Katolickie Kościoły Wschodnie
advertisement
KATOLICKIE KOŚCIOŁY WSCHODNIE Katolickie Kościoły Wschodnie wywodzą się z unii poszczególnych Kościołów wschodnich z Rzymem Wielka schizma (wschodnia), do której doszło w 1054 r., podzieliła chrześcijaństwo na dwa niezależne od siebie Kościoły: wschodni (prawosławny) i zachodni (rzymskokatolicki). Schizmę poprzedził szereg wydarzeń i rozbieżności jakie pojawiły się na przestrzeni wieków pomiędzy Kościołem działającym na terenie Bizancjum (i pozostającym pod kontrolą cesarzy) a Kościołem rzymskim, działającym poza obszarem wpływów bizantyjskich. Rozłam, do którego doszło gdy legaci papieża Leona IX ekskomunikowali patriarchę Michała Cerulariusza, który sam nie pozostał dłużny - ekskomunikując papieża i kościół rzymski, pogłębił się jeszcze bardziej, kiedy to w 1204 roku krzyżowcy zdobyli Konstantynopol. I choć od samego początku podejmowano wysiłki na rzecz zjednoczenia Wschodu i Zachodu, nie przynosiły one pożądanych rezultatów. Na przełomowy moment trzeba było czekać aż do roku 1965, kiedy to papież Paweł VI i patriarcha Atenagoras wzajemnie zdjęli nałożone tysiąc lat wcześniej ekskomuniki, czyniąc milowy krok ku pojednaniu katolicko-prawosławnemu. Natomiast pojawiające się na przestrzeni wieków próby zjednoczenia (unie), spowodowały wyodrębnienie się nowych wspólnot kościelnych, które pozostając wierne liturgicznej tradycji Wschodu przyjęły jurysdykcję papiestwa. Unie miały bowiem doprowadzić do uznania zwierzchności papieskiej przez kościoły wschodnie, przy zachowaniu ich własnej tradycji liturgicznej. Do tak rozumianej jedności przystępowała jednak tylko część episkopatu danego Kościoła wschodniego, co w efekcie wprowadzało kolejne rozłamy – tym razem w łonie poszczególnych kościołów wschodnich. Skutkiem tego istnieją na Wschodzie równolegle kościoły niekatolickie oraz kościoły katolickie, praktykujące ryty liturgiczne kościołów wschodnich. W chrześcijaństwie wschodnim możemy wyróżnić pięć głównych tradycji liturgicznych: aleksandryjska (należą do niej kościoły: koptyjski i etiopski), antiocheńska (kościoły: maronicki, syro-malankarski i syryjski), chaldejska (kościoły: chaldejski i syro-malabarski), konstantynopolska (obejmuje głównie kościoły greckokatolickie w Europie, wywodzi się z niej również kościół melchicki), ormiańska (kościół ormiański) Katolickie Kościoły Wschodnie zorganizowane są w patriarchaty, arcybiskupstwa i metropolie. Obecnie istnieje sześć patriarchatów: chaldejski, koptyjski, maronicki, melchicki, ormiański syryjski Katolickimi Kościołami Wschodnimi zarządzają Synody Biskupie, będące odpowiednikami konferencji biskupich w Kościele łacińskim. Synody mogą m.in. tworzyć nowe jednostki terytorialne – eparchie (odpowiednik diecezji) oraz mianować biskupów - w tym przypadku decyzję Synodów zatwierdza papież. Większość Katolickich Kościołów Wschodnich to tzw. Kościoły „sui iuris”, tzn. rządzące się własnym prawem, co potwierdził pierwszy w historii Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, ogłoszony 18 X 1990 przez Jana Pawła II Katolickie kościoły tradycji bizantyjskiej Powstanie Kościoła greckokatolickiego poprzedziły próby zjednoczenia między Kościołem katolickim a Kościołem prawosławnym, podejmowane kolejno w Bari (1095), Lyonie (1273) i Florencji (1439). Krótkotrwałe unie okazały się jednak nieskuteczne i dopiero Unia Brzeska (1596) zainicjowała proces zawierania unii lokalnych między kościołami wschodnimi a kościołem łacińskim. Ale już XVII wiek pokazał jak trudny jest proces kształtowania się oblicza chrześcijaństwa wschodniego na ziemiach białoruskich i ukraińskich. W państwie polsko-litewskim był to zarazem okres odrzucenia Unii Brzeskiej przez chrześcijan wschodnich. W wyniku rozbiorów Polski (1772, 1793, 1795) unici w Galicji dostali się pod panowanie Austrii, unici zaś na ziemiach ukraińskich i białoruskich pod panowanie Rosji. To właśnie w zaborze austriackim unitów zaczęto nazywać „grekokatolikami" (dotyczyło to