Różne oblicza islamu. Scenariusz lekcji
advertisement
SCENARIUSZ ZAJĘĆ Małgorzata Rusiłowicz Temat zajęć: Dzisiaj udoskonaliłem dla was waszą religię i obdarzyłem was w pełni Moją dobrocią; wybrałem dla was islam jako religię (Koran 5:3) – różne oblicza islamu Obszar nauczania: IV etap edukacyjny (szkoła ponadgimnazjalna) Czas: 2 godziny lekcyjne Treści nauczania zgodne z podstawą programową: Uczeń wymienia mniejszości narodowe i etniczne oraz grupy migrantów (w tym uchodźców) żyjące obecnie w Polsce i przedstawia przysługujące im prawa; na podstawie samodzielnie zebranych materiałów charakteryzuje jedną z tych grup (jej historię, kulturę, obecną sytuację); Pytanie kluczowe: Jaką religią jest islam? Cele lekcji Po zajęciach uczeń: będzie w stanie wskazać podstawowe fakty z historii islamu będzie znał postać Mahometa, będzie znał podstawowe filary islamu oraz praktyk religijnych muzułmanów, wskaże różnice pomiędzy sunnitami, szyitami i charydżytami, będzie wiedział, co to jest Koran i jaką rolę odgrywa w życiu muzułmanów, będzie w stanie wskazać kilka obszarów, w których religia wpływa na życie codzienne muzułmanów wskaże różnice pomiędzy islamem a innymi wyznaniami. NaCoBeZu trafny podział zadań pomiędzy członków zespołu, atmosfera panująca podczas pracy, umiejętność zaplanowania pracy i współdziałania w grupie, umiejętność prezentacji opracowanego materiału, wypowiadanie się pełnymi zdaniami, aktywny udział w zajęciach. Strona Metody i formy pracy: burza mózgów, pogadanka, wykład, mapa skojarzeń, dyskusja, praca indywidualna, praca w grupach, praca z tekstem. 1 Pomoce dydaktyczne: Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Załącznik nr 1 – Materiał dla nauczyciela. Tatarzy w Polsce - krótki rys historyczny. Załącznik nr 2 – Materiał dla ucznia. Materiał dla ucznia. Kim są muzułmanie? Dogmaty wiary muzułmanów Załącznik nr 3 – Materiał dla ucznia. Filary wiary w islamie Załącznik nr 4 – Materiał dla ucznia. Karta pracy: Filary islamu Załącznik nr 5 – Materiał dla ucznia. Przykazania katechizmowe w Kościele RzymskoKatolickim Film pt. „Zrozumieć islam”(dostępny w Internecie na stronie: http://www.youtube.com/watch?v=OJrgF8cra24, czas trwania: 46 min. 39 s. Film: azan (wezwanie na modlitwę) w wykonaniu muezzina w Mekce (dostępny w Internecie na stronie: http://www.youtube.com/watch?v=cgq-UxPUkOA, czas trwania: 3 min. 19 s. Środki dydaktyczne: arkusze szarego papieru, markery, kartki samoprzylepne, laptop, rzutnik, dostęp do Internetu Słowa klucze: Mahomet, muzułmanin, islam, Koran, szahada, salat, saum, zakat, hadżdż, muezin, muhir Bibliografia W planowaniu zajęć możesz wykorzystać również inne teksty i publikacje np.: a) J. Bielawski, Islam, religia państwa i prawa, Warszawa 1973. b) J. Bielawski, Islam, Warszawa 1980. c) J. Bielawski, Prawo muzułmańskie, w: Główne kultury prawne współczesnego świata, Warszawa 1995. d) J. Danecki , Kultura islamu. Słownik, Warszawa 1997. e) A. Marek, Islam. Podstawowe informacje, Warszawa 2006, f) A. Marek, A. S. Nalborczyk, Nie bój się islamu. Leksykon dla dziennikarzy, Warszawa 2005. g) F. Robinson, Świat islamu, Warszawa 1996. h) M. Ruthven, Islam. Bardzo krótkie wprowadzenie, Warszawa 1998. i) Z. Sardar, M.W. Davies, Islam, Warszawa 2005. j) M. i U. Tworuschka, Islam. Mały słownik, Warszawa 1995. Przydatne strony internetowe 2 https://sites.google.com/site/oislamie/slownik-islamu/slownik-modlitw https://sites.google.com/site/oislamie/slownik-islamu http://www.muzulmanie.com/ www.islam.info.pl www.al-islam.org.pl www.islam.fora.pl Strona a. b. c. d. e. f. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Przebieg zajęć Zajęcia nr 1 1. Rozpoczęcie: zapisz na tablicy temat zajęć i pytanie kluczowe. 2. Przejdź do krótkiej dyskusji na temat pojęcia „islam”. Nie komentuj propozycji zgłaszanych przez uczniów, wszystkie zapisuj na arkuszu szarego papieru, według poniższego wzoru, tak aby powstała mapa skojarzeń: Terroryzm, święta wojna Koran …………. ISLAM Język arabski Zacofanie świata muzułmańskie go Brak szacunku dla kobiet, brak praw, poniżanie – strój zakrywający ciało Meczet Zapisuj wszystkie zgłoszone przez uczniów skojarzenia. W podsumowaniu wyjaśnij, że na temat islamu, muzułmanów, ich kultury i religii funkcjonuje wiele krzywdzących stereotypów. Krótko omów każdy ze stereotypów, które padły w dyskusji. Oddziel fakty od stereotypów oznaczając je znakami F i O. Te stwierdzenia, których nie będziesz w stanie z pomocą uczniów zakwalifikować oznacz znakiem zapytania. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona 4. Po prezentacji i wykładzie porozmawiaj z uczniami na temat obecności muzułmanów w Warszawie. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż „w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w. do mieszkających od wieków w Polsce Tatarów zaczęli dołączać nowi przybysze z krajów muzułmańskich, zwiększając 3 3. Przedstaw uczniom (np. w formie krótkiego wykładu) historię osadnictwa tatarskiego i islamu w Polsce. Możesz w tym celu wykorzystać załącznik nr 1 - Materiał dla nauczyciela nr 1. Tatarzy w Polsce - krótki rys historyczny oraz informacje znajdujące się na stronie internetowej Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP: http://www.mzr.pl/pl/info.php?id=5 („Historia Islamu w Polsce”). liczebność wyznawców islamu w Polsce. Byli to głównie Arabowie podejmujący studia na polskich uczelniach, w mniejszym stopniu imigranci. Większość z nich po zakończeniu studiów wracała do rodzinnych stron, niektórzy jednak zostawali w Polsce na stałe” (za: Historia Islamu w Polsce, http://www.mzr.pl/pl/info.php?id=5). Według szacunkowych danych z 2005 roku, w Polsce mieszka ok. 20-30 tyś. muzułmanów, z czego 4-5 tys. to Tatarzy, 2 tys. – konwertyci, pozostali zaś są imigrantami, głównie z krajów arabskich. Zapytaj uczniów czy znają przedstawicieli tej mniejszości, czy wiedzą gdzie mieszkają w Warszawie muzułmanie, czym się zajmują, gdzie mają swoje centra religii i kultury. 5. Przeprowadź mini wykład na temat islamu: Słowo „islam” znaczy po arabsku „poddanie się Bogu”. Aby być muzułmaninem, należy wierzyć w podstawowe dogmaty islamu, przekazane ludziom przez Boga za pośrednictwem proroków i wysłanników oraz wykonywać ściśle określone rytualne obowiązki. Każdy muzułmanin musi wierzyć w: jednego Boga, aniołów, księgi święte – Torę, Ewangelie, Koran, wysłanników i proroków – od Adama po Mahometa, dzień Sądu Ostatecznego, w raj i piekło. 6. Podziel uczniów (w dowolny, losowy sposób) na 5 grup. Poproś, aby w każdej grupie został wyłoniony lider. Po wybraniu liderów poinformuj uczniów, że każda grupa w dowolnej formie graficznej np. plakatu, mapy skojarzeń będzie musiała przygotować na podstawie otrzymanych tekstów (załącznik nr 2 - Materiał dla ucznia. Kim są muzułmanie? Dogmaty wiary muzułmanów) krótką prezentację na temat historii islamu oraz jednego z dogmatów wiary. Grupy na przygotowanie plakatu i prezentacji będą miały 25 minut. GRUPA I: Narodziny islamu: prorok Mahomet, Grupa II: Odłamy islamu: sunnici, szyici i charydżyci) Uwaga: W czasie prezentacji grupy II (dotyczącej podziału muzułmanów na sunnitów i szyitów ,który dokonał się po śmierci Mahometa) zwróć uwagę uczniów na fakt, iż jego źródłem były pobudki czysto polityczne i prawne a nie religijne. Wyjaśnij, że Tatarzy mieszkający w Polsce są sunnitami. GRUPA III: Koran – święta księga muzułmanów GRUPA IV: Wiara w jednego Boga i wiara w Święte Księgi GRUPA V: Wiara w wysłanników Boga i proroków, Dzień Sądu Ostatecznego, raj i piekło Strona 4 7. Poproś liderów grup o prezentację na forum klasy (3 minuty na grupę). W razie potrzeby uzupełniaj wypowiedzi uczniów. Powieś prace w widocznym miejscu w sali. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Zajęcia nr 2 1. Zacznij od krótkiego przypomnienia treści omawianych na ostatnich zajęciach. Poproś uczniów, by dokończyli zdanie: „na ostatnich zajęciach nauczyłam/nauczyłem się...”. Wypowiedzi uczniów zapisuj na osobnym plakacie. 2. Po zakończeniu dyskusji przedstaw narysowany wcześniej na blokach flipchart schemat obrazujący powstawanie wybranych religii monoteistycznych oraz istniejące między nimi powiązania. JUDAIZM założyciel – Mojżesz XIII w. p.n.e. ISLAM założyciel - Mahomet VII w. n.e. CHRZEŚCIJAŃSTWO założyciel – Jezus I w. n.e. KATOLICYZM – OBRZĄDEK ZACHODNI XI w. PRAWOSŁAWIE – OBRZĄDEK WSCHODNI XI w. RZYMSKI KATOLICYZM PROTESTANTYZM XVI w. XVI w. para/pary z numerem 1 opracowują informacje dotyczące szahady - wyznania wiary w jednego Boga, para/pary z numerem 2 opracowują informacje dotyczące modlitwy- salatu, para/pary z numerem 3 opracowują informacje dotyczące postu – saumu, para/pary z numerem 4 opracowują informacje dotyczące jałmużny – zakatu, Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona 5 3. Poproś, aby uczniowie siedząc w ławkach odliczyli do pięciu (pierwsza ławka: dwóch uczniów-1, druga ławka: dwóch uczniów - 2 itd.) następnie rozdaj uczniom tekst (załącznik nr 3 - Materiał dla ucznia. Filary wiary w islamie) dotyczący filarów wiary w islamie. Poproś, aby uczniowie (na wcześniej otrzymanej kartce formatu A4) wypisali najważniejsze informacje dotyczące jednego z filarów. Każda para/ławka pracuje nad jednym z pięciu filarów. Na wykonanie tego zadania pary mają po 15 minut. para/pary z numerem 5 opracowują informacje dotyczące pielgrzymki do Mekki – hadżdżu. 4. Po zakończeniu pracy w parach zaproponuj uczniom, aby: odnaleźli w klasie parę/pary, która opracowywała informacje dotyczące tego samego filaru, porównali wyniki swojej pracy i uzupełnili informacje, wybrali przedstawiciela spośród zebranych w grupy tematyczne par, który zaprezentuje opracowane materiały na forum klasy. 5. Rozdaj wszystkim uczniom karty pracy (załącznik nr 4 - Materiał dla ucznia. Karta pracy: Filary islamu) i poproś, aby w czasie prezentacji zapisywali najważniejsze wiadomości. Przed prezentacją wypisz na flipcharcie wszystkie filary, a po prezentacji uczniów zawieś to podsumowanie widocznym miejscu. 6. Przeprowadź z uczniami rozmowę na temat filarów chrześcijaństwa zawartych w Dekalogu. W tym celu zawieś na tablicy przygotowaną wcześniej planszę z przykazaniami katechizmowymi w Kościele Rzymsko-Katolickim lub rozdaj uczniom ich kserokopię (załącznik nr 5 - Materiał dla ucznia. Przykazania katechizmowe w Kościele RzymskoKatolickim). Zapytaj jakie podobieństwa i różnice dostrzegają w filarach chrześcijaństwa i islamu. Kieruj dyskusją w taki sposób, aby uczniowie doszli do wniosku, że pomimo różnic obie religie łączy wiara w istnienie Boga, wiara w życie po śmierci, wiara w istnienie pierwiastka duchowego w człowieku, system norm i zasad moralnych, idea Sacrum oraz obrzędowości i kultu. Zarówno islam, chrześcijaństwo, jak i judaizm są religiami monoteistycznymi. Dogmaty wiary i przepisy życia wiernych zapisane są w tzw. świętych księgach. Strona 6 7. Powróć do mapy skojarzeń z początku cyklu lekcji dotyczącej islamu. Przeanalizuj je wspólnie z uczniami. Zapytaj: Czy zdobyte w czasie trwania zajęć wiadomości zmieniły ich stosunek do islamu i muzułmanów? Które ze stwierdzeń są prawdziwe a które krzywdzące i niezgodne z prawdą? Zaproponuj uczniom „odświeżenie” i uzupełnienie mapy skojarzeń o terminy i pojęcia, które do tej pory poznali na lekcji. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Załącznik nr 1 Materiał dla nauczyciela. Tatarzy w Polsce - krótki rys historyczny Małgorzata Rusiłowicz Początki osadnictwa tatarskiego (Tatarów- uciekinierów ze Złotej Ordy i chanatów nadwołżańskich) na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego datuje się na XIV/ XV wiek. Tatarów wywodzących się ze szczepów mongolskich kronikarze chińscy nazywali: Ta-ta lub Ta-tan. Należy jednak pamiętać o tym, że w/w szczepy podbijały również ludy tureckie określane w podobny sposób, ale już nieco zniekształconą nazwą Tatar1. W XIV/ XV wieku Polska była krajem niezwykle tolerancyjnym. Dlatego też Tatarzy bez przeszkód mogli wyznawać swoją religię oraz korzystać z szeregu praw obywatelskich. Zobowiązani byli również do pełnienia służby wojskowej. Z poświęceniem służyli swojej nowej ojczyźnie. W uznaniu zasług dla kraju w 1569 r. sejm w Lublinie zezwolił Tatarom na wznoszenie świątyń (meczetów) oraz zagwarantował prawo do swobodnego rozporządzania posiadłościami. Jedynym prawem, którego nie przyznano Tatarom był zakaz uczestnictwa w życiu politycznym. Sytuacja muzułmanów uległa pogorszeniu w czasie kontrreformacji. Wprowadzono szereg przepisów utrudniających funkcjonowanie społeczności tatarskiej i ograniczających jej prawa m.in. zakazano zawierania związków małżeńskich z chrześcijankami, posiadania chrześcijańskiej służby, utrudniano budowę i renowację meczetów. Okres wojen toczących się w XVII w. doprowadził do zubożenia ludności tatarskiej. Pogarszająca się sytuacja prawna, religijna i ekonomiczna Tatarów oraz niewypłacenie przez skarb państwa żołdu doprowadziło w 1672 roku do przejście niektórych chorągwi Tatarskich na stronę turecką. Wydarzenie to nazywa się „buntem Lipków”. Lipkami byli Tatarzy z Wołynia i Podola. Chorągwie tatarskie z Litwy nie uczestniczyły w buncie pozostając wiernymi polskiemu królowi. W tej sytuacji Jan III Sobieski w porozumieniu z sejmem, w celu zażegnania konfliktu przywrócił Tatarom odebrane prawa, wypłacił zaległy żołd, a w 1679 w uznaniu zasług wojennych nadał nowe ziemie w Studziance, Kruszynianach, Nietupach, Łużanach, Drahlach, Malawiczach, Bohonikach2. Pełne prawa polityczne zagwarantowała jednak Tatarom dopiero Konstytucja 3 Maja. Tatarzy z poświęceniem bronili swojej nowej ojczyzny. Brali udział m. in. w konfederacji barskiej, powstaniach i zrywach niepodległościowych. 1 M. Konopacki, Pod białostockimi minaretami, Białystok 1972, s. 5. 2 Tamże, s. 5. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona 7 Po odzyskaniu niepodległości nastąpiło odrodzenie życia religijnego i kulturalnego Tatarów. W 1925 r. powołano muftego-kierującego życiem religijnym społeczności muzułmańskiej w Polsce, utworzono Muzułmański Związek Religijny oraz Związek Kulturalno-Oświatowy Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej. Po zakończeniu II wojny światowej sytuacja ludności tatarskiej zmieniła się diametralnie. Największe ośrodki życia tatarskiego: Wilno, Nowogródek, Kleck, Iwie, Grodno znalazły się poza granicami naszego kraju. W wyniku akcji repatriacyjnych Tatarzy zmuszeni byli do osiedlania się w: Ełku, Giżycku, Olsztynie, Lidzbarku, Trzcinie Lubuskiej, Poznaniu, Bydgoszczy, Wrocławiu, Oleśnicy, Wałbrzychu, Jeleniej Górze, Gdańsku. Część rozpoczęła nowe życie na Pomorzu Zachodnim: w Szczecinie i Szczecinku, w Gorzowie Wielkopolskim i Trzciance. Repatrianci z Wilna Nowogródka i Grodna w 1945 r. zaczęli osiedlać się w Białymstoku i okolicach Sokółki. W związku z tym, podjęto działania zmierzające do reaktywowania gminy muzułmańskiej w Bohonikach. Następnie reaktywowano gminę w Kruszynianach i w Warszawie. Z czasem powstały nowe gminy w Białymstoku, Gdańsku i Gorzowie Wielkopolskim. W czasach PRL-u sytuacja społeczności tatarskiej była trudna. Władze zabroniły reaktywowania przedwojennego Związku Kulturalno-Oświatowego Tatarów RP. Do 1989 r. jedyną formą zrzeszania się Tatarów polskich był Muzułmański Związek Religijny. W Białymstoku nie było meczetu, funkcjonowały jednak domy modlitwy. Religii nauczano również w domach prywatnych, do których przychodził imam, który przekazywał również ustne tradycje Tatarów, opowiadał o kulturze i zwyczajach3. 3 Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej. Wybrane elementy polityki państwa, pod red. S. Dudry, B. Nitschke, Kraków 2010, s. 290- 297. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona 8 Nowy rozdział w życiu społeczności tatarskiej w Polsce zapoczątkowały przemiany ustrojowe w 1989 r. Nastąpiło ożywienie kulturalne Tatarów. Do Polski zaczęli przyjeżdżać również muzułmanie z różnych krajów arabskich, Turcji, Bośni oraz uchodźcy z Czeczenii, z Afganistanu, Iraku. Załącznik nr 2 Materiał dla ucznia. Kim są muzułmanie? Dogmaty wiary muzułmanów GRUPA I Po lekturze tekstu A. Marek pt. „Prorok Mahomet” odpowiedzcie na pytania: 1. Kim był Mahomet? 2. Jak wyglądały początki islamu? Agata Marek Prorok Mahomet Mahomet urodził się w 570 r. w Mekce, w plemieniu Kurajszytów. Trudnili się oni handlem ponadregionalnym, co oznaczało wysyłanie karawan do krajów ościennych. Zajmowali się też opieką nad miejscowym sanktuarium kultu pogańskiego i przybywającymi doń pielgrzymami. Sanktuarium tym była Al-Kaba. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona Przez lata spędzone w Mekce Mahomet pozyskał dla nowej religii wielu zwolenników. […] Przez trzy pierwsze lata nowa religia istniała tylko w kręgu rodziny Mahometa, potem Bóg, za pośrednictwem Gabriela, kazał Mahometowi głosić ją publicznie. Mahomet zaczął nawracać na monoteizm mieszkańców Mekki. Religia szybko zdobywała nowych zwolenników, zaczęto mówić o niej w całej Arabii. Mekkańczycy w większości byli politeistami, czy, jak byśmy to teraz nazwali, poganami i dopóki Mahomet nie dyskredytował ich bóstw, odnosili się do nowej religii tolerancyjnie. Gdy jednak zaczął nastawać na to, by 9 Ojciec Mahometa, Abd Allah, zmarł przed narodzeniem syna, a matka, gdy miał zaledwie sześć lat. Opiekę nad nim przejął stryj Abu Talib, ojciec Alego (późniejszego kalifa). Mahomet, gdy dorósł, zaczął pracować u bogatej wdowy Chadidży jako agent trudniący się handlem z Syrią. Wkrótce, gdy miał dwadzieścia pięć lat, został mężem starszej od siebie Chadidży – w chwili ślubu z Mahometem miała ona czterdzieści lat. Ich małżeństwo było bardzo szczęśliwe, mieli kilkoro dzieci, z których wieku dorosłego dożyła jednak tylko jedna córka, Fatima. Mahomet dzięki majątkowi żony zyskał wysoką pozycję społeczną. […] W 610 r., pewnej nocy we śnie nawiedził Mahometa archanioł Gabriel. Gabriel na rozkaz Boga nawiedzał Mahometa jeszcze wielokrotnie – objawił mu w ten sposób, fragment po fragmencie, cały Koran. Mahomet początkowo był zaniepokojony tym, co go spotyka, obawiał się nawet, czy nie jest opętany. Pewien zamieszkały w Mekce chrześcijanin, któremu zwierzył się ze swoich obaw, zauważył podobieństwo między tym, co spotyka Mahometa, a objawieniami Mojżesza i doszedł do wniosku, że Mahomet jest prorokiem. Mahomet uwierzył w swoją misję. Od tego momentu spędził w Mekce jeszcze około piętnastu lat. Został też zabrany we śnie przez Gabriela w cudowną podróż, najpierw do Jerozolimy, gdzie modlił się wraz z Abrahamem, Mojżeszem i Jezusem, a potem do nieba (al-miradż). Źródło: A. Marek, Prorok Mahomet, [online], http://www.wiez.com.pl/islam/index.php?id=7. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona Mahomet, prócz rozwijania koncepcji religijnych islamu, czym zajmował się przedtem w Mekce, zorganizował w Medynie społeczność wiernych, której stał się zwierzchnikiem. Według islamu, wszyscy, którzy wierzą w jednego Boga, należą do jednej społeczności, bez względu na przynależność klanową. Była to wówczas idea rewolucyjna – dotychczas liczyła się więź plemienna i klanowa, tymczasem Mahomet jako podstawę społecznej więzi wprowadził wiarę w tego samego Boga. W Medynie założył pierwszą gminę muzułmańską, ummę. Należeli do niej również chrześcijanie i żydzi. W czasie tych dziesięciu lat, które Mahomet spędził w Medynie, zdarzały się napięcia i nieporozumienia na tle religijnym z plemionami żydowskimi, z których część nie chciała uznać, że Bóg wybrał swego ostatniego proroka spośród plemienia arabskiego, podczas gdy to żydzi uważali się za „naród wybrany”. Były też konflikty pomiędzy mekkańskimi wyznawcami islamu, w większości spokrewnionymi z Prorokiem, a nowymi wyznawcami, pochodzącymi spośród rdzennych mieszkańców Medyny. Były to lata nieustającej wojny z zewnętrznymi wrogami oraz ekspansji militarnej Mahometa. Zdobywał on środki na prowadzenie walki, przejmując karawany podążające z Mekki, zajmował oazy żydowskie, podporządkowywał sobie arabskie plemiona. Bitwy, jakie stoczył, były w większości wygrane. Udało mu się z czasem podbić Mekkę i symbolicznie przejąć dla islamu Al-Kabę, niszcząc znajdujące się w tej świątyni posagi pogańskich bożków, należące do politeistycznej tradycji arabskiej. Po podboju Mekki Mahomet nadal mieszkał w Medynie, ale w ostatnim roku swego życia odbył pielgrzymkę do Mekki, ustanawiając zarazem ten zwyczaj. Zmarł u szczytu kariery politycznej i religijnej. Po jego śmierci spośród najbardziej zasłużonych i bogobojnych wyznawców islamu wybrano przywódcę wspólnoty muzułmańskiej – kalifa. Mahomet nawrócił Arabów na monoteizm i jednocześnie był twórcą pierwszego państwa łączącego ich wszystkich. 10 wyrzekli się innych bogów prócz Allaha, spotkał się z otwartą wrogością części znaczących mieszkańców Mekki. Również poglądy społeczne Mahometa spotkały się z otwartą dezaprobatą ludzi bogatych – w islamie wszyscy są równi, a dzielenie się swoim bogactwem z biednymi jest jednym z podstawowych obowiązków muzułmanina. Poza tym w społeczności arabskiej, która w tamtych czasach miała strukturę klanową, przyjęcie głoszonej przez Mahometa religii wiązało się z uznaniem jego wyjątkowej pozycji – jako proroka i wysłannika Boga, a przez to z wywyższeniem jego plemienia. W pewnym momencie sytuacja stała się więc dla Mahometa i jego zwolenników niebezpieczna. […] Mahomet w poszukiwaniu schronienia dla siebie i wyznawców głoszonej religii udał się do Jasribu (obecnie Medyna). Tam sytuacja społeczno-polityczna była inna niż w Mekce – istniała władza centralna, mieszkało tam też stosunkowo dużo wyznawców religii monoteistycznych – chrześcijan i żydów. Mahometowi udało się uzyskać gwarancje bezpieczeństwa dla wyznawców nowej religii, wrócił więc do Mekki i nakazał swoim zwolennikom udać się do Medyny. Sam wyruszył za nimi, gdy Bóg mu dał na to zezwolenie. Było to w 622 r., który jest uznawany za pierwszy rok ery muzułmańskiej. Odejście Mahometa z Mekki do Medyny zwane jest hidżrą (czyli wywędrowaniem). […] Mahomet przeżył tam następnych dziesięć lat, aż do swojej śmierci w 632 r. GRUPA II Po lekturze tekstu A. Marek pt. „Prorok Mahomet” odpowiedzcie na pytania: 1. Kim był Mahomet? 