Document

II. Materiały metodyczne
1. Stosowanie określnika - archeologia
Określnik- archeologia stosuje się po nazwach geograficznych i po tematach ogólnych.
Określnik – archeologia może wystąpić po wszelkich kategoriach nazw geograficznych
(nazwy kontynentów i ich części, regionów, państw, miejscowości i obiektów
fizjograficznych), np.:
Europa - archeologia
Polska – archeologia
Małopolska – archeologia
Wisła (dolina) – archeologia
Bałtyk – archeologia
Sudety – archeologia
Kielce (woj. świętokrzyskie ; okręg) - archeologia
Po określniku – archeologia powinno stosować się odpowiedni określnik chronologiczny
wyrażony wiekiem lub wiekami. Określnik ten odpowiada datacji obiektów pochodzących z
wykopalisk.
Po nazwach państw dawnych i ich części, nazwach krain z okresu starożytnego nie stosuje się
określnika – archeologia. Należy użyć odpowiedniej, współcześnie dla danego obszaru
obowiązującej nazwy kraju lub regionu. Dawną cywilizację, która jest przedmiotem badań
archeologicznych, należy wyrazić za pomocą konstrukcji: nazwa państwa/regionu dawnego +
określnik „kultura” + określnik „zabytki”
np.:
Dictionnaire archéologique de la Gaule, époque celtique. – Paris, 1875
Celtowie – kultura – zabytki - encyklopedia
Encyklopedia francuska - 19 w.
Galia – kultura - zabytki - encyklopedia
Francja – archeologia - 7 w. p.n.e.-1 w. p.n.e. - encyklopedia
Archeologia starożytnego Rzymu. T. 2 Okres cesarstwa / Anna Sadurska. – Warszawa, 1980
Sztuka rzymska – historia – 1 w. p.n.e.-5 w.
Rzym – kultura - zabytki
Śladami Rzymian po Bułgarii : przewodnik archeologiczny / Małgorzata Biernacka
Lubańska.- Wrocław, 1976
Bułgaria – archeologia - 2 w. p.n.e.-5 w.
Rzym – kultura – zabytki - Bułgaria
Określnik – archeologia może natomiast występować po nazwach miast dawnych, bez
określnika chronologicznego
Cezar pod Alezją : nowe francusko-niemieckie badania archeologiczne / Siegmar von
Schnurbein. - Poznań, 1995
Architektura obronna rzymska – historia - 1 w. p.n.e.
Fortyfikacje – archeologia – Francja - 1 w. p.n.e.
Alezja (Francja ; miasto dawne) – archeologia
Olbia : odkrycia i badania archeologiczne w Olbii nad Bohem / napisał Kazimierz Majewski.
– Warszawa, 1961
Grecja - kultura-zabytki
Olbia (Ukraina ; miasto dawne) - archeologia
Po nazwach epok i kultur archeologicznych określnika – archeologia nie stosuje się. Można
użyć określnika geograficznego dla wskazania obszaru opisywanego w publikacji, np.:
Annopol : osada kultury pucharów lejkowatych na Pojezierzu Gostynińskim / [Piotr
Papiernik, Małgorzata Rybicka]. – Łódź, 2002
Kultura pucharów lejkowatych - Polska
Annopol (woj. mazowieckie) - archeologia
Stosuje się określnik – archeologia po nazwach różnego rodzaju przedmiotów, np.:
Pieniądz zastępczy i jego rola w ekonomice państwa rzymskiego w początkach Cesarstwa (27
r. p.n.e. - 68 r. n.e.) / Andrzej Kunisz. - Katowice, 1984.
Monety rzymskie – archeologia – Europa - 1 w.
Pieniądz zastępczy – Rzym - 1 w. p.n.e.-1 w.
Biżuteria średniowieczna z cmentarzyska w Gruchnie / Ryszard Boguwolski, Lothar Hyss. –
Grudziądz, 2005
Biżuteria – archeologia – Polska -10-14 w.
Groby – archeologia – Polska - 10-14 w.
Gruczno (woj. kujawsko-pomorskie) – archeologia – 10-14 w
Po nazwach materiałów określnik – archeologia występuje po określniku wyroby, np.:
Nea Pafos - studia nad ceramiką hellenistyczną z polskich wykopalisk / Ewdoksia PapuciWładyka. – Kraków, 1995
Ceramika – wyroby – archeologia – Cypr - 4-1 w. p.n.e.
Pafos (Cypr) – archeologia – 4-1 w. p.n.e.
Badania historii technologii wyrobów żelaznych na ziemiach Polski. – Kraków, 1977.
