NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ NOWE SPOJRZENIE PUBLIKACJA POKONFERENCYJNA Materiały z Międzynarodowej Konferencji nt. „Węzłowe Zagadnienia wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010-2020” POLSKIE FORUM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Warszawa 2012 Tłumaczenie z języka angielskiego: Anna Rozborska (referaty), Tomasz Korybski (sprawozdanie Sekretarza Generalnego ONZ) Redakcja merytoryczna: Krystyna Mrugalska Redakcja językowa i korekta: Halina Drachal Opracowanie graficzne: Julia Roczan ISBN: 978-83-934642-2-7 Copyright©by Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych, 2012 Wydawca: Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych Ul. Ogrodowa 28/30 lok. 416 00-896 Warszawa www.pfon.org Publikacja bezpłatna Publikacja zrealizowana w ramach projektu: PUBLIKACJA POKONFERENCYJNA: “NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ - NOWE SPOJRZENIE”. Materiały z Międzynarodowej Konferencji nt. ,,Węzłowe Zagadnienia wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010-2020” Projekt współfinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE ................................................................................................... 4 Nowy paradygmat polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych Irena Wóycicka ..................................................................................................... 6 Sytuacja obywateli niepełnosprawnych w Polsce i na świecie - Yannis Vardakastanis ........................................................................................................................... 9 O potrzebie zmian w polskim systemie prawnym w związku z procedurą ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych - Stanisław Trociuk ...................... 13 Sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce w opinii organizacji pozarządowych – potrzeba narodowej strategii - Krystyna Mrugalska ............................................. 18 Udział środowisk osób niepełnosprawnych w wykorzystaniu środków z komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w Polsce - Joanna Wojtyńska 27 Dostęp środowisk osób niepełnosprawnych do środków unijnych - Javier Güemes 37 Przygotowanie Polski do ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych - Czesława Ostrowska .................................................. 42 Doświadczenia duńskie z wdrażania Konwencji ONZ – Thorkild Olesen ................. 50 Implementacja Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010-2020 w krajach członkowskich Unii Europejskiej – Javier Güemes ..................................... 54 Edukacja włączająca we Włoszech – Luisa Bosisio Fazzi ........................................ 59 Niezależność jako zadanie. Panel liderów organizacji osób niepełnosprawnych: Jak rozumiem niezależne życie? Czego oczekuję po wdrożeniu Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010-2020? Prowadzenie: prof. dr hab. Anna Firkowska-Mankiewicz ...................................... 66 APEL WARSZAWSKI 2011 w sprawie niezależnego życia osób niepełnosprawnych oraz ratyfikacji i wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych ............................................................................................ 77 Organizacja implementacji i monitoringu Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych w państwach europejskich, które ratyfikowały Konwencję – Małgorzata Szeroczyńska ................................................................ 79 Sytuacja Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz jej Protokołu Fakultatywnego – Sprawozdanie Sekretarza Generalnego ........ 118 KONWENCJA O PRAWACH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH ...................................... 152 Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020: Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier ................................ 186 POLSKIE FORUM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH .................................................... 199 EUROPEAN DISABILITY FORUM........................................................................... 202 3 WPROWADZENIE Międzynarodowa konferencja pt. „Węzłowe zagadnienia wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010 – 2020” została zorganizowana w dniach 15 – 17 października 2011 roku w Warszawie przez Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych jako część programowa posiedzenia Zarządu Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych (European Disability Forum – EDF). Honorowy patronat nad konferencją objął Pan Bronisław Komorowski, Prezydent RP. Ideą przewodnią konferencji było omówienie stanu przygotowań do ratyfikacji i wdrażania Konwencji ONZ w Polsce, związane z tym doświadczenia innych krajów oraz aspekty wspólnotowe. W posiedzeniu Zarządu EDF i w konferencji łącznie uczestniczyło 230 osób z 34 krajów. Publikację tekstów pokonferencyjnych, ze względu na konieczność zdobycia środków finansowych oraz przygotowanie materiałów, wydajemy co prawda dopiero w październiku 2012 roku, ale nie straciły one nic na aktualności. Konferencja i wydanie niniejszej publikacji było współfinansowane przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. 6 września 2012 roku Prezydent RP Bronisław Komorowski podpisał akt ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku 13 grudnia 2006 r. 25 września 2012 roku polska delegacja złożyła go Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych. Tekst Konwencji ONZ został opublikowany w Dzienniku Ustaw z dnia 25 października 2012 r., poz. 1169. Status Konwencji ONZ w Polsce reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 9 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Inne artykuły stanowią, iż: - źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia (art. 87.1) 4 - ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy (art. 91. 1) - umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową (art. 91. 2). Biorąc pod uwagę status Konwencji ONZ, ogromne znaczenie dla tworzenia nowej polityki społecznej państwa poświęconej niepełnosprawności, jej wprowadzenie w życie wymaga skoordynowanych działań władzy ustawodawczej, wykonawczej i samorządowej profesjonalistów i mediów, wszystkich a także – szczebli, co równie odpowiednich ważne – instytucji, samych osób niepełnosprawnych, ich rodzin i reprezentujących je organizacji obywatelskich. Określa to artykuł 33 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. 5 Nowy paradygmat polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych Irena Wóycicka Podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP Przede wszystkim chciałabym podziękować organizatorom za zaproszenie na konferencję poświęconą z wdrażaniem Konwencji bardzo ważnym Narodów zagadnieniom, Zjednoczonych o związanym prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010– 2020. Mam nadzieję, że w Polsce uda nam się nie tylko rozpocząć i zakończyć proces ratyfikacji Konwencji, ale również – i to jest równie ważne, a może nawet ważniejsze – rozpocząć proces jej implementacji. Chciałabym, by ratyfikacja Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych łączyła się ze wzrostem świadomości i dobrym planem implementacji jej zapisów w Polsce. Niewątpliwie strategia europejska jest bardzo silnym czynnikiem zachęcającym do działań krajowych, a także wspierającym działania krajowe w zakresie implementacji Konwencji. Pokazuje też ona potrzebę i kierunek prac służących zapewnieniu tego, by Konwencja nie pozostała tylko na papierze, ale stała się realnym prawem i naprawdę wpływała na zmiany w funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych w Polsce. Kancelaria Prezydenta chętnie włączy się do dyskusji i będzie wspierać te prace. Mogę państwa zapewnić, że prezydent jest tym bardzo zainteresowany. Chciałam poświęcić swoje wystąpienie paru sprawom, które nasuwają się w kontekście ostatnich dwudziestu lat polityki wobec osób niepełnosprawnych w Polsce – a polityka wobec niepełnosprawnych to de facto również polityka społeczna – oraz przemianom, jakie tej polityce towarzyszyły. Wydaje mi się, że te lata były bogate w zmiany, jeżeli chodzi o myślenie o niepełnosprawności, o myślenie o polityce wobec osób niepełnosprawnych, o stosunku do tych osób. Otóż, jeżeli popatrzeć na przemiany, które miały miejsce w Polsce, ale też na świecie – bo nie byliśmy przecież wyłączeni z procesów światowych, wręcz przeciwnie, silnie im podlegaliśmy – to wydaje się, że to był dobry przykład pozytywnej ewolucji w myśleniu o roli i funkcji polityki społecznej. Z pewnością państwa działalność, działalność organizacji pracujących na rzecz osób niepełnosprawnych do tych przemian w świadomości i w prawie bardzo mocno się przyczyniła. Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat wiele zmieniło się w myśleniu 6 o prawie. Przechodzimy od formalnej równości do równego traktowania. Przede wszystkim coraz bardziej jesteśmy świadomi tego, iż formalna równość wobec prawa niekoniecznie oznacza również równość faktyczną, a nawet wręcz przeciwnie: formalna równość wobec prawa może prowadzić do faktycznej nierówności, wynikającej z różnych niezbywalnych cech osób i grup ludzi. Sytuacja, w której to co gwarantuje formalną równość, prowadzi do nierówności, nazywa się dyskryminacją pośrednią. Nazwanie i zdefiniowanie sytuacji, w której formalna równość nie prowadzi do równości faktycznej prowadzi do głębszego myślenia o zasadach funkcjonowania prawa i urzeczywistniania idei równości. To podejście dotyczy zwłaszcza osób niepełnosprawnych, w przypadku których formalna równość w prawie często związana jest z występowaniem faktycznej nierówności. Na przykład co do możliwości korzystania z edukacji, uczestniczenia w kulturze, czy też ograniczeń w kontakcie z instytucjami publicznymi. Zatem myślenie o przejściu od równości formalnej do równości faktycznej w prawie oznacza de facto to, że prawo musi uwzględniać różnice, które istnieją pomiędzy obywatelami, w tym, również grupami osób niepełnosprawnych. Różnice związane z ich dysfunkcjami, ponieważ ich nieuwzględnienie powoduje, że równość formalna przekształca się w faktyczną nierówność. A więc pierwsza sprawa to przejście od formalnej równości do równego traktowania. Dobrym przykładem takiego nowoczesnego myślenia o równości jest ustawa o języku migowym, którą Prezydent niedawno podpisał, a która poprzez różnorodne formy wsparcia w kontaktach osób niesłyszących i niedosłyszących z instytucjami publicznymi oraz z instytucjami opieki zdrowotnej, daje szansę na prawidłowe, normalne funkcjonowanie tych osób. Warto w tym miejscu odwołać się do Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, której istotną przesłanką jest przekonanie, że to nie niepełnosprawność jest faktyczną barierą w funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych, ale że to istniejące w otoczeniu bariery prowadzą do niepełnosprawności. Przeniesienie akcentu z niepełnosprawności na bariery jest niezmiernie istotne, pozwala bowiem głębiej wejrzeć w proces tworzenia faktycznej równości między obywatelami, w tym również w tworzenie faktycznej równości osób niepełnosprawnych w kontaktach z różnymi instytucjami i w życiu społecznym i w zawodowym. Druga sprawa, o której chciałam dziś powiedzieć, to kwestia przejścia od jednorodności do różnorodności. Obywatele są różni, przy czym ta różnorodność prowadzi do różnych ograniczeń i różnic w możliwościach funkcjonowania 7 w różnych sferach życia społecznego i zawodowego. Osoby niepełnosprawne nie stanowią jednolitej kategorii. Każda dysfunkcja wymaga osobnego podejścia, namysłu, często też osobnego prawa i poszukania rozwiązań usuwających bariery w funkcjonowaniu osoby niepełnosprawnej. Tak jest z każdą dysfunkcją i z każdym stopniem dysfunkcji. Prawo musi odpowiadać na te różnorodne ograniczenia i potrzeby obywateli. I to jest istotne przesłanie polityki społecznej, a w przypadku osób niepełnosprawnych jest to przesłanie polityki wobec osób niepełnosprawnych. Kolejną kwestią jest przejście od opieki do wsparcia, czy też od opieki do pomocy. Ciągle u nas powszechnie obowiązuje pojęcie „opieka”, a nie „pomoc”, dominuje pojęcie „opieka” zamiast „wsparcie”. Jesteśmy skłonni opiekować się osobami niepełnosprawnymi, ale rzadko rozumiemy, że nie jest potrzebna opieka, tylko potrzebne jest wsparcie, a to jest ogromna różnica. Nie powinniśmy wyręczać osób niepełnosprawnych wtedy, kiedy nie są w stanie poradzić sobie z jakimiś sprawami, ale powinniśmy je wesprzeć tak, by potrafiły te sprawy samodzielnie załatwić. To jest zmiana podejścia, która musi się wyrażać również praktyką. Po to właśnie usuwamy bariery, żeby osoby niepełnosprawne mogły uczestniczyć w życiu społecznym w sposób pełny. I to jest droga do emancypacji osób niepełnosprawnych. Przykładem takiego nowego podejścia jest niedawno wprowadzona w Polsce zmiana kodeksu niepełnosprawnych, w głosowaniu. Nie wyborczego, dotychczas zastępujemy która daje wykluczonym, osób niektórym grupom możliwość niepełnosprawnych w osób uczestnictwa tym procesie, nie wykluczamy ich, staramy się za to zrobić wszystko, żeby osoby niepełnosprawne zostały włączone w proces podejmowania decyzji politycznych. I to jest jeden z przykładów prawa, które służy takiemu włączaniu. Włączanie jest podstawową zasadą polityki społecznej. Zasada włączania oznacza tworzenie szans na uczestnictwo. Powiedziałam o tych trzech zasadach dlatego, że są one, jak mi się wydaje, szalenie ważne w naszym myśleniu o integracji osób niepełnosprawnych, ale w gruncie rzeczy są też szalenie ważne w naszym myśleniu o polityce społecznej. I w tym ujęciu ewolucja prawa i ewolucja myślenia o polityce wobec osób niepełnosprawnych w jakimś stopniu na pewno wspiera, a czasem nawet wyprzedza ewolucję naszego myślenia o polityce społecznej. 8 Sytuacja obywateli niepełnosprawnych w Polsce i na świecie Yannis Vardakastanis Prezes Zarządu Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych (wystąpienie odczytał Javier Güemes, dyrektor generalny EDF) Występuję w zastępstwie prezydenta EDF, który ze względu na trudną sytuację polityczną Grecji, musiał niespodziewanie powrócić do kraju. Nagły wyjazd z Polski Yannisa Vardakastanisa spowodowany jest koniecznością dopilnowania na miejscu zagrożonych spraw środowiska osób niepełnosprawnych. Grecki kryzys niesie bowiem za sobą zmiany trudne do zaakceptowania przez społeczeństwo. Ale zanim odczytam wystąpienie Yannisa chciałbym rozpocząć od kilku osobistych refleksji. Kiedy 10 lat temu zaczynałem pracę w Europejskim Forum Osób Niepełnosprawnych, moim pierwszym zadaniem była współpraca z dziesięcioma krajami, znajdującymi się w trakcie procesu akcesji do Unii Europejskiej. Jednym z tych krajów była Polska. Mam bardzo dobre wspomnienia z tego okresu. Chcę za nie podziękować wielu osobom, które w Waszym kraju były wyjątkowo zaangażowane w tworzenie i promocję wspólnej europejskiej organizacji niepełnosprawnych. Chciałbym podziękować Krystynie Mrugalskiej. Pamiętam także obecną tu dziś Annę Rozborską, której chciałbym również przekazać moje najcieplejsze, ogromne podziękowania. Był to fascynujący czas konstruowania modelu współpracy europejskiego i polskiego ruchu osób niepełnosprawnych. Dziś widzę zaangażowanie Andrzeja Szałacha w działania naszej europejskiej organizacji a także ogromne wsparcie, jakie polski ruch osób niepełnosprawnych daje ruchowi europejskiemu. Mogę powiedzieć tylko o wdzięczności EDF dla Was, a także o tym, jak bardzo powinniście być z siebie dumni, bowiem staliście się autentycznym podmiotem włączania w życie społeczne osób z niepełnosprawnością w Polsce. A oto co chciał Państwu przekazać Yannis Vardakastanis. Witam wszystkich uczestników konferencji, chcę podziękować Polskiemu Forum Osób Niepełnosprawnych i przewodniczącemu za wsparcie naszego spotkania oraz przekazać wszystkim serdeczne pozdrowienia. Wdrażanie Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych jest dla nas wspólnym wyzwaniem. Ja także nie mam odpowiedzi na wszystkie pytania. Nikt ich nie ma, znajdujemy się bowiem wciąż na niezbadanym terenie. W dodatku nękający kraje europejskie kryzys gospodarczy nie pomaga nam w tym. Pomimo to dla wielu z nas ewidentna jest konieczność aktywnego działania w celu doprowadzenia do stosowania zawartych w Konwencji 9 standardów. Niektóre z nich, ze względu na konieczność zaangażowania określonych zasobów materialnych, wymagają stopniowej, ale konsekwentnej realizacji. Pamiętamy, że bardzo często trudności ekonomiczne stawały się pretekstem do łamania praw i naruszania godności osób z niepełnosprawnością. Niedobory finansowe nie mogą być w Europie wymówką zwłaszcza wtedy, gdy wiele krajów globalnego Południa podejmuje działania na rzecz wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych np. - Mali dokonuje przeglądu swoich przepisów w zakresie ochrony socjalnej, - Argentyna przyjęła przepisy dotyczące dostępności mediów audiowizualnych w wyniku otwartych, szerokich konsultacji z organizacjami osób z niepełnosprawnością. Konieczne jest zaangażowanie wszystkich ludzi dobrej woli do działań służących wykorzystaniu, stworzonych przez Konwencję, możliwości poprawy poszanowania praw osób z niepełnosprawnością. Włączanie osób niepełnosprawnych w pełny nurt życia społecznego oznacza nie tylko poszanowanie godności człowieka, ale przede wszystkim uświadamia społeczeństwom, jakimi pozostaną samotnymi planetami, jeśli każdy będzie myślał tylko o swoim własnym dobrobycie. O ważności Konwencji ONZ jako traktatu międzynarodowego świadczy też kilka dodatkowych faktów. Jest ona pierwszą konwencją w XXI wieku mówiącą o prawach człowieka i pierwszą, która została ratyfikowana przez Unię Europejską. Traktat ten został szybko wynegocjowany i jest pierwszym, który przewiduje wewnętrzne mechanizmy wdrażania. To także pierwsza konwencja, która wyraźnie wymaga od państw sygnatariuszy aktywnego włączenia w prace wdrożeniowe organizacji osób z niepełnosprawnością. Ten wymóg nie jest przypadkowy – osoby z niepełnosprawnością są przyzwyczajone do radzenia sobie i pokonywania trudności. Wyzwania, jakie stoją przed Europą w tym trudnym czasie, to coś, z czym osoby z niepełnosprawnością – pozbawione w przeszłości twarzy i głosu oraz podstawowych ludzkich praw – żyły przez wieki. Ograniczone możliwości finansowe państw, często podawane jako powód powolnego postępu we wprowadzaniu do porządku prawnego państw ustaleń Konwencji, to nic nowego dla organizacji pozarządowych, które przez dekady działały bez żadnego lub z niewielkim wsparciem państwa. Skoro wspólnie przygotowaliśmy tę Konwencję, teraz musimy wspólnie doprowadzić do jej wprowadzenia w życie. Rzecz w tym, by poznali ją wszyscy ci, na których życie może mieć ona wpływ. By stała się dla nich rzeczywistością! Jesteśmy jedynymi, którzy mogą dostarczyć koniecznej wiedzy na temat tego, co należy zrobić aby decyzje, które nas dotyczą zostały zrealizowane. 10 Apeluję do władz – aby korzystały z doświadczeń osób z niepełnosprawnością – to ma jak najbardziej sens. Konwencja mówi o tym bardzo wyraźnie, jest wręcz krystalicznie przejrzysta w tej kwestii. Jeśli władze nie zechcą skorzystać z naszej pomocy, będzie to jawnym pogwałceniem zapisów Konwencji. My, społeczność osób z niepełnosprawnością, zrozumieliśmy znaczenie zjednoczonego działania w obronie naszych interesów. Międzynarodowe Przymierze na Rzecz Niepełnosprawności (International Disability Alliance – IDA1), którego EDF jest członkiem założycielem, jest globalną siecią organizacji osób z niepełnosprawnością z całego świata. Mówimy wspólnym głosem, promujemy wobec Narodów Zjednoczonych i poszczególnych rządów, podejście do niepełnosprawności oparte na prawach człowieka. Pożytek ze wspólnej pracy jest dla nas oczywisty – w IDA nie ma podziału na wschód – zachód, północ – południe. Wszyscy jej członkowie są równi i wnoszą jednakowo nieoceniony wkład w prace sieci. Mamy nadzieję, że praca, jaką wykonujemy na poziomie międzynarodowym, będzie wkrótce odczuwalna dla krajowych członków EDF, w tym Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych, które miało i zawsze mieć będzie oddanego sojusznika nie tylko w Brukseli, ale także w Genewie, czy Nowym Jorku. Będzie to szczególnie przydatne, gdy dla Polski przyjdzie czas złożenia sprawozdania ONZ z międzynarodowych zobowiązań wynikających z ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Jak słyszeliśmy w wypowiedzi polskiego pełnomocnika rządu do spraw osób niepełnosprawnych, ministra Jarosława Dudy, ma ona w Waszym kraju zostać bardzo szybko dokonana. Warto przy okazji zauważyć, że już sam akt ratyfikacji Konwencji stał się swego rodzaju fenomenem. Od momentu, gdy w maju 2008 roku została otwarta możliwość jej podpisywania, Konwencję ratyfikowało 106 krajów. To więcej niż połowa krajów członkowskich ONZ. Jej stroną jest większość krajów europejskich. Jest nią także Unia Europejska. Konwencja szybko staje się uniwersalnym prawem międzynarodowym, a jej podstawowe zasady – równego traktowania i dostępności niezależnego życia – powszechnie akceptowanymi zasadami i prawami. Chcę zaprosić Polskę do włączenia się do tego światowego konsensusu i wyraźnego potwierdzenia swojego zaangażowania w prawa osób niepełnosprawnych! Powaga tego zaangażowania może być udowodniona tylko wówczas, gdy Protokół Fakultatywny zostanie ratyfikowany razem z Konwencją. Jeśli tak się nie stanie spróbujmy odpowiedzieć na pytanie, w jaki osoby 1 Celem IDA jest wspieranie skutecznego i pełnego wdrożenia Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych na całym świecie, jak również przestrzegania Konwencji w ramach systemu ONZ, poprzez aktywne i skoordynowane zaangażowanie reprezentatywnych organizacji osób niepełnosprawnych na szczeblu krajowym, regionalnym i międzynarodowym. 11 z niepełnosprawnością będą mogły bronić swoich praw? Możliwość zaskarżenia faktów pogwałcenia prawa, w sytuacji nieprzestrzegania zapisów Konwencji, jest dla nas kluczowa. Zrobimy więc wszystko, by rządy o tym nie zapominały! Poprzez wspólną pracę nad Konwencją inwestujemy w swoją przyszłość i w przyszłość naszych dzieci. One już będą żyły w świecie bez barier i uprzedzeń. W świecie, w którym każdy ma głos, który jest słyszany. 12 O potrzebie zmian w polskim systemie prawnym w związku z procedurą ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych - Stanisław Trociuk Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych została podpisana przez Polskę w dniu 30 marca 2007 r. Związanie przez Państwo Polskie postanowieniami Konwencji nastąpi poprzez jej ratyfikację dokonaną za zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie. Jednakże proces ratyfikacji Konwencji musi zostać poprzedzony dostosowaniem polskiego prawa do jej treści, tak, aby zapobiec ewentualnym kolizjom w tym zakresie. Z mocy bowiem art. 91 ust. 2 Konstytucji RP umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. W związku z powyższym, przed podjęciem procedury ratyfikacyjnej niezbędny jest przegląd polskiego prawodawstwa pod kątem jego zgodności z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych. Niewątpliwie takie działania dostosowawcze są niezbędne z uwagi na postanowienia zawarte w art. 12 Konwencji. Przewiduje on, że osoby niepełnosprawne mają prawo do uznania ich za podmioty prawa, a także że osoby niepełnosprawne mają zdolność prawną na zasadzie równości z innymi osobami we wszystkich aspektach życia. Ponadto Konwencja nakłada na Państwo - Stronę obowiązek podjęcia odpowiednich środków w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do wsparcia, którego mogą potrzebować przy korzystaniu ze zdolności prawnej. W istocie w postanowieniach art. 12 Konwencji chodzi nie o zdolność prawną w rozumieniu polskiego prawa cywilnego, lecz o zapewnienie osobom niepełnosprawnym zdolności do czynności prawnych. Art. 12 Konwencji wprowadza więc w miejsce modelu zastępczego podejmowania decyzji w imieniu i na rzecz osoby niepełnosprawnej, w szczególności osoby niepełnosprawnej intelektualnie, model wspomaganego podejmowania decyzji. Zakładane przez Konwencję wspomagane podejmowanie decyzji oznacza, że w tym modelu nie następuje przekazanie praw innym osobom, osoby niepełnosprawne zachowują wszelkie prawa, a jedynie otrzymują wsparcie w celu realizacji tych praw. W rezultacie wprowadzenie przewidzianego Konwencją modelu wspomaganego podejmowania decyzji wymaga przede wszystkim rezygnacji z utrwalonej w polskim prawie instytucji ubezwłasnowolnienia. Wskazać należy, że obecnie w myśl art. 13 § 1 kodeksu cywilnego (k. c.) osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. nie uzasadnia Natomiast ubezwłasnowolnienia jeżeli stan całkowitego, osoby lecz fizycznej potrzeba pełnoletniej jest pomoc do prowadzenia jej spraw, może ona zostać ubezwłasnowolniona częściowo (art. 16 13 § 1 k. c.). W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się (por. orzeczenie z dnia 28 sierpnia 1979 r., sygn. akt IV CR 268/79, OSNPG z 1980 r., Nr 6, poz. 29), że sąd nie ma obowiązku ubezwłasnowolnienia osoby w każdym przypadku ustalenia wystąpienia przesłanek określonych w art. 13 § 1 i art. 16 § 1 k. c. Po stronie sądu istnieje jedynie możliwość wydania tego rodzaju orzeczenia w zależności od okoliczności sprawy i względów natury celowościowej. Ponadto przy orzekaniu ubezwłasnowolnienia całkowitego należy przede wszystkim mieć na względzie interes osoby, której dotyczy postępowanie o ubezwłasnowolnienie, nie można natomiast orzekać o ubezwłasnowolnieniu z powołaniem się na interes innych osób lub instytucji (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1969 r., sygn. akt I CR 132/68, NP. z 1970 r., Nr 1, s. 114). Nie ulega jednak wątpliwości, iż w szczególności ubezwłasnowolnienie całkowite oznacza, że to inne osoby kierują postępowaniem osoby ubezwłasnowolnionej, zaś uzewnętrznione przejawy woli tej osoby nie mają żadnego znaczenia prawnego. A zatem wszystkie istotne decyzje dotyczące życiowych losów tej osoby są kształtowane całkowicie niezależnie od autonomicznych przejawów jej woli. W sferze prawa cywilnego konsekwencją ubezwłasnowolnienia całkowitego jest to, że czynność prawna dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną jest nieważna (art. 14 § 1 k. c.). Jeśli jednak osoba taka zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej (art. 14 § 2 k. c.). Skutki ubezwłasnowolnienia rozciągają się również na inne dziedziny prawa. Przykładowo zdolność do czynności prawnych stron postępowania administracyjnego ocenia się według przepisów prawa cywilnego. Również zdolność do czynności prawnych w sprawach podatkowych, co do zasady ocenia się na podstawie przepisów prawa cywilnego. W sferze praw politycznych, prawa wyborcze nie przysługują osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione (art. 62 ust. 2 Konstytucji RP). Potrzebę zmian dotyczących instytucji ubezwłasnowolnienia zasygnalizował już Trybunał Konstytucyjny rozpoznając wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący braku legitymacji procesowej osoby ubezwłasnowolnionej do żądania zmiany lub uchylenia orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu. W uzasadnieniu do wyroku z dnia 7 marca 2007 r. (sygn. akt K 54/05, OTK z 2007 r., Nr 3/A, poz. 24) Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że „(…) można rozważyć dokonanie bardziej kompleksowych zmian w zakresie instytucji ubezwłasnowolnienia w prawie polskim. W większości państw odchodzi się obecnie od sztywnego ograniczenia praw i wolności osób chorych psychicznie, upośledzonych lub uzależnionych na rzecz innych regulacji bardziej elastycznych, dopasowywanych do konkretnych sytuacji przez sąd orzekający w danej sprawie”. 14 Reasumując, ratyfikacja Konwencji, w tym jej art. 12 wymaga daleko idących zmian dotyczących instytucji ubezwłasnowolnienia. Konieczne jest bowiem zastąpienie dotychczasowego zastępczego modelu podejmowania decyzji modelem wspomaganego podejmowania decyzji. Ten ostatni model musi jednak uwzględniać także regulacje zabezpieczające przed ewentualnymi nadużyciami, które mogą wystąpić w procesie udzielania wsparcia osobom niepełnosprawnym. Zgodnie z art. 12 ust. 4 Konwencji zabezpieczenia mają gwarantować, że środki związane z korzystaniem przez osoby niepełnosprawne ze zdolności do czynności prawnych będą respektowały prawa, wolę i preferencje tej osoby, będą wolne od konfliktu interesów i bezprawnych nacisków, będą proporcjonalne i dostosowane do sytuacji danej osoby. W powyższym kontekście należy też zwrócić uwagę na problemy jakie pojawiają się w związku ze stosowaniem art. 12 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k. r. o.). Przepis ten stanowi, że nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może zezwolić jej na zawarcie małżeństwa. Posługuje się on terminami „choroba psychiczna” oraz „niedorozwój umysłowy”, a więc terminami, które przez kręgi naukowe są obecnie uznawane za nieprecyzyjne i stygmatyzujące. Zamiast terminu „niedorozwój” czy „upośledzenie umysłowe” obecnie powszechnie stosowany jest termin „niepełnosprawność intelektualna” i do takiego standardu dostosowane powinny być przepisy prawa. Jednak co jest jeszcze bardziej istotne w kontekście powoływanego art. 12 Konwencji oraz art. 23 Konwencji, art. 12 § 1 k. r. o. pozostaje w kolizji z tymi postanowieniami Konwencji. W świetle Konwencji sama okoliczność niepełnosprawności intelektualnej nie może bowiem być postrzegana jako przeszkoda w zawarciu związku małżeńskiego czy też przeszkoda w posiadaniu potomstwa. Stąd też takim osobom powinno służyć prawo zawarcia małżeństwa podlegające wyłączeniu jedynie wówczas, gdy zachodzi przeszkoda uniemożliwiająca zawarcie małżeństwa. W odpowiedzi z dnia 23 września br. przesłanej do Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie obowiązywania przepisów art. 12 k. r. o. Minister Sprawiedliwości poinformował, że obecnie rozważane jest skreślenie tego przepisu i wprowadzenie do k. r. o. nowego przepisu, zgodnie z którym „(…) nie będzie mogła zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta zaburzeniami psychicznymi, które nie pozwalają tej osobie kierować swoim postępowaniem oraz uświadomić sobie znaczenia i konsekwencji obowiązków wynikających z zawarcia małżeństwa”. Kilka uwag należy poświęcić także dostępowi osób niepełnosprawnych do wymiaru sprawiedliwości. W tym zakresie art. 13 ust. 1 Konwencji nakłada na Państwa – Strony obowiązek zapewnienia, na zasadzie równości z innymi osobami, skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, w tym poprzez 15 wprowadzenie dostosowań proceduralnych i dostosowań odpowiednich do ich wieku, w celu efektywnego udziału, bezpośrednio lub pośrednio, zwłaszcza jako świadków, we wszelkich postępowaniach prawnych, w tym na etapie śledztwa i innych form postępowania przygotowawczego. W zakresie procedury karnej polski system prawny w istocie spełnia standardy konwencyjne. W szczególności z art. 79 § 1 kodeksu postępowania karnego (k. p. k.) wynika, że w postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli jest głuchy, niemy, niewidomy lub zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności. Standard obrony obligatoryjnej przewidzianej procedurą karną nie ma natomiast zastosowania do postępowania sądowego, którego celem jest przymusowe umieszczenie danej osoby w szpitalu psychiatrycznym. Z art. 48 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535 ze zm.) wynika bowiem, że sąd może ustanowić dla osoby, której postępowanie dotyczy bezpośrednio, adwokata z urzędu, nawet bez złożenia wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata w sprawie za potrzebny. Wskazany przepis pozostawia więc w rękach sądu decyzję o ustanowieniu adwokata z urzędu. Podejmując tę decyzję sąd kieruje się natomiast własnym uznaniem co do potrzeby udziału adwokata w postępowaniu dotyczącym przymusowego umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym. Wydaje się jednak, że także w tym postępowaniu, dotyczącym przecież wolności osobistej jednostki, adwokat powinien być ustanawiany z urzędu. W kontekście art. 13 ust. 1 Konwencji trzeba też zwrócić uwagę, że procedura karna nie przewiduje ograniczeń, których przyczyną mógłby być stan zdrowia, w zakresie możności składania zeznań w charakterze świadka. Co do zasady bowiem każda osoba (a więc także osoba niepełnosprawna) wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Osoby niepełnosprawne mają zatem możliwość efektywnego uczestniczenia w postępowaniach karnych w charakterze świadków. Jednakże – na co wskazują doświadczenia Rzecznika Praw Obywatelskich – efektywne uczestnictwo w charakterze świadków osobom niepełnosprawnym mogą utrudniać chociażby wciąż istniejące w budynkach sądowych bariery architektoniczne. W zakresie procedury cywilnej poszerzenie dostępu do wymiaru sprawiedliwości osób ubezwłasnowolnionych nastąpiło zaś w wyniku wspominanego powyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego. W efekcie tego wyroku osoby ubezwłasnowolnione uzyskały uprawnienie do samodzielnego zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia. Przepisy procedury cywilnej nie wiążą zaś możności bycia świadkiem z tym, czy osoba zeznająca w tym charakterze jest osobą niepełnosprawną. Niemożność bycia świadkiem odnoszona do wszystkich osób fizycznych została powiązana przez prawodawcę z niezdolnością do spostrzegania 16 lub komunikowania swoich spostrzeżeń (art. 259 pkt 1 k. p. c.). W świetle obowiązujących przepisów sąd musi samodzielnie dokonać oceny, czy dana osoba posiada zdolność do bycia świadkiem. W tym kontekście, mając na uwadze postanowienia art. 13 Konwencji należałoby rozważyć, czy ocena sądu dotycząca możliwości przesłuchania danej osoby w charakterze świadka nie powinna być podejmowania przy udziale profesjonalistów wzorem rozwiązania zawartego w procedurze karnej. Przepisy tej procedury (art. 192 § 2 k. p. k.) przewidują, że jeżeli istnieje wątpliwość co do zdolności postrzegania lub odtwarzania przez świadka spostrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa. Przedstawione uwagi, które nie mają charakteru wyczerpującego, wskazują na to, iż ratyfikacja niepełnosprawnych Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób wymaga uprzedniego wprowadzenia w polskim systemie prawnych szeregu istotnych zmian. 17 Sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce w opinii organizacji pozarządowych – potrzeba narodowej strategii - Krystyna Mrugalska Wiceprzewodnicząca Zarządu Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych Przyjęta w 2006 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych ma, według zapowiedzi Rządu, niedługo zostać ratyfikowana przez Polskę. Dla upowszechnienia i wdrażania zasad Konwencji w Europie przełomowe znaczenie miał rok ubiegły. W listopadzie 2010 r. ogłoszona została Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010 – 2020, zaś w grudniu Konwencja została ratyfikowana prze Unię Europejską. Przez minione 5 lat polskie organizacje pozarządowe osób niepełnosprawnych i działające na rzecz osób niepełnosprawnych usilnie zabiegały o ratyfikację Konwencji wraz z Protokołem Fakultatywnym. Ich starania aktywnie wspierał Rzecznik Praw Obywatelskich. O ratyfikację upominały się media. Organizacje pozarządowe jednocześnie same przyswajały idee Konwencji, upowszechniały je, a gdzie to było możliwe podejmowały próby ich realizacji. Dlatego można powiedzieć, że pomimo braku wcześniejszej ratyfikacji, dokument ten jednak już od kilku lat wpływa na sytuację osób niepełnosprawnych i na działania podejmowane przez polskie władze. Organizacje pozarządowe zapoznając się z zawartymi w Konwencji ideami, zasadami i standardami nowoczesnej polityki społecznej na rzecz osób niepełnosprawnych stopniowo, pod jej wpływem, przyjmują nowy sposób myślenia o swej misji i funkcjonowaniu. Swą misję nie tak dawno jeszcze formułowały bardziej tradycyjnie, jako niesienie pomocy osobom niepełnosprawnym. Dziś coraz częściej postrzegają ją, jako zadanie aktywnego wspierania osób niepełnosprawnych w procesach inkluzji oraz zwiększaniu ich równoprawnego udziału w życiu społecznym, w dążeniu osób niepełnosprawnych do niezależnego i samodzielnego życia. Podkreślić trzeba także, że to w dużej mierze dzięki upowszechnianiu idei zawartych w Konwencji oraz w dokumentach Unii Europejskiej, polskie organizacje pozarządowe szybko nabywają w ostatnich latach świadomości swej partnerskiej i podmiotowej roli w kreowaniu ogólnokrajowej i lokalnej polityki publicznej, w stanowieniu prawa dotyczącego osób niepełnosprawnych oraz w codziennej walce o rozwiązywanie ich życiowych problemów. Konwencja jest dokumentem coraz bardziej znanym polskiej administracji publicznej. Wedle naszej oceny, jest lepiej znana administracji rządowej, znacznie mniej zaś samorządowej. Dla sytuacji osób niepełnosprawnych w Polsce ważne znaczenie ma fakt, że to między innymi dzięki zawartym w Konwencji ideom, zasadom i standardom 18 władze i administracja rządowa zaczęły w ostatnich latach coraz poważniej traktować kwestie równości i niedyskryminacji oraz dostrzegać występujące w środowisku bariery dla integracji oraz uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu politycznym, publicznym, zawodowym i społecznym. Przyznać trzeba, że w ostatnich latach władza publiczna i administracja rządowa również zaczyna zauważać i analizować Spektakularnym dowodem różnorodność występowania problematyki takiej tendencji niepełnosprawności. są zmiany prawa wyborczego w bieżącym roku, które poszerzyły możliwości uczestnictwa osób niepełnosprawnych w akcie wyborczym. Z nowych możliwości osoby niepełnosprawne skorzystały już w trakcie tegorocznych wyborów parlamentarnych. W przeprowadzeniu zmian, o których mowa, duże znaczenie miała determinacja i konsekwentna aktywność zarówno władzy, jak i organizacji pozarządowych; zaś inspiracją - dla działań władzy publicznej, jak i społeczeństwa obywatelskiego idee i zasady zawarte w Artykule 29 Konwencji. W bieżącym roku ważnym wydarzeniem dla środowiska osób niepełnosprawnych w Polsce było przyjęcie ustawy o języku migowym, w której Polski Język Migowy zdefiniowano jako język naturalny. Ustawa stworzyła nowe możliwości m.in. w zakresie kontaktowania się obywateli głuchych i głuchoniewidomych z administracją publiczną. W urzędach osoby te uzyskały prawo do usługi tłumacza języka migowego. Niezależnie od dostrzeganych jeszcze przez osoby niepełnosprawne braków, nowa ustawa to ważny krok w kierunku poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych słuchowo w kontekście artykułu 21 punkt b Konwencji. Doniosłe znaczenie mają nowe rozwiązania przyjęte w ustawie o rencie socjalnej, dzięki którym od 1 stycznia 2012 r. pracująca i otrzymująca rentę socjalną osoba niepełnosprawna będzie mogła zarobić kwotę równą siedemdziesięciu procentom średniego wynagrodzenia krajowego. Dotychczas limit ten wynosił zaledwie trzydzieści procent. Do szczególnie ważnych dla osób niepełnosprawnych rozwiązań legislacyjnych należą ponadto zmiany kilku ustaw: o służbie cywilnej, o pracownikach samorządowych; o pracownikach urzędów państwowych oraz o finansach publicznych, tworzące bardziej sprzyjające warunki do zatrudniania osób niepełnosprawnych w jednostkach publicznych. Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych jest, niestety, niedostatecznie znana władzy i administracji samorządowej, zwłaszcza administracji szczebla powiatowego i gminnego. W zbyt małym ogólnokrajowych pozarządowe stopniu organizacji osób znają Konwencję pozarządowych niepełnosprawnych i oraz także małe działające terenowe lokalne na ogniwa organizacje rzecz osób niepełnosprawnych. Tymczasem sposób i jakość funkcjonowania właśnie tych 19 szczebli życia społecznego ma zasadniczy wpływ na warunki i jakość codziennego życia osób niepełnosprawnych w Polsce, zwłaszcza nadal marginalizowanych i dyskryminowanych osób umiarkowanie i znacznie niepełnosprawnych. Dlatego upowszechnienie znajomości Konwencji wśród lokalnych ogniw administracji publicznej jest dzisiaj zagadnieniem pierwszorzędnej wagi. Z uwagi na wymóg podnoszenia jakości życia codziennego osób niepełnosprawnych pilnym zadaniem jest także uzyskanie zrozumienia i umiejętności posługiwania się Konwencją przez lokalne ogniwa organizacji osób niepełnosprawnych. Ważna jest zmiana podejścia do podnoszenia świadomości społecznej dotyczącej problematyki osób niepełnosprawnych. W ostatnich latach przeprowadzono szereg kosztownych dużych kampanii wizerunkowych. Nie przyniosły one znaczących rezultatów. Dzisiaj o wiele bardziej pożyteczne wydają się być akcje wyjaśniające prawa osób niepełnosprawnych prowadzone na poziomie lokalnym w konkretnych środowiskach. Między innymi wśród pracowników pomocy społecznej, edukacji i służby zdrowia; wśród pracowników aparatu sprawiedliwości; wśród pracodawców dużych i średnich przedsiębiorstw oraz bankowców; w środowisku związków zawodowych; wśród producentów i usługodawców, ubezpieczycieli i inwestorów; wśród pracowników handlu i przedsiębiorstw transportowych; wśród rodzin i w środowiskach pracy osób niepełnosprawnych. Takie konkretnie adresowane akcje informacyjne o potrzebach i prawach, możliwościach i dokonaniach osób niepełnosprawnych w związku z prowadzoną przez dane środowisko działalnością zdają się mieć na obecnym etapie o wiele większe znaczenie aniżeli duże, ogólnokrajowe kampanie promocyjne. Nie może także umknąć naszej uwadze doniosłe zagadnienie przebudowy świadomości samych osób niepełnosprawnych oraz ich opiekunów. Zagadnienie to rozpatrywać trzeba w dwóch kontekstach. Po pierwsze – musimy podejmować starania by zagwarantować zapoznanie osób niepełnosprawnych z przysługującymi im prawami. Jednocześnie nie sposób nie zauważyć, że w Polsce nadal mamy do czynienia z dość powszechną świadomością niepełnosprawnych oraz ich opiekunów ukształtowaną przez zinstytucjonalizowany system opieki. Cechami tej świadomości są: bierność, postawy roszczeniowe, automarginalizacja i inne mentalne przesłanki społecznego wykluczenia. Wielu niepełnosprawnych dojrzeć musi do samodzielnego, pełnoprawnego i podmiotowego życia nacechowanego odpowiedzialnością także za społeczności w życiu których uczestniczą, a ich środowiska do wspierania, a nie czystej opieki. Trzeba im w tym pomóc. To problem, w rozwiązanie którego z „odnowionym zaangażowaniem” włączyć się muszą organizacje pozarządowe. 20 Konwencja precyzując zasady i standardy zapewniające stosowanie praw człowieka wobec osób niepełnosprawnych, określiła jednocześnie podstawowe reguły ładu społecznego, których przestrzeganie jest koniecznym warunkiem urzeczywistnienia zaleceń Konwencji. W kreowaniu nowej rzeczywistości wiodącą rolę może odegrać tylko Państwo. Powodzenie wprowadzenia Konwencji w życie zależeć będzie od tego, jak zdefiniowana zostanie rola Państwa i związane z nią zadania, jak będzie ona wypełniana. A także jak ukształtują się relacje władzy publicznej i administracji z interesariuszami, kreującymi ważne dla życia osób niepełnosprawnych wymiary społecznego życia i funkcjonowania. Przede wszystkim trzeba podkreślić, że władza i administracja publiczna dysponujące szerokim instrumentarium oddziaływania, nie są w stanie samodzielnie wdrożyć zaleceń zawartych w Konwencji. Jedynie poprzez zgodne i partnerskie współdziałanie wszystkich podmiotów tworzących przestrzeń publiczną, wpływających na obowiązujące przepisy i procedury oraz zwyczaje i praktyki, możliwe jest zrealizowanie wizji społeczeństwa otwartego i przyjaznego osobom niepełnosprawnym. Dlatego rola władzy i administracji publicznej powinna polegać głównie na sprawnej koordynacji i ułatwianiu procesów decyzyjnych z udziałem wszystkich ważnych interesariuszy. To właśnie takie podejście sugeruje Konwencja. Dziś mamy pewne powody do niepokoju. Nierzadko obserwujemy, że organizacje pozarządowe współpracując z administracją publiczną spotykają się, niestety, z próbami narzucania im priorytetów, standardów i zadań oraz stanowiska urzędniczo – biurokratycznego. Z pewnością nie jest to dobra droga do rzeczywistego partnerstwa i efektywnego, zgodnego z wyborami osoby niepełnosprawnej, rozwiązywania społecznych problemów niepełnosprawności. Nie na tym polega subsydiarność. Konwencja zawiera szeroki zakres zadań, których realizacja ma urzeczywistniać w praktyce prawa człowieka. Konwencja przywiązuje wielką wagę do praktycznych efektów realizacji praw i zasad w życiu osób niepełnosprawnych. Do najważniejszych zaliczyć trzeba jak najszybsze dostosowanie polskiego prawa do zapisów Konwencji. To obowiązek wynikający z artykułu 4. Polskie prawo w wielu obszarach trzeba poprawić, bo obecnie jest przestarzałe lub niepełne. Jest też wiele ważnych kwestii prawnie nieuregulowanych. Bywa i tak, że dobre przepisy są nieprawidłowo wykonywane lub istniejące w przepisach sprzeczności niweczą możliwość skutecznego z nich skorzystania. Już trzy lata temu, w grudniu 2008 roku, Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych oraz Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego wraz z gronem ekspertów, w tym ekspertów niepełnosprawnych, przygotowały opracowanie identyfikujące obszary niezbędnych dostosowań polskiego prawa do Konwencji. 21 Opracowanie to zatytułowane Polska droga do Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych ONZ zawiera, oprócz wskazanych złych rozwiązań prawnych, 34 propozycje nowych – poprawnych zapisów. W Polsce musimy wyeliminować prawną dyskryminację osób niepełnosprawnych. Oto kilka przykładów. Artykuły 5 i 12 Konwencji potwierdzają stosowanie wobec osób niepełnosprawnych zasady równości wszystkich wobec prawa, jak również zakazu dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność w każdej dziedzinie życia. Zarówno Konwencja, jak i Konstytucja RP nie wprowadzają żadnych odstępstw od tej zasady. Tymczasem w polskim ustawodawstwie występuje wiele od niej odstępstw. Szereg dyskryminujących zezwalających zapisów na znajdujemy ograniczenie z niepełnosprawnością w Kodeksie zdolności intelektualną oraz do cywilnym, czynności osób chorych na przykład prawnych osób psychicznie. Fakt pozbawienia zdolności do czynności prawnych pociąga za sobą dyskryminację ubezwłasnowolnionych na polu innych dziedzin prawa. Obowiązujące obecnie regulacje umożliwiają całkowite ubezwłasnowolnienie osoby z niepełnosprawnością intelektualną, czyli pozbawienie jej prawa do decydowania w swoich sprawach oraz przeniesienie go na wyznaczoną osobę opiekuna (model zastępczego podejmowania decyzji). Tymczasem przypomnijmy - artykuł 12 Konwencji w sposób zdecydowany stanowi, że do czynności osoby niepełnosprawne prawnych na równi z powinny innymi móc korzystać obywatelami. ze zdolności Dlatego również w przypadku osób niepełnosprawnych instytucja ubezwłasnowolnienia musi zostać zastąpiona instytucją wspomaganego podejmowania decyzji. W artykule 12 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego znajduje się zapis „nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczna albo niedorozwojem umysłowym”. Zasada ta głęboko dyskryminuje osoby, których dotyczy. Niezbędne są zmiany. Ideą przewodnią Konwencji jest wolność człowieka, który z powodu uszkodzenia organizmu i spowodowanych tym ograniczeń aktywności nie może być zniewolony i pozbawiony możliwości wyborów, a przez to wpływu na swoje życie. Ma on prawo korzystać z tego samego co jest dostępne wszystkim innym obywatelom. W realizacji tego prawa wielkie znaczenie ma artykuł 19, który konkretyzuje ideę wolności w odniesieniu do warunków niepełnosprawnej wprowadzając zasadę jej samodzielnego życia w życia osoby środowisku lokalnym. Po pierwsze postuluje się w tym artykule, by osoby niepełnosprawne miały szanse wyboru miejsca zamieszkania na równych zasadach z innymi obywatelami oraz wyboru gdzie i z kim będą mieszkać, jak również nie będą zobligowane do mieszkania w określonych warunkach. Nie posiadamy obecnie w Polsce warunków prawnych pozwalających na zrealizowanie tego postulatu. To obszar, 22 który wymaga nowych regulacji prawnych, pozwalających na rozwijanie systemu tzw. mieszkalnictwa chronionego i wspomaganego. Jednocześnie powinniśmy stworzyć prawne warunki dla stopniowego odchodzenia od przestarzałej w XXI wieku formy, jaką są domy pomocy społecznej. Artykuł 19 Konwencji stanowi także, by osoby niepełnosprawne miały dostęp do szerokiego zakresu usług wspierających ich samodzielne, niezależne funkcjonowanie w środowisku domowym, lokalnym i w innych, w tym do indywidualnego wspierania i włączenia do życia w społeczności. Zrealizowanie tego postulatu wymagać będzie wielkiej pracy. Nie będziemy w stanie go realizować bez systemowej przebudowy polityki społecznej, w tym zasad jej finansowania. Dzisiaj wsparcie oferowane osobom niepełnosprawnym na poziomie lokalnym nie pozwala im na planowanie i prowadzenia niezależnego życia. Obowiązujące rozwiązania systemowe odpowiednich możliwości nie dają społecznościom lokalnym dostosowywania architektonicznej, technicznej, transportowej i komunikacyjnej infrastruktury do potrzeb ich niepełnosprawnych mieszkańców. Rozwiązania systemowe tylko w bardzo ograniczonym stopniu wspierają opiekunów rodzin i nie uwzględniają pomocy świadczonej przez osoby niespokrewnione w ramach wolontariatu. Brakuje kompleksowego, zróżnicowanego i zindywidualizowanego podejścia do osób niepełnosprawnych. W istniejących uwarunkowaniach, obowiązki, które wykonywać trzeba w przypadku osób wymagających stałego wsparcia często przekraczają fizyczne i finansowe możliwości opiekunów. W tych warunkach zamknięte placówki opieki stają się dla rodzin jedynym - podkreślmy bardzo kosztownym dla Państwa - rozwiązaniem. Dla życia osoby niepełnosprawnej w społeczności lokalnej ważne znaczenie ma pomoc asystenta osobistego. W Polsce mamy regulacje określające „zawód asystenta osoby niepełnosprawnej”. Jednak sposób finansowania ich zatrudnienia powoduje, że ta forma wsparcia osób niepełnosprawnych nie może być powszechnie stosowana. Podsumowując, można powiedzieć, że istniejący dzisiaj instytucjonalny system wsparcia na poziomie lokalnym nie jest spójny i kompletny. Nie uwzględnia zróżnicowanych potrzeb osób niepełnosprawnych, uzależnionych i stopnia niepełnosprawności. Ukierunkowany jest na od rodzaju zaspokajanie tylko podstawowych potrzeb życiowych i nie jest zdolny do rozwiązywania problemów wykluczenia społecznego osób niepełnosprawnych. Szczególnie pilnym zadaniem jest zdefiniowanie i wprowadzenie do systemu prawnego pakietu wspierających aktywność indywidualną, w tym codzienne życie w integracji. 23 usług Potrzebujemy nowej ustawy o osobach niepełnosprawnych, o ich szansach indywidualnych i miejscu w społeczeństwie. Potrzebujemy także dojrzałego, przygotowanego wspólnie przez administrację publiczną, organizacje pozarządowe osób niepełnosprawnych oraz ekspertów, dokumentu strategicznego, który określi wizję i wskaże w jakich obszarach chcemy dokonać zmian oraz jakie działania prowadzące do realizacji Konwencji Narodów Zjednoczonych oraz Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności, będą realizowane i w jaki sposób. Wspomniany dokument strategiczny jest niezbędnie potrzebny dla koordynacji programów i działań podejmowanych wobec osób niepełnosprawnych, dla zapewnienia spójności polityki oraz jako podstawa umożliwiająca uzyskiwanie efektu synergicznego podejmowanych przedsięwzięć. Brak takiego dokumentu to jedna z najważniejszych przyczyn słabości polityki Państwa w obszarze niepełnosprawności, a w efekcie rozpraszania sił i dostępnych środków. Nowa ustawa powinna stać się instrumentem nowoczesnej polityki społeczno-gospodarczej na rzecz osób niepełnosprawnych w Polsce. Jesteśmy przekonani, że nadszedł czas, by ten obszar polityki publicznej uzyskał wyraźną odrębność. Polityka na rzecz osób niepełnosprawnych powinna uzyskać swoje odrębne dokumenty programowe oraz wydzielone mechanizmy wdrożeniowe w administracji publicznej. Dalsze utrzymywanie problematyki osób niepełnosprawnych w ramach ogólnej polityki społecznej stanowi dzisiaj jedną z najpoważniejszych przeszkód w skutecznym rozwiązywaniu przez Państwo problemów niepełnosprawności. Pozostawienie takiego stanu będzie poważną przeszkodą w efektywnym wdrażaniu założeń Konwencji Narodów Zjednoczonych i Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności. Jaka więc powinna być nowoczesna polityka na rzecz osób niepełnosprawnych i czym się charakteryzować? Po pierwsze – powinna być traktowana jako element polityki społecznogospodarczej. Niepełnosprawni w Polsce stanowią duży potencjał ekonomiczny, który dzisiaj wykorzystywany jest tylko w niewielkim stopniu. Obowiązujące obecnie rozwiązania w zakresie społeczno-zawodowej rehabilitacji i zatrudniania osób niepełnosprawnych uruchomienia niosą kosztowne, ekonomicznego ale potencjału wielce ograniczone tkwiącego w możliwości środowisku osób niepełnosprawnych. Chodzi zwłaszcza o osoby z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności. Po drugie – nowoczesna polityka na rzecz osób niepełnosprawnych powinna zdecydowanie postrzegać ich sytuację w kontekście społeczno-obywatelskim, w odróżnieniu od utrwalonego paradygmatu medyczno-opiekuńczego. Wiąże się z tym zobowiązanie do przebudowy instytucjonalnej 24 struktury rehabilitacji, aktywizacji społeczno-zawodowej niepełnosprawnych w życiu oraz społecznym. wspierania Wiąże się uczestnictwa z tym osób równocześnie zobowiązanie do umożliwiania pełnego i efektywnego uczestnictwa w życiu publicznym i politycznym na równych zasadach z innymi obywatelami. Po trzecie – polityka na rzecz osób niepełnosprawnych powinna charakteryzować się spójnością. Osiągnięcie stanu samodzielnego funkcjonowania i uczestniczenia w życiu społecznym przez osoby niepełnosprawne Ale warunkiem jest jednoczesne uwzględnianie w jest możliwe. indywidualnym procesie społecznego integrowania tych osób - zagadnień rozwoju osobowego, zwiększania możliwości funkcjonowania oraz zaspokajania ich potrzeby różnorodnego wsparcia, na przykład takiego jak asystent osobisty czy sprzęt techniczny. Prowadzone dzisiaj działania integracyjne mają charakter fragmentaryczny. Brakuje działań kompleksowych, dostosowanych do indywidualnych potrzeb oraz ich ciągłości. Po czwarte – w nowoczesnej polityce na rzecz osób niepełnosprawnych stosowane być powinno tzw. podejście dwutorowe. Podejście to oznacza, że polityka na rzecz osób niepełnosprawnych nie może być traktowana wyłącznie jako odpowiedzialność jednego ministerstwa, bowiem wszystkie resorty powinny być odpowiedzialne za uwzględnianie w ich działaniach praw osób niepełnosprawnych. Problemy niepełnosprawności muszą być włączane we wszystkie dziedziny polityki publicznej. Nie wyklucza to jednak potrzeby równoległego prowadzenia specjalnej polityki na rzecz osób niepełnosprawnych. Po piąte - nowoczesna polityka na rzecz osób niepełnosprawnych musi mieć odrębne mechanizmy wdrożeniowe w ramach administracji publicznej. Rozwiązanie dziś obowiązujące, gdy w środowisku lokalnym problemami osób niepełnosprawnych zajmuje się gminny ośrodek pomocy społecznej oraz powiatowe centrum pomocy rodzinie, redukuje politykę na rzecz osób niepełnosprawnych do udzielania pomocy społecznej. W realiach powiatów i gmin problemy osób niepełnosprawnych traktowane są drugoplanowo, zaś same osoby niepełnosprawne jako wymagające opieki i pomocy socjalnej a nie aktywnej integracji. Brakowi wydzielonych struktur i procedur towarzyszy brak wiedzy potrzebnego do niepełnosprawności skutecznego wspierania w procesach służących osób ich o i doświadczenia różnych integrowaniu i rodzajach partycypacji społecznej. Po szóste – szczególnie ważnym elementem nowoczesnej polityki wobec osób niepełnosprawnych pozarządowych w jej jest jasno realizacji. określona Organizacje partnerska osób rola organizacji niepełnosprawnych mają do spełnienia ważną rolę w prowadzeniu nowoczesnej polityki publicznej wobec niepełnosprawności. Polega ona na udziale w określaniu potrzeb i priorytetów, na uczestnictwie w planowaniu, wdrażaniu i ewaluacji służb, usług i działań dotyczących życia osób niepełnosprawnych. Organizacje osób niepełnosprawnych stwarzają swoim członkom możliwości 25 rozwijania umiejętności w różnych dziedzinach oraz zapewniają wzajemne wsparcie i wymianę informacji. Przyczyniają się tym samym do podnoszenia poziomu świadomości społeczeństwa i propagowania zmian. Wypełnianie przez organizacje roli doradczej powinno mieć charakter trwałego rozwiązania systemowego po to, aby rozwijać i pogłębiać wymianę poglądów i informacji pomiędzy władzą i administracją publiczną organizacjami. Jak jak i z doświadczeń to wynika zarówno międzynarodowych z naszych zapewnienie polskich właściwej oraz doświadczeń, pozycji i roli organizacji pozarządowych osób niepełnosprawnych wymaga stałego wsparcia ekonomicznego dla ich funkcjonowania. Rozwiązanie takie powinno uzyskać gwarancje ustawowe. 