Galicji, Siedmiogrodu i Chorwacji). Uznanie Kościoła greckokatolickiego za jedyny pełnoprawny Kościół wschodni w Rzeczypospolitej spowodowało, że wyznawcy prawosławia poczuli się zagrożeni. Prawosławni postrzegali dążenia unickie nie tyle w kategoriach przywrócenia jedności Kościoła powszechnego, ile jako próbę katolicyzacji prawosławia (stąd do dziś unia brzeska różnie jest interpretowana). Grekokatolikom przyznano prawa do cerkwi i beneficjów będących dotychczas w posiadaniu Kościoła prawosławnego, a gdy w XVIII w. rozpoczęto działania celem podniesienie poziomu intelektualnego duchowieństwa unickiego, towarzyszyła temu latynizacja Kościoła. Zarówno Car jak i Rosyjski Kościół Prawosławny uważali unitów za odłączonych siłą od prawosławia, toteż w okresie zaborów zapoczątkowano działania zmierzające ku ponownemu ich wcieleniu do Cerkwi prawosławnej. W 1794 r. w akcji podjętej przez Katarzynę II „nawrócono" ok. 1,5 min unitów. W 1839 car Mikołaj I Romanów zlikwidował unię na tzw. ziemiach zabranych (ok. 1,5 min unitów), a w 1875 Aleksander II Romanów ostatecznie skasował unię na ziemiach polskich pozostających pod rządami Rosji. Po formalnym zniesieniu unii przez władze rosyjskie, aż do końca XIX w. Kościół greckokatolicki przestał istnieć na obszarze Rosji jako uznawana przez państwo wspólnota. Przetrwał jednak w Galicji, która od 1772 pozostawała pod jurysdykcją Austrii. Grekokatolicy w zaborze austriackim stanowili zwartą, kilkumilionową grupę Rusinów (Ukraińców), którzy w XIX i XX w. wspierali walczących o niepodległość Ukrainy działaczy politycznych. Wybitną postacią Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego w XX w., był metropolita Andrzej Szeptycki, kierujący Kościołem do roku 1944. Okres posługi pasterskiej metropolity Andrzeja Szeptyckiego oznaczał powrót do wschodnich tradycji liturgicznych. Główną zasługą metropolity Andrzeja było żmudne odbudowanie w Ukraińskim Kościele Greckokatolickim świadomości Kościoła lokalnego. Po II wojnie światowej w bloku państw komunistycznych w Europie Środkowej i Wschodniej tylko grekokatolicy na Węgrzech, w Bułgarii i w Jugosławii byli tolerowani przez komunistyczne władze. Na Ukrainie (włączonej do ZSRR) rozpoczął się okres prześladowania Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego. Z polecenia Stalina w dniach 8-10 III 1946 r. zwołano do Lwowa pseudosynod, na którym, przy nieobecności ukraińskiej hierarchii katolickiej i w atmosferze terroru NKWD, uchwalono „zjednoczenie" Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego z Rosyjskim Kościołem Prawosławnym. Grekokatolików wiernych Kościołowi katolickiemu aresztowano i zesłano na ciężkie roboty. Ukraiński Kościół Greckokatolicki pozostawał w podziemiu do 1 grudnia 1989 r. Podobny los spotkał Kościoły greckokatolickie w Rumunii (Alba Julia 1948) i Czechosłowacji (Preszów 1950), które podlegały wielu ograniczeniom. W styczniu 1990 r. Jan Paweł II uznał sakrę 10 biskupów greckokatolickich na Ukrainie (wyświęconych potajemnie), a 16 I 1991 r. potwierdził ich na stolicach biskupich. 31 marca 1992 r. powrócił do katedry św. Jura we Lwowie kardynał M. Lubacziwski, zwierzchnik ukraińskiego Kościoła greckokatolickiego na wygnaniu. W ten sposób została odnowiona struktura Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego na Ukrainie. W 1990 r. rozpoczął się również proces odradzania się Kościoła greckokatolickiego na Białorusi i w Rumunii. Kościół Greckokatolicki aktualnie: W Polsce grekokatolicy liczą ok. 150 tyś. wiernych(dane z 1994). Są zorganizowani w jednej eparchii (diecezji) ukraińsko-bizantyjskiej w Przemyślu, która obejmuje terytorium całej Polski i podzielona jest na 7 dekanatów (Przemyśl, Kraków-Krynica, Wrocław, Zielona Góra, Koszalin, Elbląg, Olsztyn). W Polsce obecne są dwa zakony męskie: bazylianie i studyci oraz trzy żenskie: siostry bazylianki, siostry Służebnice Niepokalanej Dziewicy Maryi i siostry św. Józefa. Ukraiński Kościół Greckokatolicki to niewątpliwie najliczniejszy Katolicki