Żelazo – metalurgia - Polska
Żelazo – wyroby – archeologia - Polska
Gatunki drewna używane w średniowiecznym Szczecinie do wyrobu przedmiotów codziennego
użytku / Bogusław Molski. – Wrocław [1986]
Nadb.: ”Archeologia Polski“. T. XIII, z. 2.
Drewno - badanie
Drewno – wyroby – archeologia – Polska – 7-13 w.
Szczecin (woj. zachodniopomorskie) – archeologia - 7-13 w.
Określnik – archeologia występuje po temacie Groby (przede wszystkim w kontekście
cmentarzysk) oraz w wyjątkowych wypadkach – przede wszystkim w kontekście
antropologicznym i zoologicznym - po temacie Kości
Antropologiczne źródła informacji historycznej / Bogdan Łuczak. – Łódź, 1996
Antropologia - stosowanie
Groby – archeologia - Polska
Historiografia – metodologia - Polska
Kości – archeologia – Polska - 11-18 w.
Polska – antropologia - 11-18 w.
Polska - historiografia
Analiza osteologiczna szczątków zwierzęcych z cmentarzysk kultury łużyckiej w dorzeczu
Odry i Wisły / Renata Abłamowicz, Henryk Kubiak. – Katowice, 1999
Groby – archeologia - Polska
Kości – zoologia – archeologia - Polska
Kultura łużycka - Polska
Odra (dorzecze) - archeologia
Wisła (dorzecze) - archeologia
2. Określniki geograficzne w JHP BN
Określnikiem geograficznym w JHP BN może być nazwa:
- państwa, np. Polska, Czechy, Włochy, Republika Południowej Afryki. Określnikiem mogą
być nazwy państw historycznych, np.: Rzym, Moskiewskie, państwo, Krzyżackie, państwo,
Prusy
- kontynentu lub jego części, np.: Afryka, Europa, Azja Środkowa, Bliski Wschód
- regionu świata np.: Śródziemnomorski, region, Bałtycki, region.
Uwaga: nie stosuje się w określniku nazw zaborów (Galicja, Zabór pruski, Zabór rosyjski) ani
nazw euroregionów
Określnikami geograficznymi nie mogą być nazwy regionów w obrębie jednego państwa,
nazwy miejscowości i nazwy jednostek fizjograficznych.
Wyjątki od tej zasady:
- nazwy regionów dopuszczone ze względu na szczególne uwarunkowania historycznopolityczne:
Czeczenia (Rosja)
Inflanty
Niderlandy
Palestyna
Syberia (Rosja)
Śląsk
Tybet (Chiny)
Wolne Miasto Gdańsk
np.:
Szkolnictwo polonijne – Palestyna – 1939-1945 r.
Tantryzm – Tybet (Chiny)
Jezuici –szkolnictwo –Śląsk – 17-18 w.
Polacy za granicą – Syberia (Rosja) – 19-20 w.
Porwanie - Czeczenia (Rosja) - od 1991 r. - pamiętniki
- nazwy fizjograficzne – nazwy mórz i oceanów, stosowane wówczas, gdy nie da się danego
zagadnienia opisać za pomocą dostępnych określników występujących po nazwach
geograficznych lub tematu z określnikiem geograficznym w postaci nazwy państwa, regionu
czy kontynentu
np.:
Plankton – Bałtyk
Szelf – Południowochińskie, Morze
Katastrofy morskie – Pacyfik – 19 w.
Dorsz – połowy – Bałtyk
Ryby morskie – Atlantyk – atlas
Woda morska – chemia – Bałtyk
Inne określniki geograficzne:
- arabskie, kraje
- bałkańskie, kraje
- kraje dawnej Jugosławii
- kraje byłego ZSRR
- kraje Unii Europejskiej
Nie są określnikami geograficznymi, a ogólnymi, nazwy wyróżniające grupy państw ze
względu na ideologię, religię czy poziom rozwoju:
- kraje gospodarczo rozwinięte
- kraje kapitalistyczne
- kraje muzułmańskie
- kraje NATO
- kraje rozwijające się
- kraje socjalistyczne
3. Grupy etniczne i tereny przez nie zamieszkiwane.
W JHP BN istnieją hasła etniczne oraz odpowiadające im hasła geograficzne wyrażające
terytoria zamieszkane przez grupy etniczne, np.”
