fukozylacja α1-kwaśnej glikoproteiny i stężenie rozpuszczalnej

Nowiny Lekarskie 2009, 78, 2, 103–107
ANNA OLEWICZ-GAWLIK, WIOLETTA BŁAŻEJEWSKA, DOROTA SIKORSKA, DOROTA CIEŚLAK, PAWEŁ
HRYCAJ
FUKOZYLACJA Α1-KWAŚNEJ GLIKOPROTEINY
I STĘŻENIE ROZPUSZCZALNEJ SELEKTYNY E
U CHORYCH NA REUMATOIDALNE ZAPALENIE STAWÓW
I TOCZEŃ RUMIENIOWATY UKŁADOWY
FUCOSYLATION OF Α1-ACID GLYCOPROTEIN AND SOLUBLE E-SELECTIN LEVELS
IN PATIENTS WITH RHEUMATOID ARTHRITIS AND SYSTEMIC LUPUS ERYTHEMATOSUS
Zakład Reumatologii i Immunologii Klinicznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. Paweł Hrycaj
Streszczenie
Wstęp. Reumatoidalne zapalenie stawów (r.z.s.) i toczeń rumieniowaty układowy (t.r.u.) należą do zapalnych chorób autoimmunologicznych, o nieznanej patogenezie. W procesie migracji komórek do miejsc zapalenia biorą udział białka nazwane selektynami,
wiążące między innymi determinantę sjalowany Lewis X (sLex), obecną na fukozylowanych glikoproteinach.
Cel pracy. Ocena związku pomiędzy stężeniem rozpuszczalnej selektyny E a fukozylacją α1-kwaśnej glikoproteiny (AGP) u chorych na r.z.s. i t.r.u. oraz zależności badanych parametrów z kliniczną i laboratoryjną aktywnością wymienionych chorób.
Metodyka. Badaniom poddano 40 chorych na r.z.s. oraz 40 chorych na t.r.u., u których oceniono kliniczną i laboratoryjną aktywność
choroby. Do oceny surowiczego stężenia selektyny E użyto gotowych zestawów ELISA. Fukozylację AGP (AGP-FR) określono
z użyciem metody ELISA z lektyną Aleuria aurantia (AAL). Otrzymane wyniki porównano do grupy kontrolnej.
Wyniki. U chorych na r.z.s. wykazano istotnie statystycznie wyższe stężenie AGP oraz istotnie większy współczynnik fukozylacji
AGP-FR w porównaniu do osób chorych na t.r.u. i grupy kontrolnej. Stężenia rozpuszczalnej selektyny E były istotnie statystycznie
podwyższone w grupie osób zdrowych w stosunku do obu badanych grup chorych, niemniej nie korelowały w sposób istotny statystycznie z żadnym z badanych klinicznych i laboratoryjnych parametrów aktywności choroby.
Wnioski. Pomimo braku zależności pomiędzy stopniem fukozylacji AGP a stężeniem rozpuszczalnej selektyny E w obu badanych
grupach chorych wydaje się celowe prowadzenie dalszych badań nad niejasną rolą fukozylowanych glikoprotein oraz rozpuszczalnych cząsteczek adhezyjnych w patogenezie chorób autoimmunologicznych.
SŁOWA KLUCZOWE: fukozylacja, α1-kwaśna glikoproteina, selektyny, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty
układowy.
Summary
Introduction. Rheumatoid arthritis (RA) and systemic lupus erythematosus (SLE) are inflammatory autoimmune diseases of unknown
pathogenesis. The process of migration of inflammatory cells into the tissues is mediated by a group of particles called selectins, which
recognize the sialyl Lewis X (sLex) antigen, present on fucosylated glycoproteins.
Objectives. To assess the relationship between the soluble (s) form of E-selectin and the fucosylation of α1-acid glycoprotein (AGP)
in patients with RA and SLE and to compare the results with the clinical and laboratory parameters of disease activity.
Methods. Forty RA patients and 40 SLE patients were investigated. In both subgroups of patients the clinical and laboratory disease activity
were measured. To determine the serum concentrations of sE-selectin commercial ELISA kits were used. The AGP fucosylation ratios
(AGP-FR) were assessed with use of Aleuria aurantia lectin method.