26 Udział środowisk osób niepełnosprawnych w wykorzystaniu środków z komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w Polsce - Joanna Wojtyńska Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych 1. Wstęp Środki pochodzące z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) mają duże znaczenie dla poprawy społecznego położenia osób niepełnosprawnych w Polsce. Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych (PFON) od 2009 roku realizuje akcję monitoringu społecznego, której celem jest zbieranie oraz analizowanie ilościowych i jakościowych informacji dotyczących wykorzystywania środków EFS dla potrzeb środowisk osób niepełnosprawnych. Poza działaniami monitoringowymi prowadzonymi przez Zespół Ewaluacji i Monitoringu PFON, akcja obejmuje także prowadzenie kampanii informacyjno-promocyjnej adresowanej do wszystkich instytucji odpowiedzialnych za wykorzystanie środków unijnych, aby podejmowały one niezbędne decyzje i przedsięwzięcia zwiększające stopień wykorzystania środków unijnych na projekty służące integracji i aktywizacji osób niepełnosprawnych. Akcja monitoringowa prowadzona jest przez Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych od 2009 roku, ale dotyczy wykorzystania środków unijnych od 2007 roku. Dotychczas PFON rozpowszechnił 6 raportów monitoringowych. Stopień i sposób wykorzystania tych środków prezentowany jest w niniejszym opracowaniu na podstawie danych dotyczących lat 2007 – 2010. Celem prowadzonej akcji jest obserwacja, jak dla potrzeb środowisk osób niepełnosprawnych w regionach wykorzystywane są środki publiczne, które są dostępne w ramach tzw. komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL), w ramach Priorytetu VI „Rynek pracy otwarty dla wszystkich” I Priorytetu VII „Promocja integracji społecznej”. W ramach tych Priorytetów udostępniona została główna pula środków z Europejskiego Funduszu Społecznego przeznaczonych na integrację i aktywizację osób niepełnosprawnych. Prowadzona akcja monitoringu jako podstawowe źródło wykorzystuje dokumentację zamieszczaną na stronach internetowych regionalnych Instytucji Wdrażających: • listy rankingowe – obejmujące wszystkie projekty rozpatrywane przez Komisje Oceny Projektów, 27 • listy podpisanych umów lub bazy realizowanych projektów oraz listę beneficjentów programu publikowaną na portalu PO KL. W ramach PO KL prowadzone są następujące Działania i Poddziałania VI i VII Priorytetu, z których pozyskiwane są środki na realizację projektów poświęconych integracji i aktywizacji osób niepełnosprawnych: DZIAŁANIE TRYB KONKURSOWY TRYB SYSTEMOWY PRIORYTET VI 6.1 Poprawa dostępu do Poddziałanie 6.1.1 zatrudnienia oraz Wsparcie osób wspieranie aktywności pozostających bez zawodowej w regionie zatrudnienia na regionalnym rynku pracy – projekty konkursowe PRORYTET VII 7.1 Rozwój i Poddziałanie 7.1.1 upowszechnienie Rozwój i aktywnej integracji upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej – projekty systemowe Poddziałanie 7.1.2 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie – projekty systemowe 7.2 Przeciwdziałanie Poddziałanie 7.2.1 wykluczeniu i Aktywizacja zawodowa i wzmocnienie sektora społeczna osób ekonomii społecznej zagrożonych wykluczeniem społecznym – projekty konkursowe 28 2. Dostęp osób niepełnosprawnych do środków PO KL w trybie konkursowym Poddziałania 6.1.1 oraz 7.2.1 mają kluczowe znaczenie z punktu widzenia możliwości pozyskiwania funduszy strukturalnych na projekty przez organizacje pozarządowe działające w skali regionalno-lokalnej na rzecz integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. Budżet Poddziałań 6.1.1 oraz 7.2.1 wynosi łącznie 2 508 394 tys. złotych (tj. 600 453 309 Euro - przeliczenie wg kursu: 1 EUR = 4,1775 PLN). Stan wdrożenia przedstawia poniższa tabela: Stan na dzień Liczba Wartość Wykorzystanie przyjętych przyjętych budżetu projektów projektów 31.12.2009 1603 1 100 098 tys. zł 43,85% 31.12.2010 2318 1 595 587 tys. zł 63,61% Łączny budżet tych Poddziałań wynosi 2 i pół miliarda złotych. Według zebranych przez PFON danych, do końca 2009 r. w wyniku konkursów ogłoszonych w latach 2007 – 2009 przyjęto do realizacji 1603 projekty o łącznej wartości 1 miliard 100 milionów, co stanowiło prawie 44% całego budżetu. Natomiast stan wykorzystania budżetu na koniec grudnia 2010 roku wyniósł ponad 63%, co stanowi 1 miliard 595 milionów, a liczba projektów wzrosła do 2318. Podsumowując dane zawarte w powyższej tabeli można powiedzieć, że w ciągu 4 lat wdrażania PO KL w Poddziałaniach „konkursowych” poświęconych kształtowaniu integracji społecznej oraz eliminacji zjawisk wykluczenia społecznego wydatkowano prawie 2/3 dostępnych środków. Ile z nich trafiło do osób niepełnosprawnych? Informację na ten temat przedstawia poniższa tabela: 29 Projekty dotyczące integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych w Poddziałaniach 6.1.1 oraz 7.2.1 Stan na dzień Liczba Udział w Wartość przyjętych Udział w przyjętych ogólnej projektów dot. ogólnej projektów liczbie osób wartości dot. ON przyjętych niepełnosprawnych przyjętych projektów w projektów w ramach ramach 6.1.1 oraz 6.1.1 oraz 7.2.1 7.2.1 31.08.2009 114 9,95% 61 711 tys. zł 7,71% 31.12.2009 210 13,10% 129 975 tys. zł 11,81% 31.08.2010 255 12,72% 174 096 tys. zł 12,81% 31.12.2010 346 14,93% 240 410 tys. zł 15,07% W wyniku konkursów ogłoszonych w latach 2007 – 2010 wyłoniono do realizacji 346 projektów dotyczących integracji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych, na łączną kwotę 240 mln zł. Z tabeli wynika, że w 2010 roku zarysowała się lekka tendencja wzrostowa zarówno w liczbie uruchamianych projektów dotyczących integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, jak i w zakresie wartości projektów dotyczących osób niepełnosprawnych w ogólnej kwocie zakontraktowanych środków. Niemniej skala środków, które trafiły do osób niepełnosprawnych jest mniejsza niż w poprzednim okresie programowania. Do 31 grudnia 2010 roku przeznaczono bowiem na projekty konkursowe dotyczące integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych 57,5 mln EUR, czyli średnio 14,4 mln EUR rocznie. Dla porównania, w okresie 2004 – 2006, czyli w ciągu 3 lat, w ramach trybu konkursowego Działania 1.4 SPO RZL wydatkowano 60 mln EUR , czyli średnio 20 mln EUR rocznie. Zbierane dane monitoringowe ukazują głębokie regionalne zróżnicowania w dostępie środowisk osób niepełnosprawnych do środków unijnych. W analizie tego zagadnienia PFON wykorzystywał tzw. wskaźnik dostępu do środków PO KL. Wskaźnik dostępu to udział środków zakontraktowanych na wdrożenie projektów dotyczących integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych w całej 30 kwocie zakontraktowanej na wszystkie projekty skierowane do realizacji w ramach analizowanych Poddziałań. Województwo Środki finansowe (w zł) Wskaźnik dostępu do Zakontraktowane Zakontraktowane środków PO KL w ramach na projekty dot. ON w ramach Poddziałań 6.1.1 w ramach 6.1.1 Poddziałań oraz 7.2.1. oraz 7.2.1. 6.1.1 oraz 7.2.1 Polska ogółem 1 595 587 153,42 240 410 081,26 15,07% Małopolskie 82 578 659,90 23 804 511,27 28,83% Opolskie 35 968 819,24 8 323 108,50 23,14% Dolnośląskie 100 400 200,00 10 145 558,94 10,11% Lubelskie 140 448 361,46 11 723 160,30 8,35% W przypadku łącznie analizowanych Poddziałań 6.1.1 oraz 7.2.1. wskaźnik, który dla całego kraju wynosił 15,07%, w województwie małopolskim osiągnął 28,83%, natomiast w województwie lubelskim tylko 8,35%. 3. Dostęp osób niepełnosprawnych do środków PO KL w trybie systemowym Poddziałania 7.1.1 oraz 7.1.2 stworzyły ramy dla aktywności instytucji samorządu terytorialnego w dziedzinie rozwoju aktywnej integracji, w tym integracji społeczno- zawodowej osób niepełnosprawnych. Budżet Poddziałań 7.1.1 oraz 7.1.2 wynosi łącznie 3 921 552 tys. złotych (tj. 938 731 709 Euro - przeliczenie wg kursu: 1 EUR = 4,1775 PLN). Stan wdrożenia przedstawia poniższa tabela: Stan na dzień 31.12.2010 Liczba Wartość Wykorzystanie przyjętych przyjętych budżetu projektów projektów 2421 1 319 425 tys. zł 31 33,65% Łączny budżet tych Poddziałań wynosi 3 miliardy 921 milionów złotych. Stan wykorzystania tego budżetu na koniec grudnia 2010 roku wyniósł ponad 33,65%, co stanowi 1 miliard 319 milionów. Podsumowując dane zawarte w powyższej tabeli można powiedzieć, że w ciągu 4 lat wdrażania PO KL w Poddziałaniach systemowych poświęconych kształtowaniu integracji społecznej oraz eliminacji zjawisk wykluczenia społecznego wydatkowano jedną trzecią dostępnych środków. Ile z nich trafiło do ON? Informację na ten temat przedstawia poniższa tabela: Projekty dotyczące integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych w Poddziałaniach 7.1.1 oraz 7.1.2 Stan na dzień 31.12.2010 Liczba Udział w Wartość przyjętych Udział w przyjętych ogólnej projektów dot. ogólnej projektów liczbie osób wartości dot. ON przyjętych niepełnosprawnych przyjętych 292 projektów w projektów w ramach ramach 7.1.1 oraz 7.1.1 oraz 7.1.2 7.1.2 12,06% 365 148 tys. zł 27,67% W ramach tych Poddziałań realizowane były 292 projekty dotyczące osób niepełnosprawnych o wartości 365 milionów zł. Podkreślić trzeba, że zasadniczym realizatorem projektów systemowych poświęconych integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych są powiatowe centra pomocy rodzinie (281 projektów). W przypadku trybu systemowego również można zaobserwować głębokie zróżnicowanie regionalne wykorzystywania środków na projekty poświęcone integracji osób niepełnosprawnych. W analizie tego zagadnienia PFON także wykorzystywał tzw. wskaźnik dostępu do środków PO KL, czyli udział środków zakontraktowanych na wdrożenie projektów dotyczących integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych w całej kwocie zakontraktowanej na wszystkie projekty skierowane do realizacji w ramach Poddziałań 7.1.1 oraz 7.1.2. W przypadku łącznie analizowanych Poddziałań 7.1.1 oraz 7.1.2. wskaźnik dostępu, który dla całego kraju wynosił 27,67%, w województwie mazowieckim wynosił 56,01%, natomiast w województwie warmińsko-mazurskim tylko 3,77%. 32 Województwo Środki finansowe (w zł) Wskaźnik dostępu do Zakontraktowane Zakontraktowane środków PO KL w ramach na projekty dot. ON w ramach Poddziałań 7.1.1 w ramach 7.1.1 Poddziałań oraz 7.1.2 oraz 7.1.2 7.1.1 oraz 7.1.2 Polska ogółem 1 319 425 535,55 365 148 357,47 27,67% Mazowieckie 140 634 320,25 78 762 412,39 56,01% Lubelskie 101 646 362,20 44 757 119,03 44,03% 55 573 770,00 4 721 077,44 8,50% 98 449 650,00 3 708 622,48 3,77% Świętokrzyskie WarmińskoMazurskie 4. Podsumowanie i wnioski Do 31 grudnia 2010 r. w ramach komponentu regionalnego PO KL, w ramach Poddziałań 6.1.1; 7.2.1; 7.1.1 oraz 7.1.2 rozpoczęto wdrażanie 638 projektów konkursowych oraz systemowych dotyczących integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. Wartość tych 638 projektów skierowanych do realizacji w ramach wymienionych Poddziałań wynosiła 605 558 tys. złotych. Stanowiło to 20,77% całej kwoty środków zakontraktowanych w ramach Poddziałań 6.1.1; 7.2.1; 7.1.1 oraz 7.1.2. Najwyższy wskaźnik dostępu osiągnęły województwa: małopolskie (32,98%) i mazowieckie (32,84%), a najniższe świętokrzyskie (9,91%) i warmińsko-mazurskie (7,83%). Jak w świetle przedstawionych danych należy ocenić dostęp środowisk osób niepełnosprawnych do środków PO KL? Systematycznie zbierane dane monitoringowe dowodzą, że środowiska osób niepełnosprawnych przegrywają w wyścigu do środków publicznych pochodzących z EFS. W świetle ustalonych faktów trzeba zauważyć, że w dotychczasowych realiach funkcjonowania systemu wdrażania PO KL, środowiska osób niepełnosprawnych w regionach w latach 2007- 33 2013 mogą skorzystać z funduszy strukturalnych w dwukrotnie mniejszym zakresie, aniżeli korzystały z nich w latach 2004-2006. W prowadzonej akcji monitoringowej PFON przyjął założenie, że udział środowisk osób niepełnosprawnych w wykorzystaniu środków PO KL na poziomie regionalnym powinien być nie mniejszy, niż ich udział w wykorzystaniu środków z Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL) w poprzednim okresie programowania. W latach 2004-2006 dla środowisk osób niepełnosprawnych przeznaczono 106 mln EUR, co stanowiło 5,43% całkowitego budżetu. Ten wskaźnik nazwać można „wskaźnikiem sprawiedliwego udziału”. Trzeba podkreślić, że udział osób niepełnosprawnych (w sensie prawnym, tj. z orzeczeniem) w wieku 15 lat i więcej stanowi blisko 11,00% ludności Polski i większość z nich powinna, z racji swoich deficytów funkcjonalnych, móc korzystać z systemu wyrównywania szans. Dostęp środowisk osób niepełnosprawnych do środków PO KL nie jest sprawiedliwy, ponieważ: • Ich udział w wykorzystaniu środków PO KL powinien wynosić co najmniej tyle, ile wynosił w poprzednim okresie programowania. Z całego budżetu Sektorowego Programu Rozwój Zasobów Ludzkich, który wynosił 1 miliard 960 milionów EUR środowiska osób niepełnosprawnych „skonsumowały” ponad 106 milionów 352 tysiące EUR tj. 5,43%. • Tymczasem w latach 2007 – 2010 na projekty (konkursowe i systemowe) nakierowane na zawodową i społeczną integrację osób niepełnosprawnych w regionach zakontraktowano ok. 144 miliony 957 tysięcy EUR. Aktualnie więc udział środowisk osób niepełnosprawnych w wykorzystaniu budżetu komponentu regionalnego PO KL, który wynosi 7 miliardów 101 milionów 740 tysięcy EUR można szacować na poziomie ok. 3,82%. • Gdyby utrzymany został wskaźnik sprawiedliwego udziału powinny one dostać o 61 mln EUR więcej - niedopłata na rzecz środowisk osób niepełnosprawnych wynosiła na koniec 2010 roku 61 milionów EUR. Z perspektywy że we wdrażaniu środowiska osób PO mijającego, KL wystąpiło piątego kilka niepełnosprawnych w roku istotnych realizacji PO okoliczności niekorzystnej sytuacji. KL widać, stawiających Do grupy najważniejszych można zaliczyć: • Kształt programowy PO KL preferujący jako grupę docelową szeroką kategorię społeczną – osoby bezrobotne i nieaktywne zawodowo, i dyskryminujący 34 wyraziste grupy docelowe, takie jak: osoby niepełnosprawne, młodzież czy kobiety. Zapisy programowe uprzywilejowały, jako grupę docelową, szerokie zbiorowości społeczne, takie jak bezrobotni, nieaktywni zawodowo czy wykluczeni społecznie. W rezultacie tych zapisów tematyka ogłaszanych konkursów oraz projektów systemowych dotyczyła głównie owych szerokich kategorii, i tak ogólnie określonym grupom docelowym poświęcano najwięcej składanych projektów. Okazało się, ze w tej sytuacji projekty kierowane do konkretnych grup docelowych, takich jak wyróżnione według rodzaju niepełnosprawności kategorie osób niepełnosprawnych z trudem uzyskiwały dofinansowanie. Także z tego powodu, że nie znajdowały one uznania w oczach ekspertów oceniających projekty, których wyszkolono do oceny projektów adresowanych do bezrobotnych i innych szerokich grup społecznych. • Nieprzygotowanie ekspertów Komisji Oceny Projektów do oceniania projektów dotyczących osób przygotowani do niepełnosprawnych. merytorycznej Eksperci ci oceny projektów nie zostali poświęconych należycie złożonej problematyce społeczno - zawodowej integracji osób niepełnosprawnych. Stosowane przez nich standardy oceny nie wystarczały do oceny złożonych zagadnień dotyczących wykluczenia osób niepełnosprawnych. Potrzeba dostarczenia ekspertom wiedzy z zakresu integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych jest kwestią ciągle aktualną. • Problemy występujące w zarządzaniu Poddziałaniami 6.1.1 oraz 7.2.1. tj. za małe alokacje na poszczególne konkursy, powodujące, że finansowanie uzyskuje zbyt mały odsetek projektów pozytywnie ocenionych przez KOP. Z analizy list rankingowych wynika, że często zdarzało się, iż finansowania nie otrzymywały projekty osiągające nawet powyżej 80 punktów. • Niedostateczny są podstawowym potencjał wdrożeniowy podmiotem organizacji składającym pozarządowych, projekty dotyczące które osób niepełnosprawnych. Jeśli poważnie odnieść się do faktu, że z 1268 złożonych projektów KOP pozytywnie oceniły 617, a za warte realizacji uznały 346, to należy sformułować wniosek o konieczności podniesienia jakości tego potencjału. W przypadku organizacji pozarządowych, które są najbardziej zainteresowane problematyką aktywizacji i integracji osób niepełnosprawnych z pewnością niezbędny jest dalszy rozwój ich kultury projektowej i umiejętności w zakresie przygotowywania wniosków. 35 Na te zagadnienia PFON zwracało uwagę już w połowie 2009 roku. Postulowało wówczas adresowane wyłącznie organizowanie do specjalnych środowiska osób konkursów na projekty niepełnosprawnych. Niestety nie spotkało się to wówczas ze zrozumieniem administracji wdrażającej PO KL, która zaproponowała zastosowanie tzw. kryteriów strategicznych. Koncepcja ta polegała na tym, że specjalnie premiowano projekty przewidujące udział osób niepełnosprawnych. Zastosowane rozwiązanie nie przyniosło jednak spodziewanych efektów. Dopiero w 2011 roku w regionach zaczęto stosować odrębne konkursy na projekty dla osób niepełnosprawnych. W sumie będą to 24 konkursy. W raporcie z 2009 roku PFON zwracał także uwagę, że składaniem i realizacją projektów dotyczących osób niepełnosprawnych zainteresowane są głównie organizacje pozarządowe. W poprzednim okresie programowania przygotowany został w tych organizacjach pewien potencjał wdrożeniowy EFS w postaci kadry wyszkolonej w zakresie zarządzania projektami. W sytuacji trudności z uzyskiwaniem dofinansowania na składane przez nich projekty kadra ta w latach 2007 – 2009 odchodziła z organizacji pozarządowych do różnego rodzaju prywatnych firm konsultingowych i szkoleniowych. Organizacje znalazły się w trudnej sytuacji, wymagającej odbudowy ich potencjału. Można ocenić, że w tym zakresie administracja wdrażająca PO KL nie udziela wystarczającego wsparcia organizacjom pozarządowym. Należy pilnie wzmocnić potencjał absorpcyjny organizacji pozarządowych działających na rzecz integracji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych, żeby dobrze wykorzystać pozostałe lata bieżącego okresu programowania. Wydaje się też, że poważnym błędem było zrezygnowanie w bieżącym okresie programowania z osobnego, adresowanego wyłącznie do osób niepełnosprawnych Działania w ramach komponentu regionalnego Programu. Takie rozwiązanie zastosowano w poprzednim okresie programowania i okazało się ono skuteczne. Obecnie Instytucja Wdrażająca powraca do tej idei. W październiku 2011 r. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przedstawiło do konsultacji nową wersję Szczegółowego Opisu Priorytetów, w którym zaproponowano Działanie 7.4 Niepełnosprawni na rynku pracy – projekty konkursowe. Stracony czas odrobić będzie jednak bardzo trudno. Ponadto, trzeba zwrócić uwagę, że budżet planowanego Działania przewiduje się w wysokości 44,4 miliona EUR, a więc kwotę niewielką, która nie zapewni zrealizowania wskaźnika sprawiedliwego dostępu osób niepełnosprawnych (5,43%) do środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 36 Dostęp środowisk osób niepełnosprawnych do środków unijnych Javier Güemes Dyrektor generalny Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych Postaram się przedstawić różne doświadczenia w pozyskiwaniu funduszy unijnych. Chciałbym także wykorzystać tę okazję, żeby powiedzieć trochę o przyszłości, a więc o efektach reformy funduszy strukturalnych. Obecna sytuacja w Europie jest ciągle dość zróżnicowana pod względem sposobów wdrażania funduszy strukturalnych. Na przykład w mojej rodzinnej Hiszpanii istnieje specjalny program z dyskryminacją osób niepełnosprawnych. operacyjny mający Nosi on nazwę Walka z dyskryminacją osób niepełnosprawnych” i na celu walkę „Program Operacyjny obejmuje cały bieżący okres programowania funduszy strukturalnych. Jest to specjalny fundusz celowy. Dzięki środkom z tego programu organizacje osób niepełnosprawnych mogą bezpośrednio realizować działania, mające na celu zaspokajanie potrzeb osób z niepełnosprawnością. Jednakże w Europejskim Forum Osób Niepełnosprawnych uważamy, że ważne jest także umożliwienie korzystania przez osoby niepełnosprawne z pozostałych programów operacyjnych. Grecja jest przykładem kraju, w którym przedstawiciele organizacji osób niepełnosprawnych są obecni we wszystkich komitetach monitorujących. Komitety te są odpowiedzialne za nadzorowanie wdrażania funduszy strukturalnych w ramach każdego z programów operacyjnych. Ich obecność spowodowana jest faktem, że w wielu projektach finansowanych z funduszy strukturalnych, nie są brane pod uwagę potrzeby osób niepełnosprawnych. To pozytywne przykłady implementacji funduszy strukturalnych dla potrzeb osób niepełnosprawnych. Jak zrozumiałem z prezentacji przedmówczyni – Joanny Wojtyńskiej, w Polsce macie bardzo interesującą sytuację. Najpierw mieliście fundusze celowe, a teraz macie coś w rodzaju mainstreamingu, czyli włączenia we wszystkie programy operacyjne, a efektem tego jest redukcja kwot wykorzystywanych na rzecz osób niepełnosprawnych. Przez wiele lat EDF promowało oba podejścia, czyli celowe fundusze dla osób niepełnosprawnych, a także uwzględnianie we wszystkich programach operacyjnych obecności potrzeb osób niepełnosprawnych. Można to zapewnić na dwa sposoby. 37 Pierwszym i raportowania jest zagwarantowanie, zostanie niepełnosprawnych programowania we zapisany wszystkich powinny że w procesie programowania obowiązek uwzględniania potrzeb osób programach operacyjnych. Już na etapie zostać zapisane dwie zasady: podejście antydyskryminacyjne i klauzula dostępności dla osób niepełnosprawnych. Można to zrobić poprzez programów wprowadzenie operacyjnych: następujących czy zostały dwóch wzięte pytań pod do wszystkich uwagę kwestie niedyskryminowania osób niepełnosprawnych oraz kwestia dostępności dla osób niepełnosprawnych. Jeśli te dwa pytania znajdą się na liście warunkującej przyjęcie każdego projektu, wtedy mamy pewność, że od etapu programowania te potrzeby są uwzględniane. Drugim sposobem jest udział przedstawicieli organizacji niepełnosprawnych w komitetach monitorujących. Te komitety powinny kontrolować wdrażanie tych dwóch zasad. Reprezentanci organizacji osób niepełnosprawnych w komitetach monitorujących są w Grecji, Austrii, Szwecji. W Hiszpanii uczestniczą w komitetach monitorujących dla programów operacyjnych skierowanych do osób niepełnosprawnych. Jednakże według EDF na poziomie Unii Europejskiej monitoring wdrażania artykułu 16 Konwencji dotyczący zasady niedyskryminowania i dostępności dla osób niepełnosprawnych nie wystarczy, bowiem te dwie zasady nie są zbyt mocno brane pod uwagę we wdrażaniu funduszy strukturalnych. Zdając sobie z tego sprawę staramy się lobbować, żeby w przyszłym okresie programowania lepiej były uwzględnione potrzeby osób niepełnosprawnych. Sądzę, że już czas by zacząć bliżej przyglądać się nowym regulacjom. Będziemy Was potrzebowali jako ruchu reprezentującego polskie środowisko osób niepełnosprawnych w Unii Europejskiej. Apeluję - stanowczo domagajcie się od waszych władz na każdym poziomie – lokalnym, regionalnym i krajowym, żeby uszanowały to nowe podejście i wspierały poszukiwanie sposobu zapewnienia, aby nowe fundusze strukturalne naprawdę brały pod uwagę potrzeby osób niepełnosprawnych. Pozwólcie więc, że przejdę do aktualnie przedstawianych nowych propozycji w zakresie funduszy strukturalnych. Tuż przed konferencją, 6 października 2011 r., otrzymaliśmy w EDF do konsultacji projekt nowych funduszy strukturalnych na lata 2014-2020. To jest 376 miliardów euro. Te 376 miliardy euro to nie są wszystkie środki, które zostaną 38 wykorzystane na rozwój. Tyle daje Komisja Europejska wszystkim krajom, ale jak wiecie, Komisja pokrywa tylko część kosztów projektu. Czasem jest to 10 proc. innym razem 20 lub 30 proc. Regulacje prawne wpływają jednak na 100 procent budżetu. To znaczy, że przepisy dotyczące funduszy strukturalnych wpływają na te 376 miliardów euro. Do tego dochodzą środki finansowe jakie państwo, władze lokalne i prywatne podmioty dokładają do finansowania działań. Tak więc potencjalny wpływ funduszy strukturalnych dotyczy ogromnej kwoty pieniędzy na rozwój i inwestycje. Zapisy dotyczące funduszy strukturalnych składają się z ogólnych oraz szczegółowych przepisów. Szczególnie istotne są te dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego. Te fundusze strukturalne będą wykorzystane do przygotowania Strategii Europa 2020, która, jak pewnie już wiecie, ma wśród celów wzrost zatrudnienia w edukacji, wydłużenie okresu edukacji oraz osiąganie wyższego jej poziomu, a także ograniczenie ubóstwa. Patrząc na ogólne przepisy, musimy zauważać najważniejsze ich elementy. Przede wszystkim partnerstwo. Partnerstwo, jak wspominałem, jest kluczową kwestią, która ma zagwarantować, że fundusze strukturalne będą poprawnie wykorzystywane. Nowe przepisy wyraźnie stanowią, że organizacje pozarządowe powinny mieć możliwość udziału we wdrażaniu programów. W nowych zapisach jest także podkreślone, że równość i niedyskryminacja powinny być zasadami, na których opiera się korzystanie z tych funduszy a osoby niepełnosprawne są podmiotem tych zasad. Wśród przyjętych tematycznych celów obecne jest włączanie społeczne. Pozwólcie mi wyjaśnić, jak to będzie działać. Komisja Europejska będzie musiała podpisać umowę z poszczególnymi państwami, zwaną umową partnerską. Ta umowa partnerska musi zawierać warunek, nazywany warunkiem ex-ante, uwzględnienia Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. To jest bardzo ważne. Dzięki temu będziecie mogli domagać się, aby polski rząd uwzględniał Konwencję. Obowiązkiem władz będzie dopilnowanie aby we wszystkich programach operacyjnych przy korzystaniu z funduszy strukturalnych uwzględniane były zapisy Konwencji. Ale nie miejmy złudzeń. Z doświadczenia wiemy, że nawet zapisanie czegoś w przepisach nie będzie działało automatycznie. Ale wymagało od nas wszystkich mobilizacji, pełnej uwagi i domagania się od naszych władz, żeby Konwencja była warunkiem 39 finansowania. A jeśli ten warunek nie będzie przestrzegany, fundusze powinny zostać zabrane temu konkretnemu programowi operacyjnemu. Europejski Fundusz Społeczny tradycyjnie był wykorzystywany, jak też słyszałem z prezentacji Joanny, do finansowania działań antydyskryminacyjnych oraz na rzecz włączenia społecznego (integracji) osób niepełnosprawnych. W bieżącej propozycji niedyskryminowanie i mówi przepisów zakres wsparcia zawiera bezpośrednio o osobach niepełnosprawnych. Pewne wskaźniki społeczne powinny zawierać także dane odnoszące się do osób niepełnosprawnych. To jest bardzo ważne i będzie pomocne w przygotowywaniu raportów. Musimy wiedzieć, ile osób niepełnosprawnych skorzystało z projektów, czy „ten pociąg” był dostępny dla wszystkich? Jest ogromna liczba różnorodnych wskaźników, które mogą być wykorzystywane do sprawdzenia, czy osoby niepełnosprawne naprawdę korzystają z funduszy strukturalnych. Jeśli projekt przepisów dotyczących funduszy strukturalnych zostanie przyjęty, władze i wszyscy operatorzy będą mieli obowiązek wdrożenia wskaźników, które pokażą czy osoby niepełnosprawne rzeczywiście odnoszą z nich korzyści. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego otrzymuje największą część pieniędzy pochodzących z funduszy strukturalnych. Nawet jeśli tradycyjnie organizacje osób niepełnosprawnych były skoncentrowane głównie na Europejskim Funduszu Społecznym, to Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego jest równie ważny, ponieważ przy wykorzystaniu tego funduszu tworzymy infrastrukturę społeczną i edukacyjną. I to są ogromne pieniądze, które muszą być wykorzystywane w sposób włączający i dostępny. Ponadto, nowe przepisy ułatwiają wykorzystywanie zarówno Europejskiego Funduszu Społecznego, jak i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Przykładowo, jeśli chcecie spowodować, żeby szkoła była bardziej dostępna, powinniście skorzystać ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego do przebudowy szkoły w celu usunięcia z niej barier architektonicznej. Ale także wykorzystać środki z Europejskiego Funduszu Społecznego do przeszkolenia pracowników, żeby potrafili prowadzić kształcenie w sposób dostępny dla osób niepełnosprawnych. I w tym sensie Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego staje się bardzo znaczącym narzędziem. Był on wykorzystywany w wielu krajach: we Francji, w Wielkiej Brytanii, na Węgrzech w celu tworzenia dostępnej infrastruktury i naprawdę zmienił sposób, w jaki ta infrastruktura była tworzona. Chciałbym zakończyć tą część poświęconą Europejskiemu Funduszowi Rozwoju Regionalnego następującym stwierdzeniem: 40 fundusze strukturalne pokrywają tylko określony procent finansowania projektów, ale warunek dostępności oddziaływuje na całość projektów. Więc dla takich krajów jak Polska, Republika Czeska, Estonia i inne, które w znaczącym stopniu korzystają z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, możliwość oddziaływania funduszy strukturalnych dotyczy niemal 100 procent infrastruktury rozwijanej w tych krajach. Dlatego jest bardzo ważne, by Polska nie umniejszała znaczenia jakie Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego może mieć dla tworzenia dostępnej infrastruktury. Na tym zakończę tę krótką prezentację. Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych z Polskim Forum aby w przyszłych Osób zapisach Myślę, że ważne jest wspólne działanie Niepełnosprawnych zostały uwzględnione w celu zasady i dostępności oraz mechanizm ich wprowadzenia w życie. 41 z perspektywy zagwarantowania, niedyskryminowania Przygotowanie Polski do ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych - Czesława Ostrowska Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych na sesji w dniu 13 grudnia 2006 roku. W imieniu Rzeczpospolitej Polskiej podpisała ją w dniu wyłożenia do podpisu, tj. 30 marca 2007 roku, ówczesna Minister Pracy i Polityki Społecznej. Konwencja weszła w życie 3 maja 2008 roku w stosunku do państw, które ją ratyfikowały. Podpisanie dla respektowania Konwencji przez Polskę wszelkich praw to nie człowieka tylko wyrażenie poparcia w odniesieniu do osób niepełnosprawnych oraz dla idei i zasad zapisanych w Konwencji. Podpisanie Konwencji otworzyło drogę do ratyfikacji tego dokumentu. Zgodnie z artykułem 89 ustęp 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ratyfikacja tej Konwencji wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, gdyż Konwencja dotyczy wolności i praw obywatelskich określonych w Konstytucji oraz odnosi się do spraw uregulowanych w ustawach. Jak wiadomo, przygotowanie projektu ustawy wiąże się z obowiązkiem określenia skutków jej wprowadzenia w życie, w tym skutków finansowych. Należy podkreślić, że wprawdzie nie ma limitu czasu w odniesieniu do ratyfikacji Konwencji przez Strony, które podpisały ten dokument, to istnieje jednak oczekiwanie ze strony Unii Europejskiej, że jej państwa członkowskie zrobią to jak najszybciej. Wspólnota Europejska, jako organizacja integracji regionalnej, podpisała Konwencję również w dniu 30 marca 2007 roku, a następnie związała się nią 23 grudnia 2010 roku, z mocą od 22 stycznia 2011 roku, na podstawie odpowiedniej Decyzji Rady (z 26 listopada 2009 roku) w sprawie zawarcia przez Wspólnotę Europejską Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, podjętej na mocy Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Wraz z dokumentem zatwierdzenia złożona została deklaracja wskazująca zakres, w jakim do wyłącznych Konwencja kompetencji wiąże Wspólnotę, Wspólnoty (tych jest a także niewiele) sprawy należące oraz należące do wspólnych kompetencji Wspólnoty i państw członkowskich. Na Unii Europejskiej i państwach członkowskich ciąży, wyrażony w art. 4 Traktatu o Unii Europejskiej, obowiązek wzajemnego szanowania się i udzielania sobie wzajemnego wsparcia 42 w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów, zgodnie z zasadą lojalnej współpracy. A więc państwa członkowskie Unii nie powinny nadmiernie zwlekać z ratyfikacją Konwencji. Dotychczas Konwencję podpisały wszystkie państwa UE, a ratyfikowało ją 18 państw UE1. Unia ma stosunkowo ograniczone kompetencje, jeżeli chodzi o wdrażanie Konwencji. Odpowiedzialność za wykonywanie Konwencji spoczywa więc przede wszystkim na państwach. One będą za to odpowiadać przed międzynarodowymi organami kontrolnymi, a przede wszystkim wobec swoich społeczeństw i dlatego im pozostawiona jest decyzja, kiedy zwiążą się Konwencją. W Polsce prace analityczne nad oceną zgodności ustawodawstwa krajowego z postanowieniami Konwencji rozpoczęte zostały przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS) przed podpisaniem Konwencji. Poprzedzone zostały przetłumaczeniem w marcu 2007 roku tekstu angielskiego Konwencji na język polski. To robocze tłumaczenie zostało zweryfikowane w marcu 2008 roku w wyniku konsultacji międzyresortowych i posłużyło do przygotowania publikacji „Polska droga do Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych ONZ", wydanej w 2008 roku przez Fundację Instytut Rozwoju Regionalnego2. Publikacja powstała jako efekt dwóch projektów dofinansowanych ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w ramach programu Partner III. Część opisowa problemów została przygotowana przez Fundację Instytut Rozwoju Regionalnego w efekcie realizacji projektu pt. „Czarna Księga Dyskryminacji - kampania informacyjna na rzecz wdrożenia zapisów Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych". Rekomendacje zmian zostały opracowane przez Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych w efekcie realizacji projektu zatytułowanego „Kampania na rzecz poprawy warunków funkcjonowania osób niepełnosprawnych we wszystkich dziedzinach życia poprzez przygotowanie polskiego prawodawstwa do ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych". Ustalenia zawarte w wymienionej publikacji były brane pod uwagę w pracach analitycznych prowadzonych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, we współpracy z odpowiednimi resortami, po podpisaniu Konwencji, w celu 1 Konwencji nie ratyfikowały jeszcze, oprócz Polski, następujące państwa: Bułgaria, Estonia, Finlandia, Grecja, Holandia, Irlandia, Luksemburg i Malta (stan na dzień 17.10.2011 – przyp. red.). 2 Publikacja jest dostępna pod następującym adresem internetowym: http://www.pfon.org/images/dodatki/2008_konwencja_onz_polska_droga.pdf 43 ustalenia możliwej interpretacji postanowień Konwencji, oceny zgodności z nimi ustawodawstwa polskiego oraz określenia działań niezbędnych dla uzyskania pełnej zgodności. Konwencja przewiduje system kontroli jej wykonywania oparty na przedkładanych przez państwa sprawozdaniach, dotyczących środków podjętych w celu realizacji Konwencji: pierwsze sprawozdanie ma być przedstawione po dwóch latach od jej ratyfikowania, a kolejne - co cztery lata. Sprawozdania są rozpatrywane przez Komitet do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych, złożony z niezależnych ekspertów. Komitet może przekazywać państwom uwagi i zalecenia ogólne. Dlatego bardzo ważne było prowadzenie przez administrację rządową prac analitycznych przy uwzględnieniu opublikowanych przez Komitet w październiku 2009 roku „Wytycznych w sprawie dokumentu dotyczącego wdrażania konwencji, przedkładanego przez Państwa-Strony zgodnie z art. 35 ust. 1 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych". W oparciu o ten dokument przeprowadzono szczegółową analizę sposobu wdrożenia do ustawodawstwa krajowego 33 artykułów Konwencji oraz wskazano, co pozostaje jeszcze do zrobienia w odniesieniu do niektórych z nich, gdy wystąpiła taka potrzeba. Wyniki analizy zostały udostępnione w Biuletynie Informacji Publicznej MPiPS w kwietniu 2011 roku. Posłużyły one do przygotowania projektu wniosku o ratyfikację Konwencji, skierowanego do rozpatrzenia przez Komitet Rady Ministrów na posiedzeniu w dniu 17 sierpnia 2011 roku. W związku z potrzebą dokonania dodatkowych uzgodnień, rozpatrzenie tego dokumentu zostało wstrzymane. W przygotowanym projekcie wniosku ratyfikacyjnego wykazano, że postanowienia Konwencji znajdują w większości odzwierciedlenie w polskim porządku prawnym. Przyczyniły się do tego m.in. niedawno przyjęte regulacje prawne. Mam tu na myśli podpisaną przez Prezydenta RP w dniu 12 września br. ustawę z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się oraz dwie ustawy z dnia 5 stycznia 2011 roku, tj. ustawę Kodeks wyborczy i ustawę - Przepisy wprowadzające ustawę - Kodeks wyborczy, obie zmienione ustawą z 27 maja br., która wprowadza regulacje odnoszące się do dostosowania organizacji wyborów do potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Kodeks wyborczy przewiduje obecnie możliwość uzyskiwania przez niepełnosprawnych wyborców informacji, podanych w przystępnej formie, które dotyczą organizacji wyborów i przysługujących 44 im uprawnień związanych z udziałem w wyborach. Z Kodeksu wynika możliwość głosowania korespondencyjnego lub skorzystania z instytucji pełnomocnika wyborczego przez wyborców o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a także możliwość skorzystania przy samodzielnym głosowaniu z nakładek na karty do głosowania sporządzonych w alfabecie Braille'a. Osoby niepełnosprawne, na własny wniosek złożony na piśmie w urzędzie gminy co najmniej 5 dni przed wyborami, mogą zmienić lokal wyborczy na bardziej dostępny. Następny ważny akt prawny to ustawa o języku migowym stanowiąca pierwszy krok w kierunku uzyskania poprawy w Polsce sytuacji osób niepełnosprawnych słuchowo, które doświadczają trwale lub okresowo trudności w komunikowaniu się. Ustawa określa zasady korzystania przez te uprawnione osoby z pomocy osoby przybranej - w kontaktach z organami administracji publicznej, placówkami służby zdrowia, służbami ratownictwa medycznego, policją, strażą pożarną i strażami gminnymi oraz zasady obsługi osób uprawnionych w kontaktach z organami administracji publicznej, które będą musiały zapewnić osobom niesłyszącym tłumacza języka migowego. Ustawa przewiduje możliwość dofinansowania ze środków PFRON kosztów kształcenia osób uprawnionych i innych osób, m.in. członków ich rodzin, w zakresie polskiego języka migowego, systemu językowo-migowego i sposobów komunikowania się osób głuchoniewidomych. Warto wspomnieć także ustawę z dnia 19 sierpnia 2011 roku wprowadzającą zmiany do ustawy o służbie cywilnej, podpisaną przez Prezydenta RP 8 września br., która wejdzie w życie jeszcze w tym roku (po upływie 60 dni od dnia ogłoszenia). Uchwalona ustawa jest wynikiem prac parlamentu nad projektem ustawy opracowanym przez sejmową Komisję Polityki Społecznej i Rodziny. Podstawowym celem ustawy jest wprowadzenie rozwiązań umożliwiających zwiększenie zatrudnienia osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej, wśród urzędników państwowych oraz wśród pracowników samorządowych. Istotne było również wprowadzenie do ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych regulacji określających uprawnienia osób niepełnosprawnych poruszających się z psem asystującym, które weszły w życie 19 czerwca 2009 roku. W projekcie wniosku ratyfikacyjnego wskazano, że dla uzyskania zgodności z postanowieniami Konwencji konieczne będzie przeprowadzenie dwóch istotnych zmian w legislacji pozostającej w kompetencji Ministerstwa Sprawiedliwości. Zmiany te mają umożliwić likwidację instytucji ubezwłasnowolnienia częściowego (co wiąże się ze zmianą Kodeksu cywilnego) oraz zniesienie zakazu zawierania małżeństw 45 przez osoby chore psychicznie i niepełnosprawne intelektualnie (co wymaga zmiany Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Prace w tym kierunku zostały już rozpoczęte, ale z uwagi na złożony charakter procesu legislacyjnego ich zakończenie jest przewidziane za kilka lat. Dlatego planuje się złożenie przy ratyfikacji Konwencji zastrzeżenia3 do art. 23 ust. 1 pkt. a) oraz oświadczenia interpretacyjnego 4 do art. 12 ust. 4, aby uniknąć zarzutów o naruszeniu Konwencji - do czasu przeprowadzenia odpowiednich zmian w prawie. Złożenie oświadczenia interpretacyjnego spowoduje, że Polska nie będzie mogła być zobowiązana przez Komitet do spraw Praw Osób niepełnosprawnych do przeprowadzenia zmian ustawodawstwa krajowego w określony sposób i w określonym terminie5. Konsekwencją oczekiwanej nowelizacji prawa cywilnego ma być zmiana w zakresie korzystania ubezwłasnowolnione z osoby czynnego i biernego niepełnosprawne. prawa Obecne wyborczego ograniczenia przez prawa wyborczego są - w świetle Konwencji - zbyt daleko idące. Stanowisko takie potwierdza orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 2006 roku w sprawie Kiss przeciwko Republice Węgierskiej (38832/06), w którym stwierdzono, że niedopuszczalne, w świetle Europejskiej Konwencji z listopada 1950 roku o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, są ograniczenia prawa wyborczego osób ubezwłasnowolnionych nieuwzględniające różnic statusu osób ubezwłasnowolnionych całkowicie i osób ubezwłasnowolnionych częściowo oraz nierozróżniające materialno-prawnych przesłanek ubezwłasnowolnienia. Prowadzone też będą analizy dotyczące potrzeby ewentualnego dodatkowego uregulowania tych kwestii w prawie wyborczym. 3 "Art. 23 ust. l(a) Konwencji dotyczy uznania prawa wszystkich osób niepełnosprawnych, które są w odpowiednim do zawarcia małżeństwa wieku, prawa do zawarcia małżeństwa i do założenia rodziny, na podstawie swobodnie wyrażonej i pełnej zgody przyszłych małżonków. Na podstawie art. 46 Konwencji Rzeczpospolita Polska zastrzega sobie prawo do nie stosowania postanowienia art. 23 ust. l(a) Konwencji do czasu zmiany przepisów prawa polskiego. Do momentu wycofania zastrzeżenia, osoba niepełnosprawna, której niepełnosprawność wynika z choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego, a która jest w odpowiednim do zawarcia małżeństwa wieku, nie będzie mogła zawrzeć związku małżeńskiego, chyba że sąd zezwoli na zawarcie małżeństwa stwierdzając, że stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu, ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie. Uwarunkowania te wynikają z art. 12 §1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59, z późń. zm.)". 4 „Rzeczpospolita Polska oświadcza, że interpretuje art. 12 Konwencji w sposób zezwalający na stosowanie ubezwłasnowolnienia, w okolicznościach i w sposób określony w prawie wewnętrznym, jako środka, o którym mowa w art. 12 ust. 4, w sytuacji, gdy wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem." 5 Porównaj stanowisko Rządu RP ze stanowiskiem Rzecznika Praw Obywatelskich wyrażonym w wystąpieniu S. Trociuka, zastępcy Rzecznika Praw Obywatelskich. 46 Konwencja dotyczy, w kontekście podmiotowym, osób niepełnosprawnych, a w kontekście przedmiotowym - należnych im praw. Konwencja obejmuje prawa z wielu dziedzin. Poprzez ratyfikację Konwencji „Państwa-Strony zobowiązują się do zapewnienia i popierania pełnej realizacji wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności wszystkich osób niepełnosprawnych, bez jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność". Wymusza to przede wszystkim usunięcie z krajowej legislacji przepisów dyskryminujących osoby niepełnosprawne oraz przyjęcie odpowiednich środków ustawodawczych, administracyjnych i innych w celu wdrożenia praw uznanych w Konwencji. Należy jednak podkreślić, że w artykule 4 ustęp 2 Konwencji jasno zastrzega się, że w odniesieniu do praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, PaństwaStrony zobowiązane są do podjęcia odpowiednich kroków, przy maksymalnym wykorzystaniu dostępnych środków, w celu stopniowego osiągnięcia pełnej realizacji praw uznanych w Konwencji. Oznacza to brak obowiązku państwa w zakresie natychmiastowego pełnego zagwarantowania realizacji tych praw. Tak więc pożądane będzie wprowadzanie różnych dalszych zmian prawa, które wprawdzie nie warunkują ratyfikacji Konwencji, ale służyć będą lepszemu jej wykonywaniu na możliwie najwyższym poziomie, odpowiadającym oczekiwaniom osób niepełnosprawnych i całego społeczeństwa. Poprawa wdrażania obowiązujących regulacji oraz rozbudowa programów działania będą następować stopniowo, odpowiednio do środków finansowych będących w dyspozycji rządu. Przyjmując regulacje prawne dotyczące osób niepełnosprawnych, kierujemy się nie tylko potrzebami krajowymi, ale od dawna bierzemy pod uwagę rozwiązania wynikające z różnych dokumentów międzynarodowych, a ostatnio zwłaszcza z dokumentów Unii Europejskiej, które promują w szczególności stosowanie zasady niedyskryminacji, poszanowania praw, zapewniania dostępności, pełnego uczestnictwa i wyrównywania szans. Chciałabym przypomnieć, że działania Polski zostały docenione przez społeczność międzynarodową w 2006 roku, kiedy to Polska została uhonorowana prestiżowym wyróżnieniem - Międzynarodową Nagrodą Niepełnosprawności im. Franklina Delano Roosvelta za rok 2005 - przyznawaną przez Światowy Komitet ds. Osób Niepełnosprawnych oraz Instytut Franklina i Eleonory Rooseveltów. Nagroda ta jest przyznawana co roku, począwszy od roku 1995, krajom szczególnie wyróżniającym się w zakresie rozwijania i skutecznego wdrażania systemów wyrównywania szans osobom niepełnosprawnym. Polska, stając się laureatem tej nagrody, została dostrzeżona na arenie międzynarodowej jako kraj 47 przyjazny osobom niepełnosprawnym, w którym swoje prawa mają one zagwarantowane w Konstytucji RP, a także w uchwalonej przez Sejm w 1997 roku Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych oraz ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, będącej kontynuatorką pierwszej kompleksowej ustawy z dnia 9 maja 1991 roku o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Nominacja do tej nagrody potwierdziła uznanie społeczności międzynarodowej dla wypracowanych przez Rząd Polski rozwiązań legislacyjnych i systemowych mających na celu umożliwienie osobom niepełnosprawnym pełnego udziału we wszystkich dziedzinach życia, a także dla wysiłków polskiej administracji i organizacji pozarządowych w dążeniu do wyrównywania szans życiowych osobom niepełnosprawnym. Do obowiązków państwa należy określenie odpowiedniej polityki społecznej i przyjęcie środków jej realizacji. Obecnie pojawia się potrzeba stworzenia nowego aktu prawnego dotyczącego wspierania osób niepełnosprawnych w różnych obszarach polityki państwa, z uwzględnieniem zasady zintegrowanego podejścia do niepełnosprawności, czyli „disability mainstreaming-u". Konieczne jest wzmocnienie procesu włączania problematyki niepełnosprawności w główny nurt polityki realizowanej na różnych szczeblach zarządzania państwem. Bardzo istotną sprawą jest zapewnienie osobom niepełnosprawnym szeroko rozumianej dostępności, m.in. dzięki powszechnemu wdrażaniu zdefiniowanej w Konwencji koncepcji „uniwersalnego projektowania" oraz stosowaniu - gdy to niezbędne w konkretnym przypadku - „racjonalnych usprawnień", zwłaszcza w obszarze edukacji i zatrudnienia. Do skutecznego wdrażania Konwencji ma przyczynić się zwłaszcza realizacja przyjętej przez Komisję Europejską w listopadzie 2010 roku „Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności na lata 2010-2020: odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier". Komisja Europejska wskazała w niej osiem podstawowych obszarów działania: dostępność; uczestnictwo; równość; zatrudnienie; kształcenie i szkolenie; ochrona socjalna; zdrowie; działania zewnętrzne i zaplanowała swoje działania w każdym z tych obszarów. Komisja wskazała również, że działania UE w tych obszarach będą służyć wspieraniu i uzupełnianiu krajowych działań realizowanych zgodnie ze Strategią dla zwiększenia możliwości osób niepełnosprawnych, aby mogły one w pełni korzystać ze swoich praw i uczestniczyć w życiu społecznym. 48 Kierunki działań państw członkowskich UE i Komisji Europejskiej w zakresie ogólnej polityki wobec osób niepełnosprawnych oraz we wskazanych w Strategii obszarach zostały określone także w przyjętych w dniu 17 czerwca br., w trakcie Prezydencji węgierskiej, przez Radę ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Spraw Konsumenckich (EPSCO) konkluzjach zatytułowanych „Wsparcie realizacji europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności na lata 2010-2020". Znalazło się w nich wezwanie, aby państwa członkowskie i Komisja dążyły do osiągania dalszych postępów poprzez podjęcie konkretnych kroków, wymienionych w konkluzjach. W dokumencie tym zaapelowano m.in., aby państwa prowadziły konsultacje z osobami niepełnosprawnymi, w tym poprzez reprezentujące je organizacje, na temat legislacji i działań, które mają służyć wdrażaniu Konwencji. Pragnę zapewnić, że taką zasadą kierujemy się prowadząc prace w zakresie kompetencji Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Na zakończenie, jako Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej chciałabym podkreślić, że ratyfikacja Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych to sprawa, która powinna być traktowana przez Polskę priorytetowo. Powinniśmy dążyć do przeprowadzenia tej ratyfikacji jeszcze w okresie sprawowania naszego Przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej. Zasady Konwencji dotyczącej będą osób służyły wytyczaniu niepełnosprawnych, kierunków a krajowej działania polityki związane z społecznej wdrażaniem postanowień Konwencji przyczynią się do osiągnięcia poprawy realizacji praw osób niepełnosprawnych w Polsce. 