2. Jakie były początki islamu? Sunnici i szyici Islam jest jeden, a jego wyznawcy — muzułmanie tworzą jedną wspólnotę (ummę). W islamie nie ma sformalizowanej struktury kościelnej, wszyscy wyznawcy powinni żyć zgodnie z nakazami Koranu i tradycji Proroka. Islam jednak nie jest jednolity — podstawowy podział na sunnitów i szyitów powstał tuż po śmierci Mahometa. Podział dokonał się nie z powodu różnic dotyczących zasad religii, ale z powodów politycznych i prawnych. Po śmierci Mahometa muzułmanie zastanawiali się, w jaki sposób wybrać przywódcę. Część z nich uważała, że następca Proroka powinien wywodzić się z jego rodziny i dlatego popierała Alego, kuzyna i zięcia Mahometa. Muzułmanie ci zostali nazwani partią Alego (arab. sziat Ali). Ten odłam islamu zwany jest szyizmem. Szyici są w islamie mniejszością, stanowią ok. 10procent ogółu muzułmanów. Pozostali muzułmanie (ok. 90 procent) to sunnici, Nazwa „sunnici” pochodzi od sunny, czyli tradycji Proroka, drugiego (po Koranie) ważnego źródła prawa muzułmańskiego. Sunnici uważają, że kalif powinien Zostać wybrany spośród najwybitniejszych muzułmanów i nie jest konieczne, by pochodzić z rodziny Mahometa. Ich stanowisko zwyciężyło — pierwszym kalifem po śmierci Mahometa został Abu Bakr, przyjaciel i towarzysz Mahometa, ojciec jego ukochanej żony Aiszy, który jednak nie należał do rodziny Proroka. Ali i jego zwolennicy przystali na ten wybór, choć w tradycji szyickiej utrzymuje się, że zostali do tego zmuszeni. Abu Bakr panował tylko dwa lata. Szyici szczególną czcią otaczają Alego (zginął z rąk jednego ze swoich zwolenników, który uważał, że Ali jest nie dość ortodoksyjny) i jego synów, którzy zginęli z rąk sunnitów. Najważniejsze święto szyickie —Aszura —jest obchodzone na pamiątkę męczeńskiej śmierci Al-Husajna, syna Alego i Fatimy. Szyici często byli prześladowani. Z tego powodu rozwinęli praktykę ukrywania swoich prawdziwych przekonań i udawania, że uznają panujące zasady. źródło: A. Kosowicz, A. Marek, Warszawa 2008. Muzułmanie i uchodźcy w polskim społeczeństwie, Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona Charydżyzm) - najmniejszy z trzech nurtów islamu obok sunnizmu i szyizmu. Był pierwszą grupą rozłamową w tej religii, co miało miejsce wskutek sporu o sukcesję do tronu kalifa. Charydżyci oddzielili się od głównego nurtu islamu podczas bitwy pod Siffin (657). Ali przyjął pertraktacje, czym zraził do siebie część swych zwolenników, uważających iż jedynie walka rozstrzygnąć może spór o sukcesję po proroku. Wyznają egalitaryzm i skrajnie surową etykę - nie uznają rozróżnienia między wiarą a czynami, twierdząc iż osoba 11 Charydżyci (ok.2%) 657 r. popełniająca ciężki grzech staje się niewiernym. Obecnie istnieje tylko najmniej radykalna ich gałąź: ibadyci w Algierii, Omanie i Bahrajnie. Charydżyci czuli odrazę do koncepcji głoszącej, że namiestnictwo Proroka jest dostępne tylko dla członków wybranych klanów, jak to utrzymują sunnici i szyici. Twierdzili zaś, że kalifem może być obrany każdy głęboko wierzący i prawy muzułmanin, podobnie zresztą jak w przypadku odejścia od czystego islamu, powinien być usuwany. Charadżyci byli i pozostają nadal surowymi fundamentalistami, interpretującymi Koran w sposób dosłowny. Charadżyci angażowali się w gwałtowne zamachy terrorystyczne, skierowane przeciwko muzułmanom nie podzielającym ich poglądów. Jedyną pozostałą po nich podsektą są ibadyci, żyjący w Omanie i północnowschodniej Afryce. Różnice, jakie wystąpiły w historii islamu, odnosiły się mniej do zagadnień teoretycznych i dogmatycznych, a więcej do zagadnień społeczno-politycznych. Sekty w islamie różniły się między sobą w sprawach teologii, ale większe różnice występowały w sprawach praktycznych, jak np., kto powinien kierować społecznością muzułmańską. źródło: Islam - Podział, odłamy i religie pokrewne, [online], http://www.religie.424.pl/islam podzial-odlamy-i-religie-pokrewne,1445,article.html. GRUPA III Po lekturze tekstu A. S. Nalborczyk pt. „Koran” odpowiedzcie na pytania: 1. 2. 3. 4. Co to jest Koran? Jaką funkcję pełni Koran? Jak jest zbudowany, z czego się składa? Jakim językiem został napisany? Dlaczego Koranu nie można było tłumaczyć na inne języki? Agata S. Nalborczyk Koran Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona Tekst Koranu jest podstawowym źródłem prawa i zasad islamu, zawiera także historię objawienia, wizje raju, piekła i Sądu Ostatecznego, ale również legendy i opowieści przytoczone ze Starego i Nowego Testamentu, choć w zmienionej formie. Stanowi podstawę organizacji życia rodzinnego i społecznego, kształtuje stosunek muzułmanów do świata i innych ludzi. Przeplatany jest różnego rodzaju inkantacjami i wezwaniami. Niektóre twierdzenia w Koranie mogą sobie na pierwszy rzut oka przeczyć, ale, jak twierdzą wierzący 12 Koran to po arabsku Al-Kuran (w innej transkrypcji Al-Qur’an), co znaczy „recytacja, czytanie”. Jest to według muzułmanów ostatnia z ksiąg objawionych, zawierająca pełnię objawienia, gdyż poprzednie księgi (według muzułmanów także objawione), jak Tora i Ewangelie, zawierają z różnych względów objawienie niepełne lub zafałszowane. Koran bowiem to słowo Boże, którego taki sam tekst, słowo w słowo, w języku arabskim, znajduje się w niebie (arab. Umm al-Kitab, „matka Księgi”). Uczeni teologowie sprzeczają się co do tego, czy Koran został stworzony, czy też jest równie odwieczny jak Bóg (według niektórych taka teoria nosiłaby cechy wielobóstwa). muzułmanie, należy zawsze interpretować Koran jako całość – wtedy wyłania się właściwy obraz. Około 610 r. (27 ramadana) archanioł Gabriel (arab. Dżibril) objawił się Mahometowi i kazał mu recytować pierwsze słowa z Koranu (96:1–5) – od tej chwili objawienia te stale towarzyszyły Prorokowi. aż do śmierci w 632 roku1. Objawiany mu przez archanioła Gabriela tekst Prorok powtarzał swoim wyznawcom. Początkowo przechowywano fragmenty Koranu w pamięci, ale już za dwóch pierwszych kalifów, Abu Bakra i Omara, zaczęto teksty zapamiętane spisywać. Pojawiły się jednak różne zapisane wersje, dlatego konieczna stała się redakcja, której dokonano ok. 650 r. za kolejnego kalifa, Osmana. Tekst początkowo był niejasny, pismo nie zawierało znaków diakrytycznych dla zapisu samogłosek, stąd pojawiały się różne możliwości interpretacji. Język Koranu nosi nazwę klasycznego języka arabskiego i pochodzi sprzed ukształtowania się normy arabskiego języka literackiego, funkcjonującego obecnie w świecie arabskim w roli języka oficjalnego. Różni się od niego w wielu aspektach, podobnie jak od dialektów, którymi Arabowie