Results. We found statistically significant increase of AGP concentration and AGP-FR in RA patients when compared to SLE patients and
healthy controls. sE-selectin concentrations were significantly increased in healthy controls in comparison to both investigated groups
of patients. Nevertheless we observed the lack of correlation between sE-selectin levels and the clinical and laboratory parameters of both
diseases.
Conclusions. Despite the lack of association between AGP-FR and sE-selectin levels in both studied groups it seems worth to further investigate the so far unclear role of fucosylated glycoproteins and soluble adhesion molecules in the pathogenesis of autoimmune diseases.
KEY WORDS: fucosylation, α1-acid glycoprotein, selectins, rheumatoid arthritis, systemic lupus erythematosus.
Wstęp
Reumatoidalne zapalenie stawów (r.z.s.) jest układową zapalną chorobą autoimmunologiczną, charakteryzującą się symetrycznym zapaleniem licznych drobnych
i dużych stawów. Proces zapalny często prowadzi do
postępującej, nieodwracalnej destrukcji stawów, czego
konsekwencją jest upośledzenie ich funkcji, kalectwo
i obniżona jakość życia chorych oraz w przypadku zajęcia
organów wewnętrznych przedwczesna śmierć. Choroba ta
jako jednostka klinicznie heterogenna, charakteryzuje się
szerokim spektrum objawów klinicznych, dużą zmiennoś-
104
Anna Olewicz-Gawlik i inni
cią stopnia ciężkości i progresji i różną odpowiedzią na
stosowane terapie.
Toczeń rumieniowaty układowy (t.r.u.) jest chorobą
o podłożu autoimmunologicznym, rozwijającą się w wyniku złożonych zaburzeń układu odpornościowego, prowadzących do przewlekłego procesu zapalnego w wielu tkankach i narządach. Podstawowym zaburzeniem w t.r.u. jest
niezdolność organizmu do utrzymania autotolerancji.
Ludzka α1-kwaśna glikoproteina (AGP) jest białkiem o masie cząsteczkowej 41–43 kDa, z czego węglowodany stanowią około 45% [1]. W warunkach prawidłowych stężenie AGP wynosi około 1 g/l, wzrasta
jednak kilkakrotnie w odpowiedzi na reakcje ostrej fazy.
Wykazano, że zmiany glikozylacji AGP wpływają na
właściwości immunomodulujące AGP, co może za sobą
pociągać zmiany w aktywności danej choroby [2]. Cząsteczki AGP w różnym stopniu posiadają zawierające
fukozę determinanty, tzw. sjalowany Lewis X (sLex)
(Neu5Acα2,3Galβ1,4 (Fuc α 1,3) GlcNAc-R), stanowiący jeden z ligandów dla selektyny E [3], dzięki czemu
białko AGP może uczestniczyć w regulacji migracji
leukocytów do miejsc zapalenia.
Selektyna E jest przezbłonową glikoproteiną typu I
o masie cząsteczkowej 115 kD [4]. Produkcja selektyny E
przez komórki śródbłonka jest silnie i gwałtownie indukowana przez różnorodne bodźce zapalne, włączając interleukinę 1β (IL-1β), czynnik martwicy guza (TNF), interferon
γ, substancję P i lipopolisacharyd [5]. Stężenie rozpuszczalnej selektyny E ulega podwyższeniu w różnych stanach
zapalnych [6].
Celem prezentowanej pracy była ocena fukozylacji
AGP w dwóch najczęściej występujących układowych
chorobach zapalnych oraz porównanie stopnia fukozylacji
AGP i stężenia rozpuszczalnej selektyny E, jako dwóch
spośród wielu czynników zaangażowanych w proces migracji komórek do miejsc zapalenia.
Materiał i metody
Badaniom poddano 40 chorych na r.z.s. (36 kobiet
i 4 mężczyzn, średni wiek 57,0 ± 13,4 lat, zakres 28–79 lat),
spełniających zmodyfikowane kryteria rozpoznania choroby opracowane przez Amerykańskie Kolegium Reumatologiczne (ACR) [7] oraz 40 chorych (38 kobiet i 2 mężczyzn,
średni wiek 39,6 ± 13,5 lat, zakres 19–72 lata) na t.r.u.
spełniających zmodyfikowane kryteria klasyfikacyjne t.r.u.
wg ACR [8]. Grupę kontrolną stanowiło 30 surowic zakupionych w Regionalnym Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Poznaniu pochodzących od zdrowych dawców krwi (średni wiek 47,1 ± 8,5, zakres 23–57 lat).