Kościół Wschodni. Jest zorganizowany w metropolię, na której czele stoi Arcybiskup Większy Lwowa dla Ukraińców. Do metropolii należy 6 eparchii. Życie zakonne reprezentowane przez bazylianów, mnichów studytów, redemptorystów oraz kilka żeńskich zgromadzeń zakonnych. Białoruski Kościół Greckokatolicki posiada kilkanaście parafii na terenie całej Białorusi. Uzyskały one rejestrację państwową po 1990 r., ala ogół nie posiadają własnych świątyń. Od 1994 r. zgrupowane są one w strukturę dekanatu, pozostającego w jurysdykcji Kongregacji Kościołów Wschodnich. Po II wojnie światowej w środowisku emigracji białoruskiej powstało kilka katolickich ośrodków duszpasterskich obrządku wschodniego, m.in. w Londynie, Paryżu, Chicago. W krajach bałtyckich parafie greckokatolickie są obecne na Litwie (Wilno), Łotwie (Ryga i Daugavpils ), w Estonii (Tallinn ). W Słowacji istnieje greckokatolicka eparchia w Preszowie, licząca ona ok. 350 tyś. wiernych, w tym ok. 50 tyś. Karpato-Rusinów i 5 tyś. Węgrów (dane z 1997) Na Węgrzech grekokatolicy posiadają eparchię w Hajdudorog oraz egzarchat apostolski w Miskolc. Rumuński Kościół Unicki posiada aktualnie wszystkie historyczne diecezje: metropolia Alba JuliaFagaras, Lugo, Cluj-Gherla, Maramure, Oradea Marę . W dawnejJugosławii grekokatolicy zorganizowani są w ramach eparchii Kriżevci. Biskup rezyduje w Zagrzebiu w Chorwacji. Eparchia ta przed podziałem Jugosławii liczyła ok. 50 tyś. wiernych. W Bułgarii katolicy bizantyjscy posiadają egzarchat apostolski w Sofii; w Grecji - egzarchat apostolski w Atenach; we Włoszech istnieją dwie italo-albańskie diecezje katolickie: w Lungro w Kalabrii i w Piana degli Albanesi na Sycylii Poza tym w Grotta Ferrata koło Rzymu znajduje się klasztor bizantyjski. W Europie Zachodniej istnieją 3 egzarchaty apostolskie dla grekokatolików ukraińskich: Niemcy, Francja i Wielka Brytania. PozaEuropą katolicy ukraińsko-bizantyjscy żyjący w diasporze posiadają jedną metropolię w USA z siedzibą w Filadelfii, jedną w Kanadzie, oraz diecezje w Agentynie (Buenos Aires), Brazylii (Curitiba) i Australii (Melbourne). Ponadto w USA istnieje bizantyjska metropolia w Pittsburgh dla Karpatorusinów. Liczbę Ukraińców i Karpatorusinów żyjących w diasporze oblicza się na ponad milion. Katolicy melchici na Bliskim Wschodzie zorganizowani są w patriarchat Antiochii oraz egzarchaty patriarchalne w Egipcie i w Jerozolimie. Ponadto istnieją diecezje melchickie w USA, Kanadzie i Australii. Liczbę wszystkich katolików melchitów szacuje się na ponad milion. Kościoły katolickie rytu chaldejskiego Chaldejski Kościół Katolicki Chaldejczycy byli pierwszą wspólnotą chrześcijańską w okresie nowożytnym, która przystąpiła do Unii z Rzymem. Obecnie jest to największy Kościół chrześcijański Iraku. Kościół Chaldejski jest katolickim „odgałęzieniem” dawnego Kościoła nestoriańskiego, znanego od połowy XIX jako Asyryjski Kościół Wschodu. Pierwsze kontakty misjonarzy katolickich z chrześcijanami asyryjskimi, które przypadają na okres po wyprawach krzyżowych (XIII w.), doprowadziły do krótkotrwałych unii pomiędzy kościołami rzymskim a asyryjskim. W 1340 r. wspólnota asyryjska na Cyprze przystąpiła do całościowej unii z Rzymem, którą to unię odnowiono w wyniku postanowień Soboru Florenckiego, w 1445 r. Papież Eugeniusz IV uroczyście oświadczył, że kto nazwałby chrześcijan przybyłych do katolicyzmu z Kościoła nestoriańskiego "nestorianami" zostanie natychmiast ekskomunikowany, gdyż mają by oni nazywani "Chaldejczykami". I choć na skutek zawirowań historii Kościół Chaldejski na Cyprze miał dość krótki żywot to nazwa Kościoła jako Kościoła Chaldejskiego przetrwała i została przyjęta przez innych członków Kościoła Asyrysjkiego wchodzących odtąd w unię z Rzymem. O kolejną unię zwrócił się do papieża w 1552 r. asyryjski patriarcha Jan Sulaka z klasztoru Raban Hormizm. W odpowiedzi papież Juliusz III mianował go pierwszym „patriarchą Chaldejczyków”. Sulaka (który nosił również imię Szymona VIII), rezydujący