49 Doświadczenia duńskie z wdrażania Konwencji ONZ – Thorkild Olesen Wiceprezes Duńskiego Stowarzyszenia Osób Niepełnosprawnych Chciałbym bardzo podziękować za możliwość podzielenia się doświadczeniami duńskimi we wdrażaniu Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Chciałbym również zostać dobrze zrozumiany. Jeśli w mojej wypowiedzi pojawią się elementy krytyczne o wdrażaniu Konwencji, to nie dlatego, że Dania jest złym miejscem dla osób niepełnosprawnych. W rzeczywistości to całkiem miłe miejsce do życia, ale staram się skupić na rzeczach, które jeszcze musimy poprawić. Dla wielu państw ważne jest, by przyjąć nową strukturę i nowe paradygmaty w dyskusji o niepełnosprawności. Dzięki tej Konwencji przechodzimy od opiekuńczego i medycznego podejścia do niepełnosprawności do nowego sposobu myślenia o niej jako o elemencie społecznym i praw człowieka. To jest całkiem nowy sposób patrzenia na osoby niepełnosprawne. Każdy kraj musi się udoskonalić, by nadążać za nowymi standardami i nowymi strukturami w zakresie godności i równości wyznaczonymi przez Konwencję. Nie sądzę, żeby jakikolwiek kraj był w stanie kiedykolwiek w pełni dostosować się do zasad Konwencji. Myślę po prostu, że świat się zmienia i będą się pojawiać nowe bariery do pokonania, by sprostać postanowieniom Konwencji. Organizacja osób niepełnosprawnych w Danii składa się z 32 organizacji członkowskich, wywodzących się z wszystkich rodzajów niepełnosprawności. Duńskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych (Disabled People Organisations Denmark – DPOD) jest wymieniona w różnych przepisach, współpracujemy z rządem. Staramy się poprawić sytuację osób niepełnosprawnych już od ponad 80 lat. Mamy więc długie doświadczenie w tej pracy. Ale oczywiście Konwencja oznacza nowe sposób robienia tego, co dotychczas. Dania ratyfikowała Konwencję. Zaczęła ona obowiązywać w moim kraju 23 sierpnia 2009 r. Prowadziliśmy wówczas z rządem duńskim dyskusję na temat jej wdrażania. Chcieliśmy, by rząd przyjrzał się każdemu z przepisów i porównał go z Konwencją. To się nam nie udało. Chcieliśmy także, i rekomenduję Wam również zrobienie tego, by przeprowadzono coś w rodzaju analizy benchmark tego, co jest konieczne do zmiany w przepisach, by były zgodne z Konwencją, by mieć możliwość porównania podczas prac. Nie mamy tego w Danii, ponieważ rząd tego nie chciał. Próbowaliśmy także osiągnąć, najważniejszą według mnie rzecz, 50 czyli zakaz dyskryminacji osób z niepełnosprawnością. Nie dało się doprowadzić do wprowadzenia takiego przepisu, bo rząd twierdził, że wszystkie przepisy w Danii mają zapis o zakazie dyskryminacji. Faktem jest, że Konwencja w art. 4.1.b. mówi, że każdy kraj powinien zakazywać dyskryminacji, a my nie mamy tego w Danii. W końcu, uważamy, że jeśli Dania ma w pełni przestrzegać i ratyfikować Konwencję, to powinniśmy ratyfikować także protokół opcjonalny (fakultatywny). W momencie ratyfikacji Konwencji nie został on ratyfikowany, ponieważ prawdopodobnie rząd obawiał się kosztów ekonomicznych tej ratyfikacji. Są oczywiście inne sposoby przedstawiania tego, ale taka jest nasza interpretacja tego faktu. Z reguły Dania ratyfikuje także instrumenty dotyczące praw człowieka i byliśmy zszokowani, gdy tym razem nie ratyfikowano protokołu opcjonalnego. Mieliśmy zmianę rządu we wrześniu tego roku i jedną z pozycji w podstawowym dokumencie nowego rządu jest chęć ratyfikowania protokołu opcjonalnego. Wierzymy, że uda się powrócić do prac wdrożeniowych Konwencji. Nie mamy jeszcze konkretów od rządu, ale uważamy, że jest on bardziej skłonny do dyskusji o pewnych problemach, w tym o zakazie dyskryminacji. Tak więc, jeśli brzmiałem nieco negatywnie, to jednak myślę, że droga przed nami jest nieco lżejsza od minionej. Odnosząc się do art. 33, mówiącego o monitorowaniu postanowień Konwencji, chciałbym podkreślić, że w Danii mamy bardzo dobrą współpracę z Duńskim Instytutem Praw Człowieka. Sądzę, że jest to bardzo pozytywna i konieczna ponieważ współpraca. instytuty praw Zalecałbym człowieka Wam nawiązanie odgrywają ważną podobnej rolę w współpracy, zapewnianiu przestrzegania Konwencji. Od roku 1980 mamy w Danii punkt kontaktowy, zwany Centralną Radą ds. Niepełnosprawności (Central Disability Council). W skład tej Rady wchodzą przedstawiciele DPOD, mojej organizacji oraz przedstawiciele rządu. Teraz to się zmienia w wyniku ratyfikacji Konwencji. W Radzie będą zasiadać bardziej eksperci niż przedstawiciele rządu, co zdaniem DPOD jest właściwą drogą ku poprawie sytuacji, ponieważ ludzie z rządu są dobrzy w tworzeniu prawa, ale nie są dobrzy w dyskutowaniu założeń i polityk. Sądzimy, że eksperci reprezentujący różne części społeczeństwa są najlepsi w takiej dyskusji. Centralna Rada ds. Niepełnosprawności jest punktem kontaktowym, co zapewnia Danii przestrzeganie art. 33.1. Konwencji. Skoro DPOD jest reprezentowane w tej Centralnej Radzie ds. Niepełnosprawności, to uważamy, że spełniony jest także art. 4.3. mówiący o tym, że organizacje 51 reprezentujące osoby z niepełnosprawnością powinny być reprezentowane w systemie. Sądzę, że zapewniamy zgodność naszego systemu z tym artykułem a także jesteśmy usatysfakcjonowani poprzez obecność w Centralnej Radzie ds. Niepełnosprawności. Inna część art. 33 dotyczy monitorowania. Duński Krajowy Instytut Praw Człowieka (Danish National Institute for Human Rights) wspierał ratyfikację Konwencji. Ten Instytut odpowiada Zasadom Paryskim (Paris Principles), tzn. jest całkowicie suwerenny i niezależny. W żaden sposób nie jest zależny od rządu. Według nas to dobre rozwiązanie, ponieważ nasz Krajowy Instytut Praw Człowieka zajmuje się wszystkimi konwencjami, np. tą dotyczącą pochodzenia etnicznego. Ma więc wiedzę na temat Konwencji i umiejętność współpracy ze społeczeństwem obywatelskim. Odkąd współpracujemy z Krajowym Instytutem Praw Człowieka w jego ramach działa podkomitet ds. naszej Konwencji, a DPOD ma w nim kilka miejsc. Czekamy na zmiany w przepisach, które umożliwią nam także wejście do zarządu Krajowego Instytutu Praw Człowieka. Sądzimy, że to jest dobra droga, by art. 33 działał i że jest to dobry model uczestnictwa organizacji osób z niepełnosprawnością. Jak już mówiłem, od roku 1980 mamy Centralną Radę ds. Niepełnosprawności, a w niej sekretariat. Ten sekretariat został podzielony na dwie części. Połowa starego sekretariatu stanowi sekretariat dla nowej Centralnej Rady ds. Niepełnosprawności, a druga połowa została przeniesiona do Krajowego Instytutu Praw Człowieka. Te osoby posiadają wiedzę na temat niepełnosprawności, której nie było wcześniej w Krajowym Instytucie Praw Człowieka. Uważamy więc, że to bardzo pożyteczne, iż będą mieli takich sześciu współpracowników, którzy znają temat niepełnosprawności. Ważne jest także, że mamy jako DPOD częste spotkania z Krajowym Instytutem Praw Człowieka. Przedstawiciele naszego sekretariatu i ich sekretariatu oraz nasi liderzy i ich liderzy spotykają się często. Myślę, że to pozwala przekazać im wiedzę o niepełnosprawności. Nie mogą wiedzieć wszystkiego, więc my musimy im pomóc. Chciałbym zaproponować inną rzecz, która jest bardzo istotna – to jest długoterminowy plan działań w zakresie niepełnosprawności. W Konwencji jest zapisane, że powinien być tworzony plan działań w zakresie niepełnosprawności. Jedną z ostatnich rzeczy, którą zrobił nasz poprzedni rząd było rozpoczęcie tego procesu. Dyskutowaliśmy podstawowe założenia do tego planu i myślę, że zapewni on działania na rzecz poprawy sytuacji osób z niepełnosprawnością w Danii, 52 że będzie koncentrował się na długoterminowych a nie doraźnych, rozwiązaniach. Także, że będzie się skupiał na właściwych sposobach działania. Plan będzie miał perspektywę od 5 do 15 lat. Oczywiście to długi okres, ale jest konieczny do zdobycia potrzebnych zasobów do przeprowadzenia zmian. Nie da się w rok zmienić otoczenia. Potrzeba długofalowych działań, by coś osiągnąć. Spodziewamy się, że będziemy włączeni w dyskusję na temat tego długofalowego planu działań i poprzez to nowy rząd zapewni sobie realizację art. 4.3. o włączaniu naszych organizacji. A zrobimy to z dużym zadowoleniem. Chciałbym zakończyć stwierdzeniem, że czymś bardzo ważnym jest system Komitetów monitorujących Konwencję ONZ. Jak wiecie po dwóch latach od ratyfikowania Konwencji państwo polskie musi złożyć sprawozdanie do komitetu monitorującego na temat tego, jak przebiega wdrażanie postanowień Konwencji w Polsce. Duński rząd właśnie taki raport tam dostarczył. Ale ten raport nie może być osamotniony. Komitet monitorujący musi mieć szansę dowiedzieć się, co naprawdę dzieje się i w Polsce i w Danii. Musimy przesłać alternatywny raport przedstawiający punkt widzenia naszych organizacji. Bardzo ważne jest byście Wy i wszyscy inni działający w ramach społeczeństwa obywatelskiego wspólnie działali, gdy za dwa lata będzie przygotowany taki raport i przedstawili swój pogląd na temat wdrażania Konwencji w Polsce. Komitet monitorujący oczywiście dostanie jak najlepszy obraz od państwa, a Wy musicie go skorygować, by mieli jak najprawdziwszy obraz tego, co się dzieje. Jest to konieczne, aby prawdą było, że nic o nas bez nas. Mam nadzieję, że teraz będziecie mieli pewien pogląd o tym, co zrobiliśmy w Danii. Słuchając tego, co mówiła pani minister i tej ciekawej debaty dzisiaj, sądzę, że jesteście już na najlepszej drodze do ratyfikacji Konwencji. To jest oczywiście ciężka praca, żeby doprowadzić do ratyfikacji, ale wasza praca nie może się na tym skończyć. Ona się dopiero zaczyna, bo dostajecie struktury i narzędzia do poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych w Polsce. To jest bardzo ważne. Zaczyna się naprawdę ciężka praca. Życzę Wam i Waszym organizacjom członkowskim dobrego ducha pracy. Praca przed Wami, ale czuję, że dacie radę, czuję to. 53 Implementacja Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 20102020 w krajach członkowskich Unii Europejskiej – Javier Güemes Dyrektor generalny Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych Postaram się krótko przedstawić, na czym polega Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności. Strategia ta została przyjęta przez Komisję Europejską w listopadzie 2010 r. Zastępuje ona dotychczasowy Plan działań, który na poziomie Unii Europejskiej regulował kwestie wdrażania Obserwowane rezultaty oraz polityki na rzecz osób niepełnosprawnych. dokonana analiza Planu działań doprowadziły do wniosku nas oraz instytucje UE, że zabrakło strategicznego podejścia oraz wystarczająco mocnych instrumentów do jego wdrożenia. Opierając się na tych analizach Unia Europejska postanowiła pójść dalej i stworzyć strategię w sprawie osób niepełnosprawnych. Europejska strategia, która obejmuje okres dłuższy o 10 lat od Planu działań, będzie także integrowała politykę i kompetencje Unii Europejskiej z kompetencjami krajowymi. Z dokonanej analizy Planu działań wynikało bowiem, że w krajach członkowskich Unii Europejskiej plan ten nie został skutecznie wprowadzony w życie, co za tym idzie nie wdrożono go także na poziomie Unii Europejskiej. Ten brak skuteczności spowodował konieczność stworzenia tej strategii. Z dużym zadowoleniem słuchałem, że rząd w Polsce zna, przyjmuje i uwzględnia w swych planach Europejską strategię. Zdarza się bowiem, że władze publiczne w niektórych krajach europejskich zapominają o istnieniu tej Strategii tworząc własne strategie krajowe. W efekcie prowadzi to do braku koordynacji między strategią na poziomie europejskim i tymi przyjmowanymi w poszczególnych krajach członkowskich UE. Gwoli przypomnienia Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010 – 2020 składa się z ośmiu głównych dziedzin. Zapisano w niej kluczowe działania dla każdej dziedziny. W ramach każdej z ośmiu dziedzin zarówno Unia Europejska jak i kraje członkowskie powinny spełniać ogólne założenia Strategii. Stworzono mechanizmy potrzebne do wdrożenia Konwencji ONZ, a także uwzględniono wpływ na kwestie jednakowe dla wszystkich, takie jak: finansowanie, badania, podnoszenie świadomości, statystyka. 54 Prawo Spójrzmy na prawny kontekst Strategii. Unia Europejska ma Kartę Praw Podstawowych (Charter of Fundamental Rights). Ten bardzo ważny dokument jest częścią traktatu unijnego. W Karcie w bardzo konkretny sposób są wskazane podstawowe prawa osób niepełnosprawnych. W tym kontekście mamy także traktat dotyczący funkcjonowania Unii Europejskiej, w którym również zawarte są bardzo ważne zapisy, np. artykuł 19 mówiący o niedyskryminacji, czy inny traktujący np. o społecznej zasadzie horyzontalnej o prawach osób niepełnosprawnych, która musi być brana pod uwagę w funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Mamy również Konwencję ONZ, która została podpisana, potem ratyfikowana i weszła w życie na początku 2011 roku. W styczniu 2011 Konwencja ONZ stała się prawnie obowiązującym dokumentem w Unii Europejskiej. Strategia wpasowuje się w istniejący system i stara się rozwijać działania, które zagwarantują, że Unia Europejska wywiąże się z Konwencji. Ale, jak powiedziałem, to nie tylko kwestia Unii Europejskiej. Unia Europejska ma pewne kompetencje na poziomie europejskim, ale kraje członkowskie mają obowiązek wdrażania działań uzgodnionych na poziomie Unii Europejskiej. Traktat, Konwencja oraz Karta Praw Podstawowych to jest kontekst prawny. Ale dziś mamy także kontekst polityczny – spowolnienie gospodarki oraz cięcia w wydatkach społecznych, które dotykają wszystkie kraje europejskie. Także poważne zmiany demograficzne, globalizację, wzrost poziomu ubóstwa. Mamy również w wyniku ostatnich badań wiedzę statystyczną. Otóż 15 proc. populacji Unii Europejskiej może być uznana za osoby niepełnosprawne. Około 3 proc. tej grupy to osoby ze stwierdzonym znacznym stopniem niepełnosprawności. Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności obejmuje następujące dziedziny życia społecznego: dostępność, uczestnictwo, równość, zatrudnienie, kształcenie i szkolenia, ochrona socjalna, zdrowie oraz zewnętrzne działania Unii Europejskiej. We wszystkich tych dziedzinach zostały zapisane muszą być podejmowane przez Unię działania, które Europejską oraz inne, które mają być podejmowane na poziomie krajów członkowskich. Omówię je pokrótce. Na slajdach pokazany został podział na kluczowe działania przewidziane w ramach Strategii oraz kluczowe priorytety zidentyfikowane przez EDF w ramach tychże kluczowych działań. 55 Dostępność W tym zakresie państwa strony mają obowiązek identyfikacji barier i przeszkód w dostępie osób niepełnosprawnych do pełni życia oraz likwidacji tychże barier i przeszkód. Co mamy na poziomie Unii Europejskiej? Jesteśmy teraz w trakcie negocjacji unijnej Ustawy o dostępności, dotyczącej dostępu osób niepełnosprawnych do towarów i usług. Ta ustawa, jeśli wszystko pójdzie dobrze, zostanie przedstawiona pod koniec 2012 r. i będzie obowiązującym dokumentem prawnym w całej Unii Europejskiej. Jej zapisy będą musiały wprowadzić do własnych systemów prawnych wszystkie kraje członkowskie UE. Jeśli ta ustawa zostanie przyjęta, zmieni sposób w jaki Unia Europejska staje się dostępna dla osób niepełnosprawnych. Uczestnictwo W dziedzinie uczestnictwa w Strategii mamy pewne kluczowe działania np. jak poruszać się swobodnie w ramach Unii Europejskiej. Pozwólcie, że podam przykład. Otrzymanie stypendium Erasmusa nie gwarantuje dzisiaj, że student niepełnosprawny z Polski może studiować w Hiszpanii język hiszpański. Dlaczego? Bo nie ma przepisów gwarantujących równość szans i niedyskryminację studentów z Polski, którzy chcą studiować w Hiszpanii w ramach Programu Erasmus. To jest cel. Innym bardzo ważnym przykładem kluczowego działania jest przejście od zinstytucjonalizowanej formy opieki do opieki w środowisku. Jesteśmy bardzo usatysfakcjonowani uwzględnieniem tego elementu w Strategii. Gwarantuje to, że Unia Europejska podejmie instytucjonalnej, która kroki w kierunku działa do samodzielnego życia, do zaproponowaliśmy uwzględnienie wbrew opieki prawu w zasady przechodzenia od pomocy osób środowisku niepełnosprawnych lokalnym. deinstytucjonalizacji w W EDF przepisach dotyczących korzystania z funduszy strukturalnych. Zgodnie z nimi będą dostępne fundusze dla wszystkich krajów członkowskich na pokrycie kosztów przeniesienia ludzi z instytucjonalnych form opieki do środowiskowych usług. Równość Mamy w Strategii dyrektywę o równym traktowaniu w zatrudnieniu, która nosi numer 2000/78. Ta dyrektywa została przeniesiona do Polski, choć nie wiem czy i w jakim stopniu została wprowadzona w życie. Jest to ważne. W dodatku wszystkie kraje członkowskie oraz UE zostały zobowiązane do stałego monitorowania skutków 56 tej dyrektywy. Tak więc, państwa członkowskie powinny przedstawić Unii Europejskiej informacje o tym, jaki wpływ miała ta dyrektywa na życie osób niepełnosprawnych. Słyszałem dzisiaj rano Krystynę Mrugalską przedstawiającą ocenę sytuacji w Polsce w zakresie zatrudnienia. Mówiła, że nastąpiła pewna poprawa, ale jeszcze daleko Wam do doskonałości. Może więc powinniście się przyjrzeć, czy ta dyrektywa została prawidłowo wdrożona. Zatrudnienie Pojawiają się pytania, jak wpływać na polityki w zakresie zatrudnienia i wzrostu jak to zostało zdefiniowane przez Unię Europejską? Czy i w tej dziedzinie została uwzględniona Konwencja? Jaka jest jakość pracy wykonywanej przez osoby niepełnosprawne? Jak osoby niepełnosprawne są integrowane z pracownikami zdrowymi na przykład w ramach pracy na część etatu? Wszystkie te dziedziny zostały zidentyfikowane jako działania w ramach Strategii w zapewniania sprawie niepełnosprawności. asystujących, dostępności Ze strony EDF, standardowych widzimy potrzebę technologii oraz uzasadnionego dostosowania miejsca pracy. Będziemy starali się wpływać na analizę kluczowych działań z perspektywy EDF. Kształcenie i szkolenia Wszystkie wymienione niżej dziedziny zidentyfikowane zostały także jako działania kluczowe. Chodzi o: włączanie – integrację, jakość w kształceniu i szkoleniach, uczestnictwo w programach uczenia się przez całe życie. Mamy tu również ochronę socjalną. Na przykład na poziomie Unii Europejskiej jest wymieniona w Europejskiej strategii 2010 - 2020 inicjatywa zwana Europejską Platformą Przeciw Ubóstwu (European Platform Against Powerty). Należy więc przeanalizować, czy Platforma przeciw ubóstwu uwzględnia w swoich działaniach potrzeby osób niepełnosprawnych. Analizując jej tekst, EDF zasugerowało, że powinny być w niej uwzględnione odpowiednie renty z tytułu niepełnosprawności, także prawo do rekompensat ponoszonych dodatkowych kosztów, a kwestia niepełnosprawności powinna być brana pod uwagę we wszystkich działaniach podejmowanych w ramach tej Platformy. 57 Zdrowie W tej dziedzinie konieczny jest równy dostęp do opieki zdrowotnej oraz poprawienie jakości opieki zdrowotnej i rehabilitacji prowadzonej przez system ochrony zdrowia na poziomie krajowym. Zewnętrzne działania Unii Europejskiej Unia Europejska jest jednym z największych darczyńców na świecie w ramach współpracy państw na rzecz rozwoju. Dlatego musimy zadbać, by Unia uwzględniała także potrzeby osób niepełnosprawnych. Dotychczasowe bowiem doświadczenia EDF pokazują, że prawa osób niepełnosprawnych czasem nie są wystarczająco brane pod uwagę w ramach dialogu i negocjacji akcesyjnych dotyczących praw człowieka. Strategia w sprawie niepełnosprawności częściowo odpowiada na te potrzeby. Wskazujemy nie tylko że powinny być uwzględnione, ale także jak powinny być uwzględnione w programach współpracy UE. Nadzór Chciałbym zakończyć moją prezentację na kwestii nadzoru. Starałem się pokazać, jaki pozytywny wpływ może mieć Strategia w sprawie niepełnosprawności na los osób z niepełnosprawnościami na poziomie zarówno europejskim, jak i krajowym. Ale ta Strategia nie spełni swojego zadania, jeśli nie zapewnimy właściwego systemu nadzoru jej realizacji. Na papierze możemy zapisać wszystko co chcemy, ale jeśli potem w ramach Komisji Europejskiej i innych instytucji unijnych nie będziemy mieli wdrożonych odpowiednich systemów do prowadzenia monitoringu, raportowania i dalszych działań, to i ta Strategia nie spełni swojej roli. Naszym Potrzebujemy zdaniem potrzebny przejrzystych członkowskich. W EDF, jest wskazówek wspólnie z skuteczny z Komisji kolegami z mechanizm Europejskiej Polskiego kontrolny. dla Forum krajów Osób Niepełnosprawnych zadbamy, by takie przejrzyste wskazówki powstały. Powinien powstać komitet złożony z przedstawicieli krajów członkowskich i organizacji osób niepełnosprawnych, którzy wspólnie wypracują sposób wdrażania Europejskiej strategii. Będziemy starali się zapewnić jej realizację. Uważamy, że na dziś Strategia jest dobrym dokumentem. Może ona spełnić swoje zadanie, mechanizmów jeśli nie nadzoru. zabraknie politycznej Potrzebujemy członkowskich w ten proces. 58 determinacji autentycznego i skutecznych zaangażowania krajów Edukacja włączająca we Włoszech – Luisa Bosisio Fazzi Włoskie Forum Osób Niepełnosprawnych Członek Zarządu Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych Krótko się przedstawię. Jestem mężatką, mam czterech synów, z których najmłodszy ma znaczną niepełnosprawność poznawczą i fizyczną spowodowaną niedotlenieniem mózgu. Ma 24 lata. Na tę konferencję zostałam zaproszona jako przedstawicielka Włoskiego Forum Osób Niepełnosprawnych (Italian Disability Forum), aby zaprezentować nasz model edukacji włączającej. Jestem dumna, że mogę przedstawić Państwu ten model. Dla Włochów jest on bogactwem, którego należy bronić i który trzeba chronić. Dziękuję Polskiemu Forum Osób Niepełnosprawnych za to zaproszenie. Przypomnienie kilku faktów z historii pozwoli Państwu zrozumieć, dlaczego Włochy w latach siedemdziesiątych zaczęły integrować dzieci z niepełnosprawnością ze zdrowymi rówieśnikami w zwykłych klasach. W latach 1960-70 Włochy na skutek gwałtownego rozwoju gospodarczego doświadczały bardzo silnej migracji wewnętrznej. Rozwój ten spowodował tworzenie się miast – satelit i migracje ludności ze wsi do miast oraz z południa na północ. Zmieniło się życie całych społeczności. Wpływ tych zmian także na system szkolnictwa był nieunikniony. Pojawiły się przed nim nowe wyzwania i nowe zakresy odpowiedzialności. Pierwszym edukacyjnym skutkiem tego przemieszczania się ludności okazały się trudności w nauce. Włosi posługują się różnymi dialektami. Dziecko z dalekiego południa miało problemy kształcąc się na północy. Początkowo próbowano zaradzić pojawiającym się problemom tworząc zróżnicowane klasy w szkołach specjalnych. Ale skala zjawiska spowodowała, że dzieci, już bez względu na ich stan zdrowia i możliwości intelektualne, zaczęto włączać do zwykłych klas w szkołach powszechnych. Tak rozpoczął się proces integracji. W latach siedemdziesiątych we Włoszech miały miejsce protesty przeciw szkołom specjalnym, określanym jako dyskryminacyjne i segregacyjne. Były one uznawane za getta. Rodzice dzieci niepełnosprawnych byli namawiani do zabierania ich ze szkół specjalnych. Nauczyciele szkół masowych przekonywali rodziców dzieci zdrowych, by zaakceptowali niepełnosprawnych uczniów w klasach. 59 Ten społeczny ruch spowodował, że kilkadziesiąt tysięcy dzieci i młodzieży niepełnosprawnej opuściło ośrodki i szkoły specjalne, które w efekcie przestały istnieć. Długa droga Ale proces włączania dzieci z niepełnosprawnościami do szkół powszechnych wymagał uregulowań prawnych. Z wprowadzanych przez lata przepisów, wyłania się obraz procesu przemian, zresztą jeszcze nie zakończonego. Początkowo mieliśmy odrębne przepisy regulujące kwestie dzieci z niepełnosprawnością, teraz mamy przepisy ogólne dotyczące wszystkich, które jednak zawierają specjalne zapisy dotyczące tych dzieci. Na przykład przepisem nr 118 z roku 1971 postanowiono, że także dzieci niepełnosprawne muszą spełniać obowiązek szkolny w szkołach powszechnych. W roku 1977 ustanowiono zasadę, że wszystkie dzieci niepełnosprawne w wieku szkoły podstawowej i gimnazjum tj. od 6 - 14 roku życia, mają być objęte kształceniem. Po dziesięciu latach dyskusji w 1987 r. Sąd Konstytucyjny, najwyższy organ w systemie sprawiedliwości i legislacji, wydał wyrok, w którym uznał pełne i bezwarunkowe prawo wszystkich dzieci niepełnosprawnych, w tym ze znaczną niepełnosprawnością, do uczęszczania do szkół średnich, a także nałożył na wszystkie podmioty, przede wszystkim na administrację szkolną, lokalne władze i jednostki opieki zdrowotnej, obowiązek prowadzenia, w ramach swoich kompetencji, usług wspierających proces włączania uczniów niepełnosprawnych do szkół ogólnodostępnych. W roku 1992 pojawił się przepis mający zapewnić wysoką jakość edukacji włączającej. Dwa lata później wprowadzono zalecenia, mające na celu koordynację działań odnoszących się do osób niepełnosprawnych wszystkich lokalnych jednostek opieki zdrowotnej i oświaty. W roku 2000 ukazał się kolejny ważny przepis. Zgodnie z nim wszystkie szkoły państwowe, prywatne i wyznaniowe mają obowiązek przyjąć ucznia z niepełnosprawnością, nawet znaczną. Szkoła odpowiada prawnie, jeśli odmówi przyjęcia takiego ucznia, bowiem odmowa przyjęcia ucznia niepełnosprawnego do szkoły jest we Włoszech nielegalna. W roku 2003 miała miejsce reforma przepisów oświatowych, w tym dotyczących szkolnej integracji uczniów z niepełnosprawnością. W trzy lata później zagwarantowano zaspokojenie potrzeb uczniów niepełnosprawnych w umowach między różnymi instytucjami. Przepisy prawne po roku 2006 odnosiły się w dużym 60 stopniu do struktury instytucji edukacyjnych, ale nie dotykały kwestii włączania uczniów niepełnosprawnych. Decyzja We Włoszech żadne organy opieki zdrowotnej, socjalnej, władze edukacyjne czy administracyjne nie mają prawa decydować, czy uczeń z niepełnosprawnością może czy nie może uczęszczać do szkoły, ani o tym czy ma pójść do szkoły specjalnej, czy powszechnej. Kiedy włoscy rodzice przychodzą z dzieckiem do przedszkola lub do obowiązkowej szkoły podstawowej, ich dziecko jest diagnozowane. Przeprowadzana jest diagnoza funkcjonalna. Zawiera ona opis psychofizycznej kondycji ucznia, nieprawidłowości w jego rozwoju, niepełnosprawności, ale także umiejętności i zdolności. Opis ten zawiera także dane osobiste ucznia, jego rodziny, czynniki etiologiczne, historię medyczną itp. Kolejnym krokiem jest przygotowanie dynamicznego profilu funkcjonalnego, opartego na diagnozie funkcjonalnej ucznia i jego potencjału odpowiadającego bieżącemu rozwojowi. interdyscyplinarny złożony Diagnoza z: jest nauczycieli przygotowywana przedmiotów, przez zespół rodziców dziecka, nauczyciela specjalnego, pracownika socjalnego i opieki zdrowotnej, psychologa, rehabilitanta i innych specjalistów. Dokonują oni analizy następujących aspektów rozwoju dziecka: poznawczego, emocjonalnego, dotyczącego relacji i komunikacji, językowego, sensorycznego, motorycznego, neuropsychologicznego, w zakresie samodzielności i uczenia się. Autorzy analizy wyznaczają też krótko, średnio i długoterminowe cele możliwe do osiągnięcia przez dziecko. Szkoła jest głównym odpowiedzialnym za dochodzenie do nich. Następnie przygotowywany jest indywidualny plan nauczania umożliwiający włączanie ucznia w powszechny system nauczania. Nauczyciel i pedagog specjalny wspólnie tworzą program nauczania dostosowany do możliwości i potrzeb ucznia z niepełnosprawnością. Przeprowadzana jest także ewaluacja i monitoring procesu integracji dziecka w celu sprawdzenia, czy działania i udzielane wsparcie zostały odpowiednio dobrane i czy osiągnięto założone cele. Ten etap jest kluczowy dla przeprowadzenia ewentualnych zmian w celu umożliwienia lepszego dalszego rozwoju poznawczego i społecznego ucznia. Dopasowany indywidualnie plan kształcenia, a w konsekwencji program dydaktyczny musi być wspierany przez osoby i narzędzia techniczne, dostosowane do rodzaju i stopnia dysfunkcji. Na przykład niewidomy chłopiec musi mieć 61 nauczyciela specjalnego, który zna alfabet Braille’a, lub dostać techniczne oprzyrządowanie, które pozwoli mu powiększyć znaki na ekranie. Dziecko głuche wyposażone w aparat słuchowy musi mieć: pętlę indukcyjną, która pozwoli na zredukowanie hałasu otoczenia; symultaniczną transkrypcję w komputerze, czy też tłumaczenie na język migowy, jeśli to jego język. Uczeń otrzymuje wsparcie przy przemieszczaniu się z klasy do klasy, korzystaniu z toalety. Ma do dyspozycji pedagoga specjalnego i materiały dydaktyczne. Prawo stanowi, że powinien mieć zapewniony bezpłatny transport do i ze szkoły. Skład klasy Włoskie przepisy dopuszczają w klasie tylko jedno dziecko niepełnosprawne lub dwoje, jeśli ich niepełnosprawność nie wymaga szczególnej uwagi, a klasa nie liczy więcej niż 20, nigdy ponad 25 uczniów. Uczeń bierze udział w zajęciach całej klasy, ma dostosowany do swoich możliwości program nauczania. Jeden nauczyciel specjalny przypada na dwóch uczniów niepełnosprawnych lub jeden na jednego ucznia ze znaczną współdzieli odpowiedzialność niepełnosprawnością. za klasę, nie jest Nauczyciel specjalny nauczycielem dziecka niepełnosprawnego, ale nauczycielem klasy z uczniem niepełnosprawnym. Poza ukończeniem studiów nauczycielskich, na których jest prowadzony moduł dotyczący nauczania specjalnego, nauczyciel specjalny musi także ukończyć dwuletni kurs specjalizacyjny. Jest zobowiązany do współpracy z innymi specjalistami, w zależności od potrzeb ucznia z niepełnosprawnością. Na przykład z asystentem osobistym, jeśli uczeń ma bardziej złożone dysfunkcje lub z osobą ułatwiającą komunikację z uczniem niewidomym czy głuchym, a także z asystentem ds. higieny. W każdej szkole jest grupa robocza, stworzona z nauczycieli, osób prowadzących usługi socjalno-zdrowotne, przedstawicieli rodziców i uczniów w przypadku szkoły średniej. Ta grupa robocza odpowiada za przyjęcie nowego ucznia z niepełnosprawnością, za jego drogę szkolną aż do etapu szkolnictwa zawodowego lub studiów. Mówiłam o umowie. Minister Edukacji Publicznej odpowiada za dydaktykę, lokalne podmioty opieki zdrowotnej odpowiadają za stan zdrowia i potrzeby zdrowotne zarówno ucznia, jak i studenta, a lokalne władze samorządowe za pozostałe wsparcie np. za zapewnienie nauczycieli specjalnych. Samorząd odpowiada za szkoły podstawowe i przedszkola, prowincje za szkolnictwo wyższe, a regiony za szkolenie zawodowe i kształcenie ustawiczne. Osoby niepełnosprawne 62 mają prawo do gwarantowanego zatrudnienia zarówno w instytucjach publicznych, jak i w firmach prywatnych zgodnie z wskaźnikiem zatrudnienia niepełnosprawnych przyjętym przez specjalną radę. W 1999 roku miała miejsce reforma prawa pracy, która ustaliła obowiązkowy wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych na poziomie 7 proc., który firmy są zobowiązane osiągać. Przyjęto także zasadę celowego zatrudniania, która opiera się na uwzględnianiu umiejętności zatrudnianej osoby, tak aby dopasować popyt do podaży na pracę. Stworzono biura, które wspierają przedsiębiorstwa w znalezieniu niepełnosprawnego pracownika odpowiadającego ich potrzebom. Chodzi o właściwe miejsce pracy dla konkretnej osoby niepełnosprawnej. Szkoły wyższe Przedstawię krótką informację o szkolnictwie wyższym. Każda uczelnia powinna mieć profesora odpowiedzialnego za przyjęcie osoby niepełnosprawnej. Muszą być również opiekunowie, którzy pomagają niepełnosprawnym studentom pokonywać trudności organizacyjne oraz dotyczące programu kursów uniwersyteckich. Uniwersytety powinny usuwać bariery architektoniczne oraz zapewniać asystentów wspierających w poruszaniu się studentów na wózkach. W latach 2001-2002, po wprowadzeniu nowych przepisów dotyczących uczelni, mieliśmy 4 816 studentów niepełnosprawnych. W latach 2005-2006 liczba ta wzrosła do 10 126. Czekamy na dane z lat 2010-2011. Trochę danych Przejdę do danych dotyczących edukacji włączającej. W roku 2002/2003 mieliśmy 136 tysięcy uczniów z niepełnosprawnością od przedszkola do gimnazjum tj. 2 proc. całej populacji. Pomagało im 50 tysięcy nauczycieli specjalnych. Współczynnik uczniów niepełnosprawnych do nauczycieli specjalnych wynosił 2, czyli 2 niepełnosprawnych uczniów przypadało na jednego nauczyciela specjalnego. W latach 2011-2012, czyli w bieżącym roku szkolnym, mamy prawie 200 tysięcy uczniów niepełnosprawnych, czyli 2,95% populacji szkolnej. Nauczycieli specjalnych jest 96 tysięcy, a wskaźnik to 1,99. Rodzaje niepełnosprawności W szkołach podstawowych i gimnazjach mamy 5 proc. uczniów z niepełnosprawnością wzroku, 5 proc. z niepełnosprawnością słuchu, 14 proc. z niepełnosprawnością fizyczną, 26 proc. z dysfunkcją w uczeniu się, kolejne 26 63 proc. z problemami z niepełnosprawnościami, umysłowe (mental koncentracją które dla retardation). uwagi oraz uproszczenia W szkole 40 określiłam średniej proc. jako z innymi opóźnienie większość stanowiły niepełnosprawności sensoryczne – wzroku i słuchu oraz fizyczne a zmniejszała się liczba pozostałych dysfunkcji i opóźnienia umysłowego. Na uniwersytetach są tylko studenci z niepełnosprawnością wzroku, słuchu i ruchu. Na przyszłość Po przyjrzeniu się jakości systemu kształcenia, stwierdziliśmy, że istnieje potrzeba kaskadowego dokształcania przez ministerstwo dyrektorów szkół oraz nauczycieli. Chcemy też doprowadzić do tego, żeby żadne budynki instytucji edukacyjnych nie miały barier architektonicznych. Dostrzegamy także słabość krajowego systemu monitorowania dostępu do kształcenia zawodowego oraz ustawicznego. Więcej uwagi musimy poświęcić grupom narażonym na dyskryminację. Chodzi o uczniów wymagających bardzo dużego wsparcia oraz dziewczęta i kobiety niepełnosprawne, które stanowią tylko 1/3 populacji uczniów niepełnosprawnych. Pozwólcie mi przedstawić nieco danych, które pokażą obraz równości naszego modelu szkoły. W roku szkolnym 2006/2007 mieliśmy 500 tysięcy uczniów zagranicznych, tj. 5,6 proc. populacji szkolnej. Połowa z nich pochodziła z krajów Unii Europejskiej, pozostali spoza niej. Po 1 stycznia 2007 r., po wejściu do UE Bułgarii i Rumunii, z dnia na dzień pojawiło się we Włoszech ok. 4 tysiące dzieci z Bułgarii i 70 tysięcy dzieci z Rumunii nie posiadających obywatelstwa włoskiego. O 1 proc. przybyło uczniów zagranicznych. W kolejnym roku szkolnym mieliśmy już 564 tysiące uczniów zagranicznych. W 2008 r. było to 12342 uczniów romskich. Przybywało ich od 2005 r. o 4 proc. rocznie dzięki specjalnej umowie między Ministerstwem Edukacji i największym we Włoszech stowarzyszeniem Romów – Opera Novadi. Nasi nauczyciele nie obawiali się tego ogromnego napływu uczniów zagranicznych, ponieważ byli przyzwyczajeni do pracy z uczniami o różnym trybie uczenia się. Uważamy, że ostatnie 30 lat doświadczeń, z sukcesami i paroma porażkami, doprowadziło do ogromnej zmiany we włoskich szkołach. Ale także do zmiany postrzegania przez społeczeństwo odmienności. Obecność uczniów niepełnosprawnych w masowych szkołach przyczyniła się do oswojenia się i przyzwyczajenia do nich społeczeństwa. Również w kościele katolickim, który we Włoszech prowadzi wiele szkół, osoby niepełnosprawne otrzymują sakramenty 64 razem z osobami pełnosprawnymi, biorą udział w imprezach rekreacyjnych organizowanych przez kościół, zaczynają wychodzić ze specjalnych instytucji prowadzonych przez księży i struktury kościelne i brać udział w życiu społeczności lokalnej. Nie budzi to już najmniejszego zdziwienia ani nie wywołuje protestów. Mimo tej generalnie bardzo pozytywnej oceny uważamy za konieczne przeprowadzenie krytycznej analizy systemu oceny jakości naszej edukacji włączającej. W przyszłości chcemy bowiem zapewnić coraz wyższą jakość naszego szkolnictwa. 65 Niezależność jako zadanie. Panel liderów organizacji osób niepełnosprawnych: Jak rozumiem niezależne życie? Czego oczekuję po wdrożeniu Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010-2020? Prowadzenie: prof. dr hab. Anna Firkowska-Mankiewicz Uczestnikami dyskusji panelowej Jak rozumiem „niezależne życie”? Czego oczekuję po wdrożeniu Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej Strategii w sprawie niepełnosprawności 20102020 byli: prof. dr hab. Anna Firkowska-Mankiewicz z Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie; Kajetana Maciejska-Roczan, prezes Zarządu Głównego Polskiego Związku Głuchych; Józef Mendruń, prezes Zarządu Fundacji Polskich Niewidomych i Słabowidzących „TRAKT”; Grzegorz Kozłowski, przewodniczący Towarzystwa Pomocy Głuchoniewidomym; Małgorzata Radziszewska, prezes Stowarzyszenia Kobiet Niepełnosprawnych ONE.PL; Aneta Cichy, self-adwokatka z Piekar Śląskich; Elżbieta Siwińska, liderka self-adwokatów w Aleksandrowie Łódzkim; Rafał Kubica, self-adwokat z Piekar Śląskich; Ewa Bieżuńska, uczestniczka Środowiskowego Domu Samopomocy dla osób nerwowo i psychicznie chorych. Dyskusję prowadziła prof. dr hab. Anna Firkowska-Mankiewicz. Prof. Anna Firkowska–Mankiewicz: Czuję się zaszczycona, że właśnie mnie powierzono poprowadzenie tego panelu. Tym bardziej, że znam niektórych z Państwa, jestem bowiem mocno zaangażowana w ruch rodziców osób z niepełnosprawnością intelektualną. Wiele się od nich nauczyłam i zapewne im zawdzięczam to, że od 9 lat pracuję w Akademii Pedagogiki Specjalnej. Dziś znajdujemy się w niezwykle ważnym momencie - o krok od ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Te prawa bardzo długo były kwestionowane. Dominował tzw. biomedyczny model niepełnosprawności, w którym same osoby niepełnosprawne niejako obciążone były winą za swoją niepełnosprawność. Ten model biomedyczny, zakwestionowany bardzo mocno w latach 90-tych, na szczęście powoli odchodzi w przeszłość. Zastępowany jest modelem że niepełnosprawność jest biopsycho-społeczno-kulturowym. normalną kondycją 66 człowieka. Uznaje Winnych on, trudnego położenia osób niepełnosprawnych wskazuje w społeczeństwie, które stwarza liczne bariery w uczestniczeniu tych ludzi w życiu społecznym. Niepełnosprawni mają pełne prawo domagać się od tzw. normalnego społeczeństwa szacunku dla swoich ludzkich, obywatelskich praw, usunięcia barier z ich otoczenia i wsparcia w tym, czego nie ze swojej winy nie są w stanie realizować. Nasi dzisiejsi paneliści mają różnego rodzaju niepełnosprawności, a więc i różnego typu bariery stawia przed nimi społeczeństwo. Jak każdy z nich postrzega swoje szanse na maksymalnie niezależne, samodzielne życie? Spróbujmy odpowiedzieć na pytanie: jak ja rozumiem niezależne życie i co ono dla mnie oznacza? A także czy ja sam prowadzę niezależne życie? Ewa Bieżuńska: Mówi się, że każdy człowiek ma prawo do decydowania o tym co chce zjeść, co kupić, co robić, gdzie pracować itd. My – osoby chore psychicznie jesteśmy ograniczane nie tylko przez społeczeństwo, także przez różne bariery prawne i społeczne. Jesteśmy ograniczani przez własne rodziny, naszych najbliższych. Gdy chorujemy i przebywamy w szpitalu, czasami zostajemy sami, bez żadnego wsparcia najbliższych. W szpitalu brakowało mi opieki prawnej, kogoś, kto przyszedłby do mnie i doradził co i jak mogę zrobić, jak mam dalej poukładać swoje życie. Dla mnie taką pomocą stał się Środowiskowy Dom Samopomocy. Dla wielu z nas jest on nie tylko placówką lecz jedynym domem rodzinnym, w którym czujemy się dobrze i do którego codziennie przychodzimy. Czy uważa Pani, że prowadzi niezależne życie? Ewa Bieżuńska: Prawdę mówiąc tak nie uważam, bo jestem uzależniona i od rodziny i od przepisów prawa oraz społeczeństwa. Jesteśmy jakby odizolowani od społeczeństwa, nawet od środowiska sąsiadów, nie mówiąc o dalszym. Grzegorz Kozłowski: Ja kwestię niezależności rozumiem jako możliwość podejmowania mniej lub bardziej istotnych decyzji w moim życiu bez ingerencji innych osób. Bardzo sobie cenię możliwość skonsultowania tych decyzji, uzyskania jakiejś rady, sugestii, ale ważne jest, abym, po uzyskaniu niezbędnych informacji, przesłanek, mógł te decyzje podejmować samodzielnie, autonomicznie. Różnie to się układało dawniej ale i obecnie w moim życiu. Akcentuję właśnie ten fakt, że do podejmowania decyzji niezbędna jest wiedza o tym, co się wokół mnie dzieje, wiedza na temat materii, co do której muszę podjąć decyzję. Ze względu na to, że mam bardzo duży ubytek słuchu, bardzo słaby wzrok, pojawia się problem dostępu do informacji, dostępu do wiedzy o sprawach, w których powinienem 67 podjąć decyzję. Nie zawsze więc jestem niezależny, bo nie zawsze mam pełny dostęp do źródła obiektywnych informacji. Ostatnio jest pod tym względem coraz lepiej dzięki rozwojowi technologii. Bardzo często jednak muszę polegać na informacjach, które przekazują ludzie z mojego otoczenia np. współpracownicy. Bardzo dużo zależy też od relacji między nami. Reasumując myślę, że generalnie w dużym stopniu czuję się osobą niezależną, ale jest wiele czynników, które tę niezależność ograniczają, np. brak tłumacza – przewodnika, brak dostępu do wiedzy itd. Józef Mendruń: Podobnie jak przedmówcy myślę, że najważniejszym czynnikiem decydującym o niezależności jest możliwość podejmowania decyzji o swoim życiu, o swoim postępowaniu, pracy, nauce, itd. Czy ja jestem niezależny? Podobnie jak mówił Grzegorz – w wielu wypadkach jestem zależny, bo nie wiem, np. czy to jest zielone, a tamto niebieskie, czy jeszcze inaczej. I tu muszę skorzystać z czyjejś pomocy, ewentualnie, z jakichś urządzeń (do których mam zresztą średnie zaufanie). Odpowiadając wprost na pytanie pani profesor w obszarze decyzyjności czuję się niezależny, w obszarze realizacji – nie do końca. Kajetana Maciejska-Roczan: Tak samo jak moi przedmówcy, ja już jako mocno dojrzała, jestem osobą niezależną, podejmuję sama decyzje, jednak kiedy byłam młoda, zależałam od rodziców, od ich decyzji, ich środowiska, ale to jest chyba normalne. Małgorzata Radziszewska: W odpowiedzi na oba pytania pokażę Państwu krótki film o sobie. Zrobił go kolega który, w ramach projektu edukacyjnego skierowanego do gimnazjalistów, chciał pokazać w jaki sposób osoby niepełnosprawne mogą się realizować. Film trwa minutę. Moje życie dzieli się na okres przed tym, co obrazuje ten film i po tym. Tutaj najważniejszy jest obraz. Muzyka jest tylko tłem. W odpowiednim momencie otrzymałam zatrudnienie i wsparcie, jakim jest dowóz do pracy. Od momentu, kiedy otrzymałam pracę na czas nieokreślony, jestem do tej pracy dowożona i z niej odwożona (osobom, które nie widzą, chcę powiedzieć, że poruszam się na wózku). To otworzyło mi okno na świat. Przyjechałam z dalekich Mazur. Podjęłam bardzo ryzykowną, odważną decyzję, mając tylko obiecane zatrudnienie, bez pewności, że będę pracować, nie mając mieszkania w Warszawie. Przyjechałam i po prostu przez kilka pierwszych lat razem z grupą znajomych wynajmowaliśmy w różnych miejscach mieszkania. To był początek mojego niezależnego życia. Niezależne życie wiązało się właśnie z podjęciem decyzji, że wyjeżdżam od rodziny, wyjeżdżam z miasta, które jest 68 spokojne i bezpieczne i zaczynam życie na własny rachunek, za własne pieniądze i tak naprawdę dorabianie się przysłowiowej łyżki i widelca. Później były studia i cały ciąg zdarzeń… A dziś czuje się Pani osobą zależną czy niezależną? Małgorzata Radziszewska: Dziś w swoich decyzjach staram się być niezależna, natomiast w możliwościach oczywiście jestem zależna od wielu rzeczy, bo to jest naturalne. Kajetana Maciejska-Roczan: Jako osoba niesłysząca odczytuję z ruchu ust. Mam możliwość odczytania co mówią panie, które siedzą obok mnie. Ale u niektórych osób mam kłopoty z odczytywaniem, np. wczoraj nie zrozumiałam wszystkiego na konferencji. Niestety, musiałam i muszę korzystać z pomocy tłumacza migowego. Jak państwo zauważyli, nawet pani tłumacz przesiadła się teraz naprzeciwko mnie, by móc przekazywać. Bariera komunikacyjna więc istnieje. Potrzebuję wsparcia tłumacza migowego. Elżbieta Siwińska: Moje „niezależne” życie wygląda tak, że gdy na przykład chciałam zapuścić włosy, matka zdecydowała, że mam iść do fryzjera i to bez dwóch zdań. Nie miałam nic do powiedzenia, musiałam iść do tego fryzjera. W urzędzie pracy przychodzę, składam papiery, a tu nagle okazuje się, że nie mogę pracować, bo nie zatrudniają osób niepełnosprawnych, mimo, że miałam praktyki w przedszkolu. Rafał Kubica: Ja się czuję, jakbym był pół na pół, czyli pół-niezależny i półzależny. Gdy mówię, że chcę iść do kolegi, koleżanki, mama mi pozwala, ale bez telefonu się nie ruszam, bo zawsze mama dzwoni i pyta, co tam robię, czy czegoś głupiego nie robię i dlatego mówię, że po prostu pół na pół. Aneta Cichy: Jako osoba niepełnosprawna ruchowo czuję, że jestem też tak pół na pół z tą niezależnością. Owszem, mogę decydować o pewnych kwestiach życiowych, ale w niektórych nie. Wiem, że pewnych rzeczy po prostu nie zrobię, nie będę w stanie, ale wiem, że są ludzie, którzy mają do mnie zaufanie i wierzą, że ja nic takiego nie zrobię, co by mogło być bardziej ode mnie zależne. Jestem w pełni… zależna i niezależna. Myślę, że ten obraz niezależności, który tu się rysuje, to przede wszystkim możliwość podejmowania niezależnych decyzji. Ta sprawa dla wszystkich Państwa jest niezwykle ważna. Jak więc wygląda realizacja tej możliwości? Okazuje się, że mamy tu dość zróżnicowany obraz. Istnieją dwa wymiary tej niezależności: decyzyjny, a więc - czy mogę podejmować decyzje i 69 faktyczny – czy mogę te decyzje samodzielnie realizować. Okazuje się, że niektórzy z Państwa mogą podejmować niezależne decyzje, natomiast w ich realizowaniu potrzebujecie Państwo pomocy i wspierania. Jednak często nawet decyzje są podejmowane za Was, niekoniecznie z uwzględnieniem waszych preferencji. Pani chciałaby mieć dłuższe włosy, ale mama zdecydowała inaczej i jest krótka fryzurka (zresztą bardzo ładna). Kwestia niezależności ma charakter dynamiczny. Wygląda różnie w różnych okresach Państwa życia. Czas dzieciństwa i wczesno-młodzieńczy był okresem dużo większej zależności, siłą rzeczy byliście Państwo uwikłani w swoje rodziny i one decydowały za was. Natomiast tutaj imponującej liczbie osób udało się wypracować pewien status niezależności, co pokazuje, że jest to możliwe. To znakomita lekcja dla wszystkich osób niepełnosprawnych, które siedzą w domu i uważają, że niczego nie mogą. Przejdźmy teraz do problemu barier. W jaki sposób społeczeństwo, otoczenie, system prawny, architektura, rzeczywistość w której się poruszacie, stwarza wam bariery i rzuca kłody pod nogi? Szczególnie istotne są bariery mentalne, a więc postawy społeczne wobec was. W jakiej mierze te postawy są dla was barierą? Jednocześnie dobrze byłoby kwestię barier skonfrontować z kwestią możliwości, a więc z jednej strony, jakie bariery najbardziej mi przeszkadzają, ale też jakie są sytuacje, w których funkcjonuję bez barier. Ewa Bieżuńska: Jeśli chodzi o bariery architektoniczne nie mamy takich problemów. Ale w zależności od stopnia choroby mamy problemy z komunikacją. Boimy się często jechać autobusem, czy pociągiem, boimy się wyjść do sklepu, boimy się czasami naszych sąsiadów. Społeczeństwo najchętniej umieściłoby nas w zakładzie zamkniętym, czy w domach pomocy społecznej. Nawet najbliższa rodzina nie zna choroby, nie zna podstawowych zasad pomocy. Jesteśmy odizolowani od społeczeństwa, które źle o nas mówi. Bardzo rzadko wychodzimy. Ja przez przypadek z telewizji dowiedziałam się, że w Polsce funkcjonuje taka placówka jak Środowiskowy Dom Samopomocy. Grzegorz Kozłowski: Dla mnie jako osoby głuchoniewidomej podstawową barierą jest trudność w komunikowaniu się i w dostępie do informacji. Wystarczy, że nie będę miał komunikowanie się do dyspozycji przez dotyk. aparatu słuchowego, Potrzebne jest mi jestem wsparcie skazany tłumacza na – przewodnika. Drugą wielką barierą jest dotarcie np. do urzędu lub na takie spotkanie jak tutaj, jeśli nie może mi towarzyszyć osoba widząca, ktoś bliski lub profesjonalnie przygotowany tłumacz – przewodnik. 70 Oczywiście istnieją bariery natury mentalnej, niezrozumienia ze strony drugiego człowieka. Bardzo trudno zrozumieć, że ja nie widząc, nie słysząc, mam takie same problemy, potrzeby i oczekiwania. Kiedyś gdy stałem z mamą w kolejce po gazetę, ktoś powiedział: „Po co ślepemu gazeta? On nie przeczyta”. To właśnie przykład niezrozumienia. Bo niektórzy ludzie uważają, że jeśli nie widzę, nie słyszę, to nic mi się już od życia nie należy. Józef Mendruń: Myślę, że w wypadku niewidomych bariera tkwi głównie w informacji. Świat widzących jest pełen napisów. Ale ja nie wiem, czy to dom, sklep, itd. Dla osoby widzącej jest to oczywiste. Dla mnie nie. Ludzie więcej, mniej, lepiej, gorzej jednak zawsze pomagali. Teraz na szczęście w dostępie do słowa pisanego pomaga technika. Ważnym problemem jest orientacja w przestrzeni. Nie wiem idąc gdzieś, czy np. skrzyżowanie jest tuż czy dopiero za pół kilometra. Każdy niewidomy musi zorganizować sobie przestrzeń. Wiedzieć co jest na prawo, co jest na lewo, co jest bliżej, co jest wyżej, niżej. Wczoraj miałem okazję być w filharmonii, gdzie jest dużo schodów. Schodziliśmy z bardzo słabo widzącym kolegą, dla którego prowadzące w dół białe, niezróżnicowane, dość strome, śliskie schody okazały się ogromną barierą. Prawie taką samą jak dla korzystających z wózka inwalidzkiego. Natomiast bariery w postawach ludzkich występują, bo wciąż są ludzie, którzy potrafią rzucić „ciepłym” słowem. Jednak wydaje mi się, że jest bardzo duży postęp. Pamiętam co było 10, 20, 50 lat temu. Dziś jest dużo, dużo lepiej, więc my niewidomi możemy złożyć w stronę społeczeństwa głęboki ukłon. Kajetana Maciejska-Roczan: W okresie mojego dzieciństwa i młodości największą barierę stanowiło pokonanie lęku przed otoczeniem, przed nawiązaniem kontaktu. Wiedziałam, że mówię inaczej, że zwracam uwagę otoczenia. Miałam z tego powodu ogromne kompleksy. Ale miałam bardzo mądrą mamę, która od najwcześniejszych lat wysłuchała mnie, ale nie chowała w domu, nie kazała mi siedzieć, nie zabraniała mi niczego, tylko odwrotnie – kazała mi robić zakupy, musiałam sobie radzić. Taka postawa pozytywnie wpłynęła na pokonanie lęku. Później w szkole też bariery, bo chodziłam do szkoły normalnej razem ze słyszącymi. Musiałam po prostu liczyć na wsparcie moich kolegów, koleżanek, nauczycieli. Tutaj bardzo mi pomogło w pokonaniu bariery kontaktu z otoczeniem, to, że byłam bardzo oczytana. Idąc do szkoły byłam lepiej przygotowana od dzieci słyszących. W pierwszej klasie dzieci dopiero stawiały kółeczka, a moją ulubioną lekturą był już „Klub 71 Pickwicka” Dickensa. Byłam lepsza, dzięki czemu zyskałam poważanie kolegów. Nauczyciele też wiedzieli, że się staram, więc i oni mi pomagali. Obecnie największym problemem dla mnie z uwagi na to, że dużo podróżuję, jest brak dobrej informacji na dworcach kolejowych i autobusowych, przede wszystkim o zmianach peronów. Małgorzata Radziszewska: Teraz o barierach dla osób, które korzystają z wózka inwalidzkiego, czyli o mnie. Jestem efektem wielu lat pozostawania poza otwartym systemem edukacyjnym. Pierwszą szkołą w której uczestniczyłam normalnie, był Politycznych. Uniwersytet Cała moja Warszawski wcześniejsza - Wydział edukacja Dziennikarstwa opierała się na i Nauk nauczaniu indywidualnym lub w ośrodku w Konstancinie. To wywoływało we mnie jako młodej osobie ogromną frustrację. Od wczesnych lat dziecięcych często przebywałam w różnych szpitalach i w ośrodkach, więc systematyczne kształtowała się we mnie wola walki i dlatego nie załamałam się. Oczywiście, nie zawsze wszystko mi się udawało. Teraz też nie wszystko mi się udaje. Natomiast uważam, że ważna jest wiara w to, że istnieje nade mną ktoś, kto nie pozwoli, żeby stała mi się w życiu do końca krzywda. Do walki motywowała mnie moja wiara, środowisko kościelne i aktywności, które podejmowałam w różnych wspólnotach. Buntowałam się przeciwko temu co jest, chciałam we wszystkim uczestniczyć, zdobywać to, co niemożliwe, bo wiedziałam, że gdzieś tam drzemią we mnie różne siły i możliwości, zupełnie niewykorzystane. Stąd ta moja decyzja o samodzielnym życiu. Dziś napotykam na co dzień bariery techniczne, takie jak schody, brak możliwości wejścia do środków komunikacji. Samodzielnie nie wejdę do żadnego wagonu metra, nie wyjdę z niego, nie wejdę do żadnego autobusu i też nie wyjdę. Nie podróżuję pociągami, bo są niedostępne. Sklepy, do których prowadzą schody są nie dla mnie. Wszystkie inne obiekty użyteczności publicznej też, więc proszę o pomoc albo rezygnuję. Uważam, że wszystkie bariery, jakie istnieją w środowisku zewnętrznym i w nas wynikają z barier mentalnych, z braku wyobraźni. Na przystanku na Moście Śląsko – Dąbrowskim gdzie chciałam wejść do autobusu kierowca powiedział, że nie otworzy mi platformy i nie pomoże, ponieważ to nie jest przystanek dla osób niepełnosprawnych. Na Dworcu Centralnym kierowca uzasadnił odmowę chorym kręgosłupem i niechęcią do narażania się, choć wysiłek jest znikomy, bo chodzi jedynie o przyciśnięcie, popchanie. Musiałam skorzystać z pomocy osoby z tzw. łapanki, czyli innego pasażera. 