Protokół badania uzyskał zgodę Komisji Bioetycznej.
Wszyscy badani zostali poinformowani o celu badania, jego
przebiegu oraz wyrazili świadomą zgodę na udział w badaniu. Od każdego chorego zebrano dane demograficzne
i wywiad dotyczący przebytych chorób. Każdy chory został
przebadany klinicznie wraz z oceną aktywności choroby
(skale Disease Activity Score (DAS 28) [9] i Rheumatoid
Arthritis Disease Activity Index (RADAI) [10] w przypadku chorych na r.z.s. i Systemic Lupus Erythematosus Dise-
ase Activity Index (SLEDAI) [11] w przypadku chorych na
t.r.u.). Dodatkowo u chorych na r.z.s. oceniano 68 stawów
pod kątem obecności bolesności i obrzęku. Surowicze
stężenia białka C-reaktywnego (CRP) i AGP oznaczano za
pomocą immunoelektroforezy rakietkowej, wartość OB
określano za pomocą metody Westergrena. Surowicze
stężenie selektyny E, czynnika reumatoidalnego w klasie
IgM (RF) oraz przeciwciał przeciwko cyklicznej cytrulinie
(anty-CCP) zmierzono za pomocą gotowych zestawów
z użyciem metody ELISA (R&D Systems, Stany Zjednoczone). Fukozylację AGP określono z użyciem metody
ELISA z lektyną Aleuria aurantia (AAL), zgodnie z opisanym wcześniej protokołem [12]. Współczynnik fukozylacji
(AGP-FR) obliczono jako stosunek średniej absorbancji
próbki do średniej absorbancji puli surowic pobranych od
osób zdrowych.
Dane demograficzne grupy badanej analizowano za pomocą metod statystyki opisowej. W celu porównania otrzymanych wyników pomiędzy grupami zastosowano test U
Manna Whitneya dla prób niezależnych. Do oceny zależności pomiędzy współczynnikiem fukozylacji AGP-FR a stężeniem rozpuszczalnej formy selektyny E i pozostałych
parametrów klinicznych i laboratoryjnych aktywności choroby w obrębie badanych grup użyto nieparametrycznego
testu korelacji porządku rang Spearmana.
Za poziom istotności statystycznej przyjęto wartość
p < 0,05. Wszystkie analizy zostały wykonane z użyciem
programu Statistica (Statsoft, 2005. Statistica version 7.1,
www.statsoft.com).
Wyniki
Średni czas trwania choroby wynosił w grupie chorych na r.z.s. 13,7 ± 13 lat (zakres 0,16–56 lat), natomiast w grupie chorych na t.r.u. 6,8 ± 6,5 lat (zakres 0,1–
24 lata). Dane kliniczne i laboratoryjne chorych z obu
badanych grup przedstawiono w tabeli 1.
Objawy ze strony układu oddechowego zaobserwowano u 4 chorych na r.z.s. i 14 chorych na t.r.u., objawy
skórno-śluzówkowe zaobserwowano u 35 chorych na
t.r.u., nefropatię toczniową u 16 chorych, objawy ze
strony układu nerwowego u 18 chorych na t.r.u.
Grupa chorych na r.z.s. charakteryzowała się istotnie
statystycznie wyższym stężeniem AGP oraz istotnie większym współczynnikiem fukozylacji AGP-FR w porównaniu do grupy osób chorych na t.r.u. (odpowiednio,
p = 0,008 i p = 0,0000001) i grupy osób zdrowych (odpowiednio, p = 0,0000001, p = 0,0000001) (Ryc. 1.). U chorych na t.r.u. zaobserwowano istotnie wyższe stężenie
AGP w porównaniu do osób zdrowych (p = 0,0000001),
natomiast wartości współczynnika fukozylacji AGP-FR
nie różniły się istotnie pomiędzy dwiema porównywanymi grupami. Stężenia rozpuszczalnej selektyny E były
istotnie statystycznie podwyższone w grupie osób zdrowych zarówno w stosunku do chorych na r.z.s. (p = 0,02),
jak i t.r.u. (p = 0,000001), ponadto u chorych na r.z.s.