w Mosulu, rozpoczął szereg reform w Kościele chaldejskim. Został jednak zamordowany w 1555 przez przeciwników unii. Unia przetrwała jeszcze sto lat po jego śmierci, choć kontakty z Rzymem uległy ochłodzeniu. Od unii odstąpił kolejny z patriarchów Szymon XIII (1662 – 1700) Odnowienie unii przypada na rok 1830, kiedy papież Piusa VIII zatwierdził jako jedynego patriarchę Chaldejczyków Jana Hormizda. Przyjął on tytuł patriarchy Babilonii, z siedzibą w Mosulu. Od 1947 siedziba patriarchatu znajduje się w Bagdadzie. Od 3 grudnia 2003 urząd ten pełni kard. (od 24 XI 2007) Emanuel III Delly (ur. 6 X 1927). Aktualnie liczbę wiernych Kościoła Chaldejskiego ocenia się na nieco ok. 500 tysięcy. Kościół posiada 10 eparchii w Iraku, 4 w Iranie, 5 w pozostałych krajach Bliskiego Wschodu (w miastach: Bejrut, Aleppo, Dijarbekir w Turcji, Kair oraz egzarchat w Jerozolimie). Liczna jest diaspora Chaldejczyków w USA, Kanadzie, Australii i Europie Zachodniej. Liturgia chaldejska ma charakter archaiczny. Językiem liturgicznym jest syriacki. Syro-Malabarski Kościół Katolicki Katolicy malabarscy są potomkami tzw. Chrześcijan św. Tomasza, których Portugalczycy spotkali na wybrzeżu Malabaru (Indie) w 1498 r. Pozostawali oni w łączności z Kościołem w Persji, uznając zarazem prymat Kościoła Rzymskiego. Portugalczycy, którzy nie uznali tradycji malabarskich, wprowadzili tradycje łacińskie, podporządkowując tamtejszych chrześcijan łacińskiemu arcybiskupowi Goa, Aleksemu Menezesowi. W 1559 r. podczas synodu w Dżamper, zwołanego przez Menezesa, odwołano szereg tradycji malabarskich, wprowadzając elementy łacińskie tak w liturgii jak i dyscyplinie kościelnej. W wyniku tych zmian, doszło do licznych protestów ze strony malabarczyków, co doprowadziło do zerwania jedności z Rzymem w 1653 r. Sytuację załagodzili karmelici, wysłani tam przez papieża Aleksandra VII w roku 1656. Unia została częściowo przywrócona w roku 1662, a karmelici pozostawali kolejnymi biskupami w Kościele syro-malabarskim do roku 1896, kiedy to Rzym utworzył trzy tam wikariaty apostolskie – Triczur, Ernakulam i Czanganaczeri. W 1923 r. Pius XI dokonał reorganizacji administracyjnej tworząc prowincję kościelną z siedzibą w Ernakulam. Po Soborze Watykańskim II powstały egzarchaty o charakterze misyjnym, przekształcone następnie w diecezje. Katolicki Kościół Syro-Malabarski liczy obecnie ok. 3 mln wiernych, głównie w stanie Kerala, czyli na tradycyjnym Malabarze. Stolica arcybiskupstwa znajduje się w Ernakulam. Arcybiskupstwo obejmuje dwie metropolie za terenie Malabaru: Ernakulam – Angamaly (8 eparchii) i Czanganaczeri (4 eparchie). Na terenie Indii istnieje również 9 eparchii poza stanem Kerala. Liturgia kościoła Syro-Malabarskiego wywodzi się z tradycji chaldejskiej. Językiem liturgicznym jest żywy język - malajalam. Pewne modlitwy i aklamacje zachowano w języku syriackim. Poza Malabarem w użyciu jest też hindi Kościoły katolickie rytu antiocheńskiego Syryjski Kościół Katolicki Kościół ten nawiązuje do kościoła antiocheńskiego, jednej z najprężniej rozwijających się wspólnot w starożytności, o której wzmianki znajdujemy już w Dziejach Apostolskich. W okresie wypraw krzyżowych odnotowano szereg życzliwych kontaktów między biskupami Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego a misjonarzami rzymskokatolickimi (dominikanami i franciszkanami). Jakkolwiek niektórzy biskupi syryjsko-otodoksyjni byli zwolennikami unii z Rzymem, do unii w owym czasie nie doszło. Bez rezultatu pozostał także dekret unijny odnoszący się do syryjskich jakobitów wydany na Soborze Florenckim w r. 1444. W 1626 roku pracę na rzecz unii chrześcijan syryjsko-ortodoksyjnych z Rzymem rozpoczęli w Aleppo jezuici i kapucyni. W 1662 r. patriarcha Andrzej Achidżan wysłał do Rzymu katolickie wyznanie wiary. Gdy zmarł w 1677 r. wybrano dwóch przeciwstawnych sobie patriarchów. W 1702 r. zmarł patriarcha syryjsko-katolicki, a wraz z nim krótka linia katolickich patriarchów opowiadających się za unią z