Jak rozpoznać i pracować z dzieckiem dyslektycznym

1
Lidia Świerkiel
Jak rozpoznać i pracować z dzieckiem dyslektycznym?
Według światowej literatury dzieci dyslektyczne stanowią 10- 15% ogółu uczniów i
pięciokrotnie częściej występuje u chłopców. Badania w Polsce określają odsetek dysleksji na
około 10% uczniów, w tym 4% dotyczy poważnych przypadków.
Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w nauce czytania i pisania u dzieci o
prawidłowym rozwoju umysłowym. To fragmentaryczne, wycinkowe zaburzenia rozwojowe
występujące u uczniów o normalnej inteligencji i dobrych ogólnych zdolnościach do nauki.
Trudności te spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych ( głównie
językowych), motorycznych oraz ich integracji, uwarunkowane nieprawidłowym
funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego. Są to:
a) zaburzenia spostrzegania wzrokowego i orientacji przestrzennej – występują
wtedy trudności w rozpoznawaniu i zapamiętywaniu liter, mylenie liter podobnych,
kłopoty z orientacją na mapie, uproszczone rysunki
b) zaburzenia percepcji słuchowej i pamięci słuchowej –wpływają na trudności
w analizie i syntezie wyrazów, rozróżnianie głosek o podobnym brzmieniu,
opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter, umiejętność dokonywania podziału
słów na sylaby i głoski
c) zaburzenia rozwoju ruchowego – utrudniają ruchy przy pisaniu, rysowaniu,
majsterkowaniu oraz wykonywanie ćwiczeń gimnastycznych
d) zaburzenia dynamiki centralnego systemu nerwowego – powodują ruchliwość
dzieci, mają one trudności z koncentracją uwagi, czasem są zahamowane,
zalęknione
Uwarunkowania tych zaburzeń są wielorakie. Powodem może być uszkodzenie układu
nerwowego podczas ciąży, porodu lub we wczesnym dzieciństwie, albo też zaburzenia
hormonalne. Nie wyklucza się również roli czynnika genetycznego. Jednak mechanizm ich
powstawania nie jest w pełni poznany.
Specjaliści wyróżniają 4 formy dysleksji rozwojowej:
• dysleksja - jest terminem używanym w węższym znaczeniu i oznacza specyficzne
trudności w czytaniu
• dysortografia - to specyficzne trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem
różnego rodzaju błędów w tym ortograficznych
• dysgrafia - dotyczy niskiego poziomu graficznego pisma, tzw. brzydkie pismo,
czasem nieczytelne
• dyskalkulia - obejmuje trudności w uczeniu się matematyki, z pojęciami
abstrakcyjnymi, np. pojęciem liczby, proporcji
U dzieci do około 9 roku życia nie można jednoznacznie zdiagnozować dysleksji
rozwojowej. Jest to możliwe na przełomie drugiej i trzeciej klasy szkoły podstawowej. Jednak
nauczyciel może zaobserwować u uczniów występowanie symptomów, które sygnalizują, że
dziecko należy do tzw. grupy „ryzyka dysleksji”.