stężenia selektyny E były istotnie wyższe niż w grupie
chorych na t.r.u. (p = 0,002) (Ryc. 2.). Wartość współczynnika fukozylacji AGP-FR u chorych na r.z.s. słabo,
Fukozylacja α1-kwaśnej glikoproteiny i stężenie rozpuszczalnej selektyny E u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów … 105
Tabela 1. Charakterystyka badanych grup
Table 1. The characteristics of the investigated groups
Stosowane leki, n
NLPZ
Metotreksat
Glukokortykoidy
Sulfasalzyna
Leflunomid
Chlorochina
Cyklofosfamid
Azatiopryna
Choroby współistniejące, n
Nadciśnienie tętnicze
Stabilna choroba wieńcowa
Cukrzyca
Nadczynność lub niedoczynność tarczycy
Parametry laboratoryjne, średnia ± SD
CRP (mg/l)
AGP (mg/l)
AGP-FR
Selektyna E (ng/ml)
Chorzy na r.z.s.
Chorzy t.r.u.
35
29
21
5
3
-
21
39
10
11
4
15
10
2
-
6
3
9,4 ± 14,2
1238,6 ± 405,3
2,3 ± 0,8
32,3 ± 24
5,5 ± 5,5
1005,5 ± 337,3
0,8 ± 0,5
20,6 ± 10,7
SD, odchylenie standardowe; r.z.s., reumatoidalne zapalenie stawów; t.r.u., toczeń rumieniowaty układowy; CRP, białko C-reaktywne; AGP, α1-kwaśna glikoproteina; FR, współczynnik fukozylacji
ale istotnie statystycznie korelowała jedynie z wartością
OB (r = 0,34; p = 0,03), jednakże stężenie selektyny E w
tej grupie nie korelowało w sposób istotny statystycznie
z żadnym z badanych parametrów klinicznych i laboratoryjnych. Natomiast w grupie chorych na t.r.u. wykazano jedynie słabą zależność stężenia selektyny E od wieku chorych (r = 0,3; p = 0,03).
Rycina 2. Stężenie selektyny E u chorych na reumatoidalne
zapalenie stawów (rzs, n = 40), toczeń rumieniowaty układowy
(tru, n = 40) i osób z grupy kontrolnej (kontr, n = 30).
Figure 2. The concentration of soluble E-selectin in rheumatoid
arthritis patients (rzs, n = 40), systemic lupus erythematosus
(tru, n = 40) and the controls (kontr, n = 40).
Rycina 1. Wartości współczynnika fukozylacji AGP-FR u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów (rzs, n = 40), toczeń
rumieniowaty układowy (tru, n = 40) i osób z grupy kontrolnej
(kontr, n = 30).
Figure 1. The values of fucosylation ratio AGP-FR in rheumatoid arthritis patients (rzs, n = 40), systemic lupus erythematosus (tru, n = 40) and the controls (kontr, n = 40).
Dyskusja
Do chwili obecnej nie opublikowano pracy porównującej surowicze stężenia AGP oraz współczynniki fukozylacji tego białka AGP-FR ze stężeniem rozpuszczalnej
selektyny E u chorych na r.z.s. i t.r.u. Wyniki przedstawione w pracy po raz pierwszy pokazują brak związku
pomiędzy fukozylacją AGP a stężeniem markera aktywacji śródbłonka, jakim jest rozpuszczalna selektyna E,
w wymienionych chorobach.
106
Anna Olewicz-Gawlik i inni
Ponieważ ani kliniczne, ani biologiczne znaczenie
rozpuszczalnych form selektyn nie zostało jasno określone, wydaje się, że białka te mogą zarówno wzmagać,
jak i hamować interakcje między leukocytami i związanymi z powierzchnią komórek molekułami, pełnią więc
tym samym prawdopodobnie funkcje regulacyjne i modulujące nasilenie odpowiedzi zapalnej. Z drugiej strony,
zmienione stężenia selektyn w r.z.s. mogą być jedynie
wtórnym efektem zmienionej ekspresji tych białek spowodowanej aktywacją produkujących je komórek wskutek toczącego się procesu zapalnego. Pomimo podobnych wątpliwości dotyczących funkcji AGP w odpowiedzi zapalnej, większość badaczy sugeruje zbliżoną do
funkcji rozpuszczalnych selektyn, regulacyjną rolę AGP
w odpowiedzi immunologicznej. Za immunomodulacyjne właściwości AGP odpowiadają w przeważającej części łańcuchy węglowodanowe [13]. Z powodu braku
zależności pomiędzy stężeniem selektyny E a AGP-FR
wydaje się usprawiedliwione stwierdzenie, że glikozylowane białka ostrej fazy i rozpuszczalne selektyny należą do różnych układów buforowych, mających za zadanie regulację oraz ograniczenie odpowiedzi zapalnej.