Rzymem. W 1782 r. synod Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego wybrał na patriarchę metropolitę Aleppo Michała Dżarweh (Jarweh). Papież Pius VI zatwierdził go jako katolickiego patriarchę syryjskiego i na znak jedności przesłał mu paliusz. Od Michała Dżarweh istnieje do dziś linia patriarchów syryjsko-katolickich. Obecnie Na czele Kościoła stoi patriarcha Mar Ignacy Antoni II Hayek (z tytułem patriarcha Antiochii dla Syryjczyków). Struktura organizacyjna Kościoła obejmuje, obok stolicy patriarchalnej Antiochii (z siedzibą w Bejrucie), 3 egzarchaty (wikariaty) patriarchalne (Liban, Turcja i Jerozolima), 6 arcybiskupstw oraz jedną eparchię. Posługę duszpasterską w Kościele pełni ok. 90 kapłanów. Kościół Katolicki liczy dziś ok. 100 tyś. wiernych, zamieszkałych głównie w Syrii, Libanie, Iraku (ale także w Egipcie, Palestynie, Jordanii, Turcji oraz w niewielkiej liczbie na emigracji w USA). W liturgii Syryjski Kościół Katolicki, podobnie zachowuje ryt antiocheński (tzn. zachodniosyryjski), podobnie jak Syryjski Kościół Ortodoksyjny. Językiem liturgicznym jest język syriacki (z pismem i wymową zachodnią) oraz język arabski, który jest językiem mówionym wiernych. W Kościele zachowała się starożytna tradycja żonatych księży żonatych, pomimo, że synod w Szarfeh w r. 1888 wprowadził obowiązkowy celibat dla duchownych. Syro-Malankarski Kościół Katolicki Część chrześcijan malabarskich - rytu wschodniosyryjskiego, czyli chaldejskiego - w połowie XVII w., w wyniku polityki latynizacyjnej ich Kościoła prowadzonej przez Portugalczyków, zerwała z Rzymem i zwróciła się o komunię kościelną do patriarchy Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego (jakobickiego). Patriarcha przyjął ich do jedności w r. 1665, żądając przyjęcia przez nich przedchalcedońskiej doktryny i rytu antiocheńskiego. Chrześcijan tych nazwano malankarczykami. Z ich kręgu wywodzą się też katolicy malankarscy. W XVIII wśród chrześcijan tradycji syro-malankarskiej podjęto kilka prób nawiązania kontaktów z Rzymem - nie przyniosły one jednak trwałych rezultatów. Pod koniec XIX w. zrodziły się nowe dążenia na rzecz unii z Rzymem w duchu reformy i uporządkowania sytuacji w Kościele. Dążenie te przetrwały do początku wieku XX. W 1926 r. biskupi Syro-Malankarskiego Kościoła Ortodoksyjnego rozpoczęli negocjacje zjednoczeniowe z Rzymem. Warunkiem, jaki stawiali była zgoda Rzymu na zachowanie bez zmian rytu antiocheńskiego oraz pozostanie biskupów na ich stolicach. Rzym przychylił się ku tej propozycji, stawiając jako warunek złożenie przez biskupów wyznania wiary katolickiej oraz zastrzegając sobie weryfikację ważności ich chrztu, święceń kapłańskich i biskupich. Ostatecznie, gdy nadeszła odpowiedź Rzymu, tylko dwaj biskupi (Mar Iwanios i Mar Teofilos) byli gotowi na przystąpienie do unii. Wraz z jednym kapłanem, jednym diakonem oraz jednym świeckim zostali oni przyjęci do Kościoła katolickiego 20 IX 1930 r. W krótkim czasie do unii przystąpiły dwa zgromadzenia zakonne (męskie i żeńskie) „Naśladowania Chrystusa", a nieco później do unii z Rzymem przystąpiło jeszcze dwóch biskupów, tym razem z jurysdykcji patriarchy syryjsko-ortodoksyjnego. Cechą charakterystyczną Kościoła jest głębokie przywiązanie duszpasterzy i wiernych do swej tradycji duchowej i liturgicznej. Kościół zachowuje ryt antiocheński, a językiem liturgicznym jest tradycyjnie język syriacki (w ograniczonym zakresie) oraz żywy język wiernych - malajalam. W 1958 r. w Kościele podjęto inicjatywę zorganizowaniachrześcijańskiego aśramu, otwartego na duchową spuściznę Indii i zarazem opartego na regule benedyktyńskiej. Klasztor o nazwie Kurisumala Ashram (Góra Krzyża) stał się on centrum duchowych spotkań chrześcijan i hinduistów. Zachowując wiele tradycji monastycznych hinduskich (w ubiorze, odżywianiu się itp.) aśram Kurisumala pielęgnuje liturgię tradycji malankarskiej. Katolicki Kościół Syro-Malankarski liczy aktualnie ok. 280 tys. wiernych. Posiada trzy eparchie, wszystkie w stanie