest stan świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu i gminy oraz chęć podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska, co ma istotne znaczenie dla procesu wdrażania programu. Wdrożenie "Programu Ochrony Środowiska” wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów związanych z realizacją poszczególnych działań. Oczywiście efektywność wdrażania zależy także od stworzenia racjonalnego systemu zarządzania środowiskiem, który to system wymusi właściwą strategię planowania budżetu. Niemniej jednak, możliwości finansowe (środki zewnętrzne i wewnętrzne) są czynnikiem determinującym zarówno cele polityki ochrony środowiska jak i strategię ich osiągnięcia. W ostatnich latach coraz częściej zauważa się, że zdobycie środków finansowych na działania wynikające z wieloletniego programu jest łatwiejsze niż na działania pojedyncze, często potrzebne, ale nie wynikające z wieloletniej strategii. 2 [7] Sejmik Województwa Opolskiego; Strategia rozwoju województwa opolskiego na lata 2000-2015, Wydawnictwo Instytut Śląski, Opole 2000, ISBN 83-86708-97-2 - 11 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski III. UWARUNKOWANIA PRAWNE3 Rolę, zadania i gwarancje samodzielności gminy w ustroju RP definiuje Konstytucja RP. W zakresie jej zadań leżą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. W sposób ogólny zasadnicze zadania gminy definiuje Ustawa o samorządzie gminnym. W sposób szczegółowy – sformułowane są one w około 170 ustawach oraz rozporządzeniach wykonawczych oraz obwieszczeniach, regulujących poszczególne sfery funkcjonowania administracji publicznej i organizacji życia lokalnych społeczności. Łączna ilość zapisów ich dotyczących wynosi blisko 820. Ponadto, samorząd gminny korzysta z regulacji około 100 innych ustaw, na przykład Kodeksu spółek handlowych. Ustawodawstwo dotyczące ochrony środowiska obejmuje w swoim zasadniczym zrębie siedemnaście aktów prawnych, w wersji nieco rozszerzonej – dalszych dwadzieścia. Najważniejszych aktów wykonawczych, wydanych dotąd w oparciu o zapisy tych ustaw, jest około 160. (Najważniejsze ustawy i kompetencje z zakresu ochrony środowiska umieszczono w aneksie niniejszego dokumentu – załącznik nr 2). Program ochrony środowiska (POŚ) z jednej strony odzwierciedla pewne ogólne zasady, które leżą u podstaw polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej, z drugiej – odwołuje się do polityki ekologicznej naszego państwa. Wspomniane zasady ogólne to: a) zasada zrównoważonego rozwoju, która opiera się na założeniu, że polityka i działania w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego powinny być prowadzone w taki sposób, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku, możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne, jak i przyszłe pokolenia. Istota zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. b) zasada równorzędnego dostępu do środowiska przyrodniczego, którą należy postrzegać w następujących kategoriach: - sprawiedliwości międzypokoleniowej – zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia, z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokojenia potrzeb innych pokoleń, - sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej – zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do ograniczonych zasobów i walorów środowiska. - równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą – zapewnienia zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania w sensie fizycznym, psychicznym, społecznym i ekonomicznym jednostek ludzkich, przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów przyrodniczych wraz z ochroną różnorodności biologicznej. c) zasada przezorności przewiduje, że rozwiązywanie pojawiających się problemów ekologicznych powinno następować już wtedy, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo, że problem wymaga rozwiązania, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pełne naukowe jego potwierdzenie. d) zasada uspołecznienia polityki ekologicznej powinna być realizowana w gminie poprzez stworzenie warunków do udziału obywateli w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowań wobec środowiska naturalnego, e) zasada „zanieczyszczający płaci”, która nakłada pełną odpowiedzialność, w tym materialną za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń dla środowiska na ich sprawcę, 3 Szczegółowy zbiór aktualnych przepisów prawa na dzień 30.04.2004 znajduje się w załączniku nr 2 - 12 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski zasada prewencji, która zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska naturalnego musi być podejmowane na etapie planowania przedsięwzięć mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, g) zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej przy wyborze planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska oznacza potrzebę minimalizacji nakładów inwestycyjnych na jednostkę uzyskanego efektu ekologicznego. f) Zasady, do których odwołuje się Polityka ekologiczna państwa mają przede wszystkim na celu racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych oraz poprawę jakości środowiska. Przy sporządzaniu POŚ dla Gminy Lewin Brzeski uwzględniono cele i działania ujęte w II Polityce ekologicznej państwa oraz uszczegółowiającej ją Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, Długookresowej strategii trwałego i zrównoważonego rozwoju – Polska 2025 i Narodowym programie przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej. Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski przygotowano w oparciu o następujące ustawy (wraz z aktami wykonawczymi): Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku (Dz. U. 2001 Nr 142, poz. 1591 j.t., z późniejszymi zmianami), Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. 2004, Nr 92, poz. 880), Ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. 2001 Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami), Ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach z 13 września 1996 roku (Dz. U. 1996, Nr 132, poz. 662, z późniejszymi zmianami), Ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. 2001, Nr 62, poz. 628, z późniejszymi zmianami), Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z 11 maja 2001 roku (Dz. U. 2001, Nr 63, poz. 638, z późniejszymi zmianami), Ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest z 19 czerwca 1997 roku (Dz. U. 1997, Nr 101, poz. 628, z późniejszymi zmianami), Ustawa o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw z 27 lipca 2001 roku (Dz. U. Nr 100, poz. 1085, z późniejszymi zmianami), Ustawa o nawozach i nawożeniu z 26 lipca 2000 roku (Dz. U. 2000, Nr 89, poz. 991), Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3 lutego 1995 roku (Dz. U. 1995, Nr 16, poz. 78, z późniejszymi zmianami), Ustawa o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia a dnia 8 czerwca 2001 roku (Dz. U. 2001, Nr 73, poz. 764, z późniejszymi zmianami), Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 roku (Dz. U. 1999, Nr 15, poz. 139 j.t., z późniejszymi zmianami), Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 (Dz. U. 2000, Nr 56, poz. 679 j.t., z późniejszymi zmianami), Ustawa Prawo wodne z 18 lipca 2001 roku (Dz. U. 2001, Nr 115, poz. 1229, z późniejszymi zmianami), Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z 7 czerwca 2001roku, (Dz. U. 2001, Nr 72, poz. 747, z późniejszymi zmianami). Zaproponowane w programie działania są adekwatne do kompetencji organów samorządowych szczebla gminnego i odwołują się do przepisów prawnych, obowiązujących na dzień jego sporządzenia. Ponadto Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski jest skoordynowany z obecnie obowiązującymi następującymi dokumentami planistycznymi: - 13 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski IV. Program ochrony środowiska województwa opolskiego wydany przez Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego wydany przez Sejmik Województwa Opolskiego Plan rozwoju Lokalnego Gminy Lewin Brzeski „Lokalny Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich” dla miasta Lewina Brzeskiego METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU Integracja Polski z Unią Europejską nakłada wymóg dostosowywania wielu standardów do obowiązujących w krajach Unii. Oznacza to, że również metodologia, struktura, zawartość, a także sam proces opracowywania programu ochrony środowiska powinny być zgodne ze standardami stosowanymi w krajach Unii Europejskiej. Nowoczesne planowanie polityki ochrony środowiska wymaga zintegrowania jej z politykami innych sektorów. Dlatego niniejszy program podaje nie tylko długoterminową politykę w zakresie poszczególnych kierunków rozwojowych gminy i ich konsekwencji dla środowiska, ale także politykę w zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości. Taka konstrukcja programu w jasny sposób nawiązuje do zasady zrównoważonego rozwoju. Proces konstruowania Programu prowadzony był w oparciu o tzw. otwarte planowanie. Biorąc pod uwagę założenia strategii rozwoju gospodarczo-społecznego kraju, uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej państwa i Unii Europejskiej, strategię rozwoju województwa opolskiego i powiatu Brzeskiego oraz zachowując specyfikę tego obszaru, można poprzez "otwarty" proces tworzenia zdefiniować politykę ochrony środowiska, która będzie akceptowana przez głównych "aktorów" włączonych w zagadnienia ochrony środowiska i rozumiejących ideę zrównoważonego rozwoju regionu. Dlatego też, opracowując ten program, zwrócono szczególną uwagę, już w początkowych jego etapach, na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy administracją samorządową szczebla powiatowego oraz administracją samorządową szczebla gminnego. Takie podejście prowadzi do zaangażowania wielu stron w proces opracowywania Programu (umożliwia im generowanie własnych idei, co do kierunków polityki ochrony środowiska, opracowywania strategii lub rozwiązywania konkretnych problemów), co w efekcie ułatwia proces jego wdrażania. Metodyka konstruowania Programu oparta była o kilka elementów, wśród których najważniejszymi były: 1. Przegląd i ocena aktualnych danych o stanie środowiska powiatu brzeskiego i Gminy Lewin Brzeski. 2. Precyzowanie potrzeb Gminy Lewin Brzeski w oparciu o Program ochrony środowiska województwa opolskiego, Strategię rozwoju województwa opolskiego, Strategię rozwoju powiatu Brzeskiego oraz Strategia rozwoju gminy Lewin Brzeski na lata 2001 –2015. 3. Określenie zasad budowy Programu i jego wdrażania zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa ustanowioną w nawiązaniu do ustawodawstwa unijnego, ukierunkowanego na zintegrowaną ochronę wszystkich elementów środowiska - jako całości oraz dopasowanie Programu do wytycznych zawartych w ustawie Prawo ochrony środowiska, a dotyczących gminnych programów ochrony środowiska. 4. Opracowanie celów (do 2011 roku) i sposobu ich realizacji do roku 2007 (plan operacyjny). - 14 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski 5. Uznanie konieczności weryfikacji celów w odstępach 2 - 4 letnich. Program został oparty o dane istniejące, a w przypadku potrzeby przeprowadzenia dodatkowych ekspertyz czy opracowań, wpisano je jako niezbędne do wykonania w ramach realizacji celów krótkoterminowych. Koncepcja Programu przewiduje sformułowanie zbioru celów ekologicznych oraz działań niezbędnych dla ich osiągnięcia. Określenie zbioru celów odbywa się w ścisłym związku z przewidywanym rozwojem poszczególnych dziedzin gospodarki powiatu i gminy, określonym w dokumencie strategii rozwoju powiatu. Na tle głównych dziedzin rozwoju i związanych z nimi kierunków presji na środowisko oraz na podstawie diagnozy i prognozy stanu środowiska a także uwarunkowań polityki ekologicznej następuje sformułowanie celów średniookresowych ochrony środowiska do roku 2011. Cele średniookresowe stanowią podstawę dla określenia planu operacyjnego (do 2007 roku), z których następnie wynikają działania główne, pod które mogą być podpisywane konkretne projekty. "Program ochrony środowiska Gminy Lewin Brzeski" został przygotowany przy aktywnej konsultacji z samorządem szczebla gminnego. W trakcie realizacji Programu odbyły się warsztaty robocze z udziałem przedstawicieli jednostek administracji samorządowej oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych. Zgodnie z wymaganiami ustawy „Prawo ochrony środowiska” i „Wytycznymi do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” duży nacisk położono na proces opracowania programu i na elastyczność jego treści. Generalną zasadą procesu jest włączanie społeczności lokalnych zarówno w przygotowanie programu jak i jego wdrażanie. Dlatego już w początkowych etapach prac nad „Programem...” zwrócono szczególną uwagę na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy przedstawicielami instytucji i organizacji włączonych w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społeczno-gospodarczego miasta. W procesie tym zwanym procesem otwartego planowania wykorzystano takie narzędzia jak: warsztaty robocze, spotkania robocze, bieżące konsultacje ze specjalistami lokalnymi. W wyniku takiego prowadzenia prac, w tworzenie Programu zaangażowanych było wiele stron. Projekt Programu Gminnego, opracowany we współpracy z wieloma partnerami, uzgodniony po przyjęciu przez organ wykonawczy Gminy Lewin Brzeski zostaje skierowany do zaopiniowania przez odpowiednie Komisje Rady Powiatu i Marszałka Województwa opolskiego. Końcowym etapem proceduralnym, kończącym prace nad Programem jest przyjęcie Programu przez Radę Miasta w formie uchwały. - 15 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski V. V.1. UWARUNKOWANIA MIĘDZYNARODOWE, KRAJOWE, WOJEWÓDZKIE I POWIATOWE WPŁYWAJĄCE NA KSZTAŁT PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY LEWIN BRZESKI Założenia i uwarunkowania programu Przyjęte założenia określające istniejące uwarunkowania oraz przestrzeń formalną oraz prawną dla opracowania programu ochrony środowiska opierają się na uwarunkowaniach zewnętrznych i wewnętrznych. Uwzględniono zarówno uwarunkowania wyższego rzędu mające znamiona „uniwersalnych” przynajmniej w kontekście mezoregionalnym – czyli dotyczących zarówno miasta Lewin Brzeski jak i terenów sąsiednich w obrębie obowiązującego systemu prawnego (prawa polskiego jak i międzynarodowego). Traktowane są w niniejszym opracowaniu jako uwarunkowania zewnętrzne. Druga grupa uwarunkowań jest związana z zamierzeniami rozwojowymi miasta, które to dość precyzyjnie limitują przyszły kształt rozwoju w zakresie: gospodarczym, społecznym jak i w kontekście ładu środowiskowo przestrzennego miasta Lewin Brzeski. V.2. Synteza wytycznych wynikających z polityki Unii Europejskiej Podstawowe założenia polityki ekologicznej VI Program działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001 – 2010 podkreśla, ze realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę środowiska i jakości życia obywateli UE. Komisja Europejska wśród czterech priorytetowych obszarów działań wymienia "środowisko i zdrowie". VI Ramowy program działań UE podnosi rangę ochrony gleb i powierzchni ziemi. Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa, a także województwa opolskiego, w tym obszarze jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe. V.3. Synteza wytycznych wynikających z wytycznych polityki ekologicznej Państwa Założenia zawarte w Polityce Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 przyjętej uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 maja 2003 r. (M.P.03.33.433) przewidują realizację celów i zadań o charakterze systemowym. Dokument ten wynika z realizacji wymogów cyklicznego sporządzania tego typu opracowań co zostało zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska. Dokument ten jest aktualizacją i uszczegółowieniem długookresowej II Polityki ekologicznej państwa. Odnosi to się głownie do priorytetowych kierunków działania określonych w VI Programie działań Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska. Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 nie posiada właściwego programu wykonawczego. Częściowo adekwatne dla zdefiniowanych w powyższym dokumencie celów jest Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 – 2010 opracowany w roku 2002 r. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska przygotowane przez Ministerstwo Środowiska wskazują, iż cele i działania ujęte w Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, oraz ujęte w tabelach w Programie wykonawczym do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010 przedsięwzięcia inwestycyjne i pozainwestycyjne, powinny być wykorzystywane przy sporządzaniu miedzy innymi powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska w trojaki sposób, jako: - 16 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski podstawa wyjściowa do określenia zadań; analogię do sformułowania regionalnych lub lokalnych wskaźników osiągniętych celów; inspirację do wprowadzenia tożsamych zadań na szczeblu regionalnym i lokalnym. Komentowane dokumenty wskazują wytyczne w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody z szczególnym uwzględnieniem: ochrony przyrody i krajobrazu; ochrony i zrównoważony rozwój lasów; ochrony gleb; ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych; biotechnologii i organizmów zmodyfikowanych genetycznie. Jednym z głównych celów przedstawionych w Polityce.... jest zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii w tym: materiałochłonność, wodochłonność, energochłonność i odpadowość gospodarki; wykorzystanie energii odnawialnej; kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią; oraz dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego z uwzględnieniem: podstawowych założeń dotyczących relacji "środowisko zdrowie"; jakości wód; zanieczyszczenie powietrza; gospodarowanie odpadami; chemikalia w środowisku; poważne awarie przemysłowe; oddziaływanie hałasu; oddziaływanie pól elektromagnetycznych. Kolejnym celem jest przeciwdziałanie zmianom klimatu. Plan przewiduje cykliczną ocena realizacji polityki ekologicznej z uwzględnieniem monitoringu i obiegu informacji o stanie środowiska oraz wskaźników skuteczności polityki, oceny i raporty. Polityka wstępnie szacuje również nakłady na realizację wyznaczonych celów w latach 2003-2006 i perspektywicznie do 2010 r. Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z polityki ekologicznej przyjętej przez samorząd województwa opolskiego V.4. V.4.1. Uwarunkowania wynikające ze „Strategii rozwoju województwa opolskiego” Najważniejszym dokumentem będącym podstawą programowania rozwoju województwa jest Strategia rozwoju województwa opolskiego. Wojewódzkie programy, w tym program ochrony środowiska, są realizacją tej strategii. Sformułowana w Strategii rozwoju województwa opolskiego misja województwa brzmi następująco: „województwo opolskie regionem partnerstwa, zamieszkałym przez ludzi wykształconych i otwartych na świat” - 17 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski W strategii ustalono priorytety i cele strategiczne województwa opolskiego. A. Dobrze wykształcone społeczeństwo, w tym: - A.1. System ustawicznego kształcenia społeczeństwa dla przygotowania wymogów europejskiego rynku pracy. - A.3 Integracja i rozwój tożsamości wielokulturowej społeczności regionalnej. - A.4. System wspierający edukację obywatelską. B. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury potencjału gospodarczego, w tym: - technicznej oraz istniejącego B.1. Wysoki standard infrastruktury komunikacyjnej B.2. Rozwój systemów telekomunikacyjnych i informatycznych B.3. Pełna dostępność mediów technicznych B.4. Systematyczna poprawa stanu środowiska przyrodniczego B.6. Zabezpieczenie przeciwpowodziowe Odry i jej dorzecza B.8. Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw B.9. Rozwój sektora usług B.10. Racjonalne wykorzystanie istniejących zasobów surowcowych C. Aktywizacja gospodarcza regionu z wykorzystaniem europejskiego korytarza transportowego przebiegającego przez województwo opolskie, w tym: - C.2. Centra logistyczne wykorzystujące istniejącą infrastrukturę - C.3. Rzeka Odra międzynarodową drogą wodną D. Restrukturyzacja rolnictwa i rozbudowa sektora przetwórstwa rolnospożywczego oraz wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich i małych miast, w tym: - D.1. Wysoka jakość produktów rolno-spożywczych wyróżnikiem regionu D.2. Silne, specjalistyczne gospodarstwa rolne D.3. Wspieranie rozwoju infrastruktury dla gromadzenia i przetwarzania produktów rolnych. D.4. Poprawa struktury agrarnej D.5. Wspieranie organizacji społecznych działających na rzecz rolnictwa D.6. Realizacja programu „Odnowa wsi” D.7. Poprawa dochodowości gospodarstw rolnych D.8. Agroturystyka, rzemiosło, drobna wytwórczość i handel – źródłami nowych miejsc pracy D.9. Budowa infrastruktury technicznej dla rozwoju osadnictwa i inwestycji E. Rozwój współpracy międzynarodowej, kontaktów indywidualnych oraz współpracy transgranicznej, w tym: - E.1. Dostosowanie regionu do funkcjonowania w Unii Europejskiej - E.2. Międzynarodowa współpraca międzyregionalna województwa opolskiego - E.3. Wspieranie współpracy partnerskiej gmin i powiatów - E.4. Rozwój współpracy transgranicznej - E.5. Kreowanie dobrego wizerunku regionu - 18 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski F. Poprawa warunków życia w regionie, w tym: - F.1. Ograniczenie poziomu bezrobocia poniżej 9% - F.2. Aktywizacja obszarów wymagających szczególnych programów ograniczania bezrobocia (przeciwdziałanie marginalizacji) - F.3. Wspieranie ośrodków subregionalnych (lokalnych centrów rozwojowych) - F.4. Rozwój budownictwa mieszkaniowego - F.5. Rozwój instytucji oświaty, kultury, sportu i turystyki dla podniesienia standardu życia - F.6. Województwo opolskie bezpiecznym regionem - F.7. Dążenie do przedłużenia życia mieszkańców przy jednoczesnym stałym podnoszeniu jego jakości. V.4.2. Uwarunkowania wynikające z „Programu ochrony środowiska województwa opolskiego na lata 2003-2006” Cele i zadania o charakterze systemowym określone w "Programie ochrony środowiska województwa opolskiego na lata 2003-2006.....” to: W zakresie planowania przestrzennego to: weryfikacja lub opracowanie nowych planów zagospodarowania przestrzennego uwzględniające wymagania wynikające ze znowelizowanych przepisów, a także z treści programów ochrony środowiska. W zakresie edukacji ekologicznej społeczeństwa to opracowanie i wdrożenie projektów chroniących obiekty i obszary cenne przyrodniczo wraz z ich wykorzystaniem dla rozwoju wsi lub gminy, rozwój sieci przyrodniczych ścieżek dydaktycznych oraz muzeów i izb przyrodniczych wraz z ośrodkami edukacji ekologicznej, organizowanie programów, wystaw, imprez o tematyce związanej z ochroną środowiska oraz udostępnianie informacji o środowisku i działaniach proekologicznych, tworzenie bazy danych dotyczących ochrony środowiska W zakresie współpracy międzynarodowej i międzyregionalnej to: wspólne rozwiązywanie gospodarki wodno-ściekowej, współpraca przy planowaniu i wykorzystaniu turystycznym obszaru pogranicza, i obszarów przylegających województw. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych to: a) Wyznaczone obszary na terenie Gminy Lewin Brzeski do objęcia ochroną prawną b) Obszary o predyspozycjach parków kulturowych c) Ochrona i renaturalizacja ekosystemów wodno-błotnych d) Ochrona ciągów i panoram widokowych przez ograniczenie rozpraszania zabudowy i wprowadzanie obiektów agresywnych krajobrazowo e) Utrzymanie regionalno-historycznej skali i struktury jednostek osadniczych nawiązującej do stylu regionalnego i krajobrazu f) Rewaloryzacja parków podworskich, przypałacowych i wiejskich g) Analiza uwarunkowań środowiskowych, w tym krajobrazu kulturowego Ochrona i zrównoważone wykorzystanie lasów, łowiectwo a) zalesienie ok. 1330 ha użytków rolnych (w skali województwa) b) wykonanie pasów przeciwwietrznych Ochrona zasobów wodnych, w tym ochrona przed powodzią a) zapobieganie lokalizacji zabudowy na terenach zalewowych b) ochrona obszarów wodno-błotnych, zalesianie wododziałów - 19 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Ochrona gleb a) minimalizowanie przeznaczania gruntów ornych o najwyższych klasach bonitacyjnych na cele nierolnicze i nieleśne b) ochrona gleb przed erozją, c) rekultywacja terenów, na których występuje zanieczyszczenie gleb, ziemi lub niekorzystne przekształcanie terenu, w tym po przemysłowych i starych składowisk d) zalesianie, zakrzewianie terenów zdegradowanych Wykorzystanie energii odnawialnej a) określenie potencjału technicznego i ekonomicznego energii odnawialnej w województwie opolskim wraz z ustaleniem regionów rozwoju energetyki odnawialnej oraz włączenie problematyki energii odnawialnej do wytycznych dotyczących sporządzania regionalnych i lokalnych planów energetycznych oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego b) prowadzenie analiz przyrodniczo-krajobrazowych przy lokalizacji obiektów i urządzeń do produkcji energii, w szczególności energetyki wiatrowej i wodnej oraz ich wykorzystanie w miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Racjonalne użytkowanie surowców a) realizacja przedsięwzięć modernizacyjnych w systemach zaopatrzenia w wodę miast, ukierunkowanych na zmniejszenie strat wody b) wprowadzenie wskaźników energochłonności produkcji do systemu statystyki publicznej, monitoringu środowiska, regionalnych i lokalnych programów ochrony środowiska Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego a) zakończenie budowy sieci wodociągowych b) budowa zastępczych ujęć wody oraz stacji uzdatniania wody c) modernizacja stacji uzdatniania wody i sieci wodociągowych w celu osiągnięcia wymagań Dyrektywy 98/83/EC d) ukształtowanie sieci studni jako elementu ochrony przeciwpożarowej e) realizacja programu budowy, rozbudowy, modernizacji systemów kanalizacyjnych z oczyszczalniami ścieków f) likwidacja zrzutu ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych g) badania i analizy związane z poprawą czystości wód Ochrona powietrza i przeciwdziałanie zmianom klimatu a) ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych na terenach zamieszkania zbiorowego, w szczególności: realizacja obwodnic i obejść drogowych na szlakach komunikacyjnych rangi krajowej i wojewódzkiej, poprawę stanu technicznego dróg o małej przepustowości i złym stanie technicznym, zmiany w organizacji ruchu komunikacyjnego na terenach miejskich b) modernizacja systemów grzewczych i eliminacja niskiej emisji zanieczyszczeń poprzez: likwidację lokalnych kotłowni i podłączanie do sieci cieplnej, wprowadzenie niskoemisyjnych nośników energetycznych w gospodarce komunalnej, ograniczenie niskiej emisji sektora komunalnego modernizacja kotłowni, termomodernizacja i zamiana nośnika energetycznego w służbie zdrowia, ograniczenie emisji metali ciężkich do powietrza oraz trwałych zanieczyszczeń organicznych (dioksyn, furanów, PCB) do środowiska - 20 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Ochrona przed hałasem a) systematyczne wykonywanie badań pomiarowych w celu określenia stanu wyjściowego oraz wykonywanie pomiarów natężeń hałasu b) przygotowanie programów ochrony przed hałasem c) podjęcie prac nad ustaleniem formuły formalnej (prawno-administracyjnej) i organizacyjnej (właściwości) w zakresie monitorowania stanu realizacji programu ochrony środowiska Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym a) wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania (m.in. wokół urz. Elektroenergetycznych, radiolokacyjnych i radiokomunikacyjnych) Gospodarka odpadami (cele i kierunki działań są określone w „Planie gospodarki odpadami w województwie opolskim”) i zostały uwzględnione w „Planie gospodarki odpadami dla Gminy Lewin Brzeski” jako oddzielny dokument. Poważne awarie przemysłowe a) ograniczenie zagrożeń związanych z transportem towarów niebezpiecznych Bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne (cele i odpowiedzialność nie dotyczy bezpośrednio samorządów gmin) "Program ochrony środowiska województwa opolskiego na lata 2003-2006....” ma za zadanie przyczynić się nie tylko do rozwiązywania istniejących problemów, ale również takiego ukierunkowania działań, które pozwoliłoby przeciwdziałać zagrożeniom mogącym pojawić się w przyszłości. W programie uwzględnione zostały wszystkie zagadnienia z zakresu ochrony środowiska i dziedzin bezpośrednio powiązanych, co powinno dopomóc we właściwym dobraniu działań zmierzających do zrównoważonego rozwoju regionu. V.4.3. Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z polityki ekologicznej przyjętej przez samorząd powiatu brzeskiego Na etapie opracowywania programu gminnego nie były dostępne cele i kierunki działań w zakresie ochrony środowiska przewidziane dla Gminy Lewin Brzeski przez „Program ochrony środowiska dla powiatu brzeskiego” – program ten był w trakcie opracowywania. - 21 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VI. VI.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY LEWIN BRZESKI Położenie geograficzne i administracyjne, ludność Gmina i Miasto Lewin Brzeski położone są w zachodniej części województwa opolskiego w strefie ujściowej Nysy Kłodzkiej do Odry. Gmina Lewin Brzeski, zajmuje obszar o pow. 159,7 km2 (w tym miasto 10,35 km2), co stanowi 18,2% ogólnej powierzchni powiatu brzeskiego. Zamieszkuje w niej (wg spisu powszechnego sporządzonego w dniach 21.05.2002 – 08.06.2002) 13.640 mieszkańców (w tym miasto Lewin Brzeski 5.902). Gęstość zaludnienia wynosi 85,4 osób na 1 km2 i jest niższa od średniej dla województwa wynoszącej 113 osób na 1 km2. Poziom urbanizacji gminy wynosi 43,3% i jest niższy zarówno od średniego poziomu w powiecie wynoszącego 47,0%, jak i poziomu urbanizacji dla województwa , który wynosi 52,3%. Gmina Lewin Brzeski ma charakter miejsko-wiejski (Rysunek 1), a oprócz miasta Lewin Brzeski, w jej skład wchodzi jeszcze 20 sołectw: Łosiów, Skorogoszcz, Przecza, Buszyce, Strzelniki, Różyna, Sarny Małe, Stroszowice, Oldrzyszowice, Mała N. Wieś, Mikolin, Kantorowice, Golczowice, Borkowice, Błażejowice, Jasiona, Wronów, Leśniczówka, Ptakowice, Chróścina. Rysunek 1 Mapa Gminy Lewin Brzeski - 22 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski położona jest na wysokości od 138 do ok. 187 m n.p.m., na zachodzie województwa opolskiego. Pod względem podziału fizyczno-geograficznego Polski gmina położona jest w makroregionie Niziny Śląskiej, której zróżnicowanie przyrodnicze pozwala na wyróżnienie 4 mezoregionów fizyczno-geograficznych przedstawionych na Rysunku poniżej. : Rysunek 2 Mezoregiony fizyczno-geograficzne Gminy Lewin Brzeski Pradolina Wrocławska – obejmuje północną część gminy. Mezoregion związany jest z doliną Odry. Obejmuje szeroką na ok. 10-12 km pradolinę rzeki wypełnioną osadami wyżej położonych nad poziom morza piaszczysto-żwirowych teras plejstoceńskich i położonych w strefie dna doliny, wysłanych madami, teras holoceńskich, Dolina Nysy Kłodzkiej – położona w centralnej części gminy. Mezoregion obejmuje szeroką na 6-7 km dolinę Nysy, przebiegającą na terenie gminy w kierunku północnym. Charakterystyczną cechą doliny są dobrze rozwinięte, zróżnicowane wysokościowo terasy plejstoceńskie, - 23 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Równina Grodkowska (mikroregion Równiny Wrocławskiej) – położona w zachodniej części gminy. Mikroregion obejmuje wylesione, rolnicze, wyniesione ponad doliny Nysy Kłodzkiej i Odry obszary zalegania utworów lodowcowych, Równina Niemodlińska – położona we wschodniej części gminy. Mezoregion obejmuje tereny zdenudowanej równiny wodnolodowcowej z ostańcowymi odsłonięciami starszych utworów geologicznych. Dwa pierwsze mezoregiony charakteryzuje znaczne podobieństwo uwarunkowań fizyczno-geograficznych związane z występowaniem systemów teras rzecznych piaszczysto-żwirowych plejstoceńskich i pokrytych madami holoceńskich. Pozostałe 2 mezoregiony związane są z występowaniem zdenudowanych obszarów polodowcowych z licznymi ostańcami trzeciorzędowymi. Pod względem administracyjnym obszar gminy należy do województwa opolskiego i powiatu brzeskiego. Granicznymi gminami są Brzeg, Olszanka, Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Popielów oraz Niemodlin. VI.2. Rzeźba terenu, geomorfologia Obszary Gminy Lewin Brzeski charakteryzują się znaczącym zróżnicowaniem geomorfologii terenu. Do czynników morfogenetycznych, które miały wpływ na dzisiejsze jej zróżnicowanie należą: zjawiska tektoniczne i neotektoniczne związane ze strefą uskoków środkowej Odry, co najmniej dwukrotne nasunięcie się i recesja lodowców, procesy denudacyjne odbywające się najpierw w warunkach peryglacjalnych, a następnie w cieplejszym klimacie holocenu, zjawiska erozji i akumulacji fluwialnej, a także antropogeniczna działalność człowieka. Pod względem genetycznym form rzeźby w geomorfologii gminy występują 2 rodzaje wielkopowierzchniowych struktur: struktury dolinne - obejmują wycięte w obszarach polodowcowych rynny dolin rzecznych Odry, Nysy Kłodzkiej i Ścinawy Niemodlińskiej oraz innych, mniejszych cieków. Formy rzeźby związane z dolinami to: - płaskie holoceńskie terasy zalewowe – zlokalizowane w dennej i najczęściej przykorytowej części dolin wymienionych rzek, - płaskie holoceńskie terasy nadzalewowe – zlokalizowane w dnach dolin, najczęściej w dalszych oddaleniach od koryta, - płaskie terasy plejstoceńskie nadzalewowe – zlokalizowane na skrzydłach dolin, - krawędzie poszczególnych teras – w różnym stopniu zachowane w dolinie Nysy Kłodzkiej i Odry, - pola piasków eolicznych z niewielkimi wzniesieniami wydm na terasach plejstoceńskich – zlokalizowane na terasach w okolicach Golczowic i na południowy wschód od Skorogoszczy, - krawędzie denudacyjne dolin rzek – najlepiej wykształcone na zachodnim skrzydle doliny Nysy Kłodzkiej, - systemy starorzeczy – zlokalizowane w dolinie Odry i Nysy Kłodzkiej, - koryta rzek – zlokalizowane w dolinach, w najbardziej naturalnej postaci wykształcone w dolinie Nysy Kłodzkiej, - torfowiska – wykształcone na niewielkich obszarach w dnach dolin. struktury polodowcowe - obejmują obszary wyniesień i zrównań polodowcowych akumulacji szczelinowej oraz moreny dennej i powierzchniowej stadiału maksymalnego zlodowacenia środkowopolskiego. Lokalnie pokryte są również utworami lessopodobnymi. Licznie występują tu także ostańcowe odsłonięcia utworów - 24 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski starszych, głównie plioceńskich i mioceńskich. Formy rzeźby związane z terenami polodowcowymi to: - wały form akumulacji szczelinowej – zlokalizowane koło Łosiowa, Strzelnik, Jasionej i na zachód od Buszyc. Pagórkowate, rozległe wyniesienia wałów częściowo pokryte są pokrywami lessowymi i lessopodobnymi, zakumulowanymi w warunkach peryglacjalnych, - wysoczyzny morenowe – obejmujące tereny położone na obrzeżu dolin Odry i Nysy Kłodzkiej. Największe z nich występują u podstaw wału Łosiowa, - faliste równiny wodnolodowcowe – występują powyżej krawędzi dolin rzecznych Odry i Nysy Kłodzkiej na linii Różyna – Nowa Wieś Mała – Ptakowice na zachodzie, a także w okolicach Skorogoszczy, Przeczy i Oldrzyszowic na wschodzie, - ostańce denudacyjne – występują w największych obszarach koło Skorogoszczy i na wschód od Przeczy. Obejmują wzniesienia zbudowane z utworów plioceńskich i mioceńskich, które nie zostały pokryte formacjami lodowcowymi, lub które zostały po recesji lądolodu odsłonięte podczas procesów denudacji, - torfowiska – występują w lokalnych zamkniętych obniżeniach bezodpływowych pomiędzy wyniesieniami, najpełniej wykształcone i największe w okolicach Buszyc. Wyszczególnione powyżej formy geomorfologiczne gminy stanowią jej dziedzictwo przyrodnicze i powinny w procesach zagospodarowania przestrzennego podlegać ochronie krajobrazowej. Ze względu na typologię krajobrazu naturalnego Polski na terenie Gminy Lewin Brzeski występują następujące typy i gatunki krajobrazu: Klasa: Krajobrazy nizin. Rodzaj: peryglacjalne. Gatunek: równinne i faliste. Występują na obrzeżach dolin Odry i Nysy Kłodzkiej. Klasa: Krajobrazy nizin. Rodzaj: peryglacjalne. Gatunek: pagórkowate. Występują na wale Łosiowa oraz koło Jasiony i Buszyc. Klasa: Krajobrazy nizin. Rodzaj: eoliczne. Gatunek: pagórkowate. Występują na południe od drogi Mikolin – Golczowice. Klasa: Krajobrazy dolin i obniżeń. Rodzaj: zalewowych den dolin – akumulacyjne. Gatunek: równin zalewowych w terenach nizinnych. Występują w dennej części dolin Odry i Nysy Kłodzkiej. Klasa: Krajobrazy dolin i obniżeń. Rodzaj: tarasów nadzalewowych – akumulacyjne. Gatunek: równin tarasowych na terenach nizinnych. Występują w wyższych częściach dolin Odry i Nysy Kłodzkiej. - 25 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VI.3. Budowa geologiczna VI.3.1. Zarys budowy geologicznej Gmina Lewin Brzeski charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem budowy geologicznej. W powierzchniowych utworach geologicznych terenu gminy występują zarówno formacje kenozoiczne jak i mezozoiczne. Mezozoik reprezentowany jest przez skały węglanowe górnej kredy, natomiast na kenozoik składają się iły, żwiry i piaski mioceńskie i plioceńskie, oraz liczna grupa utworów glacjalnych, fluwioglacjalnych, eolicznych i fluwialnych czwartorzędu. Pod względem najistotniejszego z przyrodniczego punktu widzenia zasięgu rozprzestrzenienia powierzchniowych warstw geologicznych zdecydowanie dominuje czwartorzęd, w mniejszym stopniu trzeciorzęd i w znikomym stopniu utwory starsze. Głębiej zalegające utwory geologiczne na terenie Gminy Lewin Brzeski związane są z dwiema dużymi jednostkami strukturalnymi budowy geologicznej Śląska Opolskiego: z Monokliną Sudecką i położoną na niej Depresją Śląsko-Opolską. Stanowiącą bezpośrednie podłoże geologiczne. Depresję budują osady węglanowe morza, które transgredowało na ten teren w górnej kredzie. Dolnymi warstwami Depresji są formacje cenomanu, na nich zalegają warstwy turonu, warstwę najwyższą tworzą utwory koniaku. Na podstawie zawartości CaO w utworach Depresji Śląsko-Opolskiej wydziela się następujące ogniwa litostratygraficzne: 1. piaski i piaskowce, 2. margle ilaste dolne, 3. margle dolne, 4. wapienie margliste, 5. margle górne, 6. margle ilaste górne, 7. iły margliste. Miąższość cenomanu wynosi od kilku do 40 m, turonu 60-100 m, koniaku przekracza 100 m. Na analizowanym terenie łączna miąższość górnej kredy należy do najwyższych w całej Depresji. W położonym ok. 10 km na południe od granic gminy otworze Sady wynosi np. 331 m. Na terenie Gminy Lewin Brzeski utwory Depresji zostały poza jedną wychodnią przykryte trzeciorzędem i czwartorzędem. Wychodnia ta zlokalizowana jest na niewielkim obszarze w Leśniczówce i obejmuje iłowce, mułowce i margle ilaste koniaku (górna kreda). Utwory trzeciorzędowe na obszarze gminy stanowią ciągłą pokrywę o znacznej miąższości. Pokrywa jest w większości zasypana utworami lodowcowymi, niemniej lokalnie odsłania się w okolicach Leśniczówki, Ptakowic, Skorogoszczy i Przeczy. Największy udział w niej mają stropowe iły mioceńskie serii poznańskiej związane z południowymi krańcami basenu wód śródlądowych centralnej Polski. Na znacznych powierzchniach pokryte są plioceńskimi piaskami i żwirami serii Gozdnicy. Dominującymi powierzchniowymi utworami geologicznymi Gminy Lewin Brzeski są formacje czwartorzędowe, plejstoceńskie, związane ze stadiałem maksymalnym zlodowacenia środkowopolskiego oraz działalnością rzek. Są to głównie piaski i żwiry akumulacji szczelinowej, gliny zwałowe oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe. Utwory te charakteryzują się zróżnicowanym litologicznie składem. Łączna miąższość warstwy utworów plejstoceńskich zlodowaceń dochodzi miejscami do 50 m. Okres plejstocenu to również okres tworzenia się wyższych teras piaszczystych i żwirowych dolin rzecznych. Terasy powstawały w wyniku akumulacji w dolinach nanosów rzecznych w okresach nasunięć lodowca i intensywnej erozji w okresach interglacjalnych. Plejstoceńskie utwory akumulacyjne wyścielają w zwartych zasięgach powierzchniowych większość dolin, zwłaszcza Odry, Nysy Kłodzkiej i Ścinawy Niemodlińskiej. W okresie przejściowym pomiędzy holocenem i plejstocenem zaznaczyły się na badanym obszarze silniej procesy eoliczne, których pozostałości w postaci pól piasków eolicznych z wydmami zlokalizowane są na niektórych terasach plejstoceńskich. Najlepiej wykształcone wydmy położone są na terasach Odry na południe od drogi Mikolin – Golczowice. Na pokrywach form akumulacji szczelinowej oraz glinach zwałowych - 26 - - 27 - Oznaczenia: 2. Namuły, piaski z domieszką żwirów, 3. Namuły, piaski miejscami torfy, 5. Iły, mułki, mady, piaski, 6. Piaski z domieszką żwirów rzecznych, 7. Gliny i piaski deluwialne, 11. Żwiry i piaski rzeczne tarasów nadzalewowych, 12. Piaski i żwiry rzeczne oraz torfy, 14. Piaski z domieszką żwirów wodnolodowcowych, 15. Piaski i żwiry akumulacji szczelinowej, 16. Gliny zwałowe, 17. Piaski i żwiry wodnolodowcowe, 18. Gliny zwałowe, 19. Piaski i żwiry wodnolodowcowe, 21. Iły piaski i mułki oraz węgiel brunatny, 24. Iłowce, mułowce i piaskowce. Stratygrafia: 2-6 – holocen, 7 – holocen-plejstocen, 11 – zlodowacenie bałtyckie, 12 – zlodowacenie warty, 14-17 – zlodowacenie Odry, 18-19 – zlodowacenie sanu, 21 – trzeciorzęd, neogen, 24 – górna kreda, koniak. Przekrój geologiczny przez tereny Gminy Lewin Brzeski (źr. Mapa geologiczna 1:50000. Ark. Lewin Brzeski). Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Rysunek 3 Przekrój goeologiczny Gminy Lewin Brzeski Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski następowała również akumulacja lessów, której świadectwo najlepiej zostało zachowane w okolicach Łosiowa i Jasionej. Wśród utworów holoceńskich największe znaczenie mają mułki i piaski rzeczne oraz mady rzeczne. Występują one w obrębie den dolin rzecznych. Miąższość aluwiów rzecznych zazwyczaj nie przekracza 5 m. Do najmłodszych utworów geologicznych terenu badań zalicza się namuły i torfy, których miąższość wynosi zazwyczaj 1-2 m. Największe torfowisko położone jest na południe od Buszyc. VI.3.2. Surowce mineralne i wody termalne Zróżnicowana budowa geologiczna Gminy Lewin Brzeski, oprócz dużego znaczenia przyrodniczego dla powstawania różnorodnych siedlisk, ma duże znaczenie gospodarcze. Na badanym terenie występują 4 złoża kruszywa naturalnego: „Lewin Brzeski”, pow. 30,8 ha, nr systemowy 1530 ( wg. PIG W-wa), „Lewin Brzeski – Stroszowice”, 67,13 ha; nr systemowy 5245 ( wg. PIG W-wa), „Sarny” (3 obszary wydobywcze pow. 662,7 ha) kat. C2 nr systemowy 5482 ( wg. PIG W-wa), „Kantorowice”, pow. 47,0 ha; nr systemowy 1518 ( wg. PIG W-wa), Wszystkie złoża są pochodną procesów akumulacji piasków i żwirów w dolinie Nysy Kłodzkiej. Gospodarcze wykorzystanie udokumentowanych złóż surowców naturalnych powoduje naruszenie równowagi związanej z ochroną środowiska naturalnego. Naruszenie, a raczej konflikt jest rozpatrywany w dwóch płaszczyznach: - kolizyjność wynikająca z samego położenia złoża w stosunku do innych elementów chronionych lub wymagających ochrony, - wpływ wydobywania kopaliny na środowisko i skutki prowadzenia określonej działalności gospodarczej. W ocenie kolizyjności złoża należy jednak brać także pod uwagę inne obszary chronione i wymagające ochrony, w przypadku Gminy Lewin Brzeski są to przede wszystkim: obszary stref ochronnych ujęć wód podziemnych, kompleksy gleb o wysokich klasach bonitacyjnych. Oprócz złóż udokumentowanych na terenie gminy stwierdzono występowanie węgla brunatnego o miąższości 3 m w okolicach Łosiowa, Skorogoszczy i Lewina Brzeskiego, a także iłów trzeciorzędowych ceramiki budowlanej w okolicach Leśniczówki. Złoża nie mają większego znaczenia przemysłowego. Na terenie Gminy Lewin Brzeski nie występują ujęcia wód termalnych. Hydrologiczne podstawy systemu zaopatrzenia w wodę VI.4. VI.4.1. Ujęcia wody do celów pitnych i gospodarczych Wodociąg komunalny zasilany jest z ujęcia zlokalizowanego w Lewinie Brzeskim, czerpiącego wodę z czwartorzędowych utworów geologicznych. Pozwolenie wodno – prawne pozwala na pobór 2472 m3/dobę i jest ważne do 2010 roku. Pobierana woda uzdatniana jest w zakresie eliminacji nadmiernych ilości związków manganu i dezynfekowana. Uzdatniona woda gromadzona jest w dwóch zbiornikach o pojemności 450 i 800 m3, skąd podawana jest pompami do sieci. Łączna długość sieci wodociągowej na terenie Gminy Lewin Brzeski wynosi ok. 78,8 km, z czego na miasto - 28 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Lewin Brzeski przypada ok. 14,0 km. Sieć magistralna ma długość 32,6 km, sieć rozdzielcza i przyłącza 46,2 km. Jedyną miejscowością zasilaną z lokalnego ujęcia jest wieś Mikolin. Ujęcie to zostało użyczone przez Agencję Nieruchomości Rolnych. Nie posiada ono żadnej dokumentacji ani pozwolenia wodno – prawnego. Sieć wodociągowa VI.4.2. W latach 1992-2000 gmina doprowadziła sieć wodociągową do wszystkich wsi i przysiółków, osiągając 100% zwodociągowania nieruchomości położonych na terenie gminy. W związku z całkowitym zwodociągowaniem gminy, w latach 2004-2008 r. przewiduje się jedynie uzbrojenie w sieć wodociągową nowo powstających osiedli mieszkaniowych tj : - osiedla Kolonia II w Skorogoszczy , - osiedla Mickiewicza II w Lewinie Brzeskim, - osiedla Cicha w Lewinie Brzeskim, - osiedla Kościuszki w Lewinie Brzeskim. Zakłada się rezygnację z eksploatacji ujęcia lokalnego w Mikolinie i podłączenie miejscowości do wodociągu gminnego poprzez budowę rurociągu na odcinku Piaski – Mikolin. Dalsze działania będą się koncentrowały na poprawie jakości usług poprzez zwiększenie przepustowości niektórych odcinków sieci. Działania te pozwolą na eliminację spadków ciśnienia w okresach wzmożonego poboru wody. Zadania te będą realizowane poprzez : wymianę na większą średnicę rurociągu na odcinku Lewin Brzeski – Leśniczówka, remont przepompowni wody w Leśniczówce, modernizację pompowni II° w Lewinie Brzeskim, zwiększenie ciśnienia roboczego w pompowni w Nowej Wsi Małej. Wiąże się to z koniecznością zamontowania reduktora na odcinku Jasiona – Ptakowice, zamknięcie pierścienia poprzez połączenie sieci wodociągowej w Skorogoszczy położonej z obydwu stron Nysy Kłodzkiej. Wymaga to wybudowania przepustu pod dnem rzeki. zmniejszenia awaryjności sieci poprzez: - wymianę na PCV sieci w Łosiowie. Obecna jest to stara, zbudowana z rur azbestowo-cementowych, sieć o zbyt dużych – w stosunku do potrzeb średnicach, ulegająca częstym awariom, i mogąca mieć działanie mutogenne na ludzi (z uwagi na wydzielanie włókien azbestowych), zamontowanie na sieci wodociągowej w Lewinie Brzeskim 9 szt. nowoczesnych niezawodnych zasuw pozwalających na szybkie odcięcie dopływu wody do sektora w którym nastąpiła awaria. Obecnie zamontowane zasuwy ulegają awariom / ciekną po użyciu / i często nie pozwalają na odcięcie dopływu wody w sektorach gdzie wystąpiła awaria. Taka sytuacja powoduje konieczność odcinania dopływu wody dla obszaru całego miasta. - 29 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Stopień zaopatrzenia w wodę mieszkańców Gminy Lewin Brzeski jest bardzo wysoki i wynosi 99,6%. Zużycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych4 w roku 2002 wyniosło 1.143,4 tys. m3, co w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosło 38,1 m3. Zużycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych w Gminie Lewin Brzeski w latach 1998-2002 przedstawia poniżej. tys m3 380 27,3 27 26,7 372 26,5 368 26,4 26 364 m3/mieszk 376 27,5 27,3 27,0 25,5 360 356 25 1998 1999 2000 Ogółem 2001 2002 na 1 mieszkańca Rysunek 4 Zużycie wody z wodociągów w Gminie Lewin Brzeski w latach 1998 - 2002 Obserwowany w latach 1999-2001 spadek zużycia wody pobieranej z wodociągu przez gospodarstwa domowe jest wynikiem racjonalizacji jej zużycia (montaż liczników zużycia), który spowodowany z kolei jest rosnącymi cenami za pobór wody i jej oczyszczanie. VI.4.3. Sieć kanalizacyjna Gospodarka ściekowa Gminy Lewin Brzeski jest oparta o istniejącą, tymczasową oczyszczalnię ścieków w Lewinie Brzeskim oraz o sieć kanalizacyjną o ograniczonym zasięgu. Ścieki oczyszczane są w istniejącej oczyszczalni w Lewinie Brzeskim. Istniejąca oczyszczalnia ścieków wybudowana została w latach 80-tych XX wieku, dla potrzeb nowego osiedla mieszkaniowego, jednak obsługuje także pozostałe rejony miasta. Przepustowość oczyszczalni ścieków wynosi Qśrd=770m3/d. Jest to mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków. Na kracie zatrzymywane są części pływające występujące w dopływających ściekach. Następnie za pomocą przepompowni ślimakowej ścieki przepompowywane są na staw sedymentacyjny. Dalej ścieki przepływają przez staw stabilizacyjno – tlenowy i staw sedymentacyjno – stabilizacyjny. Po przejściu przez oczyszczalnię ścieki odprowadzane są do rowu otwartego, który ma ujście do rzeki Nysa Kłodzka w km. 11+700. Oczyszczalnie ścieków znajdują się również w miejscowościach: - Skorogoszcz – oczyszczalnia dla osiedla PGR 4 Rocznik statystyczny województwa opolskiego 2003 - 30 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - Leśniczówka - oczyszczalnia dla osiedla PGR - Wronów - oczyszczalnia dla osiedla PGR - Ptakowice – oczyszczalnia komunalna gminy Olszanka - Błażejowice - oczyszczalnia dla osiedla PGR (niedokończona) Ścieki z osiedla mieszkaniowego w Łosiowie odprowadzane są do oczyszczalni w Zwanowicach (Gmina Skarbimierz). Wszystkie oczyszczalnie są przestarzałe technologicznie, w złym stanie technicznym i nie spełniają wymogów w zakresie stopnia redukcji zanieczyszczeń. Budowa nowej oczyszczalni jest pierwszym etapem programu kanalizacji Gminy Lewin Brzeski. Stanowi ona kluczowy element, pozwalający na przyłączanie nowej sieci kanalizacyjnej. Stara oczyszczalnia nie spełnia wymaganych przepisami norm sanitarnych i ekologicznych i nie ma możliwości dalszego jej eksploatowania w warunkach rozszerzonego systemu kanalizacyjnego. Nowa oczyszczalnia ścieków będzie w stanie przyjąć ścieki z miejscowości Lewin Brzeski, Skorogoszcz, Przecza, Borkowice, Niwa , Buszyce, , Kantorowice,. Oldrzyszowice, Chróścina, Raski, Leśniczówka, Nowa Wieś Mała. Miejscowości Łosiów, Strzelniki będą podłączone do oczyszczalni w Brzegu. Pozostałe nie wymienione miejscowości zostaną wyposażone w przydomowe oczyszczalnie ścieków. Miejscowości te mają ogółem 9551 mieszkańców co pozwoli na objęcie siecią kanalizacyjną 70% mieszkańców gminy. Obszar Gminy Lewin Brzeski należy do dorzecza Odry, która ma duży wpływ na kształtowanie się warunków wodnych i klimatycznych dużego obszaru gminy. Ścieki poprzez Nysę Kłodzką transportowane są właśnie do rzeki Odry, a potem do Morza Bałtyckiego. Należy tu również dodać, że obszar całej gminy zalega na zbiorniku wód podziemnych (GZWP 321). Został on uznany jako wymagający ochrony i jest objęty strefą wysokiej ochrony (OWO). Kanalizacja sanitarna znajduje się w niewielkiej części Lewina Brzeskiego oraz niektórych osiedlach mieszkaniowych zbudowanych przez byłe Państwowe Gospodarstwa Rolne. Pozostała część gminy tj. znaczna część Lewina Brzeskiego i wszystkie wsie pozbawione są kanalizacji sanitarnej. Miasto Lewin Brzeski w zakresie kanalizacji posiada: - wspomnianą wcześniej oczyszczalnię ścieków - przepompownie ścieków - kanalizację sanitarną - kanalizację ogólnospławna W skład oczyszczalni wchodzą: - krata - pompownia, z dwoma pompami ślimakowymi typu CS 500/3,0 - dwa stawy sedymentacyjne, pracujące na zmianę - staw napowietrzany – w wyniku turbin napowietrzających - staw sedymentacyjno- stabilizacyjny - koryto pomiarowe - wylot do rzeki Nysa Kłodzka Miasto posiada trzy przepompownie ścieków: Przy ulicy Buczka, Pocztowej i na osiedlu Dzierżonia. Kanalizacja sanitarna – długości około 3,0 km – występuje w ulicach: - ul. Kościuszki – rury kamionkowe Ø 200 - 31 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - ul. Moniuszki - rury kamionkowe Ø200 - Os. Dzierżonia – rury PCV Ø 160-200 Kanalizacja ogólnospławna występuje w pozostałej części miasta Lewin Brzeski i podłączona jest bezpośrednio do przepompowni lub do kanalizacji sanitarnej. Ogólna długość kanalizacji ogólnospławnej wynosi 10,0km i są to rury betonowe o średnicy Ø 300-800. Przez istniejącą sieć kanalizacyjną obsługiwane jest 44% ludności gminy. Miasto Lewin Brzeski w swej lewej części posiada kanalizację ogólnospławną. Są rejony, gdzie występuje kanalizacja rozdzielcza, ale i tak w ostateczności ścieki dopływają poprzez kanał do zlewni. Zlewnia centralna - ścieki ogólnospławne trafiają z niej w całości do kolektora głównego DN 1200 i w konsekwencji do oczyszczalni. W zlewni znajduje się większość obiektów miasta, a jej powierzchnia wynosi ~60,3 ha. Zlewnia południowo-zachodnia – obejmuje rejon o powierzchni 15,0 ha ze starą zabudową miejską. Ścieki z tej zlewni pompowane są do zlewni centralnej i dalej trafiają do oczyszczalni. Obecna wydajność pompowni Qp=17m3/h nie spełnia i nie zapewnia normatywnych warunków wymaganych przez prawo polskie. Zlewnia północna – obejmująca teren na północ za terenami PKP, z zabudową jednorodzinną ok.170 domów. Obecnie system kanalizacji w tym rejonie nie jest połączony z kanalizacją centrum miasta i ścieki tej zlewni nie trafiają do kolektorów ogólnospławnych. Ścieki sanitarne w większości transportowane są wozami asenizacyjnymi do istniejącej oczyszczalni, a część trafia do rowu melioracyjnego, który wpływa do rzeki Nysa Kłodzka. Sumaryczna długość sieci kanalizacyjnej w gminie wynosi ok. 13,1 km. VI.5. Wody powierzchniowe VI.5.1. Wody płynące Gmina Lewin Brzeski charakteryzuje się bogatym systemem wód powierzchniowych. Składają się na niego dwie największe w regionie rzeki Odra i Nysa Kłodzka, liczne mniejsze rzeki i potoki, zgrupowania dużych w skali regionu stawów, wyrobiska poeksploatacyjne, torfowiska, starorzecza, niewielkie oczka wodne, namuliska, niecki bezodpływowe, tereny zalewowe oraz rozbudowana sieć kanałów i rowów melioracyjnych. Rzeki badanego obszaru należą do rzek typowo nizinnych o niwalno-fluwialnym reżimie zasilania. Pod względem gęstości sieci rzecznej obszar charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem. Największą gęstością systemu hydrograficznego charakteryzuje się część doliny Ścinawy Niemodlińskiej z otoczeniem w okolicach Oldrzyszowic, a także dolina Nysy Kłodzkiej koło Ptakowic. Gęstość sieci rzecznej dochodzi tu do 1,75 km/km 2 i jest jedną z największych w województwie. Najniższą gęstością sieci charakteryzuje się wierzchołkowa część wału Łosiowa, który jest wododziałem Nysy Kłodzkiej i niewielkich dopływów Odry, które ujście mają w okolicach Brzegu. Gęstość sieci rzecznej osiąga tu wielkość 0,5 – 0,75 km/km2. Gmina położona jest w całości w dorzeczu Odry. Północna jej część stanowi przyrzecze tej rzeki, zachodnia, o małej gęstości sieci hydrograficznej, odwaniana jest przez niewielki ciek biorący swój początek w okolicach Leśniczówki. Część wschodnia w okolicach Golczowic odwadniana jest przez Dożynę (Chróścicki Potok, Krzywuła), natomiast pozostała większość terenów gminy należy do zlewni Nysy Kłodzkiej, w której wyróżnia się - 32 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski zlewnie ujściowego odcinka Ścianawy Niemodlińskiej, Ptakowickiego Potoku, Borkowickiego Potoku, a także niewielkie zlewnie kilkunastu mniejszych dopływów. Oceniając procentowy udział poszczególnych zlewni w odwadnianiu analizowanego obszaru szacuje się, iż największy obszar należy do zlewni Nysy Kłodzkiej (ok. 60%), następnie do zlewni bezimiennego potoku odwadniającego zachodnią część gminy (ok. 20%). Dorzecze Dożyny i przyrzecze Odry na obszarze gminy zajmują po 10%. Rysunek 5 Układ hydrograficzny Gminy Lewin Brzeski5 Charakterystyczną cechą sieci hydrograficznej gminy jest w większości południkowy przebieg rzek i potoków. Odprowadzają one wody z południa na północ. Przebieg ten jest typowy dla południowej części Opolszczyzny. Dosyć częstym zjawiskiem, które utrudnia rozdział poszczególnych dorzeczy jest bifurkacja. Zjawisku sprzyjają niewielkie zróżnicowanie wysokości względnych oraz gęsta sieć rowów i kanałów melioracyjnych dolin Nysy Kłodzkiej, Ścinawy Niemodlińskiej, Ptakowickiego i Borkowickiego Potoku oraz Odry. Najpewniejsze wododziały zlokalizowane są na zachodzie pomiędzy zlewniami Nysy Kłodzkiej i niewielkich dopływów Odry wpadających do tej rzeki w okolicach Brzegu. Przebiega tu wyniesiony wał Łosiowa, który wyraźnie rozgranicza poszczególne cieki. 5 wg Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza Gminy Lewin Brzeski ECOSYSTEM PROJEKT - 33 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Największa rzeka gminy – Odra stanowi na długości ok. 8 km jej północną granicę. Wpływa na teren gminy w okolicach Golczowic, wypływa na północ od Wronowa. W okolicach Mikolina zlokalizowany jest jazz regulujący przepływ. Koryto Odry na analizowanym odcinku jest w pełni uregulowane. Charakterystyczne przepływy rzeki Odry przedstawiają tabele poniżej. Tabela 1 Charakterystyczne przepływy roczne Odry wzdłuż biegu rzeki w wybranych przekrojach wodowskazowych - wartości wyrównane (źr. Stachy’ J. red. 1986) Przekrój Km. Przepływ Przepływ Przepływ max o Przepływ min. o biegu średni średni określonym określonym m3/s niski w prawdopodobieństwie prawdopodobieństwie m3/s w m3/s w m3/s w Pow. Nysy Kłodzkiej Pon. Nysy Kłodzkiej 1% 2% 10 % 50 % 1% 10 % 50 % 181,3 94,4 26,4 1970 1730 1160 572 11,2 15,9 28,0 181,3 132 38,6 2220 1960 1310 641 14,8 21,2 39,6 Informacje przedstawione w tabeli 1 wskazują, że na obszarze gminy, za sprawą ujścia do Odry Nysy Kłodzkiej znacząco zmienia się charakter przepływu tej największej w regionie rzeki. Średni przepływ wzrasta o 1/3. Tabela 2 Zestawienie przepływów i zasobów dyspozycyjnych Odry powyżej i poniżej gminy Lewin Brzeski (źr. dane UW w Opolu). Wyszczególnie Powierzchni nie a zlewni (km2) Odra - Opole Odra - Brzeg 10989,0 19732,0 Przepływy w m3/s bilansowy 16,60 29,80 nienaruszony dyspozycyjny 8,68 15,58 7,92 14,22 Zasoby dyspozycyjne w DAm3/rok 249.765 448.442 Druga pod względem wielkości rzeka Gminy Lewin Brzeski - Nysa Kłodzka wpływa na jej teren w okolicach Ptakowic na południowym zachodzie, przepływa przez centralną część i uchodzi do Odry na zachód od Mikolina. Średnio roczny stan wód Nysy Kłodzkiej w profilu Skorogoszcz w latach 1961 – 90 wynosił: SNW – 73 cm., SSW – 119 cm, SWW – 175 cm. Średnie przepływy wynosiły: SNQ – 18,3 m3/s, SSQ – 38,3 m3/s, SWQ – 74,4 m3/s. Ekstremalne stany i przepływy wód Nysy Kłodzkiej dla tego profilu nastąpiły: WWW – 12.06.1829 r. – 534 cm, NNW – 24.10.1990 r. – 17 cm, WWQ – 01.06.1965 r. – 592 m3/s, - 34 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski NNQ – 05-06.09.1984 r. – 2,98 m3/s. Zlewnia Ścinawy Niemodlińskiej obejmuje południowo-wschodnią część gminy. Rzeka wpływa na jej obszar na zachód od Oldrzyszowic i po ok. 4 km wpada do Nysy Kłodzkiej w okolicach Lewina Brzeskiego. Średnio roczny stan wód Ścinawy Niemodlińskiej w profilu Niemodlin w latach 1961 – 90 wynosił: SNW – 265 cm, SSW – 282 cm, SWW – 321 cm. Średnie przepływy wynosiły: SNQ – 0,57 m3/s, SSQ – 1,36 m3/s, SWQ – 4,36 m3/s. Ekstremalne stany i przepływy wód Ścinawy Niemodlińskiej dla tego profilu nastąpiły: WWW – 25.07.1966 r. – 450 cm, NNW – 26 – 27.05.1990 r. – 204 cm, WWQ – 04.08.1977 r. – 18,3 m3/s, NNQ – 30.06 – 01.07.1988 r. – 0,04 m3/s. Porównanie potencjału przepływów Nysy Kłodzkiej i Ścinawy Niemodlińskiej wskazuje, że średnioroczny przepływ Nysy jest ponad 28 razy większy od wielkości średniego przepływu Ścinawy Niemodlińskiej w przekroju Niemodlina. Wody Nysy Kłodzkiej mają duże znaczenie gospodarcze. Dorzecze Nysy Kłodzkiej na obszarze gminy jest częściowo chronione w postaci tzw. „zlewni chronionej”. Przepływy pozostałych rzek gminy, w tym Chróścińskiej Strugi, Ptakowickiego Potoku i Borkowickiego Potoku nie przekraczają 0,2 m3/s. Największy potencjał wśród tych rzek ma Chróścińska Struga. Gmina Lewin Brzeski charakteryzuje się dużym bogactwem stojących wód powierzchniowych. Pod tym względem należy do najbardziej zasobnych gmin Opolszczyzny. Zbiorniki wodne zgrupowane są głównie w dolinie Nysy Kłodzkiej oraz w południowo-wschodniej części gminy w okolicach Oldrzyszowic. W dolinie Nysy Kłodzkiej występują 2 duże kompleksy zbiorników będących pozostałościami po wydobyciu kruszywa naturalnego. W Lewinie Brzeskim w prawostronnej części doliny występuje jeden duży zbiornik o powierzchni 52 ha, jeden o powierzchni ok. 10 ha i szereg małych. W okolicach Kantorowic występują 2 duże zbiorniki o powierzchni 29,1 ha i 27,1 ha. W południowo-wschodniej części gminy występują stawy należących do kompleksu Stawów Niemodlińskich, jednego z największych w regionie. Występujące na tych obszarach stawy mają charakter antropogeniczny; są w większości pozostałościami eksploatacji rud darniowych żelaza, które wytapiane były przez 3 duże piece na węgiel drzewny zlokalizowane w okolicach Tułowic i Niemodlina. Spośród kilkunastu stawów całego kompleksu na terenie gminy położone są: Kamaszka – 45,2 ha, Wołowski – 44,9 ha, Książęcy – 36,4 ha, Czarny – 9,3 ha. Duże zbiorniki wodne uzupełniają bardzo liczne mniejsze, występujące m.in. w dolinach Nysy Kłodzkiej i Odry. Bardzo interesujące z przyrodniczego punktu widzenia są naturalne zbiorniki wodne będące pozostałościami starych koryt rzecznych. Największe z - 35 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski nich występują w północnej części gminy w dolinie Odry i Nysy Kłodzkiej w okolicach Mikolina i Wronowa. Większość zbiorników wodnych gminy Lewin Brzeski posiada bardzo wysokie walory faunistyczne (zwłaszcza ornitofaunistyczne), a także florystyczne. Duże znaczenie przyrodnicze tych elementów środowiska geograficznego wynika z dużej ich liczby, niemałych w skali regionu powierzchni jednostkowych, a także z niejednokrotnie bardzo korzystnego usytuowania. Zbiorniki te występują często w otoczeniu leśnym, wytwarzając jedną z najrzadziej występujących stref ekotonowych – woda – las. Wyjątkiem są bardzo intensywnie użytkowane turystycznie duże zbiorniki wodne (wyrobiska poeksploatacyjne) w Lewinie Brzeskim i Kantorowicach. System licznych zbiorników wodnych uzupełniają torfowiska, które podobnie jak stawy posiadają bardzo wysoką wartość przyrodniczą. Znajdują się one jednak pod silną presją odwadniających melioracji, które prowadzą do ich degradacji. Największe obszary występowania torfowisk zlokalizowane są w dolinach rzecznych. Największe torfowisko zlokalizowane jest w zagłębieniu między wzniesieniami, na których położona jest wieś Buszyce. VI.5.2. Jakość wód Monitoring powierzchniowych wód płynących jest systemem mającym na celu pozyskiwanie, gromadzenie i przetwarzanie danych o jakości zasobów wód powierzchniowych oraz o przyczynach ich zanieczyszczenia. Podstawowymi zadaniami monitoringu wód powierzchniowych są: - ilościowy i jakościowy bilans zasobów wodnych, - dostarczanie danych o stanie czystości wód powierzchniowych, - zbieranie danych umożliwiających prognozowanie zmian hydrogeochemicznych zachodzących w zlewniach, - prognozowanie zmian jakości wód zlewni w zmieniających się warunkach hydrologicznych, - zapewnienie dopływu wiarygodnych danych dla ustalenia kierunku oraz charakteru i zakresu działań ochronnych, - naukowe udokumentowanie stanu i procesu zmian jakości wód, - kontrola realizacji i dokonywanie ocen skuteczności egzekwowania wymogów prawa w zakresie ochrony wód, stworzenie bazy danych według światowych standardów dla wykonywania ocen i analiz porównawczych poziomu zanieczyszczenia wód dla potrzeb krajowych i międzynarodowych. Na terenie Gminy Lewin Brzeski realizowane są badania monitoringowe wód powierzchniowych płynących w 3 przekrojach pomiarowo – kontrolnych sieci krajowej. Badania monitoringowe wód powierzchniowych w przekrojach pomiarowo – kontrolnych sieci regionalnej nie były prowadzone (stan na koniec 2002 r.). W 2002 r. zrealizowano serię badań wód powierzchniowych Opolszczyzny w 21 przekrojach pomiarowo –kontrolnych (ppk) monitoringu podstawowego. Była to ostatnia z 5 rocznych serii badań przewidzianych w programie państwowego monitoringu środowiska na lata 1998 – 2002, którego założenia przewidywały prowadzenie stosunkowo dokładnych badań analitycznych pozwalających na ocenę właściwości kontrolowanych wód w zakresie: substancji organicznych, składników zasolenia, ilości niesionych zawiesin, substancji biogennych i wskaźników biologicznych. Na terenie Gminy Lewin Brzeski Program badań monitoringu podstawowego w 2002 r. uwzględniał wody: - rzeki Odra – Mikolin – kilometraż ppk: km 179+000, poniżej ujścia Małej Panwi - rzeki Nysa Kłodzka – Skorogoszcz – kilometraż ppk: km 7+500, odcinek ujściowy - rzeki Nysa Kłodzka – Lewin Brzeski – kilometraż ppk: km 13+200, powyżej ujścia Ścinawy Niemodlińskiej - 36 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Natomiast w 2003 r. przeprowadzono badania monitoringu podstawowego tylko w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnego dla rzeki Nysa Kłodzka – Skorogoszcz – kilometraż ppk: km 7+500, odcinek ujściowy. Do interpretacji wyników badań zarówno monitoringu podstawowego jak i regionalnego dla każdego ocenianego parametru jakości wód ustala się wartości środkowe ( mediany ) oraz najbardziej niekorzystne wyniki (ekstremalne) określające najwyższy stan zanieczyszczenia stwierdzony w rocznej serii badań. Zakres interpretacji i ocen uwzględniający te wielkości wyjściowe obejmuje: przeciętną jakość wód (PJW) – ustalaną na podstawie wartości środkowych ( SS ) z rozpatrywanej serii, najwyższy stopień " zanieczyszczenia (NSZ) – dokumentowany ekstremalnymi (SE) wartościami oznaczeń z rocznej serii badań. VI.5.3. Monitoring podstawowy Odra – Mikolin Porównanie zakresu zmian przeciętnych wyników badań (SS) w latach 2001 i 2002 można sformułować wniosek, że na odcinku Groszowice – Mikolin efekty samooczyszczania wód Odry (a zwłaszcza rozcieńczenia bardziej czystymi wodami Małej Panwi) dominują nad ograniczonym oddziaływaniem ścieków odprowadzonych m.in. z Opola. Ocena zmian przeciętnych wyników oznaczeń z dwóch ostatnich serii badań pozwala na stwierdzenie poprawy jakości wód Odry kontrolowanych w ppk Mikolin w zakresie wskaźników tlenowych (tlen rozpuszczony, BZT5, CZN), a także substancji rozpuszczonych, azotu amonowego i azotynowego oraz fosforanów i fosforu ogólnego. Wskaźniki zanieczyszczeń dla wód rzeki Odra – przekrój graniczny Mikolin – przedstawia tabela poniżej. Tabela 3 Wskaźniki zanieczyszczeń dla wód rzeki Odra – ppk Mikolin 6 Lp. Wskaźnik zanieczyszczenia Wyniki badań* 2001 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Tlen rozpuszczony BZT5 CZN Substancje rozpuszczone Chlorki Siarczany PEW Azot amonowy Azot azotynowy Azot azotanowy Azot ogólny Fosforany Fosfor ogólny SE 7,6 6,6 14,3 1090 382 146 1890 1,58 0,110 6,1 8,7 0,65 0,83 2002 SS 10,7 3,7 8,3 822 255 104 1318 0,55 0,059 2,6 4,0 0,29 0,24 * z wyjątkiem PEW w mg/dm3, 6 „Stan środowiska w województwie opolskim w roku 2002” - 37 - SE 8,5 8,0 11,8 1064 413 134 1960 1,82 0,116 4,0 5,6 0,27 0,34 SS 12,0 3,0 7,2 817 263 103 1375 0,42 0,046 2,8 4,2 0,27 0,22 Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Zakres zmian przeciętnych wyników oznaczeń fosforanów (wartości S S) dla wód Odry kontrolowanych w ppk Zdzieszowice, Krapkowice i Mikolin w okresie 1993-2002 przedstawiono w tabeli poniżej i na Rysunku 6. Tabela 4 Zakres zmian oznaczeń fosforanów dla rzeki Odry w latach 1993 –2002 Seria Badań (rok) Wartości SS (mg/dm3) dla przekrojów Zdzieszowice Krapkowice Mikolin 0,82 0,78 0,60 1994 0,67 0,72 0,57 1995 0,66 0,71 0,54 1996 0,77 0,70 0,55 1997 0,73 0,64 0,57 1998 0,46 0,40 0,25 1999 0,50 0,63 0,42 2000 0,39 0,42 0,37 2001 0,56 0,55 0,29 2002 0,38 0,34 0,27 mg/dm3 1993 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Zdzieszowice Krapkowice Mikolin Rysunek 6 Zmiany zanieczyszczeń Odry fosforanami w latach 1993 -2002 Nysa Kłodzka – Skorogoszcz Ze względu na wyniki badań bakteriologicznych (Miano Coli) i biologicznych (chlorofil „a”) przeciętną jakość wód ujściowego odcinka Nysy Kłodzkiej w 2002 r. uznano jako odpowiadającą kryteriom klasy III. Charakterystyczną cechą wód Nysy Kłodzkiej były objawy nadmiernego zanieczyszczenia jedynie oznaczeniami chlorofilu „a” z okresu kwiecień – wrzesień. Wskaźniki zanieczyszczeń dla wód rzeki Nysa Kłodzka – przekrój graniczy Skorogoszcz – przedstawiono w Tabeli poniżej. - 38 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Tabela 5 Wskaźniki zanieczyszczeń dla wód rzeki Nysa Kłodzka – ppk Skorogoszcz5 Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Wskaźnik zanieczyszczenia Wyniki badań* 2001 Tlen rozpuszczony BZT5 CZN Substancje rozpuszczone Chlorki Siarczany PEW Azot amonowy Azot azotynowy Azot azotanowy Azot ogólny Fosforany Fosfor ogólny Chlorofil “a” Miano Coli 2002 SE 7,7 5,1 9,9 290 SS 10,4 3,6 6,4 257 SE 8,0 7,8 10,9 270 SS 11,4 3,1 6,0 197 30 68 488 0,60 0,058 4,0 5,8 0,19 0,29 75,3 0,0100 19 49 390 0,36 0,022 1,6 2,5 0,10 0,15 30,3 0,0300 21 56 430 0,42 0,050 2,98 3,81 0,35 0,31 65,9 0,010 15 39 317 0,29 0,024 1,29 2,12 0,12 0,15 21,45 0,040 I półrocze 2003 SE SS 7,6 12,0 4,4 2,8 6,9 5,4 263 217 18,9 50 367 0,67 0,062 3,06 4,11 0,17 0,19 38,4 0,010 16,6 43 327 0,43 0,026 2,29 3,25 0,09 0,15 5,6 0,055 * z wyjątkiem PEW w mg/dm3, Zakres zmian przeciętnych wyników oznaczeń BZT 5, (wartości S S) dla wód Nysy Kłodzkiej w przekroju granicznym Skorogoszcz, kontrolowanych w okresie 1993 – 2002 przedstawiono w Tabeli poniżej i na Rysunku 7. Tabela 6 Zakres oznaczeń BZT5, (wartości SS) dla wód Nysy Kłodzkiej w przekroju granicznym Skorogoszcz kontrolowanych w okresie 1965 – 2002 Seria Badań (rok) 1965 Wartości SS (mg/dm3) dla przekrojów St. Paczków Nysa Skorogoszcz 4,6 3,9 4,6 1970 4,7 3,7 4,3 1975 4,2 3,6 4,7 1980 4,2 3,3 4,5 1985 4,1 4,5 6,2 1990 4,6 5,3 5,1 1995 3,2 3,9 3,5 2000 2,8 3,0 3,0 2001 2,5 3,0 3,6 2002 2,3 2,9 3,0 - 39 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski 7 6 mg/dm3 5 4 3 2 1 0 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 St. Paczków Nysa Skorogoszcz Rysunek 7 Zakres oznaczeń BZT5, (wartości SS) dla wód Nysy Kłodzkiej w przekroju granicznym Skorogoszcz7 kontrolowany w okresie 1965 – 2002 Nysa Kłodzka – Lewin Brzeski Na punkcie pomiarowo-kontrolnym w Lewinie Brzeskim o zaklasyfikowaniu wód do przeciętnej jakości zadecydowały wartości środkowe azotu azotynowego i chlorofilu „a” nieznacznie wyższe od stężeń przewidzianych jako graniczne dla klasy drugiej. Klasę drugą spełniały wyniki oznaczeń fosforu ogólnego i oceny badań bakteriologicznych (z wyjątkiem Miana Coli – kwiecień i październik 2002 – odpowiadające klasie trzeciej). Pozostałe oznaczenia osiągnęły wyniki dla klasy pierwszej. Uzyskane wyniki z badań w 2002 r. poza oznaczeniami CZN i azotu azotynowego były odpowiednio lepsze od wyników uzyskanych w 2001 r. Wyniki zanieczyszczeń przedstawiono w Tabela 7, a w Tabela 8 i na Rysunek 8 przedstawiono wyniki z dziesięciolecia w zakresie oznaczeń BZT5, w punktach pomiarowych Otmuchów, Wójcice i Lewin Brzeski. Tabela 7 Wskaźniki zanieczyszczeń dla wód rzeki Nysa Kłodzka – ppk Lewin Brzeski 7 Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Wskaźnik zanieczyszczenia Tlen rozpuszczony BZT5 CZN Substancje rozpuszczone Chlorki Siarczany PEW Azot amonowy Azot azotynowy Azot azotanowy Azot ogólny Fosforany Fosfor ogólny Wyniki badań* 2001 SE 8,0 7,2 7,7 314 24 69 433 0,57 0,062 3,3 4,4 0,37 0,33 * z wyjątkiem PEW w mg/dm3, 7 Stan środowiska w województwie opolskim w roku 2002 - 40 - 2002 SS 10,4 2,8 5,2 235 16 44 355 0,33 0,039 1,7 2,8 0,13 0,13 SE 8,2 5,3 8,3 271 19 51 420 0,54 0,066 2,8 3,3 0,34 0,23 SS 9,4 2,2 5,3 211 13 39 306 0,27 0,031 1,3 2,2 0,18 0,14 Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Tabela 8 Zakres zmian oznaczeń BZT5 dla rzeki Nysa Kłodzka w latach 1993 –2002 Seria Badań (rok) 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Wartości SS (mg/dm3) dla przekrojów Otmuchów Wójcice Lewin Brzeski 0,82 0,78 0,60 0,67 0,72 0,57 0,66 0,71 0,54 0,77 0,70 0,55 0,73 0,64 0,57 0,46 0,40 0,25 0,50 0,63 0,42 0,39 0,42 0,37 0,56 0,55 0,29 0,38 0,34 0,27 0,9 0,8 0,7 mg/dm3 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Otmuchów Wójcice Lewin Brzeski Rysunek 8 Zmiany zanieczyszczeń BZT 5 Nysy Kłodzkiej w latach 1993 -2002 Przedstawione dane w tabelach pozwalają stwierdzić, że w stosunku do stanu z lat 1993 – 1994 nastąpiły bardzo korzystne relacje zmian wartości SS wskaźników zanieczyszczeń. - 41 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VI.5.4. Monitoring regionalny Uzyskanie znacznie szerszej informacji (w stosunku do danych z monitoringu podstawowego) o stanie czystości wód powierzchniowych zapewnia realizacja cyklicznych badań w ramach monitoringu regionalnego. Zgodnie z ustaleniami programu regionalnego monitoringu środowiska na lata 2001 – 2005, sieć pomiarowo – kontrolną badań jakości wód powierzchniowych Opolszczyzny o charakterze regionalnym tworzy 87 punktów pomiarowo kontrolnych (ppk) . Realizowane w założonym 4 – letnim cyklu roczne serie badań monitoringu regionalnego pozwalają na dokonywanie odpowiednio wiarygodnych ocen tendencji zmian właściwości wód. Na obszarze Gminy Lewin Brzeski jest zlokalizowany punkt pomiarowo-kontrolny nr 21 na rzece Ścinawa Niemodlińska – Stroszowice. Przeprowadzone w 2002 r. badania wykazały nadmierną, ciągłą zawartość żelaza ogólnego w wodach ujściowych. II klasę czystości spełniały wartości azotu amonowego i fosforanów, natomiast w granicach klasy I utrzymywały się wszystkie rezultaty badań tlenu rozpuszczonego, BZT5, i substancji rozpuszczonych. Wyniki badań przedstawiono w tab. Tabela 9 Wskaźniki zanieczyszczeń dla wód rzeki Ścinawa Niemodlińska – ppk Stroszowice 8 Lp. Wskaźnik zanieczyszczenia Wyniki badań* 1996 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Tlen rozpuszczony BZT5 Substancje rozpuszczone Zawiesina Azot amonowy Azot azotynowy Fosforany Fosfor ogólny Żelazo ogólne Miano Coli SE 6,4 13,3 385 321 3,11 0,160 0,74 2,54 12,7 0,0004 2002 SS 9,4 5,1 302 27 1,42 0,080 0,16 0,47 4,66 0,004 SE 6,1 3,5 368 38 1,67 0,106 0,23 0,36 5,20 0,010 SS 9,3 1,8 279 12 0,88 0,039 0,14 0,17 3,36 0,040 * z wyjątkiem Miana Coli w mg/dm3, Badania czystości rzek powiatu brzeskiego wskazują, że najczystszą rzeką gminy jest Nysa Kłodzka, mieszcząca się w klasyfikacji końcowej w klasie II PJW (przeciętna jakość wód), natomiast najbardziej zanieczyszczone to Ścinawa Niemodlińska, zaliczony do klasy N1 wg PJW (wody najbardziej zanieczyszczone). Stan sanitarny ww. rzek może być spowodowany przez: - niekontrolowane odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków bytowych i z hodowli rolniczych bezpośrednio do cieków powierzchniowych, - spływ zanieczyszczeń komunikacyjnych z powierzchni dróg, - spływ zanieczyszczeń obszarowych z powierzchni użytkowanych rolniczo. W ostatnich latach klasyfikacja wskaźników zanieczyszczeń w granicznych punktach kontrolno –pomiarowych ulega poprawie. 8 „Stan środowiska w województwie opolskim w roku 2002” - 42 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VI.5.5. Jakość wód, koncepcja poprawy jakości wód Koordynatorem monitoringu wód opadowych jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, natomiast nadzór merytoryczny nad jego realizacją prowadzi Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział we Wrocławiu. Celem monitoringu jest określenie rozkładu ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych do z mokrym opadem do podłoża w ujęciu przestrzennym i czasowym za pomocą stacji pomiarowych. Spośród 25 stacji monitoringowych służących do oceny jakości wód opadowych, żadna nie jest zlokalizowania na terenie powiatu brzeskiego, a stosunkowo najbliższe to stacje we Wrocławiu i na Śnieżce (woj. dolnośląskie), w Raciborzu i Katowicach ( woj. śląskie) oraz w Kaliszu (woj. wielkopolskie) i Sulejowie ( woj. łódzkie). VI.6. Wody podziemne Obszar gminy znajduje się w strefie hydrogoologicznej z poziomami wodonośnymi w czwartorzędzie, górnej kredzie i środkowym triasie. Poziom czwartorzędowy związany jest z doliną Odry i dolinami innych mniejszych rzek. Zalega na głębokości do 10 m i posiada wydajność 10-40 m3/h. Poziom górnokredowy związany jest ze szczelinowo-porowymi strukturami margli i wapieni marglistych. Zalega na zróżnicowanej głębokości od 20 do kilkudziesięciu metrów i charakteryzuje się wydajnością w zakresie 10-30 m3/h. Triasowy, szczelinowy poziom wodonośny zlokalizowany jest w utworach wapienia muszlowego. Leży na dużej głębokości 100-200 m i posiada bardzo dużą wydajność, wahającą się od 100 do 200 m3/h. Tereny gminy charakteryzują się zróżnicowaną głębokością poziomu zalegania wód gruntowych. W dolinach rzek poziom położony jest bardzo płytko, nierzadko kilkadziesiąt cm pod powierzchnią terenu, na obszarach starych teras akumulacyjnych Odry oraz Nysy Kłodzkiej, utworów wodnolodowcowych poziom waha się od 2 do 5 m. Powszechnym zjawiskiem jest występowanie lejów depresyjnych zaburzających naturalny poziom zalegania wód podziemnych. Przyczyną ich występowanie jest odwadnianie powierzchniowych warstw litologicznych przez liczne, często głębokie wyrobiska. Gmina Lewin Brzeski leży w pobliżu trzech zbiorników wód podziemnych. Są to: Główny Zbiornik Wód Podziemnych GZWP nr 335 Zbiornik Krapkowice – Strzelce Opolskie, GZWP nr 321 Subzbiornik Kąty Wrocławskie – Brzeg - Oleśnica oraz GZWP nr 338 Subzbiornik Paczków – Niemodlin. Szczegółowe dane na temat zbiorników, w tym ich typu litologicznego, wieku, wielkości i zasobności, a także jakości wód zawarto w części opisowej do Mapy Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w Polsce wymagających szczególnej ochrony [A. S. Kleczkowski, 1990]. GZWP nr 321 Subzbiornik Kąty Wrocławskie – Brzeg - Oleśnica Zbiornik GZWP nr 331 Subzbiornik Kąty Wrocławskie – Brzeg - Oleśnica jest zbiornikiem typu porowego, występujący w utworach piaszczystych i żwirowych. Zbiornik ten decyzją Komisji Dokumentacji Hydrologicznej Ministerstwa Środowiska został w 2002 r. skreślony ze spisu zbiorników objętych szczególną ochroną. Jedynie jego zachodnia część została włączona do zbiornika nr 319 Prochowice – Środa Śląska. GZWP nr 337 Dolina kopalna Lasy Niemodlińskie Czwartorzędowy zbiornik międzymorenowy nazwany; dolina kopalna Lasy Niemodlińskie został wyerodowany w osadach ilastych trzeciorzędu przy głębokości wcięcia 50m. Warstwę wodonośną budują osady piaszczysto- żwirowe o miąższości nie przekraczającej 30m. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne zbiornika wynoszą 25 tys. m³/d. Dolina kopalna Lasy Niemodlińskie zajmuje powierzchnię 160km². - 43 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski GZWP nr 338 Subzbiornik Paczków – Niemodlin Trzeciorzędowy subzbiornik Paczków – Niemodlin zajmuje powierzchnię 75km². W obrębie zbiornika występują dwa kompleksy wodonośnych utworów piaszczystych. Górny kompleks występuje do głębokości 100m, dolny do 200m. Oba te kompleksy izolowane są od siebie jak i od powierzchni terenu grubą warstwą iłów. Miąższość warstw wodonośnych wynosi od 10 do ponad 40m. Zasoby dyspozycyjne zbiornika wynoszą 30 018 m³/d. GZWP nr 335 Zbiornik Krapkowice – Strzelce Opolskie Nazwa zbiornika: Zbiornik T1 Krapkowice - Strzelce Opolskie Numer: 335 Stratygrafia: T Region hydrogeologiczny: MK-S Powierzchnia GZWP (km2): 2050 Powierzchnia OWO (km2): 1000 Wiek utworów wodonośnych: trias dolny Typ zbiornika: szczelinowo-porowy Klasa jakości wód: Ic nieznacznie zanieczyszczone, łatwe do uzdatnienia Średnia głębokość ujęć (m): 100-600 Szacunkowe zasoby dyspozycyjne (tyś m3/d): 50 VI.6.1. Problemy racjonalnego wykorzystania i ochrony wód podziemnych Monitoring podstawowy wód podziemnych Dla kontroli jakości wód podziemnych przeprowadzane są badania przez wyspecjalizowane jednostki – Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska. W 2002 r. w sieci krajowej monitoringu jakości zwykłych wód podziemnych na obszarze województwa opolskiego WIOŚ w Opolu przeprowadził badania w 20 punktach badawczych. Nie ma takiego punktu na terenie Gminy Lewin Brzeski oraz powiatu brzeskiego. Tabela 10 Monitoring podstawowy jakości zwykłych wód podziemnych na obszarze położonym najbliżej gminy Lewin Brzeski9 Nr otworu Miejscowość Gmina Stratygrafia Wody 641 Karłowiczki Popielów Q G Obszary GZWP 323 Q – wody pochodzące z utworów czwartorzędowych, G- wody gruntowe (wody występujące poniżej przepuszczalnych skał strefy aeracji) Klasa Ib – wody wysokiej jakości 9 Stan środowiska w województwie opolskim w roku 2002 WIOŚ Opole - 44 - Klasa 2002 Ib Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Monitoring wód podziemnych ujmowanych w celach użytkowych Na obszarze województwa opolskiego w 2002 r. WIOŚ Opole przeprowadził ankietyzację 28 użytkowników ujęć, charakteryzujących się wysokim zakresem poboru wód. Na obszarze powiatu brzeskiego wyodrębniono 4 takich użytkowników: ZMK Głogówek Biedrzychowice, Racławice, ZWiK Lewin Brzeski, Szybowice oraz Dobroszowice. W tabeli 7 wykazano najwyższe wyniki badań uzyskane z rocznych serii (2000r., 2001 r., 2002r.) w zakresie 6 wskaźników (utlenialność, azot amonowy, azot azotynowy, azot azotanowy, żelazo ogólne, mangan). Odpowiednimi kolorami wyróżnione zostały wartości odpowiadające klasie Ia, Ib, II,III oraz pozaklasowe. Tabela 11 Najwyższe wyniki badań wód podziemnych w powiecie brzeskim uzyskanych z rocznych serii (2000r, 2001r, 2002 r)5 Użytkownik Miejscowość Lokalizacja studni PWiK Brzeg Gierszowice Rok serii 2002 2001 2000 2002 Gierszowice 2001 2000 GWiK 2002 Tarnów 2001 Grodk. 2000 Grodków Wójtowice 2002 2001 2000 1,6 0,013 0,027 3,07 9,45 Nr otworu stratygrafii XVII (X) XXII (X) XXII (X) XXII (X) Najwyższe wyniki oznaczeń z serii badań w 2000 r. 2001 r. i 2002 r. CHZTMn Azot Azot Azot Żelazo amonowy azotynowy azotanowy ogólne 3,5 0,89 0,006 4,09 11,99 3,2 0,38 0,006 2,21 1,87 2,5 0,3 0,004 2,6 1,86 3,9 0,35 0,024 23,15 3,64 4,0 0,1 0,02 67,2 1,43 4,0 0,3 0,004 21,9 0,7 0,754 0,002 0,129 2,01 0,603 0,003 0,309 1,905 4,6 2,27 1,35 1,38 0,003 0,004 0,0006 0,11 0,17 0,02 10,8 9,47 9,25 Mangan 0,87 0,82 0,75 0,26 0,25 0,14 0,14 0,14 1,19 1,19 1,0 – wartości odpowiadające klasie Ia ( wody najwyższej jakości) – wartości odpowiadające klasie Ib ( wody wysokiej jakości) – wartości odpowiadające klasie II ( wody średniej jakości) – wartości odpowiadające klasie III ( wody niskiej jakości) – wartości pozaklasowe Podczas badań uzyskanych z rocznych serii (2000r., 2001 r., 2002 r.) większość spośród 6 wskaźników uległa poprawie w porównaniu do lat poprzednich. Ich wartości odpowiadają klasie Ia, Ib oraz klasie II. Jedynie w przypadku żelaza ogólnego stwierdzono wartości odpowiadające klasie III i pozaklasowe klasyfikując je do wód niskiej jakości. VI.7. Klimat VI.7.1. Srodowisko geograficzne i charakterystyka klimatu Obszary Gminy Lewin Brzeski charakteryzuje się jednymi z najłagodniejszych warunków klimatycznych na Opolszczyźnie. Jest to wynik położenia obszaru w centralnej części Niziny Śląskiej, która należy do najłagodniejszych pod tym względem obszarów Polski. Klimat rejonu badań charakteryzuje się przewagą wpływu oceanicznego nad kontynentalnym, za sprawą migracji mas powietrza wzdłuż doliny Odry. Średnia temperatura roczna na badanym terenie wynosi ok. 8,5 oC. Średnia temperatura stycznia wynosi –1,5 oC, kwietnia 7,5 oC, października 9 oC, zaś lipca 18 oC. Odnotowywane tu średnie okresowe temperatury są charakterystyczne dla najcieplejszych terenów Opolszczyzny ciągnących się szerokim pasem wzdłuż Odry. - 45 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Roczne sumy usłonecznienia faktycznego dla analizowanego terenu wynoszą 1500-1550 MJ/m2. Na półrocze ciepłe przypada ok. 2/3 łącznej sumy promieniowania, natomiast na półrocze zimne pozostałe 1/3. Termiczne pory roku rozpoczynają się na analizowanym obszarze odpowiednio: wiosna – 25 III-01 IV, lato – 01-05 VI, jesień – 05-10 X, zima 20-25 XII. Są to dla wiosny i lata wartości najwcześniejsze w regionie, zaś dla jesieni i zimy najpóźniejsze. Wczesne rozpoczęcie wiosny i późne nadejście zimy powoduje, że obszar badań charakteryzuje się długim okresem wegetacyjnym, korzystnym dla np. migrujących i zatrzymujących się na stawach i w dolinach rzecznych gatunków ptaków. Średnia roczna wilgotność względna powietrza dla badanego obszaru wynosi 7879%. Jest to, w stosunku do wartości panujących w regionie, wartość przeciętna. Średnie roczne sumy opadów atmosferycznych wynoszą ok. 650 mm. Największe opady miesięczne notowane są w czerwcu, lipcu i sierpniu. W latach suchych sumy opadów mogą wynosić ok. 450 mm, w latach wilgotnych ok. 840 mm. Wskazuje to na duże zróżnicowanie warunków opadowych w poszczególnych latach. Pokrywa śnieżna trwa tu ok. 55 dni; zanika ona ok. 30 III. Średnia maksymalna grubość pokrywy śnieżnej wynosi od ok. 10 cm. Maksymalna grubość pokrywy śnieżnej wynosi ok. 50 cm. Średnia liczba dni z burzami atmosferycznymi wynosi ok. 23 dni, z opadem gradu – 1,1 dnia. Obszar położony jest poza głównymi szlakami gradowymi. Średnia liczba dni z mgłą na terenie Gminy Lewin Brzeski jest wysoka i wynosi 40-50 dni. Jest to uwarunkowane dużą powierzchnią dolin rzecznych, z płytkim poziomem wód gruntowych. Średnia liczba dni z rosą również w skali regionu jest wysoka – 100-120 dni. Dominującymi kierunkami wiatru są kierunki południowy i zachodni. Średnia roczna prędkość wiatru dochodzi do 3 m/s. Udział cisz atmosferycznych wynosi ok. 10%. Gleby i ich waloryzacja przyrodnicza i użytkowa VI.8. VI.8.1. Typologiczne i gatunkowe zróżnicowanie gleb Gleby są jednym z ważniejszych elementów środowiska przyrodniczego – decydują o przydatności rolniczej – stosowanie właściwych metod ochrony przed jej zanieczyszczeniami powinno być ciągłym zadaniem nie tylko rolników, ale również odpowiednich służb wojewódzkich, powiatowych i gminnych. Na analizowanym terenie występuje silne zróżnicowanie typologiczne gleby (Rysunek 9). Zdecydowana większość gleb zalegających na terenie Gminy Lewin Brzeski wytworzona została z utworów gliniastych, pozostała z utworów piaskowych i pylastych. Utwory organiczne i ilaste występują tylko pod trwałymi użytkami zielonymi. Dominują żyzne gleby pszenno-buraczane. - 46 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Pyłowe 7% Piaskowe 29% Gliniaste 64% Piaskowe Gliniaste Pyłowe Rysunek 9 Struktura utworów glebowych w Gminie Lewin Brzeski (źr. Flaczyk red. 1987) Pod względem klas bonitacyjnych gruntów ornych na terenie gminy najwięcej jest gruntów klasy IVa (Rysunek2). Ogólnie najwięcej gruntów należy do klas bonitacyjnych średnich. Wśród trwałych użytków zielonych procentowy udział gleb poszczególnych klas przedstawia się następująco: I – 0,0%, II – 0,5%, III – 41,7%, IV – 43,2%, V – 11,6%, VI – 3,0%. Zdecydowanie dominują łąki i pastwiska klas III i IV, a więc podobnie jak w gruntach ornych – klas średnich. VI 6% V 19% I II 0% 1% IIIa 18% IIIb 17% IV b 18% IV a 21% I II IIIa IIIb IV a IV b V VI Rysunek 10 Udział klas bonitacyjnych gruntów ornych na terenie Gminy Lewin Brzeski. (źr. Flaczyk red. 1987) Zestawienie kompleksów przydatności rolniczej gleb ornych Gminy Lewin Brzeski wskazuje na dominację kompleksu pszennego dobrego. Świadczy to o dużym potencjale znaczącej powierzchni gleb dla produkcji rolnej. Potencjał ten stał się przyczyną znacznego - 47 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski wylesienia i przekształcenia terenu gminy, związanego z degradacją naturalnych warunków przyrodniczych. Charakterystyczne jest uzyskanie wysokiej klasyfikacji kompleksów przydatności rolniczej pomimo dominacji gleb średnich klas bonitacyjnych. Fakt ten wskazuje na wysoką kulturę rolną występującą na terenie gminy. 1 9 2 2,2% 4,4% 20,0% 3 6,7% 4 8,9% 5 8 11,1% 17,8% 6 7 13,3% 15,6% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Oznaczenia: 1. Pszenny bardzo dobry, 2. Pszenny dobry, 3. Pszenny wadliwy, 4. Żytni bardzo dobry, 5. Żytni dobry, 6. Żytni słaby, 7. Żytni bardzo słaby, 8. Zbożowo-pastewny mocny, 9. Zbożowo-pastewny słaby Rysunek 11 Powierzchnia kompleksów przydatności rolniczej gleb gruntów rolnych Gminy Lewin Brzeski (źr. Flaczyk red. 1987). Wśród trwałych użytków zielonych zdecydowaną dominację osiągnęły użytki zielone dobre, o stosunkowo korzystnych walorach produkcyjnych Słabe i b. słabe 7% B. dobre i dobre 7% Średnie 86% B. dobre i dobre Średnie Słabe i b. słabe Rysunek 12 Powierzchnia kompleksów przydatności rolniczej użytków zielonych Gminy Lewin Brzeski (źr. Flaczyk red. 1987). - 48 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Zestawienie gleb bardzo lekkich, lekkich, średnich i ciężkich w gminie przedstawia się następująco: Bardzo lekkie – 6,4%, Lekkie – 18,5%, Średnie – 43,7%, Ciężkie – 31,4% Dominują gleby średnie i ciężkie gliniaste. Struktura użytkowania gruntów w roku 2002 przedstawiono na Rysunku poniżej. pastwiska sady 0,5% 0,2% łąki 4,3% lasy 9,9% pozostałe 16,6% grunty orne 68,6% grunty orne łąki pastwiska sady lasy pozostałe Rysunek 13 Struktura użytkowania gruntów w Gminie Lewin Brzeski w 2002 r.10 Na rysunku poniżej przedstawiono strukturę procentową zasiewów głównych ziemiopłodów w Gminie Lewin Brzeski w 2002 r. 10 Urząd Statystyczny w Opolu; Rocznik statystyczny województwa opolskiego 2003, Opole 2003 - 49 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Zboża 78,7% Ziemniaki 3,2% Pozostałe 1,0% Pastewne 0,4% Rzepak 11,1% Buraki cukrowe 5,7% Zboża Ziemniaki Buraki cukrowe Rzepak Pastewne Pozostałe Rysunek 14 Powierzchnia zasiewów głównych ziemiopłodów [%] w 2002 r.11 VI.8.2. Zanieczyszczenie i skażenie gleb metalami ciężkimi Monitoring badania jakości gleb na terenie województwa opolskiego prowadzi Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w ramach Państwowego Monitoringu środowiska poprzez sieć stacji chemiczno– rolniczych. Na terenie województwa opolskiego badania wykonywała Stacja Chemiczno-Rolnicza oddział w Opolu, która przedstawiła wyniki badań zawartości metali ciężkich w próbkach gleb pobranych do oceny analitycznej w okresie 1992 – 1997. Podano informacje o ilościach próbek oraz zawartości całkowitej kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i cynku, wyrażonej stężeniami średnimi (Ss), najwyższymi (Sw) i najniższymi (Sn) jak również w pięciostopniowej skali zanieczyszczenia (Iº - Vº ). Syntetyczna charakterystyka tych danych stanowi ważny element oceny stanu środowiska w powiecie brzeskim oraz Gminie Lewin Brzeski. Badano zawartość metali ciężkich w glebach i ich zakwaszenie. VI.8.3. Problemy ochrony gleb Działalność przemysłowa człowieka, a także inne czynniki związane z rozwojem cywilizacji technicznej mogą prowadzić do niekorzystnych zmian w środowisku glebowym tj. do degradacji gleb. Przekształcenia geomechaniczne gleb polegają głównie na mechanicznym niszczeniu zewnętrznej części litosfery, związanym ze zmianą warunków geomorfologicznych. Przekształcenia tego typu występują w rejonach eksploatacji kopalin a także przy wszelkich budowach (drogi, kanały, budownictwo miejskie i przemysłowe) oraz stosowaniu ciężkiego sprzętu rolniczego. Działania, które przyczyniają się do poprawy stanu w tych miejscach, to właściwe zagospodarowanie, rekultywacja, racjonalne stosowanie maszyn rolniczych oraz ewentualne wykorzystanie terenów zdegradowanych. Degradacja hydrologiczna gleb związana jest głównie z eksploatacją wód głębinowych dla celów przemysłowych lub komunalnych. Szczególne niekorzystne zmiany powodowane przesuszaniem zaznaczają się w glebach organicznych oraz lekkich. Inną formą degradacji hydrologicznej jest zawodnienie powodowane podniesieniem poziomu wód gruntowych, a niekiedy całkowitym zatopieniem gleb. 11 Urząd Statystyczny w Opolu; Rocznik statystyczny województwa opolskiego 2003, Opole 2003 - 50 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski W najbliższym otoczeniu gminy występuje Główny Zbiornik Wód Podziemnych Polski (GZWP) – 335 Zbiornik Krapkowice – Strzelce Opolskie. Na obszarze opracowania jest to najzasobniejsze źródło wód ujmowanych. Zasobność wód podziemnych przekracza jej potrzeby w tym zakresie. Ważnym problemem jest jednak ich ochrona przed zanieczyszczeniami, zwłaszcza pochodzącymi z produkcji rolniczej oraz ściekami bytowogospodarczymi. Większa część terenu charakteryzuje się dobrą izolacją powierzchniową (utwory gliniaste) użytkowego poziomu wodonośnego, jednak zwłaszcza w okolicach dolin rzecznych (Nysa Kłodzka i Odra) konieczne jest podjęcie działań zapobiegawczych przed przenikaniem zanieczyszczeń do wód. Przekształcenia chemiczne gleb polegają na zmianie właściwości chemicznych, fizykochemicznych oraz biologicznych w wyniku wprowadzenia do nich różnego rodzaju zanieczyszczeń. Na omawianym obszarze degradacja chemiczna gleb powodowana być może głownie przez emisje pyłów i gazów z zakładów przemysłowych. Do najbardziej niebezpiecznych zanieczyszczeń gleb należy zaliczyć zanieczyszczenie metalami ciężkimi. Poważnym problemem może być zakwaszenie gleb. Istotnym czynnikiem przyczyniającym się do wzrostu zakwaszenia gleb jest emisja tlenków siarki i azotu z przemysłu energetycznego. Zanieczyszczenia ropopochodnymi. Do groźnych zanieczyszczeń środowiska glebowego należą produkty ropopochodne. Znaczne szkody ekologiczne spowodowane tego typu zanieczyszczeniami obserwowane są na terenach stacjonowania wojska, na których nie przywiązywano w poprzednich latach odpowiedniej uwagi do problemów skażenia gleby. W minionych latach podejmowane były działania zmierzające do usunięcia produktów ropopochodnych z wód podziemnych na terenach zanieczyszczonych. Erozja gleb jest to czynnik degradujący przestrzeń. Potencjalnym zagrożeniem jest tu erozja wietrzna gleb użytkowanych rolniczo. Na terenie Gminy Lewin Brzeski czynnikami wpływającymi niekorzystnie na warunki glebowo-wodne są: Zredukowanie powierzchni użytków zielonych, Poważne naruszenie warunków hydrograficznych związane z likwidacją niektórych cieków i rowów melioracyjnych lub ich przekształceniem w rurociągi. Obydwa rodzaje działań związane były z potrzebami intensywnej uprawy nastawionej na najwyższą produktywność, co doprowadziło do zaburzeń odpływu powierzchniowego wód, a w konsekwencji do nasilenia erozji wodnej. VI.9. Zieleń VI.9.1. Zieleń ogólnodostępna - miejska (parki, zieleńce, ogrody działkowe, cmentarze, zieleń osiedlowa, przyszpitalna itp.) Istotnym elementem uzupełniającym i różnicującym teren gminy są użytki zielone, występujące głównie w dolinach cieków wodnych. W dolinach Odry i Nysy Kłodzkiej na terenach niezalesionych i nie zajętych pod uprawę roli występują różnego rodzaju zbiorowiska szuwarowe oraz wilgotnych łąk i turzycowisk. Natomiast nad brzegami stawów hodowlanych koło Oldrzyszowic, w okresie niskiego poziomu wód, wykształcają się rzadkie w Polsce zbiorowiska zamułkowe. Znajdują się tu także zbiorowiska wodne. Występują w nich liczne gatunki chronione i rzadkie, często zanikające w skali kraju. Płynące przez teren gminy rzeki Odra i Nysa Kłodzka z ich starorzeczami i zakolami, stawy hodowlane oraz strumienie i rowy melioracyjne stanowią dogodne siedliska dla rozwoju zbiorowisk wodnych. Zbiorowiska te w zależności od warunków siedliskowych przedstawiają różne postacie organizacji – od dobrze wykształconych fitocenozy, skupiających większość gatunków charakterystycznych, do agregacji jednogatunkowych, trudnych do identyfikacji. W obrębie terenów intensywnej produkcji rolnej do najcenniejszych elementów przyrodniczych zaliczyć należy zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, a także układy zieleni przydrożnej (np. aleje w Lewinie Brzeskim) oraz obudowy biologicznej cieków. Pełnią - 51 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski one bardzo ważne funkcje ekologiczne, krajobrazowe i ochronne. Ekosystemy łąkowe wraz z ekosystemami leśnymi i zadrzewieniami tworzą mozaikę o dużym znaczeniu biocenotyczno-środowiskowym i stanowią element urozmaicający krajobraz. Myśląc o zachowaniu różnorodności biologicznej przedmiotowego terenu należy także podkreślić istotny walor ogródków działkowych, które staja się zasobnikiem antropogenicznej, ale stosunkowo różnorodnej roślinności będącej schronieniem, miejscem żerowania i rozmnażania wielu gatunków zwierząt. Stosunkowo dużymi obszarami zieleni na terenie miasta są cmentarze (w Lewinie, Skorogoszczy i Łosiowie) oraz zieleńce i pasy zieleni przy placach zabaw oraz niektórych ulicach. W mieście Lewin Brzeski tereny zielone zajmują ok. 5 ha. Na terenie gminy występują pałace i dwory z folwarkami i najczęściej z zespołami parków przypałacowych (Wronów, Lewin Brzeski, Mikolin, Łosiów). W Oldrzyszowicach, Skorogoszczy i Ptakowicach pozostały tylko parki, najczęściej mocno zdewastowane i wymagające dużych nakładów na doprowadzenie ich do dawnej świetności. VI.9.2. Ekosystemy leśne (lasy państwowe, komunalne i prywatne ) W Gminie Lewin Brzeski lasy zajmują około 9,9% powierzchni gminy. Wskaźnik lesistości gminy jest prawie trzykrotnie niższy od przeciętnej lesistości województwa (25,5%) i kraju (27,5 %). Tak niski udział lasów w strukturze użytkowania gruntów jest wynikiem dużej presji na ich rolnicze wykorzystanie, w związku z dobrą jakością gleb występujących w gminie. Najbardziej zalesiana jest zachodnia część gminy. Tereny o większej lesistości znajdują się na wschód od Nysy Kłodzkiej, w części północno – wschodniej i południowo – wschodniej gminy. Zbiorowiska leśne, tworzące tu większe lub mniejsze kompleksy, występują w północnej części gminy – w dolinie Odry, w części południowo – wschodniej oraz w centralnej części gminy w dolinie Nysy Kłodzkiej. W dolinach Odry i Nysy Kłodzkiej miejscami dominują lasy liściaste. Natomiast na pozostałym terenie występują lasy iglaste, które są nasadzonymi monokulturami sosnowymi. Mają one najczęściej niewielką wartość przyrodniczą, gdyż są to przeważnie zbiorowiska wtórne, ze sztuczne nasadzoną sosną na siedliskach łęgu, gradu lub dąbrowy. W bardzo ubogim pod względem florystycznym runie tych lasów dominują różne gatunki jeżyn. Dominującymi siedliskami w gminie są siedliska żyzne – lasy mieszane świeże i wilgotne oraz lasy łęgowe w dolinie Odry i Nysy Kłodzkiej. Najmniej żyzne siedliska borowe występują tylko na wschód od Nysy Kłodzkiej. W południowej części gminy, przy stawach Niemodlińskich, występuje mały fragment lasu mieszanego bagiennego – rzadkiego siedliska w województwie. Na terenach wysoczyznowych, na zachód od Nysy Kłodzkiej, gatunkiem dominującym jest sosna i dąb. Na terenach Odry i Nysy Kłodzkiej dominują topole i dęby. Pozostała część powierzchni przypada głównie na olchę, jesion, brzozę i wierzby. Najmniej jest tu modrzewia, świerku, osiki i lipy. Najczęściej reprezentowane są raczej młode drzewostany (o 60 lat), ale w pewnych fragmentach (szczególnie w dolinie Odry) występują ponad 100 letnie drzewostany dębowe. Uznane za chronione zostały drzewostany: wodochronne chroniące środowisko przyrodnicze: - do 10 km od granicy administracyjnej miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców, - stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej (zajmują najmniejszą powierzchnię przy stawach Niemodlińskich i koło Borkowic), - 52 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski uszkodzone na skutek działalności przemysłu (znaczne powierzchnie znajdują się we wschodniej i południowej części gminy) VI.9.3. Obszary i obiekty szczególnie chronione Na terenie gminy Lewin Brzeski, pomimo stosunkowo niewielkiego zalesienia znajdują się obszary o cennych walorach przyrodniczych. W południowej części gminy znajduje się Obszar Chronionego Krajobrazu „Bory Niemodlińskie” oraz jeden Park Krajobrazowy, Użytki ekologiczne, Zespoły Przyrodniczo-Krajobrazowe, Stanowiska Dokumentacyjne i Pomniki przyrody, które krótko scharakteryzowano poniżej. VI.9.3.1 Parki Krajobrazowe Stobrowski Park Krajobrazowy Park powstał na fragmencie wyznaczonego wcześniej obszaru chronionego krajobrazu "Lasy Stobrawsko - Turawskie". Jego powierzchnia wynosi ponad 52,5 tys. ha. Park położony jest w dorzeczu Stobrawy, Budkowiczanki i Brynicy. Na południu granica parku opiera się o rzekę Odrę (przecina ją jedynie w okolicach Mikolina i w dolinie Nysy Kłodzkiej – obszar Gminy Lewin Brzeski). To właśnie w dolinach rzek znajdują się najcenniejsze przyrodniczo fragmenty parku. Są to położone wzdłuż Odry tereny lasów grądowych, łęgowych, podmokłych łąk oraz porośnięte roślinnością wodną i bagienną starorzecza. Unikatowość tego miejsca związana jest z okresowym zalewaniem przez wodę w obrębie wałów przeciwpowodziowych (na polderach). Również cenne są doliny pozostałych rzek będące mozaiką łąk, pól, zadrzewień, kęp krzewów oraz sieci kanałów melioracyjnych. Razem z kompleksami stawów hodowlanych są ostoją dla wielu gatunków zwierząt (głównie ptaków) i roślin. Obszar Stobrawskiego Parku Krajobrazowego obfituje w chronione i rzadkie gatunki roślin. Do tej pory stwierdzono występowanie 34 gatunków prawnie chronionych, spośród których do najciekawszych należą między innymi długosz królewski, rosiczka okrągłolistna, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, kilka gatunków storczyków oraz rośliny wodne, jak kotewka orzech wodny czy paproć salwinia pływająca. Dominującym typem zbiorowisk roślinnych na terenie parku są zbiorowiska leśne. Największą powierzchnię zajmują bory sosnowe oraz sztuczne nasadzone monokultury o niewielkiej wartości przyrodniczej. Na wydmach występuje suboceaniczny bór świeży, natomiast wzdłuż cieków wodnych niewielkie płaty wilgotnego boru trzęślicowego oraz kontynentalnego boru bagiennego. Lasy liściaste występują na niewielkiej przestrzeni głównie w dolinie Odry, Stobrawy i Smortawy. Spotkać tu można przede wszystkim grądy o charakterze przejściowym pomiędzy grądem środkowoeuropejskim a subkontynentalnym, a także łęgi: jesionowo - olszowe, jesionowo - wiązowe oraz bardzo rzadki i cenny przyrodniczo łęg wierzbowo - topolowy. Ponadto w okolicach Rybnej i Popielowa występuje ols, a w okolicach Lubszy żyzna buczyna niżowa. Bardzo ciekawe są również zbiorowiska wodne Stobrawskiego Parku Krajobrazowego spośród których najbardziej warte zachowania są zbiorowiska z kotewką orzechem wodnym, salwinią pływającą i okrężnicą bagienną. Teren parku krajobrazowego pod względem faunistycznym zdecydowanie wyróżnia się spośród innych cennych przyrodniczo obszarów województwa opolskiego. Szczególne znaczenie mają położone na jego terenie doliny rzeczne. Związane z nimi łąki, starorzecza i lasy liściaste są miejscem występowania wielu gatunków zwierząt, które gdzie indziej stają się coraz rzadsze. Na łąkach możemy spotkać derkacze, czajki, bociany białe oraz polujące kanie rude i czarne. Wiosną w trakcie przelotów pojawiają się tu stada gęsi i żurawie. W nadrzecznych zaroślach gnieżdżą się dziwonie i remizy budujące wiszące gniazda. - 53 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Gniazda te można z łatwością dostrzec szczególnie zimą. Zimą Odra jest miejscem przebywania stad kaczek takich jak krzyżówki, nurogęsi, gągoły i bielaczki. Na zimujące ptaki wodne polują bieliki, przesiadujące często blisko rzeki. Na rzekach przez cały rok występują zimorodki. Starorzecza zamieszkują ważki, zaskrońce i liczne płazy. Bogaty jest świat ptaków zamieszkujących lasy Stobrawskiego Parku Krajobrazowego. Najwięcej gatunków można spotkać w grądach nadodrzańskich. Żyją tu dzięcioły zielone, zielonosiwe i średnie, muchołówki białoszyje i małe, a z ptaków drapieżnych trzmielojady. Na całym terenie parku można spotkać bociany czarne i żurawie oraz rzadkie orliki krzykliwe. Na wyróżnienie zasługują liczne na terenię parku kompleksy stawów rybnych z gnieżdżącymi się tam perkozami, bąkami, gęgawami, kaczkami i łyskami. Stawy są miejscem regularnego występowania bielika i rybołowa oraz czapli siwej i czapli białej. Z większych ssaków w parku żyją samy, jelenie, dziki, lisy, borsuki, kuny. Wyjątkowym gościem bywa łoś. Na terenie parku utworzono cztery rezerwaty przyrody: ".Lubsza" chroniący fragment lasu bukowego, "Rogalice" obejmujący lęg jesionowo - olszowy, "Leśna Woda" porośnięty lasem bukowym oraz "Śmiechowice" utworzony dla ochrony wiekowych okazów modrzewia sudeckiego. Planuje się objęcie ochroną rezerwatową kolonię czapli siwej na wschód od Stobrawy (rezerwat "Czapliniec") oraz kompleks leśny koło Golczowic (rezerwat "Odra"). Pozostałe formy ochrony przyrody reprezentowane są przez pomniki przyrody (kilkadziesiąt drzew), zespoły przyrodniczo – krajobrazowe „Grądy Odrzańskie” i „Dolina Nysy” oraz użytki ekologiczne : „Stawki nad Nysą, „Riparia”, „Rdestnica”, „Nad Nysą”, „Staw pod pomnikiem” oraz poza Gminą Lewin Brzeski -"Gęsi Staw". Planuje się utworzenie 6 użytków ekologicznych oraz 8 zespołów przyrodniczo - krajobrazowych. Na terenie parku wyznaczono do tej pory jedną ścieżkę przyrodniczą "Dolina Odry",. Prowadzi ona fragmentami lasów grądowych i łęgowych doliny Odry na odcinku między Wielopolem a Stobrawą. Przez park w części położonej na terenie Gminy Lewin Brzeski przebiega również szlak rowerowy. Położone na tym terenie starorzecza, podmokłe łąki i lasy umożliwiają obserwację wielu rzadkich i ciekawych gatunków roślin i zwierząt. Ostoje sieci NATURA 2000 Na terenie Gminy Lewin Brzeski zlokalizowano ostoje: Grądy Odrzańskie (PLB020002) Obszar specjalnej ochrony ptaków. Powierzchnia 29 021,94 ha, obejmuje woj. dolnośląskie, woj. opolskie. Ostoja obejmuje 70-cio kilometrowy odcinek doliny Odry między Narokiem a Wrocławiem, jeden z najcenniejszych na całym odcinku górnej Odry, w którego wschodniej części zachowane zostały duże partie słabo zniekształconych lasów łęgowych i grądowych o wysokich walorach przyrodniczych. Ekstensywna gospodarka prowadzona w całym obszarze skutkuje też dobrym stanem zachowania zbiorowisk nieleśnych, zaś szerokie międzywale na odcinku zachodnim pozwalało na w miarę regularne zalewy przy wysokich stanach wód. Wartość tego obszaru była wielokrotnie podkreślana. Obszar bardzo - 54 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski zróżnicowany pod względem siedlisk - cześć wschodnią zajmuje kompleks leśny z przewagą grądów żyznych i podsychających postaci łęgu wiązowojesionowego. W niewielkich płatach występują tu także łęgi wierzbowo-topolowe, starorzecza, łąki zalewowe i kośne ze związków Molinion i Alopecurion, ziołorośla eutroficzne oraz szuwary i turzycowiska z klasy Phragmitetea. W części zachodniej zachowało się znacznie mniej fragmentów leśnych, za to duże obszary zajmują łąki kośne (Molinion, Alopecurion), szuwary i turzycowiska, starorzecza oraz różne stadia rozwojowe łęgów wierzbowotopolowych. Obszar obejmuje część w ramach Stobrawskiego Parku Krajobrazowego. 7 typów siedlisk uznanych za ważne dla Unii Europejskiej na mocy Załącznika I Dyrektywy 92/43/EEC, w tym jeden priorytetowy, łącznie zajmujących 30% powierzchni; o 22 gatunki ptaków objęte ochroną zgodnie z Załącznikiem I Dyrektywy 79/ 409/EEC; 10 gatunków ptaków regularnie migrujących nie ujętych w Załączniku I Dyrektywy 79/409/EEC; 7 gatunków zwierząt podlegających ochronie na mocy Załącznika II Dyrektywy 92/43/EEC; 19 gatunków roślin i zwierząt chronionych na mocy porozumień i konwencji międzynarodowych (Załącznik IV 92/43/EEC, Konwencja Berneńska); 13 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy ZPK Kantorowice (Obszar położony na zachód od Kantorowic.) Pod względem warunków abiotycznych teren obejmuje wypełnione wodą wyrobiska poeksploatacyjne kruszyna naturalnego zlokalizowane na wyżej wyniesionych piaszczysto żwirowych terasach Nysy Kłodzkiej (terasy plejstoceńskie). Na skutek uruchomienia procesów wtórnej sukcesji ekologicznej na obszarze tym wykształciły się ekosystemy o dużych walorach przyrodniczych. Obszar zespołu przyrodniczo- krajobrazowego charakteryzuje się wysoką bioróżnorodnością faunistyczną i florystyczną oraz bardzo wysokimi walorami fizjonomicznymi krajobrazu. Urozmaicona linia brzegowa tego znacznej - 55 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski wielkości zbiornika, istnienie tak zwanych dzikich skarp i zatoczek stanowią o niebagatelnych wartościach przyrodniczo-krajobrazowych tego obszaru. Szata roślinna akwenu nie jest w pełni rozwinięta, co jest związane z wiekiem wyrobisk jednakże wykształciły się już fragmentaryczne zbiorowiska roślin nawodnych i podwodnych oraz szuwary, w tym rzadki na Opolszczyzny szuwar Pałki wąskolistnej ( Typha angustifilia). Do ciekawszych gatunków roślin na tym terenie można zaliczyć Rdestnicę stępioną (Potamogeton optusifolius), Włosienicznika krążkolistnego (Batrachium circinatum) i Grążela żółtego ("Nuphar lutea ). W sąsiedztwie zbiornika występuje związana z łąkami i wilgotnymi zaroślami Rutewka wąskolistna (Thalictrum lucidum ). Do najbardziej interesujących gatunków fauny tego terenu należą gnieżdżące się tu: Remiz ("Remiz pendulinus ), Swierszczak (Locustella naevia), Strumieniówka fLocustella fluviatilis), Trzciniak (Acrocephalus arundinaceus). Łabędź niemy (Cygnus olor), Perkoz dwuczuby ("Podiceps cristatus) , Blotniak stawowy fCircus aeruginosus). Łyska (Tulica atra). Słowik rdzawy ("Luscinia megarhynchos ), Łozówka ( Acrocephalus palustris ), Potrzos (Emberiza schoerdclus) i Trcinniczek ( Acrocephalus scirpaceus ), żerują Bociany białe Ciconia cicinia). Ponadto występuje tu: Nieparek (Lycaena dispar ), Żaba wodna (Rana esculenta) i Żaba jeziorkowa Rana lessonae). ZPK Dolina Nysy (Przykorytowa część Doliny Nysy Kłodzkiej na wschód od Wronowa) Teren obejmuje najniższą terasę zalewową doliny Nysy Kłodzkiej z licznymi pozostałościami jej starych koryt oraz około 2,8 km współczesnego koryta rzeki zlokalizowanego w większości w leśnym otoczeniu i tworzącego, rzadko występujące, ekotony - woda - las . Obszar położony jest w międzywalu, co sprawia , że podlega częstym zalaniom i podtopieniom. Na projektowanym do ochrony terenie wykształciły się liczne ekosystemy wodno - błotne o bardzo wysokich walorach przyrodniczych. Dominują zróżnicowane ekosystemy leśne. Obszar charakteryzuje się bardzo wysoka bioróżnorodnością i wysokimi walorami fizjonomicznymi krajobrazu. Z ptaków występują tu : Dzięcioł średni (Dendrocopoc medius). Dzięcioł duży (Dendrocopos major), Grubodziób (Coccothraustses coccothraustes), Koniuszek (Aegithalos caudatus), Derkacz (Crex crex), Strumieniówka (Locustella fluviatilis), Świerszczyk (Locustella naevia). Z płazów stwierdzono występowanie : Rzekotki drzewnej (Hyla arborea). Żaby wodnej (Rana. esculenta), Żaby moczarowej (Rana arvalis). Żaby jeziorkowej (Rana lessonae). Licznie występują tu również nietoperze. Z gatunków ściśle chronionych roślin stwierdzono na tym obszarze m.in.: Grążela żółtego (N\iphar lutea). Grzybienie białe (Nym,phaea alba), Kruszczyka szerokolistnego (Epipactis helleborine), Snieżyczkę przebiśnieg (Galanthus nivalis). Ponadto występuje tu częściowo chroniona: Kalina koralowa (Yibumum opulus) oraz należące do rzadkich gatunki takie jak : Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum). Kosaciec żółty (Iris pseudocarus), Łuskiewnik różowy (Lathraea sguamaria). ZPK Stawy Niemodlińskie (stawy na południu gminy w odl. 1 km od Oldrzyszowic) Głównym przedmiotem ochrony proponowanego zespołu jest grupa ptaków wodno — błotnych. Gniazdują tu aktualnie : Sieweczka rzeczna (Charadrius dubius), Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus), Błotniak stawowy (Circus aeruginosus ), Krakwa (Anas strepera), Gęgawa ^Anser anser). Łabędź niemy (Cygnus olor). Brzeczka (Locustella luscinioides), Bąk (Botaurus stellaris), Perkoz rdzawoszyi (Podiceps griseigena), Cyranka (Anas qurquedula), Perkozek (Podiceps ruficollis ), Kokoszka (Gallinula chloropus), Zausznik (Podiceps nigricollis ), Dziwoma (Carpodacus erythrinus) i Zimorodek (Alcedo atthis). Dodatkowo gnieżdżą się tu bardziej pospolite ptaki takie jak: Krzyżówka (Anas platyrhynchos). Łyska (Tulica atra). Czernica (Aythya fuligula). Jest tu żerowisko Bielików (Haliaeetus albicilla) oraz Bocianów białych (Ciconia ciconia) i czarnych (Ciconia nigra). Na przelotach zatrzymują się m.in. takie gatunki jak : Batalion (Yhilomachus pugnax). Czajka - 56 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski (Yanellus vanellus), Płaskonos (Anas clypeata), Rybołów (Pandion haliaaetus), Cyraneczka (Anas crecca). W okresie przelotów stwierdzono tu do 230 osobników Gęsi zbożowej (Anser fabalis ), do 50 osobników Gęsi biołoczelnej (Anser albifrons), do 3 tysięcy osobników Krzyżówki (Anas platyrhynchos) i do 60 osobników Czapli siwej (Ardea cinerea).W okolicznych lasach występuje Trzmielojad ( Pemis apivorus), Krogulec (Accipiter nisus), Żmija zygzakowata (Yipera berus), Padalec (Anguis fragilis ) i Ropucha szara (Bufo bufo) ZPK Lewin Brzeski (przy korycie Nysy Kłodzkiej na zachód od Lewina Brzeskiego) Teren zajmuje najniższą terasę zalewową Doliny Nysy Kłodzkiej z licznymi pozostałościami jej starych koryt oraz około 3 km współczesnego koryta rzeki. Na obszarze tym w obrębie międzywala wykształciły się liczne ekosystemy wodno-błotne o bardzo wysokich walorach przyrodniczych. Należą do nich lasy na siedliskach lasów łęgowych, ekosystemy łąkowe oraz ekosystemy wodne w starorzeczach i korycie Nysy. Koryto rzeki oraz przyległe tereny charakteryzują się bardzo wysokimi walorami florystycznymi i faunistycznymi. Mają również wysokie walory fizjonomiczne krajobrazu. Tereny te pełnią ponadto zasilającą funkcję dla zdegradowanego ekosystemu zurbanizowanych obszarów miasta. Do rzadkich i chronionych gatunków zwierząt spotykanych na tym terenie należą : Dzięcioł średni (Oendrocopos medius), Strumieniówka (Locustella fluviatilis ), Gąsiorek (Lanius collurio), Słowik rdzawy ( Luscinia magarhynchos), Potrzos (Emberiza schoeniclus), Łozówka (Acrocephalus palustris), Raniuszek (Aegithalos caudatus). Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix). Żaba jeziorkowa (Rana lessonae). Żaba wodna (Rana esculenta). Żaba trawna (Rana temporaria), Ślimak winniczek (Helix pomatia). Z chronionych gatunków roślin występuje tu : Bluszcz pospolity (Hedera helix), Grążel żółty (Nuphar lutea), Grzybienie białe (Nymphaea alba). Kotewka orzech wodny (Trapa Natans) oraz rzadkie gatunki takie jak : Kosaciec żółty (Iris pseudacorus) i Okrężnica bagienna (Honorna palustris). ZPK Grądy Odrzańskie (odcinek Odry z ujściem Nysy Kłodzkiej) Trzy położone blisko siebie kompleksy lasów grądowych, stosunkowo duże powierzchnie podmokłych łąk, zadrzewienia o charakterze łęgowym, kilka dużych i kilkadziesiąt małych starorzeczy i oczek wodnych oraz niewielkie enklawy roślinności szuwarowej. Największymi walorami przyrodniczymi tego terenu są pozostałości nielicznych na Opolszczyźnie zwartych i stosunkowo dużych kompleksów nadrzecznych grądów z typową dla nich roślinnością i fauną. Większość drzewostanów budują pomnikowe dęby. Teren jest siedliskiem i ostoją wielu typowych dla dolin rzecznych, rzadkich i chronionych gatunków zwierząt. Szczególnie wartościowa jest omitofauna reprezentowana m.in. przez: Muchołówkę małą (Ficedula parva) i białoszyją (Ficedula albicollis). Dzięcioły: średniego (Dendrocopos medius), zielonego (Picus viridis), zielonosiwego (Picus canus). Dzieciątka (Oendrocopos minor). Kanią czarną (Milvus migrans). Derkacza (1Crex crex), Przepiórkę (Cotumix cotumix), Srokosza (Lamus excubitor), Siniaka (Columba oenas), Świerszczaka (Locustella naevia), Strumieniówkę (Locustella fluviatilis). Remiza (Remiz pendulinus). Jaskółkę brzegówkę (Riparia riparia), Dziwonię (Carpodacus erythrinus), Żurawia (Grus grus). Zimorodka (Alcedo atthis), Swiergotka łąkowego (Athus pratensis), Trzciniaka (Acrocephalus arudinaceus). Z płazów wielka osobliwością jest Kumak nizinny (Bomb'ma bombina) i Rzekotka drzewna (Hyla arborea), ze ssaków: Borsuk (Meles meles). Flora reprezentowana jest przez następujące gatunki chronione i rzadkie , występujące pospolicie : Snieżyczkę przebiśmeg(Ga\anth\is nivalis). Przytulić wonną(Galium odoratum) i Kruszynę pospolitą (Trangula alnus), a także Konwalię majową fConvallaria maialis), Listerę jajowatą (Listera ovata). Grzybienie białe (Nymphaea alba), Grążela żóhego(Nuphar luteum). Porzeczkę czarną ^Ribes nigrum) i Kotewką orzecha wodnego (trapa natans). - 57 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Użytki ekologiczne UE „Riparia” (położony jest na zach. Brzegu Nysy Kłodzkiej, ok. 1,25 km na południe od ujścia tej rzeki do Odry) Stan terenu zbliżony do naturalnego przebiegu rzeki, tworzącej w wielu miejscach meandry. Ochronie ma podlegać przed wszystkim odsłonięty profil glebowy (skarpa rzeki) wykształcony na długości ok. 100 m o wys. 3 m. W skarpie tej ma swoją kolonię rzadka na Opolszczyźnie jaskółka brzegówka (Riparia riparia) UE „Staw pod pomnikiem” (Położony jest 0,9 km od Mikolina, około 50 m od koryta rzeki Odry.) Przyrodnicza charakterystyka terenu : Obszar obejmuje położone w międzywalu oczka wodne powstałe w miejscu wydobywania piasku. Teren charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą ; zbiorniki wodne posiadają bardzo dobrze wykształcona roślinność szuwarową oraz wyrżnie zaznaczoną linię brzegową. Wokół oczek występują wikliniska tworzące zwarte łęgi wierzbowe - ekosystemy zagrożone w swej egzystencji. Urozmaicona struktura terenu powoduje, że występuje tutaj duże bogactwo gatunkowe ptaków z gatunkami rzadkimi i zagrożonymi, do których należą : cyranka, dziwonia, błotniak stawowy, srokosz, kląskawa i remiz. Płytkie miejsca tych zbiorników stanowią miejsca rozrodu płazów. UE „Rdestnica” (W dolinie Nysy Kłodzkiej przy drodze Skorogoszcz - Lewin Brzeski w odległości około l km od Skorogoszczy, częściowo przy wiadukcie na drodze nr 94.) Pod względem warunków abiotycznych jest to niewielkie starorzecze Nysy Kłodzkiej położone na krawędzi holocenskiej terasy zalewowej, zachowujące otwarte lustro wody. Starorzecze położone jest w otoczeniu podmokłych łąk wykształconych na namułach piaszczystych, madach, mułkach i innych utworach akumulacji rzecznej. Otoczenia oraz wykształcona tu biocenoza charakteryzują się znaczna bioróżnorodnością florystyczną. Przedmiotem ochrony tego użytku powinny być przede wszystkim zbiorowiska roślin wodnych oraz szuwaru przybrzeżnego z rzadkimi gatunkami roślin wodnych takimi jak : Rdestnica ostrolistna ^Potamogeton trichoides). Łączeń baldaszkowy (Butomus umbellatus), Grążel żółty (Nuphar lutea), Grzybienie białe fNyphaea alba). UE „Leśniczówka” (Na północ od drogi Leśniczówka - Łosiów, około 1,5 kilometra od przysiółka Leśniczówka) Obszar obejmuje zagłębienie terenu pochodzenia antropogenicznego, wypełnionego namułami i częściowo torfami, z licznymi pozostałościami ekosystemów wodnych. Podłoże geologiczne stanowią gliny zwałowe zlodowacenia Odry. Obszar charakteryzuje się bardzo wysoką bioróżnorodnośćią w stosunku do przylegających wielkoprzestrzennych gruntów rolnych. Występują tu biocenozy łąkowe, wodne i zadrzewieniowe o dobrze wykształconej strukturze pionowej i znacznej mozaikowatości. Jest to enklawa różnorodności biologicznej wśród sztucznych monokultur rolnych, stąd potrzeba jej zachowania. Występuje tu szereg gatunków chronionych i rzadkich w skali gminy oraz regionu, takich jak : Podhalan biały (Platanthera bifolia) / Podhalan zielonawy (Platanthera chlorantha), Ostrożeń siwy (Cirsium canum) oraz Czosnek kątowy (Allium angulosum). Najcenniejszą partię proponowanego do ochrony użytku ekologicznego stanowią łąki okresowo wilgitne ze związku Molinion. Wysoka wartość w rolnym krajobrazie mają też zbiorowiska szuwarowe z Turzycą błotną (Carex acutiformis) i Turzycą pęcherzykową (Carex vesicaria). Istotny walor dla różnorodności faunistycznej mają też zarośla wierzbowo-kruszynowe._ UE „Nad Nysą” (Obejmuje starorzecze Nysy Kłodzkiej położone w oddz. 267 i 268, poniżej ujścia rzeki do Odry) - 58 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Wydłużone , zachowane w stanie naturalnym starorzecze Nysy Kłodzkiej, położone równolegle do koryta rzeki wśród zwartego kompleksu leśnego. Brzegi ekosystemu porośnięte są bardzo nielicznie reprezentowanym w dolinie Odry - lasem łęgowym oraz liczniej reprezentowanym grądem (160 l). W wodach starorzecza występuje bardzo rzadki, wpisany na „Listę roślin wymierających i zagrożonych w Polsce" ( w kategorii „zagrożony wyginięciem") gatunek - Kotewka orzech wodny(Trapa natans) oraz dwa inne chronione gatunki : Grążel żółty (Nuphar lutea). Grzybienie białe (Nymphaea alba). Z ptaków na uwagę zasługują związane z lasami łęgowymi: dzięcioł średni i muchołówka białoszyja. UE „Stawki nad Nysą” (Położony 2,5 km na północny zachód od Mikolina na wschodnim jej brzegu.) Obejmuje ona stawki z bardzo silnie rozwinięta roślinnością szuwarową i pływającą, pokrywającą całe lustro wody. Nad brzegami oczek wodnych rosną łęgi wierzbowe (wiklinowiska nadrzeczne), które wykazują się również ekspansją w kierunku lustra wody. Stawy otoczone są rozległym kompleksem łąk, w przeważającej części podmokłych. Całość stanowi naturalny , nie przekształcony krajobraz doliny rzecznej z różnymi typami ekosystemów (łąki, turzyczowiska, starorzecza , lasy łęgowe i zadrzewienia). Nad stawkami gniazdują : żuraw (jedyne stanowisko na terenie Doliny Odry od Naroka do granicy z województwem dolnośląskim), błotniak stawowy, dzięciołek, dziwonia, remiz, trzcinniczek i łyska. Jest to także ostoja licznych płazów, wśród których wymienić można następujące gatunki: żabę jeziorkową, wodną, trawną, ropuchę szarą i rzekotkę drzewną. UE „Torfowisko koło Buszyc” (Na zachód od Buszyc, po obu stronach drogi w kierunku Łosiowa) Pod względem warunków abiotycznych teren obejmuje największe w gminie i najlepiej wykształcone torfowisko niskie związane z dużym zagłębieniem pomiędzy wyniesionymi obszarami pagórków akumulacji szczelinowej zlodowacenia Odry. Pomimo zaznaczonej degradacji terenu zachowały się ty zróżnicowane biocenozy wodno-błotne od turzycowisk, poprzez trzcinowiska , do podmokłych biocenoz leśnych. Zróżnicowanie biocenoz związane jest z dużym zróżnicowaniem florystycznym i faunistycznym. Jest jeden z najciekawszych biocenotycznie i geologiczno- geomorfologicznie obszarów w gminie. Do rzadkich i zagrożonych gatunków zwierząt spotykanych na tym terenie należą : Błotniak stawowy (Circus aeruginosus), Cyranka (Anas qurquedula), Kląskawa (Saxicola torquata), Płaskonos (Anas cłypeata ), Potrzeszcz (Miliaria calandra), Żaba śmieszka (Rana ridibunda). Z roślin na uwagę zasługuje występujący tu rzadki gatunek: Arcydzięgiel litwor nadbrzeżny (Angelica archangelica litoralis). UE „Ptakowice” Obszar położony na południe od Ptakowic, wzdłuż wału przy Nysie Kłodzkiej. Obszar obejmuje zachowany w stanie naturalnym, izolowany kompleks łęgów i grądów o pow.7,5 ha (oddział 280 Obrębu Karłowice Nadleśnictwa Brzeg. Występujące tu biocenozy należą do ginących w skali kraju ekosystemów wodno-błotnych. Teren położony w dnie doliny Nysy Kłodzkiej, pokrytej madami terasie zalewowej, wyniesionej 2 m nprz.. Zachowane fragmenty starorzeczy. Stanowią one system rynien obniżonych od podstawy terasy o około 2-3m. W dnie starorzecza wypełnione są namułami piaszczystymi, lokalnie z torfami. Na niewielkich obszarach zachowują lustro wodne, dzięki czemu obok biocenoz leśnych występują tu biocenozy wodne. Obszar ten jest często zalewany i podtapiany, co korzystnie wpływa na zachowanie homeostazy ekosystemów wodno - błotnych, drzewostan budują tu jesiony, wiązy, dęby i lipy drobnolistne. Wiele drzew osiągnęło już wiek 200 lat i rozmiary kwalifikujące je do objęcia ochroną przyrodniczą, jako pomniki przyrody. Z liczniej występujących krzewów można tu wymienić czeremchę, bez czarny, trzmielinę pospolitą, dereń, głóg jednoszyjkowy. Runo budowane jest głównie przez czosnek niedźwiedzi, złoć żółtą, ziamoplon wiosenny, śnieżyczkę przebiśnieg, konwalijkę dwulistną, - 59 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski zawilca gajowego, miodunkę ćmą i szereg innych. Istniejący tu drzewostan jest jednym z niewielu drzewostanów zachowanych w Dolinie rzeki Nysa Kłodzka. Wyróżnikiem tego terenu jest bardzo dobrze zachowany drzewostan łęgu jesionowo-wiązowego, z licznym udziałem przestoi wiązu pospolitego. Zespół ten prawie doszczętnie został wyniszczony przez człowieka, zachowało się jedynie 5% jego pierwotnej powierzchni, a w stanie zbliżonym do naturalnego około 1%. Lasy łęgowe są biotopem dla wielu gatunków roślin oraz zwierząt rzadkich i zagrożonych wyginięciem. Stanowiska Dokumentacyjne Przyrody Nieożywionej SDPN „Piaski” w Piaskach (Na południe od drogi Mikolin - Golczowice, przy Przysiółku Piaski.) Równoleżnikowy wał wydm śródlądowych o długości około 2,5 km i szerokości około 100 metrów. Teren obejmuje najlepiej wykształcone i jednocześnie bardzo rzadkie na obszarze gminy formy geomorfologiczno-geologiczne związane z akumulacyjna działalnością wiatru. Projektowane do ochrony wydmy zlokalizowane są na obszarze terasy plejstoceńskiej Odry i powstały na przełomie plejstocenu i holocenu poprzez uruchomienie procesów erozji i akumulacji piaszczystego materiału odsłoniętych wówczas teras rzeki Należą do tzw. Form złożonych, wałowych powstałych przez nasuniecie się form prostych. Wzdłuż wału można wydzielić wyniesienia i obniżenia . Najwyższe z wyniesień ma około 15 m. W zachodniej części projektowanego do ochrony obszaru, w obniżeniu między wydmami przedziera się niewielki ciek, który urozmaica teren. Obszar pokryty jest lasem, ma bardzo wysokie walory krajobrazowe. SDPN „Koniak” w Leśniczówce (Na południe od Leśniczówki.) Wychodnia utworów górnej kredy. Teren obejmuje jedyne na obszarze gminy i najdalej wysunięte na zachód w województwie odsłonięcie utworów Depresji Śląsko-Opolskiej. Są to jedyne występujące na powierzchni badanego terenu utwory mezozoiczne. Pod względem geologicznym występują tu warstwy szarych iłowców, mułowców, margli i piaskowców górnej kredy - koniaku. Skały pokryte są glebą , odsłaniają się w starych wyrobiskach koło Leśniczówki. Stanowią cenny element geologicznego dziedzictwa przyrodniczego gminy. Pomniki przyrody Zestawienie zbiorcze „Pomników Przyrody" na terenie Gminy Lewin Brzeski. 1. Topola kanadyjska (Populus xeuramericana)– Lewin Brzeski (nad Nysą Kłodzką). 2. Grujecznik japoński (Cercidyphyllum japomicum)– Lewin Brzeski ul.Zamkowa 1. 3. Iglicznia trójcierniowa (Gleditsia triacanthos)– Lewin Brzeski ul.Powstańców Śląskich. 4. Platan klonolistny (Platanus xhispanika)– Skorogoszcz (park). 5. Platan klonolistny (Platanus xhispanika) – Skorogoszcz(park). 6. Platan klonolistny (Platanus xhispanika)– Skorogoszcz (park). 7. Platan klonolistny (Platanus xhispanika) – Skorogoszcz ( park). 8. Klon srebrzysty (Acer saccharinum) – Skorogoszcz ( park). 9. Sosna wejmutka (Pinus strobus) – Skorogoszcz ( park). 10. Dąb szypułkowy (Quercus robur)– Leśniczówka ( teren gospodarstwa rolnego). 11. Dąb szypułkowy (Quercus robur) – Leśniczówka ( na skraju lasu). 12. Aleja drzew pominkowych „Ireny .......”- Leśniczówka.(30 dębów szypułkowych i 10 lipy drobnolistnej przy drodze gminnej. ) 13. Cis pospolity (Taxus baccata)– Łosiów ( park). 14. Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) – Łosiów ( park). 15. Lipa drobnolistna (Tilia cordata)– Łosiów ( park). 16. Platan klonolistny (Platanus xhispanika) – Łosiów ( park). 17. Klon polny (Acer campestre)– Łosiów ( park). - 60 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski 18. Magnolia drzewiasta (Magnolia acuminata)- Łosiów ( park). 19. Orzech czarny (Juglans nigra)– Łosiów ( park). 20. Żywotnik olbrzymi Thuja plicata) – Łosiów ( park). 21. Iglicznia trójcierniowa (Gleditsia triacanthos)– Łosiów ( park ). 22. Rząd Dębów czerwonych – Różyna – Wronów. 23. Pomnik grupowy Dębów szypułkowych – Wronów – Różyna ( 12 dębów szypułkowych na Starorzeczu Odry , na prawo od drogi gminnej z Wronowa do Różyny). 24. Dąb szypułkowy (Quercus robur) – Wronów ( przy pałacu ). 25. Dąb szypułkowy (Quercus robur)– Ptakowice( pojedyncze drzewo na skraju pola AWRS ). 26. Dąb szypułkowy (Quercus robur)– Oldrzyszowice ( park). 27. Dąb szypułkowy (Quercus robur) – Kantorowice ( na wale przeciwpowodziowym za wsią). 28. Pomnik grupowy Dębów szypułkowych ( 12 sztuk dębów szypułkowych na terenach prywatnych , w pobliżu zamku myśliwskiego). 29. Cis pospolity (Taxus baccata)– Mikolin ( przy pałacu ). 30. Dąb szypułkowy (Quercus robur)– Mikolin ( park). 31. Klon srebrzysty(Acer saccharinum)-Skorogoszcz park 32. Klon srebrzysty (Acer saccharinum)- Skorogoszcz park 33.Klon srebrzysty (Acer saccharinum)-Skorogoszcz park 34.Dąb szypułkowy(Quercus robur)– Skorogoszcz park 35.Dąb szypułkowy (Quercus robur)– Skorogoszcz park 36.Klon zwyczajny )Acer platanoides)-Skorogoszcz park 37.Wiąz górski (Ulmu gabra)-Skorogoszcz park 38.Lipa drobnolistna (Tilia cordata)- Oldrzyszowice park 39.Dąb szypułkowy (Quercus robur)– Oldrzyszowice park 40.Dąb szypułkowy (Quercus robur)– Wronów park 41.Dąb szypułkowy (Quercus robur)– Wronów park 42.Platan klonolistny (Platanus xhispanika) – Wronów park 43.Dąb szypułkowy(Quercus robur)– Wronów park 44.Jesion wyniosły (Fraxinus Excelsior)-Wronów park 45.Grab pospolity (Carpinus betulus)Wronów park 46.Grab pospolity (Carpinus betulus) –Wronów park 47.Grab pospolity (Carpinus betulus) -Wronów park 48.Klon jawor (Acer pseudoplatanus)Łosiów Góra Miłości 49.Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) Łosiów 50.Lipa drobnolistna (Tilia cordata)- Łosiów Góra Miłości 51.Lipa drobnolistna (Tilia cordata)- Łosiów Góra Miłości 52.Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - Lewin Brzeski przy kościele ewangelickim 53Lipa drobnolistna (Tilia cordata)-Lewin Brzeski przy kosciele ewangelickim 54.Kasztanowiec „Baumani” (Aesculus Baumani)- Lewin Brzeski park 55.Dąb szypułkowy (Quercus robur)– Lewin Brzeski park 56.Klon pospolity Lewin Brzeski pomnik grupowy 57.Wiąz szypułkowy (Ulmu laevis)- Lewin Brzeski park 58..Dąb czerwony (Quercus rubra)- Lewin Brzeski park 59. Grab pospolity (Carpinus betulus)- Lewin Brzeski pomnik grupowy 60. Lipa drobnolistna (Tilia cordata)- Lewin Brzeski park 61.Cis pospolity (Taxus baccata) -Lewin Brzeski park - 61 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VI.10. VI.10.1. Stan czystości powietrza atmosferycznego Warunki lokalne wpływające na stan powietrza Wciąż większość problemów ekologicznych związanych jest z nadmierną emisją ze źródeł technologicznych. Jednocześnie obserwowany ostatnio gwałtowny wzrost ruchu samochodowego w dużym stopniu przyczynia się do zanieczyszczenia. Lokalnie znacząco wpływa na stan powietrza również niska emisja. Emisja komunikacyjna – wzrastająca systematycznie liczba pojazdów samochodowych, nabywanych zarówno przez podmioty gospodarcze, jak i osoby fizyczne, pociąga za sobą wzrost emisji dwutlenku azotu w województwie. Transport samochodowy jest również źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego tlenkiem węgla, węglowodorami i związkami ołowiu. Z transportu drogowego pochodzi ok. 30% emisji tlenku węgla oraz tlenków azotu (ok. 48%) i ok. 20% emisji ołowiu. W mieście Lewin Brzeski nie prowadzono dotychczas szczegółowych badań określających poziom emisji pochodzący z ruchu samochodowego i jego udziału w całkowitym zanieczyszczeniu powietrza. Emisja niska – (głównie SO2 i pył) pochodzi ze źródeł niezorganizowanych, do których zalicza się głównie paleniska domowe, małe kotłownie, warsztaty rzemieślnicze i rolnicze. Jest szczególnie uciążliwa w regionach górskich, gdzie występują niekorzystne warunki do rozprzestrzeniania zanieczyszczeń, jak również w dużych aglomeracjach miejskich. Dlatego tak bardzo duże znaczenie ma podejmowanie działań mających na celu jej ograniczenie. Jest to możliwe dzięki przechodzeniu coraz większej liczby właścicieli domów prywatnych na ogrzewanie gazowe i olejowe w miejsce poprzednio stosowanego węglowego. VI.10.2. Stan sanitarny powietrza atmosferycznego oraz emisje zanieczyszczeń Powietrze atmosferyczne podlega systematycznej kontroli jakościowej na terenie powiatu brzeskiego. Pomiar stężeń zanieczyszczeń powietrza prowadzony jest w ramach monitoringu na bazie stacji pomiarowej Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej (WSSE) zlokalizowanej w Brzegu, przy ul. A. Krajowej. Stacja ta należy do sieci nadzoru ogólnego Inspekcji Sanitarnej, funkcjonujących na obszarach miejskich, a ich zadaniem jest ocena narażenia ludności. Stacja jest typu manualnego i jest możliwe oznaczanie pyłu BS, SO2, NO2. Klasyfikacja jakości powietrza w powiecie brzeskim (Gminie Lewin Brzeski) Zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. [Dz. U. Nr 62, poz.627], wojewoda co roku dokonuje oceny poziomu substancji w strefach, którymi są aglomeracje o liczbie mieszkańców większej niż 250 tysięcy oraz obszar powiatu nie wchodzący w skład aglomeracji. Klasyfikacja jakości powietrza w strefie brzeskiej jest przygotowywana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska w Opolu. Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza stanowią dopuszczalny poziom substancji w powietrzu oraz dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji, określone w Rozporządzeniu Ministra środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji [Dz.U. Nr 87/02, poz. 796]. Klasyfikacja jest podstawą do podjęcia decyzji o potrzebie zaplanowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza w danej strefie (opracowywania programów ochrony powietrza). Oceny dokonuje się z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów: - ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi, - ustanowionych ze względu na ochronę roślin. - 62 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Poniższa tabela podaje klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężenia zanieczyszczeń. Tabela 12 Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomu stężenia zanieczyszczeń12 Poziom stężeń Nie przekraczający wartości1) dopuszczalnej Powyżej wartości dopuszczalnej lecz nie przekraczającej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji1) Powyżej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji1) Klasa strefy A Wymagane działania Brak - B C - Możliwość przekroczenia wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji1) na niektórych obszarach; ocena dla tych obszarów oparta na podstawach uznanych za niewystarczające do zaliczenia strefy do klasy (do opracowania POP) 1) określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych - B/C - określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji opracowanie programu ochrony powietrza POP określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz potencjalnych obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji (uzyskanych w oparciu o dostępne “niewystarczająco pewne”, lecz wstępnie zaakceptowane, dane i metody), przeprowadzanie dodatkowych badań w celu potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) działań na rzecz poprawy jakości powietrza (opracowania POP) z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w Rozp. Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów. Wg kryterium ochrony zdrowia dla strefy brzeskiej określono klasę B, gdzie poziomy stężeń substancji kształtują się powyżej wartości dopuszczalnej, lecz nie przekraczającej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji. W tabeli poniżej przedstawiono wynikowe klasy strefy brzeskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń (ochrona zdrowia). Tabela 13 Wynikowe klasy strefy brzeskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń (ochrona zdrowia) oraz klasa ogólna strefy. Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej Klasa strefy prudnickiej ogólna strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 A B B/C A A A A B Poniższa tabela podaje wynikowe klasy strefy brzeskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasę ogólną strefy wg kryterium ochrona roślin. 12 Stan środowiska w województwie opolskim w roku 2002 - 63 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Tabela 14 Wynikowe klasy strefy brzeskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń (ochrona roślin) oraz klasa ogólna strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy prudnickiej SO2 NOX O3 A A A Klasa ogólna strefy A Stan zanieczyszczenia powietrza Gminy Lewin Brzeski przedstawiono za pomocą danych statystycznych dla powiatu, przeglądu uzyskanych w okresie 1992 – 2002 stężeń podstawowych zanieczyszczeń powietrza, ocenianych w oparciu o obowiązujące do tej pory podstawy prawne oraz podając wyniki ocen: wstępnej i bieżącej, wykonanych na podstawie zapisów Prawa ochrony środowiska i obowiązujących przepisów wykonawczych. W stacji pomiarowej sieci nadzoru ogólnego WSSE w Brzegu oznaczane są stężenia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego (w roku 2002 pyłu BS). Na przestrzeni lat 1992 – 2002 poziom rocznych stężeń dwutlenku siarki zmalał prawie 5 – krotnie. W roku 2002 stężenia 24 –godzinne, posiadające określoną wartość dopuszczalną 150 ng/m3 nie przekraczały jej ani razu, a zarejestrowana maksymalna ich wartość osiągnęła poziom 63% normy. Roczne stężenie dwutlenku azotu, kształtujące się w okresie 1997 – 2001 na nie stabilnym poziomie - w 2002 r. wykazały przekroczenie o 20% dopuszczalną roczną normę. Sytuacja ta tylko częściowo może być tłumaczona wpływem ruchu komunikacyjnego w rejonie stacji pomiarowej i panującymi w danym okresie warunkami meteorologicznymi. W latach 1992 – 2001 pył zawieszony oznaczany był metodą reflektometryczną, a począwszy od 2002 r. oznaczany jest już metodą refencyjną jako pył zawieszony o frakcji ziaren mniejszej od 10 um (pył PM 10). Rejon miasta Brzeg w skali województwa wykazuje się średnimi wartościami stężenia pyłu (przekroczenia wyniosły 3% dopuszczalnej normy) Wartość normowanego stężenia 24 –godzinnego przekroczona została w ciągu 65 dni w roku, przy dopuszczalnej częstości wynoszącej 35. W wyniku oceny wstępnej za okres 1998 – 2002 Gminę Lewin Brzeski zaliczono do klasy I ze względu na bardzo wysoki poziom stężeń pyłu zawieszonego, dwutlenku węgla i ozonu, dla pozostałych ocenianych substancji – do klasy III b. Wynik ten określa konieczność prowadzenia pomiarów wysokiej jakości metodą referencyjną dla pyłu i dopuszcza manualną metodę oznaczania dwutlenku azotu. Stężenia ozonu, jako reprezentatywne dla całego województwa prowadzone będą w jednej stacji w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim. Dla kryterium ochrony roślin Gmina Lewin Brzeski (łącznie z całym powiatem) zaliczony został: dla ozonu – do klasy I, dla dwutlenku siarki – do klasy II, dla tlenków azotu – do klasy IIIb. Ze względu na małą powierzchnię powiatu nie jest wymagane wykonywanie pomiarów, stanowiących podstawę przyszłych ocen. Ocena bieżąca wykonana po raz pierwszy dla roku 2002 spowodowała zaliczenie powiatu Brzeskiego (z miastem Lewin Brzeski), z punktu widzenia ochrony zdrowia do klasy C, ze względu na bardzo wysokie stężenie pyłu zawieszonego. W tym przypadku konieczne jest określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnej i wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji oraz opracowanie programu ochrony powietrza. Dla ochrony roślin Gmina Lewin Brzeski została zaliczona do klasy A. Wymaganym działaniem dla strefy A jest utrzymanie jakości powietrza na tym samym lub lepszym poziomie. - 64 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Tabela 15 Przegląd średniorocznych stężeń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego w okresie 1992 – 2002 w stacji pomiarowej w Brzegu13 Poziom stężeń substancji zanieczyszczających powietrze w latach: 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 średnioroczne wartości stężeń dwutlenku siarki [ ug/m3 ] 27,0 42,0 29,3 14,2 15,2 21,3 16,0 14,0 6,5 9,1 7,4 27,7 53,9 48,0 22,8 27,5 średnioroczne wartości stężeń dwutlenku azotu [ ug/m3 ] 25,0 41,6 26,7 29,8 34,1 53,8 35,1 26,5 średnioroczne wartości stężeń pyłu zawieszonego [ ug/m3 ] 13,0 21,9 18,2 10,6 20,6 16,4 22,4 21,9 22,8 Zanieczyszczenia pyłami kształtują się powyżej wartości dopuszczalnej. Zmiany zanieczyszczeń na terenie miasta Lewin Brzeski w okresie od 1992 do 2002 roku przedstawiono na rysunku poniżej. 60,0 nm/dm3 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 SO2 NO2 BS Rysunek 15 Zanieczyszczenia powietrza średnioroczne w latach 1992 – 2002 (SO2, NO2, BS) Ocena zanieczyszczenia powietrza w mieście Lewin Brzeski przedstawia tabela 14. Tabela 16 Ocena zanieczyszczenia powietrza w mieście Lewin Brzeski13 Wyszczególnienie Stężenie roczne pyłu zawieszonego BS Stężenie roczne pyłu zawieszonego PM10 Stężenie roczne dwutlenku siarki Stężenie roczne dwutlenku azotu Klasa strefy (ochrona 13 Wyniki w Mieście Lewin Brzeski Dopuszczalne wielkości 27,5 [ ug/m3 ] 66,3 [ ug/m3 ] 40,0 [ ug/m3 ] 7,4 [ ug/m3 ] 150*) [ ug/m3 ] 140**) [ ug/m3 ] 48,0 [ ug/m3 ] 40,0 [ ug/m3 ] I: pył, O3, Stan środowiska w województwie opolskim w roku 2002 - 65 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski zdrowia) wg oceny wstępnej za okres 1998 - 2002 II: NO2, IIIb: NOx Klasa strefy (ochrona roślin) wg oceny wstępnej za okres 1998 - 2002 I: O3, II: SO2, IIIb: NOx , Klasa strefy (ochrona zdrowia) wg oceny bieżącej za okres 1998 - 2002 Klasa strefy (ochrona roślin) wg oceny bieżącej za okres 1998 - 2002 B Określenie obszarów przekroczeń oraz opracowanie POP A Utrzymanie jakości powietrza na tym samym lub lepszym poziomie *) średnia dla 24 godzin – obowiązuje do 31.12.2004 **) średnia dla 24 godzin – obowiązuje od 01.01.2005 VI.10.3. Emisja zanieczyszczeń ze źródeł stacjonarnych - system ciepłowniczy miasta Lewin Brzeski. Sieć gazowa Przez gminę przebiega gazociąg wysokoprężny Zdzieszowice – Wrocław na dł. 18,6km, do którego podłączone jest miasto Lewin Brzeski oraz osiedle mieszkaniowe w Łosiowie. Miasto jest zasilane jednostronnie z systemu wysokociśnieniowego. Stacje redukcyjno- pomiarowe znajdują się w Łosiowie i Lewinie Brzeskim. Po obu stronach przebiegającego przez gminę gazociągu znajduje się 11 wsi w tym 7 wsi w odległości 150 – 900 m od trasy gazociągu są tą : Łosiów, Skorogoszcz, Chróścina, Buszyce, Strzelniki, Leśniczówka, Borkowice. W gminie są dwa rodzaje sieci gazowej: a) średnie – o ciśnieniu powyżej 0,4 MPa, b) niskie – o ciśnieniu do 0,4 MPa. Długość sieci gazowej w 2002 r. w gminie przedstawiała się następująco: a) Miasto Lewin Brzeski 12.950 m, b) Tereny wiejskie gminy 31.324 m, W Lewinie Brzeskim funkcjonuje kotłownia gazowo – olejowa o mocy 2 MW z istniejącą rezerwą mocy w wysokości 0,3 MW. Podłączone są do niej budynki przy ul. Moniuszki, w Rynku 15 – 21, 23, 26, oraz przy ul. Pocztowej. System gazowniczy obejmuje swoim zasięgiem prawie cały obszar miasta Lewin Brzeski i spełnia swoje zadania w zakresie zabezpieczenia dostawy gazu. Znaczne rezerwy przepustowości w stacji przy ul. Mickiewicza wynoszące ok. 80% zabezpieczają dużą pewność zasilania istniejących odbiorców na terenie miasta. Umożliwiają również podłączenia nowych odbiorców bez konieczności rozbudowy stacji. Zasilanie miejskiego systemu gazowego odbywa się tylko z jednej stacji. Stacje redukcyjno – pomiarowe przy ul. Moniuszki działają na potrzeby zakładów przemysłowych. Na terenie gminy częściowo zgazyfikowano miejscowość Łosiów. Pozostała część gminy nie została objęta gazyfikacją. W Lewinie Brzeskim jest 260 odbiorców gazu dla celów grzewczych. - 66 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Energia elektryczna. Gmina Lewin Brzeski jest zelektryfikowana w 100%. Energia elektryczna dostarczana jest z elektrowni wodnej Kopin z GPZ Brzeg, GPZ Wschód poprzez rozdzielnię sieciową w Michałowie oraz GPZ Gracze. Na terenie Gminy Lewin Brzeski nie jest zlokalizowany żaden „Główny Punkt Zasilania”. Długość linii 110kV przebiegającej przez gminę wynosi ok.12 km. Przesyłanie energii dokonywane jest ciągami liniowymi 15kV, w które włączonych jest przelotowo lub na odczepie 76 stacji transformatorowych (w mieście 19 sztuk i 57 na wsiach). Linie 15kV wykonane są jako napowietrzne lub kablowe. Sieć na terenie gminy jest w głównej mierze wykonana jako napowietrzna. Charakteryzuje się stosunkowo długimi magistralami i znaczną ilością punktów transformatorowych. Struktura sieci SN na terenie miasta ukształtowana w układzie pętlowym stwarza możliwości awaryjnego drugostronnego zasilania odbiorców Przez teren gminy planuje się przeprowadzenie napowietrznej linii elektroenergetycznej 400kV relacji Dobrzeń – Świebodzice, której całkowita długość ma wynosić 129,98 km, a w gminie – długość 15,58 km. Na wszystkich liniach SN występują rezerwy przesyłowe wynoszące ok. 40% Ogólny stan techniczny sieci SN oraz stacji transformatorowych SN/nn na terenie gminy jest dobry. Niemniej wymagana jest zwłaszcza w zakresie linii napowietrznych i stacji słupowych SN/nn konieczność remontów bądź modernizacji. Średnie obciążenie stacji transformatorowych SN/nn na poziomie ok. 37% mocy znamionowej (w mieście – 38%, gmina wiejska – 37%) wskazuje na możliwość zaspokojenia ewentualnego wzrostu zapotrzebowania na energię elektr. w dłuższej perspektywie czasowej. System elektroenergetyczny funkcjonujący w mieście i w gminie spełnia zadanie w zakresie zaopatrzenia odbiorców VI.10.4. Odnawialne źródła energii Odnawialne źródła energii są źródłami wykorzystującymi w procesie przetwarzania nie zakumulowaną energię w rozmaitych postaciach, w szczególności energię rzek, wiatru, biomasy, energię promieniowania słonecznego. Energetyczne surowce, jak gaz ziemny, ropa naftowa, węgiel, są nieodnawialne, a ich zasoby kurczą się w zastraszającym tempie. Ceny tych źródeł energii stale rosną i za kilka lat będą wielokrotnie wyższe niż obecnie. Spalanie tradycyjnych surowców energetycznych w elektrowniach, zakładach przemysłowych, kotłach grzewczych i pojazdach powoduje m.in. efekt cieplarniany i niszczenie ozonowej warstwy atmosfery i z tego powodu jest główną przyczyną degradacji środowiska naturalnego. Konieczne zatem jest poszukiwanie i wykorzystywanie takich źródeł energii, które nie będą obciążały środowiska naturalnego. Odnawialne źródła energii nie zużywają się w procesie ich użytkowania, a ich wykorzystanie nie zubaża przyszłych pokoleń w zasoby energetyczne i walory środowiska naturalnego. Obecnie podstawowym źródłem energii odnawialnej wykorzystywanym na obszarze województwa opolskiego, w tym na obszarze powiatu brzeskiego jest energia pozyskiwana z biomasy oraz w niewielkim stopniu energia wodna, natomiast energia geotermalna, energia wiatru, promieniowania słonecznego, ma obecnie marginalne znaczenie. ,,Strategia rozwoju energetyki odnawialnej" przyjęta przez Radę Ministrów uchwałą z dnia 5 września 2000 roku, zakłada zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 roku i do 14% w roku 2020. Cel ten wymaga podjęcia szeregu działań, zarówno w skali krajowej, wojewódzkiej jak i lokalnej. W przypadku powiatu brzeskiego oraz Gminy Lewin Brzeski, działania te powinny dotyczyć przede wszystkim wprowadzenia tzw. energii zielonej, z wykorzystaniem funduszy UE dla rozwoju rynku upraw oraz energetycznego użytkowania biomasy. Rozwój energetyki odnawialnej pozwoli na zaktywizowanie społeczności lokalnej do działalności gospodarczej, co w konsekwencji prowadzić będzie do rozwoju terenów wiejskich, wykorzystania gruntów - 67 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski nie uprawianych na plantacje biomasy, a także wykorzystania odpadów komunalnych. Na obszarze Gminy Lewin Brzeski (tereny wiejskie) produkuje się rocznie znaczne ilości słomy oraz siana. Nadwyżki słomy mogą być wykorzystane dla celów energetycznych, przynosząc dodatkowe dochody lub oszczędności gospodarstwom rolnym. Odpady drewna można pozyskiwać z uprawy roślin energetycznych. Gmina Lewin Brzeski ma odpowiednie gleby oraz wysoki stopień upraw rzepaku (ok. 11,1% pow. zasiewów), z którego uzyskać można estry metylowe będące dodatkiem do uzyskania oleju napędowego. Wykorzystanie istniejących zasobów energii z biopaliw Biopaliwem nazywamy paliwo o określonych parametrach z surowca roślinnego lub zwierzęcego uzyskanego jako odpad lub celowy produkt, bądź w procesie biologicznej degradacji biomasy lub w procesie rozkładu termicznego biomasy z niedomiarem tlenu. Bliskoznacznym pojęciem jest biomasa, często niesłusznie używana zamiennie z biopaliwem. Biomasa jest bowiem surowcem do uzyskania biopaliwa, w pewnych przypadkach jest rzeczywiście biopaliwem (np. słoma). Rozważając możliwość energetycznego wykorzystania biopaliw należy je podzielić na: stałe, płynne i gazowe (biogaz). Biopaliwa mogą być używane na cele energetyczne w procesach bezpośredniego spalania biopaliw stałych (drewna i odpadów drzewnych, słomy, upraw specjalnych roślin energetycznych, osadów ściekowych), gazowych w postaci biogazu lub przetwarzana na paliwa ciekłe (olej, alkohol). Słoma Na obszarze gminy Lewin Brzeski produkuje się rocznie znaczne ilości słomy oraz siana (powierzchnia zasiewów zbóż wynosi ok. 78,6%). Słoma jest częściowo wykorzystywana jako ściółka i pasza w hodowli zwierząt oraz do nawożenia pól. Nadwyżki słomy mogą być wykorzystane dla celów energetycznych, przynosząc dodatkowe dochody lub oszczędności gospodarstwom rolnym. Obecnie słoma na cele energetyczne wykorzystywana jest w niewielkim stopniu. Odpady drewna Odpady drewna można pozyskiwać w wyniku prowadzonej gospodarki leśnej (źródło to z uwagi na niewielką lesistość gminy nie ma praktycznie znaczenia) oraz uprawy roślin energetycznych. Uprawa specjalnych roślin energetycznych – szybko rosnących roślin drzewiastych, głównie z gatunku wierzby (Salix vinimalis) – daje możliwość wykorzystania mniej urodzajnych lub skażonych gleb pod uprawę, co stwarza możliwości wdrażania alternatywnej produkcji rolnej. Zaletą upraw energetycznych jest jednorodność dostarczanego materiału, a ostatecznie uzyskanego w ten sposób biopaliwa. W chwili obecnej, na obszarze Gminy Lewin Brzeski nie stwierdzono plantacji upraw specjalnych roślin energetycznych działających na zasadzie komercyjnej produkcji biomasy. Biogaz Potencjał energetyczny w biogazie odnosi się głównie do składowisk odpadów komunalnych i oczyszczalni ścieków sanitarnych. Biogaz pozyskiwany w procesie fermentacji metanowej dzieli się na trzy podstawowe kategorie, w zależności od miejsca pochodzenia materiału wsadowego do fermentacji: - z oczyszczalni ścieków pozyskiwany z fermentacji osadu ściekowego stanowiącego produkt końcowy po biologicznym oczyszczaniu ścieków, - biogaz wysypiskowy pozyskiwany z fermentacji miejskich odpadków organicznych na wysypisku śmieci, - biogaz rolniczy pozyskiwany z fermentacji odpadów rolniczych takich jak: gnojowica, obornik, odpadki gospodarcze, odpadki poprodukcyjne z przemysłu spożywczego. Na obszarze Gminy Lewin Brzeski instalacje wykorzystujące biogaz nie występują. - 68 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Rzepak (biopaliwa płynne ) Do produkcji biopaliw płynnych stosuje się nasiona roślin oleistych i roślin o dużej zawartości skrobi. Gmina ma odpowiednie gleby oraz wysoki stopień upraw rzepaku, z którego uzyskać można estry metylowe będące dodatkiem do wytwarzania oleju napędowego. Powierzchnia zasiewów rzepaku na obszarze Gminy Lewin Brzeski stanowi ok. 11,1% użytków rolnych. W stanie obecnym na obszarze gminy nie występują instalacje w postaci tłoczni bądź rafinerii oleju rzepakowego. Energia wodna Potencjał energetyczny rzek dorzecza Odry oceniany jest na około 743 MW. Sumaryczna moc istniejących elektrowni w tym dorzeczu wynosi około 158 MW. Charakter zlewni powoduje, że występują tu elektrownie działające na niskich spadach oraz dużych przełykach instalowanych na Odrze i w dolnych biegach większych rzek, na rzekach i potokach górskich wykorzystujące duże spady przy małych przepływach, na zbiornikach retencyjnych pracujące na bazie piętrzeń zbiorników wielozadaniowych oraz na zbiornikach o charakterze typowo hydroenergetycznym oraz jedna elektrownia szczytowo - pompowa. Głównymi problemami związanymi z eksploatacją stopni piętrzących wykorzystywanych do celów hydroenergetycznych jest zanoszenie rumowiskiem zbiorników, erozja koryt poniżej elektrowni oraz zniszczenia powodziowe spowodowane zbyt małą przepustowością jazów. Obiekty piętrzące wykorzystywane do w/w celów są przeważnie obiektami eksploatowanymi od 60 - 100 lat. Ze względu na tak długi okres użytkowania ich stan techniczny budzi wiele zastrzeżeń i wymaga pilnych prac modernizacyjnych i remontowych. Większością elektrowni wodnych w dorzeczu Odry władają profesjonalne Zakłady Energetyczne: Opole S.A. , Wrocław S.A. , Jelenia Góra S.A: , Wałbrzych S.A. , Elektrownie Szczytowo - Pompowe S.A., posiadające wieloletnie doświadczenia w prowadzeniu takiej działalności, odpowiednią kadrę fachową i środki finansowe, które mogą być sukcesywnie przeznaczane na doinwestowanie tych obiektów. Ogólna moc tych elektrowni wynosi 151,7MW. Pozostałe małe elektrownie wodne o łącznej mocy 6,3 MW znajdują się w rękach inwestorów prywatnych, gdzie głównym problemem jest niedostateczny stan techniczny obiektów piętrzących spowodowany wieloletnim niedoinwestowaniem obiektów gospodarki wodnej, a zyski z elektrowni o małych mocach nie gwarantują odpowiedniego i ciągłego prowadzenia prac remontowych i modernizacyjnych na tych obiektach. Wykorzystanie istniejących zasobów energii wodnej - na obszarze Gminy Lewin Brzeski nie ma żadnej funkcjonującej elektrowni wodnej. Jedna jest w budowie na Odrze w miejscowości Mikolin. Przewiduje się budowę wodnej elektrowni na rzece Nysie Kłodzkiej. Energia wiatru Na obszarze powiatu brzeskiego średnie prędkości wiatru wynoszą 2,5 – 3,0 m/s – są to prędkości zbyt małe dla siłowni wiatrowych o dużych mocach przy obecnych warunkach ekonomiczno-technicznych. Analiza opłacalności budowy elektrowni wiatrowej oparta jest o rzetelne, roczne wyniki pomiarów siły wiatru i ich kierunku. Aby dokonać takich pomiarów konieczne jest wykonanie, automatycznych ciągłych pomiarów w wybranych lokalizacjach. Pomiary wykonuje się za pośrednictwem masztów o wysokości 50 m z trzema poziomami pomiarów, ciągle przez okres 12 miesięcy. Pomimo braku dla terenu województwa opolskiego gotowych map wiatru, w tym dla powiatu brzeskiego, przydatnych dla wskazania potencjalnych obszarów rozwoju energetyki wiatrowej, powoli obserwuje się zainteresowanie inwestorów instalacjami wiatrowymi. - 69 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VI.11. Zagrożenie hałasem środowiska miejskiego Standardy akustyczne środowiska określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8, poz. 81). Rozporządzenie to pozwala na wyznaczenie terenów zagrożonych hałasem. Wartości progowe są zróżnicowane w zależności od pory dnia i nocy oraz rodzaju źródła hałasu. Jak widać z zacytowanej poniżej tabeli poziom dźwięku dla terenów otwartych - nawet chronionych - nie jest normowany. Przekroczenie wartości progowych powoduje zaliczenie obszaru do kategorii terenu zagrożonego hałasem. Teren taki wymaga podjęcia działań doprowadzających do obniżenia poziomu hałasu do poziomu dopuszczalnego. Wartości progowe przedstawia tabela poniżej. Tabela 17 Wartości progowe poziomów hałasu. Wartość progowa poziom hałasu wyrażona równoważnym poziomem dźwięku A w dB pozostałe obiekty i grupy drogi lub linie kolejowe źródeł hałasu Lp. 1. 2. 3. 4. pora dnia (przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom) pora nocy (przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom) pora dnia przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia, kolejno po sobie następującymi) pora dnia (przedział czasu odniesienia równy jednej najmniej korzystnej godzinie nocy) 60 50 50 45 60 50 - 65 60 60 Przeznaczenie terenu Obszary A ochrony uzdrowiskowej Tereny wypoczynkoworekreacyjne poza miastem l. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży 2. Tereny zabudowy szpitalnej i domów opieki społecznej Tereny zabudowy mieszkaniowej 75 67 - 50 67 57 Niezależnie od progowych poziomów hałasu, których wartości określają standardy klimatu akustycznego, hałas komunikacyjny można oceniać wg subiektywnej skali uciążliwości. Dla niektórych terenów poziom dopuszczalny należy do kategorii o średniej, a nawet dużej uciążliwości. Normy (standardy) przyjęte w przytoczonym rozporządzeniu uwzględniają, bowiem realne możliwości ograniczenia hałasu komunikacyjnego. VI.11.1. Przekroczenia dopuszczalnych poziomów dźwięku hałasu komunikacyjnego, z zakładów przemysłowych i innych ) Na obszarze opracowania nie występują obiekty, które stanowiłyby poważne źródło uciążliwej emisji hałasowej. Zasięg hałasu ogranicza się najczęściej do najbliższego otoczenia obiektu. Wśród skontrolowanych w 2001 r. przez WIOŚ (głównie w ramach - 70 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski działań interwencyjnych) obiektów przemysłowych woj. opolskiego, nie znalazły się zakłady zlokalizowane na obszarze opracowania. Głównym źródłem hałasu na obszarze opracowania jest ruch samochodowy, zwłaszcza ruch ciężarowy tranzytowy po drodze krajowej nr 94. Ruch ten powoduje istotne pogorszenie klimatu akustycznego w obrębie położonej wzdłuż tras przejazdu zabudowy mieszkaniowej. Stwarza to konieczność modernizacji dróg (poszerzenie pasów dróg i odpowiednie zagospodarowanie tych pasów oraz poprawę stanu technicznego nawierzchni). Hałas kolejowy na obszarze opracowania ma mniejsze znaczenie. Ruch pociągów na niektórych trasach został bowiem zawieszony lub poważnie ograniczony. Najbardziej uciążliwa pozostaje linia kolejowa Wrocław - Gliwice oraz teren wokół stacji kolejowej, która jest wykorzystywana dla transportu pasażerskiego i towarowego. Pozostałe źródła hałasu (m.in. z zakładów produkcyjnych) mają zasięg lokalny i nie powodują znaczącego pogorszenia klimatu akustycznego na obszarze opracowania. VI.11.2. Źródła hałasu komunalnego i przemysłowego Układ komunikacyjny gminy tworzą: linia kolejowa Wrocław – Gliwice, stanowiąca część międzynarodowych połączeń magistralnych umowy AGC i AGTC. Linia kolejowa przebiega przez Łosiów, Lewin Brzeski i Przeczę. Stacja kolejowa wraz z bocznicami znajduje się w Lewinie, przystanki w Przeczy i Łosiowie. Autostrada A-4 biegnie wzdłuż południowej granicy gminy. Z terenu gminy brak jest zjazdu z autostrady. Najbliższe zjazdy znajdują się w Dąbrowie oraz w Przylesiu w odległości ok. 15 km od granic gminy. Droga krajowa Nr 94 przebiegająca przez miejscowości: Strzelniki, Łosiów, Leśniczówkę, Buszyce, Skorogoszcz, Borkowice na długości 27 km. drogi wojewódzkie Nr 462, 460, 459, 458 – 28 km drogi powiatowe – w liczbie 16 – 51,25 km drogi gminne – w liczbie 27 – 46,4 km Na terenie gminy znajdują się dwie przeprawy drogowo - mostowe przez rzekę Nysę Kłodzką – w Lewinie Brzeskim i Skorogoszczy, jedna przeprawa mostowa kolejowa przez Nysę Kłodzką – w Lewinie Brzeskim i jedna przeprawa drogowa mostowa przez rzekę Odrę w Mikolinie. Ta ostatnia jest jedyną przeprawą mostową pomiędzy Brzegiem a Opolem. drogi wojewódzkie 22,3% drogi gminne 36,9% drogi powiatowe 40,8% drogi wojewódzkie drogi powiatowe drogi gminne Rysunek 16 Struktura dróg w Gminie Lewin Brzeski - 71 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Poziom hałasu i związana z nim uciążliwość zależy od natężenia ruchu, udziału pojazdów ciężkich w ogólnej liczbie przemieszczających się pojazdów, od odległości elewacji zabudowy od krawędzi jezdni, od stanu technicznego dróg, od zastosowanej nawierzchni dróg oraz od stanu technicznego pojazdów. Sieć znajdujących się na obszarze opracowania dróg krajowych, wojewódzkich i część powiatowych posiada nawierzchnię utwardzoną (asfaltową, bitumiczną), jednakże stan techniczny tych dróg jest niezadowalający. W wielu przypadkach wymagają one modernizacji. Istotnym źródłem hałasu na obszarze opracowania są drogi ponadlokalne, gdzie ruch pojazdów jest największy. Znaczenie mniejszy poziom hałasu związany jest z drogami niższej kategorii o niewielkim natężeniu ruchu. Najbardziej ruchliwymi drogami są [Ruch drogowy 2000, Transprojekt. Warszawa. 