posługują się na co dzień (zob. Języki islamu). Dlatego też, żeby naprawdę móc zrozumieć wszystkie niuanse tekstu koranicznego, trzeba się tego języka nauczyć – dotyczy to wszystkich muzułmanów, także samych Arabów. Koran napisany jest prozą rymowaną zwaną sadż. Panuje przekonane o wyjątkowej urodzie języka Koranu i jego stylu, m.in. ze względu na boskie pochodzenie tekstu. Rozwinęła się cała nauka na temat idżazu, czyli niemożności naśladowania stylu tej świętej księgi, który jest niedościgłym wzorem. Język Koranu stanowił też, obok poezji przedmuzułmańskiej, podstawę opracowania gramatyki języka arabskiego. Koran składa się ze 114 sur, które dzielą się na wersety (…). Sury ułożone są od najdłuższej do najkrótszej, a nie chronologicznie – wyjątkiem jest pierwsza, krótka sura Al-Fatiha. Sury, które powstały wcześniej, w Mekce (jest ich 90), dotyczą przede wszystkim zasad wiary, a powstałe później, w Medynie (24), także prawa i organizacji życia społecznego. Wynika to z odmiennej funkcji, jaką pełnił w swej społeczności Prorok przed hidżrą i po niej. Źródło: A. Nalborczyk, Koran, [online], http://www.wiez.com.pl/islam/index.php?id=7. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona Recytowanie fragmentów Koranu po arabsku jest formą modlitwy. Koranu nie wolno było tłumaczyć na inne języki ze względu na to, że w tej jedynej formie istnieje on w niebie – obecnie dopuszczalne są przekłady jako pomoc w rozumieniu tekstu arabskiego. Tekst ten w różnych miejscach świata muzułmańskiego stanowi też podstawę swego rodzaju kabalistyki, opartej na liczbie liter w całym Koranie. 13 Al-Fatiha (arab. „otwierająca”), pierwsza sura w Koranie, jest krótka i liczy tylko siedem wersetów. Stanowi ona najważniejszą część modlitwy w islamie, tak codziennej, jak i tej na specjalne okazje (jak małżeństwo czy pogrzeb). Używa się jej w całości lub we fragmentach jako elementu zdobniczego lub w funkcjach magicznych. Inne ważne fragmenty Koranu to Werset Tronu, który także stanowi element ozdobny na makatach czy dywanach wieszanych na ścianie, czy Werset Światła, odgrywający ważną rolę w filozofii muzułmańskiej. GRUPA IV Po przeczytaniu tekstu przygotujcie w dowolnej formie graficznej np. plakatu, mapy skojarzeń krótką prezentację na temat jednego z 5 dogmatów wiary muzułmanów: wiary w jednego Boga i święte księgi. Wiara w jednego Boga Słowo „Allah” po arabsku znaczy po prostu: Bóg. W islamie Bóg ma jeszcze 99 innych pięknych imion, np. Miłosierny, Litościwy. Według islamu jest to ten sam Bóg, który czczony jest w judaizmie i chrześcijaństwie, tylko inaczej rozumiany. Muzułmanie uważają, że ich rozumienie Boga jest jedynym właściwym, a chrześcijanie i żydzi nie zrozumieli do końca lub wypaczyli Słowo Boże. Bóg jest jeden i jedyny, a zaprzeczanie temu jest najcięższym grzechem. Każdy muzułmanin odmawia pięć razy dziennie modlitwę, której istotne słowa stanowią potwierdzenie tej prawdy: „Nie ma bóstwa prócz Boga (arab. Allaha)”. Człowiek jest winien Bogu całkowite posłuszeństwo, jest jego sługą — a nie, jak w chrześcijaństwie „dzieckiem Bożym” — i musi wykonywać jego rozkazy. Bóg wyznaczył zasady rządzące światem i należy je spełniać, człowiek nie powinien kierować się własnymi przekonaniami tylko starać się spełnić wolę Boga. Bóg istnieje poza światem, nie ma żadnych określonych cech fizycznych. Inaczej niż mówi o tym w Biblia, człowiek nie został stworzony „na obraz i podobieństwo Boże”. To co muzułmanie zdecydowanie i jednoznacznie odrzucają z chrześcijaństwa to dogmat Trójcy Świętej. Muzułmanie uważają, że dodawanie Bogu towarzyszy jest wielkim grzechem. W islamie można się modlić tylko do Boga, odrzuca się kult świętych czy jakichkolwiek innych osób prócz Boga. Mahomet jest dla ludzi wzorem do naśladowania, ale jest tylko człowiekiem. Nie można się np. do niego modlić, tak jak w chrześcijaństwie można się modlić do Matki Boskiej czy świętych. źródło: A. Kosowicz, A. Marek , Warszawa 2008, s. 9-10. Muzułmanie i uchodźcy w polskim społeczeństwie, Święte księgi źródło: A. Kosowicz, A. Marek, Warszawa 2008, s. 11. Muzułmanie i uchodźcy w polskim społeczeństwie, Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona Koran jest jednak uznawany za księgę najdoskonalszą, muzułmanie uważają, że wcześniejsze księgi zawierały błędy i zniekształcenia boskiego objawienia. Koran to spisane objawienia Mahometa, których dozna- wał przez 22 lata. Został spisany w literackim języku arabskim i nie powinien być tłumaczony na inne języki, by tłumaczenie nie wypaczyło tego, co Bóg chciał przekazać Mahometowi. Współcześnie praktyka jest taka, że w wielu krajach Koran wydaje się dwujęzycznie — w języku arabskim i używanym w danym kraju. Biblii i Tory muzułmanie właściwie nie czytają. 14 To księgi przekazane przez Boga ludziom na drodze objawienia, czyli księgi objawione. Muzułmanie uznają za święte Pięcioksiąg, czyli Torę (często uważa się, że pod tą nazwą kryje się cały Stary Testament), Psalmy Dawidowe, Ewangelie i sam Koran. GRUPA V Po przeczytaniu tekstu przygotujcie w dowolnej formie graficznej np. plakatu, mapy skojarzeń krótką prezentację na temat jednego z 5 dogmatów wiary muzułmanów: wiary w wysłanników Boga i proroków, Dzień Sądu Ostatecznego, raj i piekło. Wysłannicy Boga i prorocy Od zarania ludzkości Bóg przysyłał ludziom swoich posłańców. Przekazywali oni ludziom zasady wiary w Boga i ostrzegali ich przed popełnianiem grzechów. Muzułmanie uznają wszystkich proroków uznawanych przez judaizm i chrześcijaństwo, tylko inaczej ich przedstawiają. Wysłannik tym różni się od proroka, że przynosi „księgę”, prócz tego, że tak jak prorok głosi Słowo Boże. Wysłannikami Boga byli Mahomet, Jezus (po arabsku Isa) i Mojżesz (po arabsku Musa). Dzień Sądu Ostatecznego, raj i piekło Śmierć według islamu jest czymś nieuniknionym, ale nie jest końcem ostatecznym. Jest przejściem do innego życia. Śmierć nie jest zła, jest nawet uważana za zjawisko pozytywne — powrót do Boga. Człowiek jest zabierany z ziemi przez anioła śmierci, który oddziela duszę od ciała i zabierają do Boga. Jeśli Bóg wybaczy człowiekowi grzechy, dusza wraca do ciała, jeśli nie, wraz z innymi duszami czeka na męki piekielne. Zmartwychwstanie nastąpi dopiero na końcu istnienia wszechświata. Wtedy ludzie powstaną z martwych, by udać się na Sąd Ostateczny, który jest tak samo nieunikniony jak śmierć i koniec świata. Ludzie zgromadzą się przed tronem Bożym i będą zdawać Bogu, w obecności aniołów i proroków, relację ze swych uczynków. Aniołowie otworzą księgi złych i dobrych uczynków, w których zapisywali wszystkie ludzkie czyny. Na boskiej wadze zostanie zważona dobroć i sprawiedliwość każdego człowieka, po czym Bóg niezwłocznie każdego osądzi. Ostatnim „egzaminem” będzie most nad piekłem, cienki jak włos, którym przechodzić się będzie do raju. Grzesznicy spadną z niego prosto w ogień piekielny, a dobrzy ludzi dotrą do bram raju. Islam uznaje również coś w rodzaju czyśćca — tam znajdą się ludzie, których złe i dobre uczynki się równoważą. W czyśćcu dusze będą przebywały, dopóki nie odpokutują swoich grzechów — wtedy mają szansę dostać się do nieba. źródło: A. Kosowicz, A. Marek, Warszawa 2008, s. 11 – 