Układy te są jednak ze sobą niewątpliwie powiązane, ale
ograniczeniem niniejszej pracy, traktowanej jako badanie
pilotażowe, było zbadanie tylko jednego białka z każdego
układu, co nie pozwoliło na wykazanie wzajemnej relacji.
Możliwe, że dopiero wypadkowa wzajemnych oddziaływań
fukozylowanych białek, selektyn zarówno w postaci rozpuszczalnej, jak i związanej z błoną komórkową oraz hormonów, wiąże się istotnie i w sposób wyraźny wpływa na
aktywność procesu zapalnego u chorych na r.z.s. i t.r.u.
Brak korelacji między klinicznymi i laboratoryjnymi
parametrami aktywności zapalnej i AGP-FR u chorych
na r.z.s. potwierdziły wyniki otrzymane przez Rydena
i wsp. [14] i obserwacje, że fukozylacja białek ostrej
fazy może być prostym odzwierciedleniem procesu zapalnego leżącego u podłoża r.z.s., natomiast nie dostarczać informacji na temat krótkoterminowej aktywności
choroby, przydatnej w monitorowaniu jej przebiegu. Z kolei de Graaf i wsp. [15] wykazali korelację pomiędzy
fukozylacją AGP i wskaźnikiem aktywności choroby
DAS, przebadali oni jednak tylko 12 chorych na r.z.s.,
z których żaden nie był leczony prednizonem.
W prezentowanej pracy nie zaobserwowano także
zależności pomiędzy stężeniem rozpuszczalnej selektyny
E a parametrami aktywności r.z.s. Odmienne wyniki
otrzymali Ates i wsp. [16]. W opublikowanej w 2003
roku pracy opisali istnienie istotnej statystycznie zależności pomiędzy stężeniem rozpuszczalnej selektyny E
a kliniczną aktywnością r.z.s. Jedną z głównych przyczyn odmiennych wyników może być wykluczenie z grupy
badanej przez Atesa i wsp. chorych otrzymujących metotreksat, który w naszej grupie badanej otrzymywało
72,5% chorych. Ocena stężenia rozpuszczalnej formy
selektyny E w różnych postaciach histologicznych r.z.s.
była z kolei jednym z przedmiotów badania Klimiuka
i wsp. [17]. Zbadano 40 chorych na r.z.s. Parametrami
aktywności choroby w tej pracy były OB, CRP, liczba
obrzękniętych i liczba bolesnych stawów. Istotną statystycznie zależność ze stężeniem selektyny E wykazano
jedynie dla OB. Prezentowane przez nas wyniki są również sprzeczne z opisanymi przez Blanna i wsp. [18],
którzy otrzymali podwyższone stężenia selektyny E
u chorych na r.z.s. w porównaniu do grupy kontrolnej.
Co ciekawe, ci sami badacze zaobserwowali także związek pomiędzy stężeniem rozpuszczalnej selektyny E
a stężeniem RF. Nie zanotowano jednak zależności stężenia selektyny E od wieku i płci chorych.
Wykazaliśmy brak istotnej statystycznie różnicy pomiędzy wartościami fukozylacji AGP otrzymanymi u osób
chorych na t.r.u. i zdrowych. Jedyną do tej pory pracą oceniającą fukozylację białek u chorych na t.r.u. jest badanie
opublikowane przez Goodarzi i wsp. [19], którzy wykazali
wyższą ekspresję determinanty sLex w cząsteczce immunoglobuliny G u chorych na t.r.u., niemniej istotnie statystycznie niższą niż u chorych na r.z.s. Co ciekawe, w badaniu na modelu zwierzęcym wykazano, że zmiany w N-glikozylacji białek mogą powodować u myszy rozwój choroby autoimmunologicznej podobnej do t.r.u. [20]. W związku z tym, pomimo negatywnych obserwacji w kwestii
związku AGP-FR i t.r.u., wydaje się, że rola fukozylowanych glikoprotein w patogenezie t.r.u. wymaga dalszego
wyjaśnienia.