2001]: Autostrada A4 droga krajowa nr 94 o natężeniu ruchu pojazdów około 2800 pojazdów na dobę (przebiega przez szereg wsi). Wzmożony ruch pojazdów na tych drogach związany jest m.in. z dużym ruchem tranzytowym pomiędzy Niemcami a Ukrainą. Pomiary hałasu komunikacyjnego nie były prowadzone przez WIOŚ w obrębie Gminy Lewin Brzeski. Orientacyjne badania były prowadzone w ramach prac nad diagnozą stanu środowiska dla Programu ochrony środowiska województwa opolskiego. Badania te wykazały przekroczenia natężenia poziomu hałasu na drogach krajowych nr 94. Głównym źródłem hałasu na drogach są pojazdy ciężkie, których udział na niektórych odcinkach drogi przekracza 30% ruchu pojazdów ogółem. - 72 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VII. GŁÓWNE ZAGROŻENIA CZYNNIKAMI NATURALNYMI Obszar gminy narażony jest na dwie grupy zagrożeń związanych z czynnikami naturalnymi jak i pochodzenia antropogenicznego. Gmina Lewin Brzeski, podobnie jak obszar Niziny Wrocławskiej oraz innych części kraju, położony jest w strefie geograficznej, gdzie tzw. naturalne zagrożenia środowiska nie stanowią szczególnego problemu. Zagrożenia te ograniczają się głównie do powodzi i susz, a sporadycznie - do silnych wiatrów (huraganów) i burz, są więc związane z czynnikami klimatycznymi. W przypadku Gminy Lewin Brzeski, charakteryzującej się stosunkowo niedużym zurbanizowaniem oraz średnim uprzemysłowieniem przewagę mają zagrożenia zewnętrzne, a zagrożenia wewnętrzne ograniczają się zazwyczaj do niewielkiego (lokalnego) zasięgu. Przykładem może być silne zanieczyszczenie przepływających tranzytowo przez obszar opracowania głównych cieków powierzchniowych, wywołane poza omawianym obszarem, przy niewielkim udziale miejscowych źródeł emisji zanieczyszczeń wód. Równocześnie silnie zanieczyszczone wody tych cieków, przy wysokiej dynamice wzajemnych powiązań wód powierzchniowych z wodami gruntowymi, stanowią istotne zagrożenie dla miejscowych walorów środowiska przyrodniczego i warunków siedliskowych. Dewastacja krajobrazu, zanieczyszczenie wód, wycięcie lasu itp. w sposób oczywisty obniża walory turystyczne obszaru. Niekiedy jednak zabezpieczanie walorów gospodarczych stoi w konflikcie z ochroną walorów i funkcji przyrodniczych. Przykładem mogą być zabezpieczenia przeciwpowodziowe na głównych rzekach przepływających przez gminę. Ważna jest więc identyfikacja takich konfliktowych sytuacji i stref (obszarów konfliktowych) w celu poszukiwania właściwych rozwiązań, których podstawą powinien być zrównoważony rozwój. VII.1. Zagrożenia naturalne Do najważniejszych naturalnych zagrożeń środowiska na obszarze opracowania zaliczyć należy powodzie, którymi objęte mogą być w szczególności zagospodarowane tereny w dolinach. W ochronie przed powodzią można aktualnie rozpatrywać 2 okresy: przed i po Wielkiej Powodzi Lipcowej 1997 r., ponieważ „Powódź 1997” dokonała wyjątkowo dotkliwej weryfikacji istniejącego systemu przeciwpowodziowego. System ten tworzą: obwałowania rzek, zbiorniki retencyjne, kanały ulgi, poldery oraz suche zbiorniki przeciwpowodziowe. Obiekty te okazały się jednak niewystarczające do zabezpieczenia dolin rzecznych a zwłaszcza dużych miast takich jak: Kędzierzyn-Koźle, Opole i Wrocław. Brakowało także zabezpieczenia przed powodzią obszarów użytków rolnych, zwłaszcza na znacznych odcinkach Górnej Odry do Krapkowic oraz dolin Nysy Kłodzkiej, Osobłogi, Oławy, Ślęzy, Widawy, Bystrzycy, Kaczawy, Baryczy i Bobru. Już nawet w okresie powodzi w 1977 i 1985 roku pod wodą znalazło się ponad 100 tys. ha gruntów ornych i łąk. Największe straty w lipcu 1997 r. odniosły aglomeracje miejskie w dolinie Odry i Nysy Kłodzkiej; nie tylko w infrastrukturze komunalnej, energetyce, łączności itd. ale także w obwałowaniach, urządzeniach hydrotechnicznych, zabudowie potoków i in. Znaczące są również szkody jakie wyrządziła powódź ludności wiejskiej, zamieszkałej na obszarach zalanych w wyniku przerwania wałów powodziowych lub ich zatopienia. W wyniku powodzi zginęły 54 osoby, ewakuowano ponad 106 tys. osób z zalanych lub zagrożonych terenów, zalaniu uległo 47 tys. budynków mieszkalnych i gospodarczych. Pod wodą znalazło się 465 tys. ha użytków rolnych, w tym 30 tys. ha gruntów ornych i 147 tys. ha użytków zielonych. Ogólne wielkości strat materialnych 1997 r. (bez uwzględnienia strat pośrednich) oszacowano w całym dorzeczu Odry na 2,7 mld dolarów.Na rozpatrywanym obszarze większość terenów Gminy Lewin Brzeski jest chroniona układem wałów przeciwpowodziowych, przy czym na wielu odcinkach strefa międzywala jest silnie zawężona, co pomniejsza skuteczność ochrony przeciwpowodziowej, nie mówiąc już o obniżeniu walorów przyrodniczych na znacznej części terenów dolin rzecznych największych rzek przepływających przez gminę – Odry i Nysy Kłodzkiej. Nigdy też wały - 73 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski przeciwpowodziowe nie stanowią całkowitego zabezpieczenia (co udowodniła powódź w 1997 r), a w przypadku ich awarii (przerwania) powódź przybiera charakter katastrofy (także z ekologicznego punktu widzenia) - tj. zjawiska nieprzewidywalnego i o wyjątkowej sile niszczącej. Dla zapobiegania dużych powodzi w górnym biegu rzeki Nysa Kłodzka zlokalizowany jest zbiornik retencyjny Otmuchów, którego zadaniem jest gromadzenie i kumulowanie wody w przypadku wystąpienia nadmiernych opadów. Przeciwnym zagrożeniem dla powodzi jest możliwość wystąpienia suszy na obszarze gminy. Susze powodują istotne obniżenie poziomu wód gruntowych, skutkujące obniżeniem plonów w produkcji rolniczej, a niewielkie zalesienie gminy może zostać zmniejszone poprzez pożar. VII.2. Zagrożenia antropogeniczne i obszary konfliktowe Na obszarze opracowania przeważają antropogeniczne zagrożenia o charakterze zewnętrznym. Do takich zaliczono tranzytowy transport - kolejowy i drogowy związany z przejściami granicznymi. Autostrada A4 relacji zachodnia granica państwa (Olszyna, Zgorzelec) – Kraków i dalej przejścia graniczne z Ukrainą i Słowacją, droga krajowa nr 94 relacji Wrocław – Opole są tranzytowymi trasami na których realizowane są przewozy międzynarodowe, a drogami krajowymi, wojewódzkimi i powiatowymi przebiegającymi przez teren gminy realizowane są przewozy krajowe i lokalne. Duże natężenie ruchu na tych drogach (z wyjątkiem autostrady A4, gdzie przewidziane są odpowiednie przejścia), praktycznie uniemożliwia przemieszczanie się niektórych gatunków zwierząt (bariera ekologiczna). Mniejszy wpływ jako istotna bariera na ciągłość ekosystemów ma przebiegająca przez gminę pierwszorzędna linia kolejowa relacji Katowice – Opole - Wrocław. Te najważniejsze, przecinające obszar gminy, szlaki komunikacyjne odgrywają również znaczącą rolę jako źródła uciążliwości hałasowej z uwagi na ich przebieg przez teren Gminy Lewin Brzeski. Pod względem uciążliwości hałasu najpoważniejszym źródłem są odcinki drogi krajowej nr 94 przebiegające przez miejscowości leżące na jej trasie. Główne drogi i linie kolejowe stanowią największe źródła zagrożeń poważnymi awariami. Wszystkie zarejestrowane dotychczas na obszarze opracowania awarie miały związek z transportem. Zagrożenie środowiska ze strony działalności przemysłowej w ostatnich latach znacznie się zmniejszyło. Także w przyszłości, w związku z postępem w technologii produkcji („czystsze technologie"), przemysł nie powinien odgrywać już istotnej roli jako potencjalne źródło zagrożeń środowiska, nawet, jeśli pojawią się nowe przedsięwzięcia o charakterze przemysłowym. Przemysł jest też tą formą aktywności gospodarczej, którą stosunkowo najłatwiej można objąć kontrolą. W ostatnim okresie (podobnie, jak w całym kraju) zmniejszyło się zagrożenie środowiska ze strony działalności rolniczej. Wynika to z zaniku intensywnej hodowli przemysłowej oraz ograniczenia stosowania sztucznych nawozów i chemicznych środków ochronnych. Przyczyna ograniczenia ich stosowania nie wynika jednak z podniesienia świadomości producentów rolnych, ale z przyczyn ekonomicznych. Efekt ten traktować należy jako przypadkowy i nietrwały. Uwarunkowania przyrodnicze przestrzeni rolniczej na obszarze opracowania stanowią o jej dość wysokiej wrażliwości na degradację. Według oceny odporności gleby większej części obszaru opracowania zaliczone zostały do grupy l - tj. gleb bardzo słabo odpornych na degradację, a znaczne powierzchnie do grupy 2 - tj. gleb słabo odpornych na degradację. Oprócz zagrożenia dla środowiska glebowego, nadmiernie intensywne rolnictwo może zagrażać całemu układowi miejscowego środowiska gruntowo -wodnego. Naturalna i antropogenicznie pogłębiona wrażliwość siedlisk leśnych stwarza poważne ograniczenia dla eksploatacji lasów. Dotychczasowe formy gospodarki leśnej, w której często etaty cięć przewyższają naturalne procesy odtworzeniowe, stanowi poważne zagrożenie dalszą destrukcją ekosystemów leśnych obniżając ich walory - nie tylko przyrodnicze czy turystyczne, ale na dłuższą metę także gospodarczo -eksploatacyjne. Szczególnie ważne jest przy tym stosowanie różnogatunkowych nasadzeń (stosownie do uwarunkowań siedliskowych) na zrębach i zdecydowane odejście od monokultur - 74 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski sosnowych, nawet na siedliskach boru suchego, gdzie sosna jest z natury gatunkiem dominującym. Zagrożenie środowiska ze strony gospodarki komunalnej nie jest na obszarze opracowania szczególnie wysokie. Obecnie w zanieczyszczeniu powietrza największy udział ma gospodarka cieplna. Zagrożenie to ma jednak lokalny charakter (przewaga palenisk indywidualnych - niskie źródła emisji) i będzie się sukcesywnie zmniejszać w wyniku naturalnego dążenia do poprawy warunków zamieszkania, z czym wiąże się m.in. wprowadzanie bardziej sprawnych i wygodniejszych systemów ogrzewania. Jeszcze bardziej lokalne znaczenie - z punktu widzenia ochrony powietrza - ma zagrożenie ze strony transportu. Eksploatacja wód podziemnych dla celów bytowych i gospodarczych we wszystkich ujęciach jest znacznie niższa niż pozwalają na to zasoby dyspozycyjne tych ujęć. Nie ma, więc zagrożenia przed eksploatowaniem zasobów użytkowych wód podziemnych (na obszarze opracowania nie wykorzystuje się wód powierzchniowych). Większe zagrożenie dla środowiska stanowi niekontrolowana gospodarka ściekowa. Dotyczy ona jednak stosunkowo niewielkiej populacji, tak, więc zagrożenie sanitarne i ekologiczne ze strony ścieków bytowych też nie jest szczególnie duże (w skali całego obszaru) i ograniczone przestrzenie. Tym niemniej nieuporządkowaną gospodarkę ściekową w szeregu miejscowościach wiejskich (i części miasta) można zaliczyć do największych zagrożeń dla środowiska na obszarze opracowania, zwłaszcza z uwagi na wysoką wrażliwość środowiska gruntowo-wodnego. Potencjalne (dotychczas jeszcze w stosunkowo niewielkim stopniu obserwowane) zagrożenie dla środowiska przyrodniczego, może wynikać z dalszego rozwoju turystyki. Obszar gminy należy do atrakcyjnych rejonów turystycznych, co stworzyć może poważne zagrożenia dla środowiska. Szczególne zagrożenia wystąpić mogą w przypadku żywiołowego wzrostu ruchu i zainwestowania turystycznego w tym: nadmierne rozprzestrzenianie się zabudowy letniskowej, przeinwestowanie w zakresie infrastruktury turystycznej, masowa penetracja na obszarach leśnych o słabych siedliskach (a takie na obszarze gminy przeważają). Z tego względu uznaje się za celowe opracowanie zasad zagospodarowania turystycznego obszaru z uwzględnieniem zrównoważonego rozwoju i zachowania cennych przyrodniczo obiektów. Podsumowując można stwierdzić, iż podstawowe zagrożenia dla gminy należy upatrywać w: Zagrożeniach naturalnych takich jak: susze i pożary; powodzie; erozja gleb; gradacje owadów i choroby drzew monokultur leśnych. Zagrożenia pochodzenia antropogenicznego: system transportowy; energetyka cieplna; rolnictwo; turystyka i rekreacja. - 75 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA VIII. VIII.1. OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU Podstawą podejmowania działań w zakresie ochrony środowiska przyrody ożywionej jest realizowanie zapisów Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku oraz uchwalonej 3 lata wcześniej w kwietniu 2001 roku Ustawy Prawo ochrony środowiska. Zadania ochrony środowiska przyrodniczego wyznacza również dyrektywa Parlamentu Europejskiego z dnia 27 czerwca 2001 roku w sprawie oceny wpływu pewnych planów i programów na stan środowiska. Jej celem jest zagwarantowanie wysokiego poziomu ochrony środowiska, przygotowanie i wdrażanie planów i programów w świetle promowania zrównoważonego rozwoju, poprzez przeprowadzenie oceny pewnych planów i programów mogących mieć istotny wpływ na stan środowiska. Zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa i Krajową Strategią Ochrony Żywych Zasobów Przyrody podstawową zasadą w dziedzinie ochrony przyrody w skali regionalnej jest ochrona ekosystemów, ich krajobrazowych układów oraz różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Szczególnym zagrożeniem na obszarze jest chaotyczna i rozproszona zabudowa. Ekosystemy cenne przyrodniczo nie utrzymają swoich walorów i funkcji, jeśli będą występowały w postaci izolowanych obszarów. Dlatego też do najważniejszych zadań w zakresie ochrony zasobów przyrodniczych należy podtrzymanie i odbudowa ich ciągłości i struktury wewnętrznej. Wytyczenie przebiegu szlaków turystycznych powinno uwzględniać rozmieszczenie interesujących obiektów przyrodniczych oraz obiektów kulturowych. Wymaga to dobrej znajomości terenu, jego walorów przyrodniczych i kulturowych nie tylko w skali opracowywanej gminy ale też obszarów sąsiednich. Proponowane szlaki nie mogą ograniczać się tylko do terenu gminy. Powinny być one powiązane siecią szlaków w całym regionie oraz uwzględniać wykorzystanie walorów i obiektów przyrodniczych dla rozwoju gospodarczego gminy. Tylko niewielka część gminy podlega ochronie prawnej, a aktualny układ przestrzenny obszarów nie zapewnia skutecznego powiązania w system ekologiczny i ochrony zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Należy dążyć do zapewnienia ochrony prawnej obszarom cennym przyrodniczo dotychczas nie objętych ochroną, ale ważnych z punktu widzenia zapewnienia ochrony różnorodności i spójności ekologicznej w gminie. W świetle powyższego, w planie ochrony środowiska, w zakresie środowiska przyrody ożywionej i nieożywionej rekomendowane jest zrealizowanie następujących działań: zapewnienie istnienia odpowiednich obszarów funkcjonalnych w Miejscowych Planach Zagospodarowania Przestrzennego, sporządzenie nowych planów ekofizjograficznych pozwalających na bieżące monitorowanie posiadanych zasobów przyrodniczych, ochrona parku krajobrazowego, zespołów przyrodniczo – krajobrazowych , użytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych, tworzenie nowych form ochrony, edukacja ekologiczna w zakresie ochrony i racjonalnego korzystania ze środowiska przyrodniczego. Rekomendowane działania są zbieżne z wytycznymi do „Programu Ochrony Środowiska dla - 76 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Powiatu Brzeskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Ochrona przyrody i krajobrazu Przedsięwzięcia pozainwestycyjne Przeprowadzenie lub aktualizacja inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej Ochrona walorów przyrodniczych z ochroną walorów kulturowych w planach zagospodarowania przestrzennego Wdrożenie specjalnej strategii ochrony obszarów wodno-błotnych Opracowywanie dokumentacji ekofizjograficznej gmin Przedsięwzięcia inwestycyjne Wprowadzenia zakrzaczeń i zadrzewień śródpólnych Bieżąca konserwacja zieleni w miastach Tworzenie nowych terenów zieleni Zagospodarowanie i rewaloryzacja parków Realizacja działań rekomendowanych w POŚ pozwoli na: o o o o o włączenie się szlakiem turystycznym istniejącym w Gminie Lewin Brzeskim posiadającej wiele atrakcji turystycznych, i posiadającej, przynajmniej potencjalnie, zalążki infrastruktury turystycznej (noclegi, wyżywienie) do nowo powstających szlaków sąsiednich gmin, zarządzanie zielenią urządzoną – m.in. na jej ochronę, utrzymanie i dalszy rozwój – według spójnej koncepcji. Pozwoli równie na ochronę prawną terenów zadrzewionych i cennych przyrodniczo. Działania te mające na celu tworzenie nowych miejsc rekreacji i wypoczynku dla mieszkańców wyjdą naprzeciw ich potrzebie spędzania wolnego czasu na łonie natury. Mogą one stać się alternatywą dla terenów leśnych, w tym niedostępnych dla ludności, ograniczając tym samym ich wydeptywanie i płoszenie zwierzyny. Nowe miejsca rekreacji wpłyną jednocześnie na podniesienie atrakcyjności wizerunku gminy, równie dla turystów spoza jej terenu, przeciwdziałanie degradacji różnorodności biologicznej, które powinno obejmować zarówno gatunki chronione, poprzez utrzymanie i rozwój rezerwatów jak również pospolite gatunki roślin i zwierząt. Przykładem takiego działania może być tworzenie użytków ekologicznych, które pełnią ważną rolę siedliskotwórczą i krajobrazową w przestrzeni rolnej, warunkując stabilne funkcjonowanie dzikiej przyrody i wpływając na zwiększenie efektów produkcyjnych rolników, zwiększenie zdolności retencyjnych terenów rolnych poprzez tworzenie pasów zieleni śródpolnej. Nasadzenia śródpolne powinny być elementem zabezpieczającym przed erozją wietrzną i regulującym stosunki wodne w glebie, a także ograniczającym spływ zanieczyszczeń z pól (powinny stanowić bariery biogeochemiczne), zwiększenie wiedzy i dbałości o środowisko poprzez edukację ekologiczną w terenie, między innymi poprzez korzystanie z rowerowych i pieszych ścieżek ekologicznych oraz powszechny udział i wsparcie akcji porządkowania i usuwania śmieci z terenów leśnych (np. sprzątanie świata). - 77 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VIII.2. OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE LASU ORAZ UŻYTKOWANIE ŁOWIECKIE Obecna lesistość Gminy Lewin Brzeski wynosi 10,0% i jest ponad dwukrotnie niższa niż średnia wojewódzka (26,2%) i średnia krajowa (28,4%). Stawia to gminę Lewin Brzeski na jednym z ostatnich miejsc w województwie (gorsza lesistość występuje w gminie Kietrz ok. 3%).. Lasy i grunty leśne na obszarze gminy zajmują powierzchnię 1.222 ha, przy ogólnej powierzchni lasów w województwie wynoszącej 246 700 ha (wg GUS – stan na 31. 12.2001r.) województwa. Większością lasów w gminie zarządzają Lasy Państwowe reprezentowane przez Nadleśnictwo Brzeg, w mniejszej części Nadleśnictwo opole. Do najistotniejszych zagadnień problemowych na terenie Gminy Lewin Brzeski, związanych z ochroną lasów należą: - uszkodzenia i zmniejszenie odporności lasów na skutek oddziaływania zanieczyszczeń z terenów zurbanizowanych i uprzemysłowionych (II strefa uszkodzeń), - mała lesistość powiatu przy znaczącym zagrożeniu gleb erozją wietrzną i wodną, - podatność nasadzeń porolnych na gradacje owadów, występowanie silnych wiatrów, zmiany poziomu zwierciadła wód gruntowych. W zakresie ochrony lasów jako strategiczny cel średniookresowy dla gminy do 2011 roku przyjęto: Zachowanie istniejących zasobów leśnych oraz zwiększanie powierzchni lasów i wzrost ich różnorodności biologicznej lokalizacja zalesień i zadrzewień zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego, z wyłączeniem obszarów łąk, gdzie występują zagrożone gatunki roślin – głównie niektóre łąki podmokłe i kserotermiczne, w tym kształtowanie granicy polno-leśnej zróżnicowanie struktury gatunkowej i wiekowej lasów oraz przebudowa lasów uszkodzonych przemysłowo dostosowanie odstrzału zwierząt łownych do liczebności populacji. W świetle powyższego, w planie ochrony środowiska, w zakresie ochrony i zrównoważonego wykorzystania lasu oraz użytkowanie łowieckie rekomendowane jest zrealizowanie następujących działań: zwiększenie lesistości oraz tworzenie zwartych kompleksów leśnych, ochrona i rozwój parków krajobrazowych, tworzenie użytków ekologicznych, edukacja ekologiczna w zakresie ochrony i racjonalnego korzystania ze środowiska przyrodniczego. Rekomendowane działania są zbieżne z wytycznymi do „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Brzeskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Ochrona i zrównoważone wykorzystanie lasu oraz użytkowanie łowieckie Przedsięwzięcia pozainwestycyjne Realizacja Wojewódzkiego Programu Zwiększenie Lesistości Przygotowanie podstaw do rozszerzenia zakresu zalesień: weryfikacja klasyfikacji gruntów, wprowadzenie lub aktualizacja granicy polno-leśnej w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Przedsięwzięcia inwestycyjne Przebudowa drzewostanów uszkodzonych przez emisje przemysłowe Przebudowa monokultur sosnowych, dostosowanie drzewostanów do warunków siedliskowych i roślinności potencjalnej - 78 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Projektowanie i wykonanie pasów przeciwietrznych VIII.3. OCHRONA WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH Podstawą podejmowania działań w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, a także gospodarowania nimi, są ustawa Prawo wodne z 2001 roku oraz ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (rok 2001), o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (rok 1996), o ochronie gruntów rolnych i leśnych (rok 1995). Zadania z zakresu ochrony wód wyznacza szereg dyrektyw Parlamentu Europejskiego, w tym: 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych, 98/83/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, 91/676/EWG – Dyrektywa Azotanowa - Dyrektywa Azotanowa ma na celu ochronę wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego. Zgodnie z jej wytycznymi każdy kraj na terytorium UE jest zobowiązany m.in. do opracowania i upowszechnienia Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej wśród producentów rolnych 2000/60/WE – Wodna Dyrektywa Ramowa - Wodna Dyrektywa Ramowa ustanawia dla terytorium Unii Europejskiej ogólne ramy polityki wodnej, służącej zapobieganiu i ograniczaniu zanieczyszczenia wszystkich rodzajów wód, promowaniu zrównoważonego korzystania z ich zasobów, poprawieniu jakości ekosystemów jako całości oraz zmniejszaniu skutków powodzi i suszy. Wodna Dyrektywa Ramowa opiera się o koncepcję zlewniowego zarządzania jakością wód, niezależnie od przebiegu granic administracyjnych W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych istnieje możliwość tworzenia celowych związków międzygminnych, co na gruncie prawa polskiego reguluje Art. 64 ustawy o samorządzie gminnym z 1990 roku. Możliwość wykorzystania zasobów wód powierzchniowych jest ograniczona ze względu na ich dużą zmienność w czasie oraz złą jakość. Niedostateczna objętość i stan techniczny urządzeń obiektów hydrotechnicznych nie pozwala na znaczące wyrównanie odpływów, jest także zbyt małe dla istotnego ograniczenia zagrożenia powodziowego. Obszar Gminy Lewin Brzeski znajduje się w obrębie wezbrań powodziowych rzek: Odra i Nysa Kłodzka. Powódź w 1997 roku zainicjowała podjęcie szeregu robót inwestycyjnych i modernizacyjnych budowli hydrotechnicznych i regulacji tych rzek. W świetle powyższego, w gminnym planie ochrony środowiska, w zakresie ochrony wód, rekomendowane jest zrealizowanie następujących działań: propagowanie wśród rolników Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, edukacja z zakresu właściwego składowania nawozów naturalnych, rozbudowa infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, racjonalizacja gospodarowania zasobami wodnymi, - 79 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Rekomendowane działania są zbieżne z wytycznymi do „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Brzeskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych Przedsięwzięcia inwestycyjne Budowa, modernizacja sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej wraz z towarzyszącą infrastrukturą w Gminie Lewin Brzeski Skanalizowanie miejscowości Gminy Lewin Brzeski Budowa i modernizacja urządzeń hydrotechnicznych na rzekach Nysa Kłodzka i Odra Realizacja działań rekomendowanych w POŚ pozwoli na: dostęp większej liczby mieszkańców (docelowo wszystkich) do systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków. Obecna długość sieci kanalizacji sanitarnej w mieście jest niewystarczająca i nie zapewnia podłączenie do niej wszystkich mieszkańców. Pozostałe miejscowości gminy nie są objęte siecią kanalizacyjną. Istniejąca duża dysproporcja pomiędzy rozwojem sieci wodociągowej a systemem odprowadzania i oczyszczania ścieków jest zjawiskiem niepożądanym z punktu widzenia ochrony środowiska. W skali kraju obserwuje się bowiem tendencję do kilkukrotnie większego zużycia wody w gospodarstwach podłączanych do sieci wodociągowej, co skutkuje proporcjonalnym przyrostem ilości ścieków. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej, likwidacja szamb i zapewnienie oczyszczenia ścieków wpływają bezpośrednio na zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska. Skutkują również w niemniej ważne efekty: polepszenie warunków sanitarnych gospodarstw i popraw jakości życia ludzi; zlikwidowanie punktowych źródeł zanieczyszczeń, jakimi mogą być nieprawidłowo eksploatowane i nieszczelne szamba umieszczone w obrębie gospodarstw. Jest to podyktowane w pierwszej kolejności troską o ich wpływ na stan sanitarny wód gruntowych, a tym samym zdrowie ludzi. Na terenie Gminy Lewin Brzeski odnotowuje się przydomowe studnie kopane lub płytko wierconych, z których mieszkańcy pobierają wodę przeznaczoną do spożycia; poprawienie parametrów jakościowych wody pitnej oraz jej dostarczanie do wszystkich mieszkańców gminy; ograniczenie poboru z sieci wodociągowej wody uzdatnionej do spożycia i ochronę ilościową zasobów wód podziemnych. Podstawowym zaleceniem polityki ekologicznej w prawidłowym gospodarowaniu jest przeznaczenie wód podziemnych wyłącznie do zaopatrywania mieszkańców w dobrej jakości wodę pitną, a powierzchniowych – na cele np. produkcji rolnej; zwiększenie dyspozycyjnych zasobów wodnych oraz kompensowanie nierównomiernych opadów atmosferycznych dzięki właściwemu utrzymaniu i eksploatacji urządzeń melioracyjnych oraz rozwijaniu pasów roślinności śródpolnej. Roślinność śródpolna przyczynia się do poprawy bilansu wodnego na obszarach rolniczych poprzez zmniejszanie siły wiatru i redukcji parowania, ograniczanie spływów powierzchniowych, łagodzenie wahań temperatury i wilgotności powietrza; polepszenie jakości rzeki Odra i Nysa Kłodzka, poprzez ochronę wód zaplanowaną na obszarze całego jej dorzecza. - 80 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VIII.4. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI, GLEB I ZASOBÓW KOPALIN Główne zasady ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz poprawiania ich wartości użytkowej i rekultywacji określa ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 1995 roku. Podstawowe działania z zakresu ochrony powierzchni ziem i warunki korzystania z zasobów glebowych określają również, uchwalone w latach następnych komplementarne ustawy: o nawozach i nawożeniu (rok 2000), Prawo ochrony środowiska (rok 2001), Prawo Wodne (2001), o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (rok 2001). W II Polityce Ekologicznej Państwa zakłada się ekonomiczną i ekologiczną racjonalizację wykorzystania gleb. W tym celu należy dążyć do ograniczenia wykorzystania gleb w sposób niezgodny z ich walorami przyrodniczymi, dostosowania formy zagospodarowania do naturalnego potencjału gleb, eliminacji produkcji rolniczej lub odpowiedniej zmiany upraw na glebach zanieczyszczonych. Na omawiany obszarze najważniejsze znaczenie ma zmniejszenie kwasowości gleb oraz ograniczenie procesu zmniejszania się ilości próchnicy. W Gminie Lewin Brzeski prowadzone będą działania mające na celu zapobieganie procesom degradacji gleb. Ogółem na terenie gminy znajduje się eksploatowana kopalnia (złoże w Lewinie Brzeskim. Głównym zadaniem jest maksymalna ochrona obszaru gminy przed negatywnym wpływem oddziaływania czynnej kopalni, której zasoby będą eksploatowane jeszcze przez kilkanaście lat. Ochrona gleb na terenie Gminy Lewin Brzeski ściśle wiąże się z działalnością rolniczą, bardzo intensywnie tutaj rozwijaną. Utrzymanie najlepszych walorów produkcyjnych gleb polegać będzie przede wszystkim na rozwijaniu właściwej kultury rolnej ukierunkowanej na ochronę gleb. Właściwa polityka rolna będzie również uwzględniać działania zapobiegające procesom erozji. Erozja wietrzna jest typowa dla otwartych przestrzeni rolnych, dlatego niezbędne będzie stosowanie zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych oraz podobnie jak przy zapobieganiu erozji wodnej stałe utrzymanie gleby pod pokrywą roślinną. Dla utrzymania optymalnego uwilgocenia gleby i prawidłowego systemu odwadniania konieczne będzie utrzymanie urządzeń melioracyjnych, rowów i drenażu w dobrym stanie. Eksploatacja tych systemów powinna polegać na regulacji odpływu wód i możliwie długim utrzymaniu zasobów wody w profilu glebowym. Ważna przy samodzielnych działaniach rolników staje się pomoc organizacyjna urzędu gminy, polegająca na koordynowaniu działań i wsparciu merytorycznym. Istotnym kierunkiem działań w rolnictwie będzie wdrażanie i upowszechnianie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR). W tym względzie ważna będzie m.in. działalność Związku Doradztwa Rolniczego oraz OODR W Łosiowie, który może pełnić rolę koordynatora działań edukacyjnych w gminie i powiecie, np. prowadzenie w mediach systematycznych wykładów na temat zasad KDPR, oraz innych działań popularyzujących dobrą praktykę rolniczą. Ponadto należy pokreślić potrzebę szerszego wprowadzenia problematyki ochrony gleb, dobrych praktyk rolniczych i rolnictwa ekologicznego do programu w szkołach rolniczych wszystkich typów i szczebli, z uwzględnieniem zarówno aspektów technologicznych jak i prawnych, możliwości uzyskania przez rolników wsparcia finansowego i pomocy doradczej, certyfikacji produktów rolnych, organizacji grup producenckich, itp. Są to działania ciągłe, nadzorowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przy współpracy z Krajowym Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, wyższymi uczelniami i szkołami rolniczymi, regionalnymi centrami edukacji ekologicznej i o środkami doradztwa rolniczego. W nadchodzących latach wiele gospodarstw zmieni metodę swej produkcji w kierunku rolnictwa ekologicznego, które ma większą szansę zbytu swoich produktów w krajach UE, niż gospodarstwa stosujące znaczne ilości nawozów i środków ochrony roślin. Szczególnie dobre warunki rozwoju rolnictwa ekologicznego to rozdrobnienie gospodarstw, wysoka jakość gleb i dobre tradycje rolnicze. W początkowym okresie przekwalifikowanie gospodarstwa na ekologiczne wiąże się ze spadkiem produkcji, ale w następnych latach - 81 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski obserwuje się wzrost plonów, a produkty rolne z atestem mają wyższe ceny. Rolnicy zajmujący się produktami ekologicznymi powinni tworzyć grupy producenckie, gdzie będzie się produkować żywność o jednakowych parametrach. Aby wspomóc rozwój tej, wciąż niezbyt popularnej formy rolnictwa, musi być zorganizowana sieć dystrybucji zdrowej żywności, a także rozwój przemysłu rolno-spożywczego w oparciu o lokalną bazę surowcową. W świetle powyższego, w gminnym planie ochrony środowiska, w zakresie ochrony gleb, rekomendowane jest zrealizowanie następujących działań: propagowanie wśród rolników Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, okresowe monitorowanie zasobności gleb, edukacja o zasadności budowania płyt obornikowych oraz zbiorników na gnojówkę i gnojowicę, wprowadzenie pomiarów pozwalających na rozpoznanie skali, a następnie bieżące kontrolowanie skażenia gleb zanieczyszczeniami pochodzenia komunikacyjnego, zalesienie terenów o słabych glebach. Rekomendowane działania są zbieżne z wytycznymi do „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Brzeskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Ochrona powierzchni ziemi, gleb i zasobów kopalin Przedsięwzięcia inwestycyjne Budowa płyt i zbiorników n a gnojowicę Realizacja działań rekomendowanego w POŚ pozwoli na: utrzymania prawidłowego płodozmianu upraw polowych oraz zwiększenia powierzchni międzyplonów i ozimin. Dobre praktyki rolnicze pomagaj chronić przed wyjaławianiem gleb oraz umożliwiają reprodukcję związków organicznych i poprawę zdolności retencyjnych; właściwego administrowania zasobami glebowymi. Niewłaściwy czas, jak również sposób nawożenia oraz ochrony roślin (nieuzasadnione ilości i rodzaj stosowanych środków) wymieniane są jako ważna przyczyna zachwiania równowagi gleb i skażenia wód. Badanie zasobności gleb może pozwoli na racjonalne stosowanie środków produkcji, lecz równie może być formą lokalnego monitoringu jakości użytkowanych gruntów – jego wyniki w wieloletniej perspektywie wskażą kierunki zmian zachodzących w środowisku glebowym; właściwego przechowywania nawozów naturalnych do czasu ich wykorzystania. Składowanie odchodów zwierząt bezpośrednio na gruncie, przy budynkach inwentarskich lub na polach, jest powszechnie praktykowane, pomimo poważnego zagrożenia skażenia środowiska – odciekające i wypłukiwane przez opady atmosferyczne składniki obornika (azotany, fosforany, potas) przenikaj do gleby i wód gruntowych. Posiadanie płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę i gnojowicę jest egzekwowane w Unii Europejskiej, a w Polsce stanie się całkowicie obowiązkowe po roku 2008. Obecnie jest ono wymagane przy ubieganiu się o środki finansowe z programów funduszy strukturalnych oszacowania skali problemu skażenia gleb na terenach leżących w bezpośrednim sąsiedztwie dróg krajowych i wojewódzkich, co w przyszłości pozwoli podjąć decyzję o ewentualnym jemu przeciwdziałaniu. Jest to nie tylko wyrazem troski o jakość - 82 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VIII.5. środowiska przyrodniczego, lecz również o zdrowie ludzi. Dowiedziono bowiem, że na skutek zanieczyszczenia gleby następuje jej zakwaszenie i obniżenie zawartości próchnicy, lecz również zwiększenie dostępności dla roślin uprawnych niektórych metali ciężkich (np. kadmu), które mogą kumulować się w surowcach roślinnych; racjonalizacji struktury użytkowania przestrzeni przyrodniczej. W skali Polski obserwuje się rosnącą tendencję do odłogowania najsłabszych gruntów rolnych, które szybko tracą swoje walory użytkowe, a postępująca dalej ich degradacja stanowi poważne zagrożenie dla różnorodności biologicznej. Wskazanie do zalesiania tych gruntów, określone również w Krajowym Programie Zwiększania Lesistości, opiera się na wielofunkcyjnym i zrównoważonym modelu rozwoju kraju – nowe zalesienia pełni funkcję pozytywnie regulujących warunki przyrodnicze (korytarze ekologiczne, poprawa bilansu węglowego, zmniejszenie deficytu wody, ochrona przed erozją wodną i wietrzną gleb), krajobrazowe (zmniejszenie fragmentaryzacji i regulacja kształtu kompleksów leśnych) oraz ekonomiczne (zwiększenie produkcji drewna, stworzenie nowych miejsc pracy i dodatkowego źródła dochodu dla gospodarstw rolnych). OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W świetle obowiązującego prawa, w zakresie ochrony jakości powietrza samorząd gminny nie posiada uprawnień bezpośrednio wykonawczych, lecz może realizować zadania o charakterze zobowiązujaco-reglamentacyjnym. Działania w tym obszarze określają głównie ustawy uchwalone w 2001 roku: Prawo ochrony środowiska oraz ustawa o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw. Do ich zapisów przeniesiono postanowienia dyrektyw unijnych, dotyczących jakości powietrza, mających na celu kontrolę i zapobieganie zanieczyszczeniom. Gmina może również podejmować działania zmierzające do redukcji tzw. Emisji niskiej, poprzez zaspokajanie zbiorowych potrzeb mieszkańców w zakresie zaopatrzenia w energię cieplną oraz gaz, co jako zadanie własne gminy zostało zapisane w ustawie o samorządzie gminnym z 1990 roku. Istotny wpływ na jakość powietrza mają lokalne kotłownie, pracujące dla potrzeb centralnego ogrzewania budynków użyteczności publicznej i osiedli mieszkaniowych, małe i średnie podmioty gospodarcze spalające węgiel w celach grzewczych i technologicznych oraz piece węglowe stosowane w indywidualnych gospodarstwach domowych. Ograniczenie niskiej emisji prowadzone jest w powiecie od kilku lat poprzez stopniową likwidację kotłowni wyposażonych w stare wyeksploatowane kotły opalane węglem (podłączenie do sieci cieplnej lub kotłownia gazowa/olejowa). W przypadku pieców domowych poprzez instalowanie kotłów wykorzystujących bardziej ekologiczne nośniki ciepła (w tym niekonwencjonalne) bądź, ze względu na specyfikę regionu - wymianę starych wyeksploatowanych kotłów węglowych na nowoczesne, wysokosprawne, posiadające atest przyjaznych dla środowiska. Chcąc zachęcić mieszkańców do takich działań, PFOŚiGW oraz fundusze gminne powinny w szerokim zakresie dotować częściowo te inwestycje. Podobne działania realizowane są przez WFOŚiGW w Opolu (pożyczki i dotacje dla gmin, małych firm i osób prywatnych na inwestycje ograniczające niską emisję). Istotnym czynnikiem wpływającym na obniżenie emisji z indywidualnych palenisk domowych jest poprawa stanu świadomości ekologicznej mieszkańców: wiedza nt. szkodliwości spalania butelek plastikowych, gumy, opakowań z powłoką aluminiową oraz sposobów oszczędzania energii (termomodernizacja, stosowanie materiałów energooszczędnych w budownictwie). - 83 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski W świetle powyższego, w gminnym planie ochrony środowiska, w zakresie ochrony powietrza, rekomendowane jest realizowanie następujących działań: opracowanie systemu przekazywania gminie przez kompetentne instytucje wyników pomiarów emisji gazów i pyłów z lokalnych źródeł, budowa sieci cieplnej budowa sieci gazowej, edukacja na rzecz zmiany nośnika energii, używanego do celów grzewczych, okresowe badanie poziomu zanieczyszczeń komunikacyjnych, promowanie alternatywnych do samochodowej i zbiorowej komunikacji miejskiej. Rekomendowane działania są zbieżne z wytycznymi do „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Brzeskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Ochrona powietrza atmosferycznego, w tym wykorzystanie energii odnawialnej Przedsięwzięcia pozainwestycyjne Upowszechnianie komunikacji przyjaznej środowisku Promowanie budownictwa stosującego materiały energooszczędne Przedsięwzięcia inwestycyjne Roboty modernizacyjne, likwidacje kotłowni węglowych, Realizacja działań rekomendowanych w POŚ pozwoli na: o o o o systematyczną kontrolę przez miasto wielkości emisji na swoim terenie. Na podstawie okresowych pomiarów, prowadzonych przez lokalnych emitorów zanieczyszczeń, można będzie w przyszłości oszacować jakie obszary na terenie miasta zagrożone są podwyższonym stężeniem określonych zanieczyszczeń ograniczenie zanieczyszczenia powietrza, wynikającego