Kaszubi – Kaszuby, Kaszubskie, Pojezierze
Kurpie (ludność) – Kurpie (region)
Huculi – Huculszczyzna (Ukraina)
Opracowanie dokumentów na temat grup etnicznych i zamieszkiwanych przez nie regionów
wymaga od opracowujących dużej uwagi. Problemem jest używanie określników, które
można stosować zarówno po tematach etnicznych, jak i geograficznych, np.: antropologia,
biografie, etnografia, kultura, organizacje, religia, socjologia, szkolnictwo i oświata. W takich
przypadkach trzeba bardzo dokładnie przeanalizować treść dokumentu, aby nie popełnić
błędu, np.:
- antropologia
Uwarunkowania stanu i dynamiki biologicznej populacji kaszubskich w Polsce : studium
antropologiczne / Alicja Budnik. – Poznań, 2005
Kaszubi - antropologia
Małżeństwo – Polska - 19-20 w.
Ruch naturalny ludności – Polska - 19-20 w.
Helska, Mierzeja – ludność - 19-20 w.
Kartuzy (woj pomorskie ; okręg) – ludność - 19-20 w.
Jeśli jednak praca dotyczyłaby antropologii całej ludności zamieszkującej Kaszuby,
należałoby zastosować hasło
Kaszuby - antropologia
- organizacje
Zarys dziejów Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Gdańsku, na Kaszubach i Kociewiu w
latach 1894-1939 / Zdzisław Pawluczuk. – Gdańsk, 1995
Sokół (organizacja) - Polska
Gdańsk (woj. pomorskie) – organizacje - 19-20 w.
Kociewie – organizacje - 19-20 w.
Kaszuby – organizacje - 19-20 w.
Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Oddział w Redzie : 1992-2002 / oprac. Bogusław Breza. – Reda,
2002
Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Oddział Reda
Kaszubi – organizacje - od 1989 r.
Reda (woj. pomorskie) – organizacje - od 1989 r.
- socjologia
Zagadnienie świadomości grupowej mieszkańców Kurpiowskiej Puszczy Zielonej / Konstanty
Judenko. – Wrocław, 1959 Nadb. z t. II „Etnografii Polskiej”.
Kurpie (ludność) – socjologia – 1944-1956 r.
Świadomość społeczna – Polska - 1944-1956 r.
Maturzyści o swoim regionie / Stanisław Pajka – Ostrołęka, 1989
Młodzież szkolna - socjologia – Polska – 1956-1989 r.
Kurpie (region) – socjologia – 1956-1989 r.
Uwaga.
Tematów typu Kurpie (ludność), Kaszubi, Huculi nie stosuje się w funkcji określnika. Stosujemy
określniki geograficzne – Polska, dla dwóch pierwszych grup, Ukraina dla Hucułów.
4. Opracowanie materiałów biograficznych cd.
W Biuletynie JHP BN nr 20 w punkcie 2. Biografie artystów, pisarzy, filozofów, teologów.
przedstawiono zmiany w opracowaniu materiałów biograficznych dotyczących tych kategorii
osób. Wprowadzono zasadę, że materiały stricte biograficzne otrzymają w drugim haśle nazwę
odpowiedniej dziedziny z określnikiem – biografie. Takie podejście do opracowania dokumentów
o charakterze biograficznym będzie miało zastosowanie także do innych dziedzin, np.:
Aleksander von Humboldt : jego życie i dzieło / Herbert Scurla. – Warszawa, 1978
Humboldt, Alexander von (1769-1859) - biografia
Nauki przyrodnicze – biografie – Niemcy -18-19 w.
Podróżnictwo – biografie – Niemcy - 18-19 w.
Kazania w czasie żałobnego nabożeństwa w kościele metropolitalnym warszawskim za duszę ś. p.
Józefa Czekierskiego, lekarza nadwornego Warszawie, wielu orderów kawalera /Antoni Kotowski
. – Warszawa, 1828
Czekierski, Józef - (1777-1827) - biografia
Chirurgia – biografie – Polska - 18-19 w.
Lekarze – biografie – Polska - 18-19 w.
Mowy pogrzebowe polskie - 19 w.
Profesor Irena Lepalczyk / [red. z. Ewa Marynowicz-Hetka, Jacek Piekarski]. – Łódź, 1996
Lepalczyk, Irena - (1916-2003) - biografia
Pedagodzy – biografie – Polska - 20 w.
Pedagogika społeczna - bibliografia
Pedagogika społeczna – biografie – Polska - 20 w.
Pedagogika społeczna - szkolnictwo wyższe – biografie – Polska - 20 w.
Łódź (woj. łódzkie) – nauka – biografie - 20 w.
Koryfeusze polskiego doświadczalnictwa rolniczego / Janusz Socha. – Łódź, 2000
Baraniecki, Marian - (1866-1937) - biografia
Kosiński, Ignacy - (1874-1940) – biografia
Różycki, Karol - (1879-1938) - biografia
Rolnictwo doświadczalne – biografie – Polska - 19-20 w.
