Zagadnienia – prawo konstytucyjne
advertisement
PRAWO KONSTYTUCYJNE Zagadnienia: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. Geneza konstytucji pisanej. Konstytucja jako ustawa zasadnicza. Prawo konstytucyjne w latach 1944-1989 Transformacja ustroju politycznego w latach 1989-1997 Zasada demokratycznego państwa prawa Zasada republikańskiej formy rządów. Zasada wolności i praw człowieka i obywatela. Zasada reprezentacji politycznej Zasada podziału władzy i równowagi władz. Zasada pluralizmu politycznego. Zasad społecznej gospodarki rynkowej. Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego. Status jednostki w państwie Wolności prawa i obowiązki człowieka i obywatela w polskiej Konstytucji. Konstytucyjny system źródeł prawa. System organów państwowych w świetle Konstytucji Konstytucyjne zasady prawa wyborczego w Polsce Tryb przeprowadzania wyborów w Polsce Sejm i Senat - pozycja ustrojowa i kompetencje. Status prawny posła i senatora. Organizacja wewnętrzna Sejmu i Senatu. Funkcja ustawodawcza Sejmu i Senatu Funkcja kontrolna Sejmu i Senatu Charakterystyka konstytucyjnego stanowiska Prezydenta RP Zasady wyboru Prezydenta RP Kompetencje Prezydenta RP Ustrojowa rola Rady Ministrów Tryb powoływania Rady Ministrów Odpowiedzialność Rady Ministrów Kompetencje Rady Ministrów Prezes Rady Ministrów Konstrukcja prawna gminy, powiatu i województwa. Kompetencje gminy powiatu i województwa. Sprawowanie władzy w gminie, powiecie i województwie. Ustrój i właściwość sądów Konstytucyjne zasady organizacji i postępowania sądów Trybunał Konstytucyjny Trybunał Stanu. Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. . 1 Notatki z wykładów Pojęcie prawa konstytucyjnego Prawo konstytucyjne to zespół norm prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania państwa , treść i sposoby tworzenia prawa , hierarchie źródeł prawa oraz kompetencje i wzajemne relacje pomiędzy ………? System organów państwowych Wzajemne relacje między ?....... Przedmiot prawa konstytucyjnego Podmiot Podstawy ustroju Podstawy systemu ( naród) władzy społeczno – wyborczego suwerennej w gospodarczego państwie i sposoby państwa jej sprawowania Ustrój społeczny Jakie partie? Kapitalizm czy Jakie wybory? społeczna gospodarka rynkowa czy ustrój socjalistyczny Statut obywatela w państwie Prawo konstytucyjne część prawa publicznego – reguluje stosunki pomiędzy obywatelem a władzą. część prawa prywatnego – Konstytucja – z łaciny constituo – regulować , ustanawiać, urządzać Ustawa zasadnicza Ustawa fundamentalna Najwyższa ustawa w danym kraju Konstytucja pisana 1787 – konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki 1791 – 3 maja- Polska Ustawa Rządowa 1791 – Konstytucja Francuska Polska jako pierwsza uchwaliła ustawę budżetową Przyczyny utrwalania zasad ustrojowych w formie konstytucji poglądy szkoły prawa natury Władza państwowa powinna być ograniczona przez przyrodzone prawa jednostki np. wolność, nietykalność umowa społeczna pomiędzy narodem a władzą podział władzy – wzajemne hamujące się organy wolność i równość – teoria liberalizmu i egalitaryzmu – identyczne prawo dla wszystkich i gwarancje wolności muszą być spisane pozytywizm prawniczy – duża rola prawa pisanego Konstytucja jako ustawa zasadnicza - wyjątkowość rodzaj treści – fundamentalne zasady ze względu na miejsce sposób uchwalenia konstytucji , żeby legitymizować ………….? Zbiór praw kardynalnych – fundament ładu politycznego i społecznego ………..? Charakter prawny Art. 87 1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy , ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów , które je ustanowiły , akty prawa miejscowego. Polskie Konstytucje 1791 – konstytucja 3 maja 1807 – Konstytucja Księstwa Warszawskiego 1815 – Konstytucja Królestwa Polskiego 1918 – Dekret Naczelnika Państwa o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej 1919 – Mała Konstytucja 1921 Konstytucja marcowa + nowela sierpniowa 1926r Idea promulgacji – ogłoszenie – tylko prawo pisane ma moc obowiązującą 2 Prawo obowiązuje od daty kiedy dziennik się ukazuje , a nie dzień druku. Preambuła – wprowadzenie , uzasadnienie 1791- W imię Boga w Trójcy Świętej jedynego. Stanisław August z bożej łaski i woli narodu Król Polski, Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski i Czernichowski, wraz z Stanami Skonfederowanymi w liczbie podwójnej naród polski reprezentującymi. Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą, egzystencję polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w nas namiętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą konstytucję uchwalamy i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy, dopóki by naród w czasie prawem przepisanym wyraźną wolą swoją nie uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego artykułu. Do której to konstytucji dalsze ustawy sejmu teraźniejszego we wszystkim stosować się mają. 1807 – brak jako takiej preambuły Tytuł I. Art. 1. Religia katolicka, apostolska, rzymska jest religią stanu. Art. 2. Wszelka część religijna jest wolna i publiczna. Art. 3. Księstwo Warszawskie podzielone będzie na sześć diecezji, będzie w nim jedno arcybiskupstwo i pięć biskupstw. Art. 4. Znosi się niewola. Wszyscy obywatele są równi przed obliczem prawa. Stan osób zostaje pod opieką trybunałów. 1815 – Art.1. Królestwo Polskie jest na zawsze połączone z Cesarstwem Rosyjskim. Art.2. Stosunki cywilne i polityczne, które jemu naznaczamy, jako też i związki to połączenie ustalić mające, objęte są niniejszą ustawą, którą mu nadajemy. Art.3. Korona Królestwa Polskiego jest dziedziczną w osobie naszej i naszych potomków, dziedziców i następców podług porządku następstwa, ustanowionego dla tronu cesarsko - rosyjskiego. Art.4. Ustawa konstytucyjna oznacza sposób i prawidła sprawowania władzy najwyższej. Art.5. Kró1 w przypadku swojej nieprzytomności mianuje namiestnika, który powinien mieszkać w Królestwie. Namiestnik podług woli odwołanym być może. Art.6. Gdy król nie będzie mianował swym namiestnikiem książęcia cesarsko - rosyjskiego, wybór ten padać nie może tylko na rodaka albo na osobę, której król nada naturalizację stosownie do prawideł ustanowionych przez artykuł 33. Art.7. Namiestnik będzie mianowany przez akt publiczny. Akt takowy oznaczy wyraźnie rodzaj i rozciągłość władzy, jaka mu będzie powierzoną. Art.8. Stosunki polityki zewnętrznej naszego Cesarstwa będą wspólne naszemu Królestwu Polskiemu. Art.9. Sam tylko panujący będzie miał prawo oznaczyć uczestnictwo Królestwa Polskiego do wojen przez Rosję toczonych, jako też do traktatów pokoju i handlowych, które by to mocarstwo zawierać mogło. Art.10. W każdym przypadku wprowadzenia wojsk rosyjskich do Polski 1ub wojsk polskich do Rosji lub w przypadku przechodu tychże wojsk przez jakąś prowincję jednego z dwóch państw utrzymanie ich i koszta przechodu ponoszone zostaną całkowicie przez kraj, do którego należeć będą. Wojsko polskie nie będzie nigdy użyte za granicami Europy. brak wartości religijnych 1944 - R o d a c y! Wybiła godzina wyzwolenia. Armia Polska obok Armii Czerwonej przekroczyła Bug. Żołnierz polski bije się na naszej ziemi ojczystej. Nad umęczoną Polskę powiały znów biało-czerwone sztandary. Naród Polski wita żołnierza Armii Ludowej, zjednoczonego z żołnierzem Armii Polskiej w ZSRR. Wspólny jest wróg, wspólna walka i wspólne sztandary. Zjednoczeni ku chwale Ojczyzny w jednym Wojsku Polskim pod wspólnym dowództwem wszyscy żołnierze polscy pójdą obok zwycięskiej Czerwonej Armii do dalszych walk o wyzwolenie Kraju. Pójdą poprzez Polskę całą po pomstę nad Niemcami, aż polskie sztandary nie załopocą na ulicach stolicy butnego prusactwa, na ulicach Berlina. R o d a c y! 3 Naród walczący z okupantem niemieckim o wolność i niepodległość stworzył swą reprezentację, swój podziemny parlament - Krajową Radę Narodową. Weszli do Krajowej Rady Narodowej reprezentanci stronnictw demokratycznych ludowcy, demokraci, socjaliści, członkowie PPR i innych organizacji. Podporządkowały się Krajowej Radzie Narodowej organizacje Polonii zagranicznej i w pierwszym rzędzie Związek Patriotów Polskich i stworzona przezeń Armia. Krajowa Rada Narodowa, powołana przez walczący naród, jest jedynym legalnym źródłem władzy w Polsce. Emigracyjny „rząd” w Londynie i jego delegatura w Kraju jest władzą samozwańczą, władzą nielegalną. Opiera się na bezprawnej faszystowskiej konstytucji z kwietnia 1935 roku. „Rząd” ten hamował walkę z okupantem hitlerowskim, swą awanturniczą polityką pchał Polskę ku nowej katastrofie. W chwili wyzwolenia Polski, w chwili gdy sojusznicza Armia Czerwona i wraz z nią Wojsko Polskie wypędzając okupanta z Kraju, w tym momencie musi powstać legalny ośrodek władzy, który pokieruje walką narodu o ostateczne wyzwolenie. Dlatego Krajowa Rada Narodowa, tymczasowy parlament narodu polskiego, powołała Manifest lipcowy 1952 – Polska Rzeczpospolita Ludowa jest republiką ludu pracującego. Polska Rzeczpospolita Ludowa nawiązuje do najszczytniejszych postępowych tradycji Narodu Polskiego i urzeczywistnia idee wyzwoleńcze polskich mas pracujących. Polski lud pracujący pod przewodem bohaterskiej klasy robotniczej, opierając się na sojuszu robotniczo-chłopskim, walczył dziesiątki lat o wyzwolenie z niewoli narodowej, narzuconej przez pruskich, austriackich i rosyjskich zaborcówkolonizatorów, tak samo jak walczył o zniesienie wyzysku polskich kapitalistów i obszarników. W okresie okupacji Naród Polski toczył nieustępliwą, bohaterską walkę z krwawym najazdem hitlerowskim. Historyczne zwycięstwo Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich nad faszyzmem wyzwoliło ziemie polskie, umożliwiło polskiemu ludowi pracującemu zdobycie władzy i stworzyło warunki narodowego odrodzenia Polski w nowych, sprawiedliwych granicach. Na wieczne czasy powróciły do Polski Ziemie Odzyskane. Wcielając w życie wiekopomne wskazania Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r. i rozwijając jego zasady programowe, władza ludowa - dzięki ofiarnym i twórczym wysiłkom polskiego ludu pracującego, w walce z zaciekłym oporem rozbitków starego ustroju kapitalistyczno-obszarniczego - dokonała wielkich przeobrażeń społecznych. W wyniku rewolucyjnych walk i przemian obalona została władza kapitalistów i obszarników, utrwaliło się państwo demokracji ludowej, kształtuje się i umacnia nowy ustrój społeczny, odpowiadający interesom i dążeniom najszerszych mas ludowych. Zasady prawne tego ustroju ustanawia Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Podstawę obecnej władzy ludowej w Polsce stanowi sojusz klasy robotniczej z chłopstwem pracującym. W sojuszu tym rola kierownicza należy do klasy robotniczej jako przodującej klasy społeczeństwa, opierającej się na rewolucyjnym dorobku polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego, na historycznych doświadczeniach zwycięskiego budownictwa socjalistycznego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, pierwszym państwie robotników i chłopów. Wypełniając wolę Narodu Polskiego i zgodnie ze swym powołaniem - Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwala uroczyście niniejszą Konstytucję jako ustawę zasadniczą, którą Naród Polski i wszystkie organy władzy polskiego ludu pracującego kierować się winny w celu: umacniania państwa ludowego jako podstawowej siły, zapewniającej najpełniejszy rozkwit Narodu Polskiego, jego niepodległość i suwerenność, przyśpieszania rozwoju politycznego, gospodarczego i kulturalnego Ojczyzny oraz wzrostu jej sił, pogłębiania uczuć patriotycznych, jedności i zwartości Narodu Polskiego w walce o dalsze polepszenie stosunków społecznych, o całkowite zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka, o urzeczywistnienie wielkich idei socjalizmu, zacieśniania przyjaźni i współpracy między narodami, opartych na sojuszu i braterstwie, które łączą dziś Naród Polski z miłującymi pokój narodami świata w dążeniu do wspólnego celu: uniemożliwienia agresji i utrwalenia pokoju światowego. tekst konstytucji 1. preambuła - podkreśla znaczenie faktu , że naród ustala ….. prawo?.... Charakter konstytucji – pojemny i ma pozostawiać luzy interpretacyjne Prace nad konstytucja z 1997 1992 – mała konstytucja Pierwsza wersja konstytucji już w 1990r. – rezultat prac komisji sejmowej i komisji senackiej 1992 – przyjęcie ustawy konstytucyjnej o trybie trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP Konstytucje miało uchwalić Zgromadzenie Narodowe Prace miała prowadzić komisja konstytucyjna Zgromadzenia narodowego W 1993 r. zgłoszono do komisji projekty senatu I kadencji , SLD, ID, PSL, UP, prezydent, KPN, PC Były też inne projekty , ale nie spełniły wymogów formalnych co do wniesienia do komisji . Za konstytucją 52,71 procent Przeciw 4 – tu coś mam pochrzanione Cechy charakterystyczne konstytucji z 1997 r. 4 jest konstytucją kompromisu politycznego – prawica /lewica , postulaty kościoła , referendum konstytucyjne odwołanie do różnych systemów wartości liberalno – demokratycznych – zasada państwa prawnego - pluralizm polityczny - legalizm - działanie organów państwa - gospodarka rynkowa socjaldemokratycznych - zasada sprawiedliwości społecznej - społeczeństwa obywatelskiego - ochrony pracy - bezpieczeństwa socjalnego obywateli chrześcijańsko demokratycznych - zasada solidaryzmu i pomocniczości państwa - przyrodzona i niezbywalna godność człowieka - ochrona rodziny Cechy charakterystyczne Konstytucji z 1997r. z ….. konstytucja ma charakter normatywny a nie deklaracji ideologicznej - np. zasada bezpośredniego stosowania konstytucji umożliwia wstąpienie do UE jest regulacja obszerną i szczegółową – klauzula generalna jest konstytucją sztywną – trudno ją zmienić ( chyba na nasze szczęście) Zasady naczelne konstytucji republikańska forma rządu demokratyczne państwo prawa autonomia i wzajemna niezależność oraz współdziałanie pomiędzy państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi wolność i prawa człowieka i obywatela suwerenność narodu reprezentacja polityczna podział i równowago władzy dwuizbowość parlamentu pluralizm polityczny parlamentarna forma rządów Republikańska forma rządu „ res publica” – rzecz ludu , sprawa publiczna do XVIII wieku odnosiło się to ustroju miast a po powstaniu Stanów Zjednoczonych rozszerzono pojęcie wyraża się w konstytucji - nazwa art.1 - brak dziedziczenia władzy - rządy prawa - ustrój demokratyczny – art. 2,3,10 Zasada państwa prawnego (art. 2) rządy prawa a nie ludu podział władzy konstytucjonalizm legalizm Art7 – co nie jest organowi państwa prawnie dozwolone , jest zabronione - obywatele w odwrotnej sytuacji - legalizm przy stosowaniu ale też przy jego tworzeniu - gwarancje postrzegania prawa : Trybunał Konstytucyjny – pilnuje aby prawo było zgodne z prawem , sądy – pilnuja , aby prawo było stosowane , dwuinstancyjność postępowania przed organami administracji publicznej prymat ustawy zakaz retroakcji dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego sądowa kontrola władzy wykonawczej odpowiedzialność odszkodowawcza państwa Zasady demokratycznego państwa prawnego Do elementu formalnego dołącza się element materialny zagwarantowanie i poszanowanie praw i wolności człowieka zasadę suwerenności zasadę pluralizmu politycznego zasadę demokratycznego wyboru władz kontrolę sądową 5 Idea demokratycznego państwa prawnego w orzecznictwie Trybunału Konst. Zasada zaufania obywateli do państwa – nakaz lojalnego postępowania wobec obywateli przy stosowaniu prawa przy stanowieniu prawa a) sądowa kontrola władzy wykonawczej b) odpowiedzialność odszkodowawcza państwa c) zasada zaufania obywateli do państwa – zasada konstytucyjna – nie jest zasadą expresis verbis ( wprost wyraźnie ) – została wywiedziona z przepisu o demokratycznym państwie prawa d) zasada ochrony praw nabytych e) zasada sprawiedliwości społecznej – sprawiedliwy znaczy równy. Albo się uprzywilejowuje bez wyraźnej potrzeby albo dyskryminuje np. przez wyższy podatek. Płacenie podatku na oświatę w czasie kiedy dzieci posyłam do szkoły prywatnej. wyróżniamy ( rozróżniamy) sprawiedliwość: horyzontalną ( poziomą) – równe traktowanie wszystkich , którzy są w tej samej sytuacji co ja wertykalną (pionową) – o różnym statusie majątkowym – podatek progresywny czy liniowy? Wymienną – kiedy oczekujemy , że dobra publiczne będą adekwatne do wysokości naszych podatków . – płacę dużo – dużo otrzymuje w zamian. Proceduralną – sposób traktowania obywateli przez urzędników Karania – brał łapówkę powinien iść siedzieć, Begier fałszowała wybory a dalej w sejmie f) zasada respektowania dobra ogółu g) zasada stabilnego i bezpiecznego państwa h) zasada niezawisłości sędziowskiej i) zasada prawa do sądu j) zasada nakazu określoności przepisów prawa publicznego k) Nuulum crimen sine lege – nie ma przestępstwa jeżeli nie ma ustawy l) Zakaz nadmiernej ingerencji ustawodawcy w prawa jednostki Pacta sunt servanda – umów należy przestrzegać Art. 121 ordynacji podatkowej - Postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych Ochrona praw nabytych np. odebranie ulg budowlanych w podatku dochodowym od osób fizycznych 3 koncepcje sprawiedliwości społecznej Socjalistyczna – nadmierne różnice pomiędzy bogatymi a biednymi są złe. Trzeba wyrównywać różnice – podatek progresywny ( Robin Hood – zabrać bogatym oddać biednym) Chrześcijańska liberalna coś zaczęłam pisać o malejącej użyteczności marginalnej ale sama nie wiem o co chodzi m) sądowa kontrola władzy wykonawczej n) odpowiedzialność odszkodowawcza państwa o) zasada zaufania obywateli do państwa – zasada konstytucyjna – nie jest zasadą expresis verbis ( wprost wyraźnie ) – została wywiedziona z przepisu o demokratycznym państwie prawa p) zasada ochrony praw nabytych q) zasada sprawiedliwości społecznej – sprawiedliwy znaczy równy. Albo się uprzywilejowuje bez wyraźnej potrzeby albo dyskryminuje np. przez wyższy podatek. Płacenie podatku na oświatę w czasie kiedy dzieci posyłam do szkoły prywatnej. wyróżniamy ( rozróżniamy) sprawiedliwość: horyzontalną ( poziomą) – równe traktowanie wszystkich , którzy są w tej samej sytuacji co ja wertykalną (pionową) – o różnym statusie majątkowym – podatek progresywny czy liniowy? Wymienną – kiedy oczekujemy , że dobra publiczne będą adekwatne do wysokości naszych podatków . – płacę dużo – dużo otrzymuje w zamian. Proceduralną – sposób traktowania obywateli przez urzędników Karania – brał łapówkę powinien iść siedzieć, Begier fałszowała wybory a dalej w sejmie r) zasada respektowania dobra ogółu s) zasada stabilnego i bezpiecznego państwa t) zasada niezawisłości sędziowskiej u) zasada prawa do sądu v) zasada nakazu określoności przepisów prawa publicznego 6 w) Nuulum crimen sine lege – nie ma przestępstwa jeżeli nie ma ustawy x) Zakaz nadmiernej ingerencji ustawodawcy w prawa jednostki Autonomia i wzajemna niezależność oraz współdziałanie w stosunkach między państwem a kościołem. Dwa modele stosunków państwo – kościół 1) Państwa wyznaniowe – np. Iran 2) Państwa świeckie – nieuznawanie żadnej Religi za religie oficjalną art. 25 konstytucji równouprawnienie kościołów bezstronność władzy wobec przekonań obywateli kształtowanie relacji pomiędzy państwem a kościołem na podstawie umów i ustaw „ wspólnota polityczna i kościół są w swoich dziedzinach od siebie niezależne i autonomiczne” ( konstytucja duszpasterska o kościele w świecie współczesnym). U nas stosunek między państwem a kościołem reguluje konkordat. Zasada wolności i praw człowieka i obywatela Art. 5 konstytucji – główne zadanie państwa obok niepodległości i nienaruszalności terytorialnej . Doznaje konkretyzacji w rozdziale WOLNOŚĆ , PRAWA I OBOWIAZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA Podstawowe założenia tej zasady - prawa podstawowe tej zasady są uprawnieniami o charakterze ponad państwowym i biorą się z norm moralnych Zasada suwerenności narodu i reprezentacji politycznej Bodin ( 1576 sześć ksiąg o Rzeczpospolitej) Russean ( 1762 – umowa społeczna) demokracja bezpośrednia nie można delegować kompetencji do sprawowania władzy możliwe tylko w małych państwach Art. 104.1 posłowie są przedstawicielami narodu . nie wiążą ich instrukcje wyborcze Podstawowe wolności , prawa i obowiązki człowieka i obywatela Koncepcje instytucji praw obywatelskich pomiędzy dwoma skrajnościami Koncepcje uniwersalistyczne ( kolektywistyczne) – dobro ogółu dominuje nad prawami jednostki Źródłem praw jednostki jest wola państwa – władza uznaniowa Koncepcje indywidualistyczne – pierwszoplanowe są prawa jednostki . Doktryna liberalna ( w ujęciu laickim i w ujęciu chrześcijańskim) U podłoża praw człowieka – wolność i godność Prawa człowieka Kwalifikowana ( szczególna) postać praw i wolności jednostki , służących ochronie jej interesów przypisywanych każdej osobie ludzkiej, niezależnie od przynależności państwowej i jakichkolwiek cech różnicujących Międzynarodowa ochrona praw jednostki ONZ – powszechna deklaracja praw człowieka – 1948 Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – 1950 To są akty prawne regulujące problem łamania praw człowieka głównie w czasie II wojny światowej 1993 – ratyfikowanie praw EKo OPCi PW z 1950 – po 43 latach Rzecznik praw obywatelskich Organizacje: Ruch obrony praw człowieka i obywatela Komitet obrony robotników 7 Opracowane zagadnienia 1. Geneza konstytucji pisanej - termin pochodzi od łacińskiego słowa ( C O N S T I T U E R E ) – urządzać , ustanawiać, regulować . Najczęściej pod pojęciem konstytucja rozumie się akt pisany o najwyższej mocy prawnej, regulujący podstawy ustroju politycznego i społecznego, uchwalany przez powołany do tego organ i zmieniany w szczególnym trybie. prawo konstytucyjne - zespół norm prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania państwa , treść i sposoby zagwarantowania praw człowieka i obywatela Sposób tworzenia prawa ,w tym: - hierarchie źródeł prawa - kompetencje i wzajemne relacje pomiędzy organami władzy państwowej I konstytucja pisana na świecie - konstytucją Stanów Zjednoczonych ( 1787 r.) poprzedzona była tzw. Małymi konstytucjami poszczególnych stanów II na świecie a najstarszą w Europie była konstytucja polska z 03-05-1791r. ( ustawa rządowa jej celem było umocnić państwowość III na świecie była konstytucja Francuska z 03-09-1791r. Przyczyny powstania pierwszych konstytucji pisanych: a) poglądy szkoły prawa natury w myśl których, władza państwowa powinna być ograniczona przez przyrodzone prawa jednostki np. wolność , nietykalność b) koncepcja umowy społecznej pomiędzy narodem a władzą c) teoria podziału władzy – wg której wolność jednostki może być zagwarantowana jedynie tam gdzie władza jest podzielona pomiędzy różne wzajemnie hamujące się organy państwowe d) idea wolności i równości e) szkoła pozytywizmu prawnego – przywiązywała dużą wagę do prawa pisanego stanowionego przez suwerenną władzę państwową. Geneza konstytucji pisanej (do uzupełnienia) Idea konstytucji pisanej, jako ustawy zasadniczej w państwie, pojawiła się podczas rewolucyjnych przemian ustrojowych i walki o władzę polityczną w XVIII wieku. Pierwszą konstytucją pisaną była Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki w 1787r.(weszła w życie w 1788, poprzedzona najwcześniejszą Konstytucją stanową Wirginii w 1776r.) Najstarszą konstytucją europejską jest Konstytucja polska z 03.05.1791r., a następnie Konstytucja francuska z 1791r. również. Przyczyny powstania pierwszych konstytucji pisanych: 1.przyczyny specyficzne w różnych państwach np. a) w Ameryce –próba usprawnienia systemów rządów na gruncie Artykułów Konfederacji w USA b)we Francji – wybuch rewolucji i zmiana formy rządów c) w Polsce – próba wykorzystania sytuacji międzynarodowej dla wzmocnienia ustroju Polski 2. czynniki uniwersalne: a)poglądy szkoły prawa natury – władza państwowa powinna być ograniczona przez przyrodzone prawa jednostki b) koncepcja umowa społeczna pomiędzy narodem a władzą – forma pisemna c)teoria Monteskiuszowskiego podziału władzy , według której wolność jednostki jest zagwarantowana wszędzie tam gdzie władza jest podzielona między różne wzajemnie się hamujące organy państwowe d)teorie liberalizmu (wolna wola) i egalitaryzm (różność) –identyczne prawa wolności i równości wszystkich obywateli i ich gwarancje. 2. Konstytucja jako ustawa zasadnicza Konstytucja jest ustawą zasadniczą, szczególną o charakterze normatywnym obowiązującą we wszystkich rodzajach stosunków prawnych i jest bezpośrednio stosowana przez organy państwowe zaś obywatel może się bezpośrednio powoływać na jej normy. Wyjątkowość konstytucji 1, Zbiór praw kardynalnych – fundament ładu politycznego i społecznego. 2, Podstawowe zasady dotyczące uznawanych wartości i zasad tworzenia prawa. 3, Najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych – 4, Szczególny sposób uchwalania konstytucję uchwala większością kwalifikowaną Zgromadzenie Narodowe naród przyjmuje w drodze referendum konstytucyjnego, 5, Szczególny sposób zmiany konstytucji 8 przyjmuje zmiana może nastąpić tylko drogą ustawy, uchwalonej przez Sejm większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 3. Prawo konstytucyjne w latach 1944-1989 Podczas okupacji hitlerowskiej nie wszystkie tworzone w kraju struktury wojskowe i administracyjne uznawały zwierzchnictwo władz emigracyjnych. Lewica wywodząca się z rozwiązanej wcześniej partii komunistycznej zaczęła tworzyć własne siły zbrojne nazywane „Armią Ludową” i własną administrację. Jednocześnie istniały struktury administracyjno-wojskowe, które uznawały zwierzchnictwo dotychczasowego rządu na emigracji . Lewica nie miała dużego poparcia w społeczeństwie ale dzięki poparciu J. Stalin – Związek Radziecki i biernym ustępstwom USA i Wielkiej Brytanii, które nie umiały i nie chciały przeciwstawić się Stalinowi znalazła się u władzy w wyzwolonej Polsce. Poparcie Moskwy związane było z dążeniem podporządkowania sobie nowej Polski poprzez podporządkowanie Jej władzy państwowej. W tym czasie odbyła się Konferencja w Jałcie –bez udziału Polski, gdzie mocarstwa koalicji antyhitlerowskiej ustaliły nowe granice Polski i ustaliły jej pozycję w Europie. Luty 1945. W czasie obrad w Jałcie były już dwa polskie ośrodki władzy.1.władze emigracyjne i podporządkowane im struktury podziemne kraju (bardziej popierana przez społeczeństwo).2.w/w niezależna od Londynu poparta i pozostająca w kontaktach z Moskwą.