72 Elżbieta Siwińska: Najgorsze dla mnie było przeżycie ośmiu klas w masowej szkole podstawowej. Nie zawsze dawałam radę, nauczyciele zadawali mi więcej niż innym uczniom, niektórzy koledzy mnie bili. Byłam z boku. Nauczyciele też byli do mnie uprzedzeni jakby uważali, że ja ich swoją niepełnosprawnością zarażę. W komunikacji miejskiej największym moim problemem są schody. Nie mogę samodzielne jeździć autobusami, tramwajami. Zawsze jeżdżę z przyjaciółmi, albo tata mnie podwozi. Zawsze odczuwałam ogromny lęk, że nie pokonam wysokich schodów. Aneta Cichy: Bariery w urzędach pracy tkwią w ich pracownikach – oni się panicznie boją, że stracą pracę jak zatrudnią osobę niepełnosprawną, bo nie dostaną na nas pieniędzy. A przecież pracodawca, który zatrudni osobę niepełnosprawną, dostaje więcej pieniędzy. Prasa podaje, że osoba niepełnosprawna np. może założyć firmę i są na to pieniądze. Okazuje się, że ich nie ma. W urzędach pracy traktują osoby niepełnosprawne jak natrętów. Bardzo źle mnie potraktowano. Po złożeniu papierów następnego dnia otrzymałam list z prośbą o ich odebranie. W niczym mi nie pomogli. Do tej pory walczę o pracę, o to, żeby osoby niepełnosprawne kierowane były na praktyki, na szkolenia, na staż. Rafał Kubica: Każdy z nas w życiu ma jakieś bariery do pokonania. Moją barierą jest pisanie kilkustronicowych dokumentów niezrozumiałym językiem. Cieszę się, że Konwencja jest napisana w sposób, który pozwala mi ją bez problemu zrozumieć. Mam nadzieję, że Konwencja zostanie ratyfikowana. Dzięki temu będzie więcej dokumentów, które osoby niepełnosprawne będą to w stanie lepiej rozumieć. Fascynujące jest to, czym zechcieli się Państwo z nami podzielić. Widzimy, jak ogromna jest rozpiętość tych barier: od architektonicznych, które sprawiają, że niektórzy z nas są całkowicie zdani na pomoc innych lub na siedzenie w domu do mentalnych. Wszystko zaczyna się w głowie i większość tych barier tworzymy my, tzw. sprawni. Bo nam się wydaje, że wiemy lepiej, że osoby niepełnosprawne tego czy tamtego nie będę w stanie zrozumieć, wykonać, zainteresować się. To my sami tworzymy świat, który jest dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności niedostępny. A osoby niepełnosprawne działają na miarę oczekiwań, które mamy wobec nich. Im wyższe są nasze oczekiwania i możliwości, które stwarzamy, tym bardziej osoby niepełnosprawne są w stanie tym różnym wyzwaniom sprostać. Dla mnie osobiście szczególnie przejmujące było świadectwo Pani, która mówiła, że dla niej gehenną była zwykła szkoła. Jestem orędowniczką edukacji włączającej i bardzo głęboko wierzę iż właśnie edukacja włączająca jest szansą. Jeśli szkoła od początku zaakceptuje osoby niepełnosprawne, nie będzie potrzeby 73 integrowania, ani robienia czegoś co tak obrazowo profesor Kościelska nazwała „sklejaniem potłuczonego talerza”, gdy najpierw izolujemy a potem próbujemy integrować ludzi z niepełnosprawnościami. Opuśćmy ten etap. Spróbujmy od razu je zaakceptować i stworzyć im warunki maksymalnie normalnego życia. Wiem, że jest to szalenie trudne. Myślę, że kłopoty, które Pani miała w swojej szkole wynikają z lęku, niechęci, z braku wsparcia tych nauczycieli, którzy nie potrafili sobie z Panią poradzić, braku wsparcia dla rodziców dzieci, których dzieci się z pani wyśmiewały, czy biły. To wynika głównie z niewiedzy i z braku poszanowania człowieczeństwa osób niepełnosprawnych. Spróbujmy powiedzieć jeszcze, czy uważacie, że wasze życie może się zmienić dzięki Konwencji? Aneta Cichy: Tak, oczekuję, że gdy będzie obowiązywała Konwencja będzie się nam lepiej i raźniej żyło i że wszyscy będą dla nas milsi. Elżbieta Siwińska: Myślę, że po ratyfikowaniu Konwencji nasz świat będzie lepszy. Będzie więcej zrozumienia, zatrudnienia, świadczeń, rehabilitacji. Brakowało nam lepszej edukacji, społecznego życia, możliwości zakładania rodziny. Oczekuję, że nikt nie będzie nas wyśmiewał, obrażał, szykanował. I zawsze będziemy wierzyć tym, którzy ten dokument podpiszą, że nam będzie lepiej niż teraz, przed ratyfikacją. Ale jak będzie – tego nikt nie wie. Małgorzata Radziszewska: Oczywiście, nikt nie gwarantuje, że po ratyfikacji przez Polskę Konwencji wszystko zmieni się z dnia na dzień i wszystkim będzie lepiej i będziemy żyć w wiecznej szczęśliwości. Tak nie jest. Natomiast mam nadzieję, że ratyfikacja Konwencji i Protokołu Dodatkowego da możliwość wypracowania w Polsce wreszcie spójnego systemu wsparcia osób niepełnosprawnych w różnych dziedzinach życia. Mam nadzieję, że będzie to system, który zreformuje orzecznictwo, by nie było już nigdzie wypisywane „żadna praca” czy „zakaz pracy”, czy „praca nie wskazana” itd. System orzeczniczy jest do zmiany i to w tempie natychmiastowym. Oczywiście zależy mi na asystencie osoby niepełnosprawnej, na wypracowaniu systemu mieszkalnictwa wspomaganego. To są oczywiście dwie takie formy wsparcia oprócz wsparcia w miejscu pracy i otwarcia zatrudnienia w urzędach dla osób niepełnosprawnych, które kończą wyższe uczelnie. Przede wszystkim to są takie trzy, dwie dziedziny, na których szczególnie mi zależy. Kajetana Maciejska-Roczan: Chciałam zwrócić uwagę, żeby na moim przykładzie nie wysuwać wniosków, że wszystkie osoby niesłyszące świetnie 74 się porozumieją. Ja połowę życia uczyłam się i pracowałam w środowisku osób słyszących. Jako prezes Polskiego Związku Głuchych, do którego należy 60 tys. osób niesłyszących z całej Polski, z czego ok. 70 proc. posługuje się tylko i wyłącznie językiem migowym, uważam, że ustawa o języku migowym jest aktem bardzo ograniczonym, skromnym, nie odpowiadającym całkowicie naszym potrzebom. Spodziewam się, że dzięki Konwencji, która mówi o wszystkich obszarach życia, będzie można tę ustawę znowelizować. Po to, aby osoby niesłyszące miały łatwiejsze życie, a szczególnie zależy mi na niesłyszących dzieciach, ponieważ nie wszystkie dzieci nadają się do tzw. edukacji włączającej. Niektóre dzieci nie są w stanie funkcjonować tak, jak ja funkcjonowałam. A im też należą się prawa do edukacji, nie tylko na poziomie podstawowym. Józef Mendruń: Podzielam wyrażony tu już pogląd, że podpisanie Konwencji nie stworzy nam raju na ziemi. Niemniej jednak przyspieszy nasze dążenie do poprawy sytuacji. W tekście Konwencji zainteresowało mnie przede wszystkim tworzenie prawa we współpracy z osobami niepełnosprawnymi. Zbyt często bowiem spotykamy się z rozwiązaniami prawnymi, które podyktowane są nie tyle złą wolą, ile niewiedzą. Może dzięki Konwencji głos niepełnosprawnych będzie wreszcie się liczył. Ja z własnej praktyki wiem, co to znaczy nie widzieć, ktoś inny - co oznacza życie na wózku, a więc wiemy również, co jest ludziom w takich sytuacjach najbardziej potrzebne. Dlatego głos niepełnosprawnych powinien być brany pod wagę przy stanowieniu prawa, zarówno najwyższego rzędu jak i tego z niższych szczebli drabiny władzy. Czasem naprawdę trudno zrozumieć, o co chodzi w niektórych przepisach. Grzegorz Kozłowski: Wiadomo, że samo prawo nie rozwiąże wszystkich problemów, ale może stać się ważnym impulsem do wprowadzania zmian i do ich monitorowania. Ważne, że w Konwencji i w Strategii odchodzi się od biomedycznego definiowania niepełnosprawności na rzecz precyzyjnego opisania naszych dysfunkcji a także warunków, w jakich żyjemy oraz sposobu postrzegania nas przez otoczenie. Konwencja i Strategia są impulsem zmian: usuwania barier i przeobrażania postaw społeczeństwa. Być może trzeba będzie wielu lat, żeby coś z tego dokumentu zostało zrealizowane, ale Konwencja będzie do tego bodźcem. Dlatego ważne, by została jak najszybciej ratyfikowana. To są moje marzenia odnoszące się do Konwencji. Ewa Bieżuńska: zastanawiam się, czego mogłabym oczekiwać od Konwencji? Może tego, żeby społeczeństwo było bardziej przychylne dla osób zdrowiejących, 75 które opuszczają ośrodki psychiatryczne i mają tzw. żółte papiery. Abyśmy mogli znaleźć przyjaciela z tą samą jednostką chorobową lub z inną, żeby nam dali szansę wspólnego zamieszkania w osiedlach chronionych. W jednym z programów telewizyjnych pokazano, że chorej psychicznie matce odebrano dziecko. Uważam, że zamiast tego najpierw specjaliści, tacy jak psycholog powinni sprawdzić, czy da ona radę wychować to swoje dziecko przy wsparciu rodziny i swojego towarzysza. Tego zabrakło. Czego jeszcze możemy oczekiwać? Aby ta Konwencja została jak najszybciej podpisana. Anna Firkowska-Mankiewicz: Nic dodać nic ująć. To, co tu usłyszeliśmy odbieram jak wielki głos nadziei, że znajdujemy się w tej chwili o krok od czegoś, co odmieni życie wielu osób z niepełnosprawnością. W pełni podpisuję się pod hasłem, zresztą EDF: nic o nas bez nas. Uważam, że głos tego środowiska jest absolutnie niezbędny, aby decydentom, których już nie ma na tej sami, bo zawsze mówimy głównie do siebie, uświadomić istotę problemu. Przepraszam, okazuje się, że jest z nami pani Teresa Hernik, dyrektor Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. Bardzo się cieszę. Traktuję to naprawdę jako dobry omen, bo zwykle mówimy do siebie a nie do tych, którzy mają władzę i byliby w stanie coś poprawić. Dziękuję wszystkim panelistom. Krystyna Mrugalska: Naszym zamysłem przy tworzeniu programu tej konferencji było doprowadzenie do sytuacji, byśmy mogli jak w soczewce zobaczyć różne bariery, różne potrzeby oraz różne odczucia. I mam wrażenie, że ten cel osiągnęliśmy. Wszyscy musimy być świadomi, że sama ratyfikacja Konwencji nic nie zmieni w naszej rzeczywistości. Coś zmienić może dopiero jej wdrażanie, a to jest działanie bardzo długie i żmudne. Czeka nas więc długa droga i wysiłek nieporównywalnie większy od budowy mostu w Warszawie, czy wszystkich autostrad w Polsce. Ze świadomością ludzi pracuje się znacznie ciężej niż z fizyczną materią. Andrzej Szałach: Serdecznie dziękuję organizatorom obrad EDF i konferencji, a przede wszystkim Krystynie Mrugalskiej, która włożyła ogrom pracy w ich przygotowanie. Życzę dużo zdrowia, bo przed nami i wami mnóstwo do zrobienia. 76 Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych APEL WARSZAWSKI 2011 w sprawie niezależnego życia osób niepełnosprawnych oraz ratyfikacji i wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych przyjęty na Międzynarodowej Konferencji pt. „Węzłowe zagadnienia wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010 – 2020” w dniu 17 października 2011 r. Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych reprezentujące niepełnosprawnych obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, ich rodziny i przyjaciół, a także organizacje pozarządowe działające na ich rzecz, zwracają się z apelem do Rządu i Parlamentu Rzeczypospolitej Polskiej o ratyfikowanie Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Domagamy się, by akt ratyfikacji został dokonany jak najszybciej i by konsekwentne wdrażanie Konwencji przebiegało wedle przyjętego i systematycznie realizowanego długofalowego harmonogramu. Wychodząc z założenia, przyjętego w Konwencji i innych międzynarodowych dokumentach (takich jak Deklaracja Praw Człowieka i Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych) o powszechności i niezbywalności praw człowieka oczekujemy, że Rząd, Parlament, samorządy, organizacje obywatelskie, społeczności lokalne i całe społeczeństwo będą tworzyć warunki gwarantujące osobom, zwłaszcza głębiej niepełnosprawnym, możliwość korzystania bez jakiejkolwiek dyskryminacji z pełni praw przysługujących im na równi z innymi obywatelami, a zwłaszcza z prawa do godnego i aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i gospodarczym. Wymaga to poszanowania ich niezależności i zapewnienia maksymalnej samodzielności, dla osiągnięcia której niezbędne są – obok rehabilitacji, edukacji przez całe życie oraz zatrudnienia – następujące warunki: bezpośrednie, indywidualne wsparcie w codziennym funkcjonowaniu i wypełnianiu ról społecznych stosownych do wieku i płci, w dostępie do informacji i w komunikowaniu się oraz osobistym uczestnictwie w różnych wymiarach życia społecznego. Niezbędne są tu indywidualne usługi m.in. asystenta osobistego, przewodnika, tłumacza języka migowego, trenera pracy itp. realny dostęp do sprzętu rehabilitacyjnego oraz nowych technologii, kompensujących deficyty w działaniu organizmu i funkcjonowaniu. 77 Apelujemy o uznanie usług bezpośredniego wsparcia, dostosowanych do stopnia i rodzaju niepełnosprawności, wieku i sytuacji rodzinnej i społecznobytowej oraz osobistych wyborów osób niepełnosprawnych, za zasadniczy warunek przesądzający o jakości życia osób niepełnosprawnych. Domagamy się systemowych rozwiązań zapewniających dostęp do takich usług. Konwencja NZ o prawach osób niepełnosprawnych, ratyfikowana już przez ponad sto państw, w dniu 23 grudnia 2010 r. została ratyfikowana również przez Unię Europejską, która uznała ją za podstawę Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010 – 2020. Domagamy się, aby Rzeczpospolita Polska, jako członek Unii Europejskiej, dokonała aktu ratyfikacji Konwencji NZ o prawach osób niepełnosprawnych i dostosowała swoją politykę społeczną wobec osób z niepełnosprawnościami do celów, wytycznych i dyrektyw unijnych, zapewniając niepełnosprawnym Polakom status pełnoprawnych obywateli. Sekretarz Zarządu Anna Machalica Wiceprzewodnicząca Zarządu Przewodniczący Zarządu Krystyna Mrugalska Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych ul. Ogrodowa 28/30 lok. 416 00 – 896 Warszawa www.pfon.org 78 Andrzej Szałach Organizacja implementacji i monitoringu Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych w państwach europejskich, które ratyfikowały Konwencję – Małgorzata Szeroczyńska Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych Sprawozdanie z Work Forum, Bruksela, 26-27 października 2011 r. Wstęp Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (zwana dalej Konwencją) przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 13 grudnia 2006 roku i otwarta do podpisu w dniu 30 marca 2007 roku weszła w życie 3 maja 2008 roku. Do tej pory Konwencja ratyfikowana została przez 108 państw, w tym także przez Unię Europejską oraz dziewiętnaście krajów unijnych: Austrię, Belgię, Cypr, Czechy, Danię, Francję, Hiszpanię, Litwę, Luksemburg, Łotwę, Niemcy, Portugalię, Rumunię, Słowację, Słowenię, Szwecję, Węgry, Włochy i Wielką Brytanię. Polska choć podpisała Konwencję 30 marca 2007 roku, do chwili obecnej jej nie ratyfikowała. Jeśli chodzi o organizację implementacji Konwencji w praktyce, pozostawia ona dość dużą swobodę państwom-stronom. Art. 33 ust. 1 przewiduje jedynie obowiązek wyznaczenia co najmniej jednego organu rządowego, który będzie zajmował się kwestiami wcielania jej w życie (tzw. focal point). Sugeruje również, ale bez nakładania obowiązku, wyznaczenie instytucji koordynującej (tzw. coordination mechanism), której zadaniem ma być ułatwienie współpracy między organami na wszystkich państwa, poziomach zajmującymi władzy, we się różnymi wdrażaniu sektorami w życie polityki, wspólnej polityki w odniesieniu do osób z niepełnosprawnościami podczas realizacji założeń Konwencji. Konwencja przewiduje dwa poziomy monitoringu: krajowy – przez niezależne ciało (tzw. independent mechanism, którego celem jest także promocja i ochrona Konwencji) we współpracy z osobami z niepełnosprawnościami i organizacjami je reprezentującymi (art. 33 ust. 2 i 3), oraz międzynarodowy – dokonywany przez Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami przy ONZ (art. 35). Przed ratyfikacją Konwencji przez Polskę warto zapoznać się z doświadczeniami innych państw, które tej ratyfikacji dokonały, w jaki sposób zorganizowały one system wdrażania Konwencji, a także, jak wywiązują się z nałożonego przez Konwencję obowiązku monitoringu. Wiedza ta może pozwolić – ucząc się na dobrych wzorcach i wyciągając twórcze wnioski ze złych doświadczeń – 79 na zorganizowanie w Polsce przyszłego systemu zajmującego się wcielaniem w praktyce założeń Konwencji i monitorowaniem tego procesu w sposób jak najbardziej efektywny, tak dla organów państwowych, jak i dla potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Ważnymi kwestiami, do których będzie się musiała zastosować Polska w momencie wejścia w życie Konwencji, będą wymagania Unii Europejskiej, wynikające z faktu ratyfikacji przez nią Konwencji oraz oczekiwania Komitetu Praw Osób z Niepełnosprawnościami (zwanego dalej Komitetem), nabyte w rozpoczętym już procesie przyjmowania raportów z realizacji Konwencji, składanych przez państwa-strony. Niniejsze opracowanie składa się z trzech części. W pierwszej zaprezentowano kilka przykładów, w jaki sposób wybrane państwa unijne zorganizowały system wcielania w życie Konwencji oraz monitoringu krajowego. Druga część poświęcona jest skutkom przyjęcia Konwencji przez Unię Europejską, tak dla samej Unii, jak i dla Państw Członkowskich. Z kolei część trzecia zawiera prezentację dotychczasowych doświadczeń w sporządzaniu raportu do Komitetu, zarówno w odniesieniu do raportu rządowego, jak i raportu alternatywnego, fakultatywnie przedkładanego przez przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego. Ponadto przedstawione zostały w tej części zasady oceniania przez Komitet takiego raportu, na przykładzie jedynego do tej pory ocenionego raportu europejskiego – raportu Hiszpanii. Część I. Organizacja wdrażania Konwencji i monitoringu krajowego na przykładzie wybranych państw europejskich Zgodnie z art. 33 Konwencji państwo powinno wskazać instytucje, które będą odpowiedzialne za wdrażanie Konwencji w praktyce oraz monitoring krajowy. Konwencja mówi o trzech strukturach (może to być jedna instytucja, ale może być ich kilka), z których dwie są obligatoryjne, a jedna fakultatywna, choć zalecana. Pierwszą strukturą jest tzw. focal point(s), a więc organ(y) bezpośrednio odpowiedzialny(e) za implementację Konwencji zarówno w aktach prawnych danego państwa, jak i w jego polityce. Organ ten jest odpowiedzialny także za promowanie idei Konwencji, uwypuklanie zagadnień związanych z niepełnosprawnością w polityce kraju oraz za stworzenie planu działania wprowadzania Konwencji w życie. Jest to bardziej organ koordynujący politykę krajową i nie musi się zajmować wszystkimi aspektami wdrażania 80 Konwencji. Focal point jest odpowiedzialny za składanie raportów do ONZ, a także reprezentuje państwo w sprawach Konwencji wobec ONZ i UE. Focal point jest również łącznikiem ze społeczeństwem obywatelskim, w tym organizacjami osób z niepełnosprawnościami, w ramach ich zadań przy wdrażaniu Konwencji. Konwencja nie określa, ile ma być focal points. Dopuszczalne jest zarówno wyznaczenie do tego celu jednej instytucji, jak i kilku – np. jednej nadrzędnej i kilku podległych jej komórek terenowych czy kilku równorzędnych umiejscowionych w różnych ministerstwach. Struktura tych organów zależy też od budowy państwa, w szczególności państwa federalne mogą mieć tendencję do tworzenia większej liczby focal points – np. centralnego i regionalnych, mając na uwadze znaczną niezależność regionów. Przyjmuje się jednak, że jako focal point powinna być wyznaczona jednostka na poziomie rządowym, żeby zapewnić jak największą efektywność działań i zdolność do włączania zagadnień niepełnosprawności we wszystkie sektory polityki. Istotne jest, by focal point w swoich działaniach kierował się ideologią praw człowieka, stąd Wysoki Komisarz ONZ Praw Człowieka rekomenduje, by rolę tę powierzyć ministrowi sprawiedliwości lub praw człowieka. Większość państw, które ratyfikowały Konwencję, wybrała jednak jako focal point ministerstwa pracy lub spraw socjalnych, co może wzbudzać obawę, że będą one – jako instytucje praktycznie z niepełnosprawnościami niepełnosprawności od – zamiast zawsze zajmujące kontynuowały pozostającego się problemami osób podejście medyczne do w ideologii Konwencji podejścia prawnoczłowieczego. Konwencja jednak sama nie narzuca w żadnym stopniu kwestii przyjęcia innego niż dotychczasowy wyboru. Drugą strukturą rekomendowaną przez art. 33 ust. 1 Konwencji jest mechanizm koordynujący (tzw. coordination mechanism). Wprowadzenie tego mechanizmu na zasadność nie jego jest obowiązkowe, stworzenia, jako choć Konwencja platformy do wyraźnie dyskusji o wskazuje kwestiach niepełnosprawności między poszczególnymi organami władzy, wymiany informacji między nimi odnośnie do potrzeb i realizowanych zmian prawnych czy projektów, a także porozumienia mającego na celu przyjęcie wspólnego w działaniach wszystkich organów władzy podejścia ideologii prawnoczłowieczej. Mechanizm koordynujący może być realizowany zarówno przez jedną instytucję, jak i przez zespół instytucji. Może w tym celu być wyznaczone ministerstwo, także to samo, które pełni rolę focal point. Niektóre państwa wprowadziły nowe, odrębne instytucje, niezależne od focal point i innych ministerstw, tylko do pełnienia roli koordynatora między organami państwowymi w kwestiach związanych z niepełnosprawnością. 81 Istotne jednak przede wszystkim jest, by organ odpowiedzialny za koordynację był na poziomie ministerialnym, gdyż tylko takie jego usytuowanie zapewni faktyczną zdolność koordynacji działań pomiędzy najwyższymi organami władzy wykonawczej. Organ ten powinien również ściśle współpracować ze społeczeństwem obywatelskim i organizacjami osób z niepełnosprawnościami, stąd w niektórych krajach stworzono specjalną grupę międzydyscyplinarną, w której skład wchodzą także przedstawiciele organizacji osób niepełnosprawnych oraz szeroko pojętego społeczeństwa obywatelskiego. Ważne jest, by bardzo precyzyjnie ustalić zadania organu koordynującego i określić zasady jego współpracy z focal point i innymi ministerstwami, aby nie chodziło o stworzenie kolejnej rady doradczej czy opiniującej, ale o organ posiadający faktyczne kompetencje koordynacyjne i to na poziomie ministerstw. Trzecią strukturą wymaganą przez Konwencję (art. 33 ust. 2) jest niezależny mechanizm (tzw. independent mechanism), którego zadaniem jest promowanie, ochrona i monitorowanie realizacji Konwencji. Struktura ta jest obligatoryjnie wymagana przez Konwencję, lecz do swobodnego wyboru państwa należy, czy będzie ją tworzył jeden organ, czy kilka. Konwencja podkreśla jednak, że chodzi o instytucje z zakresu ochrony i promowania praw człowieka. Do uprawnień organu monitorującego powinno należeć, obok działań stricte monitorujących, rozstrzyganie skarg na łamanie lub brak realizacji założeń Konwencji oraz sporów wynikających z jej wdrażania w życie, a także działania prewencyjne. W związku z powyższym wskazane jest włączenie w system monitorujący organów sądowych, albo przynajmniej rozszerzenie uprawnień organu monitorującego na wytaczanie w imieniu skarżących spraw sądowych czy na ich reprezentację przed tymi organami. Istotne w kompetencjach organu monitorującego są też działania promocyjne, w tym mające na celu podniesienie świadomości całego społeczeństwa odnośnie do istnienia Konwencji i jej przesłania oraz konieczności jej codziennej realizacji w praktyce we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Zgodnie z art. 33 ust. 3 wymagany jest aktywny udział społeczeństwa obywatelskiego, w tym osób z niepełnosprawnościami i organizacji je reprezentujących, w procesie monitorowania realizacji Konwencji. Niektóre państwa wyznaczyły jako organ monitorujący istniejące wcześniej instytucje ochrony przeznaczone do praw człowieka, zajmowania z niepełnosprawnościami. Możliwe inne się jest 82 stworzyły kwestiami też nowe – wyłącznie stworzenie ciała specyficznie praw osób mieszanego, składającego się przynajmniej z jednego niezależnego organu działającego na rzecz ochrony praw człowieka, ale zrzeszającego także np. przedstawicieli organizacji pozarządowych osób z niepełnosprawnościami, komisji parlamentarnych, sądownictwa, mediów i innych instytucji działających na rzecz promocji, ochrony i monitoringu Konwencji. Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami przy ONZ wymaga jednak bardzo wyraźnie, aby mechanizm monitorujący miał konstytucyjnie charakter niezależny od władzy wykonawczej (także jeśli chodzi o kwestie mianowania jego członków, finansowania i transparencji działań), adekwatne uprawnienia w prowadzeniu postępowań skargowych (także w aspekcie zbierania dowodów czy obowiązku składania wyjaśnień przez organy władzy na żądanie tego organu) oraz by był dostępny dla całego społeczeństwa, a przede wszystkim dla osób z niepełnosprawnościami. Niezmiernie ważnym elementem zapewniającym niezależność organu monitorującego jest zapewnienie mu finansowej autonomii w stopniu wystarczającym do wypełniania powierzonych mu zadań. Biorąc pod uwagę różnorodność przyjętych przez poszczególne państwa rozwiązań dotyczących umiejscowienia w strukturach politycznych tych trzech instytucji, poniżej zostaną omówione wybrane wzorce na przykładzie państw Unii Europejskiej, które ratyfikowały Konwencję ponad dwa lata temu, a więc są już zobowiązane do przedstawienia Komitetowi pierwszego raportu z jej implementacji. 1. Węgry Węgry jako pierwsze spośród państw unijnych ratyfikowały Konwencję i jej Protokół Dodatkowy w dniu 20 lipca 2007 roku. Rolę focal point pełni Ministerstwo Zasobów Narodowych (Nemzeti Erőforrás Minisztérium) 1, gdzie w sekretariacie stanu ds. społecznych, rodziny i młodzieży istnieje specjalny departament ds. niepełnosprawności, do którego kompetencji należy m.in. zajmowanie się kwestiami niepełnosprawności w kontekście międzynarodowym, a więc także wdrażanie w życie Konwencji. Organ ten stał się focal point ze względu na swoje kompetencje w zasadzie automatycznie, bez odrębnego aktu prawnego przekazującego mu tę funkcję. Węgry nie wyznaczyły odrębnego coordination mechanism. Jeśli chodzi natomiast o independent mechanism, to rolę tę pełni Narodowa Rada ds. Niepełnosprawności ustanowiona na mocy Ustawy o prawach osób 1 Ministerstwo to zajmuje się zdrowiem, sprawami społecznymi, rodziną i młodzieżą, edukacją, w tym szkolnictwem wyższym, kulturą, dziedzictwem narodowym, sportem i kwestiami związanymi z wyznaniami; http://www.kormany.hu/hu/nemzeti-eroforras-miniszterium 83 z niepełnosprawnościami z 1998 roku, która Dekretem rządowym z 2008 roku została wyznaczona do promowania, ochrony i monitorowania Konwencji. Rada jest ciałem doradczym i opiniodawczym rządu, posiadającym kompetencje w zakresie proponowania nowych rozwiązań z niepełnosprawnościami, legislacyjnych koordynacji dotyczących działań na osób rzecz osób z niepełnosprawnościami, współtworzenia i monitorowania wdrażania Narodowego Programu w sprawie Niepełnosprawności, komentowania wszystkich działań prawnych i politycznych, które mają wpływ na życie osób z niepełnosprawnościami. Radzie musi być przedstawiony do oceny projekt każdego aktu prawnego, który dotyczy kwestii niepełnosprawności lub może mieć wpływ na życie osób z niepełnosprawnościami. Do jej obowiązków należy także sprawozdawczość kwestii związanych z niepełnosprawnością wobec rządu. Jednakże w świetle oceny Komitetu Rada nie jest ciałem niezależnym, gdyż składa się głównie z przedstawicieli ministerstw i innych organów rządowych. W jej skład wchodzą także przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego, w tym przedstawiciele organizacji pozarządowych reprezentujących różne rodzaje niepełnosprawności. 2. Hiszpania W Hiszpanii Konwencja i Protokół dodatkowy zostały ratyfikowane 3 grudnia 2007 roku i weszły w życie 3 maja 2008 roku. Hiszpania wyznaczyła dwa focal points: Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Współpracy (Ministerio de Asuntos Exteriores y de Cooperación) oraz Ministerstwo Zdrowia, Polityki Społecznej i Równouprawnienia (Ministerio de Sanidad, Política Social e Igualdad). Pracę obydwu focal points koordynuje umieszczona w tym ostatnim ministerstwie Dyrekcja Generalna ds. Koordynacji Polityki Międzyresortowej w zakresie Niepełnosprawności (Dirección General de Políticas Sectoriales sobre Discapacidad). Hiszpania jest państwem z dużą autonomią regionów. Dlatego, aby zapewnić koordynację działań centralnych i regionalnych, Dyrekcja Generalna ds. Koordynacji Polityki Międzyresortowej w zakresie Niepełnosprawności organizuje okresowe spotkania w Ministerstwie z regionalnymi Zdrowia, dyrektorami Polityki generalnymi Społecznej i Równouprawnienia odpowiedzialnymi za kwestie niepełnosprawności. Dodatkowo stworzonym organem jest Komisja ds. Międzyresortowej Polityki w zakresie Niepełnosprawności w Kongresie Deputowanych. 84 Dekretem królewskim z dnia 4 grudnia 2009 roku coordination mechanism został ulokowany w Krajowej Radzie ds. Niepełnosprawności (Consejo Nacional de la Discapacidad)2, stworzonej Dekretem królewskim w 2004 roku, jako ciało doradcze, składające się w równej liczbie z przedstawicieli wszystkich ministerstw i reprezentantów osób z niepełnosprawnościami. Rada obecnie asygnowana jest przy Ministerstwie Zdrowia, Polityki Społecznej i Równouprawnienia 3. Rada określa i koordynuje wspólną politykę międzyresortową w odniesieniu do osób z niepełnosprawnościami. Zadaniem Rady jest także promowanie praw osób z niepełnosprawnościami, w tym zasad wyrównywania szans, niedyskryminacji oraz powszechnej dostępności. Rada opiniuje projekty ustawodawcze odnoszące się do osób z niepełnosprawnościami i formułuje zalecenia w zakresie tworzenia i realizacji planów działania ich dotyczących. Do zadań Rady należy również wspieranie działań polegających na zbieraniu danych, w tym statystycznych, dotyczących niepełnosprawności, ich analizy i propagowania. Rada formułuje również kryteria dystrybucji środków finansowych projektów na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Rada posiada Stałe Biuro Specjalistów, które jest odpowiedzialne za promowanie równych szans, niedyskryminacji i powszechnej dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. W ramach swoich zadań Biuro rozpatruje skargi osób z niepełnosprawnościami lub ich organizacji na przypadki dyskryminacji. Wynikiem rozpatrzenia takiej skargi mogą być zalecenia dotyczące działań, które powinny być podjęte w danym przypadku, a także mające na celu zaniechanie działań dyskryminacyjnych lub zapobieżenie takim działaniom w przyszłości. Ponadto, Rada stanowi organ referencyjny dla całej administracji państwowej z zakresu promowania, prawnoczłowieczych, w tym ochrony i Konwencji monitoringu praw osób wszystkich z konwencji niepełnosprawnościami. W ramach wypełniania tego ostatniego zadania, Rada stworzyła Hiszpański Komitet Przedstawicieli Osób z Niepełnosprawnościami (Comité Español de Representantes de Personas con discapacidad, tzw. CERMI)4, zrzeszający ponad 6 tyś. organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami, wskazując ten podmiot jako niezależny organ monitorujący społeczeństwa obywatelskiego. Jednakże według Komitetu Praw Osób z Niepełnosprawnościami CERMI nie spełnia kryteriów organu niezależnego w rozumieniu art. 33 ust. 2 Konwencji. Wobec uwag zgłoszonych 2 http://www.msps.es/politicaSocial/discapacidad/informacion/consejoNacionalDisc.htm Początkowo umiejscowiona była przy Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. 4 www.cermi.es 3 85 w tym zakresie przez Komitet Hiszpania włączyła do struktur monitorujących Konwencję jako independent mechanism Ombudsmana, nie odbierając jednak CERMI uprawnień w tym względzie. Do kompetencji CERMI w ramach monitorowania krajowego Konwencji należy rozpatrywanie skarg osób z niepełnosprawnościami na naruszenia zapisów Konwencji, przy czym ma ona jedynie uprawnienia arbitrażowe i doradcze. 3. Słowenia Kolejnym państwem, które ratyfikowało Konwencję wraz z Protokołem dodatkowym, była Słowenia – w dniu 2 kwietnia 2008 roku. Focal point umiejscowiony został w Ministerstwie Pracy, Rodziny i Spraw Socjalnych (Ministrstvo za Delo, Družino in Socjalne Zadeve). Czynności te wykonuje zespół osób z niepełnosprawnościami (Direktorat za invalide)5. Ponadto w Parlamencie powołano Komitet ds. Pracy, Rodziny, Spraw Socjalnych i Niepełnosprawności. Także w Radzie Narodowej przy Prezydencie, zrzeszającej przedstawicieli pracodawców i pracowników, rolników, kupców i wolnych zawodów, a także reprezentantów samorządu terytorialnego, znajduje się niezależna Komisja ds. z Niepełnosprawnościami. Opieki Zadaniem Społecznej, Komisji Pracy, jest ocena Zdrowia aktów i Osób prawnych, przygotowywanie projektów ustaw, a także rozpatrywanie skarg i wniosków dotyczących kwestii zawiązanych z niepełnosprawnością. Słowenia nie wyznaczyła coordination mechanism. Rolę independent mechanism pełni Rządowa Rada Osób z Niepełnosprawnościami, profesjonalny organ doradczy rady ministrów, utworzony w 1996 roku. Rada składa się w równej liczbie z przedstawicieli organizacji osób z niepełnosprawnościami, rządu i instytucji profesjonalnych. Do zadań Rady należy opiniowanie aktów prawnych, udział w tworzeniu i implementacji narodowych programów działań oraz analiza współpracy między ministerstwami, instytucjami profesjonalnymi i organizacjami pozarządowymi w zakresie działań na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Rada składa rządowi ze swoich działań coroczny raport. Ze strony społeczeństwa obywatelskiego w monitoringu krajowym i promocji Konwencji uczestniczy Krajowa Rada Organizacji Osób z Niepełnosprawnościami (Nacionalni Svet Invalidskih Organizacij Slovenje, NSIOS)6. Zadaniem Rady jest reprezentowanie organizacji osób z niepełnosprawnościami w dialogu z instytucjami 5 6 www.mddsz.gov.si www.nsios.si 86 publicznymi, rządowymi i profesjonalistami oraz całym społeczeństwem. Rada bierze udział w opiniowaniu projektów aktów prawnych oraz ocenie programów działań na rzecz osób z niepełnosprawnościami. 4. Austria Austria ratyfikowała Konwencję i Protokół dodatkowy w dniu 6 sierpnia 2008 roku. Także w tym państwie jako focal point na poziomie federalnym wyznaczone zostało Ministerstwo (Bundesministerium Pracy, Spraw für Arbeit, Socjalnych Sociales und i Ochrony Konsumentów Konsumentschutz)7, natomiast na poziomie regionalnym – dziewięć prowincjonalnych oddziałów Federalnego Biura Socjalnego (Landesstellen des Bundessozialamtes). Także Ministerstwo Pracy, Spraw Socjalnych i Ochrony Konsumentów, we współpracy z Federalną Radą Doradczą Osób z Niepełnosprawnościami (Bundesbehindertenbeirat), pełni rolę coordination mechanism. Jeśli chodzi o independent mechanism, którego zadaniem jest promowanie, ochrona i monitoring Konwencji, to nowelizacją z 2008 roku do ustawy federalnej o osobach z ds. Monitoringu niepełnosprawnościami (Unabhängige stworzony został Monitoringausschuss) Niezależny przy Federalnej Komitet Radzie Doradczej ds. Niepełnosprawności przy Ministerstwie Pracy, Spraw Socjalnych i Ochrony Konsumentów. z przedstawicielami rządu Komitet współdziałający federalnego, landów, w tym instytucji zakresie ubezpieczenia społecznego, organizacji osób z niepełnosprawnościami, partnerów społecznych i Rzecznikiem Osób z Niepełnosprawnościami – organie doradczym dla osób z niepełnosprawnościami przy Ministerstwie Pracy, Spraw Socjalnych i Ochrony Konsumentów, wchodzącym w skład Rady Doradczej. Komitet składa się wyłącznie z nominowanych przez Ministra Pracy, Spraw Socjalnych i Ochrony Konsumentów przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego – reprezentantów organizacji osób z niepełnosprawnościami, organizacji prawnoczłowieczych, organizacji na rzecz rozwoju i z pracowników uniwersyteckich. W Komitecie zasiada też, z głosem doradczym, przedstawiciel Ministerstwa Pracy, Spraw Socjalnych i Ochrony Konsumentów oraz przedstawiciel ministerstwa lub innej agencji rządowej odpowiedzialnej za zagadnienia, których dotyczy dane spotkanie Komitetu. 7 www.bmask.gv.at/site/Sociales/menschen-mit-Behinderungen/ 87 Komitet spotyka się co miesiąc, przy czym co sześć miesięcy są spotkania otwarte dla publiczności. Do zadań Komitetu należy także rozstrzyganie w sprawach skarg indywidualnych, przy czym – choć formalnie działa on na poziomie federalnym – jest uprawniony do rozstrzygania skarg na prawo i działania lokalne, jeśli na poziomie lokalnym nie ma innych organów monitorujących. Komitet wydaje również opinie i stanowiska ogólne w zakresie praw osób z niepełnosprawnościami. Komitet bierze także aktywny udział w tworzeniu, implementacji i monitoringu Narodowego Planu Działania. Na poziomie landów kwestia monitorowania Konwencji jest różnie rozwiązana. Przykładowo w Kärnten rolę tę spełnia utworzona w regionalnym akcie prawnym o wyrównywaniu szans Rada Doradcza Wyrównywania Szans, której członkami są wyłącznie osoby z niepełnosprawnościami. Z kolei w Górnej Austrii utworzona została w tym celu, również na podstawie regionalnego aktu o wyrównywaniu szans, Rada Doradcza ds. Planowania. Ponadto planuje się w tym landzie utworzenie komitetu ds. monitoringu. W Tyrolu nominowano do tego zadania osobę odpowiedzianą za niedyskryminację oraz wyznaczono w biurze regionalnego ombudsmana osobę kontaktową dla osób z niepełnosprawnościami. Z kolei w Vorarlbergu zadania te pełnią dotychczasowe niezależne ciała stworzone dla celów monitoringu niedyskryminacji (prowincjonalny ombudsman i rzecznik praw pacjenta). Także w Wiedniu ciałem wyznaczonym do promocji i monitorowania Konwencji został organ zajmujący się zwalczaniem dyskryminacji, utworzony na podstawie wiedeńskiej ustawy o zakazie dyskryminacji. 5. Szwecja Szwecja ratyfikowała Konwencję i Protokół dodatkowy w dniu 15 grudnia 2008 roku. Focal point został umiejscowiony w Sekcji ds. Rodziny i Usług Socjalnych Ministerstwa Zdrowia i Spraw Socjalnych (Socialdepartementet). Ta sama sekcja wyznaczona została również jako coordination mechanism. Ważną rolę w procesie koordynacji i monitoringu odgrywa również Szwedzka Agencja Koordynacji Polityki dotyczącej Niepełnosprawności (Handisam). W celu ujednolicenia rządowej polityki mainstreaming, powstała międzyresortowa grupa robocza ds. osób z niepełnosprawnościami, w skład której wchodzą przedstawiciele ministerstw zatrudnienia, środowiska, edukacji i nauki, zdrowia i spraw socjalnych, finansów oraz energii przemysłowej i komunikacji. Formalnie Szwecja nie wyznaczyła żadnego organu jako independent mechanism dla celów promowania, ochrony i monitorowania Konwencji. Szwedzka 88 Delegacja ds. Praw Człowieka miała przygotować rekomendację, czy rola ta powinna być powierzona Szwedzkiej Niepełnosprawności, państwowej. W Agencji Rzecznikowi raporcie Koordynacji ds. Antydyskryminacji, przygotowanym w kwietniu Polityki dotyczącej czy innej instytucji 2009 roku Delegacja zaproponowała, by monitoring został powierzony Rzecznikowi ds. Równości. Rząd nie podjął do tej pory decyzji w tym zakresie. Jeśli chodzi o udział społeczeństwa obywatelskiego w monitorowaniu Konwencji, to rząd szwedzki zorganizował forum wymiany informacji i dyskusji na tematy związane z niepełnosprawnością. Forum przewodzi Minister ds. Opieki nad Osobami Niepełnosprawnymi i Zdrowia Publicznego z Ministerstwa Zdrowia i Spraw Socjalnych, który jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki w zakresie niepełnosprawności. W skład forum wchodzą przedstawiciele organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami oraz sekretarze stanu siedmiu ministerstw. Spotykają się oni cztery razy do roku. Większość samorządowych wspólnot lokalnych posiada rady zajmujące się polityką lokalną dotyczącą niepełnosprawności. 6. Niemcy W Niemczech Konwencja i Protokół dodatkowy weszły w życie w dniu 1 stycznia 2009 roku. Na poziomie federalnym focal point został umiejscowiony w Ministerstwie Pracy i Spraw Socjalnych (Bundesministerium für Arbeit und Soziales)8. Także w niektórych landach ustanowiono oficjalne focal points na poziomie lokalnym. Jako coordination mechanism został natomiast wyznaczony Federalny Rządowy Komisarz ds. Osób z Niepełnosprawnościami (Behindertenbeauftragter)9, powołany w 2008 roku. Głównym zadaniem Komisarza jest podnoszenie świadomości społecznej na tematy związane z niepełnosprawnością i Konwencją, co realizuje m.in. w ramach projektu „Niemcy stają się włączające – My też”. We wrześniu 2010 roku Komisarz wspólnie z Niemiecką Radą Osób z Niepełnosprawnościami (Deutscher Behindertenrat)10 – niemiecką organizacją parasolową organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami – stworzył Radę Doradczą ds. Inkluzji (Inklusionsbeirat), której zadaniem jest zapewnienie długoterminowej współpracy 8 www.bmas.bund.de www.behindertenbeauftragter.de 10 www.behindertenbeauftragter.de 9 89 i konsultacji ze społeczeństwem obywatelskim, w szczególności z organizacjami reprezentującymi osoby z niepełnosprawnościami. Inklusionsbeirat składa się w zasadniczej części z osób z niepełnosprawnościami. W skład Inklusionsbeirat wchodzą także przedstawiciel focal point, przedstawiciel z Niepełnosprawnościami Konferencji oraz Landowych przedstawiciel Komisarzy independent ds. Osób mechanism. Przewodniczącym Inklusionsbeirat jest Federalny Rządowy Komisarz ds. Osób z Niepełnosprawnościami. Do zadań Inklusionsbeirat należy tworzenie wspólnie z Ministerstwem Pracy i Spraw Socjalnych planu działania na rzecz osób z niepełnosprawnościami, podnoszenie świadomości społecznej na temat praw osób z niepełnosprawnościami. Przede wszystkim jednak Inklusionsbeirat stanowi forum wymiany informacji między focal point a społeczeństwem obywatelskim, także – o ile to możliwe – z poziomu landów, oraz dyskusji dla społeczeństwa obywatelskiego w zakresie spraw związanych z niepełnosprawnością. Inklusionsbeirat pomaga również w wymianie informacji i komunikacji między focal point, independent mechanism i innymi instytucjami, także na poziomie landów i niższym. Jednym z działań Inklusionsbeirat było współtworzenie z Federalnym Rządowym Komisarzem ds. Osób z Niepełnosprawnościami mapy landów prezentującej przykłady dobrego działania na rzecz włączania osób z niepełnosprawnościami. Inklusionsbeirat zawiązała cztery tematyczne grupy robocze składające się ze specjalistów poszczególnych dziedzin: 1. ds. zdrowia, pomocy długoterminowej (medycznej, zawodowej i socjalnej), 2. ds. wolności i ochrony praw podmiotowych, kobiet, związków partnerskich i rodziny oraz bioetyki, 3. ds. pracy i edukacji, 4. ds. mobilności, budownictwa, mieszkalnictwa, rozrywki, udziału w życiu społecznym, dostępu do informacji i komunikacji. W skład grup roboczych wchodzą przedstawiciele pracodawców, związków zawodowych, kościołów, ubezpieczycieli, organizacji pozarządowych, wybrani przez Inklusionsbeirat. Głównym zadaniem grup roboczych jest tworzenie propozycji praktycznej implementacji Konwencji zarówno przez focal point, jak i przez landy. W tym celu grupy publikują swoje stanowiska i prezentują raporty tematycznie adekwatnym instytucjom rządowym, przygotowują także projekty zmian prawnych. Grupy działają także na rzecz włączania społeczeństwa obywatelskiego w codzienny proces wdrażania Konwencji. Dla zapewnienia realizacji tego zadania publikują wytyczne dla przedsiębiorców i organizacji odnoszące się do tworzenia przez nich planów działania w zakresie wcielania w życie zapisów Konwencji, organizują specjalne wydarzenia w celu podniesienia świadomości społecznej w różnych aspektach życia, których dotyczą 90 zapisy Konwencji, prezentując także praktyczne rozwiązania propagujące zasady Konwencji, a także prezentują dla różnych podmiotów rekomendacje proponując rozwiązania rozmaitych problemów praktycznych w duchu Konwencji. Podmiotem powołanym do promocji, monitorowania i ochrony Konwencji został – po konsultacjach z Niemiecką Radą Osób z Niepełnosprawnościami – Niemiecki Instytut Praw Człowieka (Deutsche Institut für Menschenrechte e.V.), powstały w 2001 roku. Instytut jest ciałem w pełni niezależnym, finansowanym przez Federalnego Zagranicznych Ministra Federalnego Ministra Spraw i Federalnego Ministra Współpracy Ekonomicznej i Rozwoju. Dla realizacji monitoringu dodatkowo Sprawiedliwości, przeznacza Konwencji Ministerstwo Pracy i Spraw Socjalnych na budżet Instytutu 430.000 euro rocznie. Wraz z przekazaniem Instytutowi zadań związanych z monitoringiem Konwencji, jego zarząd rozszerzono o dwie osoby – przedstawiciela Niemieckiej Rady Osób z Niepełnosprawnościami oraz przedstawiciela Ministerstwa Pracy i Spraw Socjalnych, przy czym ten ostatni nie ma prawa głosu. Instytut monitoruje wdrażanie Konwencji zarówno na poziomie federalnym, jak i na poziomie landów. Dla monitorowania Konwencji Instytut powołał w maju 2009 roku Narodowy Organ ds. Monitoringu (Monitoringstelle) 11, które składa się z sześciu osób, w tym dwóch naukowców (prawnika i specjalisty z zakresu nauk społecznych). Monitoringstelle regularnie organizuje konsultacje z organizacjami pozarządowymi, publikuje materiały łatwe do zrozumienia. Do tej pory zorganizował również dwie konferencje publiczne na temat racjonalnego dostosowania oraz udziału osób z niepełnosprawnościami w życiu politycznym. 7. Włochy Włochy przyjęły Konwencję i Protokół dodatkowy w dniu 24 lutego 2009 roku. Focal point oraz coordination mechanism (zarówno z władzami krajowymi, jak i lokalnymi) został umiejscowiony w jednym organie – Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej (Minister del Lavoro e delle Politiche Sociali)12, w Dyrektoriacie Generalnym ds. Integracji i Polityki Społecznej, w Zespole ds. Osób z Niepełnosprawnościami. Z kolei organem monitoringu zostało specjalnie w tym celu ustanowione Narodowe Obserwatorium w sprawie statusu osób z niepełnosprawnościami (Osservatorio Nazionale Sulla Condizione delle persone con disabilità) utworzone 11 12 www.institut-fuer-menschenrechte.de/de/monitoring-stelle.html www.solidaritasociale.gov.it 91 specjalnie w tym celu na podstawie ustawy nr 18 z dnia 3 marca 2009 roku. W skład Obserwatorium wchodzą przedstawiciele ministerstw, samorządu terytorialnego, zarówno regionalnego, pracowników, jak pracodawców, i lokalnego, instytucji statystycznych, emerytów, a także reprezentanci związków organizacji pozarządowych działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami oraz eksperci. Obserwatorium działa pod przewodnictwem Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Obserwatorium nie tylko służy jako independent mechanism, ale także jako platforma porozumienia z niepełnosprawnościami. między władzami Obserwatorium rządowymi zapewnia i doradztwo osobami i wsparcie techniczno-naukowe dla rozwoju krajowej polityki w zakresie niepełnosprawności, w szczególności i integracji osób przygotowuje z niepełnosprawności plan działania niepełnosprawnościami, i zbierania danych na rzecz poszanowania promowania statystycznych badań na związanych praw temat z tym zagadnieniem. Obserwatorium przygotowuje również raport rządowy dla ONZ z wprowadzania w życie Konwencji. Obserwatorium utworzyło w swoich ramach Komitet techniczno-naukowy, którego celem jest dokonywanie analizy naukowej w odniesieniu do zagadnień wchodzących w kompetencje działań Obserwatorium. Komitet składa się z przedstawicieli Ministra Pracy i Polityki Społecznej, Ministra Zdrowia, samorządów terytorialnych (po jednej osobie), reprezentantów organizacji pozarządowych działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami (dwie osoby) oraz z trzech ekspertów. 8. Wielka Brytania Wielka Brytania ratyfikowała Konwencję w dniu 8 czerwca 2009 roku, a Protokół dodatkowy – w dniu 7 sierpnia 2009 roku. Focal point i coordination mechanism zostały umiejscowione w Biurze Oficera ds. Niepełnosprawności (Office for Disability Issues, tzw. ODI)13. ODI jest także odpowiedzialny za przygotowanie raportu do ONZ. Ponadto istnieją odrębne focal points dla niektórych regionów, np. Zespół ds. Równouprawnienia (Equity Unit) dla rządu Szkocji, które w swoich uprawnieniach mają również współtworzenie raportu krajowego razem z ODI. Jeśli chodzi o monitoring, ochronę i promocję Konwencji, to biorąc pod uwagę strukturę Wielkiej Brytanii, odpowiedzialne za ten proces są cztery niezależne podmioty: Komisja ds. Równouprawnienia i Praw Człowieka (Equality and Human 13 www.odi.gov.uk 92 Rights Commission, tzw. EHRC), odpowiedzialna za obszar całej Wielkiej Brytanii, Szkocka Komisja Praw Człowieka (Scottish Human Rights Commission, tzw. SHRC), Komisja Praw Człowieka dla Irlandii Północnej (Northern Ireland Human Rights Commission, tzw. NIHRC) oraz Komisja ds. Równouprawnienia dla Irlandii Północnej (Equality Commission for Northern Ireland, tzw. ECNI)14. Cztery Komisje regularnie spotykają się ze sobą Przykładowo warto i koordynują działania, prowadzą też wspólne przedsięwzięcia. przeprowadziła wspomnieć, oficjalne iż badanie w na ramach swoich działań temat wykorzystania EHRC osób z niepełnosprawnościami na terenie Anglii, Walii i Szkocji oraz na temat metod działania organów władzy publicznej w zakresie zapewnienia poszanowania prawa osób z niepełnosprawnościami do życia wolnego od przemocy. EHRC wydaje również wytyczne i poradniki zarówno dla osób z niepełnosprawnościami, jak i ich organizacji, ale także dla pracodawców, rodziców dzieci z niepełnosprawnościami oraz innych podmiotów na tematy dotyczące niepełnosprawności i praw osób z niepełnosprawnościami. Na podstawie Equity Act 2006 w ramach EHRC został utworzony Komitet ds. Osób z Niepełnosprawnościami (Disability Committee). Podstawowym celem działania Komitetu jest promocja równouprawnienia osób z niepełnosprawnościami. Komitet zajmuje się także kwestiami racjonalnego dostosowania, jak również wszystkimi innymi technicznymi i etycznymi zagadnieniami specyficznymi dla problematyki niepełnosprawności. Komitet ma uprawnienia decyzyjne w zakresie zagadnień, których przedmiotem jest wyłącznie niepełnosprawność. Ponadto EHRC ma obowiązek konsultacji z Komitetem we wszystkich rozpatrywanych przez nią kwestiach, o ile mogą one dotykać osób z niepełnosprawnościami. Do kompetencji Komitetu należą m.in.: 1. monitoring z niepełnosprawnościami oraz doradztwo 2. wydawanie publikacji mających na prawa w zakresie celu edukację dotyczącego tych na osób aktów prawnych; temat praw osób z niepełnosprawnościami, a także doradztwo i tworzenie wytycznych w tym zakresie; 3. monitorowanie i zapobieganie przestępczości wobec osób z niepełnosprawnościami; 4. mediacje w przypadkach naruszenia Ustawy o Zakazie Dyskryminacji ze względu na Niepełnosprawność; 5. zapewnianie wsparcia prawnego dla osób dochodzących swoich praw na podstawie tej ustawy; 6. udział 14 www.equalityhumanrights.com; http://www.nihrc.org; http://scottishhumanrights.com; http://www.equalityni.org 93 w procesach dotyczących kwestii niepełnosprawności (w tym także wszczynanie takich postępowań). Komitet przedstawia EHRC doroczny raport, który jest włączany do raportu całej Komisji. Komitet utrzymywany jest z budżetu EHRC, od 2007 roku budżet ten wynosi 200.000 £ rocznie. Komitet tworzy doroczny plan swojego działania, za realizację którego odpowiedzialny jest stały dyrektor programowy. 9. Belgia Belgia ratyfikowała Konwencję i Protokół dodatkowy w dniu 2 lipca 2009 roku. Dla zapewnienia efektywnej integracji osób z niepełnosprawnościami we wszystkich sferach życia na całym terytorium Belgii utworzono wewnątrz grupy roboczej ds. rodziny, sportu i dobrobytu działającej w ramach Konferencji Interministerialnej sekcję ds. niepełnosprawności (CIM). W dniu 9 marca 2010 roku CIM jednomyślnie wyznaczył odpowiednie instytucje do pełnienia roli focal points i coordination mechanism. Ponieważ Belgia ma strukturę federalną, ustalono, że będzie kilka focal points – zarówno na poziomie krajowym, jak i dla poszczególnych regionów. Na poziomie federalnym rolę tę pełni Federalny Serwis Publiczny Bezpieczeństwa Socjalnego (Service public fédéral Sécurité sociale), a dokładniej umiejscowiona wewnątrz tej instytucji Dyrekcja Generalna ds. Osób z Niepełnosprawnościami (Direction Générale Personnes Handicapées)15. Jednocześnie instytucja ta pełni rolę coordination mechanism między wszystkimi focal points. Na poziomie regionalnym za implementację Konwencji odpowiedzialne są: 1. dla regionu flamandzkiego – Równe Szanse we Flandrii (Gelijke Kansen in Vlaanderen); 2. dla regionu walońskiego – Agencja ds. Integracji Osób z Niepełnosprawnościami (Agence Wallonne pour l’Intégration des Personnes handicapées); 3. dla regionu Brukseli – Dyrekcja Stosunków Zewnętrznych (Direction des Relations extérieures); 4. dla Komisji Wspólnoty Francuskiej (Commission communautaire française, tzw. COCOF) – Organizacja „Osoba Niepełnosprawna Autonomia Pożądana” (Personne Handicapée Autonomie Recherchée, tzw. PHARE Service); 5. dla Komisji Wspólnej Wspólnoty (Commission communautaire commune, tzw. COCOM) – administracja COCOM; 15 http://www.socialsecurity.fgov.be/fr/over-de-fod/organogram/handicap/index.htm 94 6. dla wspólnoty frankojęzycznej – WBI Multilateralny Serwis Światowy (WallonieBruxelles International – Service multilatéral mondial); 7. dla wspólnoty niemieckojęzycznej – Urząd ds. Osób z Niepełnosprawnościami (Dienststelle für Personen mit Behinderung). Natomiast zadanie monitorowania, ochrony i promocji Konwencji CIM przekazał do kompetencji Centrum Równych Szans i Walki z Rasizmem (Centre pour l`égalité des chances et la lutte contre le racisme) 16, gdzie w Wydziale Równości Szans utworzono specjalną komórkę ds. Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami. Centrum ma monitorować działania związane z implementacją Konwencji zarówno na poziomie federalnym, jak i regionalnym. 10. Dania W Danii Konwencja weszła w życie w dniu 23 sierpnia 2009 roku. Decyzją Parlamentu nr B 194 jako focal point wyznaczone zostało Ministerstwo Zabezpieczenia Społecznego i Integracji (Social- og Integrationsminister)17, które już wcześniej miało w swoich kompetencjach sprawy związane z niepełnosprawnością. Minister Zabezpieczenia Społecznego i Integracji kieruje Międzyministerialnym Komitetem Służby Cywilnej ds. Niepełnosprawności, który spełnia rolę coordination mechanism. W skład Komitetu wchodzą przedstawiciele wszystkich ministerstw. Komitet odbywa posiedzenia przynajmniej trzy razy do roku. W miarę potrzeby do prac Komitetu są zapraszane organizacje osób z niepełnosprawnościami. Komitet nie posiada kompetencji wyznaczonych ustawowo, stanowi on jedynie forum wymiany informacji i doświadczeń w zakresie rodzących się na bieżąco konkretnych problemów związanych z implementacją Konwencji. Pomaga również w kontaktach pomiędzy poszczególnymi ministerstwami. Monitoringiem Konwencji zajmuje się specjalnie w tym celu powołany decyzją Parlamentu nr B 15 z 2010 roku Duński Instytut Praw Człowieka (Institut for Menneskerettigheder)18. Drugim organem powołanym do monitoringu Konwencji jest stworzona przez rząd Duńska Rada Osób z Niepełnosprawnościami (Det Centrale Handicapråd)19, złożona z przedstawicieli osób z niepełnosprawnościami nominowanych przez Duńską Radę Organizacji Osób z Niepełnosprawnościami (Danske Handicaporganisationer)20. W 16 www.diversite.be www.sm.dk 18 www.humanrights.dk 19 www.dch.dk 20 www.disability.dk 17 95 skład Duńskiej Rady Osób z Niepełnosprawnościami wchodzą również przedstawiciele pracodawców oraz naukowcy. Rada jest organem doradczym rządu i parlamentu w sprawach dotyczących niepełnosprawności. Ponadto, duński Parlamentarny Rzecznik Praw Obywatelskich (Folketingets Ombudsmand)21 ma za zadanie monitorowanie równego traktowania osób z niepełnosprawnościami w zakresie swoich kompetencji. Te trzy organy wspólnie tworzą duński independent mechanism dla monitorowania, ochrony i promocji Konwencji. 11. Portugalia Portugalia przyjęła Konwencję i Protokół dodatkowy w dniu 23 września 2009 roku. Jako focal point wyznaczony został Narodowy Instytut Rehabilitacji (Instituto Nacional para a Reabilitação)22, działający pod auspicjami Ministerstwa Solidarności i Zabezpieczenia Społecznego (Ministério da Solidariedade e da Segurança Social), cieszący się jednak autonomią administracyjną i finansową. Ta sama instytucja pełni rolę coordination mechanism. Portugalia nie wskazała dotychczas ciała, które miałoby pełnić zadanie promowania, ochrony i monitorowania Konwencji. Nie podjęła też decyzji odnośnie zasad przygotowania raportu dla ONZ. 12. Czechy Czechy ratyfikowały Konwencję w dniu 28 września 2009 roku. Rolę focal point pełni Ministerstwo Pracy i Spraw Socjalnych (Ministerstvo práce a sociálních věcí)23. Natomiast coordination mechanism skonstruowany jest z kilku podmiotów: Ministerstwa Pracy i Spraw Socjalnych, Ministerstwa Spraw Zagranicznych (Ministerstvo zahraničnich věcí)24, Rządowej Rady Osób z Niepełnosprawnościami (Vládní výbor pro zdravotně postižené občany) – ciała doradczego działającego od 1991 roku – i z Czeskiej Narodowej Rady Osób z Niepełnosprawnościami (Národní rada osob se zdravotním postižením)25 – stworzonej w 2000 roku organizacji parasolowej jednoczącej ok. 114 organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami zrzeszających z niepełnosprawnościami w całych Czechach. 21 www.ombudsmanden.dk www.inr.pt 23 www.mpsv.cz 24 www.mzv.cz 25 www.nrzp.cz 22 96 łącznie ponad 250 tys. osób Czechy nie wyznaczyły za to instytucji mającej pełnić rolę independent machanism do ochrony, promocji i monitoringu Konwencji. Część II. Organizacja wdrażania Konwencji i monitoringu w Unii Europejskiej Unia Europejska ratyfikowała Konwencję 26 listopada 2009 roku Decyzją 210/48/EC. Dokumenty ratyfikacyjne zostały przedłożone w ONZ w dniu 23 grudnia 2010 roku. Konwencja weszła w życie wobec Unii 22 stycznia 2011 roku. Odnośnie do ratyfikacji Protokołu dodatkowego propozycja Komisji przekazana do Parlamentu i Rady 28 sierpnia 2008 roku ciągle nie została rozpatrzona. Wejście w życie Konwencji wobec Unii Europejskiej powoduje skutki na dwóch poziomach – z jednej strony w samych strukturach Unii, z drugiej natomiast – ma wpływ na współpracę Unii z Państwami Członkowskimi. Focal point zobowiązany do implementacji Konwencji w ramach struktur unijnych został umiejscowiony w Komisji Europejskiej, a dokładniej w Dyrekcji Generalnej Sprawiedliwości, gdzie utworzono Departament ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami (European Commission, DG Justice, D3 Rights of Persons with Disabilities). Organ ten pełni także rolę focal point w kontaktach z Państwami Członkowskimi. Wśród organów unijnych do tej pory nie wskazano ani coordination mechanism, ani independent mechanism do monitorowania, promowania i ochrony Konwencji na poziomie funkcjonowania struktur unijnych. 2 grudnia 2010 roku Rada przyjęła Kodeks Postępowania (Code of Conduct, 2010/C 340/08), regulujący wewnętrzną organizację struktury mającej za zadanie implementację Konwencji, zasady reprezentacji Unii w sprawach Konwencji oraz kompetencje focal point. Code of Conduct reguluje także zasady koordynacji działań w kwestiach wynikających z wdrażania w życie Konwencji między Komisją, Radą a Państwami Członkowskimi, w szczególności w odniesieniu do wystąpień wobec ONZ oraz monitoringu i sprawozdawczości. Jeśli chodzi o koordynację wdrażania Konwencji, to choć Code of Conduct nie przyznaje oficjalnie Komisji roli coordination mechanism, to jednak przekazuje jej pewne zadania w tym zakresie. Wymaga m.in., by Państwa Członkowskie zgłaszały Komisji, jaki organ pełni w danym kraju rolę focal point. Komisja ma prawo zwoływania spotkań narodowych focal point w celach koordynacyjnych. Ponadto pewne aspekty koordynacji, jeśli chodzi o implementację Konwencji w Państwach Członkowskich, pełni Grupa Wysokiego Szczebla ds. Niepełnosprawności (Disability High Level Group), zorganizowana przy Radzie. 