Kerala. Na czele Kościoła stoi metropolita Triyandrum. Kościół obfituje w powołania kapłańskie i zakonne. W Kościele działają zgromadzenia (męskie i żeńskie) „Naśladowania Chrystusa", zgromadzenie żeńskie Córek Maryi oraz niewielka grupa zakonników i zakonnic obrządku łacińskiego. Obok zwykłej pracy duszpasterskiej i wychowawczej kapłani i siostry zakonne Kościoła syromalankarskiego prowadzą również działalność misyjną wśród niechrześcijan w innych regionach Indii. Kościół Maronicki Kościół maronicki jest jedynym wschodnim Kościołem katolickim, który nie powstał w wyniku oddzielenia się części wiernych Kościoła wschodniego, ale który zawsze pozostawał w łączności z papieżem. Nazwa Kościoła wiąże się z postacią mnicha Marona, żyjącego w drugiej połowie IV w. w górach Taurusu nad Orontesem, na terenach w dzisiejszej Syrii (obszar patriarchatu antiocheńskiego). Maron był pustelnikiem i przewodnikiem duchowym. Do założonej przez niego wspólnoty wstąpiło podobno ok. 800 mnichów, którzy pod jego kierownictwem rozpoczęli chrystianizację kraju. Po Soborze Chalcedońskim (451) klasztory maronitów stały się ośrodkami obrony doktryny chalcedońskiej i zwalczania monofizytyzmu. Na skutek prześladowań maronici stopniowo przemieszczali się w góry Libanu, który odtąd miał się stać ich nową ojczyzną. Tym samym powstał Kościół odrębny od Patriarchatu Antiocheńskiego, ale pozostający w kręgu jego liturgii. Do końca pierwszego tysiąclecia maronici pozostawali w łączności z Rzymem oraz z Konstantynopolem. Gdy w 1054 doszło do zerwania jedności między nimi, maronici początkowo próbowali zachować więź z obu patriarchatami. Z Kościołem rzymskim i z narodami zachodnimi maronici zetknęli się bezpośrednio w okresie wypraw krzyżowych w XII w., kiedy powstało łacińskie królestwo Antiochii. W 1182 r. maronici formalnie potwierdzili swoją unię z Rzymem w obecności łacińskiego patriarchy Antiochii. W XV w. unię z Rzymem potwierdzili maronici na Cyprze. W XIX w na skutek krwawych prześladowań ze strony Turków otomańskich, maronici masowo emigrowali do Ameryki Obecnie liczbę maronitów ocenia się na ok. 3,2 mln. Na czele Kościoła stoi patriarcha Antiochii i Całego Wschodu Maronitów (z siedzibą w Bkerke koło Bejrutu w Libanie). Licząca się i aktywna diaspora żyje też w Stanach Zjednoczonych Ameryki i w Kanadzie. Liczna jest też diaspora maro- nitów w Brazylii (eparchia w Sao Paolo) i w Argentynie (eparchia Buenos Aires). Misyjne ośrodki duszpasterskie dla maronitów istnieją też w Afryce (np. RPA, Wybrzeże Kości Słoniowej). W liturgii Kościół maronicki zachowuje ryt antiocheński z pewnymi charakterystycznymi dla maronitów elementami (np. wyraźne piętno monastyczne). W sprawowaniu Eucharystii obok antiocheńskich anafor św. Jakuba Brata Pańskiego oraz Dwunastu Apostołów używa się też anafory św. Jana Marona oraz anafory św. Piotra. Językiem liturgicznym pozostaje częściowo język syriacki (aramejski) oraz w coraz większym stopniu język arabski, którym maronici posługują się na co dzień. W Ameryce językiem liturgii jest angielski. Kościoły katolickie rytu aleksandryjskiego Katolicki Kościół koptyjski Próby pojednania Koptów z Rzymem pojawiły się w XII wieku z inicjatywy koptyjskiego kapłana Ibn al-Kubra, który wraz ze wspólnotą wiernych chciał przyłączyć się do patriarchatu melchickiego. Okazały się one jednak bezskuteczne, podobnie jak i starania Patriarchy Cyryla III w 1273 roku, aby wejść w unię z Kościołem rzymskim. Efektów nie przyniósł unijny dekret podpisany na Soborze Florenckim (dnia 4 lutego 1442 roku) przez delegatów koptyjskiego patriarchy Jana XI. Podobnie bezowocne okazało się porozumienie między papieżem Klemensem VIII a patriarchą koptyjskim Gabrielem VIII z 1597 r., Do powstania katolickich wspólnot wśród Koptów przyczyniła się obecność franciszkanów w Egipcie. W efekcie w 1739 roku papież Benedykt ustanowił koptyjskiego biskupa Jerozolimy (urzędującego w Kairze) Atanazego - który przeszedł na katolicyzm - odpowiedzialnym za Koptów. Jednak