(uznawana najpierw przez ZSRR a potem przez państwa uzależnione od ZSRR, a potem przez inne państwa zachodnie w Polsce małe poparcie społeczne). 1942 –lewica tworzy PPR – tradycje komunistyczne w ruchu robotniczym (hasło frontu narodowego), w noc sylwestrową z 1943 na 1944 tworzą Krajową Radę Narodową 21.07.1944 KRN oficjalnie powołuje Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PPS i SL uzgodnili ze Stalinem) – obejmował władzę na terenach wyzwolonych przez Armię Czerwoną. W manifeście lipcowym akt- deklaracja polityczna nowej władzy stwierdzono że rząd w Londynie opiera się na nielegalnej i faszystowskiej konstytucji jest więc nielegalny i nie ma prawa reprezentować narodu. -określenie KRN jako tymczasowego parlamentu -określenie PKWN jako tymczasową władzę wykonawczą -wyzwolenie terenów okupowanych -odbudowę państwa -uchwalenie nowej konstytucji przez Sejm Ustawodawczy, wyłoniony przez naród w drodze wyborów. Małe poparcie PKWN wśród społeczeństwa spowodowało, że przedstawiciele PKWN i KRN ,przedstawiciele rządu w Londynie i działacze polityczni w kraju ustalili utworzenie wspólnego rządu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowejczerwiec 1945 stanowisko wicepremiera Mikołajczyk, a wiceprezydentem Witos (jednak nie objął stanowiska bo w 10.1945 zmarł) Utworzenie TRzJN spowodowało, że państwa byłej koalicji uznając go cofnęły uznanie dla rządu emigracyjnego. Władza państwowa –tymczasowa. Tymczasowy parlament – KRN nie pochodząca z wyborów Głowa państwa- Prezydent KRN Władza wykonawcza –najpierw PKWN przekształcony w Rząd Tymczasowy, przekształcony w Trzon Sądy i prokuratura na wzór przedwojenny Administracja terenowa dualistyczny charaktera) organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego (jak w II Rzeczpospolitej) b)rady narodowe i ich aparat (nowa władza) Z jednej strony sięgano do wzorców określanych w Konstytucji marcowej (parlament, głowa państwa, rząd sądy, prokuratura + samorząd) –demokracja parlamentarna, z drugiej strony budowano nowy ustrój społeczno-polityczny na wzór ZSRR. Podstawy prawne ustroju politycznego tego okresu tworzyła Konstytucja marcowa, program władzy zawierał Manifest lipcowy a kompetencje KRN i rad narodowych określono w ustawie 11.09.1944r. 30 czerwca 1946 przeprowadzono referendum na trzy pytania: a)zniesienie Senatu b)potwierdzenia w przyszłej konstytucji ustroju społeczno-gospodarczego opartego na przeprowadzonych reformach c)utrwalenia nowych granic Mimo wielu nacisków i propagandy wyniki nie były pomyślne dla nowej władzy, więc je sfałszowano. Dlatego w wyborach 19.11.1947 wybierano jedną izbę – Sejm Ustawodawczy Ponieważ kadencje działających dotychczas organów państwa wygasały Sejm na pierwszej sesji uchwalił ustawę o wyborze Prezydenta Rzeczpospolitej i obsadzono Bolesława Bieruta. Ustawa ta miała jednorazowe zastosowanie. 19.02.1947 uchwalono Małą Konstytucję- nie regulowała w pełni wszystkich spraw zwykle regulowane przez konstytucję Założenia Małej Konstytucji -zasada podziału władzy; Sejm Ustawodawczy, (wykonawcza)Prezydent, Rada Państwa i rząd ,(sądownicza)niezawisłe sądy -nierównowaga władz- jedynym organem zwierzchniej władzy narodu ustanowiono Sejm-jego nadrzędność nad innymi organami państwa, które miały przez to niższą rangę -Tylko Sejm Ustawodawczy pochodził z wyborów powszechnych i bezpośrednich Inne organy pochodziły bezpośrednio –Prezydent lub pośrednio –rząd od niego i podlegały jego kontroli -przyjęto system parlamentarno-gabinetowy. Niestety od początku obowiązywania Małej Konstytucji odstępowano od jej norm prawnych w szerokim zakresie. Rola rządu, który dekretami z mocą ustawy uchylał ustawy sejmowe, uzupełniał lub zmieniał je. Rolę kontrolną Sejmu (nie tylko dla dekretów ale i władzy wykonawczej) z czasem stała się fikcją albo inaczej formalnością. 9 Równocześnie praktycznie ośrodek decyzyjny przesunął się z Sejmu na Prezydenta, Rada Państwa (której przewodniczącym był prezydent) i rząd z na czele PPR przemieniona w PZPR Rola Prezydenta stała się ogromna –w jednym ręku najważniejsze stanowiska w państwie + rola polityczna. W 1952r. zlikwidowano urząd Prezydenta RP (jego kompetencje przejęła Rada Państwa Konstytucja z 1952 1.podobnie jak inne konstytucje państw socjalistycznych przyjmowała wzorce radzieckie i kopiowała stalinowski model państwa 2.w zakresie ustroju politycznego konstytucja przyjęła zasadę ludowładztwa – władza należy do ludu pracującego miast i wsi (wyłącznie do ludzi pracy), zasada ta przesądza o nadrzędności Sejmu nad innymi organami z drugiej uznawała kierowniczą rolę PZPR. Powodowało to,że Sejm nie był głównym ośrodkiem władzy ale kierownictwo partii, poprzez rząd i Radę Państwa. 4.zasada sojuszu robotniczo-chłopskiego 3.silnie akcentowała ideologię polityczną kosztem regulacji prawnych- zabrakło przepisów gwarancji zasad ustrojowych i konkretnych postanowień, a jeżeli były to odpowiedzialność moralna i polityczna. 5.zasada systemu przedstawicielskiego-Sejm i rady narodowe pochodzące z powszechnych, równych, bezpośrednich tajnych wyborów 6.zasada praworządności 7zasada współdziałania organów władzy państwowej z ludem 8organy Władzy Państwowej -najwyższy organ przedstawicielski –Sejm (przedstawiciele wybierani przez wyborców w wyborach) a)funkcja ustrojodawcza, ustawodawcza, kontrolna, kreacyjna,(do Sejmu należało powoływanie i odwoływanie różnych organów państwa) ogólnego kierownictwa państwem i gospodarką narodową b)realizował swe zadania na sesjach zwykłych – 2 razy w roku lub nadzwyczajnych zwoływanych przez Radę Państwa. c)kierowanie pracami parlamentu powierzono Prezydium Sejmu (Marszałek i wiceministrowie) d)w 1957 reaktywowano Konwent Seniorów –organ pomocniczy Prezydium Sejmu w zakresie sprawnego przebiegu prac parlamentarnych, współdziałania klubów i kół poselskich (Prezydium Sejmu + przedstawiciele klubów poselskich) e)komisje-Rada Państwa (głowa państwa)–naczelny organ władzy państwowej (pochodziła z wyborów pośrednich wybieranych przez Sejm) a)wydawała dekrety z mocą ustawy b)jako organ naczelny o okresach między sesjami Sejmu przejmowała jej kompetencje odnoście zmian w rządzie c)zarządzała wybory do Sejmu, rad narodowych, zwoływała sesje, powoływała Marszałka, d)reprezentowała PRL na zewnątrz, powoływała i odwoływała przedstawicieli dyplomatycznych PRL, ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych, podejmowanie uchwał o stanie wojny- między sesjami Sejmu, prawo łaski, nadawanie orderów, wprowadzenie stanu wojennego, ogłoszenie mobilizacji -rady narodowe-terenowe organy przedstawicielskie.(przedstawiciele wybierani w wyborach) Organy wybierane :kolegialne, kadencyjne, uprawnienia prawodawcze i kreacyjne-mogły powoływać inne organy i je kontrolować Rada Państwa praktycznie wykraczała poza swoje kompetencje, wypaczając ustrój określony w Konstytucji, stawała się często prawodawcą ograniczając kompetencje Sejmu, przejęła kontrolę nad rządem dokonując w nim zmian włącznie ze zmianą premiera dlatego często była krytykowana 9.Organy administracji państwowej Konstytucja określa wybiórczo nie wymieniała wszystkich, więc niektóre powoływano na odstawie ustaw zwykłych -rząd-Rada Ministrów z Prezesem Rady Ministrów- kluczowa rola w aparacie państwowym -organ polityczny –kształtowanie i realizacja polityki państwa -organ administracji państwowej, najwyższa pozycja w hierarchii administracji państwa -podległość Sejmowi i Radzie Państwa, ( ale praktycznie przejęła kontrolę nad państwem, rząd- partia ustalała kierunki działalności w państwie, bieżące rozstrzygnięcia a Sejm w którym PZPR miało zawsze ponad 50% wszystko przegłosowywało) -formalnie powoływana przez Sejm, premier przedstawiał expose które było zawsze określone na zjedzie partii, a parlament akceptował -zgodnie z konstytucją zmiana w rządzie Rada Państwa ale tylko na wniosek premiera -terenowe organy administracji państwowej Organy wykonawcze nie pochodzące z wyborów, powoływane przez organy władzy państwowej, mogły być odwoływane, 19.sądy i prokuratura nie zmieniono nic 21.w okresie do 1980 zmiany nie jakościowe tylko ilościowe 20.w 1982 wprowadzono Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu 22.1987 zmiany przepisów o charakterze zasad naczelnych 4. Transformacja ustroju politycznego w latach 1989-1997 Tego ma nie być !!! W Polsce proces transformacji ustrojowej rozpoczął się w 1989 roku. Podczas obrad okrągłego stołu wybrano wówczas ewolucyjną drogę przekształceń, 10 Dlaczego wybrano ewolucyjną drogę przekształceń? utrzymanie wewnętrznego spokoju zapobieganie powstaniu zjawiska niepewności prawnej. 4 fazy transformacji ustrojowej. 1) prowizorium konstytucyjne (od zakończenia obrad okrągłego stołu do końca 1989r)- reforma ustroju socjalistycznego bez naruszenia najważniejszych jego zasad : zasady przewodniej roli partii komunistycznej zasady planowego rozwoju gospodarki. Jakie zaszły zmiany? : częściowo wolne wybory parlamentarne, reaktywowano urząd Prezydenta PRL senat jako drugą izbę parlamentu, nierównorzędnej jednak z sejmem. Wzmocniono funkcje wymiaru sprawiedliwości i utworzono nowy organ - Krajową Radę Sądownictwa. 2 ) okres przejściowyNowelizacja konstytucji grudzień 1989 Reaktywowała zasadę suwerenności narodu, wprowadziła nowy artykuł konstytucji stanowiący Rzeczpospolita jest państwem demokratycznym prawnym zniosła przewodnią rolę PZPR. Wprowadziła zasadę swobody i równości działalności gospodarczej gwarantując ochronę własności i prawo jej dziedziczności. Nowelizacja konstytucji marzec 1990 przywróciła samorząd terytorialny w postaci gmin, czyli rozdzieleniu administracji rządowej i sfery samorządy terytorialnego. Do najważniejszych zmian należało wprowadzenie zasady powszechnych i bezpośrednich oraz tajnych wyborów prezydenckich utworzenie KRR i TV. Nie uchwalono wówczas nowej konstytucji mimo że podczas obrad okrągłego stołu konieczność taką akcentowały wszystkie ugrupowania. Rozpoczęcie tworzenia demokratycznego państwa prawnego nie oznaczało jednak automatycznie odrzucenia dotychczas obowiązującego prawa, ale raczej jego poprawiania. 3) okres stanowiący przygotowanie do uchwalenia nowej konstytucji uchwalenie w kwietniu 1992 roku ustawy konstytucyjnej o trybie przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji RP. mała konstytucja wyraźnie wprowadziła zasadę podziału władz opartą na podziale organizacyjnym i funkcjonalnym. Władze ustawodawczą przyznała sejmowi i senatowi wykonawczą Prezydentowi RP oraz Radzie Ministrów, sądowniczą niezawisłym sądom. Mimo uchwalenia już w kwietniu 1992 roku ustawy konstytucyjnej prace nad nią ciągnęły się przez 5 lat. Złożyły się na to: duże rozdrobnienie polityczne sejmu I kadencji wybranego w 1991 roku, ( 29 partii), rozwiązanie parlamentu przez Prezydenta w 1993 roku i przerwania prac nad konstytucją. 4) uchwalenie nowej konstytucji – ( 2 kwietnia 1997r.) Mimo uchwalenia już w kwietniu 1992 roku ustawy konstytucyjnej prace nad nią ciągnęły się przez 5 lat. Złożyły się na to przyczyny jak: duże rozdrobnienie polityczne sejmu I kadencji wybranego w 1991 roku, w skład którego wchodzili przedstawiciele 29 partii, oraz rozwiązanie parlamentu przez Prezydenta w 1993 roku i przerwania prac nad konstytucją. rozpoczęło nowy okres transformacji ustrojowej i ostatecznie powinno wyeliminować wszystkie ,a przynajmniej większość negatywnych zjawiska w polskim systemie prawnym. 5. Zasada demokratycznego państwa prawa Jest wyrażona w art. 2 konstytucji. ” Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym , urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.” Ideę demokratycznego państwa prawnego należy analizować poprzez wyodrębnienie dwóch pojęć : A : PAŃSTWA PRAWNEGO – które wiąże się z formalnym pojmowaniem państwa prawnego 11 B: DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO – akceptuje cechy materialne(demokratyzm) A : Podstawowe przesłanki formalnego państwa prawnego to : 1. podział władzy 2. Konstytucjonalizm 3.legalność- związanie prawem wymiaru sprawiedliwości i administracji 4.dopuszczenie integracji w sferę wolności jednostki i prawa tylko na podstawie ustawy 5. sądowa kontrola władzy wykonawczej 6. odpowiedzialność odszkodowawcza władzy państwowej (publicznej) W takim znaczeniu państwo prawne to państwo rządzone przez prawo w którym to prawo stoi nad państwem, a podstawową metodą władzy są „rządy prawa- a nie ludzi „ Władza państwowa związana jest prawem i zobowiązana jest ona je respektować zarówno w sferze stanowienia jak i stosowania prawa, które sama ustanowiła. Rozstrzygają one każdą indywidualną sprawę wyłącznie na podstawie norm ogólnych i abstrakcyjnych. W formalnym pojęciu państwa prawnego zawiera się idea legalizmu tj. zasada praworządności formalnej. Zobowiązuje ona wszystkie organy do wykazania się legitymacją prawną przy wykonywaniu wszelkiej władzy publicznej. Prowadzi to do przyjęcia zasady, że to co nie jest organowi prawnie dozwolone to jest zabronione. Natomiast obywatele zobowiązani są jedynie nie łamać prawa. Żaden obywatel nie może być zmuszany do czynienia tego czego prawo mu nie nakazuje. Formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez organy państwowe są wyspecjalizowane instytucje: - Trybunał Konstytucyjny - Naczelny Sąd Administracyjny i niezawisłe sądy - Rzecznik Praw Obywatelskich B: Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi do których współczesna doktryna zalicza : 1. zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela 2. zasadę suwerenności 3. zasadę pluralizmu politycznego 4. demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne 5. zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych 6. ideę państwa socjalnego opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej 7. niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, który kontroluje władzę ustawodawczą i wykonawczą oraz zasadę samorządu demokratyczne państwo prawa to takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego. W demokratycznym państwie prawa wola większości wyrażana jest w formie ustawy. 6. Zasada republikańskiej formy rządów. ( Notatki z zeszytu) Republikańska forma rządu „ res publica” – rzecz ludu , sprawa publiczna do XVIII wieku odnosiło się to ustroju miast a po powstaniu Stanów Zjednoczonych rozszerzono pojęcie wyraża się w konstytucji - nazwa art.1 - brak dziedziczenia władzy - rządy prawa - ustrój demokratyczny – art. 2,3,10 Res republica to z łacińskiego rzecz ludu, sprawa publiczna. Wyrażona jest w konstytucji art.1 „ Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. oznacza wykluczenie jakiejkolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej a jednocześnie postulat stanowienia rządów prawa 6. ZASADA REPUBLIKAŃSKIEJ FORMY RZĄDÓW (opracowanie) Respublica, res populica (łac.) to rzecz ludu, sprawa publiczna. W Rzymie Respublica była przeciwstawiana Regnum ( własności rexa, króla ). 12 Aż do wieku XVII republikańska forma rządu odnosiła się tylko do ustroju miast lub do społeczności żyjących na małym obszarze. Od powstania Stanów Zjednoczonych ( 1776r.) nastąpiło rozszerzenie zasięgu tej zasady i jej przeniesienie na ustrój państw współczesnych. Dzisiaj republika demokratyczna jest formą ustrojową większości panstw Europy. Zasada republikańskiej formy rządu wyrażona jest samej nazwie państwa – „Rzeczpospolita Polska”, w tytule konstytucji i przede wszystkim w jej instytucjach i urządzeniach. Oznacza ona, z jednej strony, wykluczenie jakiejkolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej w państwie, a z drugiej, postulat ustanowienia rządów prawa i ustroju demokratycznego. Republika oznacza formę rządu, ale bywa też wręcz symbolem państwa – szczególnie we Francji: jest wpisane w zdobycze i dziedzictwo rewolucji burżuazyjnej, w świadomość społeczną i prawną, a od 1884r. konstytucje francuskie zastrzegają, że republikanka forma rządu nie podlega rewizji. Funkcjonuje jednak przede wszystkim w świadomości społecznej i prawnej Francuzów. Republika oznacza, wg określenia gen. De Gauulle’a z 1958r. „suwerenność ludu, odwołanie się do wolności i nadzieję na sprawiedliwość”. W Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997r. Rzeczpospolita oznacza republikę – raz jako nazwę państwa, raz jako określony ustrój polityczny państwa. Artykuł 1 objaśnia dosłownie Rzeczpospolitą Polską jako dobro wspólne wszystkich obywateli. Rzeczpospolita jako nazwa państwa polskiego poprzedzona jest w preambule numeracją: Pierwsza… Druga… Trzecia… W myśl preambuły, Trzecią Rzeczpospolitą jest ta formacja, w której stosuje się Konstytucję z roku 1997; stanowi ona kontynuację najlepszych tradycji istniejących dawniej w Pierwszej i Drugiej Rzeczpospolitej. Konstytucja nie odnosi się do formy ustroju Polski z lat 1944 – 1989 i do roku 1997. pośrednio, z pierwszego zdania preambuły wynika, iż w latach 1944 – 1989 nie istniała możliwość stanowienia przez naród suwerennie i demokratycznie o losie Polski. Mianem Rzeczpospolita ustrojodawca zatytułował także rozdział I Konstytucji, w którym to zawarte jest exposé zasad ustroju państwa. Zasady te, jak np. demokratyczne państwo prawne (art.2), suwerenność narodu (art.3), podział i równowaga władzy (art.10) i inne, składają się na określenia ustroju Polski jako państwa demokratycznego. 7. Zasada wolności i praw człowieka i obywatela. Podstawowym założeniem tej zasady są uprawnienia o charakterze ponad państwowym i biorą się z norm moralnych Ważnym zadaniem konstytucji jest (oprócz regulowania ustroju politycznego i funkcjonowania państwa) określenie sytuacji prawnej jednostki ,a spełnia to poprzez ustalenie katalogu wolności , praw , obowiązków człowieka i obywatela. Konstytucyjny katalog praw i wolności został w nowej konstytucji rozbudowany w sposób nieporównywalny z wcześniejszymi ustawami zasadniczymi. Obejmują one : zasady ogólne, wolności i prawa osobiste , wolności i prawa polityczne wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne, środki ochrony wolności i praw. Konstytucja określa jakie wolności i prawa nie mogą być ograniczone nawet w nadzwyczajnych sytuacjach, np. stan klęski żywiołowej Obowiązek państwa (władzy publicznej) zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz ich bezpieczeństwa, został również podniesiony do rangi głównego art.5 konstytucji Wspólne ustrojowe założenia państw zachodnich w zakresie katalogu i gwarancji swobód jednostki to : 1. uznanie , że prawa podstawowe są uprawnieniami o charakterze ponadpaństwowym, czerpiącym swe uzasadnienie z norm moralnych 2. oparcie relacji jednostka-zbiorowość na zasadzie wolności zarówno w dziedzinie praw tradycyjnych jak i socjalnych 3. przyjęcie , iż prawa socjalne są prawami człowieka tak samo jak są nimi prawa tradycyjne 4. pełnej ochrony w zakresie gwarancji podstawowych swobód ( zasada ochrony konstytucyjnej) Wśród swobód osobistych konstytucja wymienia : 1. prawo każdego człowieka do ochrony życia 2.zakaz stosowania tortur ,okrutnego i poniżającego traktowania lub karania 3.prawo nietykalności osobistej i gwarancje bezpieczeństwa osobistego 4. prawo do obrony i obrońcy z wyboru lub urzędu 5. prawo do rzetelnego sądu 6. prawo do ochrony prywatności 7. wolność sumienia i religii Jako prawa i wolności polityczne konstytucja uznaje : 1. wolność zgromadzeń 2. wolność zrzeszania się 3. prawo do uczestniczenia w życiu publicznym a) prawo wyborcze b) prawo obywateli do dostępu do służby publicznej na zasadach rowności c) prawo do informacji o działalności władz i instytucji publicznych 13 d) e) prawo inicjatywy ustawodawczej prawo składania petycji , wniosków, skarg Prawa i wolności ekonomiczne , socjalne i kulturalne to min. a) prawo do ochrony własności (rozdz.I art.21) b) swoboda działalności gospodarczej(art..22) c) wolności wyboru zawodu i miejsca pracy d) prawo do nauki i bezpłatne nauczanie w szkołach publicznych e) prawo do opieki zdrowotnej świadczonej przez publiczną slużbę zdrowia Konstytucjonalność ograniczeń wolności i praw jednostki przez normy konkretyzujące obowiązki podlega kontroli za pośrednictwem indywidualnej skargi konstytucyjnej (art.79) O wolności mówimy w sytuacji , gdy władza publiczna ma obowiązek powstrzymania się od ingerencji w działania jednostki (prawa negatywne) O prawie mówimy w sytuacji gdy władza publiczna ma obowiązek podjęcia działań pozytywnych. 8. Zasada reprezentacji politycznej Zasada reprezentacji (przedstawicielstwa) jest wyrażona w Konstytucji przy określeniu sposobu wykonywania władzy zwierzchniej narodu: „naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli […]” ( art.4 ust.2) Zasada reprezentacji polega na tym, iż władzy zwierzchniej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują te władzę przedstawiciele narodu. Reprezentacja Można wyróżnić cztery kolejne typy (Max Weber): 1. stan, w którym reprezentant jest właścicielem swojej funkcji ( np. dziedziczni monarchowie) 2. stan, w którym pewien porządek ustrojowy jest reprezentowany przez jego członków (np. zgromadzenia stanowe) 3. reprezentacja związana, wynikła z faktu mandatu imperatywnego i prawa odwoływania służącego reprezentowanym 4. reprezentacja wolna, w której przedstawiciel nie jest związany żadną instrukcją i pozostaje panem swojego działania Podstawą prawną klasycznego przedstawicielstwa jest tzw. fikcja reprezentacji. Polega ona na tym, że wyborcy udzielają deputowanym mandatu do reprezentowania swojej woli, wola zaś wyrażona przez nich w parlamencie jest przypisywana samemu narodowi. W wyniku tej konstrukcji decyzje deputowanych są wiążące dla narodu. Wola narodu natomiast znajduje swój wyraz w decyzjach: Izby Gmin, Zgromadzenia, Sejmu lub innego organu przedstawicielskiego danego państwa. Konstrukcja reprezentowania z parlamentem – dyspozytariuszem woli narodu zapewniała suwerenną pozycję tego organu. Suwerenność ta oznaczała, że parlament jest: - reprezentantem woli narodu - posiada władzę, która przewyższa władzę innych organów państwowych - obywatele nie mają możliwości kontestowania decyzji deputowanych. W rozwoju konstytucjonalizmu fikcja reprezentacji przybrała postać czysto formalnej instytucji prawnej. Reprezentowanie stało się realizowaniem konkretnej normy ustawy zasadniczej, niezależnie od tego, czy konstrukcję leżącą u jej podstaw uznamy za prawdziwą, czy też nie. Klasyczna koncepcja reprezentacji wobec istnienia partii politycznych Wyrazem dezintegracji klasycznej teorii reprezentacji, na skutek roli odgrywanej przez partię, jest to, że: a) do parlamentu wybiera się kandydatów rekomendowanych najczęściej przez partię b) większość deputowanych łączą więzy z partiami, poddawani są oni dyscyplinie partyjnej, a także naciskom różnych grup interesów c) partie są podmiotem, bez którego nie może dziś funkcjonować demokracja przedstawicielska Pojęcie „mandatu przedstawicielskiego” a) jest to pełnomocnictwo udzielone deputowanemu przez wyborców na skutek aktu wyborczego b) jest to całokształt praw i obowiązków przedstawicieli nabytych w wyniku wyborów Instytucje demokracji bezpośredniej Referendum – jest to instytucja demokracji bezpośredniej, polegająca na tym, że obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swoją wolę w określonej sprawie. Dzielą się na: - ogólnokrajowe i lokalne - rozstrzygające i konsultacyjne - obligatoryjne i fakultatywne - konstytucyjne i ustawodawcze Plebiscyt – ma dwa znaczenia 14 - w prawie międzynarodowym publicznym jest formą rozstrzygania przez ludność o przynależności państwowej spornego terytorium - w prawie konstytucyjnym Francji było to głosowanie ludu na skutek apelu przywódcy państwa domagającego się od narodu legitymizacji dla swej władzy zdobytej często w drodze pozakonstytucyjnej - może jeszcze oznaczać głosowanie, w których opcja jest ograniczona do dwóch partii, bloków, kandydatów lub ekip rządzących ( np. W Polsce wybory do Sejmu i Senatu w czerwcu 1989r.) Inicjatywa ludowa – jest to forma demokracji bezpośredniej, która umożliwia ludowi bezpośrednie interweniowanie w proces tworzenia ustawy lub prawa: - obywatele mogą przeciwstawiać się prawu tworzonemu przez ustawodawcę ( veto ludowe) - obywatele mogą być sami przedmiotem zgłaszającym projekt ustawy ( inicjatywa ludowa): bezpośrednia i pośrednia Instytucje demokracji bezpośredniej w Polsce Formami demokracji bezpośredniej w :Polsce są referenda i inicjatywa ludowa. Referendum – może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa (art.125). referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić: - Sejm, bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów - Prezydent, za zgodą Senatu, wyrażoną bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów Istota referendum: - udzielenie na urzędowej karcie do głosowania, pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi - prawo uczestniczenia – obywatele polscy posiadający czynne prawo wyborcze do Sejmu - Sejm może postanowić o poddaniu określonej sprawy pod referendum z własnej inicjatywy, a także na wniosek: a) Senatu, b) Rady Ministrów, c) grupy obywateli – nie może dotyczyć wydatków i dochodów państwa, jego obronności, amnestii. Organizacja referendum - Państwowa Komicja Wyborcza - wojewódzkie i obwodowe komisje do spraw referendum Wynik referendum: - jest wiążący jeśli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania Ważność referendum: - rozstrzyga Sąd Najwyższy, podejmując uchwałę w tej sprawie nie później niż w 60 dni po dniu głosowania. - uchwałę przedstawia się organowi zarządzającemu referendum i ogłasza w „Dzienniku Ustaw” Inicjatywa ludowa – w zakresie ustawodawstwa przysługuje m.in. 100 tysiącom obywateli mających prawo wybierania Sejmu. Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, muszą przedstawić także skutki finansowe jej wykonania. Tryb postępowania w zakresie inicjatywy ludowej ma określić ustawa. Prawo polskie nie zna instytucji veta ludowego. 9. Zasada podziału władzy i równowagi władz. Art. 10 Konstytucji stwierdza, że przyjmuje podział i równowagę wymienionych trzech władz. Zasadę trójpodziału władz sprowadza się do kilku tez: a) wyróżnia się w państwie trzy wyodrębnione władze: ustawodawczą – sprawują Sejm i Senat, wykonawczą – Prezydent RP i Rada Ministrów Sądowniczą – sądy i trybunały b) każdej z nich odpowiada aktywność wyodrębnionych organów państwowych c) obowiązuje niepołączalność tych władz, czyli każda z nich ma być wykonywana przez odrębny organ państwowy niedopuszczalne jest łączenie związanych z nimi stanowisk państwowych d) mechanizm stosunków między władzami ma zapewnić wzajemne oddziaływanie i hamowanie. Absolutna separacja władz jest niemożliwa z organizacyjnego punktu widzenia. Każda z tych trzech władz wyodrębnionych może oddziaływać na funkcjonowanie władz pozostałych, bowiem nie da się ich oddzielić w sposób zupełny i konsekwentny. Podobnie też wygląda w przypadku tezy o zakładanej równorzędności wymienionych władz. Jest to bardziej postulat natury doktrynalnej niż fakt dający się stwierdzać empirycznie w praktyce ustrojowej. 10,Zasada pluralizmu politycznego. 15 Pluralizm polityczny – kilka zakresów znaczeń a) w ujęciu prawnokonstytucyjnym – należy rozumieć ściślej i sprowadzić do problemu partii. Jako zasada ustrojowa w prawie konstytucyjnym pluralizm polityczny polega na: - uznaniu wielości partii - uznaniu równości partii - określeniu demokratycznej roli partii politycznej Znaczenie prawne tak rozumianej zasady jest dwojakie: 1.determinuje system wielopartyjny – wyklucza jakąkolwiek jednopartyjność 2.w systemie wielopartyjnym jest to punkt wyjścia kreowania wymogów dotyczących jakości systemu partii – zakaz istnienia partii o cechach antydemokratycznych w programie i metodach swojego działania ( art. 13 ) b) w ujęciu szerszym – pozakonstytucyjnym – nie da się zawęzić tylko do kwestii struktur o statusie partii. Obejmuje, obok partii, różnorodne formy dobrowolnego udziału obywateli w wyrażaniu swej woli, bez pretendowania do wpływu na politykę państwa. Są to: grupy, koła, związki, towarzystwa, gminy i inne ( np. organizacje pracodawców, fundacje, organizacje pozarządowe ) Zasadę pluralizmu wyraża art. 11 Konstytucji, stwierdzający, że „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich, w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa”. Zasady tworzenia partii W zakresie tworzenia partii wyróżnia się trzy sposoby: a) administracyjny - założenie partii uzależnione jest od decyzji organu administracyjnego - podmiotem legalizującym partie i sprawującym nad nim nadzór jest organ administracji państwowej – Minister Sprawiedliwości b) rejestracyjny - partia zostaje zarejestrowana po przedstawieniu określonemu organowi państwowemu, z reguły sądowi, wymaganych przez prawo dokumentów - założenie partii nie jest uzależnione od akceptacji przez organ państwowy samej woli tworzenia partii, lecz od sprostaniu pewnym wymogom formalnym ( liczba założycieli, treść statutu ) System ten uznaje pełną swobodę tworzenia partii. c) ewidencyjny - partie powstają w sposób swobodny – bez wstępnego zezwolenia lub rejestrowania- nie mogą jednak mieć z reguły zdolności prawnej – jeśli nie dokonają zgłoszenia we właściwym organie państwowym. - partia uzyskuje zdolność prawną po zgłoszeniu swego powstania do organu państwowego prowadzącego ewidencję partii. Organ ten przyjmuje do wiadomości fakt założenia partii. Ustawa o partiach politycznych Równość partii wobec prawa Równość polega na nakazie jednakowego traktowania partii przez prawo. Żadna partia, z mocy prawa, nie może zajmować w systemie partyjnym pozycji uprzywilejowanej w stosunku do innych. Funkcje partii W myśl Konstytucji RP ( art.11) funkcja partii polega na wpływaniu „metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa”. Takie określenie funkcji partii obejmuje kształtowanie postaw politycznych obywateli, a także ich wyrażanie. 11,Zasad społecznej gospodarki rynkowej. W ujęciu konstytucyjnym podstawą ustroju gospodarczego RP jest społeczna gospodarka rynkowa. Bezpośrednio opiera się ona na następujących filarach: - swobodnej działalności gospodarczej - własności prywatnej - solidarności - dialogu - współpracy partnerów społecznych (art.20) Społeczna gospodarka rynkowa – ma swoje szersze podstawy prawne. Jest nią zasada państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, a także zasada pomocniczości ( ma umocnić uprawnienia obywateli i ich wspólnot ) Społeczna (socjalna) gospodarka rynkowa jest oryginalną koncepcją ustroju gospodarczego wypracowaną przez Alfreda Müllera-Armacka ( Zarządzanie a gospodarka rynkowa, 1946 ), a zastosowaną przez Ludwika Erhardta w Niemczech po II w.św. Socjalna gospodarka rynkowa różni się od gospodarki wolnorynkowej tym, że zakłada ocenę stosunków gospodarczych według kryteriów godności ludzkiej i równości społecznej. 16 Wolność działalności gospodarczej Wypowiedzi Trybunału dotyczące zasady wolności działalności gospod.: a) ograniczenia wolności gospodarowania nie mogą być dowolne b) swoboda gospodarowania nie jest zasadą bezwzględną c) zasada swobody działalności gospod gwarantuje wolność tej działalności przede wszystkim pod względem podmiotowym ( prowadzenie działalności gospod. Jest dozwolone każdemu na równych prawach ) Własność prywatna Ma stanowić jeden z filarów społecznej gospodarki rynkowej, będącej podstawą ustroju gospodarczego RP ( art. 20) Konstytucja ustanawia zasadę ochrony własności i prawa dziedziczenia ( art.21 ust. 1 i 2 ). Ochrona ta dotyczy każdej własności, niezależnie od jej podmiotu czy przedmiotu. Własności państwowej dotyczy – to jest własności Skarbu Państwa oraz innych państwowych osób prawnych, dotyczy jedynie art. 218 Konstytucji, który zapowiada uregulowanie w odrębnej ustawie sposobu zarządzania majątkiem Skarbu Państwa. Własności komunalnej – to jest własności gminy oraz innych komunalnych osób prawnych, dotyczy jedynie art. 165, który przyznaje jednostkom samorządu terytorialnego osobowość prawną oraz stwierdza, że przysługuje im własność i inne prawa majątkowe. Zasada wolności gospodarczej oznacza: ograniczenie tej wolności nie może być dowolne, prawne kategorie osób , nie mogą być wyłączone z kręgu uprawnionych do podejmowania działalności gospodarczej. Swoboda gospodarowania nie jest zasadą bezwzględną a ograniczenie jej mogą nastąpić tylko mocą ustawy, uwzględniającej racjonalne względy. Prowadzenie jej jest dowolne każdemu na równych prawach. Konstytucja uzupełnia zasady wolności gospodarczej zasadą ochrony własności i prawa dziedziczenia , prawo własności nie jest absolutne, a wywłaszczenie jest dopuszczalne na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Problematykę te rozwijano ustawodawstwem zwykłym zajmuje się tym prawo administracyjne. Społeczno-socjalna gospodarka rynkowa określająca nasz system gospodarczy akceptuje zasadę liberalizmu gospodarczego i gospodarki rynkowej ale jednocześnie pod wpływem bieżącej polityki partii i związków zawodowych ustanowione są swoiste regulatory przebiegu procesów gospodarczych w celu ochrony prawnych postulatów czy wartości społecznych różnych grup. Tak skonstruowana gospodarka modelowana z resztą pod wpływem polityki unii i szeroko rozumianych procesów globalizacyjnych musi dopuszczać siłą rzeczy ingerencję państwa w gospodarkę, a do oceny skutków gospodarczych wprowadza elementy godności ludzkiej i równości gospodarczej. Poniżej są notatki które mogą pokrywać się z tymi wyżej – do sprawdzenia!!! Ograniczenie wolności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w wyniku ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny art. 22, na podstawie tego Trybunał orzekł że: ograniczenia wolności gospodarowania nie mogą być dowolne, nie można wykluczać pewne kategorie osób z kręgu uprawnionych do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Ograniczenia mogą mieć charakter podmiotowy i mogą dotyczyć szeroko pojętej ochrony życia i zdrowia ludzkiego. Własność prywatna to jeden z filarów społecznej gospodarki rynkowej, będącego podstawą ustroju gospodarczego RP art.20. Konstytucja ustanawia zasadę ochrony własności i prawa dziedziczenia-art.21.ust1. Ochrona ta dotyczy każdej własności niezależnie od podmiotu(właściciela), czy przedmiotu. Jednak prawo własności prywatnej nie jest prawem absolutny, ustawodawca przewidział sytuację wywłaszczenia gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym(sprawiedliwym) odszkodowaniem art. 21.ust2. 12,Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego. Art. 15 Konstytucji wymaga, aby ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewniał decentralizację władzy publicznej. Decentralizacja władzy – to proces przekazywania zadań przez centralne organy państwa jednostkom administracji niższego szczebla, łącznie z rozszerzaniem zakresu ich uprawnień do samodzielnego podejmowania decyzji. System administracji zdecentralizowanej polega na tym, iż obok administracji rządowej istnieje szereg innych podmiotów, które wykonują administrację samodzielnie. Takimi podmiotami są przede wszystkim związki publicznoprawne czyli samorząd. Samorząd dzielimy na: terytorialny ( zwany też komunalnym bądź powszechnym ) i specjalny ( np. samorządy: zawodowy, gospodarczy, narodowościowy ). Tu można użyć wykładów z podstaw nauk politycznych dotyczących samorządu. Zasadę samorządności terytorialnej wprowadza art. 16 Konstytucji RP, zaś jego ustrój określa Rozdział VII przepisów konstytucyjnych. Ustawodawstwo zwykłe o samorządzie pochodzi w większości z 1990r., w tym ustawa o samorządzie terytorialnym ( z 8 marca 1990r. Dz.U. nr 16, poz.95, z późn.zm.) Można powiedzieć, że konstytucyjna zasada samorządności terytorialnej polega na gwarantowaniu obywatelom udziału w samorządności terytorialnej polega na gwarantowaniu obywatelom udziału w sprawowaniu władzy przez konstrukcję ustroju władzy lokalnej, dzięki której mogą oni faktycznie decydować o sprawach lokalnych lub mieć na nie wpływ. 17 Konkretną formą tego udziału jest w myśl ustawy z 8 marca 1990r. – samorząd terytorialny o kształcie zdecentralizowanej administracji publicznej. Należy podkreślić, iż art. 17 Konstytucji RP gwarantuje także – obok samorządu terytorialnego – swobodę działalności innych form samorządu. Samorządność terytorialna ma fundamentalne znaczenie dla budowania społeczeństwa obywatelskiego i, w konsekwencji, dla kształtowania takiego państwa, które uznaje suwerenność społeczeństwa. 13.Status jednostki w państwie Koncepcja i instytucją praw obywatelskich (jednostki) związana jest z rewolucją burżuazyjną we Francji, która przyniosła hasła, a później regulacje prawne głoszące, że wszyscy ludzie są wolni, równi i swobodnie mogą dysponować swoją własnością. Instytucja praw jednostki określana jest przez różnorodne i nie zawsze jednolite terminologie. Podstawowe pojęcia to: 1.prawa człowieka –to kwalifikowana postać praw i wolności jednostki, służących ochronie jej interesów, przypisywanych każdej osobie ludzkiej, niezależnie od przynależności państwowej i od jakichkolwiek cech różnicujących. Źródłem tak rozumianych praw człowieka nie jest państwo i tworzony przez nie określony system prawny, lecz prawo naturalne, zgodnie z którym podstawą większości praw jednostki jest przyrodzona godność istoty ludzkiej, dlatego prawa te mają charakter ponadpaństwowy, niezbywalny, nienaruszalny. a)Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela 1789 i Karta Praw Wirginii 1776 – akcentowały : wszyscy ludzie są równi, mają prawo do życia, wolności i dążenia do szczęścia, -za fundamentalne uznano wolności osobiste, zapewniające jednostkom sferę wolną od ingerencji państwa. Typowymi wolnościami osobistymi są: nietykalność osobista, wolność sumienia i wyznania, nienaruszalność mieszkania, korespondencji itp. -uznano również prawa i wolności polityczne, które wywodzą się z demokracji i mają zapewnić jednostce wpływ na wykonywanie władzy państwowej: prawa wyborcze, wolność zgromadzeń, zrzeszania się, wolność słowa, itd. -trzecia kategoria to prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne 2. Prawa podstawowe –zespół praw jednostki wyróżniające się z ogółu praw przysługujących obywatelom w danym państwie,(wyrażone w konstytucji expressis verbis –wprost, uznawane za najistotniejsze z punku widzenia interesów obywateli i państwa, ) a)ograniczenia praw podstawowych tylko na podstawie ustawy, kryteria ograniczeń określa ustawa wymieniając najczęściej: prawa podstawowe innych osób, bezpieczeństwo państwa, moralność, zdrowie, porządek publiczny itd. b)prawa podstawowe których nie można ograniczyć: godność, życie, humanitarne traktowanie, dostęp do sądu, dobra osobiste, wolność sumienia i religii, prawa rodziny i dziecka. 3.Praw obywatelskie –zespół praw przyznany jednostce przez porządek prawny określonego państwa w oparciu o kryterium przynależności państwowej (obywatelstwa). a)prawa obywatelskie używane są często zamiennie jako prawa człowieka b)prawa o charakterze publicznym –regulują relacje między jednostką a państwem, dają jednostkom możliwość dochodzenia swoich praw przy pomocy środków procesowych przed odpowiednim organem. 4Wolności obywatelskie – to prawa podstawowe służące zapewnieniu obywatelom sfery wolnej od ingerencji państwa -są przejawem ogólnie pojmowanej wolności człowieka – prawo do podejmowania decyzji i działań zgodnie z własną wolą , -wolności osobiste, polityczne, społeczne ekonomiczne i kulturalne 5.Prawa podmiotowe –uprawnienia i kompetencje obywateli+ roszczenie prawne obywateli 6.Gwarancje praw –zespół czynników i środków sprzyjających lub zapewniających wprost urzeczywistnienie praw jednostki. a) gwarancje materialne – cechy ustroju gospodarczego ( zadawalający stan gospodarczy kraju) społecznego i politycznego (tolerancja religijna, rasowa, narodowościowa, proobywatelska kadra urzędnicza), kultura prawna (przewidywalność i stabilność prawa, jego jawność i jasność). b)gwarancje formalne – prawne ,instytucjonalne (np. zasada niezawisłości sędziowskiej, zasada publikacji aktów prawnych, hierarchia systemu źródeł prawa ) Aktualnie obywatel Polski , który uważa że naruszono jego prawo człowieka ma prawo wniesienia skargi przeciwko państwu do Trybunału Europejskiego, którego to orzeczenia są dla Polski wiążące. Poniżej są informacje z Internetu – to do wglądu dla szerszego zapoznania tematu !!!! Konstytucyjny status jednostki 1. ochrona godności człowieka – art. 30 Konstytucji – przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jako źródło wolności i praw człowieka i obywatela; poszanowanie i ochrona godności człowieka jest obowiązkiem władz publicznych; funkcje zasady poszanowania godności człowieka: otwarcie Konstytucji na porządek prawnonaturalny, wskazanie wartości podstawowej, determinującej proces wykładni i stosowania prawa, wyznaczenie systemu i zakresu poszczególnych praw i wolności, ustanowienie prawa jednostki do poszanowania godności, 2. wolność człowieka podlega ochronie prawnej – art.31 ust.1 K, 3. konieczność poszanowania wolności i praw innych – art.31 ust. 2 K zd. 1, 4. zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje – art.31 ust. 2 K zd. 2, 18 5. możliwość ograniczania korzystania z konstytucyjnych praw i wolności –ograniczenie korzystania z praw i wolności może być wprowadzane tylko w ustawie i gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla ochrony bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, wolności albo praw innych osób; ograniczenia nie mogą naruszać istoty praw i wolności; 6. zasada równości wszystkich wobec prawa (art. 32 ust. 1 K) a równość praw, wyraża zasadę równości wobec prawa, która oznacza, iż wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze państwowe zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. 7. równość praw kobiet i mężczyzn – art. 33 K, 8. obywatelstwo – nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Nie można go utracić , chyba że sami się go zrzekniemy. 9. ochrona obywatela polskiego podczas pobytu za granicą – art. 36 K, 10. wolności i prawa osobiste: prawo do ochrony życia – zakaz poddawania eksperymentom bez dobrowolnie wyrażonej zgody – art. 39 K; rozwinięciem w zakresie eksperymentu medycznego jest regulacja zawarta w ustawie o zawodzie lekarza – eksperyment medyczny może być eksperymentem leczniczym lub badawczym; eksperyment leczniczy – wprowadzenie przez lekarza nowych lub tylko częściowo wypróbowanych metod diagnostycznych, leczniczych lub profilaktycznych w celu osiągnięcia bezpośredniej korzyści dla zdrowia osoby leczonej (może być przeprowadzany jeżeli dotychczas stosowane metody nie są skuteczne lub są niewystarczająco skuteczne); eksperyment badawczy – w celu rozszerzenia wiedzy medycznej, może być przeprowadzany na osobach chorych i zdrowych (dopuszczalny, gdy uczestnictwo w nim nie jest związane z ryzykiem albo ryzyko jest niewielkie i nie pozostaje w dysproporcji do możliwych pozytywnych rezultatów takiego eksperymentu); wymagana zgoda pisemna lub złożona ustnie w obecności dwóch świadków, małoletni – może uczestniczyć za pisemną zgodą przedstawiciela ustawowego, a gdy ukończył 16 r. ż. także za jego zgoda, zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania – art. 40 K, art. 2 KEOPC, nietykalność osobista i wolność osobista, prawo do bezpieczeństwa osobistego – art. 41 K; zakaz pozbawiania wolności bez wyroku sądowego, habeas corpus, nakaz humanitarnego traktowania osoby pozbawionej wolności, odszkodowanie dla osób bezprawnie pozbawionych wolności; por. art. 5 KEOPC, odpowiedzialność karna – art. 42 K, art. 7 KEOPC, brak przedawnienia zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości – art. 43 K – oraz zawieszenie biegu przedawnienia przestępstw nie ściganych z przyczyn politycznych – art. 44, prawo do sądu – art. 45 K, art. 6 KEOPC, dopuszczalność przepadku rzeczy w przypadkach wskazanych w ustawie i tylko na podstawie orzeczenia sądu – art. 46 K, prawo do prywatności – art. 47 K, art. 8 KEOPC, prawo do wychowania dzieci zgodnie z przekonaniami – art. 48 K, wolność komunikowania się i ochrona tajemnicy komunikowania się – art. 49 K, nienaruszalność mieszkania – art. 50 K, zbieranie informacji – każdy ma prawo do ochrony dotyczących go informacji, przetwarzanie danych osobowych – ze względu na dobro publiczne, dobro osoby, której dane dotyczą lub dobro osób trzecich; zakres dopuszczalności przetwarzania danych określa ustawa, ustawę stosuje się do organów państwowych, organów samorządu terytorialnego, do państwowych i komunalnych jednostek organizacyjnych, podmiotów realizujących zadania publiczne, a także przetwarzających dane w związku z działalnością zarobkową, zawodową, dla realizacji celów statutowych, dane osobowe – wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej (art. 6 ust. 1 ODO), osoba możliwa do zidentyfikowania – osoba, której tożsamość można określić bezpośrednio lub pośrednio, zwłaszcza poprzez powołanie się na numer identyfikacyjny, jeden lub kilka specyficznych czynników określających jej cechy fizyczne, fizjologiczne, umysłowe, ekonomiczne, kulturowe lub społeczne, chyba że wymagałoby to nadmiernych kosztów, czasu lub działań (art. 6 ust. 2 i 3 ODO), zbiór danych – zestaw danych, posiadający strukturę, dostępny według określonych kryteriów (art. 7 pkt 1 ODO), przetwarzanie danych – jakiekolwiek operacje wykonywane na danych osobowych, takie jak zbieranie, utrwalanie, przechowywanie, opracowywanie, zmienianie, udostępnianie i usuwanie (art. 7 pkt 2 ODO), administrator danych – organ, jednostka organizacyjna, podmiot lub osoba, decydująca o celach i środkach przetwarzania danych osobowych (art. 7 pkt 4 ODO), odbiorca danych – każdy, komu udostępnia się dane oprócz np. osoby, której dane dotyczą, osoby upoważnionej do przetwarzania danych (art. 7 pkt 6 ODO), Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych – organ powołany do ochrony danych osobowych, Generalnym Inspektorem może być osoba spełniająca warunki wskazane w ustawie (obywatelstwo polskie, stałe zamieszkanie w RP, autorytet moralny, wyższe wykształcenie prawnicze i doświadczenie zawodowe, nie karany); wybór i odwołanie – Sejm za zgodą Senatu; kadencja – 4 lata, maksymalnie dwie kadencje; wygaśnięcie kadencji Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych – śmierć, odwołanie (gdy zrzekł się stanowiska, stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków, sprzeniewierzył się ślubowaniu, został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo), utrata obywatelstwa polskiego; zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych, prowadzenia działalności nie dającej się pogodzić z godnością urzędu, zajmowania stanowiska i wykonywania innych zajęć zawodowych, za wyjątkiem zajmowania stanowiska profesora szkoły wyższej; immunitet formalny – 19 odpowiedzialność lub pozbawienie wolności za zgodą Sejmu; zadania – kontrola przetwarzania danych osobowych, wydawanie decyzji administracyjnych, prowadzenie rejestru zbiorów danych, opiniowanie ustaw i rozporządzeń dotyczących ochrony danych osobowych; zastępca Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych – powoływany na wniosek Generalnego Inspektora przez Marszałka Sejmu; Generalny Inspektor wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (art. 8 – 13 ODO), uprawnienia kontrolne Generalnego Inspektora, jego zastępcy, uprawnionych pracowników Biura – wstęp na teren kontrolowanych jednostek, możliwość żądania wyjaśnień i przesłuchiwania osób, wgląd do dokumentów, przeprowadzanie oględzin, zalecanie sporządzania ekspertyz i opinii; sporządzanie protokołu pokontrolnego, w razie stwierdzenia naruszenia prawa -wystąpienie do Generalnego Inspektora o zastosowanie środków przewidzianych w ustawie (usunięcie uchybień, uzupełnienie, uaktualnienie, sprostowanie, udostępnienie lub nieudostępnienie danych osobowych, zastosowanie dodatkowych środków w celu zabezpieczenia danych, wstrzymanie przekazywania danych do państwa trzeciego, zabezpieczenie danych lub przekazanie innym podmiotom, usunięcie danych osobowych); w razie stwierdzenia popełnienia przestępstwa Generalny Inspektor kieruje do organów ścigania zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa; możliwość odwołania się od decyzji pokontrolnych do Generalnego Inspektora, Generalny Inspektor składa Sejmowi raz w roku sprawozdanie ze swojej działalności, zasady przetwarzania danych osobowych – konieczność wyrażania zgody na przetwarzanie danych osobowych, administrator danych obowiązany jest do poinformowania o adresie swojej siedziby, celu zbierania danych, prawie dostępu do danych, dochowania staranności w celu zabezpieczenia przestrzegania prawa, ochrony danych, zakaz przetwarzania danych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, danych o kodzie genetycznym, stanie zdrowia, nałogach lub życiu seksualnym, dotyczących skazań, orzeczeń o ukaraniu, mandatów karnych, innych orzeczeń (wyjątki np. osoba wyrazi zgodę, przepis szczególny zezwala); odmowa dostępu do danych – ze względu na ochronę tajemnicy państwa, obronności lub bezpieczeństwa państwa, życia i zdrowia ludzi lub bezpieczeństwa i porządku publicznego, zagrożenie dla interesu gospodarczego lub finansowego państwa, naruszenie dóbr osobistych osób, których dane dotyczą (rozdział 3 ODO), prawa osoby, której dane dotyczą – prawo do kontroli przetwarzanych danych, możliwość żądania informacji o danych, sprostowania, uaktualnienia, sprostowania danych, wstrzymania ich przetwarzania lub ich usunięcia; na wniosek osoby zainteresowanej administrator zobowiązany jest ją poinformować w ciągu 30 dni o przysługujących prawach (rozdział 4 ODO), zabezpieczenie danych osobowych – przy pomocy środków technicznych i organizacyjnych, w celu zabezpieczenia przed ich udostępnieniem osobom nieupoważnionym, zabraniem przez osobę nieuprawnioną, przetwarzaniem z naruszeniem ustawy oraz zmianą, utratą, uszkodzeniem lub zniszczeniem; administrator obowiązany jest do prowadzenia ewidencji osób upoważnionych do ich przetwarzania (rozdział 5 ODO), obowiązek zarejestrowania zbioru danych – rejestr zbiorów danych prowadzi Generalny Inspektor; administrator składa wniosek o wpis do rejestru wraz z oznaczeniem podmiotu prowadzącego zbiór i adresem jego siedziby, podaniem celu przetwarzania danych, opisem kategorii osób, których dane dotyczą, sposobu zbierania oraz udostępniania danych, informacji o odbiorcach lub kategoriach odbiorców, którym dane mogą być przekazywane, podanie informacji o sposobie spełniania warunków technicznych i organizacyjnych oraz ewentualnym przekazywaniu danych do państwa trzeciego; rejestr jest jawny; odmowa rejestracji zbioru – brak spełnienia przez administratora wymogów ustawowych, naruszenie zasad przetwarzania danych, niedostosowanie urządzeń i systemów informatycznych służących przetwarzaniu danych; wykreślenie z rejestru – zaprzestanie przetwarzania danych, dokonanie rejestracji z naruszeniem prawa (rozdział 6 ODO), przekazywanie danych osobowych do państwa trzeciego – państwo, do którego są przekazywane dane powinno zapewniać co najmniej taki sam poziom ochrony jak RP; jeżeli państwo, do którego mają być przekazane dane nie zapewnia takiego poziomu ochrony zgodę na przekazanie danych wydaje Generalny Inspektor (rozdział 7 ODO), swoboda poruszania się – art. 52 K, wolność sumienia i religii/wyznania – art. 53 K, art. 9 EKOPC, ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (GWSW): każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii – art. 53 ust 1 K; RP zapewnia każdemu obywatelowi wolność sumienia i wyznania – art. 1 ust. 1 