97 Członkami Disability High Level Group, oprócz przedstawicieli strony rządowej, są także reprezentanci społeczeństwa obywatelskiego. Grupa ma na celu monitorowanie polityki Państw Członkowskich w zakresie wdrażania w życie Konwencji. W szczególności Grupa skupia się na kwestiach związanych ze wzmacnianiem udziału osób z niepełnosprawnościami w życiu społeczeństwa poprzez znoszenie wszystkich barier, z uwzględnieniem potrzeb osób z głębokimi niepełnosprawnościami, ich rodzin i opiekunów. Grupa przyjęła także jako swój cel promowanie włączania niepełnosprawności do wszystkich istotnych sektorów życia politycznego, podnoszenie świadomości społecznej w zakresie zdolności osób z niepełnosprawnościami oraz popularyzowanie idei wyrównywania szans. Grupa stanowi forum wymiany informacji i doświadczeń w tym zakresie między Państwami Członkowskimi. Pełni również rolę doradczą wobec Komisji, w szczególności w kwestiach związanych z przyszłym obowiązkiem raportowania unijnej praktyki wdrażania w życie Konwencji. Grupa wydaje raporty, w których porównuje podejścia poszczególnych Państw Członkowskich w odniesieniu do implementacji poszczególnych zagadnień poruszanych przez Konwencję. Zakres regulacji Konwencji nie rozszerza uprawnień Unii. Większość zagadnień, których dotyczy Konwencja, pozostaje w wyłącznej kompetencji Państw Członkowskich. W ramach wyłącznych kompetencji organów unijnych pozostają przede wszystkim kwestie kompatybilności pomocy państwa z zasadą wolnego rynku, wspólnej waluty oraz organizacji wewnętrznej administracji unijnej. Spora część zagadnień, regulowanych przez Konwencję, wchodzi w zakres kompetencji dzielonych między Unię i Państwa Członkowskie. Code of Conduct zakłada, że w tych kwestiach Unia i Państwa Członkowskie będą wypracowywały wspólne stanowisko. W szczególności dotyczy to: zwalczania dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność, wolnego przepływu osób, towarów, usług i kapitałów, rolnictwa, transportu, podatków, rynku wewnętrznego, równej płacy ze względu na płeć, statystyk, zatrudnienia, rozwoju odpowiedniej jakości edukacji oraz kształcenia zawodowego, rozwoju ekonomicznego i socjalnego oraz współpracy międzypaństwowej. Zarówno w zakresie zagadnień należących do wyłącznych kompetencji Unii, jak i zagadnień należących do kompetencji dzielonych, spotkania koordynujące spotkania między Komisją a Państwami Członkowskimi odbywają się na forum właściwych merytorycznie Council high level groups, z udziałem Disability High Level Group w zakresie jej kompetencji. 98 W przypadku niemożności wypracowania wspólnego stanowiska, dana kwestia ma być przedkładana Komitetowi Stałych Przedstawicieli (Permanent Representatives Committee). W kwestii raportowania do ONZ, Code of Conduct wskazuje na podzielone kompetencje przygotowywania raportu między organami Unii a Państwami Członkowskimi. Odnośnie do zagadnień, gdzie przeważającą kompetencję mają Państwa Członkowskie, to one będą zobowiązane do przygotowania raportu. W zakresie pozostałych zagadnień, raport będzie przygotowywać Unia na podstawie informacji dostarczonych przez Państwa Członkowskie. Code of Conduct zobowiązuje Komisję do wskazania instytucji, które będą pełnić rolę independent mechanism. Wśród instytucji, którym możliwe jest powierzenie tej funkcji, znajdują się Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (EU Agency for Funamental Rights, tzw. FRA) oraz Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich (European Ombudsman). Część III. Monitoring ONZ Konwencja wprowadza obowiązek Państw Stron raportowania efektów jej implementacji do Sekretarza Generalnego ONZ. Obok raportu krajowego przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego mogą przedstawić raport alternatywny, tzw. „raport cień”. Oba raporty podlegają weryfikacji i ocenie dokonywanej przez Komitet ONZ Praw Osób z Niepełnosprawnościami, który może żądać dodatkowych wyjaśnień oraz wyznacza państwu raportującemu termin sprawozdania ustnego. 1. Zasady sporządzania raportu krajowego do ONZ. Pierwszy raport powinien zostać przedstawiony w dwa lata po ratyfikacji, każdy kolejny co cztery lata, chyba że Komitet zażąda raportu we wcześniejszym terminie. Na drugiej sesji w dniach 19-23 października 2009 roku Komitet wydał Wytyczne dotyczące zasad przygotowania przez Państwa Strony raportu w oparciu o art. 35 ust. 1 Konwencji (CRPD/C/2/3). W Wytycznych bardzo wyraźnie podkreślono, że w przygotowaniu raportu krajowego mają brać udział organizacje pozarządowe, przede wszystkim organizacje osób z niepełnosprawnościami, co z jednej strony podniesie jakość raportu, z drugiej zaś służyć będzie promocji praw osób z niepełnosprawnościami zgodnie z przesłaniem Konwencji. Raport powinien zawierać opis procedury przeprowadzonych w ramach jego tworzenia 99 konsultacji społecznych, wraz ze wskazaniem, w jaki sposób zapewniono pełną dostępność procedury tych konsultacji. Raport nie może być ogólnikowy, ale powinien konkretnie odnosić się do różnych rodzajów niepełnosprawności. Raport powinien składać się z dwóch części. Część pierwsza, tzw. common core document, ma zawierać ogólne informacje o państwie, które składa raport, generalny przegląd panującego w nim poziomu ochrony i promocji praw człowieka, w tym ze względu na płeć, wiek i niepełnosprawność, a także informacje o przestrzeganiu zasad zakazu dyskryminacji i poszanowania równouprawnienia, ich podstawy prawnej oraz o dostępnych środkach prawnych, w tym sądowych, w przypadku stwierdzenia naruszenia tych zasad. Część druga, tzw. treaty-specific document, stanowi już właściwy raport dotyczący implementacji poszczególnych przepisów Konwencji, od art. 1 do 33, przy czym nie należy ani powtarzać zapisów z części pierwszej, ani ograniczyć się do samego opisu istniejącego prawa. Część ta stanowić ma analityczną prezentację zmian w prawie i praktyce w odniesieniu do poszczególnych zagadnień regulowanych przez Konwencję. Raport ma być bardzo konkretny, zawierać informacje o praktycznych działaniach wdrożonych w celu pełnej implementacji Konwencji oraz opis osiągniętych rezultatów. O ile to możliwe, prezentacja powinna odnosić się porównawczo do prawa i praktyki panującej w danej dziedzinie w odniesieniu do osób sprawnych. We wszystkich przypadkach należy wskazywać źródła podawanych informacji oraz w jak najszerszym stopniu opierać się na danych statystycznych, podzielonych na płeć, wiek, typ niepełnosprawności, pochodzenie etniczne, podział miasto-wieś i inne istotne kategorie. Wskazać należy przyjęte strategie realizacji założeń Konwencji wraz ze źródłami wykorzystania ich finansowania dostępnych oraz środków najbardziej finansowych, racjonalnymi ale także sposobami mechanizmy monitorowania realizacji tych projektów. Monitoring ten ma być efektywny, sformułować więc należy wskaźniki zmiany, zgodnie z przykładową listą takich wskaźników opublikowaną przez Biuro Komisarza Praw Człowieka ONZ (HRI/MC/2008/3). Przytoczyć należy przykłady indywidualnych spraw sądowych odnoszące się do bezpośredniego stosowania Konwencji w porządku krajowym albo do jej inkorporacji do prawa wewnętrznego (czyli sprawy sądowe wytoczone na podstawie przepisów powstałych na bazie Konwencji lub odnoszących się do regulowanych przez nią kwestii). Opisać należy również wszystkie bariery stojące na drodze pełnej implementacji Konwencji, także te pozostające poza kontrolą danego państwa. Podać trzeba jednakże także, jakie kroki państwo przedsięwzięło w celu usunięcia tych barier. 100 Raport powinien być przedstawiony Komitetowi zarówno w wersji papierowej, jak i elektronicznej, w jednym z języków roboczych ONZ, przy czym raport inicjalny nie powinien przekraczać 60 stron, w tym 40 stron treaty-specific dokument. W pierwszym raporcie odnieść się trzeba po kolei do wszystkich artykułów Konwencji. W szczególności dokładnie opisać należy akty prawne odnoszące się do osób z niepełnosprawnościami, z uwzględnieniem praktycznej dostępności i efektywności środków, z których mogą skorzystać w przypadkach naruszenia Konwencji, przy czym nacisk jest kładziony na grupy najbardziej narażone na dyskryminację lub wykorzystanie – dzieci i kobiety. Do raportu należy dołączyć w formie cytatu lub streszczenia tekst istotnych aktów prawnych i obowiązujących orzeczeń sądowych, które gwarantują osobom z niepełnosprawnościami uprawnienie do dochodzenia własnych praw gwarantowanych w Konwencji. Kolejne raporty powinny się skupiać na zmianach, które zaszły od poprzedniego okresu sprawozdawczego. Także kolejne raporty powinny być podzielone na poszczególne artykuły Konwencji. Nawet jeśli nie odnotowano zmian w porównaniu do poprzedniego stanu prawnego lub faktycznego, należy to wyraźnie zaznaczyć. W szczególności odnieść się należy do kwestii założeń wynikających z poprzedniego raportu oraz rekomendacji Komitetu – w jakim stopniu zostały zrealizowane, a jeśli nie zostały – to z jakich przyczyn. W raporcie zawarta powinna być również analityczna i nastawiona na skutek ocena innych działań prawnych i politycznych podjętych w celu implementacji Konwencji oraz informacja o pozostających lub pojawiających się barierach w zapewnieniu osobom z niepełnosprawnościami pełnych gwarancji korzystania z przysługujących im praw człowieka, a także zakładanych sposobach ominięcia tych barier. Jeśli państwo przy ratyfikacji Konwencji złożyło zastrzeżenie lub oświadczenie, to powinno to być wskazane w raporcie wraz z uzasadnieniem, a przy kolejnych raportach uzasadnieniu podlega zasadność utrzymywania tego zastrzeżenia lub oświadczenia. Jeśli państwo złożyło generalne zastrzeżenie, nie odnoszące się do żadnego konkretnego przepisu Konwencji, albo zastrzeżenie w odniesieniu do art. 4, 5 lub 12, raport powinien zawierać interpretację tego zastrzeżenia oraz jego skutki dla osób z niepełnosprawnościami w danym kraju. Wytyczne Komitetu zawierają bardzo dokładne wskazania, w odniesieniu do każdego przepisu Konwencji, jakie kwestie powinien omawiać raport krajowy. Przykładowo w odniesieniu do art. 12 Komitet wymaga, by raport zawierał opis następujących zagadnień: 1. środki podejmowane przez państwo dla zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami korzystania ze zdolności do czynności prawnych 101 zarówno w sprawach stricte prawniczych, jak i we wszystkich innych dziedzinach życia, w szczególności w kwestiach: poszanowania integralności fizycznej i psychicznej, pełnego udziału w życiu obywatelskim, prawa do posiadania i dziedziczenia własności, kontroli nad sprawami finansowymi, równego dostępu do pożyczek bankowych, hipotek i innych form kredytowania, zakazu arbitralnego wyzbywania z własności; 2. przepisy – o ile istnieją – ograniczające pełną zdolność do czynności prawnych z powodu niepełnosprawności, w szczególności działania podejmowane dla zapewnienia zgodności tych przepisów z art. 12 Konwencji; 3. wsparcie udzielane osobom z niepełnosprawnościami w korzystaniu przez nich ze zdolności do czynności prawnych oraz prowadzeniu spraw finansowych; 4. gwarancje zapobiegające nadużyciom w modelu substitute decision-making (ubezwłasnowolnienia); 5. podnoszenie świadomości i kampanie edukacyjne w zakresie uznania równości wszystkich wobec prawa. Z kolei w zakresie raportu dotyczącego realizacji art. 23 Komitet wymaga, by omówiono: 1. środki podjęte dla zapewnienia prawa wszystkich osób z niepełnosprawnościami do życia w małżeństwie i założenia rodziny na podstawie w pełni wolnego oświadczenia woli; 2. środki podejmowane dla zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępu do planowania opiekuńczych; rodziny, 3. wspomaganej środki prokreacji, podejmowane dla adopcji lub wspierania projektów rodziców z niepełnosprawnościami – którzy mają taką potrzebę – w procesie wychowywania dzieci, przy zapewnieniu istnienia relacji rodzice-dzieci; 4. środki podejmowane dla zapobiegania rozdzielania dzieci od rodziców z powodu niepełnosprawności którejkolwiek ze stron; 5. środki podejmowane dla wspierania rodzin w celu zapobiegania porzuceniu lub zaniedbaniu osoby z niepełnosprawnością; 6. środki podejmowane dla zapobieżenia instytucjonalizacji dzieci z niepełnosprawnościami, których rodzice nie są w stanie wychowywać, poprzez zapewnienie im alternatywnej opieki w szeroko pojętej rodzinie, a jeśli to niemożliwe – w rodzinie pochodzącej z ich wspólnoty; 6. środki podejmowane dla zapobieżenia przymusowej sterylizacji osób z niepełnosprawnościami. Równie szczegółowe wymagania dotyczą każdego z przepisów Konwencji. Co więcej, we wszystkich kwestiach, w których istotną zmienną jest płeć, raport powinien odrębnie omawiać sytuację kobiet i mężczyzn, czy dziewczynek i chłopców, w celu wykazania, czy nie ma miejsca podwójna dyskryminacja – ze względu na niepełnosprawność i jednocześnie ze względu na płeć. Jak już wcześniej wspomniano, raport powinien być oparty na wiarygodnych i dostępnych źródłach, w szczególności na adekwatnych statystykach, oczywiście 102 przy zachowaniu pełnej ochrony danych osobowych. Jednocześnie powinien wskazywać, gdzie są opublikowane te statystyki i jaka jest ich dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Ponadto państwo powinno podejmować działania mające na celu zapewnienie pełnego udziału osób z niepełnosprawnościami w zbieraniu danych statystycznych i innych projektach badawczych ich dotyczących. Jeśli chodzi o organizację implementacji Konwencji, to raport powinien nie tylko wskazywać instytucje, które pełnią rolę odpowiednio focal point, coordination mechnism i independent mechanism, ale także zaprezentować, jakie programy dotyczące osób z niepełnosprawnościami zostały podjęte, w jaki sposób kwestie niepełnosprawności zostały włączone do działań wszystkich agencji rządowych oraz jakie środki finansowe przeznaczono na krajową implementację Konwencji i jej monitoring. W raporcie należy także omówić, jakie środki przedsięwzięto dla zapewnienia udziału społeczeństwa obywatelskiego w monitorowaniu Konwencji i przygotowaniu raportu. Wskazane jest, by część raportu dotycząca realizacji Konwencji w praktyce z niepełnosprawnościami, oparta była organizacjami na je wywiadach reprezentującymi, z osobami a także świadczeniodawcami oraz wszystkimi innymi osobami, które są zaangażowane we wdrażanie lub ochronę praw osób z niepełnosprawnościami i które mogą dostarczyć informacji niezbędnych dla sporządzenia pełnego raportu. Na koniec 2010 roku do Komitetu powinno złożyć raporty 46 krajów, raporty złożyło jednak jedynie 18. Do dziś Komitet ocenił i przyjął dwa raporty, w tym jeden z kraju europejskiego – Hiszpanii. Wśród państw europejskich, które złożyły swoje raporty, poza Hiszpanią, są: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Niemcy, Szwecja, Węgry i Wielka Brytania, przy czym Niemcy i Węgry nie podały w treści raportu, w jaki sposób był on przygotowywany i jaki był w tym procesie udział społeczeństwa obywatelskiego. W swoim raporcie Węgry wskazały jedynie, że organizacje pozarządowe przygotowały, po wielomiesięcznej eksperckiej pracy, „raport cień”, a minister ds. niepełnosprawności wziął udział w konferencji prasowej poświęconej temu raportowi, na której podkreślił, że uważa autorów raportu alternatywnego za swoich partnerów i ma nadzieję na głębszą współpracę w przyszłości między stroną rządową a społeczeństwem obywatelskim. a. Austria Raport austriacki został przygotowany pod auspicjami Federalnego Ministerstwa Pracy, Spraw Socjalnych i Ochrony Konsumentów. Tekst raportu został opublikowany także w wersji łatwej do zrozumienia. 103 Przygotowując raport Ministerstwo zebrało informacje od innych organów administracji federalnej, w tym ministerstw, parlamentu, sądów najwyższych, ale także od administracji dziewięciu landów, Stowarzyszenia Austriackich Miast, Miasteczek i Władz Lokalnych oraz organizacji zrzeszających pracowników i osoby samozatrudniające się, jak również od ombudsmanów, instytucji świadczących usługi doradcze, organów powołanych do rozpatrywania skarg, świadczeniodawców usług socjalnych i organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Dla celów raportu Ministerstwo przeprowadziło także samodzielnie pewne badania, ale w bardzo ograniczonym zakresie, głównie bazowało na danych dostarczonych przez powyższe podmioty. Przykładowo samo nie zbierało statystyk, w raporcie zamieściło jedynie statystyki dostarczone mu przez te podmioty. b. Belgia W Belgii wstępne raporty były przygotowywane przez poszczególne organy władzy w ramach ich kompetencji politycznych. Następnie Ministerstwo Spraw Zagranicznych przygotowało wspólny raport, spajający wszystkie te informacje. W celu konsultacji raportu Ministerstwo zorganizowało spotkania, tzw. COORMULTImeetings, podczas których organy władzy publicznej wspólnie z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego miały możliwość skomentowania treści raportu. Organizacje pozarządowe miały również możliwość przedstawić uwagi do raportu rządowego w ramach działania Centrum ds. Równych Szans oraz Przeciwdziałania Rasizmowi. c. Czechy Raport czeski przygotowany został przez Ministerstwo Pracy i Spraw Społecznych, tj. przez focal point. Raport bazował głównie na dokumentach dostarczonych przez inne ograny administracji centralnej: Ministerstwo Transportu, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Kultury, Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Przemysłu i Handlu, Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Ministerstwo Ministerstwo Rolnictwa, Spraw Ministerstwo Zagranicznych, Ochrony Ministerstwo Środowiska, Zdrowia, Czeski Urząd Statystyczny, Rządową Radę Osób z Niepełnosprawnościami, Instytut Badawczy ds. Pracy i Spraw Socjalnych oraz inne wyspecjalizowane agendy rządowe. Strona rządowa zwróciła się także do organizacji pozarządowych, w szczególności działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami, 104 by wzięły udział w przygotowaniu raportu. Brak jednak danych, do ilu i jakich organizacji się zwrócono, ani jaki był odzew z ich strony. d. Dania Organem Ministerstwo odpowiedzialnym za przygotowanie Spraw Socjalnych. W ramach raportu przygotowania duńskiego było tego raportu zorganizowane zostało spotkanie z Duńskim Instytutem Praw Człowieka, a więc organem monitorującym, oraz licznymi organizacjami działającymi na rzecz osób z niepełnosprawnościami. W czasie tego spotkania Ministerstwo zaprezentowało rządowe prace nad raportem oraz dokładniej przedstawiło dwa zagadnienia: edukację i dostępność. Podczas tego spotkania zaproszone organizacje mogły wyrazić swoje stanowiska na temat implementacji Konwencji. Głos zabrały Instytut Praw Człowieka, LEV (Danish national association on learning disability), LAP (organizacja (byłych)pacjentów psychiatrycznych) i Danish Society of Polio and Accident Victims, prezentując swoje opinie na temat projektu raportu oraz szczególnych wyzwań, które stawia przed Danią implementacja Konwencji. Dopiero na bazie zgłoszonych uwag Ministerstwo przygotowało ostateczną wersję raportu. e. Szwecja Raport szwedzki złożony został w styczniu 2011 roku. Przygotowaniami raportu koordynowało focal point, tj. Ministerstwo Zdrowia i Spraw Socjalnych. W przygotowaniu raportu brało udział 10 ministerstw oraz specjalnie powołana w tym celu grupa interdyscyplinarna, do której zaangażowane zostały także organizacje pozarządowe, w tym szwedzka organizacja parasolowa zrzeszająca organizacje działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami, Szwedzka Organizacja Praw Człowieka, Amnesty International oraz organizacje kobiece. Prace nad przygotowaniem raportu trwały od marca do grudnia 2010 roku. Wkład społeczeństwa obywatelskiego w przygotowanie raportu dotyczył przede wszystkim kwestii związanych z rozdźwiękiem pomiędzy istniejącym prawem a jego realizacją w praktyce. Organizacje pozarządowe wskazywały także na brak statystyk dotyczących osób z niepełnosprawnościami, potrzebę podnoszenia świadomości społecznej na temat ich praw oraz konieczność wyznaczenia independent mechanism dla monitorowania implementacji Konwencji. Po przygotowaniu projektu raportu został on umieszczony na stronie Ministerstwa celem konsultacji społecznych na okres jednego tygodnia (nie był dostępny w systemie łatwym do zrozumienia). Ministerstwa nie wyraziły zgody 105 na publikowanie wstępnych tekstów raportu, przed ich ostatecznym wspólnym uzgodnieniem. f. Wielka Brytania Raport brytyjski dla Ministerstwa ds. Osób z Niepełnosprawnościami przygotował ODI w ścisłej współpracy z kompetentnymi urzędami. W proces przygotowania raportu strona rządowa zaangażowała również silnie społeczeństwo obywatelskie. Na czele organizacji pozarządowych działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami, które brały udział w przygotowaniu raportu, stała Rada Osób Niepełnosprawnych Zjednoczonego Królestwa (UKDPC). Organizacje odbyły osiem spotkań w 2010 i 2011 roku. W czasie tych spotkań zdefiniowały zagadnienia, które ich zdaniem powinny być wzięte pod uwagę w procesie implementacji Konwencji. Dyskutowano także z odpowiednimi ministerstwami zastrzeżenia i uwagi zgłoszone przez Wielką Brytanię do Konwencji. Do uzyskania opinii osób z niepełnosprawnościami ODI wykorzystał także projekt Network of Networks, czyli sieć internetową służącą do komunikacji między osobami z niepełnosprawnościami a stroną rządową, stworzoną przez dwanaście organizacji działających na rzecz tej grupy społecznej. Strategiczną rolę doradczą przy pisaniu raportu odegrała również organizacja Equality 2025. Wstępna wersja raportu została przez 10 tygodni upubliczniona na stronie internetowej ODI, zarówno w formacie PDF, jak i w języku Braille’a oraz w systemie łatwym do zrozumienia. Istniała również możliwość przesłania ODI komentarzy do tej wersji raportu. 24 osoby i ok. 50 organizacji przesłało swoje opinie do ODI, w tym także – niezależnie od wcześniejszego udziału w procesie tworzenia raportu – Equality 2025. Raport brytyjski zawiera uwagi społeczeństwa obywatelskiego w odrębnym, dołączonym do niego aneksie (Annex B). Tak silny udział organizacji pozarządowych w Wielkiej Brytanii w przygotowaniu raportu rządowego wynikał m.in. z faktu, że rząd nie przewidział środków finansowych na stworzenie raportu alternatywnego. 2. Raport alternatywny Komitet Praw Człowieka ONZ od dawna zachęca społeczeństwa obywatelskie przy okazji składania przez państwa raportów z realizacji różnych konwencji do przedstawiania przedstawicieli ONZ organizacji raportu alternatywnego, pozarządowych. Także przygotowanego w przypadku przez Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych istnieje możliwość, a wręcz zachęta ze strony Komitetu Praw Osób z Niepełnosprawnościami, do złożenia takiego raportu, 106 zwanego również „raportem cieniem”, przez organizacje działające na rzecz tych osób, w szczególności te organizacje, które nie są formalnie zaangażowane w struktury krajowego monitorowania implementacji Konwencji i nie zostały zaproszone do konsultacji raportu przygotowywanego przez stronę rządową, albo się z nim nie zgadzają, a ich uwagi nie zostały w nim uwzględnione. Żadne akty prawne nie regulują kwestii związanych z raportem alternatywnym, nie przewidują ani kto, ani kiedy może go złożyć, ani też, jaką treść powinien zawierać. Przyjmuje się jednak, że do ONZ złożony powinien być jeden „raport cień”, przygotowany przez jak najszerszy ruch społeczny, reprezentujący nie tylko organizacje działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami, ale także ogólne organizacje praw człowieka oraz organizacje działające na rzecz innych mniejszości, w tym dzieci czy kobiet. Raport alternatywny – którego złożenie nie jest oczywiście obligatoryjne – nie powinien powtarzać raportu rządowego, ale weryfikować jego nieścisłości lub uzupełniać braki. W państwach, w których jako independent mechanism do ochrony, promocji i monitorowania Konwencji nie został wybrany krajowy organ ochrony praw człowieka, wskazane jest, by także ten organ przedstawił swój raport alternatywny dotyczący implementacji Konwencji. International Disability Alliance (IDA)26 przygotowało w maju 2010 roku Wytyczne zawierające bardzo konkretne wskazówki, jak zbierać materiały do przygotowania raportu alternatywnego i jak go napisać27. IDA prowadzi również szkolenia warsztatowe dla organizacji działających na rzecz z niepełnosprawnościami z tego zakresu28 oraz pomaga pisać osób taki raport. Reprezentuje także przedstawicieli tych organizacji, których nie stać na przyjazd do Genewy, w czasie spotkania delegacji danego kraju w celu ustnej prezentacji raportu krajowego (tak zdarzyło się w przypadku Tunezji). W Wytycznych IDA podkreśla, jak ważną rolę w monitorowaniu Konwencji przez organizacje pozarządowe działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami spełnia przygotowanie i przedstawienie do ONZ raportu alternatywnego. Jednocześnie wskazuje, że raport ten powinien być szczegółowy, obiektywny, oparty na weryfikowalnych danych oraz dostarczać poważną i niezależną ocenę postępu we wdrażaniu Konwencji w danym państwie, a także identyfikować bariery stojące na drodze jej pełnej implementacji 26 i poszanowania praw osób www.internationaldisabilityalliance.org IDA,Guidance document Effective Use of International Human Rights Monitoring Mechanisms to Protect the Rights of Persons with Disabilities, maj 2010. 28 Capacity building of NGOs of persons with disabilities to make effective use of the UN human rights monitoring mechanisms, Genewa, styczeń 2010. 27 107 z niepełnosprawnościami. Raport powinien skupiać się na najistotniejszych kwestiach i prezentować przede wszystkim praktyczną stronę wdrażania przepisów prawa oraz realizacji założeń polityki rządowej. Powinien zgłaszać rekomendacje – dostosowane do możliwości i potrzeb danego kraju – jak poprawić proces implementacji Konwencji, oraz wskazywać realistyczne przedziały czasowe, w jakich ta implementacja winna nastąpić w pełnym zakresie. IDA sugeruje, by do sporządzenia raportu powołać koalicję narodową, składającą się z różnych organizacji pozarządowych, co pozwoli z jednej strony zaprezentować punkt widzenia osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami, pochodzących z różnych regionów kraju (także przy rozróżnieniu reprezentacji miasto-wieś), ale także da okazję do stworzenia platformy wymiany doświadczeń i informacji między tymi organizacjami. Do pisania raportu, poza organizacjami reprezentującymi osoby z niepełnosprawnościami, powinny zostać zaproszone także inne organizacje, w tym działające na rzecz kobiet, dzieci, więźniów, uchodźców, mniejszości etnicznych czy religijnych, a także przeciwko torturom itp. oraz związki wyznaniowe. Oczywiście nie ze wszystkimi organizacjami konieczne jest spotkanie osobiste, skorzystać można z nowoczesnych technologii wymiany informacji. IDA podkreśla, że także małe, lokalne organizacje powinny mieć możliwość wypowiedzenia się dzięki raportowi na forum narodowym, a nawet – międzynarodowym. IDA zachęca również do szerokiego rozpowszechnienia raportu alternatywnego w społeczeństwie i wśród organów państwa, co przyczyni się do podniesienia świadomości społecznej praw i problemów osób z niepełnosprawnościami. W tym celu proponuje skorzystanie z mass mediów, np. zorganizowanie konferencji prasowej poświęconej rekomendacjom prezentowanym w raporcie alternatywnym. Raport alternatywny może zostać opublikowany w Universal Periodic Review, a więc ma szansę zostać rozpowszechniony także na arenie międzynarodowej. Jeśli chodzi o strukturę raportu alternatywnego, to IDA wskazuje na konieczność postępowania zgodnie z Wytycznymi przygotowanymi przez Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami, a więc opis podzielony na poszczególne artykuły Konwencji. Odnosić się należy przede wszystkim do kwestii nieopisanych w raporcie krajowym, wskazując na rozbieżności pomiędzy aktualną sytuacją osób z niepełnosprawnościami w danym państwie a założeniami Konwencji. Raport alternatywny powinien jednak nie tyle komentować treść raportu rządowego, ale raczej prezentować stanowisko społeczeństwa obywatelskiego i uzupełniać braki 108 raportu rządowego. Listy zagadnień wskazanych w Wytycznych Komitetu nie należy traktować jako listy enumeratywnej, ale jako przykładowe wyliczenie kwestii związanych z implementacją danego przepisu, rozszerzyć ją należy o wszystkie inne zagadnienia związane z jego implementacją wynikające ze specyfiki danego państwa. Raport alternatywny ma być zrozumiały i przejrzysty bez konieczności zapoznawania się z raportem rządowym. Poparty powinien być badaniami naukowymi, statystykami oraz wiarygodnymi źródłami, w tym aktami prawnymi i orzecznictwem, wynikami badań naukowych, także prowadzonych przez agencje rządowe i organizacje pozarządowe, rządowymi statystykami, rządowymi publikacjami i dokumentami wyrażającymi stanowiska polityczne, zapisami debat parlamentarnych, organizacje publikacjami pozarządowe, naukowymi, publikacjami raportami prasowymi, opublikowanymi wywiadami z przez osobami z niepełnosprawnościami itp. Podobnie jak Wytyczne Komitetu Wytyczne IDA zawierają wskazania konkretnych treści niezbędnych do podania w raporcie alternatywnym w odniesieniu do każdego przepisu Konwencji. Przykładowo w odniesieniu do art. 12 Wytyczne IDA wyraźnie wskazują, że przesłaniem tego przepisu jest zmiana modelu substitute decision-making (ubezwłasnowolnienia i opieki) na model supported decisionmaking (pełnej zdolności do czynności prawnych ze wsparciem w procesie podejmowania decyzji), co z reguły wymaga zmian w Kodeksie cywilnym. Według IDA obowiązkiem państw jest likwidacja ubezwłasnowolnienia i systemu opieki, który odbiera lub ogranicza osobom z niepełnosprawnościami pełną zdolność do czynności prawnych, w tym likwidacja przepisów o przymusowym umieszczaniu w szpitalu psychiatrycznym z powodu braku zdolności do czynności prawnych, czy przepisów odbierających osobom z niepełnosprawnościami zarząd nad własnym mieniem i zdolność podejmowania decyzji finansowych. Z kolei powinny zostać wprowadzone przepisy regulujące różne formy wsparcia w zależności od konkretnej sytuacji danej osoby z niepełnosprawnością, rodzaju tej niepełnosprawności i jej stopnia, a także zdolności komunikacji tej osoby z innymi. Wprowadzone powinny być zabezpieczenia przed nadużyciami we wszystkich przypadkach substitute decision-making, mające na celu zapewnienie poszanowania woli osoby z niepełnosprawnością, tak by unikać ustanawiania jakiejkolwiek formy wsparcia wbrew woli tej osoby. Ponadto wszystkie decyzje sądowe w tym zakresie powinny podlegać okresowej weryfikacji. Wobec powyższego IDA sugeruje, że raport alternatywny powinien odpowiadać na następujące pytania: 1. Czy obowiązujące przepisy przewidują 109 możliwość ograniczenia osobom z niepełnosprawnością w sferze zdolności w procesie podejmowania decyzji (zwaną zdolnością funkcjonalną, umysłową lub zdolnością zawierania umów – tzw. contractual disability) zdolności do czynności prawnych w zakresie decyzji należących do sfery życia osobistego. Jeśli tak, to jakie kroki państwo podjęło, by zmienić te przepisy zgodnie z założeniami Konwencji? 2. Czy istnieją jakieś formy ubezwłasnowolnienia (opieki) albo inne formy substitute decision-making, czy też przymusowej ochrony prawnej? Jakie kroki zostały podjęte dla zniesienia stosowania powyższych środków i zapewnienia uznania pełnej zdolności do czynności prawnych osób z niepełnosprawnościami oraz zapewnienia im wsparcia w wykonywaniu tej zdolności zgodnie z własnymi wyborami życiowymi? 3. Jakie kroki zostały przedsięwzięte dla zabezpieczenia osób z niepełnosprawnościami przed nadużyciami ze strony osób je wspierających, które w rzeczywistości manipulują nimi dążąc do podjęcia przez nie błędnych decyzji? 4. Czy osoby z niepełnosprawnościami są ograniczane w uprawnieniu do zawierania umów, w szczególności finansowych? 5. Czy zdolność do czynności prawnych obejmuje uprawnienie do wyrażania zgody albo sprzeciwu na leczenie i poddanie się eksperymentom badawczym? 6. Jakie prawne środki są przewidziane dla zapewnienia, że decyzja dotycząca własnego leczenia jest faktycznie świadoma i swobodna? 7. Czy istnieją przepisy zezwalające na instytucjonalizację lub przymusowe leczenia na podstawie uznania, że osoba jest niezdolna do podjęcia decyzji w tym zakresie? 8. Czy organizacje osób z niepełnosprawnościami, w szczególności działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami psychospołeczną lub intelektualną, są zaangażowane w nowelizację powyższych przepisów? Z kolei, jeśli chodzi o art. 23, to IDA wskazuje, że raport alternatywny powinien omawiać takie kwestie, jak: 1. Czy istnieją bezpośrednie lub pośrednie ograniczenia w dostępie osób z niepełnosprawnościami do instytucji małżeństwa (jak np. konieczność przedstawienia świadectwa zdrowia)? 2. Czy osoby z niepełnosprawnościami mogą adoptować dzieci lub tworzyć rodzinę zastępczą albo sprawować podobną formę opieki? 3. Czy prawo lub praktyka sądowa dyskryminują osoby z niepełnosprawnościami w sytuacji rozwodu albo separacji? 4. Czy rodzice dzieci z niepełnosprawnościami mają zapewnione wsparcie w procesie wychowawczym? 5. Czy istnieją przepisy bezpośrednio lub pośrednio prowadzące do rozdzielenia dziecka od rodziny z powodu niepełnosprawności jego lub rodziców? 6. Czy prawo lub procedury dotyczące ustanawiania opieki rodzicielskiej nad dzieckiem w przypadku konfliktu rodziców dyskryminują rodzica 110 z niepełnosprawnością? 7. W przypadkach gdy dobro dziecka z niepełnosprawnością prowadzi do konieczności oddzielenia go od rodziny, czy istnieją środki zapewniające mu możliwość zamieszkania z dalszą rodziną albo w rodzinnych formach opieki zastępczej? 8. Czy dzieci z niepełnosprawnością są chronione przed przymusową instytucjonalizacją? Czy rodzice mogą umieścić dziecko w instytucji? Czy sąd może w imię dobra dziecka umieścić je szpitalu psychiatrycznym lub podobnej instytucji? 9. Czy prawo zapobiega przymusowej sterylizacji osób z niepełnosprawnościami, w szczególności kobiet i dziewcząt? Analogiczne szczegółowe kwestie do omówienia w raporcie alternatywnym wskazane są w Wytycznych IDA w odniesieniu do każdego przepisu Konwencji. Wytyczne IDA zawierają również wiele wskazówek technicznych dotyczących edycji raportu alternatywnego. Wskazują m.in., iż optymalnie powinien on być złożony do Komitetu w okresie do sześciu miesięcy po raporcie rządowym (najpóźniej na dwa miesiące przed planowanym pierwszym posiedzeniem Komitetu poświęconym ocenie raportu rządowego danego państwa). To umożliwi z jednej strony przygotowanie go na bazie gotowego już raportu rządowego, z drugiej natomiast pozwoli Komitetowi wziąć go pod uwagę przed przygotowaniem listy dodatkowych pytań do strony rządowej. Raport należy przedstawić Komitetowi w jednym z języków oficjalnych ONZ, najlepiej po angielsku, ponieważ Komitet nie tłumaczy dokumentów dostarczonych przez społeczeństwo obywatelskie. W przypadku dostarczenia raportu w innym języku, przynajmniej streszczenie lub abstrakt powinny być po angielsku. Raport powinien być dostarczony w wersji elektronicznej oraz w 25 egzemplarzach wersji papierowej. Raport alternatywny przedstawiła m.in. Hiszpania. Przygotowywała go CERMI. CERMI stworzyła specjalny komitet do napisania tego raportu. W skład komitetu wchodziły organizacje z niepełnosprawnościami, przedstawiciele pozarządowe inne administracji działające organizacje publicznej praw oraz na rzecz człowieka, ośrodków osób prawnicy, uniwersyteckich. Podstawowym problemem przy przygotowaniu raportu okazał się brak statystyk i w ogóle jakikolwiek danych liczbowych. Raport alternatywny został przedstawiony Komitetowi w grudniu 2010 roku (raport rządowy – w maju 2010 roku). Obecnie przygotowywany jest m.in. raport alternatywny w Belgii. Przygotowaniem raportu alternatywnego zajęła się belgijska organizacja parasolowa zrzeszająca 19 organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Prace nad raportem rozpoczęte zostały w lutym 2011 roku, a więc równolegle do prac nad raportem rządowym. W przygotowaniu raportu uczestniczy wiele 111 organizacji pozarządowych, tak regionalnych, jak i lokalnych. IDA pomogła przygotować formalną strukturę raportu oraz ankiety do zbierania danych z terenu. Informacje uzyskiwane są bezpośrednio od osób z niepełnosprawnościami oraz organizacji działających na ich rzecz. Wszystkie dane zapisywane są w identycznym formacie (przygotowanym przez IDA) składającym się z czterech punktów: 1. treść artykułu Konwencji, 2. wytyczne ONZ, jakie treści powinny zostać omówione, 3. wytyczne IDA, jakie treści powinny zostać omówione, 4. odpowiedź danej organizacji lub osoby, z którą przeprowadzono wywiad. Organizacja parasolowa ma zebrać wszystkie uzyskane dane i przetworzyć na jeden spójny tekst. Organizacje pozarządowe belgijskie planują go złożyć w ONZ pod koniec 2012 roku, a więc ponad rok po złożeniu raportu rządowego. 3. Monitoring ONZ sprawowany przez Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami na przykładzie Hiszpanii Raporty są z zasady oceniane przez Komitet w kolejności ich wpływu (choć nie było tak w przypadku Hiszpanii, która złożyła raport jako pierwsza, a oceniana była po Tunezji). Ze względów finansowych, Komitet, który składa się z 18 członków, w tym 15 osób z niepełnosprawnościami, z różnych krajów i grup językowych, obraduje jedynie dwa razy do roku na tygodniowych sesjach. Do chwili obecnej odbyło się 6 takich sesji, co pozwoliło na ocenę i przyjęcie dwóch raportów krajowych: Tunezji i Hiszpanii. Każdy raport jest omawiany na dwóch spotkaniach. Na pierwszym z nich Komitet przeprowadza wstępną analizę raportu i przygotowuje listę pytań dodatkowych, na które chce uzyskać odpowiedź od rządu ocenianego państwa, przed spotkaniem ze stroną rządową i przyjęciem wskazówek do dalszej realizacji. Spotkanie w celu przygotowania listy pytań jest w zasadzie niejawne, choć Komitet może na nie zaprosić przedstawicieli organizacji, które przygotowały raport alternatywny. W tym celu należy złożyć dwa miesiące przed sesją pisemny wniosek do Komitetu. W takim przypadku organizacja jest proszona o ustne wystąpienie na temat najważniejszych, według jej uznania, przepisów Konwencji. Wystąpienie nie może trwać dłużej niż 15 minut i powinno prezentować różnice ze względu na płeć i wiek oraz wskazywać inne powody, które zwiększają zagrożenie naruszenia praw osób z niepełnosprawnościami. Z wyjątkiem odmiennego wniosku spotkanie z organizacją jest jawne. Państwo na listę pytań dodatkowych odpowiada na piśmie w wyznaczonym przez Komitet terminie, najpóźniej sześć tygodni przed wyznaczoną datą kolejnej 112 sesji. Odpowiedzi powinny być precyzyjne i krótkie, by całość nie przekraczała 30 stron. Także organizacje, które przygotowały raport alternatywny, mogą przedłożyć swoje odpowiedzi. do rządowych Przykładowo odpowiedzi na CERMI dodatkowe przygotowała pytania takie Komitetu. alternatywne Przedstawienie odpowiedzi na listę pytań dodatkowych pozwala również na zaktualizowanie raportu, co jest o tyle ważne, że już obecnie od czasu jego złożenia do momentu oceny mija ok. roku, a przy coraz liczniej składanych raportach czas ten będzie się zasadniczo wydłużał. Lista pytań dodatkowych do Hiszpanii dotyczyła w zasadzie wszystkich artykułów Konwencji. Przykładowo odnośnie do art. 12 Komitet prosił o doprecyzowanie, ile osób z niepełnosprawnościami znajduje się pod opieką prawną (jest ubezwłasnowolnionych) oraz ile wydano orzeczeń znoszących ubezwłasnowolnienie. Ponadto Komitet prosił o wytłumaczenie, w jaki sposób – mając na uwadze brak wyraźnych gwarancji prawnych – weryfikuje się, czy opiekun na pewno działa w interesie podopiecznego. Dodatkowo Hiszpania została zobowiązana do podania informacji na temat planowanych środków zastąpienia substitute decision-making na rzecz supported decision-making, zgodnie z duchem Konwencji. Następnie raport i odpowiedzi dodatkowe są weryfikowane na sesji plenarnej, na którą wstęp jest otwarty dla publiczności, także organizacji pozarządowych (CERMI była obecna podczas prezentacji strony rządowej Hiszpanii) oraz przedstawicieli innych państw, które np. chciałyby poznać zwyczaje i procedurę pracy Komitetu w ramach przygotowania się na ocenę własnego raportu (np. delegacja rządu hiszpańskiego była obecna na spotkaniu Komitetu z Tunezją). Delegacja rządowa powinna być kierowana przez osobę w stopniu ministra i zawierać w swoim gronie także przedstawicieli władzy ustawodawczej oraz sądownictwa. Państwo, którego raport jest oceniany, jest zapraszane na sesję (z reguły są to dwa spotkania w ciągu jednego dnia po 3 godziny, ale możliwe jest przedłużenie sesji na dodatkowe 3 godziny kolejnego dnia), podczas której jego przedstawiciele udzielają jeszcze dodatkowych odpowiedzi na pytania członków Komitetu. Z doświadczenia Hiszpanii wynika, że są to pytania bardzo szczegółowe i konkretne, np. ile kosztuje wykształcenie ucznia z niepełnosprawnością od pierwszej klasy szkoły podstawowej do końca studiów? Spotkanie ma formę raczej dialogu niż przesłuchania – członkowie Komitetu, oprócz zadawania pytań, mogą również komentować wystąpienia strony rządowej. Celem tego, z założenia konstruktywnego, dialogu ma być wspólne przyjrzenie się dokonanym postępom 113 w implementacji Konwencji, a także zdefiniowanie trudności w tym procesie oraz wyznaczenie priorytetów na kolejne lata. W przypadku Hiszpanii w dzień przed spotkaniem ze stroną rządową, odbyło się spotkanie CERMI z Komitetem. Spotkanie to miało miejsce za drzwiami zamkniętymi, także dla strony rządowej. Trwało 30 minut, w czasie których przedstawiciele CERMI mieli okazję przedstawić ustnie swoje stanowisko w odniesieniu do stopnia implementacji Konwencji w Hiszpanii oraz własne rekomendacje. Następnego dnia po spotkaniu ze stroną rządową, Komitet przedstawia swoją ocenę raportu, w której podkreśla zarówno pozytywne aspekty procesu implementacji Konwencji w danym państwie, jak i trudności z jej wdrożeniem oraz podstawowe zagadnienia, jakie powinny być wzięte pod uwagę w najbliższym czasie. Komitet udziela też państwu konkretnych sugestii i rekomendacji działań, jak również wskazuje termin przedłożenia kolejnego raportu. Te wnioski końcowe i rekomendacje są przygotowywane przez członka Komitetu wyznaczonego jako sprawozdawca dla danego państwa, a następnie na spotkaniu niejawnym przyjmowane w głosowaniu przez cały Komitet. We wskazaniach Komitetu dla rządu hiszpańskiego zostało uwzględnionych 80% rekomendacji CERMI. Nie miało to miejsca w przypadku Hiszpanii, ale dopuszczalne jest, by po sesji z udziałem strony rządowej, a przed przyjęciem wniosków końcowych i rekomendacji, Komitet spotkał się nieformalnie z przedstawicielami organizacji, która przygotowała raport alternatywny. Celem tego spotkania ma być wypracowanie punktów kluczowych, których powinny dotyczyć wnioski końcowe oraz wskazanie konkretnych z niepełnosprawnościami w rekomendacji danym dla państwie. poprawienia Organizacja ma sytuacji osób wtedy także możliwość zasugerowania, jakie kwestie powinny zostać uznane za priorytetowe, oraz jakie terminy powinny być wskazane dla ich realizacji. Wnioski końcowe i rekomendacje ogłaszane są publicznie, a następnie przesyłane do państwa, które złożyło raport oraz do Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Są one także – podobnie jak raporty rządowe i listy pytań dodatkowych – ogłaszane na stronie internetowej Komitetu29. Jeśli chodzi o Hiszpanię, Komitet docenił starania rządu prowadzące do przyjęcia Konwencji, a następnie jej praktycznego wcielenia w życie. W szczególności pozytywnie ocenił starania związane z respektowaniem zakazu 29 http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/CRPDIndex.aspx 114 dyskryminacji, zasady wyrównywania szans oraz myślenia w duchu powszechnej dostępności. Wśród priorytetów na przyszłość Komitet wymienił konieczność dalszego zwalczenia dyskryminacji i zapewnienia równych szans także osobom z głębokim stopniem niepełnosprawności. Wskazał na konieczność podnoszenia świadomości prawnej osób z niepełnosprawnościami, rozszerzenia im dostępu do darmowej pomocy prawnej, aby zwiększyć ich możliwości korzystania z prawnych środków – zarówno karnych, jak i cywilnych, ale także pozasądowych (np. mediacji) – w przypadkach naruszenia ich praw człowieka lub dyskryminacji. Komitet uznał również za ważny obszar przyszłych działań zwiększenie aktywnego udziału osób z niepełnosprawnościami oraz ich organizacji w życiu politycznym na poziomie regionalnym. Wspomniał przy tym o konieczności politycznego zaangażowania dzieci z niepełnosprawnościami. Komitet odniósł się w swoich rekomendacjach do większości przepisów Konwencji. Przykładowo w kwestii art. 12 Komitet jednoznacznie potępił, że Hiszpania nie podjęła żadnych kroków zmierzających do zastąpienia substitute decision-making przez supported decision-making. Komitet rekomendował wobec tego, by dokonano odpowiednich zmian prawnych w zakresie opieki i kurateli zmierzających do usunięcia środków odbierających lub ograniczających osobom z niepełnosprawnościami zdolność do czynności prawnych oraz mających na celu wprowadzenie środków prawnych pozwalających na zapewnienie im wsparcia w podejmowaniu decyzji przy pełnym poszanowaniu autonomii i preferencji życiowych. Poza zmianami prawnymi Komitet wskazał na konieczność przeprowadzenia szkoleń dla właściwych służb publicznych z zakresu prawa do autonomii oraz dostępnych form supported decision-making, jak też poszanowania decyzji podjętych w ten sposób. Ponadto (w odniesieniu do art. 19) Komitet nakazał zwiększenie środków finansowych przeznaczanych na adekwatną do konkretnych potrzeb asystę dla osób z niepełnosprawnościami. W zakresie prawa do wolności (art. 14) Komitet nakazał rewizję przepisów dotyczących przymusowej hospitalizacji, w szczególności osób z niepełnosprawnościami psychospołeczną lub intelektualną, by system ochrony zdrowia psychicznego opierał się na swobodnej i świadomej zgodzie osoby z niepełnosprawnością. Jeśli chodzi o prawo do życia, to Komitet wskazał na konieczność zapewnienia, by wszystkie osoby z niepełnosprawnościami miały prawo do wyrażenia świadomej zgody na wszystkie formy leczenia, a w szczególności na odstąpienie od terapii, w tym karmienia i innych środków podtrzymujących życie. Komitet rekomendował również zniesienie różnicy w okresach dopuszczalnego usunięcia ciąży, w przypadku gdy przyczyną 115 takiej decyzji jest wyłącznie niepełnosprawność płodu, w stosunku do innych przyczyn legalnej aborcji. Komitet zobowiązał Hiszpanię do przedłożenia kolejnego raportu do dnia 3 grudnia 2015 roku. Komitet nie ma mocy prawnej, by zmusić państwo do realizacji swoich rekomendacji. Jedynym systemem kontroli ich wprowadzenia w życie jest system monitoringu krajowego oraz międzynarodowego (w ramach kolejnego raportu do ONZ). Stąd duży nacisk sam Komitet kładzie na monitorujące działania organizacji pozarządowych, które w kolejnym raporcie alternatywnym będą miały okazję przedstawić mu stopnień realizacji przez państwo poprzednich wytycznych. Komitet może także wyznaczyć jednego ze swoich członków jako sprawozdawcę do przeprowadzenia follow-up realizacji kwestii uznanych we wnioskach końcowych za priorytetowe. Sprawozdawca przygotuje dla Komitetu raport w oparciu o informacje uzyskane od organizacji pozarządowych oraz strony rządowej. Uwaga bibliograficzna: Opracowanie przygotowano na podstawie danych uzyskanych podczas Work Forum on the Implementation of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities, zorganizowanego w Brukseli przez European Commission DG Justice we współpracy z EDF w dniach 26-27 października 2011 r. oraz korzystając z następujących dokumentów: 1. Fourth Disability High Level Group Report on the Implementation of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities, maj 2011 r. 2. Final Report of the Work Forum on the Implementation of Article 33 of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities zorganizowanego przez Radę UE pod prezydencją Belgii w Brukseli w dniach 18-19 listopada 2010 r. 3. UN Human Rights, Monitoring the Convention on the Rights of Persons with Disabilities. Guidance for human rights monitors. Professional training series nr 17, Nowy Jork-Genewa, 2010 r. 4. Council Decision z dnia 26 listopada 2009 r. concerning the conclusion, by the European Community, of the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (2010/48/EC) 5. Council Code of Conduct between the Council, the Member States and the Commission setting out internal arrangements for the implementation by and representation of the European Union relating to the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (2010/C 340/08) 116 6. Federal Government Commissioner for Matters relating to Disabled Persons (Niemcy), Strategy for the Work of the Coordination Mechanizm in accordance with Article 33 of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities 7. Committee on the Rights of Persons with Disabilities, Second session, Guidelines on treaty-specific document to be submitted by states parties under article 35, paragraph 1, of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities Genewa, 19–23 października 2009 r. 8. International Disability Aliance, Guidance Document Effective Use Of International Human Rights Monitoring Mechanisms To Protect The Rights Of Persons With Disabilities, maj 2010r. 9. Raporty krajowe Austrii, Belgii, Czech, Danii, Niemiec, Szwecji, Węgier i Wielkiej Brytanii dostępne na stronie internetowej Komitetu ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami, http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/futuresessions.aspx 10. Raport rządowy i alternatywny Hiszpanii, lista pytań dodatkowych do Hiszpanii oraz konkluzje i rekomendacje Komitetu wobec Hiszpanii dostępne na stronie internetowej Komitetu ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami, http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/Session6.aspx 11. http://www.un.org/disabilities/ 12. strony internetowe właściwych ministerstw i organizacji pozarządowych wskazane w tekście. 117 Narody Zjednoczone Zgromadzenie Ogólne A/66/121 dostęp: powszechny 7 lipca 2011 język oryginału: angielski Sesja sześćdziesiąta szósta Punkt 28 (b) wstępnego porządku obrad Rozwój społeczny - sytuacja społeczna świata, młodzież, starzenie się społeczeństw, osoby niepełnosprawne i rodzina Sytuacja Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz jej Protokołu Fakultatywnego – Sprawozdanie Sekretarza Generalnego Streszczenie Niniejsze sprawozdanie, przedłożone zgodnie z uchwałą Zgromadzenia Ogólnego nr 64/154, przedstawia w zarysie sytuację Konwencji NZ o prawach osób niepełnosprawnych. Zawiera informacje na temat sygnatariuszy i ratyfikacji Konwencji oraz jej Protokołu Fakultatywnego, sesji od drugiej do piątej Komitetu Praw Osób Niepełnosprawnych, monitoringu wdrażania Konwencji poprzez organizowanie konferencji państw-stron, a także bieżących wysiłków podejmowanych przez rządy w celu ratyfikacji i wprowadzenia Konwencji w życie. Sprawozdanie pokazuje również postęp, jaki Narody Zjednoczone zrobiły na drodze ku wdrożeniu Konwencji oraz opisuje działania podejmowane przez organizacje reprezentujące społeczeństwo obywatelskie, a także wielostronne inicjatywy oparte na partnerstwie. * A/66/50 11-40486 (E) 220711 A/66/121 Spis treści Spis treści ...............................................................................................................................2 I. Wstęp ..................................................................................................................................3 II. Konferencja państw-stron Konwencji NZ o prawach osób niepełnosprawnych ...................4 III. Komitet Praw Osób Niepełnosprawnych ............................................................................5 IV. Działania podjęte w celu wspierania Konwencji .................................................................5 A. Rządy państw ...............................................................................................................5 B. Organizacja integracji regionalnej ..............................................................................10 C. System Narodów Zjednoczonych ...............................................................................11 D. Organizacje pozarządowe ..........................................................................................21 E. Współpraca różnych grup interesariuszy ....................................................................22 ZAŁĄCZNIK ............................................................................................................................25 Lista podmiotów, które podpisały lub ratyfikowały Konwencję NZ o prawach osób niepełnosprawnych i jej Protokół Fakultatywny albo do nich przystąpiły, stan na 1 lipca 2011..................................................................................................................................25 11-40486 2 A/66/121 I. Wstęp 1. Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych przyjęto w grudniu 2006 r. Weszła ona w życie w maju 2008 r. Sekretarz Generalny przedłożył dotychczas Zgromadzeniu Ogólnemu dwa sprawozdania z przebiegu jej ratyfikowania i wdrażania (A/63/264 i A/64/128). 2. W uchwale 64/154 Zgromadzenie Ogólne zażądało, aby Sekretarz Generalny na sześćdziesiątej szóstej sesji przedłożył mu sprawozdanie o sytuacji Konwencji i jej Protokołu Fakultatywnego, a także o stanie ich wdrażania. 3. W dniu przedłożenia niniejszego sprawozdania Konwencję ratyfikowały 102 państwastrony i podpisało 149 sygnatariuszy. Protokół Fakultatywny ratyfikowały 62 państwa-strony i podpisało 90 sygnatariuszy. Lista podmiotów, które podpisały lub ratyfikowały Konwencję, a także tych, które do niej przystąpiły, znajduje się w załączniku do niniejszego sprawozdania. 4. Spośród 102 państw-stron Konwencji, 26 to państwa afrykańskie, 23 – azjatyckie, 15 – z Europy Wschodniej, 22 – z Ameryki Łacińskiej i Karaibów, a kolejnych 15 – z Europy Zachodniej i inne (w tym Unia Europejska). 5. Od przedłożenia ostatniego sprawozdania na temat sytuacji Konwencji do chwili obecnej akt ten ratyfikowało 47 podmiotów, 2 do niego przystąpiły, a 6 podpisało. Ponadto miało miejsce 17 ratyfikacji Protokołu Fakultatywnego (w tym ratyfikacja przez Unię Europejską jako regionalną organizację integracyjną), 3 państw do niego przystąpiło, a 5 podpisało. 