Atanazy w krótkim czasie powrócił do Prawosławnego Kościoła Koptyjskiego. Na jego miejsce Rzym mianował jako Administratora Apostolskiego, księdza Justo Maragi (1744 - 1748), a po jego śmierci oddano koptyjskich katolików pod jurysdykcję franciszkanom. W 1761 r. papież Klemens XIII utworzył koptyjski wikariat apostolski. Patriarchat (w Aleksandrii) został przywrócony w 1895 r. przez papieża Leon XIII listem apostolskim "Christus Domini" . W roku 1898 w Kairze miał miejsce Synod w celu zorganizowania struktury patriarchatu i wprowadzenia w życie zatwierdzonego przez Rzym urzędu patriarchy. W 1899 roku patriarchą został biskup Cyryl Makarios. W 1908 poprosił o zdjęcie go ze stanowiska, przeszedł do Prawosławnego Kościoła Koptyjskiego, ale już w 1912 roku poprosił o ponowne przyjęcie na łono Katolickiego Kościoła Koptyjskiego. Zmarł w Bejrucie w roku 1922. Odtąd do 1947 r. nie było katolickich patriarchów koptyjskich, a jedynie rzymscy administratorzy. W 1947 r. Stolica Apostolska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Egiptem, mianowała patriarchą Aleksandrii dla Koptów katolików Marka II Chuzama i utworzyła nową diecezję Likopolis z siedzibą w Asjut. Następcą patriarchy Marka II (po jego śmierci w 1958 r.) został Stefan I Sidaruss, który w dużym stopniu przyczynił się do poprawnego ułożenia stosunków Koptów-katolików z rządem Egiptu. Aktualnie, od 30 marca (akceptacja papieska z 7 kwietnia) 2006 urząd patriarchy Katolickiego Kościoła Koptyjskiego pełni Antoni Naguib (ur. 7 III 1935). Ocenia się że Koptyjski Kościół Katolicki liczy ok. 200 tys. wiernych, głównie w Egipcie. Koptyjscy katolicy są obecni również w Libanie, Europie, Ameryce Północnej i Południowej. W życiu liturgicznym Koptowie-katolicy zachowują ten sam ryt, co Koptowie ortodoksyjni. Językiem liturgicznym jest koptyjski i arabski. W życiu Kościoła duży nacisk kładzie się na katechizację dzieci i młodzieży oraz na aktywne zaangażowanie ludzi świeckich. Etiopski Kościół Katolicki Pierwsze kontakty między Etiopskim Kościołem Ortodoksyjnym a Rzymem nawiązane zostały na początku XVI w. za pośrednictwem Portugalii. Papież Leon X mianował w 1517 r. Francisco Alvareza swym przedstawicielem na dworze cesarza Lybne Dyngyla. Jego sześcioletni pobyt tam przyczynił się do podjęcia dyskusji teologicznych, podczas których zapoznał on duchownych etiopskich z chrystologią katolicką. W połowie XVI w. akcję na rzecz zjednoczenia podjęli jezuici, ale początki tej pracy były bardzo trudne i dopiero w XVII w. misjonarze katoliccy byli przychylniej przyjmowani przez ówczesnych władców Etiopii. W 1622 r. cesarz Susnyjos (1607-1632) przyjął katolicyzm, a papież Urban VIII w 1623 r. mianował jezuitę Alfonsa Mendeza katolickim patriarchą Etiopii. Niezręczne i fanatyczne postępowanie A. Mendeza w stosunku do zwyczajów Kościoła etiopskiego i jego duchownych doprowadziło do konfliktu i spowodowało abdykację cesarza oraz wygnanie jezuitów. Wraz z jezuitami wygnany został w 1636 r. również A. Mendez. Etiopia pozostała zamknięta na długi okres dla wszelkiej akcji unijnej. W 1788 r. Kongregacja Rozkrzewiania Wiary wysłała do Etiopii Jerzego Egziabehiera, kapłana etiopskiego wyświęconego w Rzymie na polecenie papieża Piusa VI. Egziabehier pełnił posługę pasterską do roku 1796 r., kiedy to został zamordowany. Misja etiopska została otwarta ponownie na początku XIX w. Działalność misyjna rozwijała się najowocniej w prowincji Erytrea (gdzie i dziś żyje większość katolików etiopskich). W 1846 r. Etiopia została podzielona na dwa okręgi kościelne: wikariat apostolski Abisynii (zarządzany przez J. de Jacobisa i lazarystów) oraz wikariat apostolski Galia (w południowej części Etiopii, zamieszkanej przez ludy Galia), który powierzono włoskim kapucynom. Wraz ze wzrostem rodzimego duchowieństwa katolickiego podjęto starania o mianowanie przez Rzym rodzimej hierarchii kościelnej. Pierwszym biskupem Etiopskiego Kościoła Katolickiego został mianowany w 1930 r. Kidane-Mariam