Dane dotyczące stężenia rozpuszczalnej selektyny E
u chorych na t.r.u. nie są jednoznaczne. Wyniki prac
opublikowanych przez Carsona i wsp. [21] oraz Egerera
i wsp. [22] przemawiają za zwiększonym surowiczym
stężeniem rozpuszczalnej selektyny E u chorych na t.r.u.,
co jednakże jest sprzeczne z naszymi obserwacjami.
Częściowo za brak zgodności mogą odpowiadać różnice
w przyjętej przez poszczególne zespoły badawcze metodologii. Przemawia za tym także fakt, że w długoterminowym, trwającym 6 miesięcy prospektywnym badaniu
przeprowadzonym przez Spronka i wsp. [23] wykazano
obniżone stężenie rozpuszczalnej selektyny E u chorych
na t.r.u. w porównaniu do grupy kontrolnej, co z kolei
jest zgodne z wynikami naszej pracy. Za obniżone stężenie rozpuszczalnej selektyny E może częściowo odpowiadać, podobnie jak w przypadku r.z.s., wiązanie tej
cząsteczki z jej ligandami na aktywowanych leukocytach
i fukozylowanych białkach, w tym AGP. Istotny dla
wyjaśnienia tego zjawiska wydaje się także związek
polimorfizmu A561C genu dla selektyny E z występowaniem t.r.u. i zwiększona częstość allelu C w populacji
chorych na tę chorobę [24]. W przypadku chorych na
r.z.s. opisano z kolei częstsze występowanie homozygot
A/A [25].
Wnioski
Podsumowując, obserwowany w prezentowanej pracy brak zależności pomiędzy współczynnikiem fukozylacji AGP-FR a stężeniem rozpuszczalnej selektyny E
u chorych na r.z.s. i t.r.u. nie wyklucza subtelnych, ale
istotnych dla wystąpienia i/lub podtrzymania procesu
chorobowego interakcji pomiędzy układem rozpuszczalnych selektyn a ekspresją sLex. Niejasna rola fuko-
Fukozylacja α1-kwaśnej glikoproteiny i stężenie rozpuszczalnej selektyny E u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów … 107
zylowanych glikoprotein oraz rozpuszczalnych cząsteczek adhezyjnych, w tym badanej selektyny E, w patogenezie chorób autoimmunologicznych pozostaje w dalszym ciągu do wyjaśnienia.
Piśmiennictwo
1. Schmid K., Nimerg R.B., Kimura A. et al.: The carbohydrate units of human plasma alpha1-acid glycoprotein. Biochim. Biophys. Acta, 1977, 492, 291-302.
2. Lyutov A.G., Aleshkin V.A., Novicova L.I. et al.: The
influence of different forms of orosomucoid on immune
reaction. Folia Histochem. Cytobiol., 1992, 30, 211-2.
3. Zollner T.M., Asadullah K.: Selectin and selectin ligand
binding: a bittersweet attraction. J. Clin. Invest., 2003,
112, 980-3.
4. Bevilacqua M.P., Nelson R.M.: Selectins. J. Clin. Invest.,
1993, 91, 379-87.
5. Bevilacqua M.P., Pober J.S., Mendrick D.L. et al.: Identification of an inducible endothelial-leukocyte adhesion
molecule. Proc. Natl. Acad. Sci. U S A., 1987, 84, 9238
42.
6. Gearing A.J., Newman W.: Circulating adhesion molecules in disease. Immunol. Today, 1993, 14, 506-12.
7. Arnett F.C., Edworthy S.M., Bloch D.A. et al.: The American Rheumatism Association 1987 revised criteria for the
classification of Rheumatoid arthritis. Arthritis Rheum.,
1988, 31, 315-24.
8. Petri M., Magder L.: Classification criteria for systemic
lupus erythematosus: a review. Lupus, 2004, 13, 829-837.
9. Prevoo M.L., van 't Hof M.A., Kuper H.H. et al.:
Modified disease activity scores that include twentyeight-joint counts. Development and validation in a
prospective longitudinal study of patients with rheumatoid arthritis. Arthritis Rheum., 1995, 38, 44-8.
10. Stucki G., Liang M.H., Stucki S. et al.: A selfadministered rheumatoid arthritis disease activity index
(RADAI) for epidemiologic research. Psychometric
properties and correlation with parameters of disease
activity. Arthritis Rheum., 1995, 38, 795-8.