12. Muzułmanie i uchodźcy w polskim społeczeństwie, Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona Piekło to miejsce wiecznej kary dla grzeszników potępionych na Sądzie Ostatecznym. Cechą charakterystyczną piekła jest wszechobecny i trawiący wszystko ogień i żar. 15 Raj jest nagrodą za dobre uczynki. Przedstawiany jest jako ogród. Są w nim rzeki z najczystszą wodą, a także strumienie mleka, miodu iwina, którego spożywanie na Ziemi było zabronione. Ludzie w raju noszą pięknie zdobione szaty, mogą odpoczywać na brokatowych dywanach i wyścielanych poduszkami lożach. Usługują im hurysy (mężczyznom) i piękni młodzieńcy (kobietom). Załącznik nr 3 Materiał dla ucznia. Filary wiary w islamie Para „1” Pięć filarów wiary Każdy muzułmanin ma do wypełnienia określone obowiązki: 1) wyznanie wiary w jednego Boga (szahada), 2) modlitwę (salat), 3) jałmużnę (zakat), 4) post (saum), 5) pielgrzymkę do Mekki (hadżdż). Praktyka religijna muzułmanów opiera się na tak zwanych pięciu flarach islamu (arkan), czyli obowiązkowych rytuałach, które podkreślają przede wszystkim spójność muzułmańskiej wspólnoty (ummy) oraz określają powszechne obowiązki wobec Boga i bliźnich Pierwszym filarem islamu jest obowiązek publicznego wyznania wiary (szahada „potwierdzenie, poparcie”), które stanowi najprostszy i najważniejszy akt wiary i składa się z formuły:,, Nie ma Boga prócz Allaha [właściwie: nie ma bóstwa poza Bogiem, a Mahomet jest jego prorokiem”. Poświadczenie Jedynego Boga oraz uznanie Mahometa za proroka uważane są za warunek wstępny życia i praktyki religijnej każdego muzułmanina i uznawane za powtórzenie wprowadzających słów archanioła Gabriela wypowiedzianych do Proroka. Wyznanie wiary nie tylko towarzyszy życiu każdego muzułmanina, lecz także stanowi ulubiony motyw muzułmańskiej sztuki kaligraficznej. Strona źródło: M. Hattstein, P. Delius, Islam. Historia, sztuka i architektura, 2012, s. 20-21. 16 Wyznanie wiary wolno wypowiadać jedynie w poważnym celu i po dogłębnym wewnętrznym rozważeniu, ponieważ wypowiedzenie go przy świadkach powoduje przyjęcie do wspólnoty muzułmańskiej. Raz dokonane przyjęcie nie może zostać cofnięte, a odstąpienie od wiary karane jest właściwie śmiercią. Z tego względu muzułmańscy nauczyciele prawa podkreślają wagę i konsekwencje tego kroku, który może zostać poczyniony jedynie z wolnej, nieprzymuszonej woli. W muzułmańskich szkołach prawnych występują istotne różnice poglądów co do tego, jaki związek ma wyznanie wiary z wykonywaniem zalecanych czynności, także czy samo wyznanie wiary czyni z człowieka prawdziwego muzułmanina, czy też są to jednak głównie uczynki. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Para „2” Pięć filarów wiary Każdy muzułmanin ma do wypełnienia określone obowiązki: 1) wyznanie wiary w jednego Boga (szahada), 2) modlitwę (salat), 3) jałmużnę (zakat), 4) post (saum), 5) pielgrzymkę do Mekki (hadżdż). Praktyka religijna muzułmanów opiera się na tak zwanych pięciu flarach islamu (arkan), czyli obowiązkowych rytuałach, które podkreślają przede wszystkim spójność muzułmańskiej wspólnoty (ummy) oraz określają powszechne obowiązki wobec Boga i bliźnich Drugim najbardziej zrytualizowanym filarem islamu jest obowiązek liturgiczne modlitwy (salat), którą należy odmawiać pięć razy dziennie o określonych porach. Przed przystąpieniem do modlitwy — jak przed wszystkimi czynnościami religijnymi — wierzący musi wykonać szereg ściśle określonych rytualnych obmyć (począwszy od twarzy po stopy), które służą zapewnieniu kultowej czystości i wyzbyciu się grzechu, a także uzyskaniu wewnętrznej gotowości zbliżenia się do Boa. Do modlitw wspólnotę muzułmańską nawołuje z minaretu (wieży meczetu) muezzin (właśc. mu’azzin). Modlitwa odgrywa tak ważną rolę, ponieważ Koran definiuje wyznawców wprost jako „modlących się”. Każda z pięciu modlitw kończy się pochwałą Boga: Allahu akbar „Allah jest wielki” oraz recytacją pierwszej sury Koranu, po której następuje pozdrowienie „Pokój z wami!”, które każdy z modlących się kieruje do swoich sąsiadów. Najważniejsza jest południowa modlitwa piątkowa, poprzedzona kazaniem (chutba), wygłaszanym przez imama stojącego na kazalnicy (minbar) bądź przed wspólnotą. Piątek nie jest dla muzułmanów świętem takim jak szabat dla żydów czy niedziela dla chrześcijan, jednak w wielu krajach muzułmańskich jest dniem wolnym od pracy. Ważną cechą modlitwy salat jest jej powszechny i obowiązkowy charakter, odróżniający ją od wygłaszanych przy różnych okazjach osobistych modlitw proszalnych czy dziękczynnych (du’a). Strona Źródło: M. Hattstein, P. Delius, Islam. Historia, sztuka i architektura, 2012, s. 20-21. 17 Muzułmanin może odprawiać salat tam, gdzie się akurat znajduje, jednakże przynajmniej kilku wiernych powinno zebrać się na modlitwę w meczecie. Wspólne zwrócenie się modlących w stronę Mekki (w meczecie kierunek modlitw wyznacza ściana kibli) symbolizuje wspólnotę muzułmanów na całym świecie, dla której to wspólnoty religijnym centrum jest Al-Kaba w Mekce, Modlący się — kobiety i mężczyźni oddzielnie — stoją w rzędach za prowadzącym modlitwę imamem, który zajmuje miejsce przed niszą modlitewną (mihrabem). Sposób i kolejność wygłaszania modlitwy są ściśle określone — na początku wierni składają kilkakrotnie pokłon na stojąco, po czym klękają i dwukrotnie dotykają czołem podłogi lub dywaniku modlitewnego na znak czci i poddania się woli Allaha. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Para „3” Pięć filarów wiary Każdy muzułmanin ma do wypełnienia określone obowiązki: 1) wyznanie wiary w jednego Boga (szahada), 2) modlitwę (salat), 3) jałmużnę (zakat), 4) post (saum), 5) pielgrzymkę do Mekki (hadżdż). Praktyka religijna muzułmanów opiera się na tak zwanych pięciu flarach islamu (arkan), czyli obowiązkowych rytuałach, które podkreślają przede wszystkim spójność muzułmańskiej wspólnoty (ummy) oraz określają powszechne obowiązki wobec Boga i bliźnich Trzecim filarem islamu jest obowiązek płacenia jałmużny (zakat). Pierwotnie zakat był dobrowolnym datkiem składanym jako przejaw pobożności, jednak już w początkowym okresie islamu przekształcił się w powszechnie obowiązujący, uregulowany prawem system opłat. Wywodzi się on z obowiązku każdego muzułmanina do dzielenia się swoim bogactwem z mniej zamożnymi bądź znajdującymi się w potrzebie współwyznawcami. Zakat jest zatem obowiązkiem religijnym i różni się od dodatkowych dobrowolnych datków zwanych sadaka, które są chwalebne, ale nieobowiązkowe. Sam Koran nie mówi nic konkretnego o wysokości i częstotliwości datków, podkreśla natomiast wartość dawania i wewnętrzne nastawienie obdarowującego, za najwartościowsze uznając ciche dawanie, które nie podlega podejrzeniu o wyniosłość i nie zawstydza obdarowywanego. Z czasem w islamie rozwinął się ściśle określony system opłat na cele socjalne — nakładanych na rozmaite dobra, takie jak płody rolne, zwierzęta hodowlane, metale szlachetne, a także towary handlowe — oraz naliczanych w różnej wysokości opłat od majątku. Wśród beneficjentów tych datków znajdują się różne grupy, wśród których na pierwszym miejscu wymieniani są biedni i potrzebujący, ale uwzględnia się także sieroty, chorych, pielgrzymów i podróżnych, dłużników i dobrowolnych bojowników religijnych. W początkowym okresie istnienia islamu część funduszy przeznaczano również na wykup niewolników i jeńców. Współcześnie zakat jest połączeniem obowiązku religijnego z rozwiniętym ustawodawstwem socjalnym. Nastawieni politycznie muzułmanie traktują zakat jako udaną próbę sformalizowania odpowiedzialności społecznej, poprzedzającą nowoczesne rozwiązania socjalne w państwach opiekuńczych. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona Dobroczynność w stosunku do człowieka, w najszerszym znaczeniu tego słowa, jest kamieniem węgielnym islamskiego społeczeństwa i stałym tematem w naukach Koranu. Istnieją dwa rodzaje datków w islamie: obowiązkowe i dobrowolne. Pierwszy jest nazywany Zakat, a drugi Sadaqah. Pojęcie Zakat nie było całkiem nowym pojęciem w islamie. Podobne 18 źródło: M. Hattstein, P. Delius, Islam. Historia, sztuka i architektura, Wyd. Buchmann, 2012, ISBN 978-83-7670-289-6, s. 20-21. jałmużne były nakazane również Izraelitom i chrześcijanom. W islamie Zakat przyjął formę określonej składki/wkładu opartej na bogactwie i dochodzie danej osoby. Wysokość składki różni się w zależności od rodzaju posiadanej własności, ale średnio przekłada się na dwa i pół procent całkowitej wartości. Wpływy z Zakat mają być przeznaczone na: łagodzenia ubóstwa i cierpienia pomoc osobom w długu zapewnieniu komfortu i wygody dla podróżujących zapewnienie stypendiów na stypendia dostarczanie okupu za jeńców wojennych propagowanie islamu pokrycie kosztów zbierania Zakat inne rzeczy korzystne dla społeczeństwa Zakat, jest więc obowiązkiem nałożonym przez Boga w interesie społeczeństwa jako całości. Podczas gdy z jednej strony te charytatywne składki pokrywają potrzeby społeczne, z drugiej strony akt dawania w imię Boga oczyszcza serce ofiarodawcy z egoizmu i chciwości. źródło: Pięć filarów islamu [w:] O islamie, [online], http://www.alislam.pl/islam/filary_islamu. Para „4” Pięć filarów wiary Każdy muzułmanin ma do wypełnienia określone obowiązki: 1) wyznanie wiary w jednego Boga (szahada), 2) modlitwę (salat), 3) jałmużnę (zakat), 4) post (saum), 5) pielgrzymkę do Mekki (hadżdż). Praktyka religijna muzułmanów opiera się na tak zwanych pięciu flarach islamu (arkan), czyli obowiązkowych rytuałach, które podkreślają przede wszystkim spójność muzułmańskiej wspólnoty (ummy) oraz określają powszechne obowiązki wobec Boga i bliźnich Strona Inną wspólną dla wszystkich religii praktyką jest Post. Trwa on 30 dni i odbywa się zawsze w dziewiątym miesiącu roku księżycowego, Ramadan. Nazwa ta ma pochodzenie islamskie, wcześniej miesiąc ten był nazywany Naatiq. 19 Post Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Nazwa Ramadan pochodzi od słowa Ramd, co oznacza ,,żar słońca''. Powiada się Ramada al-Saai'mu, czyli wnętrze człowieka stało się gorące z pragnienia wywołanego postem. Miesiąc ten nazywa się tak, ponieważ: 1. poszczenie w tym miesiącu wywołuje gorąco i palenie wywołane pragnieniem; 2. oddawanie czci Jedynemu Bogu w tym miesiący wypala ślady grzechu w człowieku; 3. pobożność człowieka w tym miesiącu wywołuje w jego sercu to potrzebne ciepło miłości do jego Stwórcy i innych ludzi. […] Poszczenie w islamie jest to wysoce rozwiniętą instytucją i wymaga głębszej analizy. Odnośnie poszczenia istnieją dwa rodzaje nakazów. Pierwsze dotyczą postu obowiązkowego, a drugie – dowolnego. Z kolei post obowiązkowy znów dzieli się na dwie kategorie: 1. Wszystkich muzułmanów na całym świecie obowiązuje przestrzeganie postu przez jeden pełny miesiąc w roku. Ponieważ chodzi o miesiąc księżycowy, wypada on w różnych okresach roku słonecznego. Dzięki temu powstaje pewna równowaga. Czasami poszczenie w miesiące zimowe jest łatwe, bo dni mijają szybko, a noce są długie, z kolei latem dni są dłuższe i poszczenie wymaga więcej wysiłku. Miesiąc postu występuje w różnych porach roku, więc na całym świecie muzułmanom czasem jest pościć łatwo, a czasem trudno. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona 2. Inne obowiązkowe posty wiążą się najczęściej z proszeniem Boga o wybaczenie grzechów, między innymi przypadków nieprzestrzegania postów obowiązkowych. Posty nieobowiązkowe cieszą się taka popularnością, że stały się elementem życia prawego muzułmanina. Wprawdzie większość wyznawców ogranicza się jedynie do obowiązkowego miesiąca postu, niektórzy dobrowolnie poszczą od czasu do czasu, zwłaszcza gdy znajdują się w kłopotach. Ponieważ modlitwy odmawiane podczas postu są skuteczniejsze, wielu ludzi powstrzymuje się od jedzenia i picia, aby pomóc w rozwiązaniu swoich problemów. Czasami jednak zależy im wyłącznie na łasce Boga. Nie ma tu żadnych ograniczeń, jednak Założyciel islamu (saw) mocno odradzał tym którzy ślubowali pościć bez ustanku przez całe życie przestrzeganie postu przez całe życie. Gdy dowiedział się o przypadku takiego człowieka, wyraził swoją dezaprobatę i skrytykował go za próby osiągania 20 W islamie post zaczyna się od świtu, a kończy wraz z zachodem słońca. W tym czasie należy całkowicie powstrzymywać się od jedzenia i picia. Na muzułmański post składa się nie tylko głód i pragnienie, ale przede wszystkim rozwój charakteru. Muzułmanie budzą się kilka godzin przed świtem, aby wspominać Boga i odmówić modlitwę. Podczas postu w muzułmańskim domu częściej też niż zwykle cytuje się Koran. Tak więc spora część nocy zostaje poświęcona na ćwiczenia duchowe, które podkreślają znaczenie całego postu. Podczas dnia muzułmanom zaleca się – oprócz zaprzestania jedzenia i picia – powstrzymywanie się od próżnych rozmów, sprzeczek i waśni oraz wszelkich czynności poniżej godności prawdziwego wyznawcy. Nie wolno oddawać się żadnym rozkoszom cielesnym. Nawet mąż i żona za dnia prowadzą osobne życie, nie licząc oficjalnych relacji typowych dla wszystkich ludzi. W islamie tak dużą wagę przykłada się do dawania jałmużny i opieki nad nędzarzami, że czynności te stają się elementem codziennego życia muzułmanina. Ale podczas ramadanu, miesiąca postu, każdy musi działać w tym kierunku ze zdwojonym wysiłkiem. […] Jałmużna i troska o biedaków jest tak ważna, że w żadnym miesiącu roku muzułmanie tak bardzo nie angażują się w sprawy filantropijne jak podczas ramadanu. wyzwolenia poprzez zmuszenia jego woli do tego. Powiedział mu: „Właśnie powodując kłopoty albo nieprzyjemności, nie tylko nie będziesz mógł zadowolić Boga, ale możesz także spowodować jego niezadowolenie”. Zwrócił uwagę, że zbytnia surowość wobec siebie jest równoznaczna z zaniedbywaniem żony i dzieci, przyjaciół i krewnych, itd. Prorok (saw) przypomniał mu zwłaszcza o obowiązkach w relacjach z innymi ludźmi. Jego rada brzmiała: Wywiązuj się z powinności wobec Boga jak również wobec wszystkiego, co Bóg stworzył. Niektórym uporczywie błagającym pozwalał na opcjonalny post tylko w stylu Dawida (pokój z nim). Założyciel islamu (saw) opowiedział, że Dawid jednego dnia przestrzegał postu, a drugiego nie. Od złożenia przysięgi przez całe życie pościł co drugi dzień. Prorok (saw) powiedział: „Na tyle mogę pozwolić, ale na nic więcej”. Praktykowanie postu jest o tyle ważne, że wspiera rozwój praktycznie każdego aspektu życia