2
Umiejętności szkolne,
dyslektycznych:
w
których
odzwierciedla
się
występowanie
zaburzeń
PISANIE:
Na umiejętność pisania wpływają zaburzenia percepcji słuchowej. Uczniowie, u
których zaobserwowano objawy tych zaburzeń:
-
popełniają specyficzne błędy w pisaniu z pamięci, a zwłaszcza w dyktandach
mylą litery podobne fonetycznie ( głoski dźwięczne i bezdźwięczne): b–p, d-t, g-k,
z-s, dz-c, sz-s w wyrazach n
opuszczają końcówki wyrazów, sylaby i litery, wyrazy są to często „zlepki” liter
gubią litery, najczęściej samogłoski, przestawiają ich kolejność
przestawiają szyk wyrazów w zdaniu
popełniają błędy przy pisaniu wyrazów ze spółgłoskami miękkimi, np. zima – źma,
słońce – słońice,
mają trudności w rozróżnianiu i-j, samogłosek ą-ę od -om, -on, -em, -en
opuszczają literę y
mają trudności w analizie zdań na wyrazy, wyrazów na sylaby i głoski
w ogóle lub niewłaściwe stosują interpunkcję
łączą przyimki z rzeczownikiem, np. wlesie, dokina
często ujawniają się już przezwyciężone wady wymowy
Pisanie warunkuje również zaburzenie funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej
oraz procesu lateralizacji. Symptomy wskazujące na te rodzaje zaburzeń, przejawiają się u
dzieci:
- trudnościami w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu
- w początkach nauki kłopotami w zapamiętaniu kształtu liter, mylenie liter
podobnych: a-o, a-ą, e-ę, ł-l-t, m-n, u-w
- myleniem liter różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej (p-b, b-d)
lub poziomej ( w-m, n-u, d-g)
- w początkach nauki głównie przy lateralizacji skrzyżowanej może wystąpić pismo
lustrzane,
- licznymi błędami ortograficznymi, pomijaniem drobnych elementów graficznych:
kresek, ogonków, kropek, co wynika ze słabszej pamięci wzrokowej
- trudnościami związanymi z techniką pisania
Zaburzenie rozwoju ruchowego wpływają w pisaniu na:
- obniżoną sprawność manualną, małą percepcję ruchów dłoni i palców
- trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu
- brak połączeń liter
- wolne tempo pisania
- na niestaranny wygląd zeszytów i nieczytelne pismo
- zbyt słaby lub zbyt silny nacisk ołówka, długopisu
CZYTANIE
Symptomy zaburzeń percepcji słuchowej w czytaniu to:
- błędy polegające na zamianie liter, wypuszczanie ich, zmiana brzmienia,
nieprawidłowe odczytywanie wyrazów
- brak właściwej intonacji czytanych tekstów
- szczególne trudności w syntezie przeliterowanych dźwięków i w scaleniu ich w
wyraz
3
Inną przyczyną trudności w czytaniu jest nieprawidłowa percepcja wzrokowa i
zaburzenia orientacji przestrzennej i procesu lateralizacji. Przejawiają się one poprzez:
- uporczywe, długotrwałe głoskowanie lub sylabizowanie
- w początkowej nauce nieumiejętność kojarzenia dźwięku z odpowiednim znakiem
graficznym
- mylenie liter i wyrazów o podobieństwie graficznym: poda –pada –bada, koza –
kosa
- częste czytanie na pamięć, zgadywanie
- przekręcanie końcówek wyrazów, opuszczanie i przestawianie liter lub sylab
- trudności ze śledzeniem czytanego przez nauczyciela lub kolegów tekstu,
- trudności z głośnym czytaniem, (dziecko lepiej rozumie tekst czytany po cichu, w
głośnym czytaniu koncentruje się na technicznej stronie tej czynności)
- wolne tempo czytania, zwłaszcza głośnego
RYSOWANIE
Nauczyciel analizując prace plastyczne uczniów może także zaobserwować symptomy
wskazujące na dysleksję. W rysowaniu dotyczy to:
- trudności w odwzorowywaniu kształtów geometrycznych
- rysunki są ubogie, o prymitywnych uproszczeniach, linie niepewne
- trudności z rozplanowaniem elementów na powierzchni oraz z ich proporcją
- trudności w szyciu, wycinaniu, lepieniu
U dzieci z zaburzoną percepcją słuchową czasem występują trudności w rozumieniu
dłuższych wypowiedzi słownych, poleceń nauczyciela, zachowują się tak, jakby nie
rozumiały, czego się od nich żąda.
Jak pracować z dzieckiem dyslektycznym w zespole klasowym?
Mając w klasie dziecko z dysleksją, należy brać pod uwagę mniejsze możliwości
dziecka w zakresie czytania i pisania, niż pozostałych przeciętnie zdolnych uczniów.
Zadaniem nauczyciela jest zachęcanie i motywowanie ucznia do wytrwałej systematycznej
pracy.
Praktyczne rady:
1. Dostosować wymagania do możliwości dziecka, a przy ocenie brać od uwagę nie tylko
uzyskane efekty, ale także włożony wysiłek.
2. Częściej oceniać ustne odpowiedzi, które są lepszym wskaźnikiem jego umiejętności
niż prace pisemne.
3. Nie zmuszać ucznia do głośnego czytania w klasie. Dziecko nie powinno czytać
głośno tekstu, którego wcześniej nie ćwiczyło.
4. Dzieci z mniejszą sprawnością motoryki rąk zachęcać do pisania ołówkiem. Można
pozwolić pisać w większej liniaturze niż normalna.