z emisji niskiej, związanego generalnie ze strukturą zużycia paliw do celów grzewczych. Z przytoczonych danych wynika, że na terenie miasta funkcjonują głównie kotłownie węglowe, a sieci gazowej nie ma. Jej budowa stworzy w odniesieniu do gospodarstw indywidualnych możliwość wykorzystania gazu jako nośnika energii wygodniejszego w użyciu, taniego i mniej szkodliwego dla środowiska oraz umożliwi proces likwidacji kotłowni węglowych; systematyczna obserwacja zmian stanu środowiska na terenach leżących w bezpośrednim sąsiedztwie dróg krajowych. wytyczenie i budowa ścieżek rowerowych, które wpłyną na zmianę struktury transportu osobowego oraz na bezpieczeństwo ruchu rowerowego wzdłuż dróg krajowych i wojewódzkich. - 84 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VIII.6. POWAŻNE AWARIE BIOLOGICZNE PRZEMYSŁOWE, BEZPIECZEŃSTWO CHEMICZNE I Rejestr potencjalnych sprawców nadzwyczajnych zagrożeń środowiska prowadzony jest przez WIOŚ. Obejmuje on przede wszystkim zakłady magazynujące materiały niebezpieczne w opakowaniach wielkogabarytowych. Zakłady niniejsze wpisywane są na, gdy znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkalnej, obszarów szczególnie chronionych, ujęć wody pitnej, cieków wodnych. Ponadto tranzytowe położenie miasta może powodować intensyfikację ruchu, co wpływa na wzrost zagrożenia nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska. Działania prewencyjne prowadzone są na podstawie ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz porozumień zawartych z Państwową Strażą Pożarną o współdziałaniu w zakresie sprawnej identyfikacji potencjalnych sprawców nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, wymianie informacji alarmowej w sprawie występujących zdarzeń nadzwyczajnych zagrożeń środowiska oraz rozpoznania skali zagrożeń. Potencjalni sprawcy Na obszarze objętym opracowaniem nie ma obiektów magazynujących substancje niebezpieczne w ilościach mogących stanowić potencjalną przyczynę wystąpienia nadzwyczajnego zagrożenia. Na terenie gminy nie odnotowano zdarzeń o znamionach nadzwyczajnego zagrożenia środowiska. Natomiast przebiegająca przez teren gminy drogi krajowe są ujęte w planach operacyjno-ratowniczych, opracowanych przez PSP dla powiatu brzeskiego. Zgodnie z kompetencjami, wyznaczonymi przez Art. 269 ustawy Prawo ochrony środowiska z 2001 roku, Komendant powiatowy Państwowej Straży Pożarnej co najmniej raz w roku przeprowadza czynności kontrolno-rozpoznawcze w zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowych, ustalając spełnienie wymogów bezpieczeństwa, a w szczególności czy: podjęto środki zapobiegające wystąpieniu awarii przemysłowej, zapewniono wystarczające środki ograniczające skutki awarii przemysłowej w zakładzie i poza jego granicami, uwzględniając skutki transgraniczne, dane zawarte w przedłożonych dokumentach, o których mowa w ustawie, takich jak zgłoszenie zakładu o zwiększonym ryzyku lub dużym ryzyku, program zapobiegania awariom, raport o bezpieczeństwie, wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy, informacje niezbędne do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, przedkładane właściwym organom Państwowej Straży Pożarnej – są rzetelne i odzwierciedlają stan bezpieczeństwa w zakładzie. Kontrolę może przeprowadzić WIOŚ, w uzgodnieniu z PSP, na wniosek organów samorządowych. W świetle powyższego, w programie ochrony środowiska, rekomendowane jest: Sporządzenie raportu o możliwości zagrożenia poważną awarią na swoim terenie. - 85 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Rekomendowane działania są zbieżne z wytycznymi do „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Brzeskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Poważne awarie przemysłowe, bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne Przedsięwzięcia pozainwestycyjne Brak zadań pozainwestycyjnych Przedsięwzięcia inwestycyjne VIII.7. OCHRONA PRZED PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM I HAŁASEM Hałas Hałas i wibracje to nieodłączne efekty rozwoju cywilizacji, które – podobnie jak zanieczyszczenie powietrza, wód i powierzchni ziemi – stają się w ostatnich latach dużym zagrożeniem dla zdrowia i życia człowieka. Grupą najbardziej narażoną na hałas są mieszkańcy miast, oraz osiedli położonych wzdłuż ruchliwych tras komunikacyjnych. Rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, prowadzony jest przez Wojewodę i corocznie aktualizowany. Teren Gminy Lewin Brzeski nie jest ponadto objęty systematycznymi badaniami klimatu akustycznego środowiska. Obowiązek przeprowadzania takich badań i sporządzania odpowiednich map zagrożenia obejmuje aglomeracje powyżej 100 tys. mieszkańców i tereny położone w zasięgu podstawowych źródeł hałasu: komunikacyjnych (drogowych, kolejowych, lotniczych), przemysłowych i komunalnych. Podstawą dla planowania działań związanych z ograniczeniem emisji hałasu jest wykonanie w najbliższych latach badań klimatu akustycznego w najbardziej newralgicznych punktach. Zadanie prowadzenia monitoringu hałasu na terenie Gminy Lewin Brzeski spoczywa na zarządzających drogami i liniami kolejowymi, które w Rozporządzeniu Ministra środowiska zostaną zaliczone do obiektów, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach i dla których wymagane jest sporządzanie map akustycznych. Działaniami zmniejszającymi zagrożenie hałasem jest przede wszystkim usprawnienie ruchu i wyprowadzanie go poza tereny mieszkalne oraz budowa ekranów akustycznych, a także wymiana okien na dźwiękoszczelne w najbardziej newralgicznych punktach (zwłaszcza w zwartej zabudowie miejskiej). Potrzeba zapewnienia ochrony ludzi i środowiska przed zagrożeniami akustycznymi wywołuje potrzebę stworzenia sprawnego systemu rozpoznania, monitorowania i ograniczania uciążliwości akustycznej, realizowanego we współpracy organów administracji publicznej z zarządcami obiektów, których funkcjonowanie jest źródłem nadmiernej uciążliwości akustyczne. Problem zagrożenia emisją hałasu należy integrować z aspektami planowania przestrzennego w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wyróżnione kierunki działań szczegółowych obejmują: - stworzenie podstaw merytorycznych do określenia wielkości populacji zagrożonej hałasem komunikacyjnym i przemysłowym oraz powierzchni terenów przeznaczonych na cele rekreacyjne - objętych nadmierną uciążliwością akustyczną (w szczególności na terenie Parku Krajobrazowego), VIII.7.1. - 86 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - - VIII.7.2. podjęcie i systematyczne wykonywanie podstawowych badań pomiarowych, dokonanie oceny akustycznej wybranych miejsc, wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed hałasem z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania wokół głównych dróg i linii kolejowych tam, gdzie przekroczony jest równoważny poziom hałasu w porze nocnej 55 dB, kontynuację kontroli emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej, doskonalenie istniejących i kształtowanie nowych mechanizmów i procedur administracyjnych, monitorowanie zmian przestrzennych stanu zagrożenia hałasem i realizacji programów ochrony przed hałasem, Promieniowanie elektromagnetyczne Zgodnie z obowiązującymi przepisami na obszarach zabudowy mieszkaniowej oraz na obszarach, na których zlokalizowane są zwłaszcza szpitale, żłobki, przedszkola, internaty – składowa elektryczna elektromagnetyczna promieniowania o częstotliwości 50 Hz nie może przekraczać wartości 1 kV/m. Norma ta nie dotyczy miejsc niedostępnych dla ludzi. Źródłami takiego promieniowania mogą być jedynie linie przesyłowe oraz stacje elektroenergetyczne dla napięć co najmniej 110 kV. Zagrożenia promieniowaniem mogą powodować również urządzenia radiokomunikacyjne i retransmisyjne, które wytwarzają pola elektromagnetyczne w zakresie częstotliwości od 0,001 do 300 000 MHz. Zagadnienie ochrony przed polami elektromagnetycznymi ujęte jest w ustawie Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku. Obowiązek taki nakłada ww. ustawa. Ponadto, zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są uregulowane w Polsce przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi, które pozwalają na kontrolowanie doboru lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych i ograniczenie ich oddziaływania na ludzi i środowisko do poziomów dopuszczalnych. Potencjalnymi źródłami pól elektromagnetycznych mającymi najbardziej szkodliwy wpływ na środowisko na obszarze powiatu brzeskiego są: - Cukrownia Wróblin w Lewinie Brzeskim, Główne Punkty Zasilające 110/15 kV, linie elektroenergetyczne wysokich napięć 110 kV, stacje bazowe telefonii komórkowej, cywilne stacje radiowe – CB, radiostacje amatorskie i stacje bazowe trunkingowej sieci łączności radiotelefonicznej, - urządzenia emitujące pola elektromagnetyczne w przemyśle, placówkach naukowo-badawczych, ośrodkach medycznych, oraz urządzenia będące w dyspozycji wojska, policji czy straży pożarnej. Obecnie na terenie gminy nie prowadzono badań poziomu pól elektromagnetycznych. W zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym jako strategiczny cel średniookresowy dla gminy do 2011 roku przyjęto: Monitoring pól elektromagnetycznych oraz poprawa bezpieczeństwa ekologicznego - 87 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski W najbliższych latach podstawowym działaniem będzie prowadzenie badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi. Ponadto, jednym z ważnych zadań służących realizacji celu będzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów po święconych ochronie przed polami (II Polityka Ekologiczna Pastwa) z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania m.in. wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska z 2001 roku , samorząd gminny nie posiada kompetencji do podejmowania działań, związanych bezpośrednio z ochroną przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Zgodnie z zapisami II Polityki Ekologicznej Państwa podkreślona została konieczność wyciszenia akustycznego przestrzeni publicznej. Rozwiązania prawne obowiązujące w Polsce w zakresie ochrony przed hałasem są zbliżone do funkcjonującego w Unii Europejskiej modelu, który koncentruje się na regulowaniu dopuszczalnego poziomu hałasu emitowanego przez indywidualne źródła. W wielu miejscach, szczególnie na szlakach tranzytowych ruch nie zamiera przez 24 godziny na dobę. Rośnie również intensywność ruchu samochodowego w samych miastach. Należy zatem wprowadzić zabezpieczenia akustyczne w postaci ekranów dla osiedli znajdujących się w pobliżu najbardziej uciążliwych szlaków. Konieczne wydaje się również systematyczne podnoszenie jakości dróg i kontrola pojazdów pod kątem emisji hałasu. Pomimo iż obecnie nie stwierdza się poważnych uciążliwości, które byłyby wynikiem działalności lotniska lub kolei, należy założyć, że w przyszłości mogą one rosnąć. W wybranych miejscach w otoczeniu linii kolejowych powinny być prowadzone pomiary, które pozwoliłyby na kontrolę uciążliwości. W wielu zakładach możliwe jest ograniczenie hałasu na drodze stosunkowo łatwych do zrealizowania działań. Wyciszenie zakładów może polegać na właściwym zabezpieczeniu akustycznym źródeł hałasu znajdujących się na zewnątrz budynków, takich jak instalacje wentylacyjne i odciągowe oraz ścian budynków produkcyjnych (okna, bramy). Prowadzona powinna być powszechna atestacja wibroakustyczna urządzeń i maszyn. Podejmowanie działań mających na celu podniesienie izolacyjności zakładów powinno mieć miejsce zawsze, gdy stwierdzone zostanie przekroczenie progu uciążliwości dla ludzi. W świetle powyższego, w programie ochrony środowiska, w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym i hałasem rekomendowane jest: identyfikowanie źródeł promieniowania elektromagnetycznego i hałasu, prowadzenie ich aktualnego rejestru. Rekomendowane działania są zbieżne z wytycznymi do „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Brzeskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Ochrona przed hałasem Przedsięwzięcia pozainwestycyjne Prowadzenie monitoringu klimatu akustycznego i bazy danych Przedsięwzięcia inwestycyjne Ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dotyczące infrastruktury drogowej Systematyczne wprowadzanie pasów zieleni izolacyjnej wzdłuż dróg - 88 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski VIII.8. KSZTAŁTOWANIE PROEKOLOGICZNYCH POSTAW MIESZKAŃCÓW I DOSTĘP DO INFORMACJI O ŚRODOWISKU Wymiana gromadzonych i przetwarzanych przez organy administracji publicznej informacji o środowisku ma za zadanie podnoszenie społecznej świadomości celów i potrzeb w dziedzinie jego ochrony, a także – związanych z działaniami w tej sferze – nie tylko kosztów, ale również, ale również prognozowanych korzyści. Daje to władzom gminy możliwość prowadzenia konsultacji ze społeczeństwem w trakcie planowania różnych przedsięwzięć i inwestycji, wpływających na środowisko naturalne. Znaczenie edukacji ekologicznej, jako istotnego elementu ochrony środowiska, będzie rosło w najbliższych latach. Zadania z tego zakresu realizowane będą zarówno na różnych poziomach administracji, za pośrednictwem szkolnictwa publicznego, jak i przez organizacje pozarządowe i inne struktury. Zgodnie z założeniami II Polityki Ekologicznej Państwa do głównych zadań w perspektywie do roku 2010 należy zaliczyć prowadzenie działań na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej i kształtowania opinii społeczeństwa. Promowane powinno być umiarkowane użytkowanie zasobów biologicznych oraz praktyki oszczędnego i rozsądnego gospodarowania. Realizowane powinny być założenia i cele zawarte w Narodowej Strategii Ekologicznej, m.in.: - upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, - wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej, - tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, - promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej. Edukacja ekologiczna, ukierunkowana na ochronę środowiska i kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych, prowadzona powinna być głównie przy współudziale działających na terenie Miasta organizacji pozarządowych: Polskiego Związku Wędkarskiego, kół łowieckich, Ochotniczej Straży Pożarnej i innych. Edukacja prowadzona być powinna zarówno wśród dzieci i młodzieży, jak i dorosłych – szczególnie liderów społeczności lokalnych, w różnych formach, które obejmują głównie: a) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy na temat: - stanu środowiska, - źródeł zanieczyszczeń wód, gleb i powietrza, - sposobów ochrony przyrody, - przyczyn i skutków zanieczyszczeń środowiska, - bioindykatorów stanu środowiska naturalnego, - funkcji lasów, ich stanu oraz przyczyn ich degradacji, - przyczyn i skutków zanieczyszczenia środowiska w aspekcie jakości żywności, - stanu lokalnej flory i fauny (np. akcja „BOCIAN” w ramach Fundacji ProNatura, pozwalająca określić liczbę, stan, położenie i zasiedlanie gniazd bocianich); b) aktywne uczestnictwo dzieci w wieku przedszkolnym oraz młodzieży szkolnej i pozaszkolnej w corocznej Akcji Sprzątania Świata, która poza wymiernym efektem estetycznym podnosi wrażliwość na zaśmiecanie, wnosi wiedzę na temat - 89 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski c) d) e) f) g) h) gospodarki odpadami, miejsc i sposobu składowania, potrzeby zagospodarowania i możliwości recyklingu odpadów; organizację przez placówki oświatowe obchodów Dni Ziemi, z imprezami towarzyszącymi i festynami, których konwencja, przebieg i tematyka służą upowszechnianiu postawy człowieka świadomego zagrożeń oraz troszczącego się o środowisko naturalne, walory krajobrazu, miejsca pracy i wypoczynku; uczestnictwo młodzieży szkolnej w obozach i wycieczkach edukacyjnych; organizacja i koordynacja zbiórki surowców wtórnych (makulatury i aluminium), wraz z uświadamianiem potrzeby segregacji i selektywnej zbiórki surowców wtórnych; coroczne imprezy z udziałem strażaków z OSP i związanych z nimi Młodzieżowych Drużyn Pożarniczych – rajdy piesze połączone ze zbieraniem śmieci, spotkania i zebrania; coroczne spotkania władz gminy z sołtysami – dyskusje na temat zbierania i zagospodarowania odpadów; upowszechnianie informacji na temat zasad i wyników selektywnej zbiórki odpadów poprzez prasę lokalną. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ Edukacja ekologiczna powinna być prowadzona w sposób ciągły na wszystkich poziomach szkolnictwa, od szkół podstawowych po szkoły wyższe. Edukacja ekologiczna powinna być także realizowana na wszystkich poziomach administracji. Władze powiatowe mogą np. promować system segregacji odpadów, podczas gdy władze gminne – inicjatywy lokalne, jak np. nasadzenia drzew. Konieczne jest również edukowanie dorosłej części społeczeństwa. Zbiegać się to powinno z tworzonym w województwie spójnym organizacyjnie i metodycznie systemem ośrodków edukacji ekologicznej, które będą ze sobą współpracować. W prowadzeniu edukacji ekologicznej można wykorzystać potencjał pozarządowych organizacji ekologicznych. Na obszarze objętym opracowaniem funkcjonuje wiele organizacji deklarujących proekologiczne cele działalności. Wiele organizacji prowadzi zakrojone na szeroką skalę akcje informacyjne skierowane do szerokich kręgów społeczeństwa. Władze gminne powinny inicjować i wspierać działania zmierzające do podniesienia stanu świadomości ekologicznej mieszkańców oraz rozbudzenia ich współodpowiedzialności w procesie podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów ekologicznych. Władze powiatu wspólnie z gminami i organizacjami pozarządowymi powinny prowadzić kampanie informacyjno-edukacyjne w zakresie takich tematów, jak zapobieganie powstawaniu odpadów oraz sposobów i efektów ich segregacji, zmniejszenia zużycia wody, oszczędności zużycia energii, ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Wspierane powinny być wydawnictwa ekologiczne, np. z zakresu rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. Polityka ekologiczna Państwa nakłada obowiązek udostępniania każdemu obywatelowi informacji o środowisku i jego ochronie. - 90 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski W świetle powyższego, w zakresie dostępu do informacji, edukacji ekologicznej i udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska rekomendowane jest zrealizowanie następujących działań: stworzenie systemu gromadzenia i upowszechniania informacji o środowisku naturalnym i działaniach na rzecz jego ochrony, publikacja (między innymi poprzez BIP) i szeroka dystrybucja Gminnego Programu Ochrony Środowiska oraz Gminnego Planu Gospodarki Odpadami, bieżące szkolenie pracowników UM i jednostek współpracujących w zakresie realizacji zadań z ochrony środowiska, w tym możliwości pozyskania funduszy strukturalnych UE, zaplanowanie potrzeb kadrowych w mieście związanych z wdrażaniem Gminnego Programu Ochrony Środowiska oraz Gminnego Planu Gospodarki Odpadami, przygotowanie planu tworzenia tzw. ”zielonych miejsc pracy”, opracowanie planu współpracy z przedstawicielami lokalnego biznesu na rzecz zachowania równowagi w rozwoju gminy, stworzenie zasad udziału wolontariuszy w pracach związanych z utrzymaniem porządku i czystości w mieście. Rekomendowane działania są zbieżne z wytycznymi do „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Brzeskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Edukacja ekologiczna i dostęp do informacji o środowisku Przedsięwzięcia pozainwestycyjne Organizacja konkursu wiedzy ekologicznej dla młodzieży szkolnej Współorganizowanie happeningów, festynów, biegów na orientację i innych form edukacji ekologicznej Bieżące informowanie na stronach www starostwa i gmin o stanie środowiska w powiecie i działaniach podejmowanych na rzecz jego ochrony Edukacja ekologiczna mieszkańców nt. proekologicznych zachowań w zakresie korzystania ze środków transportu, energooszczędności, zmniejszenia emisji niskiej i inne Szkolenia rolników w zakresie rolnictwa ekologicznego, agroturystyki i wdrażania Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych Przedsięwzięcia inwestycyjne Zwiększenie oferty wydawniczej dotyczącej zasobów przyrodniczych Rozwój systemu ścieżek przyrodniczo-edukacyjnych o wysokich walorach przyrodniczych Realizacja wymienionych działań pozwoli na: o o o zapoznanie mieszkańców ze stanem środowiska na terenie własnego miasta; upowszechnienie wiedzy dotyczącej realizacji zasad zrównoważonego rozwoju w Gminie Lewin Brzeski; przeprowadzanie działań proekologicznych przy większym udziale społeczności lokalnej, reprezentowanej przez przedstawicieli wszystkich właściwych ze względu na - 91 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski o o zasięg swojej działalności instytucji, związanych z ochroną środowiska i zagospodarowaniem przestrzennym, przedsiębiorstw oddziałujących na środowisko oraz społeczeństwa – organów samorządu terytorialnego, szkół, organizacji ekologicznych i in.; uzyskiwanie akceptacji społecznej, dotyczącej konieczności wdrażania pewnych rozwiązań oraz dla planowanych przez władze gminy jak i aktualnie realizowanych przedsięwzięć, co może zaowocować brakiem późniejszych odwołań i protestów; przygotowanie potencjału kadrowego i technicznego do realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska. VIII.9 ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW Postępowanie z odpadami na terenie gminy Lewin Brzeski reguluje uchwalony przez Radę Miasta „Regulamin utrzymania porządku i czystości”. Głównymi źródłami odpadów stałych na terenie gminy są gospodarka komunalna, przemysł, handel oraz usługi. Największym problemem w dalszym ciągu pozostaje rozwój systemu selektywnej zbiórki i powtórnego wykorzystania odpadów, jak również gospodarka odpadami niebezpiecznymi oraz problemy związane z rekultywacją starego składowiska. Odpady przemysłowe – Głównymi źródłami odpadów przemysłowych są wydobycie surowców mineralnych. Unieszkodliwianie tego typu odpadów z wyłączeniem składowania prowadzone jest obecnie na stosunkowo małą skalę i odbywa się przede wszystkim w instalacjach przemysłowych pracujących na potrzeby zakładów – właścicieli tych instalacji. Wolny rynek usług w tym zakresie dopiero powstaje. Szczegółowe dane na temat odpadów przemysłowych powstających na obszarze objętym opracowaniem znajdują się w „Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy Lewin Brzeski”. Odpady komunalne – Zagadnienia takie jak: - Odpady komunalne Stan wyjściowy Program gospodarki odpadami komunalnymi Stan obecny - Gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi - Lokalizacja miejsc unieszkodliwiania odpadów - Przegląd ekologiczny składowisk przedstawione są w opracowaniu „Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Lewin Brzeski”. jako strategiczny cel średniookresowy do 2011 roku przyjęto: Dla odpadów sektora komunalnego: 1. Objęcie wszystkich mieszkańców gminy zorganizowaną zbiórką odpadów komunalnych. 2. Deponowanie na składowiskach nie więcej niż 65% wszystkich odpadów komunalnych. 3. Skierowanie na składowiska nie więcej niż 75% (wagowo) całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji (w stosunku do roku 1995). 4. Osiągnięcie zakładanych limitów odzysku i recyklingu poszczególnych odpadów: - 92 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - opakowania z papieru i tektury: 50%, - opakowania ze szkła: 45%, - opakowania z tworzyw sztucznych: 30%, - opakowania metalowe: 45%, - opakowania wielomateriałowe: 30%, - odpady wielkogabarytowe: 50% - odpady budowlane: 40% - odpady niebezpieczne (z grupy odpadów komunalnych): 50% Dla odpadów sektora gospodarczego: 1. Utrzymanie ilości odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych na poziomie obecnym. 2. Bezpieczne dla środowiska unieszkodliwienie odpadów azbestowych oraz odpadów i urządzeń zawierających PCB. 3. Eliminacja zagrożenia ze strony odpadów pochodzących z jednostek medycznych i placówek weterynaryjnych. Wyróżnione kierunki działań szczegółowych obejmują: Dla odpadów sektora komunalnego: - wprowadzanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi w układzie ponadlokalnym do czasu wyczerpania pojemności składowiska we Wronowie - uporządkowanie systemów zbierania, transportu i unieszkodliwiania odpadów ze szczególnym uwzględnieniem problemu niekontrolowanego wprowadzania odpadów komunalnych do środowiska, - doskonalenie systemu udzielania zezwoleń na odbiór i transport odpadów komunalnych, - redukcja w odpadach kierowanych na składowiska zawartości składników ulegających biodegradacji, - wdrażanie systemu eliminacji odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych, ich zbiórki i utylizacji, - rekultywacja składowisk wyłączonych z eksploatacji, - systematyczna likwidacja ,,dzikich wysypisk”, - unieszkodliwianie osadów ściekowych (przesypywanie odpadów na składowisku, termiczna przeróbka, kompostowanie, wykorzystanie w celach nawozowych i w rekultywacji, deponowanie osadów na składowiskach) w zależność od uwarunkowań lokalnych, - promocja zmian w stylu życia mieszkańców regionu, które skutkowałyby zmniejszeniem ilości wytwarzanych odpadów. Dla odpadów sektora gospodarczego: - systematyczne wprowadzanie bezodpadowych i mało odpadowych technologii produkcji, - dekontaminacja i unieszkodliwienie urządzeń zawierających PCB oraz likwidacja PCB, - organizacja nadzoru weterynaryjnego nad procesem powstawania i niszczenia odpadów pochodzenia zwierzęcego szczególnego ryzyka (SRM) oraz padłych zwierząt (HRM), - wzmocnienie działania służb inspekcyjnych oraz szkolenia pracowników służby zdrowia i służb weterynaryjnych w zakresie właściwej zbiórki odpadów medycznych i weterynaryjnych. - 93 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski IX. ZAŁOŻENIA REALIZACYJNE Program Ochrony Środowiska jest pierwszym, kompleksowym podejściem Gminy Lewin Brzeski do zagadnień ochrony środowiska, w którym pojecie „zrównoważonego rozwoju” przestaje być tylko modnym hasłem i zaczyna funkcjonować jako potrzeba zrównoważenia różnych obszarów życia w mieście i terenach wiejskich. Wybrane cele wskazują na możliwość lepszego wykorzystania szans rozwoju gospodarczego, zrozumienia sensu zachowania stref funkcjonalnych w rozwoju przestrzennym, a przede wszystkim poprawienia jakości życia obecnego i przyszłych pokoleń. Założono, że przyjęte do realizacji projekty będą wypadkową obiektywnych potrzeb gminy i realnych możliwości ich spełnienia. Ich wybór wynika z: zadań obligatoryjnych, nałożonych na samorząd gminny przez ustawodawcę, zawartych w obowiązujących aktach prawnych i wytycznych „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010” bezpośrednich zagrożeń środowiska, potwierdzonych diagnozą stanu środowiska naturalnego w powiecie prudnickim zatwierdzonego przez Sejmik Województwa Opolskiego Programu Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego oraz Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego. Nie zatwierdzony przez Radę Powiatu Brzeskiego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu Brzeskiego Tworzeniu programu towarzyszyło przez czas poczucie odpowiedzialności za przygotowanie zadań w taki sposób by zapisy, które powstaną odpowiadały z jednej strony zwiększonym wymogom prawnym i administracyjnym, związanym z akcesją do Unii Europejskiej, z drugiej natomiast odwoływały się do potencjalnych korzyści różnych grup mieszkańców, stając się przez to akceptowalne i realne do wykonania. Układ tematyczny programu działań odpowiada poszczególnym działom środowiska naturalnego, opisanym w diagnozie stanu, a wybrane projekty i zadania są odpowiedzią na umieszczone w podsumowaniu każdego działu rekomendacje. Jak napisano już wcześniej – w programie działań, zgodnie z przyjętym kluczem, rekomendowane działania przyporządkowano określonym celom w czasie. Cele zostały podzielone na długookresowe, średniookresowe oraz krótkookresowe. Zapisane w programie cele główne, których realizacja wymaga dłuższej perspektywy, odpowiadają zadaniom długookresowym. Cele szczegółowe mają charakter celów średniookresowych a projekty, które składają się na program operacyjny na najbliższe 2-5 lat, utożsamiane są z celami krótkookresowymi. Ze względu na określony czas realizacji wyznaczono następujące cele: CELE DŁUGOOKRESOWE A. B. C. D. E. F. G. H. Ochrona przyrody i krajobrazu oraz zrównoważone wykorzystanie lasu Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych Ochrona powierzchni ziemi, gleb i zasobów kopalin Ochrona powietrza atmosferycznego Poważne awarie przemysłowe, bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne Ochrona przed promieniowaniem i hałasem Kształtowanie proekologicznych postaw mieszkańców Zagospodarowanie odpadów - 94 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski CELE ŚREDNIOOKRESOWE A.1 A.2 A.3 A.4 A.5 A.6 A.7 B.1 B.2 C.1 C.2 D.1 D.2 D.3 D.4 D.5 D.6 E.1 E.2 E.3 F.1 F.2 G.1 G.2 H.1 H.2 I.1 I.2 Określenie zasobów przyrodniczych Objęcie ochroną obszarów o wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych Utrzymanie i podniesienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej Rozwój terenów zieleni w miastach i na terenach wiejskich Zwiększenie lesistości na terenie Gminy Lewin Brzeski Przebudowa drzewostanów Wykonanie pasów przeciwwietrznych Ograniczenie procesu degradacji gleb Rekultywacja gleb zdegradowanych Podnoszenie standardów gospodarki odpadami przemysłowymi Podnoszenie standardów gospodarki odpadami komunalnymi Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej Zmniejszenie zużycie wody Ograniczenie zanieczyszczenia spowodowanego niekontrolowanym spływami powierzchniowymi Ochrona zasobów wód podziemnych Modernizacja sieci wodociągowej Poprawa stanu ochrony przeciwpowodziowej Dalsze ograniczenie emisji z zakładów pracy Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodzącego ze źródeł niskiej emisji Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodzącego ze źródeł komunikacyjnych Minimalizacja presji wywieranej na środowisko w procesie wykorzystania surowców mineralnych Zabezpieczenie złóż perspektywicznych i prognostycznych Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego Zmniejszenie uciążliwości hałasu przemysłowego Poprawa bezpieczeństwa związanego z działalnością produkcyjną przedsiębiorców Zapewnienie bezpieczeństwa przewozu drogowego i kolejowego Rozwój edukacji ekologicznej Dostęp do informacji o środowisku Najważniejsze nawet cele i projekty zapisane w formie listy nie tłumaczą dokonanego wyboru działań, nie wyjaśniają również, do kogo będą skierowane i jaki powinien być ich efekt. Intencją autorów niniejszego POŚ było skonstruowanie takiego programu działań, który będzie czytelny zarówno dla osób nim zarządzających, jak i dla oceniających sposób zarządzania środowiskiem w gminie. Dlatego jednym z ważniejszych elementów zaproponowanego programu są uzasadnienia projektów. Po przeczytaniu opisu pod każdym z projektów przeciętny mieszkaniec powiatu powinien wiedzieć: czego projekt dotyczy, kto będzie jego adresatem, i co się zdarzy w wyniku jego realizacji lub może się zdarzyć w wyniku zaniechania realizacji. Uzasadnienia projektów tłumacza nie tylko istniejące potrzeby ekologiczne, prawne lub organizacyjne, ale wskazują również sposoby i możliwości rozwiązań. - 95 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Następnym ważnym elementem programu działań jest zestawienie i harmonogram działań . W zbiorczej tabeli zebrano informacje o tym: kto wykonuje zadania, w jakim czasie, co jest podstawą prawną wybranego projektu, ile przeznaczono środków na jego realizację oraz w jaki sposób będzie monitorowane jego wykonanie. Każde zadanie jest bowiem zapisane w formie mierzalnego i określonego w czasie celu, któremu przyporządkowano wskaźnik będący miarą jego wykonania. Przy pomocy symboli i kolorów określono również czy zapisane w projekcie działania są zadaniami własnymi gminy czy zadaniami koordynowanymi oraz czy należą do zadań inwestycyjnych czy pozainwestycyjnych. Zestawienie działań powinno by użytecznym, roboczym narzędziem, ułatwiającym wdrażanie POŚ i bieżące monitorowanie realizacji poszczególnych zadań. X. HARMONOGRAM FINANSOWO-RZECZOWY ZADAŃ PRZEWIDZIANYCH REALIZACJI W LATACH 2004-2007 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2008-2011 - 96 - DO Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 97 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 98 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 99 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 100 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 101 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 102 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 103 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 104 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 105 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 106 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 107 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 108 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 109 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 110 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 111 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - 112 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski XI. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Uchwalenie POŚ przez Radę Miejską jest równoznaczne z przyjęciem zobowiązania o realizacji programu zgodnie z przyjętymi wcześniej założeniami i harmonogramem. Efektywność wdrażania programu zależy jednak od wielu elementów. Można je podzielić na czynniki zewnętrzne, takie jak: położenie geograficzne miasta, regulacje prawne, dostęp do funduszy strukturalnych oraz czynniki wewnętrzne. Do tych ostatnich można zaliczyć przede wszystkim zasoby organizacyjne i kadrowe w urzędzie, wysokość budżetu oraz istniejące bariery mentalne, wynikające między innymi z braku wiedzy o środowisku naturalnym. Dla gminy, zrealizowanie przyjętego programu staje się dużym wyzwaniem. Proces wdrażania programu będzie jednak tym sprawniejszy im większa będzie wiara w sens realizacji takiego przedsięwzięcia i lepiej przygotowane narzędzia wspomagające. W Gminie Lewin Brzeski motywacja do realizacji programu jest duża. W oparciu o szczegółową diagnozę stanu środowiska naturalnego, określenie celów, zwiększa szanse gminy w dostępie do funduszy europejskich. Dlatego już na etapie planowania pierwszych zadań, najpierw w gronie pracowników urzędu i współpracujących jednostek, a potem wśród uczestników warsztatów szkoleniowych odbyła się dyskusja nad kształtem programu. Zastanawiano się czy POŚ powinien być bardziej strategią sektorową, która wskaże jedynie kierunki działań i pozwoli na bardzo elastyczne podejście do wyznaczonych celów, czy może bardziej planem operacyjnym, który będzie mobilizował do wykonywania zadań zgodnie z wyznaczonym harmonogramem. Przyjęcie tego drugiego założenia, pomimo wcześniej zaplanowanych działań, wcale nie oznacza sztywności i braku możliwości zmian począwszy od wprowadzania nowych, pierwotnie nie przewidywanych zadań, po usuwanie z harmonogramu zadań wcześniej planowanych. Oznacza to, że realizacja programu pod kątem kierunków jak i jego zakresu powinna zostać zmodyfikowana o wnioski, które z różnych powodów pojawią się dopiero w trakcie realizacji zadań. Projekt będzie wymagał wówczas adaptacji do nowych, wcześniej niemożliwych do zaplanowania okoliczności. Struktura programu, który składa się z samodzielnych projektów wymaga przede wszystkim wyznaczenia osób odpowiedzialnych za ich realizację oraz stałej, dobrej, jednoosobowej koordynacji, wzmocnionej pomocą zespołu wdrażającego. W praktyce, równolegle z podjęciem przez Radę Miejską uchwały o przyjęciu do realizacji POŚ powinien zostać powołany zespół wdrażający, którego pracą będzie kierowała osoba o ustalonych pełnomocnictwach do podejmowania decyzji, najlepiej burmistrz lub osoba delegowana przez burmistrza. Zadaniem zespołu wdrażającego będzie bieżące monitorowanie programu i okresowe (np. raz w roku) zdawanie przed Radą Miejską sprawozdania z przebiegu realizacji, pojawiających się problemów i potrzeby wprowadzenia ewentualnych zmian. Uchwalenie POŚ przez Radę Miejską jest równoznaczne z przyjęciem zobowiązania o realizacji programu zgodnie z przyjętymi wcześniej założeniami i harmonogramem. Efektywność wdrażania programu zależy jednak od wielu elementów. Można je podzielić na czynniki zewnętrzne, takie jak: położenie geograficzne miasta, regulacje prawne, dostęp do funduszy strukturalnych oraz czynniki wewnętrzne. Do tych ostatnich można zaliczyć przede wszystkim zasoby organizacyjne i kadrowe w urzędzie, wysokość budżetu oraz istniejące bariery mentalne, wynikające między innymi z braku wiedzy o środowisku naturalnym. Struktura programu, który składa się z samodzielnych projektów wymaga przede wszystkim wyznaczenia osób odpowiedzialnych za ich realizację oraz stałej, dobrej, jednoosobowej koordynacji, wzmocnionej pomocą zespołu wdrażającego. W praktyce, równolegle z podjęciem przez Radę Miejską uchwały o przyjęciu do realizacji POŚ powinien zostać powołany zespół wdrażający, którego pracą będzie kierowała osoba o ustalonych pełnomocnictwach do podejmowania decyzji, najlepiej burmistrz lub osoba delegowana - 113 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski przez burmistrza. Zadaniem zespołu wdrażającego będzie bieżące monitorowanie programu i okresowe (np. raz w roku) zdawanie przed Radą Miejską sprawozdania z przebiegu realizacji, pojawiających się problemów i potrzeby wprowadzenia ewentualnych zmian. Finansowanie stanowi jeden z ważniejszych instrumentów realizacji programu ochrony środowiska, ale nie jedyny. Bardzo istotne w procesie wdrażania programu jest właściwe wykorzystanie rozwiązań o charakterze organizacyjnym, uwzględniających zasady zrównoważonego rozwoju. Stąd wynika potrzeba sformułowania w niniejszym "Programie..." zasad zarządzania środowiskiem. Trzeba przy tym pamiętać, że zarządzanie środowiskiem - również w kontekście integracji z Unią Europejską - nie jest wyłączną domeną służb ochrony środowiska. Chodzi o to, aby w procesie wdrażania programu ochrony środowiska uczestniczyli przedstawiciele różnych branż i gałęzi gospodarki oraz sfery życia społecznego, a ich działania były zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju. Niniejszy rozdział opisuje instrumenty wspomagające realizacje programu ochrony środowiska, tzw. instrumenty polityki ekologicznej, zasady zarządzania środowiskiem, wynikające z zakresu kompetencyjnego administracji samorządowej szczebla powiatowego i gminnego. W zarządzaniu środowiskiem szczególną rolę pełni „Program ochrony środowiska”, który to program, z punktu widzenia władz powiatu, może być postrzegany jako instrument koordynacji działań na rzecz ochrony środowiska oraz intensyfikacji współpracy różnych instytucji/organizacji, opartej o dobrowolne porozumienia na rzecz efektywnego wdrażania niniejszego Programu. Dlatego celowe jest przedstawienie procedury wdrażania „Programu...”, aby właściwe służby administracji publicznej miały czytelny obraz terminów i zakresów weryfikacji poszczególnych elementów programu oraz jasne określenie zasad współpracy poszczególnych grup zadaniowych w realizacji programu. XI.1.1 Instrumenty polityki ochrony środowiska Instrumenty dostępne samorządowi przy realizacji celów, jakie zostały określone w niniejszym dokumencie zostały przywołane w licznych aktach prawnych mających bezpośredni wpływ na ochronę środowiska. Naturalnie najważniejszym jest Prawo ochrony środowiska, ale poszczególne uwarunkowania zostały zawarte w ustawach: Prawo wodne o ochronie przyrody, o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, o odpadach, o Inspekcji Ochrony Środowiska, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Instrumenty zarządzania ochroną środowiska można podzielić na wiele różnych sposobów. Najbardziej istotna to grupa instrumentów prawno- finansowych. Mają one charakter arbitralny i działają w oparciu o zobiektywizowane i dość jasno sprecyzowane normatywy (o ile prawo na etapie gwałtownych transformacji może być jasne). Pochodną stosowanych norm jest mechanizm koncesyjno - redestrybucyjny, którego celem jest pozyskanie środków od podmiotów i instytucji korzystających z środowiska i kierowanie ich do realizacji zadań mających na celu ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko lub wprost likwidującego skutki takiego oddziaływania. Nie mniej ważne są instrumenty tak zwane społeczne. Ich znaczenie jest nie do przecenienia, gdyż wynikają wprost z przekonań i światopoglądu mieszkańców regionu. Zarówno tych, którzy mają największy jak i najmniejszy wpływ na kształtowanie rzeczywistości w skali makro jak i mikro. Jednak to dopiero suma działań zarówno tych wielkich jak i tych małych powoduje, iż jest możliwe osiągniecie sukcesu w zakresie - 114 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski realizacji wymagań zarówno wynikających z wymogów prawa, jak i światopoglądu uczestników poszczególnych procesów inwestycyjnych oraz realizacyjnych. Powszechnie traktuje się instrumenty prawno - finansowe jako podstawowe w procesach zarządzania środowiskowego, tym niemniej coraz silniejszą pozycję zyskują mechanizmy oparte na instrumentach społecznych. XI.1.2. Instrumenty prawne Do podstawowych instrumentów prawnych będących w gestii bezpośredniego lub pośredniego wpływu samorządu gminnego należą: koncesje geologiczne na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż kopalin oraz na wydobywanie kopalin, gminny program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami, postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, plan zagospodarowania przestrzennego województwa, strategia rozwoju województwa, strategia rozwoju powiatu, strategia rozwoju gminy, uchwała w sprawie budżetu gminy, studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, decyzje administracyjne, monitoring stanu środowiska. Podstawowe kompetencje kontrolne w zakresie przestrzegania wymogów ochrony środowiska należą do WIOŚ. Jednak w wielu istotnych sprawach kompetencje kontrolne posiadają władze gminy. Burmistrz (Wójt) jest podstawowym organem, w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, w zakresie wydawania decyzji administracyjnych w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości gminy (szczegółowo kompetencje te zostały opisane w załączniku nr 2), a dotyczące zagadnień w zakresie gospodarki wodnej, rybactwa śródlądowego, gospodarki leśnej, prawa łowieckiego, postępowania z odpadami, ochrony powietrza atmosferycznego, ochrony przed hałasem, ochrony przyrody, prawa geologicznego, ochrony zwierząt oraz gospodarki gruntami rolnymi i leśnymi. Ponadto bardzo ważnym instrumentem służącym właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska są: ocena oddziaływania na środowisko oraz plan zagospodarowania przestrzennego. Wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) do polskiego systemu prawnego ochrony środowiska wpłynie również na funkcjonowanie znacznej części przedsiębiorstw. Spowoduje wystąpienie konieczności stosowania zintegrowanego podejścia do zapobiegania i ograniczania emisji z prowadzonych procesów technologicznych oraz zasady ochrony środowiska jako całości. Pozwolenia takie będą służyły próbom całościowej oceny oddziaływania poszczególnych podmiotów na środowisko oraz będą skutkowały odejściem od praktyki wydawania pozwoleń i decyzji administracyjnych, odnoszących się do poszczególnych mediów (pobór wody, gospodarka odpadami), komponentów środowiska (emisje do powietrza, odprowadzanie ścieków) czy uciążliwości (hałas, pola elektromagnetyczne) na rzecz wydawania pozwoleń o charakterze całościowym obejmującym wszystkie analizowane aspekty środowiskowe. Pozwolenia będą wydawane w oparciu o analizy porównawcze najlepszych dostępnych technik i technologii (wymogi BAT). Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w odniesieniu do - 115 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski ilości zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów informacyjnych, jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czynią je instrumentem o znaczeniu prawnym. Obowiązek prowadzenia monitoringu środowiska leży w gestii Inspekcji Ochrony Środowiska, a opracowanie kompletnego wieloletniego programu monitoringu będzie możliwe po ukazaniu się wszystkich wymaganych rozporządzeń (m.in.: do ustawy Prawo Wodne, ustawy Prawo ochrony środowiska). Rozporządzenia te ukazują się sukcesywnie, a program jest opracowywany. Monitoring stanu środowiska Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów społecznych (informacyjnych), jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czynią je instrumentem o znaczeniu prawnym. XI.1.3. Instrumenty finansowe Finansowanie inwestycji służących ochronie środowiska stanowi jak wspomniano wcześniej jeden z podstawowych instrumentów realizacji programu ochrony środowiska. Najważniejszą formą pozyskiwania środków finansowych na działalność związaną z ochroną środowiska są oraz nadal będą opłaty i kary za gospodarcze korzystanie ze środowiska. Równie istotne są fundusze celowe powołane, aby pomagać w realizacji zadań związanych z ochroną środowiska. Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska pełnią zarówno funkcję prewencyjną jak i redystrybucyjną. Funkcja prewencyjna dotyczy aktywnego zachęcania podmiotów gospodarczych do podejmowania działań w zakresie przynajmniej: instalowania odpowiednich urządzeń ochronnych, dokonywania wyboru najlepszej (z punktu widzenia minimalizacji negatywnego oddziaływania na środowisko) dostępnej technologii, optymalizacji lokalizacji inwestycji, oszczędnego korzystania z zasobów środowiska. Natomiast funkcja redystrybucyjna polega na gromadzeniu i przemieszczaniu środków przeznaczonych na ochronę środowiska. Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska pobierane są za: wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza atmosferycznego, pobór wody, odprowadzanie ścieków, składowanie odpadów, zmianę sposobu użytkowania gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne oraz usuwanie drzew i krzewów. Opłaty kierowane są do funduszy celowych, w tym do powiatowych funduszy ochrony środowiska. Kary pieniężne pobierane są za działanie niezgodne z obowiązującym prawem, w tym z wydanymi pozwoleniami, decyzjami i koncesjami. Możliwości pozyskiwania środków z funduszy celowych dla inwestycji proekologicznych realizowanych na obszarze gminy istnieją poprzez dotacje i pożyczki z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu oraz Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Brzegu. Możliwości pozyskania środków z funduszy Unii Europejskiej zostały szerzej opisane w załączniku nr 1. - 116 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Instrumenty finansowania ochrony środowiska stanowią: Opłaty za korzystanie ze środowiska - za emisję zanieczyszczeń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi i za składowanie odpadów. Administracyjne kary pieniężne – wymierza, w drodze decyzji wojewódzki inspektor ochrony środowiska za: przekroczenie określonych w pozwoleniach ilości lub rodzajów gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza, przekroczenie określonych w pozwoleniach ilości, stanu lub składu ścieków, przekroczenie określonej w pozwoleniach na pobór wód ilości pobranej wody, naruszenie warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów albo decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów, wymaganych przepisami o odpadach, co do rodzaju i sposobu składowania lub magazynowania odpadów, przekroczenie określonych w pozwoleniach poziomów hałasu. Odpowiedzialność cywilna – do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje się przepisy Kodeksu Cywilnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za te zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on zażądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna. Odpowiedzialność karna – zgodnie z obowiązującymi przepisami szczególnymi w tym zakresie. Odpowiedzialność administracyjna - jeżeli podmiot korzystający ze środowiska negatywnie oddziałuje na środowisko, organ ochrony środowiska może w drodze decyzji, nałożyć obowiązek: - ograniczenia oddziaływania na środowisko, - przywrócenia środowiska do stanu właściwego. Instrumenty finansowe w układzie podmiotowym finansowania ochrony środowiska: Budżet państwa. Z tego źródła finansuje się w trybie dotacji inwestycje ponadregionalne, realizowane przede wszystkim przez jednostki samorządu terytorialnego. W ten sposób finansowane mogą być m.in. inwestycje w zakresie gospodarki wodnej, zalesienia. Fundusze ekologiczne. Obecnie funkcjonują następujące fundusze ekologiczne: - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - gminne fundusze ochrony środowiska. Fundusze te funkcjonują na podstawie obecnie obowiązującej ustawy - Prawo ochrony środowiska. Narodowy i wojewódzki fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej mają osobowość prawną. Powiatowe i gminne fundusze - 117 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski ochrony środowiska nie mają osobowości prawnej, a środkami funduszy gospodarują jednostki samorządu terytorialnego. Instrumenty społeczne Instrumenty społeczne to przede wszystkim edukacja ekologiczna, informacja i komunikacja oraz współpraca i współdziałanie. Edukacja i informacja z komunikacją są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji. Z drugiej strony, w przypadku osiągnięcia właściwego poziomu edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a przekazywane informacje są właściwie wykorzystywane. XI.1.4. Do podstawowych instrumentów społecznych zaliczyć należy: Współdziałanie społeczności lokalnych z samorządem terytorialnym Narzędzia dla usprawniania współpracy i budowania partnerstwa, tzw. „uczenie się poprzez działanie”. Wśród nich istnieje podział na dwie kategorie wewnętrzne: pierwsza dotyczy działań samorządów poprzez m.in. dokształcanie profesjonalne i systemy szkoleń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych. Druga polega na budowaniu powiązań między władzami samorządowymi a społeczeństwem. Jest to przede wszystkim udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez systemy konsultacji i debat publicznych, wprowadzanie mechanizmów, tzw. budowania świadomości między innymi poprzez udział w procesach decyzyjnych. Koniecznym, zatem będzie podjęcie niezbędnych rozwiązań dla stworzenia w urzędach administracji publicznej sprawnego systemu udostępniania i upowszechniania informacji oraz umożliwiania skutecznego udziału społeczeństwa w ochronie środowiska, zgodnego z projektem ustawy o postępowaniu w sprawie ocen oddziaływania na środowisko oraz dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie. Dla udrożnienia kanałów obiegu informacji w maksymalnie szerokim zakresie koniecznym będzie wykorzystanie nowoczesnych środków przekazywania informacji. Szczególnie istotnym jest znaczne poszerzenie zakresu informacji udostępnianego w postaci cyfrowej na stronach internetowych organów samorządu. Koniecznym jest stworzenie i systematyczne aktualizowanie publicznych rejestrów, w których następować będzie udostępniane do opiniowania oraz dalszego wglądu: zezwolenia na zamierzone uwolnienie genetycznie zmodyfikowanych organizmów do środowiska w celach eksperymentalnych lub wprowadzenie do obrotu produktu zawierającego organizmy genetycznie zmodyfikowane lub składającego się z takich organizmów albo ich części, wykazy rodzajów i ilości zanieczyszczeń wprowadzonych do powietrza, pozwolenia na wytwarzanie odpadów, zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, wykazy rodzajów i ilości odpadów umieszczonych na składowisku odpadów oraz o czasie ich składowania, decyzje o wymiarze, odroczeniu terminu płatności i rozłożeniu na raty kar pieniężnych za składowanie odpadów w miejscu na ten cel nie wyznaczonym lub niezgodnie z wymaganiami określonymi decyzją o pozwoleniu na budowę składowiska odpadów, pozwolenia wodnoprawne na pobór wód, pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, wykazy ilości pobranej wody oraz ilości, rodzaju i przeciętnego składu ścieków wprowadzonych do wód lub do ziemi, - 118 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski decyzje o wymiarze, odroczeniu terminu płatności i rozłożeniu na raty kar pieniężnych za wprowadzenie do wód lub do ziemi ścieków nie odpowiadających wymaganym warunkom, decyzje o karach pieniężnych za pobór wody w ilości większej niż ustalona w pozwoleniu wodnoprawnym oraz za piętrzenie wody wyższe od dozwolonego, decyzje w sprawie uznania lasów za ochronne lub pozbawienia ich tego charakteru, polityki, strategie, plany lub programy poddawane postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, decyzje poddawane postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, karty informacyjne oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, raporty oddziaływania na środowisko, analizy porealizacyjne, wykazy obiektów niebezpiecznych (zgodnie z dyrektywą SEVESO II), wykazy notyfikowanych substancji niebezpiecznych wprowadzanych do obrotu i wyrobów (produktów) zawierających takie substancje, wykazy zawierające informacje o uwalnianiu i transferze zanieczyszczeń. Edukacja ekologiczna Ta forma edukacji jest bardzo ważnym instrumentem społecznym wspomagającym wdrażanie programu ochrony środowiska. Głównym jej celem jest kształtowanie świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw. W społeczeństwie zaczyna istnieć coraz większa potrzeba posiadania takiej wiedzy. W ciągu ostatnich dziesięciu lat obserwuje się znaczny rozwój edukacji ekologicznej. Szkolenia Działania edukacyjne realizowane są w różnych formach i na różnych poziomach, począwszy od szkół wszystkich stopni, a skończywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. Działalność ta prowadzona jest od wielu lat, lecz ciągle wymaga dalszego poszerzania sposobów aktywizacji społeczeństwa oraz szkolenia coraz to innych grup zawodowych i społecznych. W szczególności powinny być organizowane szkolenia dla: - pracowników administracji, - samorządów mieszkańców, - nauczycieli szkół wszystkich szczebli, - członków organizacji pozarządowych, - dziennikarzy, - mieszkańców gminy. Podstawą skuteczności działań edukacyjnych jest rzetelne informowanie społeczeństwa nt. stanu środowiska np. poprzez wydawanie ogólnodostępnych raportów o stanie środowiska. Istotne jest także komunikowanie się ze społeczeństwem przy podejmowaniu decyzji o działaniach inwestycyjnych. Edukacja i informacja oraz komunikacja są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji. XI.1.5. Instrumenty strukturalne Instrumenty strukturalne rozumiane są jako narzędzia dla formułowania, integrowania i wdrażania polityk środowiskowych. Są to przede wszystkim strategie i programy wdrożeniowe oraz systemy zarządzania środowiskowego. - 119 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Strategie i programy wdrożeniowe Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu Brzeskiego na lata 2001 – 2010 jest dokumentem wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska w skali powiatu. Dokument ten jest bazą dla programów sektorowych (np. dot. rozwoju przemysłu, turystyki, ochrony zdrowia, itd.), a także daje ogólne wytyczne, co do kierunków działań w zakresie ochrony środowiska. Program ochrony środowiska dla powiatu Brzeskiego jest zarówno planem ochrony środowiska do 2011 roku, jak i programem wdrożeniowym na najbliższe 4 lata (2004 2007). Należy jednak zaznaczyć, że program ochrony środowiska jest programem, który z jednej strony uwzględnia kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej strony wytycza pewne ramy tego rozwoju. Oznacza to, że działania realizowane np. w przemyśle czy rolnictwie muszą być brane pod uwagę w programie ochrony środowiska i jednocześnie ochrona środowiska wymaga podejmowania pewnych działań w poszczególnych dziedzinach gospodarki i codziennego bytowania mieszkańców powiatu. Również plan gospodarki odpadami gminy Lewin Brzeski opracowany w ramach niniejszego projektu jest planem strategicznym i wdrożeniowym. Podaje on zarówno projektowany system gospodarowania odpadami, ale także rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć oraz harmonogram uruchamiania środków finansowych i ich źródeł. Systemy zarządzania środowiskowego Od zakładów przemysłowych, kombinatów rolnych, które nadal są źródłem poważnych zagrożeń dla środowiska, oczekuje się zwiększonej aktywności na rzecz jego ochrony. Ochrona ta nie może sprowadzać się tylko do naprawy już zaistniałych szkód i spełniania wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska. Konieczne staje się przede wszystkim zapobieganie powstawaniu negatywnych oddziaływań czy szkód w środowisku. Działania na rzecz ochrony środowiska wymuszane były przez czynniki zewnętrzne: społeczeństwo, przepisy prawne, administrację publiczną zajmująca się ochroną środowiska, a także międzynarodowe otoczenie. Koncepcja zrównoważonego rozwoju stwarza podstawę do zmiany nastawienia przedsiębiorców do ochrony środowiska, polegającej na samodzielnym definiowaniu problemów i szukaniu (z wyprzedzeniem) środków zaradczych. Stąd powstała koncepcja zarządzania środowiskowego. Cechą zarządzania środowiskowego jest włączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnień do kompetencji zarządu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 000 EMAS, lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). Powinny być prowadzone działania inspirujące firmy do starań o wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego, wskazujące na niewątpliwe korzyści wynikające z jego wprowadzenia. Wspomniane systemy zarządzania środowiskowego polecane są również dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym Urzędów Gminnych. XI.1.6. Instrumenty planistyczne System planowania przestrzennego (miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gmin, plany zagospodarowania przestrzennego województw oraz koncepcje polityki zagospodarowania przestrzennego kraju) stanowi jedno z podstawowych narzędzi zarządzania środowiskiem oraz realizowania w polityce państwa zasady regionalizacji (tj. dostosowania kierunków i sposobów działania w zakresie rozwoju poszczególnych obszarów kraju do ich zróżnicowanych predyspozycji) oraz zasady integrowania ze sobą - 120 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski polityk w różnych dziedzinach gospodarki (i wzajemnego wyważania pomiędzy sobą ich nierzadko rozbieżnych interesów). Strategia rozwoju województwa Strategia rozwoju województwa opolskiego jest dokumentem nadrzędnym, wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla programów sektorowych (np. dotyczących rozwoju przemysłu, turystyki, ochrony środowiska, itd.). Plan zagospodarowania przestrzennego województwa Plan jest elementem regionalnego planowania strategicznego. Stanowi on podstawowe narzędzie równoważenia różnych sfer rozwoju województwa w przestrzeni, a jednocześnie służy konkretyzacji przestrzennej celów sformułowanych w strategii rozwoju województwa. Strategia rozwoju powiatu Strategia rozwoju powiatu to kolejny dokument określający podstawowe tendencje rozwojowe, które są również wytycznymi dla programów sektorowych, w tym dla programu ochrony środowiska. XI.2. Upowszechnianie informacji o środowisku Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska organy administracji są obowiązane udostępniać każdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w ich posiadaniu (art. 19 prawa ochrony środowiska). Zakres informacji i zasady ich udostępniania określają przepisy POŚ Dział IV „Informacje o środowisku”. Gmina Lewin Brzeski będzie maksymalnie wykorzystywało nowoczesne środki komunikowania się. W pierwszej kolejności rozszerzony zostanie zakres informacji dostępny na stronach internetowych o dane dot. oceny stanu środowiska w gminie oraz powiecie i informacje nt. realizacji niniejszego programu. Wstępem będzie umieszczenie na stronie internetowej Programu Ochrony Środowiska, po jego przyjęciu przez Radę Gminy. Zostaną podjęte działania zmierzające do udostępniania społeczeństwu danych poprzez elektroniczne bazy łatwo osiągalne poprzez publiczne sieci telekomunikacyjne. Istotną rolę będą pełniły pozarządowe organizacje ekologiczne prowadzące działalność informacyjną lub konsultacyjną dla społeczeństwa. Intensyfikowane będą działania wynikające z „Narodowej strategii edukacji ekologicznej” oraz jej programu wykonawczego. XI.3. Organizacja zarządzania środowiskiem Zarządzanie środowiskiem w okresie początkowym będzie wymagało wyodrębnienia struktury zarządzania środowiskiem od struktury zarządzania tym programem. Jednakże, docelowo program ten powinien utożsamiać się z systemem zarządzania środowiskiem w powiecie. Jest to jeden z najważniejszych celów postawionych przed zarządzającymi programem. Program powinien wypracować instrumentarium, które umożliwi osiągnięcie unifikacji zarządzania programem z zarządzaniem środowiskiem. XI.4. Ogólne zasady zarządzania środowiskiem Dotychczasowy rozwój teorii i praktyki zarządzania ekologicznego wskazuje, że system zarządzania realizujący cele ekologiczne powinien opierać działania na następujących zasadach: zanieczyszczający płaci, użytkownik płaci, przezorności, - 121 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski współodpowiedzialności, pomocniczości. Są to zasady powszechnie już akceptowane i stosowane w wielu krajach. Jednocześnie z istoty koncepcji zrównoważonego rozwoju wynikają tzw. złote reguły zarządzania ekologicznego: nieodnawialne zasoby środowiska powinny być wykorzystywane w takim zakresie, w jakim istnieje możliwość ich substytucyjnego kompensowania zasobami odnawialnymi, odnawialne zasoby środowiska powinny być wykorzystywane tylko w zakresie nie przekraczającym stopnia ich odnawialności, chłonność środowiska nie powinna być w żadnym zakresie przekroczona, różnorodność biologiczna środowiska nie powinna maleć. Zarządzanie środowiskiem odbywa się na kilku szczeblach. W gminach zarządzanie dotyczy zadań własnych oraz jednostek organizacyjnych gminy. W powiecie zarządzanie dotyczy działań własnych (podejmowanych przez powiat) oraz działań poszczególnych gmin, ważnych w skali powiatu, a także jednostek organizacyjnych, obejmujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Ponadto administracja publiczna województwa również w ramach swoich obowiązków i kompetencji realizuje zadania związane z zarządzaniem środowiskiem w powiecie. Podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska kierują się głównie efektami ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, a od niedawna liczą się także z głosami opinii społecznej. Na tym szczeblu zarządzanie środowiskiem odbywa się przez: dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa, porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń, modernizacje technologii, eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska instalowanie urządzeń ochrony środowiska, stała kontrole emisji zanieczyszczeń. Instytucje działające w ramach administracji odpowiedzialnych za wykonywanie i egzekwowanie prawa mają głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska przez: racjonalne planowanie przestrzenne, kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, porządkowanie działalności związanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, Jak wcześniej powiedziano, podstawowymi organami wykonawczymi w dziedzinie ochrony środowiska są wojewoda i starosta. Istotnym novum w nowym podziale kompetencji jest nałożenie na wszystkie szczeble samorządu i organów rządowych ochrony środowiska obowiązku wzajemnego informowania się i uzgadniania. Na uwagę zasługuje w tym kontekście wzmocnienie relacji i wpływu organów samorządowych na działania Inspekcji Ochrony Środowiska, a także przyznanie odpowiednich uprawnień kontrolnych organom samorządowym. Przepisy przewidują tworzenie na wszystkich szczeblach administracji rozbudowanego systemu dokumentów planistycznych wytyczających generalne kierunki polityki rozwoju w kontekście ochrony środowiska i zagospodarowania przestrzennego. Organy wykonawcze województw, powiatów i gmin sporządzają programy ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Dokumenty dotyczące zagospodarowania przestrzennego sporządza się na wszystkich szczeblach, ale nie wszystkie mają jednakową moc prawną i rolę w całym systemie. Z punktu widzenia - 122 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski prawnego najmocniejszą pozycją w omawianej strukturze ma gmina, gdyż tylko miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, uchwalane przez gminy, mają rangę obowiązującego powszechnie przepisu prawa. Oznacza to w uproszczeniu, ze wszelkie programy, plany i strategie formułowane na różnych szczeblach mają tylko wtedy szanse realizacji, jeśli znajdą odzwierciedlenie w konkretnym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska Podstawową zasadą realizacji programu ochrony środowiska powinna być zasada wykonywania zadań przez poszczególne jednostki włączone w zagadnienia ochrony środowiska, świadome istnienia programu i swojego uczestnictwa w nim. Ogólny schemat zarządzania programem przedstawiono poniżej. DIAGNOZA WYBÓR CELÓW WYBÓR SPOSOBÓW OSIĄGANIA CELÓW PROPOZYCJA KOREKT STWIERDZENIE OSIĄGNIĘCIA CELU REALIZACJA PROGRAMU SPRAWDZENIE WYNIKÓW ZMIANA PONOWNA DIAGNOZA I KOREKTA CELÓW Rysunek 17 Schemat zarządzania programem ochrony środowiska Szanse na skuteczne wdrożenie Programu daje dobra organizacja zarządzania nim. Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji Programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim. Są to: Podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem. Podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące Podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu. Społeczność gminy w Lewinie Brzeskim jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu. Główna odpowiedzialność za realizacje Programu spoczywa na Burmistrzu , który składa Radzie Miejskiej raporty z wykonania Programu. Gmina współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla powiatowego i wojewódzkiego, które dysponują instrumentarium wynikającym z ich kompetencji. Wojewoda (oraz podległe mu służby zespolone) dysponuje instrumentarium prawnym umożliwiającym reglamentowanie - 123 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski korzystania ze środowiska. Natomiast w dyspozycji Zarządu Województwa znajdują się instrumenty finansowe na realizacje zadań programu (poprzez WFOŚiGW). Ponadto Burmistrz współdziała z instytucjami administracji specjalnej w dyspozycji, których znajdują się instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują respektowanie prawa, prowadzą, monitoring stanu środowiska (IŚ, WIOŚ), prowadzą monitoring wód (RZGW). Burmistrz będzie wspierany przez Radę Programu, która już została ukonstytuowana dla potrzeb opracowania niniejszego Programu. Rada Programu będzie nadzorowała realizacje Programu, zapoznając się z okresowymi raportami nt. wykonania zadań i uzyskanych efektów ekologicznych. Zadaniem Rady jest uzyskanie płaszczyzny społecznego uzgadniania sposobu osiągania celów Programu. Przedstawiciele różnych stron włączonych w realizacje Programu będą mieli różne poglądy nt. realizacji celów Programu i konkretnych przedsięwzięć. Istnieje zatem potrzeba stworzenia obiektywnych warunków uzgadniania współpracy w realizacji zadań programu i udziału we wdrażaniu Programu. Tę rolę ma spełniać Rada Programu. Posiedzenia Rady Programu powinny się odbywać ok. 3-4 razy w roku (nie rzadziej niż 2 razy). Optymalizacja zarządzania procesem wdrażania Programu związana jest z utworzeniem komórki wykonawczej Programu - Zespołu Realizacji Programu, w którym wiodącą rolę będą pełnili wyznaczeni pracownicy Wydziału Gospodarki Komunalnej, Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miejskiego w Lewinie Brzeskim. Zadaniami tego Zespołu powinny być przede wszystkim: koordynacja działań i współdziałania uczestników Programu, monitoring realizacji zadań Programu, sprawozdawczość przed Radą Programu, udrażnianie kanałów przepływu informacji niezbędnych w koordynacji działań w Programie. W ramach Zespołu Realizacji Programu należy wyznaczyć osobę, która będzie pełniła rolę Kierownika Wdrażania Programu. Kierownik (pracownik Wydziału Gospodarki Komunalnej, Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miejskiego w Lewinie Brzeskim) będąc odpowiedzialnym za prace Zespołu, będzie ściśle współpracował z Radą Programu i Burmistrzem. Bezpośrednim realizatorem zadań nakreślonych w programie są: samorządy gminne jako realizatorzy inwestycji w zakresie ochrony środowiska na własnym terenie oraz podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez Program. Wypracowane procedury i strategie powinny po ustaleniu i weryfikacji stać się rutyną i podstawą zinstytucjonalizowanej współpracy pomiędzy partnerami różnych szczebli decyzyjnych i środowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru. Następuje uporządkowanie i uczytelnienie samego procesu planowania i zarządzania na tyle, że pewne działania stając się rutyną, powodują samoistne powtarzanie się dobrych rozwiązań wytwarzając mechanizmy samoregulacji. Jak już wspomniano wcześniej, odbiorcą Programu są mieszkańcy Gminy Lewin Brzeski, którzy subiektywnie oceniają efekty wdrożonych przedsięwzięć. Ocenę taką można uzyskać poprzez wprowadzenie odpowiednich mierników świadomości społecznej, co opisano w dalszej części dokumentu. XII. SYSTEM OCENY REALIZACJI PROGRAMU WRAZ Z PROPONOWANYMI WSKAŹNIKAMI Ocena realizacji Programu polega przede wszystkim na monitorowaniu, czyli obserwacji zmian w wielu wzajemnie ze sobą powiązanych sferach funkcjonowania danego obszaru (ekonomicznej, społecznej, ekologicznej itp.). Analogicznie, jak na poziomie wojewódzkim został określony „system monitoringu i oceny proponujemy stworzenie: a) systemu zbierania i selekcjonowania informacji, - 124 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski b) systemu oceny i interpretacji zgromadzonych danych. Procesy te powinny być analogiczne na poziomie Gminy i Województwa. Proponowany system monitoringu powinien zawierać działania określone w Programie Operacyjnym Województwa: permanentne pozyskiwanie danych liczbowych oraz informacji dotyczących realizacji poszczególnych zadań Programu (materiał stanowiący podstawę do analiz i ocen), przetworzenie i analiza danych, przygotowanie raportów z realizacji zadań ujętych w Programie, analiza porównawcza osiągniętych wyników z założeniami Programu; określenie stopnia wykonania zapisów przyjętego Programu oraz identyfikacja ewentualnych rozbieżności, analiza przyczyn zarejestrowanych odstępstw oraz identyfikacja działań korygujących polegających na modyfikacji dotychczasowych oraz ewentualne wprowadzenie nowych instrumentów wsparcia, wykonanie działań korygujących. Zbudowanie takiego systemu monitoringu i prowadzenie opisanych działań pozwoli na bieżące monitorowanie realizacji Programu. Podstawą dla sprawnego zbierania danych monitoringu jest opracowany zestaw mierników. XII.3. Mierniki ekorozwoju Brak możliwości realnego monitorowania wszystkich elementów środowiska powoduje zaistnienie konieczności stosowania specjalnie do tego celu opracowanej listy wskaźników, jakimi można posługiwać się przy ocenie postępów w realizacji wyznaczonych celów. Zasadniczym zadaniem wskaźników realizacji celów tzw. wskaźników ekorozwoju jest stworzenie możliwości realnego zobrazowanie stopnia realizacji zasad i celów przyjmowanych w Programie. Przyjęte wskaźniki powinny: - ułatwiać ocenę stopnia realizacji obranych celów - idei ekorozwoju, - określać osiąganą dynamikę realizacji ekorozwoju i istniejące problemy, - pobudzać do większej aktywności, - weryfikować obowiązujące kierunki polityki i przyjęte wcześniej cele rozwojowe oraz strategie ich osiągania. Proponowane w ostatnich latach przez organizacje międzynarodowe systemy wskaźników nie zawsze spełniają postulat harmonizacji ładów dziedzinowych (ekonomicznego, społecznego i ekologicznego). Systemy takie zostały m.in. opracowane przez agendy ONZ, OECD, Bank Światowy, IUCN i Europejską Agencję ds. Ochrony Środowiska (EEA). Wskaźniki dla Programu Ochrony Środowiska Gminy Lewin Brzeski powinny być zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa, Programem Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego - z uwzględnieniem określonych w tych Programach wymogów sprawozdawczych. Istotnym w tym zakresie może być również wskazanie wymogów dotyczących sporządzanych, co 2 lata Raportów z realizacji Programu Ochrony Środowiska. Poniżej przedstawiono jako punkt wyjścia dla Gminy Lewin Brzeski - do rozważenia propozycje wskaźników na różnych poziomach. Unia Europejska nie przyjęła jeszcze jednoznacznie określonego zestawu wskaźników. Próby opracowania takiego zestawu wskaźników podjęte zostały przez Europejską Agencję Środowiska, (EEA), która w roku 2000 zaproponowała ujęcie wskaźników ekorozwoju w cztery grupy: wskaźniki społeczno-ekonomiczne, środowiskowe, wskaźniki wydajności - 125 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski ekologicznej i wskaźniki efektywności realizowanych polityk. Jednocześnie EEA wspólnie z Komisją Europejską zaczęła stosować w praktyce komplet 32 wskaźników, tzw. TERM (Transport and Environment Reporting Mechanism) publikując w grudniu 1999 roku we współpracy z Eurostatem, pierwszy ich zestaw. Również w 1999 roku ukazał się zestaw wskaźników dotyczących polityki energetycznej UE przygotowany przez Komisję Europejską. Obejmował on 65 wskaźników ujętych w pięć grup: podaż energii, zużycie energii, środowisko, przemysł energetyczny i rynki energetyczne. W roku 2000 opublikowano dokument prezentujący zbiór wskaźników dotyczących kwestii środowiska we Wspólnej Polityce Rolnej. Dyrekcja Generalna ds. Gospodarki (Enterprise) w raporcie opracowanym na jej zlecenie przez konsorcjum utworzone na Uniwersytecie Sussex zatytułowany "Indicators for Monitoring Integration of Environment and Sustainable Development in Enterprise Policy" zaproponowała używanie trzech grup wskaźników: głównych (headline), wskaźników integracji oraz wskaźników odnoszących się do procesu. Wskaźniki główne powinny odzwierciedlać najważniejsze trendy ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. Zaliczono do nich np. procent populacji z dostępem do Internetu (sfera społeczna), dzienną produkcję odpadów (sfera środowiskowa) i procent dochodu narodowego brutto przeznaczany na badania i rozwój (sfera ekonomiczna). Wskaźniki integracji obejmują takie parametry jak np. liczba nowo tworzonych firm, które oferują usługi związane ze środowiskiem oraz ilość odpadów wytwarzanych przez przemysł na jednostkę wartości dodanej. Ostatnia grupa wskaźników – odnoszących się do procesów - ma umożliwić śledzenie procesów zachodzących wewnątrz instytucji administracyjnych i w przedsiębiorstwach. Pojawiły się tu takie parametry jak procent wydatków publicznych, do których stosowano kryteria środowiskowe, oraz liczba przedsiębiorstw, które produkują choć jeden produkt oznaczony etykietą EU Eco-Label. European Environmental Bureau, przygotowało własny zestaw 10 wskaźników, mogących służyć do oceny realizacji polityki ekologicznej Komisji Europejskiej. Należą do nich: - Emisja do powietrza czterech rodzajów zanieczyszczeń (SOx, NOx, NH3, LZO); - Procentowy udział czystych wód powierzchniowych; - Całkowita emisja CO2 i pięciu innych gazów cieplarnianych (CH4, N2O, typu HFC i PFC oraz SF6); - Indeks uwolnionych do środowiska substancji niebezpiecznych, ważony względem toksyczności dla ludzi i ekotoksyczności; - Udział obszarów zabudowanych w ogólnej powierzchni; - Indeks różnorodności biologicznej oparty na zróżnicowaniu na poziomie genetycznym i siedliskowym (nie przyjęto jeszcze dokładnej definicji); - Całkowite zużycie wody i procentowy udział naturalnego uzupełniania jej zasobów; - Całkowite zużycie surowców i ogólna ilość wytworzonych odpadów, w tym udział materiałów wykorzystywanych wtórnie lub uzyskanych z recyklingu; - Całkowita liczba przejechanych pasażerokilometrów (pkm) i tonokilometrów (tkm) oraz całkowite zużycie energii; - Zużycie pestycydów (w tonach czynnego składnika, ważone względem toksyczności dla ludzi i ekotoksyczności). XII.4. Mierniki wg Polityki Ekologicznej Państwa Do szczególnie ważnych mierników realizacji polityki ekologicznej zaliczono: - stopień zmniejszenia różnicy (w %) między faktycznym zanieczyszczeniem środowiska, a naukowo uzasadnionym dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym), - 126 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski - - ilość zużywanej energii, materiałów, wody oraz ilość wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszczeń w przeliczeniu na jednostkę dochodu narodowego lub wielkość produkcji (wyrażoną w wielkościach fizycznych lub wartością sprzedaną), stosunek kosztów do uzyskiwanych efektów ekologicznych (dla oceny Programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska), techniczno-technologiczne charakterystyki materiałów, urządzeń produktów (np. zawartość ołowiu w benzynie, zawartość rtęci w bateriach, jednostkowa emisja węglowodorów przy eksploatacji samochodu, poziom hałasu w czasie pracy samochodu itd.), zgodnie z zasadą dostępu do informacji dane te powinny być ujawniane na metkach lub dokumentach technicznych produktu. Powyższe wskaźniki powinny być gromadzone i wykorzystywane do ocen realizacji w dwóch przekrojach: terytorialnym (do zakładu włącznie) i branżowym. Poza wymienionymi wyżej miernikami stosowane będą również wskaźniki: a) wskaźniki społeczno-ekonomiczne: - wzrost PKB oraz systematyczny wzrost poziomu życia obywateli; - poprawa stanu zdrowia obywateli (długość życia, spadek umieralności niemowląt, spadek zachorowalności); - zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz zmniejszenie całkowitych przepływów materiałowych; - wzrost dochodów z rolnictwa; - zmniejszenie tempa przyrostu obszarów wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych; - przyrost miejsc pracy w wyniku realizacji przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska; b) wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko: - zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód lądowych i morskich, poprawę jakości wód płynących, stojących i wód podziemnych, a szczególnie głównych zbiorników wód podziemnych, poprawę jakości wody do picia oraz spełnienie przez wszystkie te rodzaje wód wymagań jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej; - zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza (przede wszystkim metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych, substancji zakwaszających, pyłów i lotnych związków organicznych); - zmniejszenie uciążliwości hałasu; - zmniejszenie ilości wytwarzanych i składowanych odpadów oraz rozszerzenie zakresu ich gospodarczego wykorzystania; - ograniczenie degradacji gleb; - wzrost lesistości kraju (rozszerzenie renaturalizacji obszarów leśnych); - zahamowanie zaniku gatunków roślin i zwierząt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk; - zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczającą przyrodą; c) wskaźniki aktywności państwa i społeczeństwa: - kompletność i stabilność regulacji prawnych; spójność i efekty działań w zakresie monitoringu i kontroli; zakres i