11. Bombardier C., Gladman D.D., Urowitz M.B. et al.:
Derivation of the SLEDAI. A disease activity index for
lupus patients. The Committee on Prognosis Studies in
SLE. Arthritis Rheum., 1992, 35, 630–40.
12. Ryden I., Lundblad A., Pahlsson P.: Lectin ELISA for
analysis of alpha(1)-acid glycoprotein fucosylation in the
acute phase response. Clin. Chem., 1999, 45, 2010-2.
13. Shiian S.D., Pukhal'skii A.L., Toptygina A.P. et al.:
Conjugates and carbohydrate chains of alpha 1-acid
glycoprotein with polyacrylamide maintain the immunomodulating activity of native glycoprotein. Bioorg. Khim,
1994, 20, 994-1000.
14. Ryden I., Pahlsson P., Lundblad A. et al.: Fucosylation of
alpha1-acid glycoprotein (orosomucoid) compared with
traditional biochemical markers of inflammation in recent
onset rheumatoid arthritis. Clin. Chim. Acta, 2002, 317,
221-9.
15. De Graaf T.W., Van Ommen E.C., Van der Stelt M.E. et
al.: Effects of low dose methotrexate therapy on the
concentration and the glycosylation of alpha 1-acid
glycoprotein in the serum of patients with rheumatoid
arthritis: a longitudinal study. J. Rheumatol., 1994, 21,
2209-16.
16. Ates A., Kinikli G., Turgay M. et al.: Serum-soluble
selectin levels in patients with rheumatoid arthritis and
systemic sclerosis. Scand. J. Immunol., 2004, 59, 315-20.
17. Klimiuk P.A., Sierakowski S., Latosiewicz R. et al.:
Soluble adhesion molecules (ICAM-1, VCAM-1, and Eselectin) and vascular endothelial growth factor (VEGF)
in patients with distinct variants of rheumatoid synovitis.
Ann. Rheum. Dis., 2002, 61, 804-9.
18. Blann A.D., Herrick A., Jayson M.I.: Altered levels of
soluble adhesion molecules in rheumatoid arthritis, vasculitis
and systemic sclerosis. Br. J. Rheumatol., 1995, 34, 814-9.
19. Goodarzi M.T., Axford J.S., Varanasi S.S. et al.: Sialyl
Lewis(x) expression on IgG in rheumatoid arthritis and
other arthritic conditions: a preliminary study. Glycoconj.
J., 1998, 15, 1149-54.
20. Chui D., Sellakumar G., Green R. et al.: Genetic remodeling of protein glycosylation in vivo induces autoimmune disease. Proc. Natl. Acad. Sci. U S A., 2001, 98,
1142-7.
21. Carson C.W., Beall L.D., Hunder G.G. et al.: Serum
ELAM-1 is increased in vasculitis, scleroderma, and systemic lupus erythematosus. J. Rheumatol., 1993, 20, 809-14.
22. Egerer K., Feist E., Rohr U. et al.: Increased serum
soluble CD14, ICAM-1 and E-selectin correlate with
disease activity and prognosis in systemic lupus erythematosus. Lupus, 2000, 9, 614-21.
23. Spronk P.E., Bootsma H., Huitema M.G. et al.: Levels
of soluble VCAM-1, soluble ICAM-1, and soluble Eselectin during disease exacerbations in patients with
systemic lupus erythematosus (SLE); a long term prospective study. Clin. Exp. Immunol., 1994, 97, 439-44.
24. El-Magadmi M., Alansari A., Teh L.S. et al.: Association
of the A561C E-selectin polymorphism with systemic lupus
erythematosus in 2 independent populations. J. Rheumatol.,
2001, 28, 2650-2.
25. Navarro-Hernández R.E., Oregón-Romero E., RangelVillalobos H. et al.: sE-Selectin expression and A561C
polymorphism in relation to rheumatoid arthritis clinical
activity. J. Rheumatol., 2006, 33, 1968-72.
Adres do korespondencji:
dr n. med. Anna Olewicz-Gawlik
Zakład Reumatologii i Immunologii Klinicznej
Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Przybyszewskiego 39
60-356 Poznań
tel. 061-8547210, fax. 061-8547212
e-mail: [email protected]