5. Posadzić dziecko dyslektyczne blisko siebie. Ma to wpływ na jego koncentrację
uwagi. Nauczycielowi pozwala na obserwację i w razie potrzeby pomoc.
6. W klasie podczas przepisywania lub czytania tekstu zadawać odpowiednio krótsze
fragmenty.
7. Nie przeciążać dziecka pisaniem i czytaniem. Jeśli czytanka jest zbyt długa na
możliwości dziecka, wyznaczamy fragment tekstu do poprawnej nauki czytania i
polecamy zapoznać się z treścią całej czytanki.
8. Dziecko nie powinno być nagle„wyrywane” do odpowiedzi, ponieważ ma trudności z
szybkim przypomnieniem danych, nazw, dat itp.
9. Jak najczęściej sprawdzać zeszyt ucznia.
10. Nauczanie opierać na pozytywnych uczuciach, zainteresowaniu, zaciekawieniu.
Unikać stwierdzeń silnie negatywnych, np. źle, nie tak, to nie na temat, pisz staranniej.
4
Przykładowe ćwiczenia usprawniające zaburzone funkcje u dzieci dyslektycznych.
I.
Ćwiczenia percepcji wzrokowej:
- układanie całości z poszczególnych części np. pocięte obrazki, puzzle
- wyszukiwanie w obrazkach brakujących lub różniących ich szczegółów
- wzrokowe utrwalanie obrazu liter często mylonych przez dziecko np.
wyszukiwanie w zbiorze określonych liter
- wykrywanie niedorzeczności w treści obrazów
- różnicowanie przecinających się figur
- wyliczanie jak największej liczby zapamiętanych przedmiotów znajdujących
się w otoczeniu lub na obrazku
- rozpoznawanie w tekście poznanych liter, sylab, wyrazów
- segregowanie figur według kształtu i wielkości
- ćwiczenia w wykrywaniu podobieństw i różnic w wyrazach: kot-kok, rok- rak,
sok- sos, długi- drugi, pada –bada, koza – kosa
II.
Ćwiczenia percepcji słuchowej:
- wystukiwanie na instrumentach, o blat stołu, wyklaskiwanie rytmów
- zabawy rytmiczne i dźwiękowe, piosenki, wyliczanki, rymowanki
- nauka na pamięć krótkich wierszy i tekstów pisanych prozą
- utrwalanie znajomości liter i różnicowanie samogłosek i spółgłosek
- rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek w wyrazach
- czytanie sylab dwuliterowych, liczenie sylab w wyrazach
III.
Ćwiczenia sprawności manualnej i graficznej.
- malowanie pędzlem i farbami dużych kształtów, na dużych arkuszach papieru
- rysowanie paluszkiem w powietrzu, lub gumką na pulpicie najpierw dużych, a
potem coraz mniejszych kół, linii pionowych, poziomych, falistych, fal
morskich, skoków żabki, chmurek
- obrysowywanie klocków, figur geometrycznych-odręcznie, po kratkach i przy
pomocy linijki
- kolorowanie obrazków w książeczkach do malowania
- rysowanie szlaczków wg wzoru, kopiowanie rysunków, rysowani po śladzie
- wałkowanie cienkich wałeczków z plasteliny
- lepienie z plasteliny różnych przedmiotów, ludzików, zwierzątek
- układanie z patyczków domków, drzew, płotków, figur geometrycznych
- wycinanie po linii prostej, falistej i łamanej
- wydzieranie kompozycji z kolorowego papieru, gazet, makulatury
- wykonywanie różnych prac z włóczki, papieru, drutu, kasztanów
Dotychczasowa wiedza na temat dysleksji nie jest zamknięta. Wciąż trwają badania i
poszukiwanie przyczyn i sposobów pomocy osobom ze specyficznymi trudnościami w
uczeniu się.
Wybrane pozycje dotyczące tematu:
Bogdanowicz M., O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu –
odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1994
Bogdanowicz M., Trudności w pisaniu u dzieci, Gdańsk 1983
Grabałowska K., Jastrząb J., Mickiewicz J., Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu. Poradnik
metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych, Toruń 1996
Mickiewicz J., Jedynka z ortografii?, Toruń 1997
Opolska T., Pokonujemy trudności w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1997
Sawa B., Jeśli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa WsiP 1983
Skibińska H., Praca korekcyjno – kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i
czytaniu, Bydgoszcz 2001
Zakrzewska B., Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, Warszawa WsiP 1976