zaburzenia nerwicowe u dzieci

ZABURZENIA NERWICOWE U DZIECI
Badania statystyczne prowadzone wśród dzieci i młodzieży wskazują na ogromny wzrost
zaburzeń nerwicowych, stają się one niemal chorobą społeczną. Co więcej, dzieci nerwicowe
wykazują wyraźne trudności w przystosowaniu do środowiska, życia społecznego, mają
kłopoty w nauce, sprawiają problemy wychowawcze. Im wcześniej potrafimy rozpoznać
czynniki patogenne, tym łatwiej jest leczyć nerwicę.
Wspólną cechą, towarzyszącą różnym objawom nerwicy jest uczucie napięcia i niepokoju.
Podłożem wszelkich symptomów nerwicy jest zatem lęk, który może przejawiać się
bezpośrednio, najczęściej jednak bywa nie uświadamiany.
Ujmując najogólniej nerwica to zaburzenie względnie trwałe, wyuczone i wyrażające się
w nieprzystosowaniu.
PRZYCZYNY
Istnieje bardzo dużo różnorodnych czynników patogennych, które mogą stać się przyczyną
nerwicy. Nie działają one w sposób izolowany, lecz są ze sobą powiązane i jedne mogą być
przyczyną powstania następnych.
Niektórzy badacze problemu widzą genezę nerwicy przede wszystkim w urazach
psychicznych, inni w patologicznych właściwościach procesów nerwowych bądź
w uszkodzeniu układu nerwowego. Istnienie organicznego podłoża nerwic podkreśla się
wyłącznie w przypadku nerwic u dzieci.
Wg Z. Włodarskiego przyczyny nerwic to właściwości będące skutkami działania bodźców
środowiska:
- wewnętrznego: choroby somatyczne, które osłabiając układ nerwowy czynią go
bardziej podatnym na działanie innych szkodliwych bodźców lub same mogą stanowić
przyczynę zaburzeń nerwowych;
- zewnętrznego: oddziaływanie środowiska rodzinnego, szkolnego, trudności życia
współczesnego itd., które mogą prowadzić do niezaspokojenia potrzeb i powstania
konfliktów wewnętrznych o charakterze urazowym. (Psychika dziecka ma znacznie
mniejsze możliwości radzenia sobie z obciążającymi sytuacjami niż dorośle
ukształtowany aparat psychiczny, dlatego znaczenie urazu mogą mieć wydarzenia,
które dorośli uznaliby za nieznaczące.)
Wśród bodźców zewnętrznych wymienia się przede wszystkim te, pochodzące ze środowiska
rodzinnego – wadliwa atmosfera rodzinna, wadliwy system wychowawczy. Należą do nich:
- niezaspokojenie psychicznych potrzeb dziecka (miłości, akceptacji, poczucia
bezpieczeństwa), które mogą wynikać np. z rozkładu życia rodzinnego,
- niekonsekwentne metody wychowawcze ( każde z rodziców, opiekunów, dziadków
prezentuje inną postawę)
- nieprawidłowe postawy wychowawcze (np. nadmiernie surowa i rygorystyczna,
nadmiernie opiekuńcza, postawa odrzucenia)
- pewne cechy psychiczne rodziców (np. nerwice, alkoholizm)
- warunki środowiskowe (np. nieustabilizowana sytuacja rodzinna, wychowanie bez
jednego z rodziców, złe pożycie małżeńskie rodziców).
Oprócz środowiska rodzinnego także środowisko szkolne może oddziaływać nerwicorodnie,
aczkolwiek częściej ujmowane jest jako przyczyna wtórna, prowadząca do nasilenia się
trudności powstałych w rodzinie lub ujawniająca zaburzenia rozwojowe, które powodując
trudności w nauce, doprowadzają też do zaburzeń nerwicowych.
U niektórych dzieci nerwicowych obserwuje się trudności w dostosowaniu do społecznych
norm współżycia – mają one tendencje do wycofywania się i unikania kontaktów z innymi.
Mogą wystąpić też niepowodzenia w nauce, ale można też zaobserwować sytuację odwrotną
– to kłopoty szkolne prowadzą do zaburzeń nerwicowych. Wśród czynników nerwicogennych
związanych ze środowiskiem szkolnym wymienia się też rywalizację o stopnie, zbyt wysokie
wymagania rodziców czy przesadna ambicja.
OBJAWY
U dziecka nerwicowego mogą występować pojedyncze objawy, częściej jednak stwierdza się
występowanie większej ilości symptomów jednocześnie. Nie są one także stałe i niezmienne.
U tego samego dziecka można zaobserwować zanikanie jednych objawów i pojawianie się
innych. Należy dodać, że u dzieci znaczenie symptomów jest znacznie większe niż
u dorosłych – ich analiza jest częścią analizy całej osobowości.
Niektóre rodzaje objawów:
-
zaburzenia układu pokarmowego ( bóle brzucha, biegunki, wymioty)
zaburzenia układu krążenia ( kłucie serca, blednięcie itp.)
zaburzenia snu (koszmary, budzenie się w nocy, trudności w zasypianiu)
bóle głowy, pocenie się, drżenie rąk,
przymusowe czynności nawykowe (obgryzanie paznokci, mruganie), tiki
zaburzenia mowy (jąkanie)
nadmierna pobudliwość psychiczna (skłonność do agresji, wybuchów gniewu)
i psychoruchowa, która jest najczęściej spotykaną postacią nerwowości dziecięcej.