W przypadku materiałów pamiętnikarskich, postanowiono, że po nazwie dziedziny twórczości
będzie stosowany określnik – historia, np.:
Ja, Fellini / Charlotte Chandler. – Warszawa, 1996
Fellini, Federico (1920-1993) - pamiętniki
Film włoski – historia - od 1945 r. - pamiętniki
Pamiętniki włoskie - od 1945 r.
Reżyserzy – Włochy - od 1945 r. - pamiętniki
Co Pan zaśpiewa doktorze? / Maciej Wójcicki. – Staszów, 2003
Wójcicki, Maciej - (1935- ) - pamiętniki
Endokrynologia – historia – Polska - od 1944 r. - pamiętniki
Lekarze – Polska - od 1944 r. - pamiętniki
Opera – historia – Polska - od 1944 r. - pamiętniki
Pamiętniki polskie - od 1944 r.
Śpiewacy – Polska - od 1944 r. - pamiętniki
Prace w rodzaju „życie i dzieło”, otrzymywać będą hasło typu Nazwa dziedziny + biografie
+określnik chronologiczny np.:
Jan Lechoń - zarys życia i twórczości / Wanda Łukszo-Nowakowska. – Warszawa, 1996
Lechoń, Jan (1899-1956) - biografia
Literatura polska – biografie - 20 w.
Określniki – materiały konferencyjne, - materiały pomocnicze dla szkół (wszelkich
poziomów), - publicystyka, - szkice, - wydawnictwa dla dzieci, - wydawnictwa dla
młodzieży, - wydawnictwa popularne, - źródła wystąpią bezpośrednio po nazwie osobowej,
np.:
Gombrowicz, Witold (1904-1969) - szkice
Herling-Grudziński, Gustaw (1919-2000) - materiały konferencyjne
Franciszek z Asyżu (św. ; 1181?-1226) - wydawnictwa dla dzieci
Opracowując katalogi wystaw trzeba jednak pamiętać o ewentualnym dodaniu do nazwy
osoby określnika – biografia, - twórczość, - pamiątki itp., gdyż określnik – katalog wystawy
użyty bezpośrednio po nazwie osobowej oznacza katalog twórczości plastycznej artysty, nie
ma więc zastosowania do innych kategorii osób, np.:
Matejko, Jan (1838-1893) - katalog wystawy
ale:
Matejko, Jan (1838-1893) - pamiątki - katalog wystawy
Mickiewicz, Adam (1798-1855) – twórczość - katalog wystawy
Mozart, Wolfgang Amadeusz (1756-1791) - wydawnictwa i rękopisy – katalog wystawy
5. Literatura podróżnicza cd.
Określnik chronologiczny po temacie Literatura podróżnicza stosowany jest tak, jak w
przypadku pamiętników, tzn. odnosi się do czasu opisywanego. Dopuszcza się więc
stosowanie szczegółowych określników chronologicznych dla 20 i 21 wieku, np.:
Autobiografie polskich sportowców samotników / Małgorzata Okupnik. – Gniezno, 2005
Alpinizm - literatura polska
Literatura podróżnicza polska – historia - od 1944 r.
Proza polska – tematyka - od 1944 r.
Samotne rejsy - relacje z podróży – historia – Polska - od 1944 r.
Castelele Loarei : note de drum ş evocări din trecutul de glorie şi strălucire al Franţei /
Elvira Bogdan. – Bucureşti, 1970
Literatura podróżnicza rumuńska –1944-1989 r. - antologia
Zamki i pałace - Francja - relacje z podróży
Loara (Francja ; dolina) - 1945-1989 r. - relacje z podróży
Moja podróż do Rosji / Antoni Słonimski. – Warszawa, 2005
Słonimski, Antoni (1895-1976) - relacje z podróży
Literatura podróżnicza polska - 1918-1939 r.
ZSRR - 1917-1941 r. - relacje z podróży
Nie będzie się stosować określnika – relacje z podróży po tematach wyrażających
rodzaje turystyki (Turystyka rowerowa, Turystyka górska etc.). Tematy tego typu będą
służyć do opracowania wydawnictw informacyjnych, poradnikowych, opracowań
historycznych.
Temat literatura podróżnicza i określnik – relacje z podróży nie będzie miał
zastosowania do opisów wypraw badawczych.
Roczniki antarktyczne / Stanisław Rakusa-Suszczewski. – Warszawa, 2005
Rakusa-Suszczewski, Stanisław (1938- ) - pamiętniki
Badania polarne - Polska - od 1944 r. - pamiętniki
Pamiętniki polskie - od 1944 r.
Antarktyda – badanie – pamiętniki
Antarktyka - badanie - pamiętniki