GWSW, wolność religii obejmuje – wolność wyznania lub przyjmowania religii, uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie swojej religii poprzez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie, posiadanie świątyń i innych miejsc kultu (art. 53 ust. 2 K); por. wolność sumienia i wyznania obejmuje – swobodę wyboru religii lub przekonań oraz wyrażania ich indywidualnie lub zbiorowo, prywatnie lub publicznie (art. 1 ust. 2 GWSW), obywatele wierzący wszystkich wyznań i niewierzący mają równe prawa (art. 1 ust. 3 GWSW), korzystanie z wolności sumienia i wyznania (art. 2 GWSW) m.in. możliwość tworzenia wspólnot religijnych zwanych „kościołami i innymi związkami wyznaniowymi”, uczestniczenia w czynnościach i obrzędach religijnych, głoszenia swojej religii lub przekonań, wychowania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami, zachowania milczenia w sprawach swojej religii i przekonań, wytwarzanie i nabywanie przedmiotów potrzebnych do celów kultu i praktyk religijnych, wybrania stanu duchownego lub zakonnego, zakaz dyskryminacji i uprzywilejowania z powodu religii lub przekonań (art. 6 GWSW), cudzoziemcy – możliwość korzystania z wolności sumienia i wyznania na równi z obywatelami polskimi, rozdzielenie państwa i kościołów (art. 25 ust. 3 K, art. 9 ust. 2 pkt 1 GWSW) 20 równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych (art. 25 ust. 1 K, art. 9 ust. 2 pkt 3 GWSW), RP – państwo świeckie, neutralne w sprawach religii i przekonań (art. 10 GWSW) – neutralność światopoglądowa państwa, niezależność kościołów i związków wyznaniowych od państwa (art. 11 GWSW), kościoły i związki wyznaniowe mają możliwość kierowania do Trybunału Konstytucyjnego wniosków, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania (art. 191 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 191 ust. 2 K, art. 11 ust. 3 GWSW), duchowni i osoby zakonne korzystają z praw i wolności oraz podlegają obowiązkom na równi z wszystkimi obywatelami, wyjątek – zwolnienie na mocy innych ustaw (art. 12 GWSW), podatki – kościoły i inne związki wyznaniowe podlegają ogólnie obowiązującym przepisom podatkowym; zwolnienia – osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych zwolnione są z opodatkowania przychodów ze swojej działalności niegospodarczej, zwolnione są z opodatkowania nieruchomości przeznaczonych na cele niemieszkalne, poza nieruchomościami przeznaczonymi na wykonywanie działalności gospodarczej, zwolnienie z cła za towary przeznaczone na cele charytatywno – opiekuńcze, oświatowo – wychowawcze, o charakterze kulturalnym, na cele kultu (art. 13 GWSW), kościoły i związki wyznaniowe mają obowiązek informowania ministra właściwego do spraw religii o sposobie organizacji, zmianie siedziby, objęciu stanowiska we władzach przez cudzoziemca (art. 14 GWSW), kościoły i związki wyznaniowe współdziałają z państwem w zachowaniu pokoju, rozwoju kraju, zwalczaniu patologii społecznych (art. 16 GWSW), działalność kościołów i związków wyznaniowych – wypełniając swoje funkcje kościoły i związki wyznaniowe mogą m. in.: określać doktrynę religijną, dogmaty, zasady wiary i liturgię, organizować i publicznie sprawować kult, udzielać posług religijnych, ustanawiać, kształcić i zatrudniać duchownych, zbierać składki, otrzymywać darowizny, spadki i inne świadczenia, nauczać religii i głosić ją, korzystać ze środków masowego komunikowania, prowadzić działalność oświatowo – wychowawczą i charytatywno – opiekuńczą, tworzyć i prowadzić zakony oraz diakonaty, należeć do międzynarodowych organizacji wyznaniowych i międzywyznaniowych, mają prawo posiadania cmentarzy grzebalnych, możliwość nauczania religii w punktach katechetycznych znajdujących się w kościołach, domach modlitw i innych pomieszczeniach udostępnionych na ten cel przez osobę uprawnioną do dysponowania nimi, możliwość zakładania i prowadzenia szkół i przedszkoli, możliwość zakładania religijnych instytutów naukowych i naukowo – dydaktycznych, możliwość prowadzenia działalności wydawniczej (wydawanie prasy, książek, druków), możliwość prowadzenia działalności kulturalnej i dydaktycznej; działalność kościołów i związków wyznaniowych nie może naruszać przepisów chroniących bezpieczeństwo publiczne, porządek, zdrowie lub moralność publiczną, władzę rodzicielską, podstawowe prawa i wolności innych osób, (dział II rozdział 2), w sprawach majątkowych kościoły i związki wyznaniowe działają poprzez swoje osoby prawne (art. 28 GWSW), rejestracja kościołów i związków wyznaniowych (dział III) – prawo wpisu do rejestru prowadzonego przez ministra właściwego do spraw wyznań (obecnie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji); prawo wniesienia wniosku – przysługuje co najmniej 100 obywatelom polskim, mającym pełną zdolność do czynności prawnych; wnioskodawcy mogą wybrać spośród siebie co najmniej pięcioosobowy komitet założycielski; wniosek powinien zawierać – listę wnioskodawców z ich danymi, informację o formach życia religijnego i metodach działania kościoła lub związku wyznaniowego na terytorium RP, adres siedziby kościoła lub związku wyznaniowego, statut (wymogi art. 32 ust. 2 GWSW- nazwa, teren działania, siedziba władz, cele działalności oraz formy i zasady ich realizacji, organy oraz sposób ich powoływania, odwoływania, zakres kompetencji, tryb podejmowania decyzji, źródła finansowania działalności, tryb dokonywania zmian statutu, sposób reprezentowania na zewnątrz i zaciągania zobowiązań majątkowych, sposób nabywania i utraty członkostwa, prawa i obowiązki członków, sposób powoływania, odwoływania i kompetencje duchownych, sposób rozwiązania kościoła lub związku wyznaniowego); w trakcie postępowania organ rejestrowy może żądać od wnioskodawców wyjaśnień treści wniosku, wezwać do uzupełnienia braków pod rygorem odmowy wpisu do rejestru; decyzja o wpisie do rejestru; odmowa wpisu – wniosek zawiera postanowienia sprzeczne z przepisami ustaw chroniących bezpieczeństwo i porządek publiczny, zdrowie, moralność publiczną, władzę rodzicielską, podstawowe prawa i wolności innych osób; decyzja o wpisie powinna być wydana w ciągu 3 miesięcy od zgłoszenia; z chwilą wpisu do rejestru kościół lub związek wyznaniowy uzyskuje osobowość prawną, korzysta ze wszystkich uprawnień i podlega obowiązkom ustawowym; zmiany statutu dokonuje się w trybie obowiązującym przy ich rejestracji; organ rejestrowy może domagać się aktualizacji pozostałych danych; wykreślenie z rejestru – sytuacja prawna i majątkowa kościoła lub związku wyznaniowego została uregulowana w odrębnej ustawie, zaprzestanie działalności, utrata cech warunkujących uzyskanie wpisu, sąd okręgowy stwierdził w wyroku, że działalność kościoła lub związku wyznaniowego narusza prawo lub postanowienia statutu (postępowanie na wniosek organu rejestrowego lub prokuratora); wykreślenie na podstawie decyzji organu rejestrowego, regulacji rozdziału 2 i działu III ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania nie stosuje się do kościołów i innych związków wyznaniowych, których sytuacja uregulowana jest odrębnymi przepisami, 11. - zakaz ekstradycji obywatela polskiego – art. 55 K, prawo do azylu – art. 56 K. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – Rzym 4 listopada 1950 r.: prawo do życia – art. 2, zakaz tortur – art. 3, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej – art. 4, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego – art. 5, prawo do rzetelnego procesu sądowego – art. 6, 21 zakaz karania bez podstawy prawnej – art. 7, prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego – art. 8, wolność myśli, sumienia i wyznania – art. 9, wolność wyrażania opinii – art. 10, wolność zgromadzania się i stowarzyszania – art. 11, prawo do zawarcia małżeństwa – art. 12, prawo do skutecznego środka odwoławczego – 13, zakaz dyskryminacji – art. 14, uchylanie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego – art. 15, ograniczenie działalności politycznej cudzoziemców – art. 16, zakaz nadużycia prawa – art. 17, granice stosowania ograniczeń praw – art. 18, Europejski Trybunał Praw Człowieka – cel utworzenia – zapewnienie przestrzegania Konwencji; skład – ilość sędziów odpowiada liczbie umawiających się stron; wybór sędziów – Zgromadzenie Parlamentarne; kadencja – 6 lat; mogą być wybierani ponownie; dopuszczalność skargi do Trybunału – po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych 14. Wolności prawa i obowiązki człowieka i obywatela w polskiej Konstytucji. Założenia Systematyka, charakterystyka normowania wolności i praw oraz środki ich ochrony Poza zasadami ogólnymi ( zgrupowanymi w 8 artykułach ) Konstytucja zawiera 39 dalszych artykułów formujących katalog praw i wolności. Swobody osobiste – następujące prawa i wolności: a. prawo każdego człowieka do ochrony życia b. zakaz stosowania tortur, okrutnego i poniżającego traktowania lub karania, zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez zgody zainteresowanej osoby c. prawo do nietykalności osobistej i gwarancje bezpieczeństwa osobistego: a) zakaz bezprawnego pozbawienia wolności, zasada sądowej kontroli pozbawienia wolności, uprawnienia osoby pozbawionej wolności b) zasada nullum crimen sine lege i domniemanie niewinności d. prawo do obrony i obrońcy z wyboru lub urzędu e. prawo do rzetelnego sądu – niezależnego, bezstronnego i niezawisłego działającego bez nieuzasadnionej zwłoki, jawnie; zasada, że orzeczenie w I instancji każda ze stron może zaskarżyć f. prawo do ochrony prywatności, w tym: tajemnica korespondencji, nienaruszalność mieszkania, których ograniczenia mogą nastąpić tylko z przyczyn i na warunkach określonych ustawą; prawo każdego do zachowania w tajemnicy informacji dotyczących jego osoby, wskazanie granic zbierania przez władze publiczne informacji o obywatelach oraz zasada ustawowego określenia zasad i trybu gromadzenia informacji; g. wolność wyboru miejsca pobytu i zamieszkania oraz wyjazdu i powrotu do kraju h. wolność sumienia i religii i. wolność komunikowania się, tzn. wolność pozyskiwania rozpowszechniania informacji oraz wyrażania swoich poglądów, zakaz koncesjonowania wydawnictw i zakaz cenzury prewencyjnej j. wolność twórczości artystycznej i badań naukowych, wolność nauczania; k. zakaz ekstradycji obywateli polskich oraz osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa politycznego bez użycia siły l. prawo azylu Jako prawa i wolności polityczne Konstytucja uznaje: 1) wolność zgromadzeń 2) wolność zrzeszania się 3) prawo do uczestnictwa w życiu publicznym a) prawo wyborcze b) prawo obywateli do dostępu do służby publicznej na zasadach równości c) prawo do informacji o działalności władz i instytucji publicznych d) prawo inicjatywy ustawodawczej i udziału w referendum 4) prawo do składania petycji, wniosków oraz skarg zbiorowych i indywidualnych do organów publicznych Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne to: 1) prawo do ochrony własności i prawo dziedziczenia 2) swoboda działalności gospodarczej 3) wolność wyboru zawodu i miejsca pracy, zakaz pracy przymusowej, obowiązek prowadzenia przez państwo polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia, zasada ochrony przez państwo i jego nadzoru nad warunkami jej wykonywania, ustawowe określenie minimalnego wynagrodzenia 4) prawo do ochrony warunków pracy oraz ustawowego określenia dni wolnych od pracy, płatnego urlopu, maksymalnych norm czasu pracy 5) prawo do nauki: bezpłatne nauczanie w szkołach publicznych z możliwością ustawowego wprowadzenia opłat za naukę w publicznych szkolach wyższych, wolność nauczania i tworzenia szkół niepublicznych, autonomia wyższych uczelni 6) prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy – w zakresie i formach określonych przez ustawy 7) prawo do opieki zdrowotnej świadczonej przez publiczną służbę zdrowia – na zasadach określonych ustawą, obowiązek władz publicznych zapewnienia opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom w podeszłym wieku i niepełnosprawnym 22 8) obowiązek państwa zapewnienia prawnej ochrony rodziny i praw dziecka 9) obowiązek państwa tworzenia warunków bezpieczeństwa ekologicznego i obowiązek ochrony środowiska przez władze publiczne 10) obowiązek władz publicznych ochrony, w zakresie określonym ustawami, konsumentów, użytkowników i najemców przed praktykami zagrażającymi ich zdrowiu i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi Podstawowe obowiązki W polskiej ustawie zasadniczej obowiązki jednostki znajdują się w jednym rozdziale z prawami i wolnościami. Ustrojodawca wyraża w ten sposób ważką ideę integralności wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela. Bez niej nieograniczona wolność jednostki ( od państwa, od norm społecznych ) naruszać może porządek zbiorowości, indywidualną wolność innych, a przez to godzić w dobro wspólne. Ideologiczny aspekt Konstytucji znajduje swe odbicie w zakresie kreowanych obowiązków podstawowych. Wypływają one z dwóch generalnych zobowiązań, będących konsekwencją ograniczonego, politycznego władztwa państwa wobec obywatela oraz jego emocjonalnego związku z własnym państwem: a. do posłuszeństwa: a) dla porządku prawnego, którego konstytucjonalność i legalna jednostka może kwestionować na drodze prawnej, natomiast nie może sprzeciwiać się prawu, kierując się przekonaniami bądź normami religijnymi b) dla ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych b. do wierności wobec Ojczyzny – państwa. Konstytucyjny katalog obejmuje 6 obowiązków. Powinność przestrzegania prawa ( art. 83) jest normą nadającą się do bezpośredniego stosowania, 5 pozostałych wymaga do ich egzekwowania regulacji ustawowej, która stanowi wyłączną podstawę nakładania wszelkich, nie tylko konstytucyjnych, obowiązków. Obowiązki: wierności RP i troski o dobro wspólne oraz dbałości o stan środowiska tylko częściowo mogą zostać skonkretyzowane prawnie – posłużenie się pojęciami: „wierności”, „troski”, i „dbałości” wskazuje, że części tych zobowiązań ma wymiar wyłącznie moralny. Umieszczenie ich w Konstytucji podkreśla ich znaczenie dla realizacji dobra wspólnego. Zakres podmiotowy obowiązków jest zróżnicowany. Konstytucyjność i legalność oraz zakres ograniczeń wolności i praw jednostki przez normy konkretyzujące obowiązki konstytucyjne podlegają kontroli za pośrednictwem indywidualnej skargi konstytucyjnej ( art. 79 ). 15. Konstytucyjny system źródeł prawa. Źródła prawa – są to fakty tworzące prawo ( prawotwórcze ) np. uchwalenie ustawy. Źródłami poznania prawa są wszelkiego rodzaju dokumenty lub inne formy przekazu z których poznaje się treść norm prawnych pn. dokument, dziennik ustaw, nośniki informacji, itp. Termin źródła prawa oznacza akt prawny ustanawiający normy obowiązującego prawa. Źródło prawa powszechnie obowiązującego w RP są: a) Konstytucja – jako ustawa zasadnicza (art.87) b) ustawy c) ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia – w przypadku kolizji ratyfikowanej umowy międzynarodowej z ustawą umowy międzynarodowe mają pierwszeństwo przed ustawą. d) akty prawa miejscowego – na obszarze działania organów , które je ustanowiły e) uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty – wydawane na podstawie ustawy, podlegają kontroli co do zgodności z obowiązującym prawem ?????? Podstawowym źródłem prawa konstytucyjnego jest sama Konstytucja jako ustawa zasadnicza System źródeł prawa w naszej konstytucji ma charakter zamknięty. prawa czyli taki system który został ukształtowany stosownie do zasad konstytucyjnych i który wyklucza dowolność jego uzupełniania formami konstytucjonalne nieprzewidzianymi. System źródeł prawa. Zasadnicze znaczenia ma zasada hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa – polega ona na konstytucyjnym obowiązku niższych organów do stanowienia aktów prawnych mających służyć realizacji norm, aktów wyższego stopnia.. W praktyce obserwuje się ,że normy wyższej rangi mają charakter bardziej ogólny , podczas gdy normy niższej rangi służą ich konkretyzacji. Zasada ta oznacza także zakaz tworzenia aktów sprzecznych co do treści i trybu ich stanowienia z aktami organów wyższego szczebla. Zasada nadrzędności konstytucji – wszystkie akty prawne muszą być zgodne z konst. 23 16. System organów państwowych w świetle Konstytucji Wstęp do konstytucji RP podkreśla, iż Ustawa zasadnicza została ustanowiona jako „prawa podstawowe dla państwa, oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot”. 1. Pojęcie systemu organów państwowych” Przez „aparat państwowy” należy rozumieć zespół ludzi w szczególny sposób zorganizowany, działający na podstawie prawa, powołany do realizacji władzy państwowej i w tym celu wyposażony w prawo stosowania przymusu państwowego. Organ państwowy jest to część składowa aparatu państwowego, jego wyodrębniony element, różniący się od innych zakresem kompetencji, swoistą budową i trybem działania. System organów państwowych – pojęcie to pozostaje w związku z budową mechanizmu państwowego, jest to, bowiem całokształt cech określających budowę aparatu państwowego. Są to reguły określające jego budowę, formy organizacyjne org. państwowych i wzajemny ich stosunek do siebie 2.Czynniki wyznaczające kształt systemu organów państwowych. Można wskazać bezpośredni wpływ następujących zasad ustroju politycznego na demokratyczny charakter systemu organów. Wpływ taki wywierają następujące zasady: 1) suwerenności narodu, 2) podziału władzy, 3) demokratycznego państwa prawnego, 4) systemu przedstawicielskiego, 5) rządów parlamentarnych. Możemy wyróżnić systemy: - parlamentarno – gabinetowy ( Polska) - prezydencki - półprezydencki (Francji) - komitetowy (Szwajcaria) System parlamentarno- gabinetowy charakteryzuje szczególny układ stosunków wzajemnych między parlamentem, głową państwa i rządem, a wyraża się w ty, że rząd powołany przez głowę państwa musi cieszyć się poparciem parlamentu. Inne cechy charakterystyczne : a) dualizm egzekutywy ( władzy wykonawczej), gdzie obok głowy państwa funkcjonuje rząd z premierem na czele; b) pozycję głowy państwa cechuje neutralność polityczna, gdyż organ ten nie odpowiada politycznie przed parlamentem, nie może, więc być odwołany. c) rząd może istnieć i funkcjonować tylko wówczas, gdy posiada poparcie parlamentu w postaci wyrażonego mu wotum zaufania; d) rząd ponosi odpowiedzialność solidarną przed parlamentem za swą działalność i może być odwołany. odpowiedzialność indywidualna członków rządu; e) z istnieniem tego systemu nierozerwalnie wiąże się występowanie opozycji parlamentarnej. Określając system organów państwowych Konstytucja RP przyjmuje za punkt wyjścia trójpodział władzy i zarazem wyróżnienie trzech zasadniczych funkcji państwa, jakimi są: stanowienie prawa – organy ustawodawcze jego wykonywanie – organy wykonawcze rozstrzyganie sporów prawnych – sądy i trybunały W oparciu o postanowienia Konstytucji, można wyodrębnić czwartą grupę organów państwowych - organy kontroli państwowej i ochrony prawa. Warunkiem pozwalającym na wyodrębnienie wskazanych czterech grup organów są: zasady ich organizacji, tryb funkcjonowania, struktura wewnętrzna, a także charakter stosunków występujących między tymi organami. Wymienione grupy organów obejmują organy państwowe, które można określić jako samoistne. Nazwa ta obejmuje organy działające bezpośrednio w imieniu państwa, realizujące jego funkcje i zadania, które podstawy prawne swego istnienia mają w Konstytucji lub w ustawach. Dysponują one kompetencjami o charakterze władczym. Organy niesamoistne, które funkcjonują wewnątrz organów samoistnych, działają w ich imieniu i spełniają zadania pomocnicze, z stąd pozbawione są kompetencji władczych. 24 Określając system organów państwa Konstytucji reguluje; zasady organizacji, funkcjonowania i stosunki wzajemne występujące między tymi organami, ustalając katalog organów uznane za podstawowe, a więc takie, których byt zapewnia Ustawa zasadnicza. Organy ustawodawcze Organy władzy ustawodawczej, a więc Sejm i Senat (art.95) realizują szerszy zakres kompetencji: stanowienia norm prawnych zajmujących wysoką rangę w systemie źródeł prawa. uprawnienia kreacyjne obejmujące powołanie i odwoływanie konstytucyjnie wskazanych centralnych organów państwa, mają prawo kontroli wykonywania ustaw a Sejm dysponuje prawem kontroli rządu i ministrów. Może on stosować środki odpowiedzialności parlamentarnej zarówno w stosunku do rządu ( odpowiedzialność solidarna – art. 158), jaki i jego członków (odpowiedzialność indywidualna- art.159). Sejm ma także prawo stawiania członków Rady Ministrów w stan oskarżenia przed Trybunałem stanu (art. 156), Zgromadzenie Narodowe uchwałę taką może podjąć w stosunku do Prezydenta RP – odpowiedzialność konstytucyjna ( art.. 145). Organy wykonawcze W grupie tej Konstytucji wymienia: Prezydenta RP Radę Ministrów (art.10 ust. 2), zaś Rozdział VI wymienia dalsze elementy składowe, do których należą: Prezes Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawach komitetów (art.147), a także wojewodowie (art. 152 ust. 1). Działalność administracyjna (wykonawcza) nakłada na Radę Ministrów szereg obowiązków wobec parlamentu. składanie informacji i sprawozdań z działalności rządu, w pierwszy rzędzie sprawozdań z wykonania ustawy budżetowej, stanowienia aktów prawnych wykonawczych. Organy administracji rządowej są zbudowane na zasadzie hierarchicznego podporządkowania, stąd Konstytucja określa uprawnienia nadzorczo-kontrolne i koordynacyjne Rady Ministrów oraz Prezesa Rady Ministrów wobec podporządkowanego im aparatu administracji rządowej Sądy i Trybunały Zgodnie z art. 173 sądy i trybunały stanowią odrębną władzę, niezależną od innych władz w państwie. Natomiast art. 175 stanowi, że wymiar sprawiedliwości w RP sprawują sądy ( Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe). Trybunały stanowią rodzaj sądownictwa szczególnego. Trybunał Konstytucyjny otrzymał ważne zadania w zakresie chronienia nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa. Trybunał Stanu orzeka w sprawach o naruszenie Konstytucji lub ustaw przez osoby zajmujące kierownicze stanowiska w państwie a także przez posłów i senatorów. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa Wyspecjalizowanym organem kontrolnym, mającym już wieloletnią tradycję w strukturze aparatu państwowego w Polsce jest Najwyższa Izba Kontroli. NIK zawsze funkcjonował w Polsce jako organ niezależny od rządu podlegający Sejmowi, kontrolujący jednostki organizacyjne z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. Samorząd W wykonywaniu zadań publicznych działają jako organy realizujące zadania własne lub zlecone przez państwo. Konstytucja, nie reguluje kwestii struktury tych organów samorządu, tak, gdy chodzi o organy stanowiące, jak i wykonawcze. Odsyła w tej materii do ustaw. System wyborczy ( nie za bardzo wiem co z tym systemem zrobić) Charakter przedstawicielski mają sejm i senat, na co wskazują chociażby przepisy art. 104 i 108 Konstytucji – „Posłowie są przedstawicielami Narodu”. Organem przedstawicielskim nie jest Prezydent, jak kolwiek jego legitymacja prawna i polityczna do piastowania urzędu, z uwagi na fakt jego obsadzania w drodze wyborów powszechnych jest podobna jak w przypadku posłów i senatorów – przedstawicieli Narodu. Wymienione akty prawne oraz towarzyszące im akty wykonawcze składają się na pojęcie „prawa wyborczego” w znaczeniu przedmiotowym. Zawierają one, bowiem całokształt norm prawnych obowiązujących w państwie i regulujących tryb wyboru organów przedstawicielskich. W znaczeniu podmiotowym, prawo wyborcze to określone w przepisach obowiązującego prawa uprawnienia ogółu obywateli do udziału w wyborach do organów przedstawicielskich. „System wyborczy”. Powszechnie rozumiany jest on jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym a także nie mających charakteru prawnego, stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich. System wyborczy sensu largo oznacza ogół zasad dotyczących trybu przygotowania i przeprowadzania wyborów tworza zasad podziału mandatów, a jako zasady ustalania wyników wyborów funkcjonuje w znaczeniu sensu stricto. 