RODZAJE
U dorosłych:
- neurastenia
- nerwice natręctw
- nerwice histeryczne
- nerwice lękowe.
U dzieci:
Wg H. Spionek podział zaburzeń neurotycznych (dzieci z zaburzoną osobowością):
- steniczne (agresywność, nadruchliwość, impulsywność)
- asteniczne (lękliwość, bojaźliwość, zahamowania)
- steniczno-asteniczne (agresywność – lękliwość, impulsywność – lękliwość)
Wg H. Spionek podział typów osobowości dzieci w wieku szkolnym, sprawiających
trudności:
- typ nadpobudliwy, ekspansywny
- typ nadwrażliwy, niespokojny
- typ zahamowany, napięty emocjonalnie
- typ uczuciowo obojętny, spowolniały.
Wg K. Dąbrowskiego typy nadpobudliwości:
- psychoruchowa,
- afektywna,
-
sensualna,
umysłowa,
nadpobudliwość wyobraźni.
Wg Z. Szymańskiej (wg objawów):
- zaburzenia neurowegetatywne (zaburzenia snu, oddychania, trawienia, oddawania
moczu itp.)
- zaburzenia sensomotoryczne ( wzmożona ruchliwość, tiki, jąkanie, lęki, nieśmiałość
itp.)
- reaktywne zaburzenia charakterologiczne (wagary, ucieczki, kradzieże)
Wg A. Combe’a:
- zaburzenia cielesne ( naczynioruchowe, zmysłowe i ruchowe)
- zaburzenia psychiczne, w tym:
a) eretyzm, drażliwość, wybujała fantazja, bojaźliwość, zaburzenia snu i niepokój
ruchowy
b) lenistwo, obojętność, apatyczność, znieczulenie psychiczne
c) zmienność usposobienia, na przemian zwiększona i zmniejszona pobudliwość,
nadmierna wrażliwość na przemian z apatią.
Wg H. Spionek:
- nerwice monosymptomatyczne (występują przede wszystkim u dzieci młodszych,
należą do nich zaburzenia wegetatywne, mowy, ruchowe)
- nerwice polisymptomatyczne (powstają pod wpływem długotrwałych wadliwych
sytuacji środowiskowo – wychowawczych, są to typy agresywno-obronny, biernoobronny i zinfantylizowany)
Wg R. Wernera:
- indywidualne zaburzenia ogólnego rozwoju (odchylenia od normatywnego typu
rozwoju)
- zaburzenia w dziedzinie postaw moralno-etycznych
- zaburzenia w przebiegu procesów psychicznych (zaburzenia aktywności)
- zaburzenia motywacji.
Wg A. H. Chapmanna rodzaje zaburzeń emocjonalnych:
- lęki,
- stany depresyjne,
- natręctwa,
- fobie – jako najczęstszy objaw nerwicy,
- reakcje konwersyjne,
- choroba psychosomatyczna.
Wg K. Dąbrowskiego:
- psychonerwice lękowe,
- psychonerwice obsesyjne (psychastenia),
- histerie dziecięce.
Wg psychoanalityków dziecięcych (Anna Freud, Melanie Klein, Susan Isaacs i in.):
- ostre stany lękowe,
- fobie szkolne,
-
depresja neurotyczna,
nerwice obsesyjne.
TERAPIA
Podstawą terapii jest poznanie przyczyn nerwicy, czyli poznanie środowiska rodzinnego
dziecka, sytuacji w szkole, rozważenie jego dotychczasowych doświadczeń. Każde dziecko
musi być oceniane indywidualnie, w stosunku do każdego trzeba zastosować inne metody
oddziaływania. W każdym wypadku należy przede wszystkim usunąć te czynniki patogenne,
które doprowadziły do powstania zaburzeń. Warto tez pamiętać o tym, że o wiele łatwiej jest
nie dopuścić do rozwoju nerwicy, niż korygować już istniejące zaburzenia.
Czynniki przeciwdziałające nerwicowym problemom w dzieciństwie to:
-
zapewnienie dziecku dobrych doświadczeń przez otoczenie go miłością, opieką
i poczuciem bezpieczeństwa,
-
zrozumienie jego rzeczywistych potrzeb i stanów uczuciowych, zależnie od etapu
rozwoju, na jakim się aktualnie znajduje,
-
udostępnienie mu zasad, norm i wartości, które będą mu przydatne w dalszym życiu.
W związku z tym główną rolę odgrywa postawa rodziców. Człowiek dorosły bowiem jest
zdany na swoją odporność i siłę psychiczną, które pomagają mu się uporać z trudnościami bez
uciekania się do rozwiązań nerwicowych. W przypadku dziecka źródłem oparcia i pomocy są
rodzice, których rola jest tym większa, im dziecko jest młodsze.
Psychika ludzka, nawet tak bezbronnej istoty jak dziecko, dysponuje znacznymi
możliwościami adaptacyjnymi, mechanizmami korygującymi i kompensującymi. Dzięki temu
nawet to, co zostało zakłócone i zaburzone, może poprzez dalsze korzystne doświadczenia
oraz dzięki nawiązaniu do pozytywnych aspektów poprzednich doświadczeń, zostać
naprawione, złagodzone lub nawet odrestaurowane.
Opracowała: mgr Danuta Rajska