duchowego. Człowiek między innymi sam w praktyce zaczyna odczuwać, czym jest głód, ubóstwo, samotność i udręki dotykające tych, którym gorzej się powodzi. Powściągliwość nawet tylko w miesiącu Ramadanu pozytywnie wpływa na kształtowanie charakteru człowieka. źródło: Pięć filarów islamu [w:] O islamie, [online], http://www.alislam.pl/islam/filary_islamu. Para „5” Pięć filarów wiary Każdy muzułmanin ma do wypełnienia określone obowiązki: 1) wyznanie wiary w jednego Boga (szahada), 2) modlitwę (salat), 3) jałmużnę (zakat), 4) post (saum), 5) pielgrzymkę do Mekki (hadżdż). Praktyka religijna muzułmanów opiera się na tak zwanych pięciu flarach islamu (arkan), czyli obowiązkowych rytuałach, które podkreślają przede wszystkim spójność muzułmańskiej wspólnoty (ummy) oraz określają powszechne obowiązki wobec Boga i bliźnich Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona Ostatnim filarem wiary i jedną z najpiękniejszych instytucji islamu jest Hadżdż, czyli pielgrzymka do Mekki. Odbycie Hadż jest obowiązkiem każdego muzułmanina i muzułmanki. Przynajmniej raz w swoim życiu, muzułmanin lub muzułmanka powinni odwiedzić Święte Miasto, jeśli ich stan zdrowia fizycznego i psychicznego na to zezwala. Dorosły muzułmanin cieszący się zdrowiem oraz zdolny do opłacenia podróży musi odbyć Hadżdż. Obchody rytuałów religijnych zostały nakazane przez Boga i przestrzegane przez Proroka Ibrahima (Abrahama) (as), oraz jego syna Izmaela (as), którzy byli pierwszymi pielgrzymami do pierwszego domu Bożego na ziemi, którym jest świątynia Kaaba w Mekce. 21 Hadżdż (Pielgrzymka) Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. 22 Strona Zbudowali oni świątynię dla czci Boga Jedynego w miejscu, które tradycja ustna islamu identyfikuje jako miejsce modlitwy Proroka Adama (as). Centralnym punktem Pielgrzymki jest Ka’ba odbudowane cztery tysiące lat temu przez Proroka Abrahama. Dzisiaj stoi ono na rozległym dziedzińcu świętego meczetu Masdżid al Haram. Oprócz Kaaba na dziedzińcu tym znajduje się Makam Ibrahim oraz źródełko Zamzam. Celem każdego aktu pobożności w islamie jest Jedyny Allah. Muzułmanie udają się do Mekki nie po to, aby całować kamień lub czcić człowieka jako półboga. Całowanie lub dotknięcie Czarnego Kamienia Kaaby jest dobrowolną akcją, a nie obowiązkiem lub nakazem. Kamienia tego użyli przy budowie pierwszej na świecie świątyni monoteistycznej – Prorok Abraham i jego pierworodny syn Ismael (pokój z nimi). Z każde zakątka świata na nakaz Boga- przybywają i gromadzą się w Mekce muzułmanie wszystkich stanów i klas społecznych. Hadżdż odbywa się w muzułmańskim miesiącu Dhul Hidżdżah, który przypada dwa miesiące po święcie Postu, Iid-ul-Fitr. Do ceremonii obowiązujących podczas hadżdżu należą: 1. Wejście w stan ihram przez przyodzianie dwóch białych płacht tkaniny bez szwów. Pielgrzymi stosują się do tego wymogu przed wjazdem do Mekki. 2. Odmawianie modlitwy talbija od momentu przybrania ihramu. Talbija polega na głośnym wypowiadaniu słów: Oto przybyliśmy, o Boże, oto przybyliśmy, Ty nie masz partnerów, oto naprawdę przybyliśmy . Modlitwy i błogosławieństwa są Twoje. Twoje też Królestwo. Ty nie masz partnerów. Oto przybyliśmy tutaj. 3. Po przybyciu do Mekki pielgrzymi odprawiają pierwszy tałaf, czyli rytuał polegający na siedmiokrotnym okrążeniu Ka’ba w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. 4. Po zakończeniu tałaf odbywa się sa’jj, czyli rytualny bieg pomiędzy wzgórzem Safa a Marła nieopodal Ka’ba. Pomiędzy tymi wzgórzami biegła Hagar w poszukiwaniu wody, gdy Prorok Abraham musiał ją zostawić, na polecenie Boże.. 5. Po sa’jj pielgrzymi udają się na oddaloną o cztery mile od Mekki równinę Mina, gdzie zostają na nocleg. 6. Następnego dnia wyruszają na leżącą dziewięć mil na południowy-wschód od Mekki górę Arafat. Przybywają do jej podnóża przed południem, odmawiają jednocześnie modlitwy Zuhr i Asr, a później słuchają kazania imama. Pozostają u stóp Arafatu tylko do zachodu słońca. W tym miejscu Prorok Muhammad wygłosił swoje pożegnalne kazanie. 7. Po zachodzie słońca pielgrzymi opuszczają Arafat i przechodzą do miejsca zwanego Muzdalifah. Święty Koran nazywa je Mash'ar al Haram, czyli Uświęcony Pomnik. Dotarłszy do Muzdalifah, pielgrzymi odmawiają Magrhrib [modlitwa po zachodzie słońca]oraz Isza[modlitwa wieczorna] i zostają tam na nocleg. Rano po zmówieniu Fażyr wracają ponownie do Mina . 8. Docierają na tę równinę dziesiątego dnia miesiąca Dhul Hidżdżah. Jest to najpracowitszy dzień pielgrzymki. Pierwsza ceremonia odbywa się na Mina i polega na rzucaniu małymi kamykami, czyli ramy al dżimar, w trzy kolumny. Czynność ta symbolizuje uderzanie diabła. 9. Dziesiąty dzień Dhul Hidżdżah to także dzień składania ofiar ze zwierząt. Również tego dnia w całym świecie muzułmańskim obchodzi się święto ofiarowania Iid-ul-Adha. 10. Po złożeniu ofiary pielgrzymi golą głowy albo wyrywają sobie włosy. PO tym wychodzą ze stanuihram poprzez nałożenie zwyczajnych strojów. 11. Już w codziennych strojach jeszcze raz odprawiają tałaf wokół Ka’ba. Nosi on nazwę tałaf e zirat. 12. Przed zakończeniem dziesiątego dnia Dhul Hidżdżah, pielgrzymi odprawiają jeszcze jedno sa’jj pomiędzy wzgórzami Safa i Marwa. 13. Następnie ponownie udają się na równinę Mina, gdzie pozostają do dwunastego albo trzynastego Dhul Hidżdżah. Przez te dwa lub trzy dni powtarzają ceremonię ramy al dżimar, czyli rzucania kamieniami. 14. Dwunastego (albo trzynastego) wracają do Mekki na ostatnią ceremonię pielgrzymki. Składa się na nią pożegnalne tałaf wokół Ka’ba, po którym cała pielgrzymka zostaje ukończona i pielgrzymi są zwolnieni mogąc iść, dokąd chcą. Wielu pielgrzymów, chociaż nie ma tego w nakazanej pielgrzymce, udaje się do Medyny i zwiedza Meczet Proroka, czyli Masdżid al-Nabłi. Został on zbudowany na meczecie, w którym prorok Muhammad został pochowany. Hadżdż odbywa się jedynie w określonych dniach miesiąca Dhul Hidżdżah, ale w dowolnym terminie roku każdy może odbyć tak zwaną Mniejszą Pielgrzymkę, czyli Umra. Strona 23 źródło: Pięć filarów islamu [w:] O islamie, [online], http://www.alislam.pl/islam/filary_islamu. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Załącznik nr 4 Materiał dla ucznia. Karta pracy: Filary islamu FILAR II FILAR III FILAR IV FILAR V SZAHADA SALAT SAUM ZAKAT HADŻDŻ Strona 24 FILAR I Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Załącznik nr 5 Materiał dla ucznia Przykazania katechizmowe w Kościele Rzymsko-Katolickim: Źródło: Dziesięć przykazań Bożych – Dekalog, [online], http://pismoswiete.republika.pl/dekalog.html. Materiał przygotowany w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie”, dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. Strona 1. Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną. 2. Nie będziesz brał imienia Pana Boga twego nadaremno. 3. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił. 4. Czcij ojca swego i matkę swoją. 5. Nie zabijaj. 6. Nie cudzołóż. 7. Nie kradnij. 8. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu. 9. Nie pożądaj żony bliźniego swego. 10. Ani żadnej rzeczy, która jego jest. 25 Jam jest Pan, Bóg twój, którym cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli.