25 17. Konstytucyjne zasady prawa wyborczego w Polsce Wg Konstytucji wybory są: Sejm Powszechne Równe Bezpośrednie Proporcjonalne Odbywają się w głosowaniu tajnym Senat Powszechne -------------- Bezpośrednie --------------- Odbywają się w głosowaniu tajnym Ordynacja wyborcza do Senatu poszerza konstytucyjny katalog zasad wyborczych o zasadę większości, według której dochodzi do podziału mandatów w okręgach wyborczych. Prezydent Powszechnych Równych Bezpośrednich ……………… W głosowaniu tajnym Bezwzględną większością ważnie oddanych głosów Chociaż konstytucja w katalogu zasad prawa wyborczego do organów przedstawicielskich i na urząd prezydenta nie wymienia zasady wolnych wyborów a jest ona przecież wyraźnie dostrzegana w nauce prawa konstytucyjnego. W takim sensie zasada ta jest kształtowana przez zasady demokratycznego państwa prawnego, pluralizmu politycznego, wolności słowa, wolności zgromadzeń. Na jej treść składają się w szczególności: demokratyczne procedury wysuwania kandydatów w wyborach, wolność prowadzenia kampanii wyborczej, równość szans w wyborach, bezstronność organów przeprowadzających wybory. Zasada powszechności Określa krąg obywateli, którzy spełniają określone ustawą warunki mają prawo wybierania i być wybieranymi do organów przedstawicielskich (czynne i bierne pr. wyborcze). Współcześnie za uzasadnione w demokratycznych państwach uznaje się jedynie stosowanie wymogów - obywatelstwa i wieku. Art. 62 Konstytucji stanowi, że prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do samorządu terytorialnegoczynne prawo wyborcze ma : obywatel polski jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu na podstawie art. 99 Konstytucji przysługuje: a) obywatelowi polskiemu, b)mającemu pr. wybierania, c) który najpóźniej w dniu wyborów ukończy 21 lat – w wyborach do Sejmu 30 lat- w wyborach do Senatu. Doszło, więc do zróżnicowania granicy wieku. W wyborach prezydenckich prawo wyborcze przysługuje: a) obywatelowi polskiemu, b) który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat c) korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu (art.. 127 konst.) Pozbawione prawa wybierania i prawa bycia wybieranymi są osoby, które: prawomocnym orzeczeniem sądu zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego prawomocnym orzeczeniem sądu zostały pozbawione praw publicznych orzeczeniem trybunału Stanu zostały pozbawione praw wyborczych. Faktyczna możliwość głosowania w danym obwodzie uzależniona jest od umieszczenia wyborcy w spisie wyborców. Zasada równości Zasada równości wyborów rozumiana jest współcześnie w dwojakim znaczeniu formalnym – każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów materialnym. - związane jest z jej trzema praktycznymi elementami: 26 * jednolitą normą przedstawicielstwa, * metodą wyznaczania okręgów wyborczych * systemem wyborczym. Obowiązująca konstytucja ustanawia zasadę równości w wyborach do Sejmu art.96) oraz na urząd prezydenta (art.127). Rozpatrując zasadę równości wyborów zwraca się też uwagę na to, by obywatele mogli korzystać z czynnego i biernego prawa wyborczego na takich samych – równych- zasadach. Zasada bezpośrednosci Zasada bezpośredniości oznacza, że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli stąd też wybory bezpośrednie nazywane są wyborami jednostopniowymi. Polskie prawo wyborcze stanowi, że można głosować tylko osobiście. Zasada bezpośredniości jest też jedną z zasad, na których podstawie przeprowadzane są wybory do senatu. Wybierając senatorów większością głosów, wyborca, podobnie jak w wyborach do Sejmu ma możliwość poprzez postawienie odpowiedniego znaku na karcie do głosowania wyrażenia swoich preferencji, co do personalnego składu drugiej izby. Zasada tajności głosowania Zasada tajności głosowania dotyczy tylko tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego. Zasada tajności glosowania spełnia ważną funkcją gwarantowania wyborcy swobody podjęcia decyzji oraz bezpieczeństwa, że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Zasada ustalania wyników wyborów Gdy chodzi o możliwe do zastosowania podstawowe zasady ustalania wyników wyborów, możemy mieć do czynienia z zasadą wyborów większościowych albo wyborów proporcjonalnych. W Polskich prawie wyborczym podstawowe rozstrzygnięcia dotyczące stosowanych zasad ustalania wyników wyborów zawarte są w Konstytucji. W wyborach do Sejmu, na podstawie art. 96 ust. 1, ma zastosowanie zasada proporcjonalności, a w wyborach prezydenckich, stosownie do art. 127 ust.4 , zasada bezwzględnej większości. Konstytucja nie rozstrzyga natomiast zasady ustalania wyników głosowania w wyborach do Senatu. Czyni to obowiązująca ordynacja wyborcza, przewidując w art.2 stosowanie zasady większości. 18. Tryb przeprowadzania wyborów w Polsce Zarządzanie wyborów i kalendarz wyborczy Termin wyborów wyznacza prezydent . 1. nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu 2. na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji izb. W sytuacji skrócenia kadencji Sejmu zarządzeniem Prezydenta, bądź na podstawie uchwały Sejmu, Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia skrócenia kadencji. Tryb zgłaszania kandydatów Art. 100. 1. Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy. 2. Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu. 3. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa. Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne i wyborcy. Ustawodawca stosunkowo określił próg poparcia społecznego umożliwiający rejestrowanie kandydatów i ich list przez poszczególne komitety wyborcze w wyborach do Sejmu i Senatu – warunkiem rejestracji jest 3 tys. podpisów wyborców zamieszkujących dany okręg wyborczy, popierających listę okręgową kandydatów na posłów oraz kandydata na senatora. Analizując przepis art.. 100 Konst. należy odwołać się do obowiązujących ordynacji wyborczych do sejmu i Senatu. Według art. 77 ordynacji wyborczej do Sejmu oraz art. 9 ordynacji wyborczej do Senatu prawo zgłaszania kandydatów na posłów i senatorów przysługuje: wyborcom, partiom organizacjom politycznym org. społecznym. Według ordynacji wyborczych dokonane na piśmie przez pełnomocnika komitetu wyborczego zgłoszenie listy okręgowej kandydatów na posłów powinno, co najmniej zawierać nazwę komitetu wyborczego, a w przypadku komitetu wyborczego stworzonego przez wyborców – również listę osób go tworzących w liczbie nie mniejszej niż 15 oraz nazwiska, imiona, wiek, zawód, miejsce zamieszkania kandydatów, a także w przypadku komitetu wyborczego wyborców – ich przynależności partyjną. Zgłoszenie powinno tez zawierać: a) pisemne oświadczenie każdego kandydata o zgodzie na kandydowanie z danej listy okręgowej; b) pisemne oświadczenie każdego kandydata, o którym mowa w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 11 VI 1997 r., o ujawnieniu pracy lub 27 służby w organach bezpieczeństwa państwa albo współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne. Poparcia okręgowej listy kandydatów na posłów przez 3 tys wyborców, jako warunku rejestracji listy, ordynacja do sejmu nie wymaga od: 1) komitetu wyborczego, który z zachowaniem wymienionego warunku zarejestrował listy okręgowe, w co najmniej połowie okręgów wyborczych; 2) komitetu wyborczego partii, organizacji lub koalicji wyborczej, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiły Prezydium Sejmu istnienie klubu liczącego, co najmniej 15 posłów lub, które w dniu rozwiązania Sejmu przed upływem kadencji posiadały taki klub. Stwierdzenie ważności wyborów Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy. Wyborcy przysługuje prawo zgłaszania protestu przeciwko ważności wyborów, na zasadach określonych w ustawie. Przedmiotowe ograniczenie podstaw prawnych do wniesienia protestu. uzasadniony może być jedynie protest wniesiony przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub wyboru posła lub senatora z powodu: 1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom 2) naruszenia przepisów ustawy dotyczących: a) głosowania, b) ustalenia wyników głosowania, c) ustalenia wyników wyborów. W zależności od tego czy protest dotyczy ważności wyborów w całym kraju lub popełnienia przestępstwa przeciwko wyborom, czy ważności wyborów w okręgu, legitymacja czynna do jego wniesienia przysługuje bądź każdemu wyborcy, bądź wyborcy wpisanemu do spisu wyborców w jednym z obwodów głosowania na obszarze okręgu wyborczego, którego protest dotyczy. Prawo wniesienia protestu przysługuje również pełnomocnikowi komitetu wyborczego. Protest wyborczy powiniem być wniesiony na piśmie do Sądu Najwyższego w zawitym terminie 7 dni od daty ogłoszenia wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą w dzienniku urzędowym RP „Monitor Polski” Postępowanie w sprawie kończy się wydaniem decyzji opinii dotyczącej zasadności zarzutów. Wygaśnięcie i obsadzenie mandatu w czasie kadencji Przyczyny wygaśnięcia mandatu przed upływem kadencji są wspólne dla posłów i senatorów wymieniają je w przepisach art. 131 i 19 ordynacje wyborcze do sejmu i Senatu. Wygaśnięcie mandatu następuje w razie a) odmowy złożenia ślubowania, b) utraty prawa wybieralności, c) zrzeszenia się mandatu, d) śmierci, e) złożenia nie zgodnego z prawdą oświadczenia dotyczącego pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa albo współpracy z tymi organami. f) także w razie zajmowania lub powołania na stanowisko: sędziego Trybunału Konstytucyjnego, sędziego Trybunału Stanu, sędziego Sądu Najwyższego, prezesa NIK, prezesa NBP, RPO, ambasadora oraz wojewody. mandatu posła i senatora nie można łączyć z funkcją: a) Prezesa NBP, prezesa NIK, RPO, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz Prezydenta b) oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii senatu, Kancelarii Prezydenta RP lub z zatrudnieniem w administracji rządowej, w tym że zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej, c): sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie państwowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa. Wg obowiązującej ordynacji wyborczej: a) Stwierdzenia wygaśnięcia mandatu posła przed upływem kadencji dokonuje Marszałek izby, a senatora sama izba. b) w razie wygaśnięci mandatu posła wybranego z okręgowej listy kandydatów Marszałek Sejmu postanawia o wstąpieniu na jego miejsce kolejnego kandydata z tej samej listy, który kolejno uzyskał największą liczbę głosów. W razie wygaśnięcia mandatu posła wybranego z listy ogólnopolskiej pierwszeństwo do obsadzenia mandatu wynika z kolejności umieszczenia kandydatów na liście. 19. Sejm i Senat – pozycja ustrojowa i kompetencje. Sejm i Senat pozycja ustrojowa i kompetencje 1.Są to dwa organy przedstawicielskie uznane w konstytucji jako organy sprawujące władzę ustawodawczą w Rzeczpospolitej Polskiej, 2.S.S. tworzą dwuizbową strukturę parlamentu, które to izby są od siebie niezależne 3.Jedyne organy w państwie wyposażone w kompetencje tworzenia ustaw -nie ma pozycji nadrzędnej nad pozostałymi organami państwa – ustrój Rzeczpospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Sejm -składa się z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych, tajnych, proporcjonalnych 28 -sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w tylko zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw i pośrednio wpływa na kierunek prowadzonej przez rząd polityki – tę kompetencję ma tylko Sejm Senat -składa się ze 100 posłów wybieranych w wyborach bezpośrednich, powszechnych i tajnych a)funkcje parlamentu -stanowi przepisy prawa (ustawy) powszechnie obowiązujące w każdej sprawie, nawet najistotniejszych dla państwa (zmiana Konstytucji, budżet państwa, regulacje ustroju politycznego i gospodarczego, praw i wolności obywateli) zakres ustawodawczych kompetencji - nieograniczony -nie ma pozycji nadrzędnej nad pozostałymi organami państwa – ustrój Rzeczpospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. - S podejmowanie najistotniejszych decyzji dla państwa – sprawy wojny( tylko w przypadku zbrojnej napaści na RP lub zobowiązania wspólnej obrony przeciwko agresji) i zawarcia pokoju -S podejmuje decyzję o przedłużeniu stanu wyjątkowego -S i S wyrażają uprzednią zgodę na ratyfikację przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie -S jest zawiadamiany przez Prezesa Rady Ministrów o zamiarze przedłożenia do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody ustawowej. -S i S funkcja kreacyjna –obsadzają personalnie określone organy państwowe: a) Rzecznika Praw Obywatelskich b) Rzecznika Praw Dziecka c)Prezesa Najwyższej Izby Kontroli d) Generalnego Inspektora Ochrony danych Osobowych e)Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej -S sam wybiera Przewodniczącego i członków Trybunału Stanu oraz sędziów Trybunału konstytucyjnego Prezesa Narodowego Banku Polskiego I innych -implementacja prawa unijnego Cechy niezależności od innych władz i izb od siebie samych - niezależność w decydowaniu swojej organizacji wewnętrznej i formie pracy -regulamin – normy zgodne z konstytucją, konstytucja źródłem procedur parlamentarnych -różne kompetencje -różne budżety -osobne kancelarie S i S nie mogą wspólnie odbywać posiedzeń i wspólnie podejmować decyzje ustawodawcze – wyjątek uroczystości. Sejm i Senat sprawują władzę ustawodawczą Sejm – sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów sejm skład 460 posłów wybory Powszechne, bezpośrednie Równe, proporcjonalne W głosowaniu tajnym kadencja 4 lata Funkcja Władza ustawodawcza Sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów senat 100 senatorów Powszechne, bezpośrednie W głosowaniu tajnym 4 lata Władza ustawodawcza 29 20. Status prawny posła i senatora. Nie można być równocześnie posłem i senatorem . Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa NBP, NIK, Rzecznika Obywatelskich, Rzecznika P Dziecka oraz innych wskazanych przez konstytucje oraz inne przypadki określone przez ustawę Sprawować mandatu poselskiego nie mogą: funkcjonariusze policji, służb ochrony państwa, żołnierz pozostający w służbie czynnej, urzędnik służby cywilnej, sędzia , prokurator. Posłowie są przedstawicielami Narodu - Nie wiążą ich instrukcje wyborców Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu składają przed sejmem ślubowanie. Nie złożenie takiego ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu, chyba , że sam wyrazi na to zgodę . Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej oraz tryb postępowania określa ustawa. W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku. Za naruszenie tego zakazów, poseł, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu. ( musi być ustawa na wniosek Marszałka Sejmu) 3. Status prawny posła i senatora Charakter mandatu przedstawicielskiego Ustęp art. 104 ust.1 Konst. stanowi, iż „posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców”. Przepis ten stosuje się odpowiednio do senatorów (art.108). W świetle wcześniejszych wywodów o mandacie należy stwierdzić, że ustrojodawca przyjmuje tu mandat wolny, wypływający z klasycznej konstrukcji przedstawicielstwa. Jest on: a) generalny – poseł wyraża wolę całego narodu, nie zaś wolę wyborców z okręgu wyborczego. Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora z 9 maja 1996 r. Nakazuje im wykonywać mandat „kierując się dobrem Narodu”; b) niezależny – poseł nie ma żadnych obowiązków wobec konkretnych wyborców w postaci sprawozdań lub uzgadniania z nimi swego postępowania w parlamencie, natomiast powinien informować wyborców o swojej pracy i o działalności Sejmu. Niezależność mandatu gwarantują takie instytucje, jak: immunitet parlamentarny i nietykalność osobista (art.105), incompatibilans (art.103), odrębny od niego zakaz prowadzenia działalności gospodarczej (art.107), posiadanie innych jeszcze praw i przywilejów. c) nieodwoływalny – wyborcy nie mogą cofnąć posłowi udzielonego mu pełnomocnictwa. Poseł (senator) nie jest prawnie związany programem głoszonym w toku wyborów. Nie można mu zakazać polityki sprzecznej z programem wyborczym, który był akceptowany przez obywateli w czasie wyborów. Objęcie mandatu następuje od momentu złożenia ślubowania. Konstytucja wymaga zatem, by poseł i senator przed rozpoczęciem sprawowania mandatu złożyli przed właściwą izbą uroczyste ślubowanie. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeszenie się mandatu. Niepołączalność stanowisk oraz inne gwarancje niezależności przedstawiciela W tym przypadku incopattibilitas polega na wskazaniu tych stanowisk, których zdaniem ustrojodawcy nie należy łączyć ze sprawowaniem mandatu przedstawicielskiego. Zgodnie z postanowieniami Konstytucji RP z 1997 r. Mandatu posła nie można łączyć z funkcją: Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz ambasadora. Nie można też być równocześnie posłem i senatorem. Zakaz piastowania mandatu obejmuje także Prezydenta, gdyż Konst. stanowi, że Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowaniem urzędu. Połączenie funkcji posła lub senatora z funkcja albo zatrudnieniem, których dotyczy zakaz określony w Konstytucji, powoduje wygaśnięcie mandatu z mocy prawa, chyba że okresie 7 dni od dnia wydania zaświadczenia o wyborze złoży on właściwemu marszałkowi oświadczenie o rezygnacji z zajmowanego stanowiska. Kost. stanowi, iż „ w zakresie określonym ustawą poseł lub senator nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa”. Za naruszenie wspomnianych zakazów parlamentarzysta, uchwałą izby podjętą na wniosek Marszałka, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu. Posłowie i senatorowie nie mogą posiadać także pakietu większego niż 10 % udziałów lub akcji w spółkach pr. handlowego z udziałem państwowych lub komunalnych osób prawnych albo podmiotów gospodarczych, w których uczestniczą takie osoby. Udziały lub akcje przekraczające taki pakiet powinny być zbyte przez posła lub senatora przed pierwszym posiedzeniem Sejmu lub senatu, a w razie nie zbycia ich nie uczestniczą one przez okres sprawowania mandatu i dwa lata po jego wygaśnięciu w wykonywaniu przysługujących mu uprawnień. 30 Innym obowiązkiem z uniknięciem konfliktu interesów jest obowiązek składnia oświadczeń o swoim stanie majątkowym. Posłowie i senatorowie są obowiązania składać je corocznie, do dnia 15 marca na ręce Marszałka sejmu lub Senatu. Zgodnie ze stosowną uchwałą, poseł powinien kierować się w swojej służbie publicznej obowiązującym porządkiem prawnym, ogólnie przyjętymi zasadami etycznymi oraz solidarną troską o dobro wspólne. Dodatkowo wskazano 5 szczegółowych zasad mających zagwarantować zachowanie posła odpowiadające godności piastowanego mandatu. Zasada bezinteresowności nakłada na posłów powinność kierowania się interesem publicznym. Zasada jawności nakłada na posła powinność ujawnienia związku interesu osobistego z decyzją, w której podjęciu uczestniczy. Zasada rzetelności określa powinność należytego wypełniania przez posłów swoich obowiązków oraz kierowania się w swojej działalności wymogami merytorycznymi. Ostatnia zasada dbałości o dobre imię Sejmu nakłada z kolei na posłów powinność unikania zachowań, które mogą godzić w dobre imię sejmu. Immunitet parlamentarny Na nazwę immunitet, składają się zasadniczo dwa uprawnienia. Są nimi nietykalność oraz immunitet we właściwym tego słowa znaczeniu. Nietykalność oznacza zakaz aresztowania lub w inny sposób ograniczenia wolności parlamentarzysty bez zgody izby. Z kolei immunitet podzielić można na: a) formalny, polegający nie na wyłączeniu odpowiedzialności, a jedynie na wprowadzeniu utrudnień dotyczących parlamentarzysty do określonego rodzaju odpowiedzialności oraz b) materialny, wyłączający odpowiedzialność za określone kategorie czynów. Uznaje się powszechnie, że gwarancją wolnego mandatu parlamentarnego jest immunitet materialny. Instytucja ta uchyliła karalność czynu przestępczego. Konstytucja przewiduje, zatem, iż poseł lub senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł lub senator odpowiada wyłącznie przed Sejmem lub Senatem. Immunitet nie wyłącza jednak odpowiedzialności za czyny naruszające dobra osobiste innych osób. Zgodnie z Konstytucją zakresem immunitetu formalnego dotyczy on jedynie odpowiedzialności karnej. Dodać jednak wypada, iż obowiązująca obecnie ustawa o wykonywaniu mandatu posła lub senatora rozciąga zakres tego immunitetu na odpowiedzialność karno-administracyjną. Z treści odnośnego przepisu Konst. jasno wynika, że do zakresu immunitetu formalnego nie wchodzi odpowiedzialność cywilna lub zawodowa. Treścią immunitetu jest zakaz pociągania posła lub senatora do odpowiedzialności karnej bez zgody izby. Pociągnięcie może nastąpić tylko za czyn wskazany we wniosku, który był podstawa wyrażenia zgody przez Sejm lub Senat. Pociągnięcie do odpowiedzialności za czyn inny, niż określony we wniosku, wymaga zatem odrębnej zgody izby. Zakaz pociągnięcia posła lub senatora do odpowiedzialności karnej i karno-administracyjnej bez zgody Sejmu lub Senatu dotyczy również czynów popełnionych przed uzyskaniem mandatu. Wyrażenie zgody na uchylenie mandatu następuje w drodze uchwały. Ostatnią kategorią prawną wymagającą przedstawienia jest nietykalność. Poseł (odpowiednio senator) nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu (Senatu), z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu (Senatu), który może nakazać natychmiastowe zwolnienia zatrzymanego. Warunki wykonywania mandatu Ustawa zasadnicza nie przewiduje obowiązku wykonywania funkcji posła lub senatora zawodowo. Niemniej regulacje ustawowe zmierzają do stworzenia zawodowego statusu parlamentarzysty, dopuszczając jednak nadal możliwość łączenia mandatu z wykonywaniem innej pracy. Odpowiednie warunki sprawowania mandatu w tym zakresie mają zapewniać pracownicze uprawnienia posłów lub senatorów. Zgodnie z obowiązującą ustawą poseł lub senator pozostający w stosunku pracy otrzymuje, na swój wniosek, na okres sprawowania mandatu, a także trzech miesięcy po jego wygaśnięciu – urlop bezpłatny, bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy. W praktyce najistotniejszym uprawnieniem jest wzmożona ochrona stosunku pracy. Rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy z posłem lub senatorem, z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru, oraz zmiana warunków jego pracy lub płacy w ciągu dwóch lat po wygaśnięciu mandatu może nastąpić jedynie za zgodą Prezydium Sejmu lub Prezydium Senatu. Dotyczy to jednak tylko tych parlamentarzystów, którzy skorzystali z urlopu na czas wykonywania mandatu. Ustawa określił także uprawnienia finansowe posła i senatora. Podstawową kategorią w tym zakresie stać się ma uposażenie poselskie lub senatorskie. Zgodnie z cytowaną ustawą przysługuje ono posłom lub senatorom w okresie sprawowania mandatu, licząc od pierwszego posiedzenia Sejmu lub Senatu. Posłowie i senatorowie pobierający uposażenie mają również na koniec roku prawo do otrzymania uposażenia dodatkowego w wysokości średniego uposażenia pobieranego w danym roku. Mają oni również prawo do odprawy parlamentarnej w wysokości trzech uposażeń w związku z zakończeniem kadencji, w przypadku, gdy nie zdobędą ponownie mandatu. W zakresie regulacji dotyczącej instytucji diety poselskiej nowa ustawa stanowi, że posłowi lub senatorowi przysługują środki finansowe na pokrycie kosztów związanych z wydatkami poniesionymi w związku z wykonywaniem mandatu na terenie kraju, w zryczałtowanej wysokości 25% uposażenia miesięcznego (dieta parlamentarna). Pozostałe uprawnienia parlamentarzysty obejmują: a) prawo do bezpłatnych podróży publicznymi środkami komunikacji krajowej, b) prawo bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych i druków sejmowych lub senackich, c)prawo otrzymywania paszportu dyplomatycznego w związku z wyjazdem służbowym, d) prawo do otrzymywania kopert z papierem listownym, oznaczonych odpowiednim nadrukiem, do prowadzenia korespondencji związanej z wykonywaniem mandatu, bez uiszczenia za nie opłat pocztowych, e)prawo do diety związanej z wyjazdem zagranicznym. Szczegółowe kompetencje posłów i senatorów W wykonywaniu mandatu poseł lub senator ma, zatem prawo, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej oraz jeżeli nie narusza to dóbr osobistych innych osób, do uzyskania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, a także spółek z udziałem Skarbu Państwa i zakładów oraz przedsiębiorstw państwowych i samorządowych. 31 Poseł lub senator ma też prawo podejmować – w wykonywaniu swoich obowiązków poselskich lub senatorskich – interwencję w organie administracji rządowej i samorządu terytorialnego, zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowy oraz organizacji społecznej. Do obsługi swej działalności w terenie posłowie i senatorowie mogą tworzyć biura poselskie, senatorskie lub poselsko-senatorskie. Prawo do zrzeszania się w kluby, koła lub zespoły poselskie Do istotnych uprawnień w izbie należy prawo zrzeszania się w koła i kluby. Uprawnienie to jest przywilejem nie zaś obowiązkiem parlamentarzysty. Podstawą tworzenia klubów jest przynależność polityczna członków. Każdy poseł lub senator może być członkiem tylko jednego klubu lub koła. Klub w Sejmie może tworzyć 15 posłów, koło zaś- minimum trzech. W senacie klub tworzyć może siedmiu, koło zaś- co najmniej 3 senatorów. Liczebność kół i klubów parlamentarnych wpływa na zakres przyznanych tym instytucjom uprawnień w izbie. Do obsługi swej działalności kluby i koła na określony czas mogą tworzyć biura, w których mogą zatrudniać pracowników, nie dłuższy niż czas trwania kadencji. Prawa posłów i senatorów w izbie Przepisy ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora przewidują, że podstawowym prawem i obowiązkiem parlamentarzysty jest czynne uczestnictwo w pracach Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego. Jeśli chodzi o katalog przysługujących posłom lub senatorom uprawnień, to polegają one na: a) wyrażaniu swojego stanowiska oraz zgłaszaniu wniosków w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach izby i je organów, b) wybieraniu i byciu wybieranym do organów izby, c) uczestniczeniu w podejmowaniu inicjatywy ustawodawczych i uchwałodawczych, d) uczestniczeniu w dyskusji nad każdą sprawą rozpatrywaną przez izbę Posłowie mają też prawo występowania z interpelacjami i zapytaniami do rządu. 