Kassa. W 1951 r. papież Pius XII utworzył egzarchaty apostolskie dla Etiopii i Erytrei, powierzając je duchowieństwu etiopskiemu, zaś w 1961 r. papież Jan XXIII utworzył stałą organizację Etiopskiego Kościoła Katolickiego z siedzibą metropolitalną w Addis Abebie i diecezjami w Asmarze i Adigrat. W życiu liturgicznym katolicy etiopscy zachowują ten sam ryt, co Etiopski Kościół Ortodoksyjny (tzn. aleksandryjski typ liturgii przejęty od Koptów, ale ubogacony o wiele elementów rodzimych). Językiem liturgicznym jest język gyyz, a także amharski oraz tigri. Podobnie jak Etiopczycy ortodoksyjni, także katolicy w czasie swych nabożeństw używają do akompaniamentu przy śpiewie rodzimych instrumentów (bębnów oraz innych instrumentów perkusyjnych), a także praktykują taniec liturgiczny. Poprzez kontakt z katolikami obrządku łacińskiego katolicy etiopscy przejęli pewne elementy duchowości zachodniej. Obecnie Etiopski Kościół Katolicki liczy ok. 120 tyś. wiernych, skupionych w 3 diecezjach (metropolia Addis Abeba i eparchie Adigrat i Asmara). Na czele Kościoła stoi arcybiskup metropolita Addis Abeby jest Berhaneyesus Demerew Souraphiel. Kościół katolicki rytu ormiańskiego Ormiański Kościół Katolicki Kontakty (części) Ormian z Rzymem sięgają końca XII w., ale na większą skalę rozwinęły się w XVII w. wraz z nasileniem się emigracji ormiańskiej do Europy, m.in. na ziemie polskie, w wyniku prześladowań przez muzułmanów. W XII w. krzyżowcy weszli w kontakt w królestwem ormiańskim w Cylicji ze stolicą w Sis. W 1198 r. doszło do unii tamtejszych Ormian z Rzymem, która to unia przetrwała do upadku królestwa w 1375 r. Z tego okresu pochodzi szereg elementów łacińskich w liturgii ormiańskiej. W 1439 r. na Soborze Florenckim przedstawiciele katolikosa Konstantyna VI odnowili unię i przyjęli unijny Dekret dla Ormian. Unia ta nie trwała jednak długo. Od XIV w. istniało ormiańskie (gregoriańskie) biskupstwo we Lwowie. Ormianie zamieszkiwali też Kołomyję, Kuty, Kamieniec Podolski i Mohylew Podolski. W r. 1630 ormiański (gregoriański) arcybiskup lwowski Mikołaj Torosowicz złożył wyznanie wiary w katolickim kościele Karmelitów we Lwowie. Powtórzył je wobec papieża Urbana VIII w Rzymie w r. 1635. Unia zawarta przez abp Torosowicza nie od razu się przyjęła, choć jej konsekwencją była też unia Ormian w Siedmiogrodzie w XVII w. Również wśród Ormian w Cylicji nie wygasły tendencje zjednoczeniowe. W r. 1740 nowo wybrany katolikos Cylicji - Abraham Ardziwian opowiedział się za unią z Rzymem. W r. 1742 został on potwierdzony na urzędzie patriarchy przez Benedykta XIV. Rezydencją katolickiego patriarchy Cylicji był najpierw Kraim, a następnie Bzommar w Libanie. Jego jurysdykcja obejmowała początkowo Cylicję, Syrię i Liban, a następnie została rozszerzona na Egipt, Mezopotamię oraz pewne regiony Azji Mniejszej. Grupy katolickich Ormian istniały też w Turcji, zwłaszcza w Konstantynopolu. W 1928 r. na synodzie biskupów ormiańskich w Rzymie dokonano reorganizacji administracyjnej Kościoła i przeniesiono stolicę patriarchy do Bejrutu. Językiem liturgicznym Ormiańskiego Kościoła Katolickiego jest starożytny język ormiański z okresu tzw. złotego wieku literatury ormiańskiej (V-IX w.), zwany grabar. (Stał się on podstawą współczesnego języka ormiańskiego - aszcharabar.) W liturgii eucharystycznej używa się tylko jednej (stałej) anafory. Podobnie jak w obrządku łacińskim, komunii św. wiernym udziela się tylko pod postacią chleba. Odmiennie od innych obrządków wschodnich, które używają do Eucharystii chleba kwaszonego, w Ormiańskim Kościele Katolickim używa się do Eucharystii chleba przaśnego (opłatka). Aktualnie Ormiański Kościół Katolicki liczy około Liczy ok. 600 000 wiernych, mieszkających m.in. w Armenii, Argentynie, Kanadzie, Francji, Libanie, Syrii, Turcji, USA i w Polsce. Źródła: Ku chrześcijaństwu jutra. Wprowadzenie do ekumenizmu, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1997 Religie świata. Encyklopedia PWN; Warszawa 2008 za: www.wiara.pl