6. W ostatnich dwóch latach wiele państw podjęło kroki w celu zharmonizowania prawa krajowego, uchwalenia nowych aktów prawnych i stworzenia nowych narodowych centrów koordynacyjnych, działających na rzecz ratyfikacji Konwencji i jej pełniejszego wdrożenia. Konwencja staje się stopniowo uznanym narzędziem procesu integracji i nadaje impetu działaniom na rzecz włączenia problemów niepełnosprawności do międzynarodowej agendy poświęconej rozwojowi. System Narodów Zjednoczonych wspiera aktywizację osób niepełnosprawnych na wszystkich szczeblach i zachęca do zawiązywania wielostronnych partnerstw w celu wprowadzania niepełnosprawności do głównego nurtu debaty publicznej oraz włączania osób niepełnosprawnych w proces rozwoju. 7. W obrębie systemu Narodów Zjednoczonych podejmowano wzmożone wysiłki w celu promocji ratyfikacji i wdrożenia Konwencji. We wrześniu 2010 r. w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych zorganizowano dzień traktatów w celu promocji 11-40486 3 A/66/121 podpisywania i ratyfikowania Konwencji. Podczas tego wydarzenia Konwencję ratyfikowały cztery państwa – Laotańska Republika Ludowo-Demokratyczna, Portugalia, Republika Czeska i Turcja. II. Konferencja państw-stron Konwencji praw osób niepełnosprawnych 8. Zgodnie z art. 40 Konwencji i w myśl decyzji podjętej na pierwszej sesji konferencji państw-stron (zob. CRPD/CSP/2008/4) drugą sesję konferencji państw-stron zwołano w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych w okresie 2 - 4 września 2009 r. Tematem sesji były „Środki prawne pozwalające na wdrożenie Konwencji praw osób niepełnosprawnych” (zob. CRPD/CSP/2009/SR.2). Odbyły się dwie dyskusje przy okrągłym stole – „Dostępność i rozsądne przystosowanie” oraz „Równość wobec prawa, dostęp do wymiaru sprawiedliwości, wsparcia i procesów decyzyjnych”. Podczas sesji prowadzono interaktywny dialog na temat wsparcia dla wdrożenia Konwencji ze strony Narodów Zjednoczonych, po czym miało miejsce nieformalne posiedzenie poświęcone pojawiającym się problemom pod hasłem „Globalny kryzys gospodarczy i ubóstwo a wdrożenie Konwencji”. Współprzewodniczyły mu Biuro konferencji państw-stron oraz przedstawiciele organizacji reprezentujących społeczeństwo obywatelskie. 9. Trzecią sesję konferencji państw-stron zwołano w dniach 1-3 września 2010 r. w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych pod hasłem „Integrowanie osób niepełnosprawnych poprzez wdrożenie Konwencji praw osób niepełnosprawnych” (zob. CRPD/CSP/2010/3). Podczas sesji przeprowadzono wybory, aby wyłonić 12 członków Komitetu Praw Osób Niepełnosprawnych. Podczas sesji odbyły się również dwa spotkania przy okrągłym stole – „Integracja i życie w społeczności lokalnej” oraz „Integracja i prawo do wykształcenia”, po których miał miejsce „Interaktywny dialog w przedmiocie wdrożenia Konwencji przez system Narodów Zjednoczonych”. Nieformalnemu posiedzeniu pod hasłem „Pojawiające się problemy – osoby niepełnosprawne w sytuacjach ryzyka i nadzwyczajnych okoliczności humanitarnych” współprzewodniczyły: Biuro konferencji państw-stron oraz przedstawiciele organizacji reprezentujących społeczeństwo obywatelskie. 10. W momencie przedkładania niniejszego sprawozdania trwały przygotowania do czwartej sesji konferencji państw-stron, która ma się odbyć w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych od 7 do 9 września 2011 r. pod hasłem 11-40486 4 A/66/121 „Umożliwianie rozwoju oraz realizowanie założeń Konwencji poprzez uczestnictwo, zatrudnienie i międzynarodową współpracę”. III. Komitet Praw Osób Niepełnosprawnych 11. Komitet Praw Osób Niepełnosprawnych1 rozpoczął na czwartej sesji w październiku 2010 r. oraz piątej sesji w kwietniu 2011 r. przegląd sprawozdań państw-stron. Komitet zapoznał się ze wstępnym sprawozdaniem Tunezji na otwartym posiedzeniu, prowadząc interaktywny dialog z delegacją z Tunezji, a także przyjął pierwsze uwagi podsumowujące (CRPD/C/TUN/CO/1). Na szóstej sesji we wrześniu 2011 r. Komitet zapoznał się również ze wstępnym sprawozdaniem Hiszpanii i przyjął listę spraw w ramach przygotowania do rozpatrzenia sprawozdania (CRPD/C/ESP/Q/1) 12. Komitet w 2009 r. zorganizował dni powszechnej debaty na temat artykułu 12 Konwencji (Równość wobec prawa) oraz w 2010 r. na temat artykułu 9 (Dostępność) w celu uzyskania wsparcia przy wypracowywaniu komentarzy na temat tych zagadnień. W debacie uczestniczyli m.in. przedstawiciele państw-stron oraz społeczeństwa obywatelskiego. 13. Najważniejsze decyzje Komitetu dotyczyły postulatu podjęcia działań w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym pełnego dostępu do posiedzeń organów praw człowieka. Komitet postulował również, aby brać pod uwagę wszystkie aspekty dostępności, w tym szkolenie, zapewnienie dokumentów w Braille’u, a także w łatwych do czytania i zrozumiałych formatach, tłumaczeń na język migowy i innych odpowiednich form wsparcia oraz właściwych technologii i systemów informacyjnokomunikacyjnych. 14. Komitet wydał oświadczenia o klęskach żywiołowych w Chile, Chinach, na Haiti i w Pakistanie, wzywając do podjęcia kroków w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym ochrony i bezpieczeństwa oraz włączenia ich w procesy decyzyjne. IV. Działania podjęte w celu wspierania Konwencji A. Rządy państw 15. Niniejszy rozdział zawiera streszczenie 41 sprawozdań przedłożonych przez rządy państw w odpowiedzi na notę werbalną z dnia 15 marca 2011 r., w której Sekretariat zwrócił się z prośbą o udzielenie informacji o postępach poczynionych w odniesieniu 1 Więcej informacji na temat Komitetu i jego prac można uzyskać na stronie internetowej: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/CRPDIndex.aspx. 11-40486 5 A/66/121 do Konwencji i Protokołu Fakultatywnego. Sprawozdania wpłynęły od następujących państw: Andora, Arabia Saudyjska, Argentyna, Australia, Boliwariańska Republika Wenezueli, Bośnia i Hercegowina, Burkina Faso, Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, Chiny, Etiopia, Filipiny, Grecja, Grenada, Gruzja, Gujana, Hiszpania, Holandia, Indonezja, Japonia, Jordania, Kamerun, Kanada, Katar, Kolumbia, Kongo, Kostaryka, Litwa, Maroko, Meksyk, Włochy, Oman, Peru, Polska, Senegal, Słowacja, Słowenia, Syryjska Republika Arabska, Szwecja, Tajlandia, Turcja i Turkmenistan. 1. Postęp na drodze do ratyfikacji Konwencji 16. Niektóre państwa, które podpisały Konwencję, w tym była Jugosłowiańska Republika Macedonii, Gujana, Holandia, Indonezja, Kongo i Polska, poinformowały o krokach podjętych w celu jej ratyfikacji. 17. Następujące rządy państw poinformowały o postępach poczynionych w ustawodawstwie krajowym na drodze do ratyfikacji Konwencji: a) Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, w ramach narodowej strategii zwiększania praw osób niepełnosprawnych, podjęła kroki w celu przeprowadzenia analizy i zharmonizowania ustawodawstwa krajowego pod kątem ratyfikacji Konwencji. b) Gujana uchwaliła w roku 2010 ustawę o osobach niepełnosprawnych i skupia się na jej wdrożeniu przed ratyfikacją Konwencji. c) Holandia zdecydowała się ratyfikować Konwencję. Oczekuje się, że nastąpi to w tym roku. d) Indonezja włączyła ratyfikację Konwencji do Narodowego Planu na rzecz Praw Człowieka na lata 2011-2014, jeszcze w bieżącym roku zamierza poddać tę kwestię pod obrady parlamentu. e) Japonia przygotowała projekt nowelizujący podstawową ustawę o osobach niepełnosprawnych. Zmiany mają na celu wsparcie uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społeczeństwa i zapewnienie im środków do życia. Projekt poddano pod obrady parlamentu w kwietniu 2011 r. f) Kamerun uchwalił ustawę nr 2010/002 z 13 kwietnia 2010 r., promującą społeczną, gospodarczą i polityczną integrację osób niepełnosprawnych. Ustawa zawiera środki potrzebne do wdrożenia Konwencji oraz egzekwowania przestrzegania jej postanowień. 11-40486 6 A/66/121 g) Kongo jest w trakcie ratyfikacji Konwencji po tym, jak uznało jej postanowienia, przyjmując Narodowy Plan Działań na rzecz Osób Niepełnosprawnych. h) Polska dokonała szczegółowego przeglądu ustawodawstwa krajowego w celu określenia zmian niezbędnych do tego, aby było ono zgodne z Konwencją. Jest to pierwszy krok do jej ratyfikacji. 2. Dostosowanie do Konwencji ustawodawstwa krajowego i praktyki 18. Kilka państw-stron poinformowało o postępach w dostosowywaniu do Konwencji ustawodawstwa krajowego: a) Argentyna zorganizowała międzynarodową konferencję poświęconą nowemu porządkowi prawnemu w przedmiocie zdolności do czynności prawnych osób niepełnosprawnych intelektualnie. Celem tego wydarzenia było stworzenie forum dla debaty nad konsekwencjami zmian wprowadzanych w związku z przyjęciem Konwencji. Ponadto, zgodnie z art. 13 Konwencji, niektóre jurysdykcje w Argentynie pozwalają już osobom niewidomym być świadkami na ślubach. b) Bośnia i Hercegowina podjęły decyzję o utworzeniu Rady ds. Osób Niepełnosprawnych, której zadaniem będzie promowanie współpracy między rządem i działami jego administracji a stowarzyszeniami osób niepełnosprawnych. c) Filipiny powołały w kwietniu 2010 r. Urząd ds. Osób Niepełnosprawnych. Krajowe agencje rządowe podjęły kroki wspierające wdrożenie ustawy o dostępności i innych ustaw, aby dalej promować prawa i integrację osób niepełnosprawnych. d) Senegal uchwalił ustawę o orientacji społecznej, dotyczącą wdrożenia Konwencji. W maju 2011 r. komitet techniczny spotkał się z premierem w celu przedyskutowania kwestii związanych z tym aktem prawnym. e) Słowenia uchwaliła ustawę o równych szansach dla osób niepełnosprawnych w świetle Konwencji. Ten dwuczęściowy akt prawny zakazuje dyskryminacji z powodu niepełnosprawności, a także przewiduje środki wyrównywania szans dla osób niepełnosprawnych. f) Tajlandia uchwaliła nową ustawę o niepełnosprawności dotyczącą przeciwdziałania dyskryminacji, zwiększania praw, podnoszenia jakości życia i dostępu do edukacji. Celem tego aktu prawnego jest ulepszenie standardów prawnych, aby zapewnić przestrzeganie praw osób niepełnosprawnych. g) Turkmenistan uchwalił ustawę o kształceniu, która gwarantuje warunki niezbędne do zapewnienia osobom niepełnosprawnym edukacji, w tym 11-40486 7 A/66/121 wykształcenia zawodowego. Ustawa o kulturze już uwzględnia potrzeby osób niepełnosprawnych w czasie planowania i przeprowadzania wydarzeń kulturalnych 3. Wdrażanie i monitorowanie na szczeblu krajowym 19. Kilka państw-stron poinformowało o postępach w rozwijaniu i/lub umacnianiu krajowych ram promocji, ochrony i monitoringu Konwencji: a) Arabia Saudyjska, poprzez Centrum ds. Badań nad Niepełnosprawnością im. Księcia Salmana, niepełnosprawnością, powołała a także komitet wykonawczy komitet, którego do badań zadaniem nad będzie przygotowywanie sprawozdań z wdrażania Konwencji. b) Argentyńskie Ministerstwo Pracy, Zatrudnienia i Zabezpieczenia Społecznego powołało Komitet Techniczny, który będzie kontrolował monitorowanie wdrażania artykułów 16, 27 i 28 Konwencji. c) Chiny przedłożyły swoje pierwsze sprawozdanie krajowe na temat wdrożenia Konwencji. Poinformowały ponadto, że trwają prace nad ustawą o zdrowiu psychicznym i szeregiem rozporządzeń, w tym rozporządzeniem o rehabilitacji i rozporządzeniami o budownictwie bez barier. d) Hiszpania dekretem królewskim wyznaczyła Narodową Radę ds. Niepełnosprawności jako urząd odpowiedzialny za wdrożenie Konwencji. Rada ta z kolei powołała pierwszy niezależny organ, zgodnie z art. 33.3 Konwencji. e) Jordania skorygowała poprzednią strategię społeczną na lata 2010-2015, włączając w nią kwestie związane z równością płci i niepełnosprawnością. f) Kanada pracuje obecnie nad swoim pierwszym sprawozdaniem dla Komitetu Praw Osób Niepełnosprawnych. Ma ono zostać przedłożone w kwietniu 2012 r. g) Kongo powołało Narodowy Komitet ds. koordynacji, monitoringu i ewaluacji narodowego planu dla osób niepełnosprawnych. Rząd, we współpracy z Funduszem Ludnościowym Narodów Zjednoczonych (UNFPA), zorganizował również seminarium poświęcone Konwencji. h) Kostaryka wyznaczyła Narodową Radę ds. Rehabilitacji i Kształcenia Specjalnego (CNREE) jako agencję odpowiedzialną za monitorowanie wdrażania Konwencji i przygotowywanie stosownych rozporządzeń. i) Litewska Rada ds. Osób Niepełnosprawnych, działająca w ramach Ministerstwa Zabezpieczenia Społecznego i Pracy, oraz Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich 11-40486 8 A/66/121 ds. Równości Szans działają jako niezależne instytucje, których celem jest promocja, ochrona i monitoring wdrażania Konwencji. j) Oman przygotowuje narodowy plan związany z opieką nad osobami niepełnosprawnymi i rehabilitacją, a także włączaniem osób niepełnosprawnych w procesy rozwojowe. k) Syryjska Republika Arabska, zgodnie z Konwencją, powołała narodową radę w celu wdrożenia polityk i strategii dotyczących niepełnosprawności. l) Szwecja przedłożyła Radzie Praw Osób Niepełnosprawnych pierwsze sprawozdanie w styczniu 2011 r. m) Tajlandia, poprzez Niepełnosprawnych, Narodowy Komitet powołała we ds. Rozszerzenia wszystkich prowincjach Praw Osób podkomitety działające w celu wdrożenia polityk i poprawy ochrony osób niepełnosprawnych na szczeblu lokalnym. n) Turcja zorganizowała w Ankarze w marcu 2011 r. spotkanie poświęcone wdrażaniu Konwencji na szczeblu narodowym i monitoringu w państwach europejskich. o) Włochy powołały Narodowy Komitet Obserwacyjny ds. Sytuacji Osób Niepełnosprawnych, którego zadaniem jest działalność związana z wdrażaniem i monitorowaniem Konwencji. 4. Inne środki służące wdrażaniu Konwencji 20. Kilka państw poinformowało o innych środkach podejmowanych w celu wdrożenia Konwencji m.in. o postępach w obszarze dostępności, rehabilitacji przy wsparciu społeczności lokalnej, kwestiach sektorowych i innych inicjatywach: a) Argentyna zdecydowała, że podczas wszystkich wystąpień prezydenta, transmitowanych przez telewizję publiczną, należy zapewnić tłumaczenie symultaniczne na język migowy, zgodnie z art. 66 nowej ustawy o usługach w zakresie komunikacji audiowizualnej. Inne środki podejmowane przez Argentynę to m.in. dofinansowanie samozatrudnienia i mikroprzedsiębiorczości osób niepełnosprawnych, a także dostępu do audycji cyfrowych. b) Australia zainicjowała pierwszą strategię wsparcia dla osób niepełnosprawnych pod hasłem „Rozwój dla wszystkich: w kierunku włączenia osób niepełnosprawnych do australijskiego programu pomocy na lata 2009-2014”. c) Boliwariańska Republika Wenezueli, poprzez Misję im. José Gregoria Hernándeza, włączyła niepełnosprawnym mechanizmy opieki do 11-40486 9 na wytycznych rzecz dla zapewnienia państw osobom członkowskich A/66/121 Boliwariańskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób Niepełnosprawnych w naszej Ameryce (ALBA)2. d) Chiny opracowały Narodowy Plan Działań w zakresie Praw Człowieka na lata 2009-2010, który zakłada krótkookresowy cel ochrony praw człowieka z uwzględnieniem osób niepełnosprawnych. Inne podjęte środki to m.in. rozszerzenie ochrony w ramach systemu zabezpieczenia społecznego oraz poprawa edukacji dzieci o szczególnych potrzebach. e) Jordania, we współpracy z organizacją „Handicap International”, zorganizowała kampanię zbierania danych w celu określenia udziału osób niepełnosprawnych w populacji miast i wsi. f) Kongo zorganizuje w 2011 r. seminarium na temat szkół integracyjnych w tym kraju. Prace Komitetu ds. Reformy Administracyjnej, który zajmuje się kwestią odszkodowań dla osób niepełnosprawnych w następstwie wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych, zostały wznowione w lutym 2011 r. g) Kostaryka stworzyła Narodowy Rejestr Statystyk o Niepełnosprawności (RED). Narodowa Polityka dotycząca Niepełnosprawności przyjęta na lata 2011-2021 zostanie wykorzystana jako strategia instytucji publicznych do skutecznej promocji poszanowania i gwarancji praw osób niepełnosprawnych. Ponadto rząd włączył pytania dotyczące typów niepełnosprawności do ostatniego spisu powszechnego. h) Oman, w odpowiedzi na dekret królewski, opracowuje obecnie bazę danych o osobach niepełnosprawnych. Baza ta zostanie wykorzystana w celu dalszej promocji integracji osób niepełnosprawnych w społeczeństwie i rozwoju. i) Turkmenistan, poprzez Narodowy Instytut na rzecz Demokracji i Praw Człowieka, otworzył Centrum Informacyjne o Prawach Człowieka w celu promocji postępów w zakresie praw człowieka, w tym praw osób niepełnosprawnych. B. Organizacja integracji regionalnej 21. Komisja Europejska przyjęła europejską Strategię w sprawie niepełnosprawności na lata 2010-2020, aby zmierzyć się z problemami nierówności i wykluczenia społecznego. Ogólny cel strategii, zatytułowanej „Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier”, to zwiększenie możliwości osób niepełnosprawnych poprzez rozwój gospodarczy i społeczny. W ramach strategii 2 Członkami stowarzyszenia ALBA są Antigua i Barbuda, Boliwariańska Republika Wenezueli, Dominika, Ekwador, Kuba, Nikaragua, Saint Vincent i Grenadyny oraz Wielonarodowe Państwo Boliwia. 11-40486 10 A/66/121 na szczeblu Unii Europejskiej podejmowane są działania, które uzupełniają inicjatywy narodowe, w celu określenia mechanizmów potrzebnych do wdrożenia Konwencji, również w ramach instytucji Unii Europejskiej3. C. System Narodów Zjednoczonych 22. System Narodów Zjednoczonych w celu promocji ratyfikacji i wdrożenia Konwencji nadal współpracuje z własnymi organizacjami ale także z partnerami zewnętrznymi. Ponadto plany i strategie organizacyjne kilku jednostek należących do systemu Narodów Zjednoczonych zostały znowelizowane tak, aby odzwierciedlały ich odnowione zobowiązanie do wypełnienia postanowień Konwencji. 23. Od ostatniego sprawozdania Sekretarza Generalnego w roku 2009 Międzyagencyjna Grupa Wsparcia Konwencji Praw Osób Niepełnosprawnych4 odbyła kilka posiedzeń, niektóre z nich wirtualnie. Grupa ukończyła i przyjęła strategię oraz plan działań w celu włączenia Konwencji do głównego nurtu prac systemu Narodów Zjednoczonych. 24. Zespół zadaniowy, w którego skład wchodzą Grupa Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju oraz Międzyagencyjna Grupa Wsparcia Konwencji Praw Osób Niepełnosprawnych, opracował wytyczne dotyczące niepełnosprawności, przeznaczone dla zespołów krajowych Narodów Zjednoczonych i partnerów biorących udział we wdrożeniu. Wytyczne te zostały zatytułowane „Włączanie praw osób niepełnosprawnych w programy Narodów Zjednoczonych na szczeblu krajowym”. Przyjęła je Grupa Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju na posiedzeniu w październiku 2010 r.5 Wytyczne opracowano w celu ułatwienia włączania kwestii związanych z niepełnosprawnością do ogólnego procesu oceny państw, zarówno poprzez opracowanie i wdrożenie programu Narodów Zjednoczonych na rzecz rozwoju, jak i indywidualne agencje. 25. System Narodów Zjednoczonych kontynuuje też prace nad wdrożeniem Konwencji poprzez bardziej aktualne działania związane z dostępnością w obszarze zasobów ludzkich, środowisk informacyjnego i fizycznego, zwiększania świadomości, kreowania potencjału i współpracy technicznej. 1. Dostępność: zasoby ludzkie, środowiska informacyjne i fizyczne 26. Departament ds. Gospodarczo-Społecznych, we współpracy z Bankiem Światowym, zorganizował w siedzibie głównej Banku Światowego w Waszyngtonie, Dystrykcie Kolumbii, w dniach 28-30 czerwca 2010 r., spotkanie grupy ekspertów pod hasłem 3 Zob. http://cedefop.europa.eu/EN/news/17121.aspx. Zob. http://www.un.org/disabilties/default.asp?navid=46&pid=323. 5 Zob. http://www.un.org/disabilities/documents/iasg/undg_guidance_note.pdf. 4 11-40486 11 A/66/121 „Innowacyjne i opłacalne podejścia do integracyjnego i dostępnego rozwoju”. Eksperci przyjrzeli się ramom strategicznym i wyznaczyli priorytety działań na rzecz wzmocnienia potencjałów i instytucji krajowych. Uczestnicy pracowali również nad identyfikacją innowacyjnych i opłacalnych podejść do dostępności jako środka promowania rozwoju włączającego osoby niepełnosprawne i przyspieszenia prac nad wdrożeniem Konwencji6. 27. Komisja Gospodarczo-Społeczna Narodów Zjednoczonych ds. Azji i Pacyfiku (ESCAP) przyjęła niedawno uchwałę w sprawie poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych w ESCAP w zakresie dostępności. Uchwała wzywa sekretariat ESCAP do przygotowania i wdrożenia dalszych środków zmierzających do integracji osób niepełnosprawnych zgodnie z Konwencją. 28. W październiku 2010 r. departament ds. Gospodarczo-Społecznych, Departament Zgromadzenia Ogólnego i Zarządzania Konferencjami oraz Urząd Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka (OHCHR) powołały wspólnie Międzydepartamentalną Grupę Specjalną ds. Dostępności, której zadaniem jest opracowanie dla sekretariatu Organizacji Narodów Zjednoczonych wytycznych w ramach polityki zmierzającej do poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych w zakresie dostępności. Celem jest uwzględnienie potrzeb osób niepełnosprawnych i ułatwienie im udziału w wydarzeniach odbywających się w pomieszczeniach Organizacji Narodów Zjednoczonych. Podczas pierwszej fazy grupa specjalna skupi się na politykach dotyczących dostępności, standardach i wytycznych dotyczących zapewnienia tłumaczeń ustnych i dokumentacji oraz technologii informacyjnych. W drugiej fazie grupa specjalna skupi się natomiast na zasobach ludzkich i środowisku fizycznym. (a) Zasoby ludzkie 29. Jednostki systemu Narodów Zjednoczonych nadal wprowadzają zmiany potrzebne do tego, aby ich polityki w zakresie zasobów ludzkich nie miały charakteru dyskryminacyjnego i były bardziej nastawione na integrację osób niepełnosprawnych. Sieć Zasobów Ludzkich Rady Koordynacyjnej Dyrektorów Generalnych Systemu Narodów Zjednoczonych (CEB) przyjęła na swojej osiemnastej sesji w czerwcu 2009 r. polityczne oświadczenie w sprawie zatrudniania osób niepełnosprawnych w ramach systemu Narodów Zjednoczonych. Sieć zwróciła uwagę, że to polityczne oświadczenie odzwierciedla zmianę paradygmatu myślowego – od skupiania się 6 Zob. http://www.un.org/disabilities/ default.asp?id=1516. 11-40486 12 A/66/121 na niepełnosprawności do doceniania osób niepełnosprawnych za ich sprawności i umiejętności. Zdecydowano również, że każda organizacja powinna opracować swoją własną politykę, a także przedłożyć sprawozdanie z jej wdrożenia na sesji Sieci w lipcu 2010 r. 30. Sekretariat CEB opracował zbiór opinii na temat wdrożenia polityki, przedstawionych przez organizacje podczas dwudziestej sesji Sieci Zasobów Ludzkich (patrz CEB/2010/HLCM/HR/28/Rev.1). Komitet Wysokiego Szczebla ds. Zarządzania CEB zatwierdził decyzję Sieci, w pełni poparł wdrożenie polityki dotyczącej osób niepełnosprawnych przez wszystkie organizacje i zwrócił się do Sieci z prośbą o wypracowanie sposobu oceny wyników, z uwzględnieniem dobrych praktyk sektora prywatnego (patrz CEB/2010/5). 31. Liczne organizacje systemu Narodów Zjednoczonych poinformowały CEB o włączeniu polityki dotyczącej osób niepełnosprawnych do ogólnej polityki społecznej. Kilka innych organizacji pracuje obecnie nad wypracowaniem własnej polityki lub zmieniło zasady i przepisy dotyczące pracowników, dostosowując je do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ponadto kilka państw należących do systemu Narodów Zjednoczonych zainicjowało programy uwrażliwiające pracowników na kwestię niepełnosprawności w miejscu pracy. 32. Dyrektywa Wykonawcza Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) w przedmiocie zakazu mobbingu, napastowania seksualnego i nadużywania władzy, a także ogłoszona ostatnio strategia doboru personelu podkreślają wagę niedyskryminowania osób niepełnosprawnych podczas rekrutacji. W styczniu 2011 r. UNICEF przeprowadził w siedzibie głównej seminarium szkoleniowe dla personelu, poświęcone kwestiom zwiększania świadomości społecznej w zakresie niepełnosprawności oraz wspierania rozwoju pracowników. 33. Program Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju (UNDP) stworzył narzędzie szkoleniowe, które wspiera zatrudnianie w ramach tej agendy osób niepełnosprawnych. Szkolenie zatytułowane jest „Osoby niepełnoSprawne – sprawność, zdolność, zatrudnienie”7. UNDP udostępnił swoje narzędzie internetowe innym organizacjom, mając na uwadze zwiększanie świadomości społecznej w dziedzinie niepełnosprawności i promowanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych. 34. Przyjęta w 2005 r. strategia Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) w kwestii zatrudniania osób niepełnosprawnych wskazuje na konieczność adaptacji środowiska 7 Zob. http://www.undp.org/disability-course-demo. 11-40486 13 A/66/121 fizycznego do potrzeb osób niepełnosprawnych, aby umożliwić im tym samym znalezienie zatrudnienia i świadczenie pracy w MOP. Aby dokonać niezbędnych adaptacji, wyznaczono rezerwę finansową na lata 2010 i 2011. Ponadto MOP podjęła inicjatywę integracji osób niepełnosprawnych, której celem jest zwiększanie wiedzy i zaufania pracowników MOP w kwestii niepełnosprawności w miejscu pracy. 35. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zakończyła tworzenie strategii „Zatrudnienie osób niepełnosprawnych” oraz przeprowadziła warsztaty zatytułowane „Szkolenie na temat równości osób niepełnosprawnych”, adresowane do działu kadr oraz stowarzyszenia pracowników. Celem szkolenia było wsparcie strategii oraz zwiększenie świadomości społecznej na jej temat. WHO przeanalizowała także procedury adaptacji środowiska fizycznego do potrzeb obecnych i nowych pracowników, zwróciła uwagę na znaczenie zakrojonych na szeroką skalę działań reklamujących możliwości zatrudnienia i odbycia stażu wśród osób niepełnosprawnych oraz poinstruowała pracowników jednostek regionalnych o znaczeniu równego traktowania osób niepełnosprawnych w procesie rekrutacyjnym. (b) Informowanie 36. Wiele organizacji systemu Narodów Zjednoczonych przeprowadziło kontrolę swoich systemów teleinformatycznych i wprowadziło zmiany zapewniające dostęp do tych systemów osobom niepełnosprawnym. W celu zwiększenia dostępności swoich informacji niektóre jednostki opracowały wytyczne w kwestii dostępności i zasad tworzenia dokumentów drukowanych, a także wprowadziły uniwersalne standardy dostępu do sieci. Ponadto jednostki przeprowadziły szkolenia dla pracowników, aby uwrażliwić ich na kwestię niepełnosprawności i zwrócić ich uwagę na znaczenie większej dostępności produktów informacyjnych dla osób niepełnosprawnych. 37. Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka (OHCHR) udostępnia całą istotną dokumentację w alfabecie Braille'a, w sześciu oficjalnych językach Organizacji Narodów Zjednoczonych, a także zapewnia sprzęt, wyposażenie i usługi niezbędne podczas posiedzeń Komitetu Praw Osób Niepełnosprawnych. Biuro promuje szkolenia, które pomagają zwrócić uwagę osób współpracujących z członkami Komitetu na problemy niepełnosprawnych, a także wdraża procedury dostępności podczas sesji Rady Praw Człowieka. 38. Komisja Gospodarczo-Społeczna ds. Azji Zachodniej (ESCWA) przyjęła międzynarodowe standardy i wytyczne w odniesieniu do dostępnego dla osób niepełnosprawnych Portalu Społeczeństwa Informacyjnego dla regionu ECSWA (ISPER) oraz internetowej części Statystycznego Systemu Informacyjnego ESCWA 11-40486 14 A/66/121 (ESIS). ISPER powstał w ramach działań podjętych jako kontynuacja Światowego Szczytu Społeczeństwa Informacyjnego. Internetowa część ESIS ułatwia wymianę informacji między Komisją Gospodarczo-Społeczną ds. Azji Zachodniej oraz państwami, które do niej należą. 39. Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU), w ścisłej współpracy ze Światową Inicjatywą Dostępności Technologii Informacyjno-Komunikacyjnych (G3ict), stworzył i uruchomił w lutym 2010 r. narzędzie e-Dostępności, wspierające państwa-strony we wdrażaniu przepisów Konwencji. Internetowe narzędzie e-Dostępności dla osób niepełnosprawnych oraz towarzyszący mu podręcznik przedstawiają międzynarodowe studia przypadku, które dokumentują skuteczne rozwiązania w zakresie kształtowania polityki8. 40. Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), we współpracy z Centrum Badań nad Projektowaniem Uniwersalnym i władzami lokalnymi w Ontario w Kanadzie, stworzyła pakiet wytycznych, które przeanalizowane zostały przez szerokie grono osób. Wytyczne te odnoszą się do sposobu tworzenia uniwersalnych dokumentów biurowych przy wykorzystaniu licznych popularnych programów i pakietów. Wytyczne mają formę instrukcji obsługi „krok po kroku”, której towarzyszą przykładowe ilustracje i praktyczne wskazówki. Ponadto w listopadzie 2010 r. odbyły się warsztaty poświęcone tworzeniu cyfrowych dokumentów biurowych, dostępnych dla każdego9. 41. Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO) oraz ITU wspólnie zorganizowały w siedzibie głównej WIPO szkolenie na temat dostępności. Adresatami szkolenia byli pracownicy systemu Narodów Zjednoczonych i innych organizacji międzynarodowych. Wydarzenie to, które zgromadziło ponad 180 osób z 32 organizacji, miało na celu zwiększenie świadomości społecznej w zakresie dostępności oraz zachęcenie webmasterów działających w ramach systemu Narodów Zjednoczonych do zwracania uwagi na kwestię dostępności podczas codziennej pracy10. 42. W roku 2010 WIPO przedstawiła dwie inicjatywy – globalny projekt godnych zaufania pośrednich źródeł informacji (TIGAR) oraz projekt ramowy technologii wspomagających. Celem obu inicjatyw jest zapewnienie dostępu do publikacji osobom z wadami wzroku. Broszura „Przystępne publikowanie” przedstawia 8 Zob. http://www.e-accessibilitytoolkit.org. Zob. również: http://unesco.org/webworld/icts/disabilities. 10 Zob. również: http://www.wipo.int/meetings/en/2010/wipo_itu_wai. 9 11-40486 15 A/66/121 niezbędne dla wydawców informacje i dobre praktyki dotyczące tworzenia publikacji dostępnych dla osób niepełnosprawnych. W latach 2009 i 2010 WIPO postulowała także utworzenie międzynarodowego dokumentu poświęconego stanowieniu wyjątków od prawa autorskiego na rzecz większej dostępności materiałów objętych prawami autorskimi oraz materiałów chronionych dla osób z wadami wzroku. (c) Środowisko fizyczne 43. Liczne organizacje systemu Narodów Zjednoczonych przebudowały swoje siedziby główne i inne obiekty na całym świecie, by umożliwić osobom niepełnosprawnym udział w odbywających się tam spotkaniach i wydarzeniach. Przebudowę poprzedzała często kontrola dostępności, w której uczestniczyli członkowie organizacji zrzeszających osoby niepełnosprawne. Podjęte działania obejmują m.in. montaż ramp w salach konferencyjnych, wyznaczenie miejsc parkingowych, wprowadzenie odpowiedniego oznakowania, instalację drzwi automatycznych, a także stworzenie przewodników dostępu i list kontrolnych, pomocnych przy organizacji spotkań dostępnych dla osób niepełnosprawnych. 44. Trwające obecnie w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych prace renowacyjne prowadzone są w ramach remontu generalnego, który ma na celu między innymi zwiększenie dostępności obiektów dla osób niepełnosprawnych. Profesjonalne firmy projektowe określiły, jakie przeróbki są niezbędne, aby zwiększyć dostępność fizyczną znajdujących się nad salami galerii, ułatwić poruszanie się pracownikom o ograniczonej mobilności oraz zainstalować rampy prowadzące na podia (w miejsce podnośników). Szczególnie dużo pracy trzeba było poświęcić elementom takim jak wejścia, windy, toalety, sprzęt bezpieczeństwa, oznakowanie oraz technologiom informacyjno-komunikacyjnym. 45. Wysoka Komisarz Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka zobowiązała się publicznie do promowania w ramach swojego urzędu zasad i praw określonych przez Konwencję, aby zapewnić osobom niepełnosprawnym przyjazne środowisko pracy. Powołana została Międzydywizyjna Grupa do Zadań Związanych z Niepełnosprawnością, odpowiedzialna za przygotowanie i wycenę wdrożenia planu działania. 46. Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) w ostatnim czasie przeprowadził badanie dotyczące dostępności wszystkich swoich biur w Nowym Jorku oraz wdrożył zalecenia zawarte w raporcie końcowym. Biura, które zmieniają siedzibę, otrzymują specjalną kartę kontrolną, która pozwala ustalić, czy zachowany jest minimalny dopuszczalny poziom dostępności. UNDP opracowuje także 11-40486 16 A/66/121 standardowe procedury operacyjne, stosowane w przypadku ewakuacji osób niepełnosprawnych. 2. Zwiększanie świadomości społecznej 47. W Departamencie ds. Gospodarczo-Społecznych kwestią niepełnosprawności zajmuje się przede wszystkim Wydział Polityki Społecznej i Rozwoju, który pełni rolę biura informacyjnego w zakresie działań Narodów Zjednoczonych w kwestii niepełnosprawności. Organizuje on dyskusje panelowe, seminaria i wszelkie wydarzenia i przedsięwzięcia dotyczące informacji publicznej. Wydział prowadzi dostępną dla osób niepełnosprawnych stronę internetową Enable, która zawiera informacje we wszystkich oficjalnych językach Organizacji Narodów Zjednoczonych. Newsletter portalu Enable, wydawany kilka razy do roku przy współpracy z organizacjami systemu Narodów Zjednoczonych i organizacjami pozarządowymi, jest źródłem informacji o stanie prac w obszarze niepełnosprawności, w tym wdrażania Konwencji. Zawiera on także kalendarz wydarzeń oraz wszelkie informacje dotyczące organizacji reprezentujących społeczeństwo obywatelskie. 48. Powoływany przez Komisję Rozwoju Społecznego Specjalny Sprawozdawca ds. Osób Niepełnosprawnych, którego zadaniem jest monitorowanie wdrażania postanowień dokumentu „Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych”, promuje ratyfikację i wdrażanie Konwencji w ramach swojego rozszerzonego mandatu, który od niedawna obejmuje także zwiększanie świadomości społecznej na temat Konwencji. W ubiegłym roku Sprawozdawca, we współpracy z Departamentem ds. Gospodarczo-Społecznych, patronował dwóm dyskusjom panelowym poświęconym włączaniu niepełnosprawności do głównego nurtu działań na rzecz rozwoju oraz wspieraniu rozwoju z udziałem osób niepełnosprawnych w kontekście walki z ubóstwem. W marcu 2011 r. Sprawozdawca wspomógł organizację odbywającego się w Oslo seminarium poświęconego włączaniu interesów osób niepełnosprawnych do głównego nurtu działań na rzecz rozwoju, promując tym samym wdrażanie Konwencji, standardowych zasad oraz innych instrumentów globalnych poprzez współpracę międzynarodową. 49. W ramach Departament obchodów ds. Międzynarodowego Gospodarczo-Społecznych Dnia we Osób Niepełnosprawnych współpracy z partnerami zorganizował 3 grudnia w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych szereg wydarzeń. W 2009 r. podczas uroczystości na wysokim szczeblu Sekretarz 11-40486 17 A/66/121 Generalny mianował Steviego Wondera – znanego na całym świecie niewidomego działacza kultury – Posłańcem Pokoju Organizacji Narodów Zjednoczonych. Ceremonii towarzyszyła dyskusja panelowa zatytułowana „Włączenie kwestii niepełnosprawności w agendę Milenijnych Celów Rozwoju – rozszerzanie praw osób niepełnosprawnych na całym świecie”. 50. W ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Osób Niepełnosprawnych Departament ds. Gospodarczo-Społecznych co roku organizuje w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych festiwal filmowy poświęcony niepełnosprawności. Prezentowane są podczas niego krótkie filmy, które zwiększają świadomość społeczną w zakresie niepełnosprawności. 51. Centrum Informacyjne Narodów Zjednoczonych w Moskwie, we współpracy z organizacjami reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie, zorganizowało w Soczi, które w 2014 r. będzie gospodarzem Zimowych Igrzysk Olimpijskich, spotkanie poświęcone cyberprzestrzeni dla osób niepełnosprawnych. Podczas spotkania podkreślono znaczenie Konwencji i działań Grupy Zwolenników Konwencji dla kojarzenia ekspertów od użyteczności i dostępności. 52. Komisja Gospodarczo-Społeczna Narodów Zjednoczonych ds. Azji i Pacyfiku (ESCAP) zainicjowała w październiku 2010 r. kampanię pod hasłem „Urzeczywistnijmy prawo”. Celem kampanii jest przyspieszenie ratyfikacji i wdrożenia Konwencji w regionie. Równolegle kampanie toczą się także na szczeblu krajowym w Laotańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej, Malezji, Pakistanie, Papui Nowej Gwinei i Republice Korei. Kampanie na szczeblu krajowym zwiększają świadomość społeczną i skłaniają do podjęcia kluczowych działań zmierzających ku ratyfikacji i wdrożeniu Konwencji. 53. Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) we współpracy z innymi jednostkami opublikował dostępny we wszystkich oficjalnych językach Organizacji Narodów Zjednoczonych przewodnik po Konwencji, który jest dodatkiem do kierowanej do dzieci publikacji Rozmowa o sprawności (It's about Ability), przetłumaczonej dodatkowo na języki armeński, bułgarski, czarnogórski, japoński i włoski. 54. Dziewiątego czerwca 2011 r. w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych przedstawiony został Światowy Raport o Niepełnosprawności, opublikowany wspólnie przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i Bank Światowy. W raporcie przedstawiono obecną sytuację osób niepełnosprawnych, aktualne materiały naukowe poświęcone niepełnosprawności, a także wytyczne co do działań 11-40486 18 A/66/121 politycznych i praktycznych, które mogą pomóc rozwiązać problem wykluczenia. Raport, który powstał przy współpracy z osobami niepełnosprawnymi i organizacjami je reprezentującymi, ma przyczynić się do zwiększenia świadomości społecznej w zakresie praw osób niepełnosprawnych. 3. Kreowanie potencjału i współpraca techniczna 55. Ochotniczy Fundusz Narodów Zjednoczonych ds. Niepełnosprawności, zarządzany przez Departament ds. Gospodarczo-Społecznych, promuje stymulujące, nowatorskie działania promujące wdrażanie Konwencji. W 2010 r. Fundusz wsparł globalną sieć osób niepełnosprawnych w tworzeniu strategii wdrażania Konwencji oraz w kreowaniu potencjału w zakresie ochrony zdrowia i zatrudnienia niepełnosprawnych kobiet w Indiach. 56. Departament ds. Gospodarczo-Społecznych, we współpracy z Wysokim Komisarzem do spraw Praw Człowieka (OHCHR) oraz Komisją Gospodarczą do spraw Ameryki Łacińskiej i Karaibów, przeprowadził w Port of Spain w listopadzie 2010 r. międzynarodowe warsztaty niepełnosprawnych. Celem poświęcone warsztatów kreowaniu było potencjału wzmocnienie osób mechanizmów integracyjnych w regionie, aby osoby niepełnosprawne i organizacje, które je reprezentują, mogły w pełni uczestniczyć w procesach podejmowania decyzji, planowania, monitoringu i oceny, jakie wiążą się z wdrażaniem Konwencji w regionie Karaibów. 57. Departament ds. Gospodarczo-Społecznych, Bank Światowy, brytyjska organizacja charytatywna Leonard Cheshire Disability oraz Światowe Partnerstwo na rzecz Niepełnosprawności i Rozwoju patronowały spotkaniu południowoamerykańskiej organizacji gospodarczej Mercosur, poświęconemu włączaniu perspektywy osób niepełnosprawnych do agendy Milenijnych Celów Rozwoju oraz rozwojowi integracyjnemu. Spotkanie odbyło się w marcu 2010 r. podczas konferencji władz wysokiego szczebla organizacji Mercosur oraz ministrów spraw zagranicznych. Podczas konferencji Departament przeprowadził także szkolenia dla ponad 100 uczestników. Tematem szkoleń była realizacja Milenijnych Celów Rozwoju poprzez wdrożenie Konwencji. 58. Departament ds. Gospodarczo-Społecznych wsparł Centrum Badań nad Niepełnosprawnością na Uniwersytecie Hawajskim w organizacji Międzynarodowego Forum Praw Osób Niepełnosprawnych pod hasłem „Konwencja jako mobilizacja do działania”, a podczas sesji plenarnej przedstawił kluczową prezentację 11-40486 19 A/66/121 zatytułowaną „Rozwój dla wszystkich – polityka i programy integracyjne oraz ich obecność w agendzie Milenijnych Celów Rozwoju”. Jednocześnie z Forum w Honolulu w Stanach Zjednoczonych w kwietniu 2010 r. odbyła się dwudziesta szósta międzynarodowa konferencja poświęcona niepełnosprawności w regionie Pacyfiku. 59. Wysoki Komisarz do spraw Praw Człowieka (OHCHR) nieustannie wspiera rządy i organizacje reprezentujące społeczeństwo obywatelskie w procesach ratyfikacji i wdrażania Konwencji przy pomocy 25 rozsianych po świecie jednostek zajmujących się problematyką praw człowieka. Jednostki te organizują warsztaty, które mają na celu ułatwienie procesu wdrażania zaleceń dotyczących ratyfikacji powszechnego przeglądu okresowego oraz zwiększania świadomości społecznej, a także wsparcie reform prawnych i politycznych. 60. Służby Organizacji Narodów Zjednoczonych zajmujące się rozminowywaniem (UNMAS) w ramach współpracy z rządami państw oraz podczas związanych z tą tematyką spotkań międzynarodowych podkreślają znaczenie Konwencji dla zapewnienia poszanowania praw i zaspokojenia potrzeb ofiar min lądowych i innych niewybuchów pozostałych po wojnach. Służby te oferują pomoc techniczną i wsparcie licznych programów działających w krajach dotkniętych konfliktami – Afganistanie, Demokratycznej Republice Konga i Sudanie. 61. Komisja Gospodarczo-Społeczna ds. Azji Zachodniej, wspólnie z innymi regionalnymi komisjami Organizacji Narodów Zjednoczonych, wdrożyła projekt „Tworzenie sieci wiedzy dzięki punktom dostępu TIK (technologii informacyjno-komunikacyjnych) dla społeczności pokrzywdzonych przez los”. Celem projektu jest poprawienie sytuacji pokrzywdzonych przez los i biednych społeczności, w szczególności kobiet, poprzez przekształcenie niektórych istniejących punktów technologii informacyjno- komunikacyjnych w węzły światowej sieci wiedzy. Węzłami wiedzy stały się dwa centra w Salamieh i Barzeh w Syryjskiej Republice Arabskiej. 62. W grudniu 2010 r. Fundusz Ludnościowy Narodów Zjednoczonych (UNFPA), który przewodzi Grupie ds. Niepełnosprawności Zespołu Krajowego Organizacji Narodów Zjednoczonych, wsparł zorganizowanie w Syrii forum „Niepełnosprawność – rzeczywistość a ambicje”, którego celem było zacieśnienie kontaktów i współpracy między interesariuszami zaangażowanymi w integrację osób niepełnosprawnych z resztą społeczeństwa. UNFPA wsparł także szkolenia w zakresie technologii informacyjnej i innych nowoczesnych technologii dla młodzieży syryjskiej z wadami wzroku, aby zwiększyć ich perspektywy zatrudnienia. W 2010 r. inicjatywę tą wyróżniono nagrodą krajową. 11-40486 20 A/66/121 63. UNICEF pomógł rządowi Azerbejdżanu przygotować plan wdrożenia oraz raport z wdrożenia Konwencji. W Wietnamie w ramach przygotowań do ratyfikacji Konwencji UNICEF wsparł rząd w sporządzeniu projektu ustawy dotyczącej osób niepełnosprawnych oraz przeprowadził analizę istniejących aktów prawnych poświęconych osobom niepełnosprawnym. D. Organizacje pozarządowe 64. Dla pomyślnego wdrożenia Konwencji szczególnie istotna jest rola organizacji pozarządowych, zwłaszcza tych, które współpracują z osobami niepełnosprawnymi. Istnieje szereg światowych organizacji zajmujących się problematyką niepełnosprawności, których krajowe i regionalne jednostki rozsiane są po całym świecie. Monitorują one proces wdrażania Konwencji, sporządzają raporty, a także pomagają organizacjom członkowskim promować harmonizację prawa i polityki krajowej z Konwencją. 65. Organizacje reprezentujące społeczeństwo obywatelskie, w tym organizacje osób niepełnosprawnych, regularnie uczestniczą w spotkaniach międzyrządowych i eksperckich, na przykład spotkaniach Komitetu ds. Praw Osób Niepełnosprawnych i Konferencji Państw Członkowskich. W dniu poprzedzającym otwarcie trzeciej sesji Konferencji Państw Członkowskich Międzynarodowy Sojusz Osób Niepełnosprawnych (IDA) – sieć globalnych 11 niepełnosprawne – i regionalnych zorganizował przy organizacji współpracy zrzeszających z osoby Departamentem ds. Gospodarczo-Społecznych forum obywatelskie. 66. W grudniu 2010 r. IDA zorganizował w Genewie seminarium eksperckie dla różnych środowisk zajmujących się problematyką niepełnosprawności. Celem seminarium było określenie kluczowych wyzwań wiążących się z pełnym i skutecznym wdrożeniem Konwencji. W seminarium wzięli udział członkowie sojuszu IDA, międzynarodowych organizacji pozarządowych i agencji Narodów Zjednoczonych, a także przedstawiciele państw-stron, co umożliwiło przyjrzenie się wyzwaniom związanym ze zmianą postrzegania osób niepełnosprawnych przez społeczeństwo oraz reformą głównego ustawodawstwa, a także aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych w celu zharmonizowania przepisów z Konwencją. 67. Grupa Zadaniowa do spraw Niepełnosprawności i HIV działająca w ramach Międzynarodowego Konsorcjum na rzecz Osób Niepełnosprawnych i Rozwoju utworzyła podczas XVIII Międzynarodowej Konferencji o AIDS strefę współpracy osób 11 Więcej informacji na temat IDA można znaleźć na stronie http://www.internationaldisabilityalliance.org. 11-40486 21 A/66/121 niepełnosprawnych, w ramach której osoby niepełnosprawne, nosiciele wirusa HIV, badacze, darczyńcy oraz uczestnicy konferencji mogli podzielić się doświadczeniami i podkreślić związek między niepełnosprawnością i HIV12. 68. W 2009 r. w Kampali Światowa Sieć Osób ze Schorzeniami Psychiatrycznymi i po Przebytym Leczeniu Psychiatrycznym zwołała dla swoich członków Konferencję Światową i Zgromadzenie Generalne. Zgromadzenie skupiło się na kwestiach związanych z Konwencją i jej wdrożeniem oraz przyjęło Deklarację z Kampali w przedmiocie Konwencji. Deklaracja podkreśla znaczenie zdolności do czynności prawnych, prawa do podejmowania decyzji i do reprezentowania samego siebie. 69. Inclusion International, globalna federacja rodzinnych organizacji promujących prawa osób niepełnosprawnych intelektualnie, podczas konferencji poświęconej edukacji integracyjnej w Salamance w Hiszpanii w październiku 2009 r. przedstawiła światowy raport na temat edukacji integracyjnej, zatytułowany „Lepsza edukacja dla wszystkich – gdy my także jesteśmy częścią społeczeństwa”13. Na zakończenie konferencji federacja Inclusion International wraz z innymi interesariuszami reprezentowanymi w Salamance zainicjowała kampanię zatytułowaną „Initiative 24”, która promuje wdrażanie artykułu 24 Konwencji. 70. Przedstawiciele reprezentujących pięć krajów afrykańskich14 organizacji zrzeszających osoby niepełnosprawne, a także przedstawiciele regionalnych organizacji osób niepełnosprawnych, krajowe instytucje działające na rzecz praw człowieka oraz instytuty badawcze spotkały się na początku 2011 r. w Kigali na warsztatach, których celem było zwrócenie uwagi społeczeństwa obywatelskiego na prawa osób niepełnosprawnych. Warsztaty zakończone zostały deklaracją nawołującą do szerokiego monitoringu wdrażania Konwencji we wszystkich krajach afrykańskich. E. Współpraca różnych grup interesariuszy 71. Coraz częściej globalne sieci, w których skład wchodzą rządy, agencje Narodów Zjednoczonych, krajowe i międzynarodowe organizacje działające na rzecz rozwoju, organizacje reprezentujące społeczeństwo obywatelskie oraz inne tego typu organizacje współpracują z tradycyjnymi i nowymi interesariuszami, promując wdrażanie Konwencji. Ich zasługą jest uwzględnianie problemów osób niepełnosprawnych w działaniach podejmowanych na rzecz rozwoju społeczno12 Zob. http://www.heard.org.za/african-leadership/disability. Światowa konferencja UNESCO poświęcona szczególnym potrzebom edukacyjnym odbyła się w 1994 roku w Salamance. Zob. http://www.inclusion-international.org/en/extras/4.html. 14 Kenia, Republika Południowej Afryki, Rwanda, Uganda, Zjednoczona Republika Tanzanii. Zob. http://www.yorku.ca/drpi/files/KigaliDeclaration2011.pdf. 13 11-40486 22 A/66/121 gospodarczego, a także zacieśnianie międzynarodowej współpracy w dziedzinie niepełnosprawności. 72. Globalne Partnerstwo na rzecz Osób Niepełnosprawnych i Rozwoju to inicjatywa międzynarodowa, która ma na celu przyspieszenie włączenia zagadnień istotnych dla osób niepełnosprawnych do głównych działań na rzecz rozwoju społecznogospodarczego w kontekście Konwencji. We współpracy z Bankiem Światowym Partnerstwo zorganizowało w Brukseli we wrześniu 2010 r. Międzynarodowe Forum Partnerów Rozwoju, poświęcone kwestiom niepełnosprawności i rozwoju. Wydarzenie to przyciągnęło partnerów na rzecz rozwoju, przedstawicieli i koordynatorów rządowych agencji darczyńców, w tym osoby zajmujące się kwestiami niepełnosprawności w ramach tych instytucji, a także prywatne fundacje działające na rzecz rozwoju integracyjnego. Kontynuacją forum było spotkanie zorganizowane w Oslo w marcu 2011 r. 73. Ponadto Globalne Partnerstwo na rzecz Osób Niepełnosprawnych i Rozwoju przeprowadziło szereg inicjatyw promujących nowe formy współpracy pomiędzy tradycyjnymi i nowymi interesariuszami, podczas których omówiono rodzące się wyzwania. W odpowiedzi na trzęsienie ziemi, jakie dotknęło Haiti, Partnerstwo utworzyło grupę roboczą, która miała zagwarantować, że prace rekonstrukcyjne uwzględnią na wszystkich etapach potrzeby osób niepełnosprawnych i że odbudowana oraz nowo powstała infrastruktura będzie w pełni dostępna i użytkowana przez osoby niepełnosprawne. 74. Światowa Grupa Kontaktu do Spraw AIDS i Niepełnosprawności to nieformalne partnerstwo gromadzące różnych interesariuszy – agencje Narodów Zjednoczonych, organizacje reprezentujące społeczeństwo obywatelskie oraz inne organizacje działające na rzecz rozwoju, które dążą do uwzględnienia problemów osób niepełnosprawnych w działaniach podejmowanych na rzecz osób z HIV/AIDS oraz działaniach programowych na szczeblu międzynarodowym, promując tym samym wdrażanie Konwencji. Podczas posiedzenia wysokiego szczebla Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych poświęconego AIDS, które odbyło się w czerwcu 2011 r., grupa podjęła działania zmierzające do uwzględnienia problemów osób niepełnosprawnych. 75. Forum Pacyfiku na rzecz Niepełnosprawności – wspólnie z rządami, organizacjami działającymi na rzecz rozwoju i praw człowieka, a także regionalnymi organizacjami reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie – zorganizowało w Auckland w kwietniu 2011 r. drugą Konferencję Regionu Pacyfiku na rzecz Niepełnosprawności, 11-40486 23 A/66/121 której tematem przewodnim było „Promowanie działań w ramach Konwencji Praw Osób Niepełnosprawnych w regionie Pacyfiku”15. W dokumencie końcowym konferencji zawarto rekomendacje dla wszystkich grup interesariuszy w zakresie ważnych i konkretnych działań niezbędnych do wdrożenia Konwencji oraz umocnienia pozycji osób niepełnosprawnych i reprezentujących je organizacji. 15 Zob. ponadto: http://www.pacificdisability.org/newsReader.aspx?newsnewsId=215. 