21. Organizacja wewnętrzna Sejmu i Senatu 1. Ze względu na zakres przyznanych regulaminem kompetencji organy wewnętrzne dzielimy na: - organy wewnętrzne kierownictwa, do których zaliczamy Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu oraz właściwe Prezydium - organy pomocnicze. Które stanowią komisje, sekretarze i Konwent Seniorów. MARSZAŁEK -S strzeże spraw Sejmu i reprezentuje go na zewnątrz -S S przewodniczy obradom -S zarządza wybory prezydenta państwa -S może tymczasowo sprawować funkcję prezydenta państwa -S i S występują z wnioskiem do SiS o podjęcie uchwały o pociągnięcie posła do odpowiedzialności konstytucyjnej -S i S występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem zbadania zgodności ustaw z Konstytucją -S występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta -S i S wchodzą w skład Komitetu Obrony Kraju -S i S stwierdzają o wygaśnięciu mandatu posła -S i S postanawiają o wstąpieniu na miejsce w/w posła kandydata -S i S zwoływanie i przewodniczenie Konwentowi Seniorów i Prezydium Izby -S i Skierują pracami izb, czuwają nad tokiem i terminowością prac S i S i ich organów, nadają bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym. -S i S czuwają nad porządkiem i spokojem obszarów izb – mogą dyscyplinować – wykluczyć posła czy senatora z posiedzeń. -w Sejmie wybierany w głosowaniu imienny większością bezwzględną ważnych głosów) PREZYDIUM IZBY (organy osobne dla S iS) W Senacie organ 5 osób ( Marszałek i 4 wicemarszałków), w Sejmie (Marszałek i ilość wicemarszałków określa izba.) Kompetencje przede wszystkim opiniotwórcze + organizowanie prac izby (między innymi ustalenie planu pracy, organizowanie współpracy między komisjami( sejm) i koordynowanie ich działania, ustalania zasad doradztwa naukowego na rzecz SiS -ustalenie uposażenia poselskiego i senatorskiego -udzielanie posłom i senatorom pożyczek i zapomóg -ustalanie zasad prowadzenia biur poselskich i senatorskich KONWENT SENIORÓW (organy osobne dla S i S) Prezydium + przedstawiciele klubów poselskich lub senatorskich -organ o uprawnieniach wyłącznie opiniotwórczych, jego ustalenia nie są wiążące dla izb, czy Prezydium a)opiniowanie planów pracy izby b)opiniowanie projektu porządku posiedzenia c)opiniowanie wszelkich innych spraw przedstawionych odpowiednio przez Marszałka Sejmu lub Senatu d) obowiązkowe opiniowanie wszystkich spraw wskazanych w regulaminie, ponieważ inaczej nie można uwzględniać tych spraw w porządku obrad -kolejność mówców wynika z liczebności klubu (pierwsi mówią przedstawiciele najliczniejszych klubów) KOMISJE – organy pomocnicze dla izb, których głównym zadaniem jest rozpatrywanie i przygotowywanie spraw stanowiących przedmiot ich prac. Komisje są osobne dla obu izb 1.Ze względu na tryb powoływania są: 32 -komisje stałe a)Powoływane na okres całej kadencji izby. Duża ilość- założeniem systemu komisji stałych jest objęcie zakresem działania wszystkich resortów. I tu komisje dzielą się na resortowe zakres kompetencji odpowiada zakresowi działania jednego resortu ministerialnego i problemowe – zakres komisji obejmuje przedmiot (nawet wielu resortów) -b)komisje wiodące- zakres działania wiąże się wyłącznie z funkcjonowaniem izby- np. Komisja Ustawodawcza Komisja Finansów Publicznych, Komisja Służb Specjalnych- opiniowanie ustaw i rozporządzeń dotyczących służb specjalnych +posiadająca uprawnienia kontrolne służb specjalnych na wielu płaszczyznach. -komisje nadzwyczajne powoływane gdy trzeba rozpatrzeć sprawę nie leżącą w kompetencji żadnej istniejącej komisji stałej. a)istnieją również komisje śledcze, powoływane wyłącznie w Sejmie, dla zbadania określonej sprawy. Tryb jej działania określony jest w ustawie. 2. Ze względu na zakres kompetencji są: -komisje resortowe -komisje problemowe -komisje śledcze Tryb pracy komisji -rozważają i opracowują sprawy przekazane im przez izbę lub Prezydium -rozważają i opracowują sprawy z własnej inicjatywy -posiedzenia komisji obu regulaminów są prawomocne gdy jest min. 1/3 członków -komisje jednej izby mogą odbywać posiedzenia wspólne, -w posiedzeniach komisji mogą brać udział członkowie izby nie będącymi członkami komisji(poza komisją śledczą i Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej) Komisje Służb Specjalnych są zamknięte dla nie członków komisji. -komisja sejmowa uchwala uchwałę o wysłuchaniu publicznym na dany projekt jej złożony do rozpatrzenia 4. Organizacja wewnętrzna Sejmu i senatu Konstytucja w art. 109 wspomina jedynie, że „Sejm wybiera ze swojego grona Marszałka i wicemarszałków”. Stanowi ona ponadto, iż „Marszałek sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże Sejmu i reprezentuje Sejm na zewnątrz”. Na podstawie zakresu przyznawanych im w regulaminach kompetencji organy wewnętrzne Sejmu i Senatu można podzielić na: a) organy wewnętrznego kierownictwa, do których zaliczamy Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu oraz właściwe Prezydium, b) organy pomocnicze, które stanowią komisje, sekretarze i Konwent Seniorów. Marszałek Na mocy Konst. Marszałek Sejmu sprawować może przejściowo lub tymczasowo urząd prezydenta. Zarządza on także wybory Prezydenta RP. Zupełnie nowymi kompetencjami obu Marszałków są ponadto kompetencje występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności ustaw i aktów podustawowych z Konstytucją oraz rozstrzygania sporów konstytucyjnych. Dodatkowo Marszałkowi Sejmu przyznano również prawo występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta oraz udzielenia na żądnie Prezydenta opinii w sprawie podpisania ustawy w sprawie z pominięciem jej postanowień uznanych przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konst. Marszałkowie Sejmu i Senatu z racji pełnienia swych funkcji wchodzą także w skład Komitetu Obrony Kraju – organu właściwego w sprawach obronności i bezpieczeństwa państwa. Marszałek Sejmu spełnia także istotne funkcje związane z trybem powoływania Rzecznika praw Obywatelskich i Prezesa NIK, podejmuje regulacje dotyczące statusu pracowników lub obsługi techniczno-organizacyjnej innych organów, takich jak: Biuro RPO, Biuro Rzecznika Praw Dziecka, NIK i Krajowe Biuro Wyborcze. Dotychczasowe uprawnienia marszałków określone w regulaminie nie były zbyt szerokie. Do najważniejszych ich uprawnień, poza prowadzeniem obrad, buło: a)zwoływanie i przewodniczenie obradom Konwentu Seniorów i Prezydium Izby, b) sprawowanie pieczy nad spokojem i porządkiem na obszarze należącym do izby, c) zarządzanie drukowania uchwał, druków i sprawozdań stenograficznych, d) wydawanie przepisów porządkowych, e) powoływanie szefa Kancelarii Sejmu (lub Senatu). Prezydium Izby Organem o węższych uprawnieniach jest Prezydium tryb jego wyboru jest różny dal każdej izby. W Sejmie funkcje Marszałka i wicemarszałków powierza się osobom, które w głosowaniu (imiennym) osiągną większość bezwzględną ważnych głosów. ( W Senacie dodatkowym wymogiem jest dokonanie wyboru w głosowaniu tajnym). Przyjęty tryb powołuje spośród tych ugrupowań politycznych, które posiadają większość w danej izbie. Skład prezydium jest ściśle określony i wynosi 4 osoby (Marszałek + 3 wicemarszałków), w sejmie zaś liczbę wicemarszałków każdorazowo uchwałą określa izba. Obecnie do zakresu zadań Prezydium między innymi należy: a) ustalenie pracy planu Sejmu (Senatu) oraz ustalenie tygodni posiedzeń (Sejmu), b) dokonywanie wykładni regulaminu po zasięgnięciu opinii komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich (Senatorskich), c) organizowanie współpracy między komisjami i koordynowanie ich działania (Sejm) oraz zlecanie komisjom rozpatrywania spraw w określonym zakresie, d) ustalenie zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i Senatu. Warto również dodać, że z uwagi na regulacje ustawowe prezydia mają istotne uprawnienia dotyczące posłów i senatorów. Należ do nich: a) ustalanie wysokości uposażenia poselskiego i senatorskiego, b) ustalanie wysokości dodatków uposażenia, c) ustalanie wysokości ryczałtu dyspozycyjnego na prowadzenie biura w okręgu wyborczym, d) udzielanie posłom i senatorom pożyczek lub zapomóg w sytuacjach 33 losowych, e) ustalenia zasad prowadzenia biur poselskich i senatorskich, f) wyrażanie zgody na rozwiązanie stosunku pracy z posłem lub senatorem. Konwent seniorów Organem, którego skład w pełni odzwierciedla polityczny skład izby, jest Konwent Seniorów. Stanowi on jedyny organ, którego skład nie zależy od decyzji izby. Poza członkami prezydium wchodzą do niego odpowiednio przedstawiciele klubów poselskich lub senatorskich. Regulaminy Sejmu i Senatu określają Konwent jako organ zapewniający współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac izby. Konwent jest organem o uprawnieniach wyłącznie opiniodawczych. Do najważniejszych uprawnień Konwentu w Sejmie i Senacie należą: a) opiniowanie planów pracy izby, b) opiniowanie projektu porządku posiedzenia, c) wnioskowanie co do trybu przeprowadzania dyskusji. Istota działania tego organu polega na obowiązku zasięgnięcia opinii we wszystkich wskazanych w regulaminie sprawach. Brak takiej konsultacji powoduje niemożliwość uwzględniania tych spraw w porządku obrad. Komisje Komisje są organami pomocniczymi izby, których główne zadanie polega na rozpatrywaniu i przygotowywaniu spraw stanowiących przedmiot ich prac. Z uwagi na tryb powoływania komisji można je podzielić na: stałe i nadzwyczajne; ze względu na zakres kompetencji na: resortowe, problemowe i śledcze. Komisje stałe Komisje stałe powołane są na okres całej kadencji izby. Zakres działania poszczególnych komisji stałych wyraża się pośrednio w ich nazwach. Szczegółowy zakres działania komisji określają załączniki do regulaminów Sejmu i Senatu. Założeniem systemu komisji stałych jest objęcie zakresem działania wszystkich resortów. Wiąże się z tym podział komisji na: resortowe i problemowe. Komisjami resortowymi nazywamy te, których zakres kompetencji odpowiada zakresowi działania jednego z naczelnych bądź centralnych organów administracji rządowej. Podział resortowy, powszechny w poprzednim okresie , podkreślać miał uprawnienia kontrolne komisji w odniesieniu do poszczególnych resortów. Specjalną rolę w życiu parlamentu odgrywają te komisje, których zakres działania wiąże się wyłącznie z funkcjami izby. Komisje takie noszą często nazwę komisji wiodących. W szczególności są to: komisje budżetowe oraz komisje regulaminowe. Ogółem w Sejmie funkcjonuje obecnie 28 komisji stałych, w Senacie zaś pracuje 14 komisji. Istniejący w Sejmie system komisji w przeważającym stopniu jest oparty na resortowym podziale ich właściwości. Zasadniczą różnicą organizacyjną pomiędzy komisjami Sejmu i Senatu jest sposób powoływania ich składu osobowego. Zasadą przyjętą w Sejmie jest określenie składu komisji na podstawie proporcji odzwierciedlających polityczny skład izby. Nieco inna praktyka obowiązuje w tej materii w Senacie. Udzielanie składów osobowych odbywa się również na podstawie osobistych zgłoszeń senatorów, które przedstawia zbiorczo Komisja Regulaminowa i Spraw Senatorskich, przy zachowaniu jednak ogólnej reguły, że każdy senator może być członkiem nie więcej niż 2 komisji stałych. Komisje nadzwyczajne Potrzeba powoływania komisji nadzwyczajnych może wynikać najczęściej z konieczności rozpatrzenia przez parlament sprawy, która nie leży w zakresie działania żadnej z komisji stałych. Odmianą komisji nadzwyczajnych są komisje śledcze, które zgodnie z art. 111 Kost. mogą być powoływane wyłącznie w sejmie, do zbadania określonej sprawy. Tryb działania określony jest w ustawie. Sejm podejmuje decyzję o utworzeniu komisji nadzwyczajnej, określa cel, zasady i tryb jej działania. Najczęściej mamy do czynienia z dwoma typami komisji nadzwyczajnych: a)do spraw rozparzenia projektu ustawy oraz b) do rozpatrzenia określonej sprawy. Istotną różnicą pomiędzy komisjami stałymi a nadzwyczajnymi jest czas ich funkcjonowania. Z samej nazwy komisji nadzwyczajnych wynika, że okres ten kończy się wraz z rozpatrzeniem konkretnego projektu ustawy. Tryb pracy komisji Podstawowym zadaniem komisji jest podejmowanie uchwał dotyczących spraw do niej przekazanych. Zgodnie z postanowieniami obu regulaminów posiedzenia komisji są prawomocne, jeżeli weźmie w nich udział co najmniej 1/3 członków. Komisje mogą również obywać posiedzenia wspólne, którym przewodniczy jeden z przewodniczących komisji. Komisje obradujące wspólnie przyjmują uchwały większością głosów, w obecności co najmniej 1/3 liczy członków każdej z uczestniczących w posiedzeniu komisji. 1. Sejm i Senat obradują na posiedzeniach. - Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia wyborów Sejm - wybiera ze swojego grona Marszałka Sejmu i wicemarszałków. - powołuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne - może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy. Marszałek Sejmu - przewodniczy obradom Sejmu, - strzeże praw Sejmu - reprezentuje Sejm na zewnątrz. regulamin Sejmu (uchwalony przez Sejm) określa : -organizację wewnętrzną -porządek prac Sejmu - tryb powoływania i działalności jego organów, 34 - sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu Posiedzenia Sejmu są jawne. Jeżeli wymaga tego dobro państwa, Sejm może bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, uchwalić tajność obrad. 1. W przypadkach określonych w Konstytucji Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe. 2. Zgromadzenie Narodowe uchwala swój regulamin. Art. 115. 1. Prezes Rady Ministrów i pozostali członkowie Rady Ministrów mają obowiązek udzielenia odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie w ciągu 21 dni. 2. Prezes Rady Ministrów i pozostali członkowie Rady Ministrów mają obowiązek udzielenia odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu. Art. 116. 1. Sejm decyduje w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojny i o zawarciu pokoju. 2. Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent Rzeczypospolitej. Art. 117. Zasady użycia Sił Zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej określa ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa. Zasady pobytu obcych wojsk na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i zasady przemieszczania się ich przez to terytorium określają ratyfikowane umowy międzynarodowe lub ustawy. 35 22. Funkcja ustawodawcza Sejmu i Senatu Zgodnie z konstytucyjną zasadą podziału władzy władzę ustawodawczą w RP sprawują Sejm i Senat. Konstytucja w sposób wyraźny wskazuje na te organy jako podmiot funkcji ustawodawczej. Konstytucja RP wyposaża w pewne ograniczone uprawnienia do stanowienia prawa organy pozaparlamentarne, zwłaszcza władzy wykonawczej (rząd, Prezydenta) oraz organy samorządu terytorialnego i administracji rządowej. W wyjątkowych sytuacjach –zmiana Konstytucji, ratyfikowanie niektórych umów międzynarodowych może być stanowione w drodze referendum obywateli, jednak tryb uchwalania ustaw nie został przewidziany w ustawie o referendum ogólnonarodowym. Z konstytucyjnej koncepcji źródeł prawa, pozycji i zakresu ustawy, rezygnacji z aktów równorzędnym ustawie, zagwarantowania wpływu parlamentu na ratyfikację najważniejszych umów międzynarodowych ,podporządkowania ustawie rozporządzeń,- wynika że ustrojodawca uczynił parlament organem który decyduje „stanowienie wszelkich praw publicznych” i dlatego wyposażył go we wszelkie kompetencje prawotwórcze. Żaden inny organ nie ma kompetencji do uchwalania ustaw. Tryb ustawodawczy Ustawa jest uchwalana w specjalnym trybie –„postępowanie ustawodawcze lub procedura ustawodawcza”, Zasady procedury zawarte są w postanowieniach Konstytucji . -zasada rozpatrywania ustaw na posiedzeniach Sejmu w trybie trzech czytań, -zasada jawności obrad -wskazania komu przysługuje inicjatywa ustawodawcza -określa prawo wnoszenia poprawek i ich ograniczenia -tryb uchwalania ustaw w związku z dwuizbowością parlamentu -warunki podpisania ustawy przez Prezydenta i jej ogłaszania -procedury szczególne w związku z uchwalaniem pilnych ustaw, trybem uchwalania ustawy budżetowej. Stanowienie ustawy jest procesem złożonym na który składa się wiele powiązanych ze sobą czynności różnych podmiotów w różnym czasie. Obok parlamentu biorą w niej udział organy władzy wykonawczej (rząd, Prezydent), oraz niekiedy obywatele. Inicjatywa ustawodawcza To prawo wskazanego w Konstytucji podmiotu do wniesienia do parlamentu projektu ustawy i parlament musi się nim zająć. Projekt jest na piśmie i trafia do Marszałka Sejmu itd -Grupa 10 senatorów lub komisja senacka -Prezydent -Rada Ministrów -Obywatele 100 tyś obywateli mających czynne prawo wyborcze -grupa nim 15 posłów Rozpatrywanie projektu ustawy przez Sejm 3 czytania w Sejmie itd. Prace Senatu nad ustawąPrzyjęcie, weto Podpisanie ustawy przez Prezydenta Podpisanie albo Trybunał Konstytucyjny Powyższy tryb nie ma zastosowania do tzw. Ustaw szczególnych( np. ustawa o zmianie Konstytucji , ustawa budżetowa, ustawa o umowie międzynarodowej , na mocy której RP przekazuje organizacji międzynarodowej kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Dla każdej z tych ustaw w Konstytucji przewidziano osobny tryb ustawodawczy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach przewidziano skrócenie postępowania ustawodawczego. Projekt pilny -przystąpienie do pierwszego czytania zaraz po otrzymaniu projektu ustawy -przeprowadzenie drugiego czytania bez odesłania projektu do komisji -skróceniu terminu dla Senatu na rozpatrzenie -przystąpienie do trzeciego czytanie niezwłocznie po otrzymaniu sprawozdania komisji -Skróceniu terminu dla Prezydenta na podpisanie 6. Funkcja ustawodawcza Zgodnie z konstytucyjną zasadą podziału władzy władzę ustawodawczą w RP sprawują Sejm i Senat ( art.10 i art.95 ust. 1). Konstytucja w sposób wyraźny wskazuje na te organy jako podmiot funkcji ustawodawczej, ustanawiając domniemanie kompetencyjne tych ciał parlamentarnych do wykonywania tego typu działalności. Tryb ustawodawczy Ustawa uchwalana jest w specjalnym trybie, określanym mianem „postępowania ustawodawczego” lub „procedury ustawodawczej”. Wiele zasad trybu ustawodawczego zawartych jest w postanowieniach Konst. Należą do nich: 1.) zasada rozpatrywania ustaw na posiedzeniach Sejmu w trybie trzech czytań (art. 119 ust. 1); zróżnicowanie zakresu uprawnień (i trybu prac) Senatu w procesie uchwalania ustawy (art.121); 2.) zasada jawności obrad izby (z możliwością uchwalenia tajności obrad – art. 113) oraz uchwalania ustaw zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów (art. 120). Szczegółowy tryb uchwalania ustawy zawarty jest w regulaminach obu izb. Etapy tzw. Drogi ustawodawczej można klasyfikować różnie. Najczęściej wyodrębnia się takie elementy postępowania, jak: wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej, obrady w Sejmie i jego organach, prace nad ustawą w Senacie i ewentualne ustosunkowanie się Sejmu do stanowiska Senatu zakończone głosowaniem oraz uprawnienia Prezydenta związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy (tzw. weto Prezydenta, skierowanie ustawy do ponownego rozpatrzenia i związane z tym postępowanie w Sejmie, poddanie ustawy wstępnej kontroli konstytucyjności). 36 Inicjatywa ustawodawcza Prawo inicjatywy ustawodawczej to prawo wskazanego w Konst. Podmiotu wniesienia do parlamentu projektu ustaw z takim skutkiem prawnym, że parlament projekt ten powinien uczynić przedmiotem swych prac. Konstytucja RP prawo inicjatywy ustawodawczej przyznaje: posłom, Senatowi, Prezydentowi RP i Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 tyś. Obywateli (art.118) W przypadku poselskiej inicjatywy ustawodawczej, ze sformułowania art. 118 ust. 1 zdaje się wynikać jedynie wykluczenie możliwości traktowania prawa inicjatywy ustawodawczej jako „indywidualnego” prawa posła, a także prawa całego Sejmu jako izby in pleno. Zgodnie z obowiązującym regulaminem, poselskie projekty ustaw mogą być wniesione przez komisję sejmową, która winna w tej sprawie podjąć stosowną uchwałę, lub grupę 15 posłów. Projekt Senatu przekazywany jest w formie uchwały podjętej przez te izbę po przeprowadzeniu określonego w regulaminie postępowania. Inicjatorem senackiego projektu może być grupa 10 senatorów lub komisja senacka. Projekt ustawy jest rozpatrywany przez senat w trzech czytaniach. Podjecie przez Senat stosownej uchwały w sprawie inicjatywy następuje zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby senatorów. O podjęciu przez Senat inicjatywy ustawodawczej Marszałek Senatu zawiadamia (obok Marszałka Sejmu) także Prezesa Rady Ministrów. W praktyce projekty prezydenckie opracowywane są przez jego kancelarię. Prawo inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów uznawane jest dziś za najbardziej naturalne i wręcz niezbędne do „prowadzenia polityki” przez ten organ państwa. Nowym, nie znanym dotychczas polskim konstytucjom, rozwiązaniem jest przyznanie prawa inicjatywy ustawodawczej grupie obywateli (tzw. inicjatywa ludowa) – wymaga dla swej skuteczności uzyskania dla przedłożonego projektu podpisu co najmniej 100 tys. Obywateli legitymujących się czynnym prawem wyborczym do Sejmu. Według ustawy z 24 czerwca 1999r. O wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli, czynności związane z rozpowszechnieniem, kampanią promocyjną, a także organizacją zbierania podpisów popierających projekt wykonuje komitet inicjatywy ustawodawczej, utworzony przez grupę co najmniej 15 obywateli polskich posiadających bierne prawo wyborcze do Sejmu. Ograniczenie prawa inicjatywy ustawodawczej ze względu na przedmiot regulacji przyjęte zostało jedynie (art.221) w przypadku; ustawy budżetowej (i jej zmiany), ustawy o prowizorium budżetowym, ustawy o zaciągnięciu długu publicznego oraz ustawy o udzieleniu gwarancji finansowanych przez państwo, kiedy to inicjatywa ustawodawcza może pochodzić wyłącznie od Rady Ministrów. W ścisłym związku z prawem inicjatywy ustawodawczej pozostaje prawo do wnoszenia poprawek. Konst. wiąże prawo do zgłaszania poprawek z tokiem rozpatrywania projektu w Sejmie. Nieograniczone prawo wnoszenia poprawek posiadają tylko posłowie i Rada Ministrów, pozostałe podmioty zaś jedynie wówczas, gdy są wnioskodawcami. Rozpatrywanie projektu ustawy przez Sejm Przedłożenie Sejmowi projektu ustawy przez upoważniony do tego podmiot rozpoczyna kolejny etap postępowania ustawodawczego, mający doprowadzić do uchwalenia (ustanowienia) bądź odrzucenia ustawy. By projekt mógł stać się przedmiotem prac Sejmu (i jego organów) inicjatywie ustawodawczej należy „nadać bieg” w trybie i formie przewidzianej regulaminem. Prawo „nadania biegu inicjatywom ustawodawczym” należy do Marszałka Sejmu, do niego też należy wstępna kontrola projektu. Jeżeli projekt nie odpowiada wymogom formalnym, Marszałek Sejmu może zwrócić go wnioskodawcy. Może także, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, skierować projekt, co do którego istnieje wątpliwość dotyczące jego zgodności z prawem, do Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, celem wyrażenia opinii. Komisja większością 3\5 głosów może zaopiniować projekt jako niedopuszczalny. Rozpatrywanie projektów ustaw przez Sejm odbywa się według dość ściśle określonego porządku, obejmującego kolejne fazy postępowania, tradycyjnie nazywane „czytaniami”. Pierwsze czytanie w komisji ma na celu nie tylko rozpatrzenie ogólnych zasad projektu, ale też szczegółowych rozwiązań. Na tym etapie prac sejmowych mogą być zgłaszane poprawki. Drugie czytanie obejmuje : przedstawienie przez sprawozdawcę komisji sprawozdania o projekcie ustawy, przy czym nie może on przedstawiać innych wniosków niż zamieszczone w sprawozdaniu, przeprowadzenie debaty oraz zgłaszania poprawek i wniosków. Jeżeli poprawki nie zostały zgłoszone lub ich zgłoszenie nie spowodowało konieczności odesłania projektu do komisji, Sejm może niezwłocznie przystąpić do III czytania. Czytanie III obejmuje: przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub – jeżeli projekt ustawy nie został ponownie do niej skierowany – przedstawienie przez posła-sprawozdawcę poprawek i wniosków, które zostały zgłoszone podczas II czytania, oraz głosowanie – według ustalonego w regulaminie porządku – nad zgłoszonymi wnioskami i poprawkami, a także nad całością projektu. Zgodnie z art. 120 Konstytucji Sejm uchwala ustawy większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów, chyba, że Konst. stanowi inaczej. Prace Senatu nad ustawą; uchwalenie ustawy przez Sejm Zgodnie z art. 121 uchwaloną przez sejm ustawę Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi, który w ciągu 30 dni może: przyjąć ją bez zmian, uchwalić poprawki lub uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownych uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Zgodnie z regulaminem, Marszałek sejmu kieruje przekazaną przez sejm ustawę do właściwej komisji senackiej, do której należy – w terminie nie dłuższym niż 18 dni – przygotowanie projektu stanowiska Senatu. Uchwała senatu w sprawie przekazanej ustawy podejmowana jest na posiedzeniu plenarnym zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby senatorów. Zgodnie z art.121 ust.3 „uchwałę senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów”. Po zakończeniu postępowania w Sejmie nad uchwałą Senatu Marszałek Sejmu przedstawia uchwalaną ustawę do podpisu Prezydentowi RP (art.122 ust.1). W Polskim systemie prawnym ustawa przekazywana Prezydentowi do 37 podpisania w praktyce może być ustawą: a) uchwaloną w sposób wyraźny (Senat ustawę „przyjął” lub Sejm zaakceptował wszystkie poprawki Senatu) lub dorozumiały (Senat nie podjął w określonym terminie stosownej uchwały) głosami obu izb parlamentu, b) uchwaloną przez Sejm, częściowo uwzględniającą stanowisko (poprawki) Senatu, c)uchwaloną wyłącznie przez Sejm, przy sprzeciwie (odrzuceniu) Senatu. Podpisanie ustawy przez Prezydenta RP Konstytucyjny termin do podpisania ustawy wynosi 21 dni od jego przedstawienia (dla projektu pilnego ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym tylko 7 dni). Promulgacja nie ma charakteru automatycznego – Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konst. lub jeżeli tego nie uczynił może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpoznania. Ustawę uznaną przez Trybunał Konstytucyjny za zgodną z Konst. lub ponownie uchwaloną przez Sejm Prezydent zobowiązany jest podpisać w ciągu 7 dni. Promulgacja jest niezbędnym warunkiem publikacji ustawy w Dz.Ust. RP. Ustawa wchodzi w życie w ciągu 14 dni od jej ogłoszenia chyba ze sama stanowi inaczej. Procedury szczególne Przedstawiony tryb postępowania ustawodawczego nie ma zastosowania do tzw. ustaw szczególnych do których niewątpliwie zaliczyć można: a)ustawę o zmianie Konstytucji, b)ustawę wyrażającą zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencje organu władzy państwowej w niektórych sprawach, c) ustawę budżetową. Ad A) Dwa tryby zmiany Konstytucji. Pierwszy o mniejszym stopniu sztywności dotyczy całego tekstu Konst. z wyjątkiem postanowień rozdziałów I, II, XII oraz drugi odnoszący się do tych trzech rozdziałów. W obu przypadkach prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje 1\5 ustawowej liczby posłów, Senatowi i Prezydentowi RP. Ustawa Konstytucyjna musi być uchwalona w jednakowym brzmieniu przez obie izby przy czym Senat ma na rozpatrzenie ustawy 60 dni. W przypadku zmiany Konst. uprawnienia Senatu zostały więc zrównoważone z uprawnieniami Sejmu ale Konst. nie precyzuje w jakim trybie ma dojść do ujednolicenia tekstu. Ustawa o zmianie Konstytucji sejm uchwala większością co najmniej 2\3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, w Senacie zaś wymagana jest bezwzględna większość także przy obecności co najmniej ustawowej liczby posłów. Zmiana Konst. zostaje przyjęta jeżeli opowiedziała się za nią większość głosujących. Ustawa o zmianie Konst. przedstawiana jest do podpisu Prezydentowi który zobowiązany jest do jej podpisania w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia, a następnie zarządza jej ogłoszenie w Dz. Ust. Ad B) Szczególny tryb ustawodawczy przewidziany został w Konst. dla uchwalenia umowy międzynarodowej na mocy której RP może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. W tym przypadku jednak taka ustawa może być uchwalona przez parlament ale przy kwalifikowanej większości 2\3 głosów posłów i 2\3 głosów senatorów przy quorum co najmniej połowy ustawowej ich liczby lub też wyrażenie zgody na jej ratyfikację może być dokonana w drodze ogólnokrajowego referendum. Ad C) Specyfika postępowania legislacyjnego z projektem ustawy budżetowej o prowizorium budżetowym wynika przede wszystkim z istoty i charakteru prawnego tych ustaw. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym (a także zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo) przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów, która przekłada Sejmowi projekt na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. 1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów. 2. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa. 3. Wnioskodawcy przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania. Art. 119. 1. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. 2. Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm przysługuje wnioskodawcy projektu, posłom i Radzie Ministrów. 3. Marszałek Sejmu może odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedłożona komisji. 4. Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie do czasu zakończenia drugiego czytania projektu. Art. 120. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba że Konstytucja przewiduje inną większość. W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały, jeżeli ustawa lub uchwała Sejmu nie stanowi inaczej. Art. 121. 1. Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi. 2. Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. 3. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu, uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Art. 122. 1. Po zakończeniu postępowania określonego w art. 121 Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej. 2. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 38 3. Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją. 4. Prezydent Rzeczypospolitej odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją. Jeżeli jednak niezgodność z Konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. 5. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie wystąpił z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w trybie ust. 3, może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W razie ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi Rzeczypospolitej nie przysługuje prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego w trybie ust. 3. 6. Wystąpienie Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją lub z wnioskiem do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy wstrzymuje bieg, określonego w ust. 2, terminu do podpisania ustawy. Art. 123. 1. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. 2. Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu określają odrębności w postępowaniu ustawodawczym w sprawie projektu pilnego. 3. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni. Art. 124. Do Senatu stosuje się odpowiednio przepisy art. 110, art. 112, art. 113 i art. 120. 23. Funkcja kontrolna Sejmu i Senatu Funkcja kontrolna Rola parlamentu nie powinna dotyczyć sprawowania władzy wykonawczej, lecz jedynie udzielania rządowi inwestytury do rządzenia, a następnie poddania jego działalności kontroli parlamentarnej. Udzielenia rządowi wspomnianej inwestytury do rządzenia odbywa się w drodze wyrażenia rządowi wotum zaufania. Podstawą do podjęcia takiej uchwały jest dyskusja nad założeniami polityki przyszłego rządu, wyrażonymi w expose premiera. Udzielając rządowi wotum zaufania parlament dokonuje równoczesnej akceptacji kierunków przyszłej polityki rządu. Obecnie Sejm dysponuje możliwością uchwalenia: a) rezolucji – zawierających prawnie wiążące wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania, b) deklaracji – zawierających zobowiązania do określonego postępowania, c) apeli – zawierających prawnie nie wiążące wezwanie do określonego zachowania się, podjęcia inicjatywy lub zadania, d) oświadczeń - zwierających stanowisko w określonej sprawie. Istotą działań kontrolnych parlamentu w stosunku do rządu jest natomiast dokonywanie oceny działalności rządu zawierającą krytykę jego poczynań. Powszechnie uważa się, że o kontroli możemy mówić w znaczeniu węższym – jako o przeprowadzeniu analizy stanu faktycznego i formułowaniu na jej podstawie ocen działalności, a w znaczeniu szerszym – jako o formułowaniu na podstawie krytycznej oceny działań rządu różnego rodzaju opinii, interpretacji, które stanowią różne formy oddziaływania na jego pracę. Podstawowym dla określenia zakresu kontrolnych uprawnień Sejmu jest przepis art. 95 ust. 2 Konstytucji. Stwierdza on, iż jedynie sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów. Głównie jednak kontrolę parlamentarną należy łączyć z tymi instytucjami z którymi wiąże się możliwość zaistnienia odpowiedzialności politycznej rządu. Są więc nimi: instytucja wotum nieufności i absolutorium z wykonania budżetu państwa. Działania kontrolne obejmują również aktywność właściwych komisji parlamentarnych oraz poszczególnych posłów, w postaci zgłaszania przez nich interpelacji i zapytań poselskich. Wotum nieufności Oprócz odpowiedzialności parlamentarnej rządu w całości nowa Konst. zna również indywidualną odpowiedzialność ministrów. Podobnie jak w przypadku wotum nieufności dla rządu, wnioski o ustalenie wotum nieufności dla poszczególnych ministrów Prezydium Sejmu kieruje do odpowiednich komisji Sejmowych w celu wydania opinii. Kontrola wykonania ustawy budżetowej Kontrola wykonania budżetu państwa powierzona została również wyłącznie Sejmowi. Konstytucja nakłada na Radę Ministrów obowiązek przedstawiania Sejmowi i NIK sprawozdania z wykonania budżetu państwa. Stanowi ono następnie podstawę prac komisji sejmowych i NIK. Ta ostatnia, zgodnie z ustawą zobowiązana jest przekazać swoje uwagi właściwym organom Sejmu. Interpelacje i zapytania poselskie Najczęściej stosowanym w praktyce środkiem kontroli rządu jest składanie interpelacji i zapytań poselskich. Prawo to jest indywidualnym uprawnieniem każdego posła. Zgodnie z przepisami Konstytucyjnymi poseł może zgłosić interpelację lub zapytanie wyłącznie do poszczególnych członków rządu. Interpelacje składać się powinno w sprawach o zasadniczym charakterze. Interpelacja powinna zwierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające zeń pytanie. Zgodnie z Konst., interpelacje składa się na piśmie, a odpowiedź na nią powinna być udzielona w terminie 21 dni. 39 W Konst. RP z 1997 r. Podobną instytucją wydają się być także zapytania poselskie. Składane są w celu uzyskania informacji o aktualnych problemach polityki państwa. Podobnie jak w przypadku interpelacji, Prezes Rady Ministrów i poszczególni członkowie rządu obowiązania są udzielić odpowiedzi w ciągu 21 dni. Konst. wprowadziła również nową, nieznaną wcześniej regulację, nakładającą na Prezesa i pozostałych członków Rady Ministrów obowiązek udzielania odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu. Kontrolne uprawnienia komisji Zgodnie z obowiązującym obecnie Regulaminem Sejmu wszystkie komisje mają tzw. prawo do informacji, czyli prawo żądania informacji i sprawozdań od ministrów oraz kierowników właściwych resortów. Mają też uprawnienia do żądania obecności właściwych ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej na tych posiedzeniach komisji, na których rozpatrywane są sprawy dotyczące zakresu ich działania. Istotnym uprawnieniem komisji w tym zakresie jest prawo żądania wyjaśnień od obecnych na posiedzeniach przedstawicieli rządu. Dodać również należy że podobne uprawnienia posiadają komisje senatu. Zgodnie bowiem z art.16 ust.2 ustawy o wykonywaniu posła i senatora członkowie RM są obowiązania przedstawić informacje oraz wyjaśnienia na żądania stałych i nadzwyczajnych komisji nie tylko Sejmu , lecz również Senatu. Efektem kontrolnej pracy komisji Sejmu są obecnie dezyderaty i opinie. W obecnych regulacjach dezyderat jest uchwałą komisji zwierającą jej postulaty w określonych sprawach. Może być skierowany do ściśle określonego kręgu osób, który stanowią: Rada Ministrów oraz poszczególni jej członkowie, Prezes NIK, Prezes NBP, Prokurator Generalny oraz Główny Inspektor Pracy. Natomiast opinia komisji zawiera stanowisko w określonej sprawie. Krąg jej adresatów może być szerszy i, poza wcześniej wymienionymi może być ona skierowana do innych centralnych urzędów oraz instytucji państwowych. Natomiast odmiennie wyglądają uprawnienia kontrolne komisji śledczych powoływanych przez Sejm do zbadania określonej sprawy. Zgodnie z obowiązującą w tym zakresie regulacją ustawy z 21 I 1999 r. O Sejmowej komisji śledczej, komisja taka ma prawo wzywania i przesłuchiwania każdej osoby. Każda wezwana przez komisję osoba ma również obowiązek stawić się przed nią i złożyć zeznanie. Kontrola wykonywania ustaw Ostatnim rodzajem wykonywania przez parlament kontroli nad działalnością rządu jest kontrola wykonywania ustaw. Z regulacji konstytucyjnych przyznających Sejmowi prawo kontroli Rady Ministrów wynikać powinno, że jedynie komisje Sejmu powinny kontrolować rząd w zakresie zapewnienia wykonywania ustaw. Regulamin senatu nie określa szczegółowego trybu przeprowadzania kontroli, stanowiąc jedynie, iż właściwymi do ich przeprowadzania są komisje senackie. 23.Funkcja kontrolna Sejmu i Senatu Podstawowym przepisem określającym kompetencje poszczególnych organów władzy państwowej jest zasada podziału władzy, dlatego rola parlamentu dotyczy udzielenia rządowi inwestytury (wotum zaufania) a następnie kontrola jego działania. Uchwała o wotum zaufania dla rządu poprzedzona jest expose premiera w którym przedstawia on kierunki polityki przyszłego rządu. Konstytucja wskazuje, że Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w określonym przepisami zakresie a nie nieograniczenie. Obecnie Sejm może uchwalać: -rezolucje – zawierające wiążące wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania -deklaracje- zawierające zobowiązanie do określonego postępowania -apeli – zawierające prawnie nie wiążące wezwanie do określonego postępowania - oświadczenia- zawierające stanowisko w określonej sprawie Działania te mogą, ale nie muszą mieć funkcji kontrolnej. Istotą działań kontrolnych parlamentu do rządu jest ocena działalności rządu zawierająca krytykę jego działań – kontrola polityczna poprzez wotum nieufności zgłaszane przez ugrupowania nie uczestniczące w rządzie, które z reguły mają mniejszość parlamentarną i dlatego nie kończą się uchwaleniem wotum nieufności, ale wywierają wpływ na kierunek rządu lub pokazują problem opinii publicznej. Absolutorium z wykonaniu budżetu – wyłączna kontrola przez Sejm z wykonania budżetu państwa Interpelacje i zapytania poselskie –składana na piśmie przez posła do członków rządu. a odpowiedź w 21 dni, dotyczą spraw zasadniczych Zapytania poselskie – składane w sprawach o charakterze jednostkowym przez posła do członków rządu, a odpowiedź w ciągu 21 dni Obowiązek udzielania odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu przez Prezesa Rady Ministrów i członków Rady Ministrów Oświadczenia poselskie i senatorskie- Marszałek Sejmu może udzielić posłowi głosu poza porządkiem obrad ale jego przedmiotem nie może być treść zapytań i interpelacji -w Senacie na koniec posiedzenia. Kontrolne uprawnienia komisji – wszystkie komisje mają prawo do informacji(od ministrów i kierowników właściwych resortów) -mają uprawnienia do żądania obecności właściwych ministrów itd. na posiedzeniach komisji od których mogą żądać wyjaśnień Dezyderaty uchwała komisji zawierająca postulaty w określonych sprawach skierowana do określonej grupy ludzi, Opinie –stanowisko komisji w określonej sprawie skierowana do szerszego kręgu ludzi Kontrola wykonywania ustaw-przez Sejm i Senat- wykonywanie spoczywa na komisjach parlamentarnych 40 Uprawnienia Komisji Sledczych Ma prawo wzywania i przesłuchiwania każdej osoby, która ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania (inaczej odpowiedzialność) 24. Charakterystyka konstytucyjnego stanowiska Prezydenta RP Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Główne zadania: reprezentuje państwo czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży : - suwerenności - bezpieczeństwa państwa - nienaruszalności i niepodzielności terytorium państwa. Mianuje i odwołuje ambasadorów Ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe Jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Mianuje szefa sztabu generalnego Ma upoważnienie do wprowadzenia stanu wojennego i wyjątkowego ( na wniosek Prezesa Rady Ministrów) Nadaje stopnie wojskowe wydaje akty urzędowe. które wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów - ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Podpisuje i zarządza ogłoszenie ustaw przyjętych przez Sejm i Senat ma prawo weta zarządzanie wyborów do sejmu i senatu, skracanie kadencji sejmu, zarządzanie referendum ogólnokrajowego Inicjatywa ustawodawcza kompetencje w zakresie powoływania rządu: - desygnuje i powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz członków Rady Ministrów ( przyjmuje ich dymisje) powołuje sędziów: - Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, - Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, - Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, - członków Rady Polityki Pieniężnej, - członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nadaje i wyraża zgody na zrzeczenia się z obywatelstwa polskiego, stosuje prawo łaski nadaje ordery i odznaczenia Wybory: - wybierany przez Naród - w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Kto może zostać prezydentem? - obywatel polski, - ukończone 35 lat - korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. - Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Kto zostaje prezydentem? - kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, po 14 dniach przeprowadza się ponowne głosowanie. Wybiera się kandydata spośród 2 z największą ilością głosów – zostaje prezydentem ten , który miał więcej głosów. Kadencja: 5 lat , może być wybierany dwukrotnie - rozpoczyna się w dniu objęcia urzędu. 41 Wybory Prezydenta zarządza Marszałek Sejmu na dzień 100 - 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy. Ważność wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza Sąd Najwyższy. Kiedy obejmuje urząd? po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi: Obowiązki prezydenta w czasie jego nieobecności sprawuje Marszałek Sejmu Marszałek Sejmu ( Marszałek Senatu) tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie: 1. śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej, 2. zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 3. stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze, 4. uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia 5. złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. Osoba wykonująca obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu. Czego nie może prezydent? - piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem. Organem doradczym Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Organem pomocniczym Prezydenta Rzeczypospolitej jest Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje statut Kancelarii oraz powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej. Może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. 25. Zasady wyboru Prezydenta RP Wybory: - wybierany przez Naród - w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Kto może zostać prezydentem? - obywatel polski, - ukończone 35 lat - korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. - Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Kto zostaje prezydentem? - kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, po 14 dniach przeprowadza się ponowne głosowanie. Wybiera się kandydata spośród 2 z największą ilością głosów – zostaje prezydentem ten , który miał więcej głosów. Kadencja: 5 lat , może być wybierany dwukrotnie - rozpoczyna się w dniu objęcia urzędu. Wybory Prezydenta zarządza Marszałek Sejmu na dzień 100 - 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy. Ważność wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza Sąd Najwyższy. Kiedy obejmuje urząd? po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi: 26. Kompetencje Prezydenta RP 42 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Główne zadania: reprezentuje państwo czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży : - suwerenności - bezpieczeństwa państwa - nienaruszalności i niepodzielności terytorium państwa. kompetencje w zakresie spraw zagranicznych; Mianuje i odwołuje ambasadorów Ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe kompetencje w zakresie zwierzchnictwa Sił Zbrojnych, obronności i bezpieczeństwa państwa na czas pokoju i wojny; Jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Mianuje szefa sztabu generalnego Ma upoważnienie do wprowadzenia stanu wojennego i wyjątkowego ( na wniosek Prezesa Rady Ministrów) Nadaje stopnie wojskowe klasyczne uprawnienia głowy państwa nadaje i wyraża zgody na zrzeczenia się z obywatelstwa polskiego, stosuje prawo łaski nadaje ordery i odznaczenia prawo zwracania się z orędziem do Sejmu , Senatu i Zgromadzenia Narodowego kompetencje w stosunku do parlamentu (Sejm i Senat) zarządzenia wyborów Sejmu i Senatu zwoływania pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu skracania kadencji obu izb prawo inicjatywy ustawodawczej podpisaniem i ogłoszeniem ustawy. prawo weta kompetencje w stosunku do rządu; w zakresie powoływania rządu - - desygnuje i powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz członków Rady Ministrów ( przyjmuje ich dymisje) oddziaływania na tok jego pracy i politykę. kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej; powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa powoływania organów władzy sądowniczej. a) Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego na 6-letni kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego (art.183), b) Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego na 6-letnią kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego c) Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. d) jedną osobę do składu Krajowej Rady Sądowniczej prawo występowania z wnioskiem do Trybunału Stanu o pociągniecie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej prawo występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa Inne kompetencje: zarządzanie referendum ogólnokrajowego powoływanie : - członków Rady Polityki Pieniężnej, - Prezesa NBP - członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji 27. Ustrojowa rola Rady Ministrów 43 Rada ministrów realizuje funkcje: wykonawczą, która polega na zapewnieniu wykonywania ustaw jako aktów prawnych stanowionych przez parlament administrowania, z którą powiązana została funkcja kierowania szeroko rozumiana, gdyż mieści się w niej także „kierowanie administracją rządową” funkcji rządzenia, która najbardziej podkreśla ustrojową rolę, samodzielność, ale i odpowiedzialność RM. Rada Ministrów zwana popularnie rządem – organ kolegialny władzy wykonawczej. Przewodniczący rady ministrów jest zazwyczaj nazywany premierem W Polsce rząd jest wyłaniany i odpowiedzialny przed parlamentem. Kompetencje Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych ( np. prezydenta) i samorządu terytorialnego. Rada Ministrów kieruje administracją rządową. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: 1. zapewnia wykonanie ustaw, 2. wydaje rozporządzenia, 3. koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej, 4. chroni interesy Skarbu Państwa, 5. uchwala projekt budżetu państwa, 6. kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, 7. zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, 8. zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, 9. sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, 10. zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, 11. sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej, 12. określa organizację i tryb swojej pracy. Skład RM: Prezesa Rady Ministrów ministrowie. mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów. (Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra.) mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Zadania ministrów: Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy. Minister kierujący działem administracji rządowej wydaje rozporządzenia. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra. Prezes Rady Ministrów, wiceprezesi Rady Ministrów i ministrowie składają wobec Prezydenta Rzeczypospolitej przysięgę: Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda. Korpus służby cywilnej: W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa, w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej. zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej jest Prezes Rady Ministrów . Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów desygnuje Prezydent Rzeczypospolitej. Kto powołuje prezesa RM i pozostałych członków RM ? Prezydent RP w ciągu 14 dni od dnia - pierwszego posiedzenia Sejmu - lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów. Jeżeli pkt wyżej nie został spełniony lub nie udzielono wotum zaufania Prezesa Rady Ministrów wybiera Sejm Jeżeli Sejm nie powoła ponownie robi to Prezydent, a w razie nie udzielenia wotum zaufania Prezydent skraca kadencje i zarządza wybory. Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu 44 za naruszenie Konstytucji lub ustaw, za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem : solidarną odpowiedzialność za działalność Rady Ministrów. indywidualną odpowiedzialność za sprawy należące do ich kompetencji za sprawy powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów. Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. 1. Wniosek o podjęcie uchwały, o której mowa w ust. 1, może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia. Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powtórny wniosek może być zgłoszony przed upływem 3 miesięcy, jeżeli wystąpi z nim co najmniej 115 posłów. Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów. Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów. Dymisja rządu Prezydent przyjmuje dymisję Rady Ministrów: na pierwszym posiedzeniu nowowybranego Sejmu w razie niewyrażenia jej przez Sejm wotum zaufania w razie wyrażenia jej przez Sejm konstruktywnego wotum nieufności (wówczas Sejm wybiera nowego Prezesa Rady Ministrów oraz na jego wniosek członków Rady Ministrów, których następnie powołuje Prezydent odbierając od nich przysięgę), w razie rezygnacji Prezesa Rady Ministrów Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. Prezydent może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów. 28. Tryb powoływania Rady Ministrów Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu: Wariant I o W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez partię polityczną mającą większość w Sejmie lub koalicję partii), która otrzymuje misję sformowania rządu o Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów o Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowopowołanej Rady Ministrów o W ciągu 14 dni od powołania Rady Ministrów, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. o Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów . Wariant II o W razie nie powołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę Wariant III o W razie niepowołania Rady Ministrów (w trybie wariantu II ) Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę . o W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów o W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory. 45 29. Odpowiedzialność Rady Ministrów W prawie Konstytucyjnym spotyka się odpowiedzialności Rady Ministrów przed: Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Kto może zgłosić wniosek o pociągniecie członka RM do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu ? Prezydent RP co najmniej 115 posłów. Wniosek taki jest zgłaszany do Sejmu, a rozpatruje go wstępnie sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Po uznaniu zasadności postawionych zarzutów podejmuje uchwałę o wystąpieniu do Sejmu o pociągnięcie konkretnej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej. Uchwałę w tej sprawie podejmuje Sejm większością 3\5 ustawowej liczby posłów Trybunał Stanu może wymierzyć następujące kary: a) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, b) zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych w organach państwowych i organizacjach społecznych, c) utratę wszystkich lub niektórych orderów i odznaczeń państwowych, a także utratę zdolności do ich uzyskiwania Sejmem : solidarną odpowiedzialność za działalność Rady Ministrów. indywidualną odpowiedzialność za sprawy należące do ich kompetencji za sprawy powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów. Środki odpowiedzialności stosowanej przez Sejm: Wotum zaufania - oznacza udzielenie rządowi albo poszczególnym jego członkom aprobaty Sejmu, bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Rząd albo minister, który wotum zaufania nie uzyskał musi się podać do dymisji Wotum nieufności - podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu wyrażająca brak zaufania do działalności ministra albo rządu, prowadząca najczęściej do ich dymisji. Parlament może odwołać rząd, gdy np. nie zgadza się z jego polityką. W Polsce obowiązuje konstruktywne wotum nieufności - większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. . 