efekty działań edukacyjnych; opracowywanie i realizowanie przez grupy i organizacje pozarządowe projektów na rzecz ochrony środowiska. - 127 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski XII.5. Monitoring wdrażania Programu Zgodnie z zapisami Polityki Ekologicznej Państwa głównym celem średniookresowym (do 2010 r.) w sprawie kontroli i monitoringu jest pełna harmonizacja procedur i zakresu działań w tej dziedzinie z zaleceniami OECD, wymogami Unii Europejskiej oraz zobowiązaniami wobec konwencji międzynarodowych. Wymaga to w latach 2004-2007 działań: powołanie nowych struktur organizacyjnych i wdrożenie systemów obiegu informacji w dziedzinie środowiska, niezbędnych do spełnienia przez Polskę warunków uczestnictwa w Unii Europejskiej i realizacji innych zobowiązań międzynarodowych, w tym: wdrożenie systemu rejestracji substancji niebezpiecznych spełniającego wszystkie wymagania ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz ustawy o ochronie roślin uprawnych (2004 r.); wdrożenie systemu informatycznego PRTR (uwalnianie i transfer zanieczyszczeń) (2004 r.); wdrożenie systemu informatycznego SPIRS (rejestracja obiektów niebezpiecznych zgodnie z wymaganiami dyrektywy Seveso II) (2004 r.); wzmocnienie etatowe służb inspekcji ochrony środowiska na szczeblu centralnym i regionalnym (2004 r.). XII.5.1. Zakres monitoringu Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: Określenia stopnia wykonania przedsięwzięć / działań. Określenia stopnia realizacji przyjętych celów. Oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem. Analizy przyczyn tych rozbieżności. Burmistrz (poprzez Zespół Realizacji Programu) będzie oceniał, co dwa lata stopień wdrożenia Programu. Ocena ta będzie podstawą przygotowania raportu z wykonania Programu. W początkowym okresie wdrażania Programu również, co dwa lata będzie weryfikowana lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w najbliższych czterech latach. Oznacza to, że pod koniec 2005 roku powinna być przygotowana nowa lista obejmująca lata 2006 – 2009. W cyklu czteroletnim będzie oceniany stopień realizacji celów średniookresowych (w niniejszym dokumencie obejmujących okres do 2011 r.). Ocena ta będzie bazą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotyczących okresu, na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska. Ocena postępów we wdrażaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu, (co dwa lata). Opracowanie listy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w kolejnych czterech latach, (co dwa lata). Aktualizacja celów ekologicznych i kierunków działań, (co cztery lata). XII.5.2. Wskaźniki monitorowania efektywności Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Lewin Brzeski. - 128 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski System statystyki publicznej i państwowego monitoringu środowiska oraz pozostałe mechanizmy nadzoru i kontroli powinny być tak zmodyfikowane, aby można było: co 2 lata dokonywać oceny realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska sporządzonych w celu realizacji polityki ekologicznej państwa; dokonywać oceny realizacji programów naprawczych poszczególnych komponentów środowiska przez organy inspekcji ochrony środowiska na szczeblu krajowym i wojewódzkim. Do szczególnie ważnych mierników realizacji polityki ekologicznej państwa należy zaliczyć: stopień zmniejszenia różnicy (w %) między faktycznym zanieczyszczeniem środowiska (np. depozycją lub koncentracją poszczególnych zanieczyszczeń w powietrzu, wodzie, glebie), a naukowo uzasadnionym zanieczyszczeniem dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym); ilość zużywanej energii, materiałów, wody oraz ilość wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszczeń w przeliczeniu na jednostkę dochodu narodowego lub wielkość produkcji (wyrażoną w jednostkach fizycznych lub wartością sprzedaną); stosunek uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszonych nakładów (dla oceny programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska); techniczno-ekologiczne charakterystyki materiałów, urządzeń, produktów (np. zawartość ołowiu w benzynie, zawartość rtęci w bateriach, jednostkowa emisja węglowodorów przy eksploatacji samochodu, poziom hałasu w czasie pracy samochodu itp.); zgodnie z zasadą dostępu do informacji dane te powinny być ujawniane na etykietach lub w dokumentach technicznych produktów. Powyższe wskaźniki powinny być gromadzone i wykorzystywane do ocen realizacji polityki ekologicznej państwa w dwóch przekrojach: terytorialnym i branżowym (do zakładu włącznie). Poza głównymi miernikami przy ocenie skuteczności realizacji polityki ekologicznej państwa będą stosowane wskaźniki społeczno - ekonomiczne, wskaźniki presji na środowisko i stanu środowiska oraz wskaźniki reakcji państwa i społeczeństwa, a mianowicie: wskaźniki społeczno - ekonomiczne: poprawa stanu zdrowia obywateli, mierzona przy pomocy takich mierników, jak długość życia, spadek umieralności niemowląt, spadek zachorowalności na obszarach, w których szkodliwe oddziaływania na środowisko i zdrowie występują w szczególnie dużym natężeniu (obszary najsilniej uprzemysłowione i zurbanizowane); zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz zmniejszenie całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce; zmniejszenie tempa przyrostu obszarów wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych; coroczny przyrost netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsięwzięć ochrony środowiska; wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko: zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód, poprawa jakości wód płynących, stojących i wód podziemnych, a szczególnie głównych zbiorników wód podziemnych, poprawa jakości wody do picia oraz spełnienie przez wszystkie te rodzaje wód wymagań jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej; - 129 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski poprawa jakości powietrza poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza (zwłaszcza zanieczyszczeń szczególnie szkodliwych dla zdrowia i zanieczyszczeń wywierających najbardziej niekorzystny wpływ na ekosystemy, a więc przede wszystkim metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych, substancji zakwaszających, pyłów i lotnych związków organicznych); zmniejszenie uciążliwości hałasu, przede wszystkim poziomu hałasu na granicy własności wokół obiektów przemysłowych, hałasu ulicznego w miastach oraz hałasu wzdłuż tras komunikacyjnych; zmniejszenie ilości wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenie zakresu ich gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenie zagrożeń dla środowiska ze strony odpadów niebezpiecznych; ograniczenie degradacji gleb, zmniejszenie powierzchni obszarów zdegradowanych na terenach poprzemysłowych i terenach po byłych bazach wojsk radzieckich, w tym likwidacja starych składowisk odpadów, zwiększenie skali przywracania obszarów bezpośrednio lub pośrednio zdegradowanych przez działalność gospodarczą do stanu równowagi ekologicznej, ograniczenie pogarszania się jakości środowiska w jednostkach osadniczych i powstrzymanie procesów degradacji zabytków kultury; wzrost lesistości, rozszerzenie denaturalizacji obszarów leśnych oraz wzrost zapasu i przyrost masy drzewnej, a także wzrost poziomu różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych i poprawa stanu zdrowotności lasów będących pod wpływem zanieczyszczeń powietrza, wody lub gleby; zahamowanie zaniku gatunków roślin i zwierząt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk, a także pomyślne reintrodukcje gatunków; zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczającą przyrodą; wskaźniki aktywności państwa i społeczeństwa: kompletność regulacji prawnych i tempo ich harmonizacji z prawem wspólnotowym i prawem międzynarodowym; spójność i efekty działań w zakresie monitoringu i kontroli; zakres i efekty działań edukacyjnych oraz stopień udziału społeczeństwa w procesach decyzyjnych; opracowanie i realizowanie przez grupy i organizacje pozarządowe projektów na rzecz ochrony środowiska. W nawiązaniu do wykonywanych ocen będą sporządzane 2 rodzaje raportów: raporty Rady Ministrów z realizacji polityki ekologicznej państwa przedkładane Sejmowi, sporządzane co 4 lata; raporty zarządów województwa, powiatu i gminny, przedkładane odpowiednio sejmikowi województwa. Poniżej zaproponowano istotne wskaźniki, przyjmując że lista ta nie jest wyczerpująca i będzie sukcesywnie modyfikowana. - 130 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Tabela 18 Wskaźniki monitorowania Programu dla gminy Lewin Brzeski Wskaźniki stanu środowiska i zmiany Wskaźnik wyjściowy presji na środowisko Jakość wód powierzchniowych; udział opisowo wg pomiarów w punktach wód pozaklasowych (wg oceny ogólnej) kontrolnych Jakość wód podziemnych; udział wód o bardzo dobrej i dobrej jakości (klasa Ia i jw. Ib) Stopień zwodociągowania gminy (liczba mieszkańców korzystających ze % zbiorczej sieci wodociągowej / km sieci wodociągowej rzeczywista liczba mieszkańców) Stopień skanalizowania gminy (liczba mieszkańców podłączonych do % kanalizacji / rzeczywista liczba km sieci kanalizacyjnej mieszkańców)* Ilość wytwarzanych odpadów kg/rok komunalnych / 1 mieszkańca x rok Udział odpadów komunalnych unieszkodliwionych poprzez % składowanie Udział odpadów z sektora gospodarczego unieszkodliwionych % przez składowanie Zanieczyszczenie powietrza Średnioroczne stężenia atmosferycznego w punkcie poszczególnych zanieczyszczeń pomiarowym wg obowiązującej metodyki Wskaźnik lesistości gminy % Procentowy udział powierzchnia terenów objętych ochroną prawną (parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty % przyrody, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne) Liczba gospodarstw ekologicznych posiadających certyfikat (powierzchnia 0 (0 ha) upraw) Określenie powyższych wskaźników wymaga posiadania odpowiednich informacji: Pochodzących z monitoringu środowiska. Informacje te pochodzą głównie z WIOŚ; Pochodzących z przeprowadzenia odpowiednich badań społecznych, np. raz na 4 lata. Badania te powinny być prowadzone przez wyspecjalizowane jednostki badania opinii społecznej. Mierniki społecznych efektów programu są wielkościami wolnozmiennymi. Są wynikiem badań opinii społecznej i specjalistycznych opracowań służących jakościowej ocenie udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a także ocenie odbioru przez społeczeństwo efektów programu przez ilość i jakość interwencji zgłaszanych do Starostwa, Urzędu Gminy, Wojewody, WIOŚ. - 131 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski W oparciu o analizę wskaźników będzie możliwa ocena efektywności realizacji „Programu ochrony środowiska” a w oparciu o ta ocenę – aktualizować program. XIII. MONITOROWANIE PROGRAMU – MIERNIKI REALIZACJI ZADAŃ W zarządzaniu POŚ należy odróżnić te elementy działań, które poddają się procesowi planowania od tych, których nie można przewidzieć i które umykaj tradycyjnym metodom zarządzania (np. związane z różnego rodzaju klęskami żywiołowymi, awariami, ale również z załamaniem systemu finansowania w wyniku niestabilnej polityki finansowej państwa). Dlatego bardzo istotnym elementem z punktu widzenia wdrażania jest właściwe zaplanowanie procesu monitorowania programu, który pozwoli na śledzenie wykonywania zadania na każdym jego etapie. Monitorowanie jest procesem, który ma na celu analizowanie realizacji programu (stanu zawansowania poszczególnych projektów) i jego zgodności z postawionymi celami. Istotą monitorowania jest wyciąganie wniosków z tego, co zostało i co nie zostało zrobione, a także modyfikowanie dalszych poczynań w taki sposób, aby osiągnąć zakładany cel w przyszłości. Istotnym elementem monitorowania jest wypracowanie technik zbierania informacji oraz opracowanie odpowiednich wskaźników, które będą odzwierciedlały efektywność prowadzonych działań . Ustawa Prawo ochrony środowiska, nakładająca na wójta/burmistrza obowiązek udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, rodzi przede wszystkim potrzebę stworzenia systemu gromadzenia i upowszechniania informacji z tego obszaru. Dlatego w zaproponowanym programie tak dużą wagę przywiązuje się do mierników wykonania zadań i obiektywnych wskaźników zmiany stanu środowiska. W rozdziale „Zestawienie i harmonogram działań” do każdego z określonych w czasie i mierzalnych zadań dokonano wyboru jednego lub maksymalnie dwóch wskaźników ich monitorowania. Ograniczona liczba wskaźników wynika z praktyki trudności pozyskiwania danych. Wskaźniki są miarami, które podsumowują informacje z danego obszaru i dostarczają wiarygodnych odpowiedzi na pytania stawiane przez osoby podejmujące decyzje i tworzące politykę ochrony środowiska. Przedstawiają tendencje i dostarczają informacji, głównie ilościowych, przydatnych w określaniu standardów i limitów, do których dąży gmina. Świadomie stosowane mogą stać się czymś więcej niż tylko fragmentami obligatoryjnej informacji, przekazywanej społeczności lokalnej. Jeżeli zostaną przygotowane w odpowiedzi na dobrze zdefiniowane cele, wskaźniki pomagają ustalać priorytety w realizacji zadań, a i ich monitorowanie może stanowić nieocenioną pomoc w kształtowaniu postaw proekologicznych oraz uzasadnianiu i uzyskiwaniu akceptacji dla czasami kontrowersyjnych decyzji dotyczących środowiska naturalnego. Reasumując, podstawą efektywnego wdrażania POŚ dla Gminy Lewin Brzeski jest: o Uchwała Rady Miejskiej o przystąpieniu do realizacji POŚ , nadająca programowi wysoką rangę i wspierająca warunki jego wykonania oraz o Przygotowany na lata 2004 – 2007 program działań, który: zawiera realistyczne cele i określone w czasie, mierzalne zadania, wskazuje źródła finansowania, posiada ustaloną procedurę monitorowania zadań, ma jednego koordynatora, uprawnionego do podejmowania decyzji, jest wdrażany przez zespół o dostatecznych kwalifikacjach i kompetencjach, jest znany, akceptowany i wspierany w realizacji przez społeczność lokalną. - 132 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski W II Polityce Ekologicznej Państwa wskazano na konieczność prowadzenia monitoringu każdego z elementów środowiska. Od roku 2002 wdrażany jest zmodernizowany system monitoringu emisji zanieczyszczeń i jakości wód w nawiązaniu do standardów Unii Europejskiej. W zakresie gospodarowania odpadami powstanie skuteczny system kontroli i nadzoru wraz z monitoringiem. System ten ma być zrealizowany do roku 2010. Także w perspektywie średniookresowej ma zostać wprowadzony monitoring różnorodności biologicznej, wraz z wdrożeniem kryteriów i wskaźników do kontroli skuteczności wprowadzania polityki ekologicznej państwa. W horyzoncie długookresowym (do 2025 r.) stworzona będzie sieć monitorowania poziomu hałasu w newralgicznych, z punktu widzenia zagrożenia hałasem, rejonach wszystkich miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Zgodnie z założeniami zawartymi w dokumencie II Polityka Ekologiczna Państwa rozwijany będzie monitoring poszczególnych elementów środowiska na terenie powiatu Brzeskiego. Dalszy rozwój monitoringu wszystkich elementów środowiska wymogami prawa polskiego i przepisami Unii Europejskiej. zgodnie z Zwłaszcza po przystąpieniem Polski do struktur Unii Europejskiej konieczne jest przeprowadzenie działań, które pozwoliłyby na uzupełnienie danych o środowisku. Bardzo istotna jest również harmonizacja procedur i zakresu działań z zaleceniami OECD, wymaganiami Unii i zobowiązaniami wobec konwencji międzynarodowych. Rozwój monitoringu i modyfikacje powinny zmierzać w kierunku umożliwienia wykorzystania istniejących systemów na potrzeby kontrolowania realizacji polityki ekologicznej. W województwie opolskim podjęte zostaną działania dotyczące tworzenia sieci wymiany informacji między instytucjami szczebla wojewódzkiego, powiatami i gminami. Sieć musi być nastawiona na dwa rodzaje informacji: ilościowe i jakościowe dane o stanie środowiska; dane o polityce ekologicznej oraz planowanych i podejmowanych działaniach. Powstanie zintegrowany system informacji, którego dysponentem i administratorem będzie WIOŚ w Opolu. Na tej płaszczyźnie będzie możliwa wymiana informacji pomiędzy organami administracji rządowej i samorządowej. Ponadto władze województwa odpowiedzialne będą za koordynację wewnętrznych powiązań pomiędzy obydwoma rodzajami informacji. Tylko w ten sposób będzie można ocenić efektywność instrumentów polityki ekologicznej. Monitoring będzie prowadzony systematycznie w zakresie wszystkich komponentów środowiska (powietrze atmosferyczne, wody powierzchniowe i podziemne, odpady, gleby, hałas, monitoring lasów), a na jego podstawie będzie określana ocena stanu środowiska i ocena stopnia wdrożenia niniejszego Programu Ochrony Środowiska wraz z danymi na temat konkretnych działań. XIII.1. MONITORING JAKOŚCI ŚRODOWISKA I POLITYKI ŚRODOWISKOWEJ Monitoring środowiska, czyli system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska jest ważnym narzędziem wykorzystywanym w zarządzaniu zasobami środowiska, służącym przede wszystkim profilaktyce, a także aktywizacji działań wpływających na podniesienie jakości środowiska przy minimalizacji kosztów. Dane uzyskane dzięki właściwie prowadzonemu monitoringowi stanowią podstawę oceny skuteczności realizacji zadań ekologicznych szczebla wojewódzkiego, powiatowego czy gminnego, są źródłem informacji wykorzystywanych przy opracowywaniu planów zagospodarowania przestrzennego, planów strategicznych, dokonywania ocen oddziaływania na środowisko i prac studialnych, a - 133 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski przede wszystkim umożliwiają podejmowanie trafnych decyzji gospodarczych dotyczących prowadzenia najlepszych dla regionu działań inwestycyjnych. Wyniki badań uzyskane dzięki monitoringowi i działalności kontrolnej WIOŚ województwa opolskiego zawarte są w rocznych raportach o stanie środowiska. Uzyskane dane pełnią ważną funkcję edukacyjną i są wykorzystywane przez różnorodne media, podczas szkoleń, konferencji i warsztatów. Obecnie za najważniejsze zadania w zakresie monitoringu zarówno na terenie powiatu brzeskiego, województwa opolskiego, jak i w całej Polsce można uznać: 1. dostosowanie istniejących sieci pomiarowo badawczych oraz systemu informatycznego do wymagań unijnych, w celu automatyzacji procesów pomiarowych zapewniającej szybkie i bieżące informowanie społeczeństwa; 2. określenie źródeł finansowania badań środowiska. Obecnie, z uwagi na bardzo słabą kondycję finansową powiatów, planuje się na okres przejściowy ustawowo określić, iż monitoring środowiska w sieci wojewódzkiej prowadzony będzie ze środków wojewódzkich funduszy; 3. przeprowadzenie akcji uświadamiających organom administracyjnym użyteczność danych pochodzących z monitoringu w podejmowaniu właściwych decyzji gospodarczych. XIII.1.1. Monitoring jakości środowiska Biorąc pod uwagę wytyczne Programu Ochrony Środowiska monitoring środowiska w powiecie prudnickim powinien mieć charakter całościowy i składać się z monitoringu wszystkich elementów środowiska, takich jak: powierzchniowych wód płynących (rzeki), wód podziemnych, zbiorników zaporowych, wody pitnej, jakości powietrza, gleb, odpadów, hałasu, przyrody, lasów. Przy racjonalizacji programu monitoringu regionalnego dla potrzeb analitycznych należy dążyć aby otrzymywane informacje ekologiczne były spójne i mogły być jednolicie opracowywane, przez co możliwe będzie porównywanie wyników dla całych regionów oraz wyciąganie wniosków w skali makroregionów. Należy utrzymać zasadę zachowania badań monitoringowych w ręku jednej instytucji badawczo koordynacyjnej, gdyż ich rozdrobnienie zakłóci zasadę unifikacji badań i ocen, a także nie pozwoli na osiągnięcie celów monitoringowych. XIII.1.2. Monitoring powierzchniowych wód płynących oraz monitoring wody pitnej Program analitycznego monitoringu powinien być zgodny zarówno z normami polskimi jak i uregulowaniami dyrektyw UE. Według jednej z dyrektyw częstotliwość poborów winna rosnąć wraz ze stopniem zagrożenia spowodowanym pogarszaniem się jakości wody, co pozostaje w zgodności z przyjętą w założeniach monitoringu państwowego zasadą jednokrotnego miesięcznie badania prób wody. Porównując Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi (DzU. z 1991 r. Nr 116, poz. 503 - zał. Nr 1), oraz program analityczny wynikający z dyrektyw Unii Europejskiej można stwierdzić, że z 60 wskaźników objętych przytoczonymi wyżej dyrektywami Rady Unii Europejskiej dotyczącymi wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do różnych zastosowań 36 wskaźników jest w pełni zgodnych z polskimi, 8 wskaźników wymaga przeliczenia, natomiast 16 wskaźników nie jest oznaczanych - i o te wskaźniki należy stopniowo rozszerzać wykaz realizowanych w regionie i kraju badań jakości wód powierzchniowych. Należy zwrócić równocześnie uwagę, że niezależnie od ww. dyrektyw poszczególne państwa europejskie posiadają własne programy monitoringu; natomiast Dyrektywa Nr 91/271/EWG w sprawie ścieków komunalnych nakłada obowiązek - 134 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski okresowego badania jakości ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych; obecnie w Polsce nie ma aktualnego ustawodawstwa w tym zakresie. XIII.1.3. Monitoring jakości powietrza oraz kontrola narażenia mieszkańców na skutki zanieczyszczenia powietrza (tzw. monitoring aerosanitarny) Monitoring powietrza powinien odpowiadać ustaleniom Dyrektywy Nr 96/62/WE w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza. (Dyrektywa ta jest zwana potocznie dyrektywą ramową i wynikają z niej ustalenia innych dyrektyw dotyczących norm zanieczyszczeń powietrza, sposobu badania jakości powietrza itp.). System taki składać się powinien z określonej liczby stacji do automatycznych pomiarów jakości powietrza, szczególnie w tych rejonach, gdzie istnieje najwyższe ryzyko przekroczenia stężeń dopuszczalnych, co umożliwi nadzór ogólny nad stanem jakości powietrza w całym województwie oraz wprowadzenie do regionu jednolitej instrukcji alertowo-alarmowej dla stanów smogowych. Program analityczny realizowany na dotychczasowych stacjach do pomiarów jakości powietrza winien być wzbogacony o pomiary benzenu i ołowiu, co wynika z wyżej przytoczonej dyrektywy. Blok pomiarów aerosanitarnych wymaga przebudowy i modernizacji zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej XIII.1.4. Monitoring gleb Priorytetem w tym zakresie jest rozwój monitoringu gleb użytkowanych rolniczo i gleb w rejonach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami, który powinien być prowadzony według ściśle określonej, jednolitej metodyki, programu i na dokładnie określonych stanowiskach na obszarze powiatu. XIII.1.5. Monitoring odpadów Niezbędne jest prowadzenie monitoringu odpadów, zwłaszcza niebezpiecznych, który obejmować będzie informacje o wytwórcach odpadów, ilości wytworzonych przez nich odpadów, ich wykorzystaniu, składowaniu lub unieszkodliwianiu. Podstawą zbierania informacji będzie baza SIGOP, prowadzona przez WIOŚ w Opolu. Stopniowo ewidencja odpadów może zostać poszerzona o badanie ich jakości. XIII.1.6. Monitoring hałasu Podstawowym zadaniem monitoringu hałasu środowiskowego (hałas przemysłowy i komunikacyjny) będzie wykrywanie i ewidencjonowanie terenów szczególnie zagrożonych hałasem oraz podejmowanie działań zmierzających do obniżenia poziomu hałasu na tych terenach. Badania monitoringowe obejmują hałas komunikacyjny, głównie drogowy. Będą one prowadzone w cyklu 5 – 6 letnim, każdego roku dla innych powiatów. Badaniami objęte będą przestrzenie zurbanizowane, również podmiejskie, z obszarów powiatów, gdzie spodziewany hałas drogowy o poziomie A przekracza wartość 70 dB. W ramach celu głównego wyznacza się następujące zadania: Inwentaryzacja tras komunikacyjnych powodujących szczególne zagrożenie hałasem; Oznaczenie granic obszarów szczególnie zagrożonych hałasem; Inwentaryzacja obiektów i terenów chronionych szczególnie zagrożonych hałasem drogowym; Ocena zagrożeń hałasem komunikacyjnym mieszkańców badanych gmin; - 135 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski XIII.1.7. Obserwacja trendów i wielkości zmian parametrów opisujących stan klimatu akustycznego; Realizacja założeń zintegrowanej bazy danych o środowisku; Współpraca z organami samorządowymi w zakresie ograniczania uciążliwości hałasu drogowego. Monitoring przyrody Włączenie w system Państwowego Monitoringu Środowiska problematyki ochrony i zrównoważonego użytkowania żywych zasobów przyrody wynika z ratyfikowanych przez Polskę konwencji i porozumień międzynarodowych, a głównie z konwencji o różnorodności biologicznej. W ramach monitoringu przyrody zostanie przeprowadzona analiza zmian zachodzących wewnątrz wybranych ekosystemów wodnych i lądowych poddanych różnym formom ochrony i oddziaływania człowieka. Zrealizowana zostanie również ocena występowania wybranych gatunków, w tym głównie ginących i zagrożonych oraz eksploatowanych gospodarczo. Monitoring przyrody realizowany będzie w sieci krajowej na wyznaczonych powierzchniach monitoringowych reprezentujących różne formy ochrony i oddziaływania człowieka (parki narodowe, rezerwaty ścisłe i częściowe, Leśne Kompleksy Promocyjne, lasy gospodarcze, parki miejskie, nieużytki). XIII.1.8. Monitoring lasów Monitoring lasów prowadzony jest tylko w sieci krajowej w oparciu o sieć stałych powierzchni obserwacyjnych. Głównym wykonawcą prac terenowych jest Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej natomiast nadzór merytoryczny nad monitoringiem pełni Instytut Badawczy Leśnictwa. - 136 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski UWARUNKOWANIA FINANSOWE DLA REALIZACJI POŚ XIV. XIV.1. Dochody Z danych prezentowanych w tabelach nr 20 i 21 wynika, że największy udział w dochodach budżetu gminy Lewin Brzeski miały dochody własne oscylujące na poziomie ok. 50,0%. Na kolejnych miejscach znalazły się subwencje (rosnące od 37,9% w 2001 do 43,1% w 2003). Dotacje na zadania zlecone (spadek od 10,9% w 1999 r. do ok.. 8,4% dochodów w 2003 r.). Tabela 19 Dochody Gminy Lewin Brzeski w latach 1999 – 200314 Rok 1. 1999 2000 2001 2002 2003 Dochody ogółem Dochody własne gminy Subwencje 2. 4. 5. 16 201 153 15 045 386 15 374 005 16 110 272 18 146 315 7 948 271 7 177 244 8 796 607 Dotacje na zadania zlecone 8. 5 820 099 6 799 794 7 820 909 1 770 057 1 936 186 1 605 635 2 133 234 1 528 799 Tabela 20 Struktura dochodów Gminy Lewin Brzeski14 Rok Dochody ogółem Udziały gminy w podatkach Subwencje Dotacje na zadania zlecone 1. 2. 4. 5. 8. 1999 2000 2001 2002 2003 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 51,7 44,6 48,5 37,9 42,2 43,1 10,9 12,9 10,4 13,2 8,4 Udział dochodów własnych gminy (czyli podatków i opłat lokalnych, dochodów z majątku gminy oraz pozostałych dochodów) w jej rocznych dochodach oscyluje około 50% i trudno oczekiwa jego wzrostu w przyszłych latach. 14 na podstawie danych opracowanych przez Skarbnika gminy Lewin Brzeski - 137 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski mln zł 20,0 18,0 18,1 16,2 16,1 15,4 15,0 16,0 14,0 12,0 10,0 7,9 8,0 5,8 6,0 4,0 1,9 1,8 2,0 8,8 7,8 7,2 6,8 2,1 1,6 1,5 0,0 1999 Dochody ogółem 2000 2001 2002 Dotacje na zadania zlecone Dochody własne gminy 2003 Subwencje Rysunek 18 Struktura dochodów Gminy Lewin Brzeski w latach 1999 – 2003 XIV.2 Wydatki z budżetu gminy Wydatki z budżetu gminy w podziale na poszczególne działy systematycznie dominowane są przez wydatki oświatowe. W latach 1999 –2003 kształtowały się w sposób przedstawiony na w tabeli 22. . Tabela 21 Wydatki Gminy Lewin Brzeski wg rodzajów15 Lp. Wyszczególnienie 1. I. 2. Wydatki ogółem w tym wg działów: 1. Rolnictwo i łowiectwo 1999 2000 3. 2001 4. 5. 6. 2003 7. 14 973 863 16 744 662 17 471 905 18 419 407 17 232 128 957 154 788 248 33 186 42 874 40 759 2. Transport i łączność 1 299 545 284 631 354 303 361 960 333 116 3. Gospodarka mieszkaniowa 1 603 119 2 236 894 293 448 267 854 300 743 0 8 000 4 626 19 976 1 438 993 1 661 469 1 847 526 1 932 589 2 162 422 1 688 16 895 22 006 19 442 23 604 500 500 78 234 77 688 136 221 129 491 210 155 246 263 22 813 33 165 4. Działalność usługowa 5. Administracja publiczna 6. Urzędy naczelnych organów władzy Państwowej 7. Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 8. Obsługa długu publicznego 9. Finanse 10. Różna działalność 11. Oświata i wychowanie 12. Ochrona zdrowia 13. Opieka społeczna 15 2002 85 854 127 826 6 375 770 8 068 380 8 463 609 9 559 475 7 739 416 119 597 121 479 121 189 140 152 130 804 2 388 756 2 626 260 2 652 414 2 501 235 2 493 851 na podstawie danych opracowanych przez Skarbnika gminy Lewin Brzeski - 138 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski 14. Edukacyjna opieka wychowawcza 0 0 1 885 521 2 017 224 2 344 982 0 0 956 850 625 369 551 415 528 660 535 457 525 960 548 150 569 500 151 414 243 458 100 168 110 614 139 056 15. Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 16. Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 17. Kultura fizyczna i sport Z analizy danych wynika, że od 1996 r. kiedy zadania oświatowe zostały w całości przejęte przez gminy, wydatki na oświatę stały się główną pozycją w realizacji budżetu gminy Lewin Brzeski. W latach 1999-2003 wysokość tych wydatków systematycznie rosła, aby w roku 2003 osiągnąć wielkość 7.729 tys. zł, co stanowi 44,8 % wszystkich wydatków gminy Lewin Brzeski. Wydatki inwestycyjne przedstawiono w tabeli 23. Wydatki inwestycyjne w gminie Lewin Brzeski ulegają wahaniom – zależą nie od potrzeb gminy lecz od jej możliwości finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych. Rok 2003 był w okresie ubiegłych 5 lat najgorszym pod tym względem. Na inwestycje przeznaczono zaledwie 1604,2 tys. zł (zaledwie 9,3 % ogółu wydatków). Najwięcej inwestowano w 1999 roku (22,1 % ogółu wydatków). Struktura źródeł finansowania inwestycji zostały przedstawione na rysunku 18 . Tabela 22 Wydatki inwestycyjne wg źródeł finansowania16 Rok 1. 1999 2000 2001 2002 2003 Ogółem wydatki Środki własne inwestycyjne 2. 3 310 085 2 887 463 3 438 894 3 841 482 1 604 171 3. 2 107 085 1 672 585 1 017 894 756 482 643 171 Dotacje celowe Obligacje, kredyty i pożyczki Inne źródła 4. 5. 6. 125 000 0 87 000 85 000 20 000 780 000 1 094 878 2 000 000 2 700 000 500 000 298 000 120 000 334 000 300 000 441 000 Wydatki inwestycyjne zależne są od możliwości finansowych gminy (środki własne) oraz pozyskania środków z innych źródeł wspomagających inwestycje. 16 na podstawie danych opracowanych przez Skarbnika gminy Lewin Brzeski - 139 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 % 90,0 80,0 70,0 70,3 63,7 58,2 60,0 57,9 50,0 40,1 40,0 37,9 31,2 27,5 30,0 29,6 23,6 20,0 10,0 19,7 9,7 9,0 4,2 3,8 7,8 2,5 2,2 1,2 0,0 0,0 1999 2000 2001 Ogółem wydatki inwestycyjne Środki własne Obligacje, kredyty i pożyczki Inne źródła 2002 2003 Dotacje celowe Rysunek 19 Struktura źródeł finansowania wydatków inwestycyjnych Poziom wydatków inwestycyjnych i ich udział w całkowitych wydatkach przedstawiono w tabeli 24. Tabela 23 Poziom wydatków inwestycyjnych i ich udział w wydatkach budżetu gminy. Rok Wydatki ogółem Ogółem wydatki inwestycyjne Udział % 1. 2. 3. 4. 1999 2000 2001 2002 2003 14 973 863 16 744 662 17 471 905 18 419 407 17 232 128 3 310 085 2 887 463 3 438 894 3 841 482 1 604 171 22,1 17,2 19,7 20,9 9,3 Ogółem, w latach 1999-2003 wartość inwestycji wyniosła 15,1 mln zł , czyli średnio 17,8% wydatków budżetowych (najwięcej w 1999 r. – 22,1 %, a najmniej w 2003 r. – 9,3 %). W roku 2003 wielkość środków zdecydowanie zmalała, a plany na 2004 przewidują powrót do poziomu ok. 17% udziałów inwestycji w wydatkach ogółem. - 140 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Aspekty finansowe wdrażania programu W niniejszym rozdziale omówiono potencjalne źródła finansowania i ich szacunkowy udział w kosztach realizacji przedsięwzięć zdefiniowanych w „Programie...". Koszty wdrażania „Programu...” zostały określone dla okresu 2004 – 2007. Dla dalszych okresów (po 2007 roku) koszty powinny być szacowane w następnych etapach realizacji Programu, w ramach uściślania informacji i korygowania działań na podstawie badań monitoringowych. XIV.3. Niezbędnym elementem "Programu ochrony środowiska" jest wskazanie ram finansowych wdrażania "Programu...” poprzez szacunek wielkości środków, które mogą być zaangażowane w realizacje przedsięwzięć zdefiniowanych w programie. Są to środki własne gmin, powiatu, środki podmiotów gospodarczych, środki budżetu Państwa i budżetu województwa opolskiego, a także środki pochodzące z funduszy celowych i środki pomocowe. Specyfiką systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, że większą część wydatków ponoszą samorządy terytorialne, fundusze ekologiczne i przedsiębiorstwa, natomiast udział środków budżetu państwa jest mały. W poprzednich latach przeciętny udział funduszy ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około 30% wartości inwestycji. W najbliższych latach rola funduszy ekologicznych (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) powinna polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE. Jednocześnie oczekuje się spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze względu na ogólną poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenie wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niż dotychczas zaangażowania środków pomocowych, w tym z funduszy przedakcesyjnych oraz funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (2004 - 2006) . Inwestycje przewidywane do realizacji w przemyśle będą finansowane ze środków własnych i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe w skali województwa. Jak wspomniano wcześniej, istotny ciężar finansowania inwestycji w infrastrukturze pozostanie na barkach gmin, często poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących (np. EBOiR). Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość świadczonych usług. Szacunkowe koszty wdrażania „Programu..." w latach 2004 - 2007 przedstawiono w poniższej tabeli. Koszty te zostały określone w oparciu o: szczegółowe dane zgłoszone przez różne jednostki nt. kosztów realizacji konkretnych przedsięwzięć lub szacunek kosztów przeprowadzony w oparciu o średnie wskaźnik dotyczące budowy i eksploatacji urządzeń, ocenę wielkości środków możliwych do zaangażowania (tzw. ramy finansowe). - 141 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski Tabela 24 Szacunkowe koszty wdrażania Programu Ochrony Środowiska w latach 2004 – 2007 i plan do 2011 tys. zł Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 9.1 9.2 XIV.4. Wyszczególnienie 2004-2007 bioróżnorodność [A] gleby [B] odpady [C] wody [D] powietrze [E] awarie [H] edukacja [I] Ogółem 2004 2005 2006 2007 92,0 11,0 20,0 33,0 28,0 3 942,0 319,0 736,0 1 241,0 1 646,0 164,5 29,5 17,0 53,0 65,0 132 289,0 23 011,0 28 956,0 44 206,0 36 116,0 15,0 2,0 4,0 4,0 5,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 15,0 3,0 3,0 4,0 5,0 136 517,5 23 375,5 29 736,0 45 541,0 37 865,0 20082011 121,0 176,0 414,0 55 446,0 16,0 0,0 10,0 56 183,0 w tym: nakłady bez inwestycyjne nakłady inwestycyjne 14 452,5 70,5 1 586,0 6 141,0 6 655,0 11 453,0 122 065,0 23 305,0 28 150,0 39 400,0 31 210,0 44 730,0 Finansowanie zadań Polityka finansowa gminy Konieczność podjęcia planów inwestycyjnych, związanych z realizacją obligatoryjnych zadań gminy, a dotyczących pełnego zabezpieczenia infrastruktury wodnokanalizacyjnej do roku 2015, powinna skłonić gminę do innej dystrybucji środków. Wprawdzie dochody gminy ogółem zaplanowane w roku 2004 są nominalnie wyższe niż w roku 2003, to realnie udział dochodów własnych gminy w dochodach ogółem jest niższy. Źródłem zwiększenia środków są głównie subwencje przeznaczane na realizacje zadań obligatoryjnych takich jak oświata. Finansowanie zadań ze środków własnych gminy bez korzystania z zewnętrznych źródeł ograniczy się do realizacji wąskiego zakresu zadań. W tabeli poniżej oraz na rysunku przedstawiono źródła finansowania zadań określonych w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Lewin Brzeski. Tabela 25 Struktura finansowania zadań POŚ w latach 2004 – 2007 Lp. Udział / Źródło 1. 2. 1. Środki własne gminy 2. PFOŚiGW, GFOŚiGW Nakłady w latach 2004 – 2007 Udział % 3. 4. 3 749,0 2,7 29,5 0,0 3. NFOŚiGW, WFOŚiGW 32 345,0 23,7 4. Budżet państwa 23 082,0 16,9 5. Środki pomocowe UE Środki własne podmiotów gospodarczych i osób fizycznych 63 975,0 46,9 13 337,0 9,8 136 517,5 100,0 6. 7. RAZEM - 142 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski 46,9% 16,9% 23,7% 0,0% 2,7% 9,8% Środki własne gminy PFOŚiGW, GFOŚiGW NFOŚiGW, WFOŚiGW Budżet państwa Środki pomocowe UE Środki własne podmiotów gospodarczych i osób fizycznych Rysunek 20 Struktura finansowania zadań POŚ w latach 2004 – 2007 W załączniku nr 1 do opracowania zostały opisane fundusze strukturalne Unii Europejskiej dostępne w latach 2004 – 2006 w zakresie ochrony środowiska. - 143 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski XV. Materiały wykorzystane w opracowaniu [1] Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza Gminy Lewin Brzeski; ECOSYSTEM PROJEKT; Stowarzyszenia na rzecz Stobrawskiego Parku Krajobrazowego; Opole 2001 [2] Lokalny program rewitalizacji Obszarów Miejskich dla Miasta Lewin Brzeski; Urząd Miejski w Lewinie Brzeskim, Lewin Brzeski 2004 rok [3] Plan Rozwoju lokalnegoGminy Lewin Brzeski; Urząd Miejski w Lewinie Brzeskim, Lewin Brzeski 2002 rok [4] Międzygminno-powiatowa strategia rozwoju wspólnoty Brzeskiej; Związek Gmin Śląska Opolskiego; Marek Piałucha, Brzeg 2000 r [5] Urząd Statystyczny w Opolu; Narodowy spis powszechny ludności i mieszkań, powszechny spis rolny – Podstawowe informacje ze spisów powszechnych – Gmina Prudnik, Opole 2003 [6] Praca zespołowa pod redakcją Agnieszki Treli; Program ochrony środowiska województwa opolskiego na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, Opole 2003 [7] Sejmik Województwa Opolskiego; Strategia rozwoju województwa opolskiego na lata 2000-2015, Wydawnictwo Instytut Śląski, Opole 2000, ISBN 83-86708-97-2 [8] WIOŚ w Opolu; Stan środowiska w województwie opolskim w roku 2002, Opole 2003 [9] WIOŚ w Opolu; Stan środowiska w województwie opolskim w roku 2001, Opole 2002 [10] WIOŚ w Opolu; Stan środowiska w województwie opolskim w roku 2000, Opole 2001 [11] Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010 [12] II Polityka ekologiczna państwa [13] Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju – Polska 2025 [14] Narodowy program przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej [15] Urząd Statystyczny w Opolu; Rocznik statystyczny województwa opolskiego 2003, Opole 2003 [16] Fundacja na Rzecz rozwoju Polskiego Rolnictwa; Polska Wieś. Raport o stanie wsi, 2002 r [17] Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi; Kodeks Dobrej Praktyki Rolnej; W-wa 2002 [18] Urząd Marszałkowski; Diagnoza stanu Środowiska naturalnego w woj. opolskiego; Opole 2003 [19] WIOŚ Opole; Monitoring regionalny jakości wód powierzchniowych woj. opolskiego. Wyniki badań przeprowadzonych w okresie I-VI 2002 r.; Komunikat nr 2/W/2002; Opole 2002 r. [20] Strategia rozwoju Gminy Lewin Brzeski na lata 2001-2015, Urząd Miejski w Lewinie, Lewin Brzeski 2000 rok [21] Szlak rowerowy w Gminie Lewin Brzeski; Bożena Sobocka, Urząd Miejski w Lewinie Brzeskim, Lewin Brzeski 2000 rok - 144 - Program ochrony środowiska dla Gminy Lewin Brzeski XVI. ZAŁĄCZNIKI Nr 1 Ustawy z dziedziny ochrony środowiska i zapisane w nich kompetencje gmin wraz z ważnymi rozporządzeniami. Stan prawny na 30.05.2004 r. Nr 2 Przegląd funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska dostępnych dla Polski w latach 2004 – 2006. - 145 -