11-40486 24 A/66/121 ZAŁĄCZNIK Lista podmiotów, które podpisały lub ratyfikowały Konwencję praw osób niepełnosprawnych i jej Protokół Fakultatywny albo do nich przystąpiły, stan na 1 lipca 2011 r. A. Konwencja praw osób niepełnosprawnych Podmiot Data podpisania Data ratyfikacji lub przystąpienia Albania 22 grudnia 2009 Algieria 30 marca 2007 Andora 27 kwietnia 2007 Antigua i Barbuda 30 marca 2007 4 grudnia 2009 24 czerwca 2008a Arabia Saudyjska Argentyna 30 marca 2007 2 września 2008 Armenia 30 marca 2007 22 września 2010 Australia 30 marca 2007 17 lipca 2008 Austria 30 marca 2007 26 września 2008 Azerbejdżan 9 stycznia 2008 28 stycznia 2009 Bahrajn 25 czerwca 2007 Bangladesz 9 maja 2007 Barbados 19 lipca 2007 Belgia 30 marca 2007 2 lipca 2009 Belize 9 maja 2011 2 czerwca 2011 Benin 8 lutego 2008 Bhutan 21 września 2010 Bośnia i Hercegowina 29 lipca 2009 12 marca 2010 Brazylia 30 marca 2007 1 sierpnia 2008 Brunei Darussalam 18 grudnia 2007 Bułgaria 27 września 2007 Burkina Faso 23 maja 2007 Burundi 26 kwietnia 2007 Była Jugosłowiańska 30 marca 2007 Republika Macedonii 11-40486 25 30 listopada 2007 23 lipca 2009 A/66/121 Chile 30 marca 2007 29 lipca 2008 Chiny 30 marca 2007 1 sierpnia 2008 Chorwacja 30 marca 2007 15 sierpnia 2007 Cypr 30 marca 2007 27 czerwca 2011 Czarnogóra 27 września 2007 2 listopada 2009 Dania 30 marca 2007 24 lipca 2009 Dominika 30 marca 2007 Egipt 4 kwietnia 2007 14 kwietnia 2008 Ekwador 30 marca 2007 3 kwietnia 2008 Estonia 25 września 2007 Etiopia 30 marca 2007 Federacja Rosyjska 24 września 2008 Fidżi 2 czerwca 2010 Filipiny 25 września 2007 Finlandia 30 marca 2007 Francja 30 marca 2007 18 lutego 2010 Gabon 30 marca 2007 1 października 2007 Ghana 30 marca 2007 Grecja 30 marca 2007 Grenada 12 lipca 2010 Gruzja 10 lipca 2009 Gujana 11 kwietnia 2007 Gwatemala 30 marca 2007 7 kwietnia 2009 Gwinea 16 maja 2007 8 lutego 2008 7 lipca 2010 15 kwietnia 2008 23 lipca 2009a Haiti Hiszpania 30 marca 2007 3 grudnia 2007 Holandia 30 marca 2007 Honduras 30 marca 2007 14 kwietnia 2008 Indie 30 marca 2007 1 października 2007 Indonezja 30 marca 2007 Irlandia 30 marca 2007 23 października 2009a Islamska Republika Iranu Islandia 30 marca 2007 Izrael 30 marca 2007 11-40486 26 A/66/121 Jamajka 30 marca 2007 30 marca 2007 Japonia 28 września 2007 Jemen 30 marca 2007 26 marca 2009 Jordania 30 marca 2007 31 marca 2008 Kambodża 1 października 2007 Kamerun 1 października 2008 Kanada 30 marca 2007 11 marca 2010 Katar 9 lipca 2007 13 maja 2008 Kazachstan 11 grudnia 2008 Kenia 30 marca 2007 19 maja 2008 Kolumbia 30 marca 2007 10 maja 2011 Komory 26 września 2007 Kongo 30 marca 2007 Kostaryka 30 marca 2007 1 października 2008 Kuba 26 kwietnia 2007 6 września 2007 Laotańska Republika 15 stycznia 2008 25 września 2009 Ludowo-Demokratyczna 2 grudnia 2008a Lesotho Liban 14 czerwca 2007 Liberia 30 marca 2007 Libia 1 maja 2008 Litwa 30 marca 2007 Luksemburg 30 marca 2007 Łotwa 18 lipca 2008 Madagaskar 25 września 2007 Malawi 27 września 2007 27 sierpnia 2009 Malediwy 2 października 2007 5 kwietnia 2010 Malezja 8 kwietnia 2008 19 lipca 2010 Mali 15 maja 2007 7 kwietnia 2008 Malta 30 marca 2007 Maroko 30 marca 2007 8 kwietnia 2009 Mauritius 25 września 2007 8 stycznia 2010 Meksyk 30 marca 2007 17 grudnia 2007 Monako 23 września 2009 11-40486 27 18 sierpnia 2010 1 marca 2010 A/66/121 13 maja 2009a Mongolia Mozambik 30 marca 2007 Namibia 25 kwietnia 2007 4 grudnia 2007 Nepal 3 stycznia 2008 7 maja 2010 Niemcy 30 marca 2007 24 lutego 2009 Niger 30 marca 2007 24 czerwca 2008 Nigeria 30 marca 2007 24 września 2010 Nikaragua 30 marca 2007 7 grudnia 2007 Norwegia 30 marca 2007 Nowa Zelandia 30 marca 2007 25 września 2008 Oman 17 marca 2008 6 stycznia 2009 Pakistan 25 września 2008 Panama 30 marca 2007 Papua Nowa Gwinea 2 czerwca 2011 Paragwaj 30 marca 2007 3 września 2008 Peru 30 marca 2007 30 stycznia 2008 Polska 30 marca 2007 Portugalia 30 marca 2007 23 września 2009 Republika Czeska 30 marca 2007 28 września 2009 Republika Dominikańska 30 marca 2007 18 sierpnia 2009 Republika Korei 30 marca 2007 11 grudnia 2008 Republika Mołdawii 30 marca 2007 21 września 2010 Republika Południowej 30 marca 2007 30 listopada 2007 7 sierpnia 2007 Afryki Republika 9 maja 2007 Środkowoafrykańska Republika Zielonego 30 marca 2007 Przylądka Rumunia 26 września 2007 31 stycznia 2011 Rwanda 15 grudnia 2008a Saint Vincent i Grenadyny 29 października 2010a Salwador 30 marca 2007 14 grudnia 2007 San Marino 30 marca 2007 22 lutego 2008 Senegal 25 kwietnia 2007 7 września 2010 11-40486 28 A/66/121 Serbia 17 grudnia 2007 31 lipca 2009 Seszele 30 marca 2007 2 października 2009 Sierra Leone 30 marca 2007 4 października 2010 Słowacja 26 września 2007 26 maja 2010 Słowenia 30 marca 2007 24 kwietnia 2008 Sri Lanka 30 marca 2007 Stany Zjednoczone Ameryki 30 lipca 2009 Suazi 25 września 2007 Sudan 30 marca 2007 Surinam 30 marca 2007 Syryjska Republika Arabska 30 marca 2007 10 lipca 2009 Szwecja 30 marca 2007 15 grudnia 2008 Tajlandia 30 marca 2007 29 lipca 2008 Togo 23 września 2008 1 marca 2011 Tonga 15 listopada 2007 Trynidad i Tobago 27 września 2007 Tunezja 30 marca 2007 2 kwietnia 2008 Turcja 30 marca 2007 28 września 2009 24 kwietnia 2009 4 września 2008a Turkmenistan Uganda 30 marca 2007 25 września 2008 Ukraina 24 września 2008 4 lutego 2010 Unia Europejska 30 marca 2007 23 grudnia 2010 Urugwaj 3 kwietnia 2007 11 lutego 2009 Uzbekistan 27 lutego 2009 Vanuatu 17 maja 2007 23 października 2008 Węgry 30 marca 2007 20 lipca 2007 Wielonarodowe Państwo 13 sierpnia 2007 16 listopada 2009 Boliwia Wietnam 22 października 2007 Włochy 30 marca 2007 Wybrzeże Kości Słoniowej 7 czerwca 2007 15 maja 2009 8 maja 2009a Wyspy Cooka Wyspy Salomona 23 września 2008 Zambia 9 maja 2008 11-40486 29 1 lutego 2010 A/66/121 Zjednoczona Republika 30 marca 2007 10 listopada 2009 8 lutego 2008 19 marca 2010 30 marca 2007 8 czerwca 2009 Tanzanii Zjednoczone Emiraty Arabskie Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej a Przystąpienie 11-40486 30 A/66/121 A. Protokół Fakultatywny do Konwencji NZ o prawach osób niepełnosprawnych Kraj Data podpisania Data ratyfikacji lub przystąpienia Algieria 30 marca 2007 Andora 27 kwietnia 2007 Antigua i Barbuda 30 marca 2007 24 czerwca 2008a Arabia Saudyjska Argentyna 30 marca 2007 Armenia 30 marca 2007 2 września 2008 21 sierpnia 2009a Australia Austria 30 marca 2007 26 września 2008 Azerbejdżan 9 stycznia 2008 28 stycznia 2009 12 maja 2008a Bangladesz Belgia 30 marca 2007 2 lipca 2009 Benin 8 lutego 2008 Bośnia i Hercegowina 29 lipca 2009 12 marca 2010 Brazylia 30 marca 2007 1 sierpnia 2008 Bułgaria 18 grudnia 2008 Burkina Faso 23 maja 2007 Burundi 26 kwietnia 2007 Była Jugosłowiańska 29 lipca 2009 23 lipca 2009 Republika Macedonii Chile 30 marca 2007 29 lipca 2008 Chorwacja 30 marca 2007 15 sierpnia 2007 Cypr 30 marca 2007 27 czerwca 2011 Czarnogóra 27 września 2007 2 listopada 2009 Ekwador 30 marca 2007 3 kwietnia 2008 Fidżi 2 czerwca 2010 Finlandia 30 marca 2007 Francja 23 września 2008 Gabon 25 września 2007 Ghana 30 marca 2007 Grecja 27 września 2010 11-40486 31 18 lutego 2010 A/66/121 Gruzja 10 lipca 2009 Gwatemala 30 marca 2007 7 kwietnia 2009 Gwinea 31 sierpnia 2007 8 lutego 2008 23 lipca 2009a Haiti Hiszpania 30 marca 2007 3 grudnia 2007 Honduras 23 sierpnia 2007 16 sierpnia 2010 Islandia 30 marca 2007 Jamajka 30 marca 2007 Jemen 11 kwietnia 2007 Jordania 30 marca 2007 Kambodża 1 października 2007 Kamerun 1 października 2008 Katar 9 lipca 2007 Kazachstan 11 grudnia 2008 Kongo 30 marca 2007 Kostaryka 30 marca 2007 Liban 14 czerwca 2007 Liberia 30 marca 2007 Litwa 30 marca 2007 Luksemburg 30 marca 2007 Łotwa 22 stycznia 2010 Madagaskar 25 września 2007 Mali 15 maja 2007 Malta 30 marca 2007 26 marca 2009 1 października 2008 18 sierpnia 2010 31 sierpnia 2010 7 kwietnia 2008 8 kwietnia 2009a Maroko Mauritius 25 września 2007 Meksyk 30 marca 2007 17 grudnia 2007 13 maja 2009a Mongolia Namibia 25 kwietnia 2007 4 grudnia 2007 Nepal 3 stycznia 2008 7 maja 2010 Niemcy 30 marca 2007 24 lutego 2009 Niger 2 sierpnia 2007 24 czerwca 2008 Nigeria 30 marca 2007 24 września 2010 Nikaragua 21 października 2008 2 lutego 2010 11-40486 32 A/66/121 Panama 30 marca 2007 7 sierpnia 2007 Paragwaj 30 marca 2007 3 września 2008 Peru 30 marca 2007 30 stycznia 2008 Portugalia 30 marca 2007 23 września 2009 Republika Czeska 30 marca 2007 Republika Dominikańska 30 marca 2007 18 sierpnia 2009 Republika Południowej 30 marca 2007 30 listopada 2007 Afryki Republika 9 maja 2007 Środkowoafrykańska Rumunia 25 września 2008 Rwanda 15 grudnia 2008a Saint Vincent i Grenadyny 29 października 2010a Salwador 30 marca 2007 14 grudnia 2007 San Marino 30 marca 2007 22 lutego 2008 Senegal 25 kwietnia 2007 Serbia 17 grudnia 2007 Seszele 30 marca 2007 Sierra Leone 30 marca 2007 Słowacja 26 września 2007 26 maja 2010 Słowenia 30 marca 2007 24 kwietnia 2008 Suazi 25 września 2007 31 lipca 2009 Sudan 24 kwietnia 2009a Syryjska Republika Arabska 10 lipca 2009a Szwecja 30 marca 2007 15 grudnia 2008 Togo 23 września 2008 1 marca 2011 Tunezja 30 marca 2007 2 kwietnia 2008 Turcja 28 września 2009 10 listopada 2010a Turkmenistan Uganda 30 marca 2007 25 września 2008 Ukraina 24 września 2008 4 lutego 2010 Węgry 30 marca 2007 20 lipca 2007 Wielonarodowe Państwo 13 sierpnia 2007 16 listopada 2009 Boliwia 11-40486 33 A/66/121 Włochy 30 marca 2007 Wybrzeże Kości Słoniowej 7 czerwca 2007 15 maja 2009 8 maja 2009a Wyspy Cooka Wyspy Salomona 24 września 2009 Zambia 29 września 2008 Zjednoczona Republika 29 września 2008 10 listopada 2009 Tanzanii Zjednoczone Emiraty 12 lutego 2008 Arabskie Zjednoczone Królestwo 26 lutego 2009 Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej a Przystąpienie 11-40486 34 7 sierpnia 2009 KONWENCJA O PRAWACH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. Tekst opublikowany w Dzienniku Ustaw z dn. 25 października 2012 r., poz. 1169 Preambuła Państwa Strony niniejszej konwencji, (a) przywołując zasady proklamowane w Karcie Narodów Zjednoczonych, które uznają przyrodzoną godność i wartość oraz równe i niezbywalne prawa wszystkich członków rodziny ludzkiej za podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie, (b) uznając, że Narody Zjednoczone, w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz w Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka, ogłosiły i uzgodniły, że każdy ma prawo do korzystania ze wszystkich praw i wolności ustanowionych w tych dokumentach, bez względu na jakiekolwiek różnice, (c) potwierdzając powszechność, niepodzielność, współzależność i powiązanie ze sobą wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz potrzebę zagwarantowania osobom niepełnosprawnym pełnego z nich korzystania, bez dyskryminacji, (d) przywołując Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodową konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, Konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, Konwencję w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, Konwencję o prawach dziecka oraz Międzynarodową konwencję o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących i członków ich rodzin, (e) uznając, że niepełnosprawność jest pojęciem ewoluującym i że niepełnosprawność wynika z interakcji między osobami z dysfunkcjami a barierami wynikającymi z postaw ludzkich i środowiskowymi, które utrudniają tym osobom pełny i skuteczny udział w życiu społeczeństwa, na zasadzie równości z innymi osobami, (f) uznając znaczenie zasad i wytycznych zawartych w Światowym programie działań na rzecz osób niepełnosprawnych 1 i w Standardowych zasadach wyrównywania szans osób niepełnosprawnych oraz ich wpływ na popieranie, formułowanie i ocenę polityk, planów, programów i działań na szczeblu krajowym, regionalnym i międzynarodowym zmierzających do dalszego wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, (g) podkreślając znaczenie włączania kwestii niepełnosprawności do odpowiednich strategii zrównoważonego rozwoju, jako ich integralnej części, (h) uznając także, że dyskryminacja kogokolwiek ze względu na niepełnosprawność jest pogwałceniem przyrodzonej godności i wartości osoby ludzkiej, (i) uznając również różnorodność osób niepełnosprawnych, (j) uznając potrzebę popierania i ochrony praw człowieka wszystkich osób niepełnosprawnych, w tym osób wymagających bardziej intensywnego wsparcia, (k) zaniepokojone, że pomimo istnienia różnych rozwiązań i przedsięwzięć, osoby niepełnosprawnej w dalszym ciągu napotykają na bariery w udziale w życiu społecznym jako równoprawni członkowie społeczeństwa oraz doświadczają naruszania praw człowieka we wszystkich częściach świata, (l) uznając znaczenie współpracy międzynarodowej na rzecz poprawy warunków życia osób niepełnosprawnych w każdym kraju, szczególnie w krajach rozwijających się, (m) uznając cenny wkład, obecny i potencjalny, osób niepełnosprawnych w ogólny dobrobyt i różnorodność społeczności, w których żyją oraz uznając, że popieranie pełnego korzystania przez osoby niepełnosprawne z praw człowieka i podstawowych wolności, a także pełnego udziału osób niepełnosprawnych wzmocni ich poczucie przynależności i przyczyni się do rozwoju ludzkości oraz postępu społecznego i gospodarczego oraz wykorzenienia ubóstwa, (n) uznając znaczenie dla osób niepełnosprawnych ich samodzielności i niezależności, w tym wolności dokonywania wyborów, (o) aktywnego zważywszy, udziału w że osoby procesie niepełnosprawne podejmowania powinny decyzji w mieć możliwość zakresie polityki i programów, w tym dotyczących ich bezpośrednio, (p) zaniepokojone trudnościami, jakie napotykają osoby niepełnosprawne, które są narażone na wielorakie lub wzmocnione formy dyskryminacji ze względu na przynależność rasową, kolor skóry lub płeć, język, religię, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe, etniczne, autochtoniczne lub społeczne, sytuację majątkową, urodzenie, wiek czy inne okoliczności, 2 (q) uznając, że niepełnosprawne kobiety i dziewczęta są często narażone, zarówno w środowisku rodzinnym, jak i poza nim, na większe ryzyko przemocy, naruszania nietykalności osobistej lub znieważania, opuszczenia lub zaniedbywania, znęcania się lub wykorzystywania, (r) uznając, że niepełnosprawne dzieci powinny w pełni korzystać ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, na zasadzie równości z innymi dziećmi oraz przywołując zobowiązania w tym zakresie przyjęte przez Państwa Strony Konwencji o prawach dziecka, (s) podkreślając potrzebę uwzględniania perspektywy płci we wszystkich wysiłkach na rzecz popierania pełnego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności przez osoby niepełnosprawne, (t) zwracając uwagę na fakt, że większość osób niepełnosprawnych żyje w warunkach ubóstwa i uznając, w związku z tym, pilną potrzebę zajęcia się problemem negatywnego wpływu ubóstwa na osoby niepełnosprawne, (u) mając na uwadze fakt, że w celu zapewnienia pełnej ochrony osób niepełnosprawnych, w szczególności podczas konfliktów zbrojnych i obcej okupacji, konieczne jest stworzenie warunków pokoju i bezpieczeństwa, w oparciu o pełne poszanowanie celów i zasad zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz przestrzeganie odpowiednich dokumentów dotyczących praw człowieka, (v) uznając znaczenie dostępności środowiska fizycznego, społecznego, gospodarczego i kulturalnego, dostępu do opieki zdrowotnej i edukacji oraz do informacji i niepełnosprawnym środków pełnego komunikacji korzystania celem ze umożliwienia wszystkich praw osobom człowieka i podstawowych wolności, (w) biorąc pod uwagę, że jednostka, mająca obowiązki w stosunku do innych osób i w stosunku do społeczności do której należy, jest zobowiązana dążyć do popierania i przestrzegania praw uznanych w Międzynarodowej Karcie Praw Człowieka, (x) wyrażając przekonanie, że rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i jest uprawniona do ochrony przez społeczeństwo i państwo, a osoby niepełnosprawne i członkowie ich rodzin powinni otrzymywać niezbędną ochronę i pomoc umożliwiającą rodzinom przyczynianie się do pełnego i równego korzystania z praw przez osoby niepełnosprawne, (y) wyrażając przekonanie, że powszechna i całościowa Konwencja międzynarodowa, mająca na celu popieranie oraz ochronę praw i godności osób niepełnosprawnych, istotnie przyczyni się do zaradzenia głęboko niekorzystnej 3 sytuacji społecznej osób niepełnosprawnych i będzie promować ich udział w sferze obywatelskiej, politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturalnej, na zasadach równych szans, zarówno w krajach rozwijających się, jak i rozwiniętych, uzgodniły, co następuje: Artykuł 1 Cel Celem niniejszej konwencji jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności. Do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami. Artykuł 2 Definicje W rozumieniu niniejszej konwencji: „Komunikacja” obejmuje języki, wyświetlanie tekstu, alfabet Braille'a, komunikację przez dotyk, dużą czcionkę, dostępne multimedia, jak i sposoby, środki i formy komunikowania się na piśmie, przy pomocy słuchu, języka uproszczonego, lektora oraz formy wspomagające (augmentatywne) i alternatywne, w tym dostępną technologię informacyjno-komunikacyjną. „Język” obejmuje język mówiony i język migowy oraz inne formy przekazu niewerbalnego. „Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność” oznacza jakiekolwiek różnicowanie, wykluczanie lub ograniczanie ze względu na niepełnosprawność, którego celem lub skutkiem jest naruszenie lub zniweczenie uznania, korzystania z lub wykonywania wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności w dziedzinie polityki, gospodarki, społecznej, kulturalnej, obywatelskiej lub w jakiejkolwiek innej, na zasadzie równości z innymi osobami. Obejmuje to wszelkie przejawy dyskryminacji, w tym odmowę racjonalnego usprawnienia. „Racjonalne usprawnienie” oznacza konieczne i odpowiednie zmiany i dostosowania, nie nakładające nieproporcjonalnego lub nadmiernego obciążenia, jeśli jest to potrzebne w konkretnym przypadku, w celu zapewnienia osobom 4 niepełnosprawnym możliwości korzystania z wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz ich wykonywania na zasadzie równości z innymi osobami. „Uniwersalne projektowanie” oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. „Uniwersalne projektowanie” nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób niepełnosprawnych, jeżeli jest to potrzebne. Artykuł 3 Zasady ogólne Niniejsza konwencja opiera się na następujących zasadach: (a) poszanowanie przyrodzonej godności, autonomii osoby, w tym swobody dokonywania wyborów, a także poszanowanie niezależności osoby, (b) niedyskryminacja, (c) pełny i skuteczny udział i włączenie w społeczeństwo, (d) poszanowanie odmienności i akceptacja osób niepełnosprawnych, będących częścią ludzkiej różnorodności i całej ludzkości, (e) równość szans, (f) dostępność, (g) równość mężczyzn i kobiet, (h) poszanowanie rozwijających się zdolności niepełnosprawnych dzieci oraz poszanowanie prawa dzieci niepełnosprawnych do zachowania tożsamości. Artykuł 4 Obowiązki ogólne 1. Państwa Strony zobowiązują się do zapewnienia i popierania pełnej realizacji wszystkich praw człowieka niepełnosprawnych, bez i podstawowych jakiejkolwiek wolności wszystkich dyskryminacji ze osób względu na niepełnosprawność. W tym celu Państwa Strony zobowiązują się do: (a) przyjęcia wszelkich odpowiednich środków ustawodawczych, administracyjnych i innych w celu wdrożenia praw uznanych w niniejszej konwencji, (b) podjęcia wszelkich odpowiednich środków, w tym ustawodawczych, w celu zmiany lub uchylenia 5 obowiązujących ustaw, przepisów wykonawczych, zwyczajów i praktyk, które dyskryminują osoby niepełnosprawne, (c) uwzględniania wymogu ochrony i popierania praw człowieka w odniesieniu do osób niepełnosprawnych w każdej polityce i każdym programie działania, (d) powstrzymywania się od angażowania się w jakiekolwiek działania lub praktyki, które są niezgodne z niniejszą konwencją i zapewnienia, że władze i instytucje publiczne będą działały zgodnie z niniejszą konwencją, (e) podejmowania wszelkich odpowiednich działań w celu wyeliminowania dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność przez jakąkolwiek osobę, organizację lub prywatne przedsiębiorstwo, (f) podejmowania lub popierania badań i wytwarzania oraz zapewnienia dostępności i korzystania z towarów, usług, wyposażenia i urządzeń uniwersalnie zaprojektowanych, zgodnie z definicją zawartą w art. 2 niniejszej konwencji, które powinny wymagać możliwie jak najmniejszych dostosowań i ponoszenia jak najmniejszych kosztów w celu zaspokojenia szczególnych potrzeb osób niepełnosprawnych; a także zobowiązują się do popierania zasady uniwersalnego projektowania przy tworzeniu norm i wytycznych, (g) podejmowania lub popierania badań i tworzenia oraz popierania dostępności i wykorzystywania nowych technologii, w tym technologii informacyjno-komunikacyjnych, przedmiotów ułatwiających poruszanie się, urządzeń i wspomagających technologii, odpowiednich dla osób niepełnosprawnych, traktując priorytetowo technologie dostępne po przystępnych cenach, (h) zapewniania o przedmiotach osobom niepełnosprawnym ułatwiających poruszanie dostępnej się, informacji urządzeniach i wspomagających technologiach, w tym nowych technologiach, a także o innych formach pomocy, usług i ułatwień, (i) popierania szkoleń specjalistów i personelu pracującego z osobami niepełnosprawnymi, w zakresie praw uznanych w niniejszej konwencji, tak aby lepiej świadczone były pomoc i usługi gwarantowane na mocy tych praw. 2. W odniesieniu do praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, każde z Państw Stron zobowiązuje się podjąć kroki, wykorzystując maksymalnie 6 dostępne mu środki i, gdy to potrzebne, w ramach współpracy międzynarodowej, w celu stopniowego osiągnięcia pełnej realizacji praw, bez uszczerbku dla tych zobowiązań zawartych w niniejszej konwencji które, zgodnie z prawem międzynarodowym, mają skutek natychmiastowy. 3. Przy tworzeniu i wdrażaniu ustawodawstwa i polityki celem wprowadzenia w życie niniejszej konwencji, a także w toku podejmowania decyzji w zakresie spraw dotyczących osób niepełnosprawnych Państwa Strony będą ściśle konsultować się z osobami niepełnosprawnymi, a także angażować te osoby, w tym niepełnosprawne dzieci, w te procesy, za pośrednictwem reprezentujących je organizacji. 4. Żadne z postanowień niniejszej konwencji nie narusza jakichkolwiek rozwiązań, które bardziej sprzyjają realizacji praw osób niepełnosprawnych, a które przewiduje ustawodawstwo Państwa Strony lub prawo międzynarodowe obowiązujące to Państwo. Żadne z praw człowieka i podstawowych wolności uznanych lub istniejących w którymkolwiek z Państw Stron niniejszej konwencji na podstawie ustaw, konwencji, przepisów wykonawczych lub zwyczaju nie może być ograniczone lub uchylone pod pretekstem, że niniejsza konwencja nie uznaje takich praw lub wolności, lub uznaje je w węższym zakresie. 5. Postanowienia niniejszej konwencji rozciągają się na wszystkie części państw federalnych, bez jakichkolwiek ograniczeń lub wyjątków. Artykuł 5 Równość i niedyskryminacja 1. Państwa Strony uznają, że wszyscy ludzie są równi wobec prawa i są uprawnieni, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, do jednakowej ochrony prawnej i jednakowych korzyści wynikających z prawa. 2. Państwa Strony zakażą jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność i zagwarantują osobom niepełnosprawnym jednakową dla wszystkich i skuteczną ochronę przed dyskryminacją z jakichkolwiek względów. 3. W celu popierania równości i likwidacji dyskryminacji, Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie kroki celem zapewnienia racjonalnych usprawnień. 4. Za dyskryminację w rozumieniu niniejszej konwencji nie będą uważane szczególne środki, które są niezbędne celem przyśpieszenia osiągnięcia lub zagwarantowania faktycznej równości osób niepełnosprawnych. 7 Artykuł 6 Niepełnosprawne kobiety 1. Państwa Strony uznają, że niepełnosprawne kobiety i dziewczęta są narażone na wieloraką dyskryminację i, w związku z tym, podejmą środki w celu zapewnienia pełnego i równego korzystania przez nie ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności. 2. Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie środki, aby zapewnić pełen rozwój, awans i wzmocnienie im możliwości wykonywania pozycji kobiet, w celu zagwarantowania i korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności ustanowionych w niniejszej konwencji. Artykuł 7 Niepełnosprawne dzieci 1. Państwa Strony podejmą wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia pełnego korzystania przez niepełnosprawne dzieci ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, na zasadzie równości z innymi dziećmi. 2. We wszystkich działaniach dotyczących dzieci niepełnosprawnych należy przede wszystkim kierować się najlepszym interesem dziecka. 3. Państwa Strony zapewnią niepełnosprawnym dzieciom prawo swobodnego wyrażania poglądów we wszystkich sprawach ich dotyczących, przyjmując je z należytą uwagą, odpowiednio do wieku i dojrzałości dzieci, na zasadzie równości z innymi dziećmi oraz zapewnią dzieciom pomoc w wykonywaniu tego prawa, dostosowaną do ich niepełnosprawności i wieku. Artykuł 8 Podnoszenie świadomości 1. Państwa Strony zobowiązują się podjąć natychmiastowe, skuteczne i odpowiednie działania w celu: (a) podniesienia świadomości społeczeństwa, w tym na poziomie rodziny, w sprawach dotyczących osób niepełnosprawnych, a także działania na rzecz wzmocnienia poszanowania praw i godności osób niepełnosprawnych, (b) zwalczania stereotypów, uprzedzeń i szkodliwych praktyk wobec osób niepełnosprawnych, w tym związanych z płcią i wiekiem, we wszystkich dziedzinach życia, (c) promowania wiedzy o zdolnościach i wkładzie osób niepełnosprawnych. 8 2. Do działań podejmowanych w tym celu należy: (a) inicjowanie i prowadzenie skutecznych kampanii nastawionych na podnoszenie poziomu świadomości społecznej, aby: (i) rozwijać wrażliwość na prawa osób niepełnosprawnych, (ii) popierać pozytywne postrzeganie i większą świadomość społeczną dotyczącą osób niepełnosprawnych, (iii) popierać uznawanie umiejętności, zasług i zdolności osób niepełnosprawnych oraz ich wkładu w miejscu pracy i na rynku pracy, (b) rozwijanie, na wszystkich szczeblach systemu edukacji i u wszystkich dzieci od najwcześniejszych lat, postawy poszanowania praw osób niepełnosprawnych, (c) zachęcanie wszystkich środków masowego przekazu do przedstawiania wizerunku osób niepełnosprawnych w sposób zgodny z celem niniejszej konwencji, (d) popieranie programów podnoszenia świadomości w sprawach dotyczących osób niepełnosprawnych i ich praw. Artykuł 9 Dostępność 1. Aby umożliwić osobom niepełnosprawnym niezależne życie i pełny udział we wszystkich sferach życia, Państwa Strony podejmą odpowiednie środki w celu zapewnienia im, na zasadzie równości z innymi osobami, dostępu do środowiska fizycznego, środków transportu, informacji i komunikacji, w tym technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych, a także do innych urządzeń i usług, powszechnie dostępnych lub powszechnie zapewnianych, zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich. Środki te, obejmujące rozpoznanie i eliminację przeszkód i barier w zakresie dostępności, stosują się między innymi do: (a) budynków, dróg, transportu oraz innych urządzeń wewnętrznych i zewnętrznych, w tym szkół, mieszkań, instytucji zapewniających opiekę medyczną i miejsc pracy, (b) informacji, komunikacji i innych usług, w tym usług elektronicznych i służb ratowniczych. 2. Państwa Strony podejmą również odpowiednie środki w celu: (a) opracowywania, ogłaszania i monitorowania wdrażania minimalnych standardów i wytycznych w sprawie dostępności urządzeń i usług ogólnie dostępnych lub powszechnie zapewnianych, 9 (b) zapewnienia, że instytucje prywatne, które oferują urządzenia i usługi ogólnie dostępne lub powszechnie zapewniane, będą brały pod uwagę wszystkie aspekty ich dostępności dla osób niepełnosprawnych, (c) zapewnienia wszystkim zainteresowanym osobom szkolenia na temat kwestii dostępności dla osób niepełnosprawnych, (d) zapewnienia w ogólnodostępnych budynkach i innych obiektach oznakowania w alfabecie Braille’a oraz w formach łatwych do czytania i zrozumienia, (e) zapewnienia różnych form pomocy i pośrednictwa ze strony innych osób lub zwierząt, w tym przewodników, lektorów i profesjonalnych tłumaczy języka migowego, w celu ułatwienia dostępu do ogólnodostępnych budynków i innych obiektów publicznych, (f) popierania innych odpowiednich form pomocy i wsparcia osób niepełnosprawnych, aby zapewnić im dostęp do informacji, (g) popierania dostępu osób niepełnosprawnych do nowych technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych, w tym do Internetu, (h) popierania, od wstępnego etapu, projektowania, rozwoju, produkcji i dystrybucji dostępnych technologii i systemów informacyjno- komunikacyjnych, tak aby technologie te i systemy były dostępne po najniższych kosztach. Artykuł 10 Prawo do życia Państwa Strony potwierdzają, że każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia i podejmą wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym skutecznego korzystania z tego prawa, na zasadzie równości z innymi osobami. Artykuł 11 Sytuacje zagrożenia i sytuacje wymagające pomocy humanitarnej Państwa Strony podejmą, zgodnie ze swoimi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego, w tym międzynarodowego prawa humanitarnego oraz międzynarodowego prawa praw człowieka, wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa osób niepełnosprawnych w sytuacjach zagrożenia, w tym w trakcie konfliktu zbrojnego, w sytuacjach wymagających pomocy humanitarnej i w przypadku klęsk żywiołowych. 10 Artykuł 12 Równość wobec prawa 1. Państwa Strony potwierdzają, że osoby niepełnosprawne mają prawo do uznania ich za podmioty prawa. 2. Państwa Strony uznają, że osoby niepełnosprawne mają zdolność prawną, na zasadzie równości z innymi osobami, we wszystkich aspektach życia. 3. Państwa Strony podejmą odpowiednie środki w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do wsparcia, którego mogą potrzebować przy korzystaniu ze zdolności prawnej. 4. Państwa Strony zagwarantują, że wszelkie środki związane z korzystaniem ze zdolności prawnej obejmować będą odpowiednie i skuteczne zabezpieczenia w celu zapobiegania nadużyciom, zgodnie z międzynarodowym prawem praw człowieka. Zabezpieczenia zapewnią, że środki związane z korzystaniem ze zdolności prawnej będą respektowały prawa, wolę i preferencje osoby, będą wolne od konfliktu interesów i bezprawnych nacisków, będą proporcjonalne i dostosowane do sytuacji danej osoby, będą stosowane przez możliwie najkrótszy czas i będą podlegały regularnemu przeglądowi przez właściwe niezależne i bezstronne władze lub organ sądowy. Zabezpieczenia powinny być proporcjonalne do stopnia, w jakim takie środki wpływają na prawa i interesy danej osoby. 5. Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie i efektywne środki, z uwzględnieniem postanowień niniejszego artykułu, celem zagwarantowania równego prawa osób niepełnosprawnych do posiadania i dziedziczenia własności, kontroli własnych spraw finansowych oraz do jednakowego dostępu do pożyczek bankowych, hipotecznych i innych form kredytów oraz zapewnią, że osoby niepełnosprawne nie będą samowolnie pozbawiane własności. Artykuł 13 Dostęp do wymiaru sprawiedliwości 1. Państwa Strony zapewnią osobom niepełnosprawnym, na zasadzie równości z innymi osobami, skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w tym poprzez wprowadzenie dostosowań proceduralnych i dostosowań odpowiednich do ich wieku, w celu ułatwienia skutecznego udziału, bezpośrednio lub pośrednio, zwłaszcza jako świadków, we wszelkich postępowaniach prawnych, w tym na etapie śledztwa i innych form postępowania przygotowawczego. 11 2. Aby wesprzeć gwarancje skutecznego dostępu osób niepełnosprawnych do wymiaru sprawiedliwości, na zasadzie równości z innymi osobami, Państwa Strony będą popierać odpowiednie szkolenia osób pracujących w wymiarze sprawiedliwości, w tym w policji i więziennictwie. Artykuł 14 Wolność i bezpieczeństwo osobiste 1. Państwa Strony zapewnią, że osoby niepełnosprawne, na zasadzie równości z innymi osobami: (a) będą korzystały z prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego, (b) nie będą pozbawiane wolności bezprawnie lub samowolnie, a także, że każde pozbawienie wolności będzie zgodne z prawem oraz że niepełnosprawność w żadnym przypadku nie będzie uzasadniać pozbawienia wolności. 2. Państwa Strony zapewnią osobom niepełnosprawnym, które zostaną pozbawione wolności w wyniku jakiegokolwiek postępowania, prawo, na zasadzie równości z innymi osobami, do gwarancji zgodnych z międzynarodowym prawem praw człowieka i traktowanie zgodne z celami i zasadami niniejszej konwencji, włączając w to zapewnienie racjonalnych usprawnień. Artykuł 15 Wolność od tortur lub okrutnego, nieludzkiego albo poniżającego traktowania lub karania 1. Nikt nie będzie poddany torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu, lub poniżającemu traktowaniu, lub karaniu. W szczególności, nikt nie będzie poddany, bez swobodnie wyrażonej zgody, eksperymentom medycznym lub naukowym. 2. Państwa Strony podejmą skuteczne środki ustawodawcze, administracyjne, sądowe i inne w celu zapobiegania, na zasadzie równości z innymi osobami, poddawaniu osób niepełnosprawnych torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu, lub karaniu. Artykuł 16 Wolność od wykorzystywania, przemocy i nadużyć 1. Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie środki ustawodawcze, administracyjne, społeczne, w dziedzinie edukacji i inne w celu ochrony osób 12 niepełnosprawnych, zarówno w domu, jak i poza nim, przed wszelkimi formami wykorzystywania, przemocy i nadużyć, w tym związanymi z płcią. 2. Państwa Strony podejmą również wszelkie odpowiednie środki w celu zapobiegania wszelkim formom wykorzystywania, przemocy i nadużyć, poprzez zapewnienie osobom niepełnosprawnym, ich rodzinom oraz opiekunom, między innymi, właściwych form pomocy i wsparcia odpowiednich ze względu na płeć i wiek, w tym poprzez zapewnienie informacji i edukacji na temat unikania, rozpoznawania i zgłaszania przypadków wykorzystywania, przemocy i nadużyć. Państwa Strony zapewnią, że formy pomocy i wsparcia będą dostosowane do wieku, płci i niepełnosprawności. 3. Aby zapobiegać wszelkim formom wykorzystywania, przemocy i nadużyć, Państwa Strony zapewnią, że wszelkie ułatwienia i programy mające służyć osobom niepełnosprawnym będą efektywnie monitorowane przez niezależne władze. 4. Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie środki w celu wspierania powrotu do zdrowia fizycznego i psychicznego oraz w zakresie zdolności poznawczych, a także wspierania rehabilitacji i społecznej reintegracji osób niepełnosprawnych, które stały się ofiarami jakiejkolwiek formy wykorzystywania, przemocy i nadużyć, w tym poprzez zapewnienie pomocy i wsparcia. Proces powrotu do zdrowia i reintegracja powinny następować w środowisku sprzyjającym zdrowiu, dobrobytowi, szacunkowi dla samego siebie, godności i samodzielności oraz powinny uwzględniać potrzeby wynikające z płci i wieku. 5. Państwa Strony ustanowią skuteczne ustawodawstwo i politykę, w tym ustawodawstwo i politykę na rzecz kobiet i dzieci, w celu zapewnienia, że przypadki wykorzystywania, przemocy i nadużyć wobec osób niepełnosprawnych będą identyfikowane, badane i, gdy to właściwe, ścigane. Artykuł 17 Ochrona integralności osobistej Każda osoba niepełnosprawna ma prawo do poszanowania jej integralności fizycznej i psychicznej, na zasadzie równości z innymi osobami. Artykuł 18 Swoboda przemieszczania się i obywatelstwo 1. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do swobody przemieszczania się, swobody wyboru miejsca zamieszkania i do obywatelstwa, 13 na zasadzie równości z innymi osobami, między innymi poprzez zapewnienie, że osoby niepełnosprawne: (a) będą miały prawo uzyskać i zmienić obywatelstwo i nie będą pozbawiane obywatelstwa arbitralnie lub ze względu na niepełnosprawność, (b) nie będą pozbawiane, ze względu na niepełnosprawność, możliwości uzyskania, posiadania i korzystania z dokumentu poświadczającego obywatelstwo lub innego dokumentu tożsamości, ani możliwości korzystania z odpowiednich procedur, takich jak procedury imigracyjne, które mogą być konieczne celem ułatwienia korzystania z prawa do swobody przemieszczania się, (c) będą mogły swobodnie opuścić jakikolwiek kraj, włączając w to własny, (d) nie będą pozbawiane, arbitralnie lub ze względu na niepełnosprawność, prawa wjazdu do własnego kraju. 2. Niepełnosprawne dzieci będą rejestrowane niezwłocznie po urodzeniu i od urodzenia mają prawo do nazwiska, prawo do nabycia obywatelstwa oraz, w miarę możliwości, mają prawo znać rodziców i podlegać ich opiece. Artykuł 19 Niezależne życie i włączenie w społeczeństwo Państwa Strony niniejszej konwencji uznają równe prawo wszystkich osób niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie, wraz z prawem dokonywania wyborów, na równi z innymi osobami, oraz podejmą skuteczne i odpowiednie środki w celu ułatwienia pełnego korzystania przez osoby niepełnosprawne z tego prawa oraz ich pełnego włączenia i udziału w społeczeństwie, w tym poprzez zapewnienie, że: (a) osoby niepełnosprawne będą miały możliwość wyboru miejsca zamieszkania i podjęcia decyzji co do tego, gdzie i z kim będą mieszkać, na zasadzie równości z innymi osobami, a także, że nie będą zobowiązywane do mieszkania w szczególnych warunkach, (b) osoby niepełnosprawne będą miały dostęp do szerokiego zakresu usług wspierających świadczonych w domu lub w placówkach zapewniających zakwaterowanie oraz do innych usług wspierających, świadczonych w społeczności lokalnej, w tym do pomocy osobistej niezbędnej do życia i włączenia w społeczność oraz zapobiegającej izolacji i segregacji społecznej, 14 (c) świadczone w społeczności lokalnej usługi i urządzenia dla ogółu ludności będą dostępne dla osób niepełnosprawnych, na zasadzie równości z innymi osobami oraz będą odpowiadać ich potrzebom. Artykuł 20 Mobilność Państwa Strony podejmą skuteczne środki celem umożliwienia osobom niepełnosprawnym mobilności osobistej i możliwie największej samodzielności w tym zakresie, między innymi poprzez: (a) ułatwianie mobilności osób niepełnosprawnych, w sposób i w czasie przez nie wybranym i po przystępnej cenie, (b) ułatwianie osobom niepełnosprawnym dostępu do wysokiej jakości przedmiotów ułatwiających poruszanie się, urządzeń i technologii wspomagających oraz do pomocy i pośrednictwa ze strony innych osób lub zwierząt, w tym poprzez ich udostępnianie po przystępnej cenie, (c) zapewnianie osobom niepełnosprawnym i wyspecjalizowanemu personelowi pracującemu z osobami niepełnosprawnymi szkolenia w zakresie umiejętności poruszania się, (d) zachęcanie jednostek wytwarzających przedmioty ułatwiające poruszanie się, urządzenia i technologie wspomagające, do uwzględniania wszystkich aspektów mobilności osób niepełnosprawnych. Artykuł 21 Wolność wypowiadania się i wyrażania opinii oraz dostęp do informacji Państwa niepełnosprawne Strony mogły podejmą korzystać wszelkie z prawa odpowiednie do środki, wolności aby osoby wypowiadania się i wyrażania opinii, w tym wolności poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i poglądów, na zasadzie równości z innymi osobami i poprzez wszelkie formy komunikacji, według ich wyboru, zgodnie z definicją zawartą w art. 2 niniejszej konwencji, między innymi poprzez: (a) dostarczanie osobom niepełnosprawnym informacji przeznaczonych dla ogółu społeczeństwa, w dostępnych dla nich formach i technologiach, odpowiednio do różnych rodzajów niepełnosprawności, na czas i bez dodatkowych kosztów, (b) akceptowanie i ułatwianie korzystania przez osoby niepełnosprawne w sprawach urzędowych z języków migowych, alfabetu Braille'a, komunikacji wspomagającej (augmentatywnej) i alternatywnej oraz wszelkich innych dostępnych 15 środków, sposobów i form komunikowania się przez osoby niepełnosprawne, według ich wyboru, (c) nakłanianie instytucji prywatnych, które świadczą usługi dla ogółu społeczeństwa, w tym przez Internet, do dostarczania informacji i usług w formie dostępnej i użytecznej dla osób niepełnosprawnych, (d) zachęcanie środków masowego przekazu, w tym dostawców informacji przez Internet, do zapewnienia, by ich usługi były dostępne dla osób niepełnosprawnych, (e) uznanie i popieranie korzystania z języków migowych. Artykuł 22 Poszanowanie prywatności 1. Żadna osoba niepełnosprawna, bez względu na miejsce zamieszkania lub warunki życiowe, nie może być narażona na arbitralną lub bezprawną ingerencję w życie prywatne, sprawy rodzinne, dom lub korespondencję, czy innego typu komunikację międzyludzką, ani też na bezprawne naruszanie jej czci i reputacji. Osoby niepełnosprawne mają prawo do ochrony prawnej przed tego rodzaju ingerencjami. 2. Państwa Strony będą chronić poufność informacji osobistych, o zdrowiu i rehabilitacji osób niepełnosprawnych, na zasadzie równości z innymi osobami. Artykuł 23 Poszanowanie domu i rodziny 1. Państwa Strony podejmą efektywne i odpowiednie środki w celu likwidacji dyskryminacji osób niepełnosprawnych we wszystkich sprawach dotyczących małżeństwa, rodziny, rodzicielstwa i związków, na zasadzie równości z innymi osobami, w taki sposób, aby zapewnić: (a) uznanie prawa są w odpowiednim wszystkich do zawarcia osób niepełnosprawnych, małżeństwa wieku, do które zawarcia małżeństwa i do założenia rodziny, na podstawie swobodnie wyrażonej i pełnej zgody przyszłych małżonków, (b) uznanie prawa osób niepełnosprawnych do podejmowania swobodnych i odpowiedzialnych decyzji o liczbie i czasie urodzenia dzieci oraz do dostępu do dostosowanych do wieku edukacji i informacji dotyczących prokreacji i planowania rodziny, a także do środków niezbędnych do korzystania z tych praw, 16 (c) zachowanie zdolności rozrodczych przez osoby niepełnosprawne, w tym przez dzieci, na zasadzie równości z innymi osobami. 2. Państwa Strony zagwarantują prawa i obowiązki osób niepełnosprawnych w zakresie opieki nad dziećmi, kurateli, powiernictwa, adopcji lub podobnych instytucji, jeśli takie instytucje przewiduje ustawodawstwo krajowe; we wszystkich przypadkach nadrzędne będzie dobro dziecka. Państwa Strony zapewnią osobom niepełnosprawnym odpowiednią pomoc w wykonywaniu obowiązków związanych z wychowywaniem dzieci. 3. Państwa Strony zapewnią dzieciom niepełnosprawnym jednakowe prawa do życia w rodzinie. Mając na uwadze realizację tych praw i w celu zapobiegania ukrywaniu, porzuceniu, zaniedbywaniu i segregacji dzieci niepełnosprawnych, Państwa Strony dostarczać będą odpowiednio wcześnie i wszechstronne informacje, oferować pomoc i usługi dzieciom niepełnosprawnym i ich rodzinom. 4. Państwa Strony zapewnią, że dziecko nie będzie odłączane od rodziców bez ich zgody, z wyjątkiem sytuacji, kiedy właściwe władze, podlegające kontroli sądowej, postanowią, zgodnie z obowiązującym prawem i procedurami, że takie odłączenie jest konieczne ze względu na najlepszy interes dziecka. W żadnym przypadku nie można odłączać dziecka od rodziców z powodu jego niepełnosprawności lub niepełnosprawności jednego lub obojga rodziców. 5. W przypadku, gdy najbliższa rodzina nie jest w stanie sprawować opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym, Państwa Strony podejmą wszelkie wysiłki, aby zapewnić alternatywną opiekę przez dalszą rodzinę, a jeżeli okaże się to niemożliwe, w ramach społeczności w warunkach rodzinnych. Artykuł 24 Edukacja 1. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do edukacji. W celu realizacji tego prawa bez dyskryminacji i na zasadach równych szans, Państwa Strony zapewnią włączający system kształcenia umożliwiający integrację na wszystkich poziomach edukacji i w kształceniu ustawicznym, zmierzające do: (a) pełnego rozwoju potencjału oraz poczucia godności i własnej wartości, a także wzmocnienia poszanowania praw człowieka, podstawowych wolności i różnorodności ludzkiej, (b) rozwijania przez osoby niepełnosprawne ich osobowości, talentów i kreatywności, a także zdolności umysłowych i fizycznych, przy pełnym wykorzystaniu ich możliwości, 17 (c) umożliwienia osobom niepełnosprawnym skutecznego udziału w wolnym społeczeństwie. 2. Realizując to prawo, Państwa Strony zapewnią, że: (a) osoby niepełnosprawne nie będą wykluczane z powszechnego systemu edukacji ze względu na niepełnosprawność, a także, że dzieci niepełnosprawne nie będą wykluczane z bezpłatnej i obowiązkowej nauki w szkole podstawowej lub z nauczania na poziomie średnim, (b) osoby niepełnosprawne będą korzystać z włączającego, bezpłatnego nauczania obowiązkowego wysokiej jakości, na poziomie podstawowym i średnim, na zasadzie równości z innymi osobami, w społecznościach, w których żyją, (c) wprowadzane będą racjonalne usprawnienia, zgodnie z indywidualnymi potrzebami, (d) osoby niepełnosprawne będą uzyskiwać niezbędne wsparcie, w ramach powszechnego systemu edukacji, celem ułatwienia ich skutecznej edukacji, (e) stosowane będą skuteczne środki zindywidualizowanego wsparcia w środowisku, które maksymalizuje rozwój edukacyjny i społeczny, zgodnie z celem pełnego włączenia. 3. Państwa Strony umożliwią osobom niepełnosprawnym zdobycie umiejętności życiowych i społecznych, aby ułatwić im pełny i równy udział i w życiu społeczności. W tym celu Państwa Strony będą w edukacji podejmować odpowiednie środki, w tym: (a) ułatwianie nauki alfabetu Braille'a, alternatywnego pisma, wspomagających (augmentatywnych) i alternatywnych sposobów, środków i form komunikacji i orientacji oraz umiejętności poruszania się, a także ułatwianie wsparcia przez rówieśników i doradztwa, (b) ułatwianie nauki języka migowego i popieranie tożsamości językowej społeczności osób głuchych, (c) zapewnienie, są niewidome, że edukacja głuche lub osób, w szczególności głuchoniewidome będzie dzieci, które prowadzona w najodpowiedniejszych językach i przy pomocy sposobów i środków komunikacji najodpowiedniejszych dla jednostki, a także w środowisku, które maksymalizuje rozwój edukacyjny i społeczny. 4. Aby wesprzeć realizację tego prawa, Państwa Strony podejmą odpowiednie środki w celu zatrudniania nauczycieli, w tym nauczycieli niepełnosprawnych, 18 którzy mają kwalifikacje w zakresie używania języka migowego i/lub alfabetu Braille'a, oraz w celu szkolenia specjalistów i personelu pracujących na wszystkich szczeblach edukacji. Takie szkolenie będzie obejmować wiedzę na temat niepełnosprawności i korzystanie ze wspomagających (augmentatywnych) i alternatywnych sposobów, środków i form komunikacji, technik i materiałów edukacyjnych, w celu wspierania osób niepełnosprawnych. 5. Państwa Strony zapewnią, że osoby niepełnosprawne będą miały dostęp do powszechnego szkolnictwa wyższego, szkolenia zawodowego, kształcenia dorosłych i możliwości uczenia się przez całe życie, bez dyskryminacji i na zasadzie równości z innymi osobami. zagwarantują, że zapewnione będą W tym celu Państwa Strony racjonalne usprawnienia dla osób niepełnosprawnych. Artykuł 25 Zdrowie Państwa Strony uznają, że osoby niepełnosprawne mają prawo do osiągnięcia najwyższego możliwego poziomu stanu zdrowia, bez dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie środki w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do usług opieki zdrowotnej biorących pod uwagę szczególnie wymogi związane z płcią, w tym rehabilitacji zdrowotnej. W szczególności, Państwa Strony: (a) zapewnią osobom niepełnosprawnym taki sam jak w przypadku innych osób zakres, jakość i standard bezpłatnej lub zapewnianej po przystępnych cenach opieki zdrowotnej i programów zdrowotnych, w tym w zakresie zdrowia seksualnego i prokreacyjnego oraz adresowanych do całej populacji programów w zakresie zdrowia publicznego, (b) zapewnią te usługi zdrowotne, które są potrzebne osobom niepełnosprawnym, szczególnie ze względu na ich niepełnosprawność, w tym wczesne rozpoznawanie i leczenie, o ile konieczne, a także usługi mające na celu ograniczenie i zapobieganie pogłębianiu się niepełnosprawności, w tym u dzieci i osób starszych, (c) zapewnią świadczenie usług opieki zdrowotnej możliwie blisko społeczności, w których żyją osoby niepełnosprawne, w tym na obszarach wiejskich, (d) zobowiążą osoby wykonujące zawody medyczne do zapewniania osobom niepełnosprawnym, na podstawie swobodnie przez nie wyrażonej i świadomej zgody, opieki takiej samej jakości jak innym osobom poprzez, między innymi, 19 podnoszenie świadomości w zakresie praw człowieka, godności, niezależności i potrzeb osób niepełnosprawnych w drodze szkoleń i upowszechniania standardów etycznych w publicznej i prywatnej opiece zdrowotnej, (e) zakażą dyskryminacji osób niepełnosprawnych w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego, a także ubezpieczenia na życie, jeśli takie ubezpieczenie jest dozwolone przez ustawodawstwo krajowe, przy czym ubezpieczenia będą zapewniane w sposób sprawiedliwy i racjonalny, (f) będą zapobiegać przypadkom odmowy udzielenia, ze względu na niepełnosprawność, opieki zdrowotnej lub usług zdrowotnych, albo pożywienia i płynów. Artykuł 26 Rehabilitacja 1. Państwa Strony podejmą skuteczne i odpowiednie środki, uwzględniając wzajemne wsparcie, w celu umożliwienia osobom niepełnosprawnym uzyskania i utrzymania możliwie największej niezależności, pełnych zdolności fizycznych, umysłowych, społecznych i zawodowych oraz pełnego włączenia i udziału we wszystkich aspektach życia. W tym celu Państwa Strony zorganizują, wzmocnią i rozwiną usługi i programy w zakresie wszechstronnej rehabilitacji, w szczególności w obszarze zdrowia, zatrudnienia, edukacji i usług socjalnych, w taki sposób, aby usługi i programy: (a) były dostępne od możliwie najwcześniejszego etapu życia i były oparte na wielodyscyplinarnej ocenie indywidualnych potrzeb i potencjału, (b) wspierały udział i włączanie w społeczność lokalną oraz we wszystkie aspekty życia społecznego, były dobrowolne i dostępne dla osób niepełnosprawnych możliwie blisko społeczności, w których żyją, w tym na obszarach wiejskich, 2. Państwa Strony będą popierać rozwój szkolenia wstępnego i ustawicznego personelu i specjalistów pracujących w usługach rehabilitacyjnych. 3. Państwa Strony będą promować dostępność, znajomość i korzystanie w procesie rehabilitacji z urządzeń i technologii wspomagających, zaprojektowanych dla osób niepełnosprawnych. 20 Artykuł 27 Praca i zatrudnienie 1. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do pracy, na zasadzie równości z innymi osobami; obejmuje to prawo do możliwości zarabiania na życie poprzez pracę swobodnie wybraną lub przyjętą na rynku pracy oraz w otwartym, integracyjnym i dostępnym dla osób niepełnosprawnych środowisku pracy. Państwa Strony będą chronić i popierać realizację prawa do pracy, również tych osób, które staną się niepełnosprawne w okresie zatrudnienia, poprzez podjęcie odpowiednich kroków, w tym na drodze ustawodawczej, między innymi w celu: (a) zakazania dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność w odniesieniu do wszelkich kwestii dotyczących wszystkich form zatrudnienia, w tym warunków rekrutacji, przyjmowania do pracy i zatrudnienia, kontynuacji zatrudnienia, awansu zawodowego oraz bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, (b) ochrony praw osób niepełnosprawnych, na zasadzie równości z innymi osobami, do sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy, w tym do równych szans i jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, włączając w to ochronę przed molestowaniem i zadośćuczynienie za doznane krzywdy, (c) zapewnienia, by osoby niepełnosprawne korzystały z praw pracowniczych i prawa do organizowania się w związki zawodowe, na zasadzie równości z innymi osobami, (d) umożliwienia osobom niepełnosprawnym skutecznego dostępu do ogólnych programów poradnictwa specjalistycznego i zawodowego, usług pośrednictwa pracy oraz szkolenia zawodowego i kształcenia ustawicznego, (e) popierania możliwości zatrudnienia i rozwoju zawodowego osób niepełnosprawnych na rynku pracy oraz pomocy w znalezieniu, uzyskaniu i utrzymaniu zatrudnienia oraz powrocie do zatrudnienia, (f) popierania możliwości samozatrudnienia, przedsiębiorczości, tworzenia spółdzielni i zakładania własnych przedsiębiorstw, (g) zatrudniania osób niepełnosprawnych w sektorze publicznym, 21 (h) popierania zatrudniania osób niepełnosprawnych w sektorze prywatnym, poprzez odpowiednią politykę i środki, które mogą obejmować programy działań pozytywnych, zachęty i inne działania, (i) zapewnienia wprowadzania racjonalnych usprawnień dla osób niepełnosprawnych w miejscu pracy, (j) popierania zdobywania przez osoby niepełnosprawne doświadczenia zawodowego na otwartym rynku pracy, (k) popierania programów rehabilitacji zawodowej, utrzymania pracy i powrotu do pracy, adresowanych do osób niepełnosprawnych. 2. Państwa Strony zagwarantują, że osoby niepełnosprawne nie będą utrzymywane w stanie niewolnictwa lub poddaństwa i będą chronione, na zasadzie równości z innymi osobami, przed pracą przymusową lub obowiązkową. Artykuł 28 Odpowiednie warunki życia i ochrona socjalna 1. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do odpowiednich warunków życia ich samych i ich rodzin, włączając w to odpowiednie wyżywienie, odzież i mieszkanie oraz prawo do stałego polepszania warunków życia, i podejmą odpowiednie kroki w celu zagwarantowania i popierania realizacji tych praw bez dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. 2. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do ochrony socjalnej i do korzystania z tego prawa bez dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność oraz podejmą odpowiednie kroki w celu zagwarantowania i popierania realizacji tego prawa, włączając środki w celu: (a) zapewnienia osobom niepełnosprawnym jednakowego dostępu do usług w zakresie dostarczania czystej wody oraz do odpowiednich usług, urządzeń i innego rodzaju pomocy w zaspokajaniu potrzeb związanych z niepełnosprawnością, po przystępnych cenach, (b) zapewnienia osobom niepełnosprawnym, w szczególności niepełnosprawnym kobietom i dziewczętom oraz niepełnosprawnym osobom w starszym wieku, dostępu do ochrony socjalnej i programów ograniczania ubóstwa, (c) zapewnienia osobom niepełnosprawnym i ich rodzinom, żyjącym w ubóstwie, dostępu do pomocy państwa w pokrywaniu wydatków związanych z niepełnosprawnością, w tym wydatków na odpowiednie 22 szkolenia, poradnictwo, pomoc finansową i tymczasową opiekę dającą wytchnienie stałym opiekunom, (d) zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do programów mieszkań komunalnych, (e) zapewnienia osobom niepełnosprawnym jednakowego dostępu do ubezpieczenia i świadczeń emerytalnych. Artykuł 29 Udział w życiu politycznym i publicznym Państwa Strony zagwarantują osobom niepełnosprawnym prawa polityczne i możliwość korzystania z nich, na zasadzie równości z innymi osobami oraz zobowiązują się do: (a) zapewnienia, że osoby niepełnosprawne będą mogły efektywnie i w pełni uczestniczyć w życiu politycznym i publicznym, na zasadzie równości z innymi osobami, bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli, włączając w to prawo i możliwość korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego, między innymi poprzez: (i) zapewnienie, że tryb głosowania oraz stosowane w związku z nim urządzenia i materiały będą odpowiednie, dostępne i łatwe do zrozumienia i zastosowania, (ii) ochronę praw osób niepełnosprawnych do tajnego głosowania w wyborach i referendach publicznych bez zastraszania, a także do kandydowania w wyborach, efektywnego sprawowania urzędu i pełnienia wszelkich funkcji publicznych na wszystkich szczeblach rządzenia, ułatwianie korzystania ze wspomagających i nowych technologii tam, gdzie to właściwe, (iii) gwarancje swobody wyrażania woli przez osoby niepełnosprawne występujące jako wyborcy i, w tym celu, tam gdzie to konieczne, zezwalanie osobom niepełnosprawnym, na ich życzenie, na korzystanie z pomocy w głosowaniu ze strony wybranej przez nie osoby; (b) aktywnego promowania środowiska, w którym osoby niepełnosprawne będą mogły efektywnie i w pełni uczestniczyć w kierowaniu sprawami publicznymi, bez dyskryminacji i na zasadzie równości z innymi osobami, oraz zachęcania ich do udziału w sprawach publicznych, w tym do: 23 (i) udziału w organizacjach pozarządowych i stowarzyszeniach uczestniczących w życiu publicznym i politycznym kraju, a także w działalności partii politycznych i zarządzania nimi, (ii) tworzenia organizacji osób niepełnosprawnych w celu reprezentowania osób niepełnosprawnych na szczeblu międzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym oraz przystępowania do takich organizacji. Artykuł 30 Udział w życiu kulturalnym, rekreacji, wypoczynku i sporcie 1. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do udziału, na zasadzie równości z innymi osobami, w życiu kulturalnym i podejmą wszelkie odpowiednie środki w celu zapewnienia, że osoby niepełnosprawne: (a) będą miały dostęp do materiałów w dziedzinie kultury w dostępnych dla nich formach, (b) będą miały dostęp do programów telewizyjnych, filmów, teatru i innego rodzaju działalności kulturalnej, w dostępnych dla nich formach, (c) będą miały dostęp do miejsc działalności kulturalnej lub usług z nią związanych, takich jak teatry, muzea, kina, biblioteki i usługi turystyczne oraz, w miarę możliwości, będą miały dostęp do zabytków i miejsc ważnych dla kultury narodowej. 2. Państwa Strony podejmą odpowiednie środki w celu zapewnienia, że osoby niepełnosprawne będą miały możliwości rozwoju i wykorzystywania potencjału twórczego, artystycznego i intelektualnego, nie tylko dla własnej korzyści, ale także dla wzbogacenia społeczeństwa. 3. Państwa Strony podejmą odpowiednie środki, zgodne z prawem międzynarodowym, w celu zapewnienia, że przepisy chroniące prawa autorskie nie będą stanowiły nieuzasadnionej lub dyskryminacyjnej bariery dla osób niepełnosprawnych w dostępie do materiałów w dziedzinie kultury. 4. Osoby niepełnosprawne będą uprawnione, na zasadzie równości z innymi osobami, do uznania ich szczególnej tożsamości kulturowej i językowej, w tym języków migowych i kultury osób niesłyszących, a także do uzyskania wsparcia w tym zakresie. 5. W celu umożliwienia osobom niepełnosprawnym udziału, na zasadzie równości z innymi osobami, w działalności rekreacyjnej, wypoczynkowej i sportowej, Państwa Strony podejmą odpowiednie środki w celu: 24 (a) zachęcania osób niepełnosprawnych do udziału, w możliwie najszerszym zakresie, w powszechnej działalności sportowej na wszystkich poziomach i popierania tego udziału, (b) zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwości organizacji i rozwoju działalności sportowej i rekreacyjnej uwzględniającej niepełnosprawność oraz możliwości udziału w takiej działalności i, w tym celu, zachęcania do zapewniania, na zasadzie równości z innymi osobami, odpowiedniego instruktażu, szkolenia i zasobów, (c) zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do miejsc uprawiania sportu, rekreacji i turystyki, (d) zapewnienia dzieciom niepełnosprawnym dostępu, na zasadzie równości z innymi dziećmi, do udziału w zabawie, rekreacji i wypoczynku oraz działalności sportowej, włączając taką działalność w ramy systemu szkolnego, (e) zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do usług świadczonych przez organizatorów działalności w zakresie rekreacji, turystyki, wypoczynku i sportu. Artykuł 31 Statystyka i zbieranie danych 1. Państwa Strony zobowiązują się zbierać odpowiednie informacje, w tym dane statystyczne i wyniki badań, które umożliwią im kształtowanie i realizowanie polityki służącej wykonywaniu niniejszej konwencji. Proces zbierania i przechowywania tych informacji powinien być: (a) zgodny z prawnie określonymi gwarancjami, w tym z ustawodawstwem w zakresie ochrony danych, w celu zagwarantowania poufności i poszanowania prywatności osób niepełnosprawnych, (b) zgodny z normami zaakceptowanymi na szczeblu międzynarodowym w zakresie ochrony praw człowieka i podstawowych wolności oraz z zasadami etycznymi w zakresie zbierania danych statystycznych i korzystania z nich. 2. Informacje zbierane zgodnie z niniejszym artykułem będą odpowiednio segregowane i będą służyły pomocą w ocenie realizacji przez Państwa Strony zobowiązań wynikających z niniejszej konwencji oraz w rozpoznawaniu i likwidowaniu barier, które napotykają osoby niepełnosprawne przy korzystaniu z ich praw. 25 3. Państwa Strony przyjmą na siebie odpowiedzialność za rozpowszechnianie danych statystycznych oraz zapewnią ich dostępność dla osób niepełnosprawnych i innych osób. Artykuł 32 Współpraca międzynarodowa 1. Państwa Strony uznają znaczenie, jakie współpraca międzynarodowa i jej popieranie mają dla wspierania krajowych wysiłków na rzecz realizacji celów niniejszej konwencji oraz podejmą odpowiednie i efektywne środki w tym zakresie, razem z innymi Państwami oraz, jeżeli to właściwe, w partnerstwie z odpowiednimi organizacjami międzynarodowymi społeczeństwem obywatelskim, w szczególności i z regionalnymi oraz organizacjami osób niepełnosprawnych. Takie środki mogą, między innymi, obejmować: (a) zapewnienie, że współpraca międzynarodowa, w tym międzynarodowe programy rozwoju, będzie miała charakter włączający osoby niepełnosprawne i będzie dostępna dla osób niepełnosprawnych, (b) ułatwianie i wspieranie budowania potencjału, w tym poprzez wymianę i udostępnianie informacji, doświadczeń, programów szkoleniowych i najlepszych praktyk, (c) ułatwianie współpracy w zakresie badań i dostępu do wiedzy naukowej i technicznej, (d) zapewnianie, jeżeli to właściwe, pomocy technicznej i ekonomicznej, w tym poprzez dotyczącymi ułatwianie dostępności dostępu i i dzielenie wspomagania oraz się technologiami poprzez transfer technologii. 2. Postanowienia niniejszego artykułu nie wpływają na obowiązek żadnego Państwa Strony wywiązywania się z zobowiązań wynikających z niniejszej konwencji. Artykuł 33 Wdrażanie i monitorowanie na szczeblu krajowym 1. Państwa Strony, zgodnie ze swoim systemem organizacyjnym, wyznaczą w ramach rządu jeden lub więcej punktów kontaktowych w sprawach dotyczących wdrażania niniejszej konwencji, poświęcając należytą uwagę ustanowieniu lub wyznaczeniu mechanizmu koordynacji w ramach rządu, w celu ułatwienia działań związanych z wdrażaniem konwencji w różnych sektorach i na różnych szczeblach. 26 2. Państwa Strony, zgodnie ze swoim systemem prawnym i administracyjnym, utrzymywać będą, wzmocnią, wyznaczą lub ustanowią strukturę, obejmującą jeden lub więcej niezależnych mechanizmów, tam, gdzie to właściwe, w celu popierania, ochrony i monitorowania wdrażania niniejszej konwencji. Wyznaczając lub ustanawiając taki mechanizm, Państwa Strony uwzględnią zasady dotyczące statusu i funkcjonowania krajowych instytucji ochrony i popierania praw człowieka. 3. Społeczeństwo obywatelskie, w szczególności osoby niepełnosprawne i reprezentujące je organizacje, będzie włączone w proces monitorowania i będą w pełni w nim uczestniczyć. Artykuł 34 Komitet do spraw praw osób niepełnosprawnych 1. Ustanawia się Komitet do spraw praw osób niepełnosprawnych (zwany dalej „Komitetem"), który sprawuje funkcje wymienione poniżej. 2. W chwili wejścia w życie niniejszej konwencji Komitet będzie się składać z dwunastu ekspertów. Po dodatkowych sześćdziesięciu ratyfikacjach lub przystąpieniach do konwencji liczba członków Komitetu wzrośnie o sześciu, osiągając maksymalną liczbę osiemnastu członków. 3. Członkowie Komitetu będą pełnić funkcje we własnym imieniu i powinni mieć wysokie kwalifikacje moralne oraz uznane kompetencje i doświadczenie w dziedzinie objętej zakresem niniejszej konwencji. Przy nominowaniu kandydatów Państwa Strony proszone są o poświęcenie należytej uwagi postanowieniom art. 4 ust. 3 niniejszej konwencji. 4. Członkowie Komitetu zostaną wybrani przez Państwa Strony, z uwzględnieniem sprawiedliwej reprezentacji geograficznej, reprezentacji różnych form cywilizacji i głównych systemów prawnych, zrównoważonej reprezentacji obu płci i zapewnienia udziału ekspertów niepełnosprawnych. 5. Członkowie Komitetu będą wybierani w tajnym głosowaniu, z listy osób nominowanych przez Państwa Strony spośród swoich obywateli, na posiedzeniach konferencji Państw Stron. Na posiedzeniach tych, dla których kworum wynosi dwie trzecie liczby Państw Stron, za wybranych uznani zostaną ci kandydaci, którzy uzyskają największą liczbę głosów i absolutną większość głosów przedstawicieli Państw Stron obecnych i głosujących. 6. Pierwsze wybory odbędą się nie później niż w sześć miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej konwencji. Co najmniej na cztery miesiące przed terminem 27 każdych wyborów Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych skieruje do Państw Stron pisemne zaproszenie do zgłaszania, w ciągu dwóch miesięcy, kandydatów na członków Komitetu. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych sporządzi listę, w porządku alfabetycznym, wszystkich zgłoszonych w ten sposób kandydatów, ze wskazaniem Państw, które ich zgłosiły, oraz przedłoży ją Państwom Stronom niniejszej konwencji. 7. Członkowie Komitetu będą wybierani na cztery lata. Mogą oni być ponownie wybrani jeden raz. Mandat sześciu spośród członków wybranych w pierwszych wyborach wygaśnie po upływie dwóch lat; niezwłocznie po pierwszych wyborach nazwiska tych sześciu członków zostaną wybrane drogą losowania przez przewodniczącego posiedzenia, o którym mowa w ust. 5 niniejszego artykułu. 8. Wybór dodatkowych sześciu członków będzie dokonywany przy okazji regularnych wyborów, zgodnie z odpowiednimi postanowieniami niniejszego artykułu. 9. W przypadku śmierci członka Komitetu lub gdy zrezygnuje on, lub oświadczy, że z jakiejkolwiek innej przyczyny nie jest w stanie dłużej wykonywać swoich obowiązków, Państwo Strona, które wysunęło kandydaturę tego członka wyznaczy innego eksperta posiadającego kwalifikacje i spełniającego wymogi określone w odpowiednich postanowieniach niniejszego artykułu, aby pełnił funkcję przez okres do zakończenia kadencji. 10. Komitet ustali swój regulamin. 11. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych zapewni niezbędny personel i ułatwienia konieczne do skutecznego wykonywania funkcji Komitetu przewidzianych w niniejszej konwencji oraz zwoła jego pierwsze posiedzenie. 12. Członkowie Komitetu ustanowionego na mocy niniejszej konwencji będą otrzymywać, za zgodą Zgromadzenia Ogólnego, honorarium z funduszy Organizacji Narodów Zjednoczonych, na zasadach i warunkach, jakie ustali Zgromadzenie Ogólne, uwzględniając znaczenie zadań Komitetu. 13. Członkowie Komitetu będą korzystać z ułatwień, przywilejów i immunitetów, jakie przysługują ekspertom działającym z ramienia Organizacji Narodów Zjednoczonych, zgodnie z postanowieniami odpowiednich rozdziałów konwencji dotyczącej przywilejów i immunitetów Organizacji Narodów Zjednoczonych. 28 Artykuł 35 Sprawozdania przedkładane przez Państwa Strony 1. Każde Państwo Strona przedłoży Komitetowi, za pośrednictwem Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, szczegółowe sprawozdanie dotyczące środków podjętych w celu realizacji zobowiązań wynikających z niniejszej konwencji oraz na temat postępu dokonanego w tym zakresie, w terminie dwóch lat od daty wejścia w życie niniejszej Konwencji w stosunku do danego Państwa Strony. 2. Następnie Państwa Strony będą składać kolejne sprawozdania przynajmniej co cztery lata oraz zawsze wtedy, gdy Komitet o to wystąpi. 3. Komitet ustali wytyczne co do treści sprawozdań. 4. Państwo Strona, które przedłoży Komitetowi szczegółowe sprawozdanie wstępne, w kolejnych sprawozdaniach nie jest zobowiązane do powtarzania wcześniej udzielonych informacji. Państwa Strony wzywa się do rozważenia możliwości przygotowywania sprawozdania w otwartej i przejrzystej procedurze oraz proszone są o poświęcenie należytej uwagi postanowieniom art. 4 ust. 3 niniejszej konwencji. 5. Sprawozdania mogą wskazywać czynniki i trudności wpływające na stopień realizacji zobowiązań wynikających z niniejszej konwencji. Artykuł 36 Rozpatrywanie sprawozdań 1. Każde sprawozdanie będzie rozpatrywane przez Komitet, który poczyni takie uwagi i zalecenia ogólne w stosunku do sprawozdania, jakie uzna za właściwe i przekaże je zainteresowanemu Państwu Stronie. Państwo Strona może odpowiedzieć Komitetowi, przekazując mu informacje, według swego wyboru. Komitet może zwrócić się do Państw Stron z prośbą o dalsze informacje dotyczące wdrażania niniejszej konwencji. 2. Jeśli Państwo Strona znacznie spóźnia się z przedłożeniem sprawozdania, Komitet może powiadomić dane Państwo Stronę o konieczności zbadania wdrażania niniejszej konwencji przez to Państwo-Stronę na podstawie rzetelnych informacji dostępnych Komitetowi, o ile odpowiednie sprawozdanie nie zostanie przedłożone w ciągu trzech miesięcy od daty powiadomienia. Komitet zwróci się do danego Państwa Strony o udział w takim badaniu. W sytuacji, gdy w odpowiedzi Państwo Strona przedłoży odpowiednie sprawozdanie, stosuje się postanowienia ust. 1 niniejszego artykułu. 29 3. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych udostępni sprawozdania wszystkim Państwom Stronom. 4. Państwa Strony udostępnią swoje sprawozdania opinii publicznej w swoich krajach oraz ułatwią dostęp do uwag i ogólnych zaleceń dotyczących tych sprawozdań. 5. Jeżeli Komitet uzna to za właściwe, może przesłać sprawozdania Państw Stron wyspecjalizowanym agencjom, funduszom i programom Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz innym właściwym organom, odpowiednio do zawartej w sprawozdaniu prośby lub zgodnie ze wskazaniem potrzeby uzyskania porady technicznej lub pomocy, wraz z ewentualnymi uwagami i zaleceniami Komitetu dotyczącymi takich próśb lub wskazań. Artykuł 37 Współpraca między Państwami Stronami a Komitetem 1. Każde Państwo Strona będzie współpracować z Komitetem i udzielać jego członkom pomocy w wypełnianiu ich mandatu. 2. W kontaktach z Państwami Stronami Komitet będzie poświęcał należytą uwagę metodom i sposobom zwiększania zdolności krajowych w zakresie wdrażania niniejszej konwencji, w tym poprzez współpracę międzynarodową. Artykuł 38 Stosunki Komitetu z innymi organami W celu sprzyjania skutecznemu wdrażaniu niniejszej konwencji i zachęcania do współpracy międzynarodowej w dziedzinie objętej zakresem niniejszej Organizacji Narodów konwencji: (a) wyspecjalizowane agencje i inne organy Zjednoczonych mają prawo być reprezentowane przy rozpatrywaniu wykonywania tych postanowień niniejszej konwencji, które objęte są ich mandatem. Komitet może prosić wyspecjalizowane agencje i inne odpowiednie organy, które uzna za właściwe, o specjalistyczną poradę na temat stosowania konwencji w obszarach leżących w zakresie ich mandatu. Komitet może prosić agencje wyspecjalizowane i inne organy Organizacji Narodów Zjednoczonych o przedłożenie sprawozdań na temat stosowania konwencji w obszarach należących do zakresu ich działania. (b) Komitet, w ramach wypełniania swojego mandatu, będzie prowadzić konsultacje, jeżeli to właściwe, z innymi odpowiednimi organami powołanymi przez umowy międzynarodowe dotyczące praw człowieka, w celu zapewnienia spójności 30 odpowiednich wytycznych dotyczących przedkładania sprawozdań, uwag i ogólnych zaleceń oraz w celu unikania dublowania realizowanych przez nie zadań. Artykuł 39 Sprawozdanie Komitetu Co dwa lata Komitet składać będzie sprawozdanie ze swojej działalności Zgromadzeniu Ogólnemu oraz Radzie Gospodarczo-Społecznej, a także może przekazywać uwagi i ogólne zalecenia wynikające z badania sprawozdań i informacji otrzymywanych od Państw Stron. Takie uwagi i ogólne zalecenia zostaną dołączone do sprawozdania Komitetu, wraz z ewentualnymi uwagami Państw Stron. Artykuł 40 Konferencja Państw Stron 1. Państwa Strony spotykać się będą regularnie na konferencji Państw Stron, w celu rozpatrzenia każdej sprawy związanej z wdrażaniem niniejszej konwencji. 2. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych zwoła konferencję Państw Stron nie później niż sześć miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej konwencji. Kolejne posiedzenia będą zwoływane przez Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych co dwa lata lub zgodnie z decyzją konferencji Państw Stron. Artykuł 41 Depozytariusz Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych jest depozytariuszem niniejszej konwencji. Artykuł 42 Podpisanie Niniejsza konwencja zostanie otwarta do podpisu dla wszystkich państw i dla organizacji integracji regionalnej w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku 30 marca 2007 roku. Artykuł 43 Zgoda na związanie się konwencją Niniejsza konwencja będzie podlegać ratyfikacji przez państwa-sygnatariuszy i formalnemu zatwierdzeniu przez organizacje 31 integracji regionalnej, które ją podpisały. Jest ona otwarta do przystąpienia dla każdego państwa lub każdej organizacji integracji regionalnej, która nie podpisała konwencji. Artykuł 44 Organizacje integracji regionalnej 1. „Organizacja integracji regionalnej” oznacza organizację powołaną przez suwerenne państwa danego regionu, której państwo członkowskie przekazało kompetencje w zakresie spraw regulowanych przez niniejszą konwencję. Organizacje takie zadeklarują, w dokumencie formalnego zatwierdzenia lub przystąpienia, zakres swoich kompetencji w sprawach regulowanych przez niniejszą konwencję. Następnie będą one informować depozytariusza o wszelkich istotnych zmianach zakresu kompetencji. 2. Określenie „Państwo Strona” użyte w niniejszej konwencji stosuje się do takich organizacji, w ramach ich kompetencji. 3. Dla celów stosowania art. 45 ust. 1 oraz art. 47 ust. 2 i 3 nie będzie liczony jakikolwiek dokument złożony przez organizację integracji regionalnej. 4. Organizacje integracji regionalnej, w sprawach należących do ich kompetencji, mogą korzystać z przysługującego im prawa głosu na konferencji Państw Stron, w liczbie głosów równej liczbie państw członkowskich tych organizacji będących stronami niniejszej konwencji. Organizacja nie może korzystać z prawa głosu, jeżeli którekolwiek z państw członkowskich korzysta ze swego prawa głosu i odwrotnie. Artykuł 45 Wejście w życie 1. Niniejsza konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia od dnia złożenia dwudziestego dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu przystąpienia. 2. Dla wszystkich państw i organizacji integracji regionalnej ratyfikujących, formalnie zatwierdzających lub przystępujących do niniejszej konwencji po złożeniu dwudziestego dokumentu, niniejsza konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia od dnia złożenia przez to państwo lub organizację odpowiedniego dokumentu. 32 Artykuł 46 Zastrzeżenia 1. Nie są dopuszczalne zastrzeżenia niezgodne z przedmiotem i celem niniejszej konwencji. 2. Zastrzeżenia mogą zostać wycofane w każdym czasie. Artykuł 47 Poprawki 1. Każde z Państw Stron niniejszej konwencji może zaproponować poprawkę do niniejszej konwencji i przedłożyć ją Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych. Sekretarz Generalny przekaże każdą zaproponowaną poprawkę Państwom Stronom, z prośbą o powiadomienie go, czy opowiadają się za zwołaniem konferencji Państw Stron w celu rozważenia propozycji i podjęcia decyzji w jej sprawie. Jeżeli w ciągu czterech miesięcy od daty takiego przekazania przynajmniej jedna trzecia Państw Stron wypowie się za zwołaniem konferencji, Sekretarz Generalny zwoła ją pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych. Każda poprawka przyjęta większością dwóch trzecich głosów Państw Stron obecnych i głosujących zostanie przedłożona przez Sekretarza Generalnego Zgromadzeniu Ogólnemu do zatwierdzenia, a następnie wszystkim Państwom Stronom do przyjęcia. 2. Poprawka, przyjęta i zatwierdzona zgodnie z ust. 1 niniejszego artykułu, wejdzie w życie trzydziestego dnia od dnia, kiedy liczba złożonych dokumentów przystąpienia osiągnie dwie trzecie liczby Państw Stron w dacie przyjęcia poprawki. Następnie poprawka wejdzie w życie w odniesieniu do każdego Państwa Strony trzydziestego dnia od daty złożenia jego dokumentu przyjęcia. Poprawka będzie wiązać tylko Państwa Strony, które ją przyjęły. 3. Jeśli tak postanowi konferencja Państw Stron w drodze konsensusu, poprawka przyjęta i zatwierdzona zgodnie z ust. 1 niniejszego artykułu, która dotyczy wyłącznie art. 34, 38, 39 i 40, wejdzie w życie w stosunku do wszystkich Państw Stron trzydziestego dnia od dnia, kiedy liczba złożonych dokumentów przystąpienia osiągnie dwie trzecie liczby Państw Stron w dacie przyjęcia poprawki. 33 Artykuł 48 Wypowiedzenie Państwo Strona może wypowiedzieć niniejszą konwencję w drodze pisemnego powiadomienia Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wypowiedzenie wejdzie w życie po upływie roku od daty otrzymania powiadomienia przez Sekretarza Generalnego. Artykuł 49 Dostępna forma Tekst niniejszej konwencji będzie udostępniony w formach dostępnych dla osób niepełnosprawnych. Artykuł 50 Teksty autentyczne Teksty angielski, arabski, chiński, francuski, hiszpański i rosyjski niniejszej konwencji są jednakowo autentyczne. Na dowód czego niżej podpisani pełnomocnicy, należycie upoważnieni w tym celu przez swoje Rządy, podpisali niniejszą konwencję. 34 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 15.11.2010 KOM(2010) 636 wersja ostateczna KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNOSPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020: Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier {SEK(2010) 1323} {SEK(2010) 1324} KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNOSPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020: Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier SPIS TREŚCI 1.Wprowadzenie......................................................................................................................... 3 2.Cele i działania ........................................................................................................................ 4 2.1.Obszary działania ................................................................................................................. 6 2.2.Realizacja strategii ............................................................................................................. 11 3.Podsumowanie ...................................................................................................................... 13 2 PL PL 1. WPROWADZENIE Jedna na sześć osób w Unii Europejskiej jest niepełnosprawna1, w stopniu od lekkiego do znacznego, co oznacza, że około 80 mln Europejczyków często nie ma możliwości pełnego uczestniczenia w życiu społecznym i gospodarczym z powodu barier związanych ze środowiskiem i z postawami ich otoczenia. Wskaźnik ubóstwa osób niepełnosprawnych jest o 70% wyższy od średniej2, także z powodu ograniczonego dostępu do zatrudnienia. Ponad jedna trzecia osób w wieku powyżej 75 lat dotknięta jest niepełnosprawnością ograniczającą w pewnym stopniu ich możliwości, a w przypadku ponad 20 % ograniczenia te są znaczne3. Ponadto liczba tych osób zwiększy się wraz ze starzeniem się społeczeństwa UE. Na Unii Europejskiej i państwach członkowskich spoczywa odpowiedzialność za poprawę społecznej i ekonomicznej sytuacji osób niepełnosprawnych. Artykuł 1 Karty Praw Podstawowych UE (zwanej dalej „Kartą”) stanowi, że: „Godność człowieka jest nienaruszalna. Musi być szanowana i chroniona.” Artykuł 26 stanowi: „Unia uznaje i szanuje prawo osób niepełnosprawnych do korzystania ze środków mających zapewnić im samodzielność, integrację społeczną i zawodową oraz udział w życiu społeczności.” Ponadto art. 21 zakazuje wszelkiej dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. W Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej zawarty został wymóg zwalczania przez Unię przy określaniu i realizacji jej polityk i działań wszelkiej dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność (art. 10) oraz możliwość dostosowywania w tym celu prawodawstwa Unii (art. 19). Konwencja praw osób niepełnosprawnych ONZ (zwana dalej „Konwencją ONZ”), będąca pierwszym prawnie wiążącym instrumentem w zakresie praw człowieka, którego stronami są UE i jej państwa członkowskie, wkrótce obowiązywać będzie w całej UE4. Konwencja ONZ zobowiązuje Państwa Strony do ochrony wszystkich praw człowieka i praw podstawowych osób niepełnosprawnych. Zgodnie z Konwencją ONZ do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną, co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełne i skuteczne uczestnictwo w życiu społecznym, na równych zasadach z innymi osobami. 1 Moduł ad hoc badania aktywności ekonomicznej ludności UE w zakresie zatrudnienia osób niepełnosprawnych (EU Labour Force Survey ad hoc module on employment of disabled people - LFS AHM), 2002. 2 Europejskie badanie warunków życia ludności (EU Statistics on Income and Living Conditions: EU- SILC), 2004 r. 3 LFS AHM i EU- SILC 2007. 4 Została ona uzgodniona i podpisana przez wszystkie państwa członkowskie oraz przez UE w 2007 r. W październiku 2010 r. ratyfikowało ją 16 państw członkowskich (BE, CZ, DK, DE, ES, FR, IT, LV, LT, HU, AT, PT, SI, SK, SE, UK), a pozostałe są w trakcie ratyfikacji. Konwencja ONZ będzie obowiązywać UE i stanowić część porządku prawnego UE. 3 PL PL Komisja wraz z państwami członkowskimi będzie się starać o znoszenie przeszkód na drodze do Europy bez barier, przyjmując nowe rezolucje Parlamentu Europejskiego i Rady5. Niniejsza strategia określa ramy działania na poziomie europejskim oraz działań krajowych w odniesieniu do odmiennych sytuacji niepełnosprawnych mężczyzn, kobiet i dzieci. Pełny udział osób niepełnosprawnych w życiu społecznym i gospodarczym ma zasadnicze znaczenie dla powodzenia unijnej strategii „Europa 2020”6 na rzecz inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu. Budowa społeczeństwa zapewniającego pełne włączenie społeczne przynosi także nowe możliwości rozwoju rynku i stymuluje innowacyjność. Ze względu na rosnącą liczbę konsumentów w starszym wieku argumenty ekonomiczne przemawiają za udostępnieniem usług i produktów dla wszystkich. Na przykład europejski rynek urządzeń wspomagających, którego roczna wartość szacowana jest na ponad 30 mld EUR7, nadal jest rozdrobniony, a dostępne urządzenia są drogie. Ramy polityczne i prawne, podobnie jak rozwijane produkty i usługi, nie odzwierciedlają odpowiednio potrzeb osób niepełnosprawnych. Wiele towarów, usług, a także budynków nadal nie jest dostatecznie dostępnych. Kryzys gospodarczy negatywnie wpłynął na sytuację osób niepełnosprawnych i sprawił, że konieczne stało się szybkie podjęcie działań. Celem niniejszej strategii jest poprawa jakości życia poszczególnych osób oraz odniesienie korzyści przez społeczeństwo i gospodarkę bez powodowania zbędnych obciążeń dla przemysłu i administracji. 2. CELE I DZIAŁANIA Ogólnym celem strategii jest zwiększenie możliwości osób niepełnosprawnych, tak aby mogły one w pełni korzystać ze swoich praw i uczestniczyć w życiu społecznym oraz w europejskiej gospodarce, zwłaszcza dzięki jednolitemu rynkowi. Osiągnięcie tych celów i skuteczne wprowadzenie w życie Konwencji ONZ w całej UE wymaga spójnych działań. Niniejsza strategia określa działania, które na poziomie UE mają uzupełniać działania krajowe i wyznacza mechanizmy8 potrzebne do wdrożenia Konwencji ONZ na poziomie Unii Europejskiej, także w obrębie instytucji UE. Strategia określa także wsparcie jakiego wymagają dotacje, badania naukowe, kampanie informacyjne, opracowywanie statystyk i gromadzenie danych. Eliminowanie barier znajduje się w centrum strategii9. Komisja określiła osiem podstawowych obszarów działania: Dostępność, Uczestnictwo, Równość, Zatrudnienie, Kształcenie i szkolenie, Ochrona socjalna, Zdrowie i Działania zewnętrzne. Dla każdego obszaru określono najważniejsze działania oraz nadrzędny cel na poziomie UE opisany w ramce. Powyższe obszary wybrano ze względu na ich potencjał dla osiągnięcia ogólnych celów strategii i Konwencji ONZ, powiązanych dokumentów politycznych instytucji UE oraz Rady Europy, a także wyników planu działania UE na rzecz osób niepełnosprawnych na lata 2003–2010 i konsultacji z państwami członkowskimi, 5 Rezolucje Rady SOC 375 z 2 czerwca 2010 r. oraz 2008/C 75/01 i rezolucja Parlamentu Europejskiego B6-0194/2009, P6_TA(2009)0334. 6 COM(2010) 2020 7 Deloitte & Touche: Dostęp do urządzeń wspomagających w UE, 2003 oraz Badania BCC, 2008. 8 Artykuł 33 Konwencji ONZ. 9 Zgodnie z Eurobarometrem 2006 91 % respondentów uważa, że większe środki powinny być przeznaczane na eliminowanie fizycznych przeszkód dla osób niepełnosprawnych. 4 PL PL zainteresowanymi stronami i obywatelami. Przywoływane działania na poziomie krajowym mają na celu uzupełnianie działania na poziomie UE, a nie objęcie wszystkich krajowych zobowiązań wynikających z Konwencji ONZ. Komisja będzie poprawiać sytuację osób niepełnosprawnych także poprzez swój projekt przewodni: strategię Europa 2020 oraz ponowne uruchomienie jednolitego rynku. 5 PL PL 2.1. Obszary działania 1 — Dostępność „Dostępność” oznacza, że osoby niepełnosprawne mają dostęp, na równych prawach z innymi, do środowiska fizycznego, transportu, technologii i systemów informacyjnokomunikacyjnych (TIK) oraz pozostałych obiektów i usług. We wszystkich tych obszarach nadal istnieją znaczne bariery. Dla przykładu w UE-27 jedynie 5% stron internetowych w pełni odpowiada standardom dostępności sieci, nieco więcej jest dostępnych częściowo. Wielu nadawców telewizyjnych nadal emituje jedynie niewiele programów opatrzonych napisami lub komentarzem dla niesłyszących10. Dostępność jest warunkiem wstępnym uczestniczenia w życiu społecznym i gospodarczym, ale przed UE nadal długa droga do jej osiągnięcia. Komisja proponuje zastosowanie instrumentów prawnych i innych, takich jak standaryzacja, w celu zwiększenia dostępności budynków, transportu i TIK, zgodnie z projektami przewodnimi: Europejską agendą cyfrową i Unią innowacji. Zgodnie z zasadami inteligentniejszego stanowienia prawa Komisja przeanalizuje korzyści związane z przyjęciem środków prawnych zapewniających dostępność produktów i usług, w tym środków zwiększających stosowanie zamówień publicznych, które wykazały swoją skuteczność w USA11. Spowoduje to włączenie problematyki dostępności i „projektowania dla wszystkich” do programów kształcenia i szkolenia w odpowiednich sektorach. Pobudzi to także rozwój ogólnounijnego rynku urządzeń wspomagających. Po dalszych konsultacjach z państwami członkowskimi i innymi zainteresowanymi stronami Komisja rozważy przedstawienie w 2012 r. „Europejskiego aktu w sprawie dostępności” (ang. European Accessibility Act). Mógłby on obejmować opracowanie specyficznych norm dla poszczególnych sektorów, które w znaczny sposób poprawiłyby funkcjonowanie wewnętrznego rynku dostępnych produktów i usług. Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać krajowe działania na rzecz zapewniania dostępności i usuwania istniejących barier oraz poprawy dostępu do szerokiego asortymentu urządzeń wspomagających. Zapewnienie dostępności towarów, usług, także publicznych, oraz urządzeń wspomagających dla osób niepełnosprawnych. 2 — Uczestnictwo Nadal wiele przeszkód uniemożliwia osobom niepełnosprawnym pełne korzystanie z praw podstawowych – w tym praw obywateli Unii – i ogranicza ich udział w życiu społecznym na równych z innymi prawach. Do praw tych należy prawo do swobodnego przemieszczania się, wyboru miejsca i stylu życia oraz pełnego dostępu do kultury, rekreacji i sportu. Na przykład osoba o stwierdzonej niepełnosprawności przeprowadzająca się do innego państwa UE może stracić dostęp do krajowych świadczeń, takich jak bezpłatne lub ulgowe korzystanie z komunikacji publicznej. Komisja podejmie działania w celu: 10 11 KE (2007), SEC(2007) 1469, s. 7. Dział 508 „Rehabilitation Act” i „Architectural Barriers Act”. 6 PL PL - pokonania przeszkód w korzystaniu z praw przysługujących osobom niepełnosprawnym jako jednostkom, konsumentom, uczniom, uczestnikom życia gospodarczego i politycznego; pokonania problemów związanych z mobilnością w obrębie Unii i upowszechniania stosowania europejskiego modelu karty parkingowej dla niepełnosprawnych; - działania na rzecz przechodzenia od instytucjonalnych do środowiskowych systemów opieki poprzez: wykorzystywanie funduszy strukturalnych oraz Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich dla wspierania rozwijania środowiskowych systemów opieki i zwiększania w społeczeństwie wiedzy na temat sytuacji osób niepełnosprawnych żyjących w domach opieki, w szczególności dzieci i osób starszych; - poprawy dostępności organizacji sportowych, hobbystycznych, kulturalnych i rekreacyjnych, ich działalności, imprez, lokali, produktów i usług, także audiowizualnych; upowszechniania uczestnictwa w wydarzeniach sportowych i organizowania tego rodzaju imprez dla osób niepełnosprawnych; badania możliwości ułatwienia stosowania języka migowego i alfabetu Braille'a w komunikowaniu się z instytucjami UE; poprawienia dostępności procesu głosowania, aby ułatwić korzystanie z praw wyborczych obywateli UE; usprawnienia transgranicznego przesyłania dzieł chronionych prawem autorskim w dostępnych formatach; promowania wykorzystywania możliwości odstępstw przewidzianych w dyrektywie w sprawie praw autorskich12. Działanie UE będzie wspierać działania krajowe w celu: - przejścia od instytucjonalnych do środowiskowych systemów opieki, w tym także z wykorzystaniem funduszy strukturalnych i Funduszu na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w zakresie szkolenia pracowników i dostosowywania infrastruktury socjalnej, rozwijania systemów finansowania osobistej opieki, zapewniania odpowiednich warunków pracy zawodowych opiekunów, wsparcia dla rodzin i nieformalnych opiekunów; - zapewnienia dostępności organizacji sportowych, hobbystycznych, kulturalnych i rekreacyjnych i ich działań oraz wykorzystania możliwości odstępstw przewidzianych w dyrektywie w sprawie praw autorskich. Osiągnięcie pełnego udziału osób niepełnosprawnych w życiu społecznym poprzez: - umożliwienie im korzystania ze wszystkich korzyści płynących z obywatelstwa UE; - usunięcie barier administracyjnych i wynikających z postaw społecznych w celu osiągnięcia pełnego udziału w życiu społecznym na równych prawach; - zapewnienie usług środowiskowych wysokiej jakości, w tym także dostępu do osobistej opieki. 12 Dyrektywa 2001/29/WE. Protokół ustaleń zainteresowanych stron podpisany dnia 14.9.2009 r. 7 PL PL 3 — Równość Ponad połowa Europejczyków uważa, że dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność lub wiek jest powszechnie obecna w UE13. Zgodnie z art. 1, 21 i 26 Karty UE oraz art. 10 i 19 TFUE Komisja będzie działać na rzecz równego traktowania osób niepełnosprawnych z wykorzystaniem dwutorowego podejścia. Obejmie ono wykorzystanie istniejących przepisów UE, aby zapewnić ochronę przed dyskryminacją, oraz wprowadzenie w życie aktywnej polityki zwalczania dyskryminacji i promowanie w polityce UE równości szans. Komisja będzie także zwracać uwagę na skumulowany wpływ dyskryminacji, której osoby niepełnosprawne doświadczać mogą w z innych względów, takich jak narodowość, wiek, rasa lub przynależność etniczna, płeć, religia lub przekonania oraz orientacja seksualna. Komisja zagwarantuje także pełne wprowadzenie w życie dyrektywy 2000/78/WE14 zakazującej dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia. Poprzez kampanie informacyjne na poziomie UE i krajowym Komisja będzie działać na rzecz różnorodności i zwalczania dyskryminacji, a także wspierać działania organizacji pozarządowych aktywnych w tej dziedzinie na poziomie UE. Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać polityki i programy krajowe na rzecz równości, przyczyniając się na przykład do uzyskiwania zgodności prawodawstwa państw członkowskich z Konwencją ONZ. Wyeliminowanie w UE dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. 4 — Zatrudnienie Dobra praca gwarantuje niezależność ekonomiczną, pobudza do osobistych osiągnięć i stanowi najlepszą ochronę przed biedą. Poziom zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi jednak tylko około 50%15. Aby osiągnąć cele UE w zakresie wzrostu gospodarczego więcej osób niepełnosprawnych musi pracować w ramach wolnego rynku pracy i uzyskiwać dochody. Komisja wykorzysta pełny potencjał strategii „Europa 2020” i Programu na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia, oferując państwom członkowskim analizy, wytyczne polityczne, wymianę informacji i inne wsparcie. Poprawi ona stan wiedzy na temat sytuacji zatrudnienia niepełnosprawnych kobiet i mężczyzn, określi istniejące wyzwania i zaproponuje rozwiązania. Komisja zwróci szczególną uwagę na sytuację młodych osób niepełnosprawnych w momencie ich przechodzenia od kształcenia do zatrudnienia. Zajmie się ona kwestią mobilności w ramach tego samego zawodu, na wolnym rynku pracy oraz w warsztatach pracy chronionej, poprzez wymianę informacji i wzajemne uczenie się. We współpracy z partnerami społecznymi Komisja podejmie także zagadnienie samozatrudnienia i dobrej jakości miejsc pracy, w takich aspektach jak warunki pracy i rozwój kariery. Komisja zintensyfikuje swoje wsparcie dla inicjatyw wolontariuszy promujących zarządzanie różnorodnością w miejscu pracy, takich jak karty różnorodności podpisywane przez pracodawców i Inicjatywę na rzecz przedsiębiorczości społecznej. Działanie UE będzie wspierać działania krajowe w celu: analizowania sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy; walki z postawami i pułapkami związanymi z korzystaniem ze świadczeń, które zniechęcają osoby niepełnosprawne do wchodzenia 13 Eurobarometr, badanie specjalne 317: Dyrektywa Rady 2000/78/WE (Dz.U. L 303 z 2.12.2000, s. 16). 15 LFS, AHM, 2002 14 8 PL PL na rynek pracy; pomocy w integracji na rynku pracy dzięki wykorzystaniu Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS); r ozwijania aktywnej polityki rynku pracy; zwiększania dostępności miejsc pracy; rozwijania usług w dziedzinie zatrudnienia, wspierania struktur i szkoleń w miejscu pracy; promowania korzystania z ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń blokowych16, które umożliwia przyznawanie pomocy państwa bez wcześniejszego powiadamiania Komisji. Umożliwienie znacznie większej liczbie osób niepełnosprawnych zarabiania na życie na wolnym rynku pracy. 5 — Kształcenie i szkolenie W grupie wiekowej 16-19 lat nie kształci się 37% osób o znacznie ograniczonych możliwościach i 25% ograniczonych w pewnym stopniu wobec 17% osób w pełni sprawnych17. Dostęp do głównego nurtu edukacji dla dzieci o znacznym stopniu niepełnosprawności jest trudny i często podlegają one segregacji. Osoby niepełnosprawne, a w szczególności dzieci, muszą być w odpowiedni sposób integrowane w ogólnym systemie edukacyjnym i w ich najlepszym interesie leży zapewnienie im indywidualnego wsparcia. W pełni respektując odpowiedzialność państw członkowskich w zakresie treści nauczania i organizacji systemu edukacyjnego, Komisja wspierać będzie dążenie do osiągnięcia wysokiej jakości kształcenia i szkolenia zapewniającego włączenie społeczne w ramach inicjatywy „Mobilna młodzież”. Komisja zwiększać będzie wiedzę o poziomach kształcenia i możliwościach dla osób niepełnosprawnych oraz mobilność tych osób, ułatwiając im uczestnictwo w programie „Uczenie się przez całe życie”. Działanie UE będzie wspierać krajowe wysiłki poprzez ET 2020: strategiczne ramy europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia18, na rzecz usuwania barier prawnych i administracyjnych stojących na drodze osób niepełnosprawnych w dostępie do ogólnych systemów kształcenia i szkolenia przez całe życie; wspierać w odpowiednim czasie kształcenie dla wszystkich i zindywidualizowane uczenie się oraz wczesną identyfikację osób o szczególnych potrzebach; zapewniać odpowiednie szkolenie i wsparcie osobom zajmującym się kształceniem na wszystkich poziomach i przygotowywać sprawozdania na temat poziomu udziału w kształceniu oraz jego wyników. Upowszechnienie otwartego dla wszystkich kształcenia i uczenia się przez całe życie dla niepełnosprawnych uczniów i studentów. 6 – Ochrona socjalna Mniejsze uczestnictwo w ogólnym kształceniu oraz w rynku pracy doprowadziło do nierówności w poziomie dochodów oraz do zjawisk takich jak bieda osób niepełnosprawnych, wykluczenie społeczne i izolacja. Niepełnosprawni muszą mieć możliwość korzystania z systemów ochrony socjalnej i programów ograniczania ubóstwa, do pomocy w obszarach niepełnosprawności, mieszkalnictwa socjalnego i innych usług zwiększających ich możliwości, a także programów emerytalnych i rentowych. Komisja zajmie się tymi zagadnieniami wykorzystując Europejski program walki z ubóstwem. Oceni ona odpowiedniość i trwałość systemów ochrony socjalnej i wsparcia z EFS. W pełni 16 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008 (Dz.U. L 214 z 9.8.2008, s. 3). LFS, AHM, 2002 18 Konkluzje Rady z dnia 12 maja 2009 w sprawie ET 2020 (Dz.U. C 119, z 28.5.2009, s. 2). 17 9 PL PL respektując kompetencje państw członkowskich, UE wspierać będzie krajowe działania na rzecz jakości i trwałości systemów ochrony socjalnej osób niepełnosprawnych, zwłaszcza poprzez wymianę praktyk i wzajemne uczenie się. Działanie na rzecz godnych warunków życia osób niepełnosprawnych. 7 — Zdrowie Osoby niepełnosprawne mają ograniczony dostęp do świadczeń zdrowotnych, w tym do rutynowego leczenia, co prowadzi do niezwiązanych z niepełnosprawnością nierówności dotyczących zdrowia. Osoby niepełnosprawne mają prawo do równego dostępu do opieki zdrowotnej, w tym do prewencji, oraz do specjalnych świadczeń zdrowotnych i rehabilitacyjnych wysokiej jakości i w dostępnych cenach, w których uwzględniane są ich potrzeby, także te związane z płcią. Zapewnienie dostępu jest przede wszystkim zadaniem państw członkowskich, które są odpowiedzialne za organizowanie i zapewnianie świadczeń zdrowotnych i opieki medycznej. Komisja będzie wspierać rozwój polityki na rzecz równego dostępu do opieki zdrowotnej, w tym świadczeń zdrowotnych i rehabilitacyjnych wysokiej jakości przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych. Realizując politykę zapobiegającą nierównościom w obszarze zdrowia, Komisja będzie zwracać szczególną uwagę na osoby niepełnosprawne; będzie także wspierać działania w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, aby zmniejszać ryzyko niepełnosprawności będącej wynikiem pracy zawodowej i ułatwić ponowną integrację niepełnosprawnych pracowników19; oraz działać na rzecz zapobiegania temu ryzyku. Działanie UE będzie wspierać krajowe działania na rzecz zapewnienia dostępnych, niedyskryminacyjnych świadczeń i infrastruktury zdrowotnej; upowszechniania wiedzy o niepełnosprawności na uczelniach medycznych oraz w programach nauczania kierunków medycznych; zapewniania odpowiednich świadczeń rehabilitacyjnych; upowszechniania świadczeń w zakresie zdrowia psychicznego i działanie na rzecz rozwijania usług wczesnej interwencji i oceny potrzeb. Zwiększenie równego dostępu osób niepełnosprawnych do świadczeń zdrowotnych i powiązanych usług. 8 — Działania zewnętrzne UE i państwa członkowskie powinny promować prawa osób niepełnosprawnych w ramach swoich działań zewnętrznych, w tym rozszerzania UE oraz programów sąsiedztwa i rozwoju. W odpowiednich obszarach Komisja, w szerszym kontekście działań na rzecz niedyskryminacji, podkreślać będzie w działaniach zewnętrznych UE, że zagadnienie niepełnosprawności jest zagadnieniem z obszaru z praw człowieka; upowszechniać znajomość Konwencji ONZ i wiedzę o potrzebach osób niepełnosprawnych, w tym dostępności w dziedzinach pomocy kryzysowej i humanitarnej; doskonalić sieć korespondentów ds. niepełnosprawności, zwiększając świadomość zagadnień związanych z niepełnosprawnością w delegaturach UE; sprawić, by kraje kandydujące i potencjalne kraje kandydujące dokonywały postępów w upowszechnianiu praw osób niepełnosprawnych, a instrumenty finansowe pomocy przedakcesyjnej używane były do poprawy ich sytuacji. 19 Strategia UE w dziedzinie zdrowia i bezpieczeństwa w pracy 2007-2012 - COM(2007) 62 10 PL PL Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać krajowe inicjatywy dotyczące niepełnosprawności w dialogu z państwami trzecimi i w odpowiednich przypadkach łączyć niepełnosprawność i realizację Konwencji ONZ, uwzględniając zobowiązania podjęte w Akrze odnoszące się do skuteczności pomocy. Doprowadzi to do uzgodnienia stanowisk i zaangażowania w zagadnienia dotyczące niepełnosprawności na forum międzynarodowym (ONZ, Rada Europy, OECD). Promowanie praw osób niepełnosprawnych w ramach działań zewnętrznych UE. 2.2. Realizacja strategii Strategia wymaga wspólnego i odnowionego zaangażowania instytucji UE i wszystkich państw członkowskich. Działanie w wymienionych powyżej głównych obszarach muszą być wspierane z użyciem następujących ogólnych instrumentów: 1 — Podnoszenie świadomości Komisja będzie podejmować starania aby zagwarantować, że osoby niepełnosprawne znają przysługujące im prawa, zwracając szczególną uwagę na dostępność materiałów i kanałów informacyjnych. Będzie ona upowszechniać koncepcję „projektowania dla wszystkich” w odniesieniu do produktów, usług i środowiska. Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać krajowe kampanie świadomości społecznej w zakresie możliwości i wkładu osób niepełnosprawnych oraz promować wymianę dobrych praktyk w ramach grupy wysokiego szczebla ds. niepełnosprawności (DHLG). Zwiększenie świadomości społecznej w zakresie niepełnosprawności i wiedzy osób niepełnosprawnych o przysługujących im prawach i sposobach ich egzekwowania. 2 — Wsparcie finansowe Komisja będzie dążyć do zagwarantowania, że programy UE w obszarach polityki istotnych dla osób niepełnosprawnych zawierają możliwości finansowania, na przykład programów badawczych. Koszt działań podejmowanych w celu umożliwienia osobom niepełnosprawnym udziału w programach UE powinien być kwalifikowalny do zwrotu. Unijne instrumenty finansowania, a w szczególności Fundusze Strukturalne, muszą być stosowane w dostępny i niedyskryminacyjny sposób. Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać krajowe wysiłki na rzecz osób niepełnosprawnych i zwalczać dyskryminację poprzez finansowanie w ramach głównego nurtu, właściwe stosowanie art. 16 rozporządzenia ogólnego w sprawie funduszy strukturalnych20 oraz zwiększanie wymogów dotyczących dostępności zamówień publicznych. Wszystkie środki powinny być wprowadzane w życie zgodnie z europejskim prawem konkurencji, w szczególności przepisami dotyczącymi pomocy państwa. Optymalizowanie wykorzystania instrumentów finansowania UE na rzecz dostępności i niedyskryminacji oraz zwiększenie widoczności możliwości finansowania związanych z niepełnosprawnością w programach po 2013 r. 20 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (Dz.U. L 210 z 31.7.2006, s. 25). 11 PL PL 3 — Gromadzenie statystyk i danych oraz monitorowanie Komisja będzie działać na rzecz usprawnienia przepływu informacji na temat niepełnosprawności gromadzonej w ramach badań społecznych UE (Europejskie badanie warunków życia ludności, moduł ad hoc badania aktywności ekonomicznej ludności, europejskie badanie zdrowia), opracowania specjalnego badania dotyczącego przeszkód w integracji społecznej osób niepełnosprawnych oraz przedstawienia zestawu wskaźników służących monitorowaniu ich sytuacji w odniesieniu do najważniejszych celów strategii „Europa 2020” (kształcenie, zatrudnienie i ograniczenie ubóstwa). O udział w tych pracach poprzez gromadzenie danych oraz prowadzenie badań naukowych i analiz zwrócono się do Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej w ramach jej mandatu. Komisja opracuje także narzędzie internetowe umożliwiające przegląd praktycznych działań i prawodawstwa służącego wprowadzaniu w życie Konwencji ONZ. Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać krajowe działania w ramach gromadzenia statystyk i innych danych, zawierających informacje o barierach uniemożliwiających osobom niepełnosprawnym korzystanie z przysługujących im praw. Uzupełnianie gromadzenia okresowych danych statystycznych dotyczących niepełnosprawności w celu monitorowania sytuacji osób niepełnosprawnych. 4 — Mechanizmy wymagane w Konwencji ONZ Ramy zarządzania określone w art. 33 Konwencji ONZ (punkty koordynacji, mechanizm koordynowania, niezależny mechanizm i udział osób niepełnosprawnych i ich organizacji) muszą zostać wprowadzone na dwóch poziomach: w państwach członkowskich, w ramach wielu polityk UE oraz w instytucjach UE. Na poziomie UE w oparciu o istniejącą strukturę stworzone zostaną mechanizmy koordynowania zarówno pomiędzy służbami Komisji a instytucjami UE, jak i pomiędzy UE a państwami członkowskimi. Wprowadzanie w życie niniejszej strategii oraz Konwencji ONZ będzie regularnie dyskutowane w ramach grupy wysokiego szczebla ds. niepełnosprawności z udziałem przedstawicieli państw członkowskich oraz ich krajowych punktów koordynacji, Komisji, osób niepełnosprawnych i ich organizacji oraz innych zainteresowanych stron. Grupa nadal przygotowywać będzie sprawozdania okresowe na nieformalne spotkania ministrów. Ustanowione zostaną także ramy monitorowania obejmujące jeden lub więcej niezależnych mechanizmów w celu wspierania, ochrony i monitorowania wprowadzania w życie Konwencji ONZ. Po zawarciu Konwencji ONZ i przeanalizowaniu możliwej roli niektórych organów i instytucji Komisja zaproponuje ramy zarządzania bez zbędnych obciążeń administracyjnych w celu ułatwienia wprowadzania w życie w Europie Konwencji ONZ. Z końcem 2013 r. Komisja przedstawi sprawozdanie z postępów osiągniętych dzięki niniejszej strategii, obejmujących realizację działań, postęp na poziomie krajowym i sprawozdanie UE dla Komitetu ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych21. Komisja będzie wykorzystywać gromadzone dane statystyczne i inne dane do zilustrowania zmian w różnicach między sytuacją osób niepełnosprawnych a reszty społeczeństwa oraz do ustanawiania wskaźników związanych z niepełnosprawnością, powiązanych z celami strategii „Europa 2020” w zakresie kształcenia, zatrudnienia i ograniczania ubóstwa. Pozwoli to na rewizję strategii i działań. Kolejne sprawozdanie przewidziane jest na 2016 r. 21 Artykuły 35 i 36 Konwencji ONZ. 12 PL PL 3. PODSUMOWANIE Celem niniejszej strategii jest wykorzystanie połączonego potencjału Karty Praw Podstawowych UE, Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i Konwencji ONZ oraz pełne wykorzystanie strategii „Europa 2020” i jej instrumentów. Inicjuje ona proces zwiększania możliwości osób niepełnosprawnych, tak aby mogły one w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, na równych z innymi zasadach. Wraz ze starzeniem się populacji Europy działania te będą miały wymierny wpływ na jakość życia coraz większej części społeczeństwa. Strategia stanowi adresowane do instytucji UE i państw członkowskich wezwanie do wspólnego działania w jej ramach na rzecz budowania dla wszystkich Europy bez barier. 13 PL PL POLSKIE FORUM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH WWW.PFON.ORG PFON jest organizacją non-profit o statusie organizacji pożytku publicznego (OPP), zrzeszającą stowarzyszenia i związki stowarzyszeń osób niepełnosprawnych w Polsce. PFON zostało zarejestrowane w 2003 roku w Warszawie, na podstawie ustawy o stowarzyszeniach. MISJA Jednoczenie sił społecznych i instytucjonalnych dla tworzenia warunków wyrównywania szans, równoprawnego uczestnictwa w życiu społecznym oraz walki z wszelkimi przejawami dyskryminacji osób niepełnosprawnych, aby mogły żyć godnie i w pełni korzystać z praw człowieka. CELE STATUTOWE tworzenie płaszczyzny współpracy i jednolitej reprezentacji stowarzyszeń osób niepełnosprawnych oraz rodzin osób niepełnosprawnych, gdy rodzaj niepełnosprawności uniemożliwia samoreprezentację, wpływanie na politykę społeczną państwa oraz rozwiązania prawne decydujące o jakości życia osób niepełnosprawnych w wymiarze osobowym, społecznym i ekonomicznym oraz o ich równym traktowaniu, a także o wspieraniu ich rodzin, zmienianie postaw społecznych wobec ludzi z niepełnosprawnościami – z opiekuńczych o nastawieniu wyłącznie charytatywnym na uznające godność i wartość osoby niepełnosprawnej, jej pozytywny potencjał oraz prawa równe dla wszystkich, umacnianie organizacji pozarządowych osób niepełnosprawnych i ich rodzin oraz partnerska współpraca tych organizacji i ich związków z władzą ustawodawczą i wykonawczą szczebla rządowego i samorządowego, współpraca z organizacjami pozarządowymi zagranicznymi i międzynarodowymi. 199 CZŁONKOWIE ZWYCZAJNI FORUM - Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym - Polski Związek Niewidomych - Polski Związek Głuchych - Ogólnopolska Federacja Organizacji Osób Niesprawnych Ruchowo - Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomym - Polskie Stowarzyszenie Diabetyków - Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki - Wrocławski Sejmik Osób Niepełnosprawnych CZŁONKOWIE STOWARZYSZENI I WSPIERAJĄCY - Stowarzyszenie "Otwarte Drzwi" - Fundacja Inwalidów i Osób Niepełnosprawnych "Miłosierdzie" WŁADZE PFON Najwyższą władzą PFON jest Kongres składający się z delegatów – przedstawicieli stowarzyszeń i związków zrzeszonych w PFON. W okresach między posiedzeniami Kongresu najwyższą władzą Forum jest Zarząd. ZARZĄD PFON Anna Machalica-Pułtorak - przewodnicząca Małgorzata Gorący - wiceprzewodnicząca Romuald Jantarski - wiceprzewodniczący Piotr Kowalski - sekretarz Stanisława Syller - skarbnik UDZIAŁ W ORGANIZACJACH MIĘDZYNARODOWYCH I KRAJOWYCH Od 2004 roku PFON jest członkiem Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych (EDF). PFON jest członkiem Koalicji Na Rzecz Równych Szans oraz Forum Dostępnej Cyberprzestrzeni. 200 PROJEKTY PFON Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych – w ramach Partnerstwa na Rzecz Rozwoju (07.2005 - 03.2008) Niepełnosprawni - Pełnoprawnymi obywatelami Europy i świata. Aktywna współpraca z europejskim i światowym ruchem osób niepełnosprawnych (01.2008 - 12.2008) Kampania na rzecz poprawy warunków funkcjonowania osób niepełnosprawnych we wszystkich dziedzinach życia poprzez przygotowanie polskiego prawodawstwa do ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (01.2008 - 12.2008) Konsultacje środowiskowe w sprawie propozycji zmian legislacyjnych niezbędnych do ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych – wydanie publikacji "Polska droga do Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych ONZ" (01.2008 - 12.2008) Prowadzenie kampanii niepełnosprawnych i informacyjnych przeciwdziałaniu ich na rzecz integracji dyskryminacji – Mamy osób naszą Konwencję! (01.2009 - 12.2009) Kampania informacyjna na rzecz sprawiedliwego udziału środowisk osób niepełnosprawnych w absorpcji funduszy strukturalnych (01.2009 - 12.2009) Druga kampania informacyjna na rzecz sprawiedliwego udziału środowisk osób niepełnosprawnych w absorpcji funduszy strukturalnych (01.2010 - 12.2010) Trzecia kampania informacyjna na rzecz sprawiedliwego udziału środowisk osób niepełnosprawnych w absorpcji funduszy strukturalnych (01.2012 - 12.2012) Opracowanie modelu lokalnego systemu rehabilitacji i wsparcia społecznozawodowego osób z niepełnosprawnością intelektualną na podstawie doświadczeń systemu stargardzkiego oraz nowoczesnego dorobku nauki i praktyki dotyczącego integracji osób niepełnosprawnych (04.2010 - 09.2012) Wsparcie dla rozwoju działalności PFON służącej aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych (09.2010 - 10.2012) 201 EUROPEAN DISABILITY FORUM (Europejskie Forum Niepełnosprawnych) www.edf-feph.org EDF jest międzynarodową organizacją skupiającą krajowe stowarzyszenia osób niepełnosprawnych Jej członkami z są 15 państw również Unii Europejskiej, międzynarodowe Norwegii organizacje oraz Irlandii. różnych grup niepełnosprawności. Celem powołania i ekonomicznych w 1996 praw r. osób EDF była promocja niepełnosprawnych, osobistych, a także społecznych doprowadzenie do wyrównywania ich szans w społeczeństwie poprzez działania wszystkich unijnych instytucji i przyjmowane strategie działania. Chodzi o zmianę postrzegania niepełnosprawnych: z pasywnych odbiorców pomocy społecznej na niezależnie żyjących obywateli, którzy mają takie same prawa jak pozostali. Misją EDF jest zapewnienie niepełnosprawnym pełnej możliwości korzystania z praw podstawowych i praw człowieka poprzez zaangażowanie ich w kształtowanie i realizowanie polityki Unii Europejskiej dotyczącej niepełnosprawności. EDF reprezentująca ponad 80 mln niepełnosprawnych obywateli Europy realizuje swe cele we współpracy międzynarodowymi, instytucjami z partnerami Unii społecznymi, Europejskiej i organizacjami Europejskiego Obszaru Ekonomicznego. EDF wspiera organizacje krajowe, pomaga w przezwyciężanie trudnych sytuacji, działa na rzecz upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka, swobód obywatelskich a także mniejszości narodowych regionalnego. Siedzibą EDF jest Bruksela. 202 i etnicznych oraz języka