46 30. Kompetencje Rady Ministrów Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych ( np. prezydenta) i samorządu terytorialnego. Rada Ministrów kieruje administracją rządową. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: zapewnia wykonanie ustaw, wydaje rozporządzenia ogłaszane w Dzienniku Ustaw, koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej, chroni interesy Skarbu Państwa, uchwala projekt budżetu państwa, kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej, określa organizację i tryb swojej pracy. 31. Prezes Rady Ministrów ( dwa opracowania) Prezes Rady Ministrów: 1. reprezentuje Radę Ministrów, 2. kieruje pracami Rady Ministrów, 3. wydaje rozporządzenia, 4. zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania, 5. koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów, 6. sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach, 7. jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej. 8. jest zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej 31 Prezes Rady Ministrów 1.desygnowany przez prezydenta premier podejmuje działania do sformowania Rady Ministrów (rozmowy z koalicjantami do większości parlamentarnej, przygotowuje program działania rządu, kompletuje rząd) 2.Występuje w Sejmie z expose, w którym przedstawia program działania Rady Ministrów 3.ubiega się o udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów 4.ma wyłączne prawo występowania do prezydenta z wnioskiem o dokonanie zmian w Radzie Ministrów (powoływanie i odwoływanie jej członków) 5.szef rządu –Rady Ministrów, art.148. kieruje pracami Rady Ministrów, koordynuje i kontroluje pracę jej członków 6.uprawnienie do ustalania w drodze rozporządzeń szczegółowego zakresu działań ministra 7.zwołuje posiedzenia Rady Ministrów i im przewodniczy- możliwość oddziaływania na tok prac i treść podejmowanych uchwał 8.w/w zasada nie obowiązuje gdy posiedzenie zwołuje prezydent dla rozpatrzenia szczególnie ważnych spraw dla państwa 9.ma prawo wydawania aktów prawnych w postaci rozporządzeń – są to akty wykonawcze do ustaw w celu ich wykonania 10.rzeprezentuje rząd na zewnątrz 11.sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji 12.zwierzchnik służby cywilnej działającej w administracji rządowej 13.na wniosek ministra premier powołuje sekretarzy stanu i ma prawo zgłaszania Radzie Ministrów zgłaszania wniosku o uchylenie rozporządzeń i zarządzeń ministra Premierem może zostać członek partii jak i osoba bezpartyjna. Nie rozstrzygnięto czy premier może być posłem czy nie. Zastosowanie reguł właściwym rządom parlamentarnym oznacza, że na czele rządu powinien stać przywódca najsilniejszego ugrupowania parlamentarnego. 32. konstrukcja prawna gminy, powiatu i województwa W wyniku reformy wprowadzonej ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym oraz ustawą z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej w Rzeczpospolitej Polskiej Wyodrębniono dwa piony administracji terenowej: rządowy – zbudowany na zasadzie centralizmu i oparty na zawodowym aparacie urzędniczym samorządowy – ukształtowany na zasadzie decentralizacji Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, wyłącznie obywatelowi polskiemu, ukończone 18 lat stale zamieszkuje na obszarze działania danej jednostki samorządu terytorialnego, nie został pozbawiony praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym i praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu, nie został ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądowym 47 GMINA Gmina jest prawnie zorganizowanym terytorialnym związkiem osób określonym w ustawie jako wspólnota samorządowa. Ma odrębną od państwa osobowość prawną. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sądowej. Państwo nie może, poza wypadkami określonymi w przepisach ustawowych, wkraczać w sferę jej działalności. Zadaniem gminy : jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej. Gmina w wykonywaniu tychże zadań na swoim terenie jest suwerenna, a jej uprawnienia w tym zakresie mogą być ograniczone tylko przepisami ustaw. gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich również wówczas, jeżeli zbycie składnika mienia komunalnego mogącego stanowić wkład niepieniężny gminy do spółki. Jednostki samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej, w przypadku zaistnienia klęski żywiołowej, nadzwyczajnego zagrożenia środowiska, katastrof lub innych zdarzeń losowych. Referendum gminne jest najwyższym organem stanowiącym gminy. Przedmiotem referendum gminnego może być każda sprawa ważna dla gminy, której załatwienie leży w kompetencjach jej organów. Organami gminy są: rada gminy zarząd gminy. Rada gminy jest organem stanowiącym i kontrolnym we wszystkich sprawach gminy, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych do obligatoryjnego referendum. Uchwały rady gminy mogą być skierowane do wszystkich podmiotów na terenie gminy lub tylko do organów gminy. POWIAT lokalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową. Wszystkim mieszkańcom z tytułu zamieszkania na terenie określonego powiatu przysługują takie same prawa i obowiązki. Powiat ma odrębną od państwa i gmin osobowość prawną. Powiaty tworzy, łączy, dzieli i znosi Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Powiat, jako jednostka zasadniczego podziału terytorialnego, obejmować ma całe obszary graniczących za sobą gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu. Powiaty mają być tworzone jedynie na obszarach gmin wiejskich i mniejszych miast. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, co oznacza, że staje się odrębnym od państwa podmiotem. Większość zadań powiatowych ma charakter zadań własnych. Ustawodawca określa 22 dziedziny, w których powiat wykonuje w ramach ustaw zadania publiczne o charakterze ponadgminnym. Są to zadania w zakresie: edukacji publicznej, promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, wspierania osób niepełnosprawnych, transportu i dróg publicznych, kultury i ochrony dóbr kultury, kultury fizycznej i turystyki, geodezji, kartografii i katastru, gospodarki nieruchomościami, zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska i przyrody, rolnictwa, leśnictwa, i rybactwa śródlądowego, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, ochrony praw konsumenta, utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, obronności, promocji powiatu, współpracy z organizacjami pozarządowymi. 48 Mieszkańcy powiatu podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum powiatowe) lub za pośrednictwem organów powiatu. Organami powiatu : rada powiatu zarząd powiatu. Rada powiatu jest organem kolegialnym. Składa się z radnych tworzących ten organ powiatu na zasadach równości każdego z nich. Wybory do rad powiatu są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Liczba radnych uzależniona jest od liczby mieszkańców powiatu, nie może jednak przekraczać 60 radnych. SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA Województwo jako element ustroju terytorialnego państwa oznacza zarówno jednostkę samorządu terytorialnego jak i największą jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju do wykonywania administracji publicznej. Zasadniczym celem kreowanie rozwoju regionu wykonywanie usług publicznych o charakterze i zasięgu regionalnym. W celu wykonania zadań województwo tworzy wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne i może zawierać umowy z innymi podmiotami. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa (kreowanie rynku pracy, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej, pozyskiwanie środków finansowych itd.). określa strategię rozwoju województwa. Jako osoba prawna działa poprzez swoje organy. Organami samorządu województwa są: sejmik województwa zarząd województwa SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA Województwo jako element ustroju terytorialnego państwa oznacza zarówno jednostkę samorządu terytorialnego jak i największą jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju do wykonywania administracji publicznej. Zasadniczym celem nowego województwa jest kreowanie rozwoju regionu oraz wykonywanie usług publicznych o charakterze i zasięgu regionalnym. W celu wykonania zadań województwo tworzy wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne i może zawierać umowy z innymi podmiotami. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa (kreowanie rynku pracy, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej, pozyskiwanie środków finansowych itd.). Samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa. Województwo jako osoba prawna działa poprzez swoje organy. Organami samorządu województwa są sejmik województwa oraz zarząd województwa Zagadnienia 32-34 Konstrukcja prawna gminy, powiatu, województwa. Gmina 1.To wspólnota samorządowa, tworzona przez wszystkich obywateli zamieszkujących pewne terytorium, 2. wykonująca zadania publiczne w imieniu własnym 3.posiadająca osobowość prawną 4.której samodzielność podlega ochronie sądowej. Gmina jest prawnie wyodrębniona od państwa i jego aparatu. Członkowstwo w niej wiąże się z faktem zamieszkiwania na określonym terytorium, a ponieważ powstaje z mocy prawa i dotyczy wszystkich obywateli osoba fizyczna nie może odmówić przynależności do niej, ale może być bierna, a organy gminy nie mogą nikogo spełniającego warunek zamieszkania wykluczyć. Ustawa nie rozróżnia gmin wiejskich i miejskich – gminę traktuje jako jednolity twór prawnoustrojowy. Gminami są więc także największe miasta polskie. Wyjątek stanowi Warszawa, która ma odrębny status komunalny. (zmieniany wielokrotnie obecnie ustrój Warszawy reguluje ustawa z 15.03.2002r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy.) Ustrój gminy określa jej statut. Reguluje on strukturę wewnętrzną, organizację i sposób działania gminy. Ustawa wymaga by projekt statutu dla gminy powyżej 300tyś. Mieszkańców konsultowano z Prezesem Rady Ministrów. Statut gminy jest ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Art.164r ust.3 Konstytucji-gmina wykonuje wszystkie zdania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Art. 166 ust.1 Konstytucji gmina wykonuje przysługujące jej zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność , których celem jest zaspokojenie potrzeb mieszkańców lub które uzgodniła na podstawie porozumień z organami administracji rządowej. W zakresie regulowanym ustawą gmina wykonuje zadania administracji rządowej, na które to zadania powinna być wyposażona w środki finansowe. Gmina ma osobowość prawną: prawa prywatnego i prawa publicznego. 49 Elementy samodzielności gmin: -wyodrębnienie prawne gminy od państwa,(Państwo poza określonymi w ustawie przypadkami nie może wkraczać w sferę działań gminy), -gmina może z organami państwa mieć stosunki o charakterze równorzędnych podmiotów, mimo, że podlega nadzorowi organów państwa na podstawie określonych przepisów. -brak hierarchicznego podporządkowania gmin i ich organów podmiotom wyższego szczebla, -wybieralność organów w wolnych wyborach, -własne źródła finansowe -prawo własności i inne prawa majątkowe, -możliwość zrzeszania się z innymi gminami w tzw. Związki międzygminne Organy gminy 1.Rada gminy i wójt, ewentualnie burmistrz lub prezydent miasta Aktualnie jest 2.489 gmin w Polsce. Gmina jest także jednostką podziału terytorialnego państwa. Powiat 1.jest to lokalna wspólnota samorządowa, tworzona z mocy prawa przez mieszkańców obszarów graniczących ze sobą kilku lub kilkunastu gmin albo obszaru miasta na prawach powiatu. Istnieją miasta z ponad 100000 mieszkańców i miasta mniejsze, które przestały być siedzibą wojewody – są to miasta na prawach powiatu( mają kompetencje gmin i powiatów równocześnie.) Potocznie nazywa się je powiatami grodzkimi. 2.Powiaty są tworzone i znoszone przez Radę Ministrów, w drodze rozporządzenia, po opinii zainteresowanych rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. 3.Organy powiatu: rada powiatu (organ stanowiący i kontrolny powiatu) i zarząd powiatu (organ wykonawczy powiatu.) Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego. 4.Radni powiatowi wybierani są w wyborach bezpośrednich. 5.Powiat ma osobowość prawną. 6.Samodzielność powiatu podlega ochronie sądowej Obecnie jest 315 powiatów ziemskich i 65 powiatów grodzkich. Powiat jest jednostką podziału terytorialnego państwa Województwo 1.regionalna wspólnota samorządowa, którą tworzą mieszkańcy województwa zamkowy prawa 2.największa jednostka administracji rządowej, która realizuje zadania ustanowione przez prawo do kompetencji organów rządowych. 3.Organy:Sejmik województwa- organ stanowiący i kontrolny i zarząd województwa- organ wykonawczy. W skład sejmiku wchodzą radni wybierani w wyborach bezpośrednich. Wojewoda wybierany jest przez Radę Ministrów. 4.Województwo ma osobowość prawną 5.Samodzielność województwa podlega ochronie sądowej. 6.Nadzór nad działalnością samorządu województwa –Prezes Rady Ministrów i wojewoda 7. Wybory do organów stanowiących wszystkich samorządów terytorialnych zarządza Prezes Rady Wybory do organów Ministrów. Kompetencje 1.gmina -zadania publiczne, które nie są zastrzeżone ustawami na rzecz administracji rządowej -wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów -zadania własne –czyli sprawy związane z zaspokojeniem potrzeb zbiorowych wspólnoty gminnej, dzielą się na obowiązkowe(określone przez ustawy) i fakultatywne (dobrowolne) - zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, nałożonych na gminę przez ustawy (obowiązkowe) lub wynikające z porozumienia gminy z organami administracji rządowej.(fakultatywne). Administracja rządowa ma obowiązek zapewnić środki finansowe na realizacje zadań zleconych. Nadzór nad wykonaniem zadań zleconych sprawuję się na podstawie kryteriów: zgodności z prawem(legalności), celowości, rzetelności, gospodarności. Dane zadanie można podzielić na grupy: 1.zadania związane z infrastrukturą techniczną- drogi komunikacja 2.zadania związane z infrastrukturą społeczną – ochrona zdrowia, oświata, 3.porządek i bezpieczeństwo publiczne- ochrona przeciwpożarowa, 4.porządek przestrzenny i ekologiczny-gospodarka terenami 2.powiat -zadania publiczne o charakterze ponad gminnym, sprecyzowane w ustawie o samorządzie powiatowym. Są to zadania z zakresu: edukacji publicznej, ochrony zdrowia, transportu, dróg publicznych, geodezji, ochrony środowiska, porządku publicznego, bezpieczeństwa obywateli, przeciwdziałania bezrobociu i inne określone w ustawie o samorządzie powiatowym Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin. Na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy powiat przekazuje swoje zadania na warunkach porozumienia. -wykonywanie zadań powiatowych służb, inspekcji i straży. 50 3.województwo -Zakres działania samorządu wojewódzkiego nie narusza samodzielności gmin i powiatów. Organy samorządu województwa nie stanowią dla organów gmin i powiatów nadzoru i kontroli. -zadania publiczne o charakterze wojewódzkim tj. promocja i ochrona zdrowia, edukacja, zagospodarowanie przestrzenne, przeciwdziałanie bezrobociu i inne określone w ustawie o samorządzie wojewódzkim -określenie strategii i prowadzenie polityki rozwoju województwa Sprawowanie władzy w gminie, powiecie i województwie Zasadą ustroju samorządowego w/w jednostek jest to, że ich mieszkańcy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym tj. w drodze wyborów i referendum lub za pośrednictwem organów samorządu. W praktyce za pośrednictwem organów samorządu, które są przez nich wybierane. 1.Wybory Organy stanowiące a)wybory do rad samorządu są: powszechne, równe, bezpośrednie, tajne. -charakter większościowy w gminach do 20 tyś. mieszkańców. Radni do rad gmin są wybierani w jednomandatowych okręgach wyborczych ( w okręgu wybiera się od 1do5) zwyciężają ci którzy mają kolejno najwięcej głosów ważnychwiększość zwykła -charakter proporcjonalny w gminach powyżej 20 tyś. mieszkańców. Wybory w wielomandatowych okręgach wyborczych (w których wybiera się od 5 do 8 radnych) Obecnie przelicza się głosy na mandaty według metody d’Hondta, korzystniejszej dla dużych partii. -wybory do rad powiatu – charakter proporcjonalny (w podziale mandatów uczestniczą listy kandydatów tych komitetów wyborczych, które mają co najmniej 5 % ważnie oddanych głosów) -wybory do sejmików województwa –proporcjonalne (warunek jak wyżej) -można sprawować tylko jeden mandat radnego, którego nie można łączyć z mandatem posła i senatora, wykonywaniem funkcji wojewody ( i wice), członkowstwa w innym organie jednostki samorządowej -wybory przedterminowe –przeprowadzane w sytuacjach określonych w ustawach -wybory uzupełniające-wygaśnięcie mandatu (np. zrzeczenia się mandatu) lub nieobsadzenia mandatów -obsadzenie mandatów bez glosowania- liczba kandydatów jest równa (bądź mniejsza) liczbie wybieranych radnych w danym okręgu b)Organami wyborczymi są Państwowa Komisja Wyborcza i komisarze wyborczy(organizacja i nadzór nad wyborami zgodnie z przepisami prawa. c)przeprowadzenie wyborów-terytorialne komisje wyborcze i obwodowe komisje wyborcze. Organy wykonawcze a)gmin: wójtów, burmistrzów i prezydentów miast: -wybory: powszechne, Równe, bezpośrednie, tajne -zarządzane przez Prezesa Radu Ministrów w drodze rozporządzenia, łącznie z wyborami do rad gmin -za organizacje odpowiada Państwowa Komisja Wyborcza i komisarze wyborczy -przeprowadzają komisje wyborcze powołane do przeprowadzenia wyborów do rad gmin -prawo wybierania mają osoby posiadające czynne prawo wyborcze do rad gmin -kandydować może obywatel posiadający bierne prawo wyborcze, z tym że najpóźniej w dniu wyborów musi on kończyć 25 lat -kandydat nie musi mieszkać na obszarze gminy w której kandyduje, ale kandydować można tylko w jednej gminie -zwycięża kandydat, który w głosowaniu otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów -jeśli nikt nie osiągnie j/w- 14 dni później nowe głosowanie tylko na dwóch kandydatów, którzy mieli najwięcej głosówdecyduję zwykła większość -prawo do zgłaszania kandydatów: partie polityczne, stowarzyszenia i organizacje społeczne, wyborcy -kadencja-rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia rady gminy lub wyboru przez radę gminy i kończy z dniem upływu kadencji rady gminy -w przypadku wygaśnięcia mandatu przed upłynięciem kadencji-wybory przedterminowe, których nie przeprowadza się jeśli do końca kadencji jest mniej niż 6 miesięcy -funkcji nie można łączyć z: funkcją posła, senatora, członkowstwem w innych jednostkach samorządu terytorialnego, z prowadzeniem działalności gospodarczej. -przyczyny wygaśnięcia mandatu-enumeratywnie w ustawie + nowa przyczyna wygaśnięcia mandatu od wyborów w 2006- niezłożeni określonych oświadczeń majątkowych -możliwe zawieszenie wykonywania mandatu- w przypadku tymczasowego aresztowania -w przypadku Dalej robię 51 35. Ustrój i właściwość sądów I Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe. 1. Sąd Najwyższy – sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania- poprzez kasację -stwierdza ważność wyborów do Sejmu, Senatu, na Prezydenta RP, ważność referendów krajowych i konstytucyjnych -ustala powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw na podstawie której orzekają sądy a) dzieli się na: -Izbę Pracy, - Izba Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych -Izbę Cywilną -Izbę Karną i Wojskową Każde z izb rozpatruje sprawy należące na zasadach „autonomii” do jej kompetencji i nie może wkraczać w uprawnienia innych izb i być przez nie zastępowana. b)organy: -Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego (powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego na 6 letnią kadencję, kieruje i reprezentuje Sąd Najwyższy –co rok składa sprawozdanie o działalności Sądu najwyższego Sejmowi, Prezydentowi i Krajowej Radzie Sądownictwa -Prezes Sądu Najwyższego -Zgromadzenie Ogólne Sędziów -Zgromadzenie Sędziów Izby i Kolegium Sądu Najwyższego 2.Sądy powszechne. a) dzielimy na: sądy rejonowe, sądy okręgowe, sądy apelacyjne. b) do właściwości sądów powszechnych należy sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w zakresie nie należącym do właściwości Sądu Najwyższego, sądów administracyjnych, sądów wojskowych c)wszystkie sądy powszechne podzielone są na wydziały, w których rozstrzygane są sprawy z poszczególnych dziedzin prawa c)sądy rejonowe – właściwości we wszystkich sprawach chyba że zastrzeżone ustawowo dla sądu okręgowego - tworzy się dla jednej lub kilku gmin - organem jest prezes d)sądy okręgowe – tworzy się dla obszaru obejmującego obszar co najmniej dwóch sądów rejonowych -rozpatruje odwołania od orzeczeń sądów rejonowych -w pierwszej instancji rozpatrują sprawy przewidziane ustawą -organem jest prezes i kolegium sądu okręgowego e)sądy apelacyjne-tworzy się dla obszaru obejmującego obszar co najmniej dwóch sądów okręgowych -rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów rejonowych rozpatrywanych w 1 instancji -organem prezes i kolegium sądu apelacyjnego Prezesów sądów powszechnych powołuje Minister Sprawiedliwości (kierują sądami, reprezentują sądy na zewnątrz – czynności administracyjne za które odpowiadają przed Ministrem Sprawiedliwości) 3.Sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny a)dzielimy na: Naczelny Sąd Administracyjny i wojewódzkie sądy administracyjne b) wojewódzkie sądy administracyjne tworzy się dla co najmniej jednego województwa -sprawują kontrolę działalności administracji publicznej (w tym terenowych organów administracji rządowej i organów samorządów terytorialnych). -sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w sprawach administracji publicznej- 1 instancja c)Naczelny Sąd Administracyjny -orzeka w drugiej instancji – kasacja lub podtrzymanie orzeczenia z pierwszej instancji. 4.Sądy wojskowe -sprawują wymiar sprawiedliwości w Siłach Zbrojnych w sprawach karnych -dzielą się na: sądy garnizonowe –pierwsza instancja, Okręgowe- druga instancja. Jak się nie mylę to od tego momentu jest drugie opracowanie ( przejrzeć i wybrać potrzebne) Sądy są władzą odrębną i niezależną od innych władz. wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. 52 Właściwość — w prawie formalnym fakt posiadania przez organ władzy publicznej kompetencji do rozstrzygnięcia powstałej przed nim sprawy Organy powołane do rozstrzygania danego rodzaju spraw określa prawo ustrojowe Rodzaje właściwości Właściwość rzeczowa rozgranicza sprawy i czynności organów różnych rzędów. Przykładowo: sądy rejonowe (w tym grodzkie) – rozstrzygają drobniejsze sprawy cywilne i karne sądy okręgowe - ważniejsze sprawy Właściwość miejscowa określa podział spraw i czynności pomiędzy organami równego rzędu, a więc niejako zasięg terytorialny ich kompetencji. Przykładowo, znaczna ilość spraw toczy się w organie właściwym dla miejsca zamieszkania lub siedziby strony (wnoszącej podanie bądź pozwanego). Właściwość funkcjonalna to wskazanie kompetencji do czynności procesowych organów różnych instancji, a więc wszędzie tam, gdzie prawo umożliwia wnoszenie środków zaskarżenia. Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: a) sądy - Sąd Najwyższy, - sądy powszechne sąd rejonowy, sąd okręgowy, sąd apelacyjny - sądy administracyjne wojewódzki sąd administracyjny, naczelny sąd administracyjny - sądy wojskowe sądy garnizonowe, sądy okręgowe - sądy powoływane w czasie wojny b) trybunały - trybunał konstytucyjny - trybunał stanu Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Do właściwości sądów powszechnych należy rozstrzyganie wszelkich spraw z zakresu prawa karnego , cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie należą na podstawie ustawy do właściwości Sądu Najwyższego, sądów szczególnych lub innych organów orzekających o charakterze pozasądowym. W skład sądów powszechnych wchodzą: prezes, wiceprezes (wiceprezesi) sędziowie. Organem sądu rejonowego jest tylko wiceprezes. Organami sądu okręgowego są: prezes, zgromadzenie ogólne sędziów kolegium sądu okręgowego. Organami sądu apelacyjnego są: prezes, zgromadzenie ogólne sędziów kolegium sądu apelacyjnego. Wszystkich prezesów sądów powszechnych powołuje Minister Sprawiedliwości, przy czym rolę opiniującą mają zgromadzenia ogólne sędziów w poszczególnych sądach. Sąd Najwyższy - sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. - wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach. Skład Sądu Najwyższego : Pierwszy Prezes – powołany przez Prezydenta RP na 6 lat prezesi sędziowie. Sąd Najwyższy jest organem złożonym i dzieli się na cztery Izby: Administracyjną; Pracy i Ubezpieczeń; Cywilną; Karną i Wojskową. 53 Najważniejszą grupą kompetencji jest stwierdzenie ważności : wyborów do Sejmu i Senatu Prezydenta referendum ogólnokrajowego referendum konstytucyjnego Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne - sprawują kontrolę działalności administracji publicznej. Naczelny Sąd Administracyjny – sądy administracyjne Skład Naczelnego Sądu Administracyjnego wchodzą: Prezes, wiceprezesi, prezesi ośrodków zamiejscowych sędziowie. Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. Krajowa Rada Sądownictwa - stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. - może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów. 36.Konstytucyjne zasady organizacji i postępowania sądów 1.ZASADY USTROJOWE a) zasada niezawisłości (niezależności) sądownictwa -odrębność ustrojowa władzy sądowniczej - samodzielność organów sądowniczych (władza ustawodawcza i wykonawcza nie przejmuje funkcji i kontroli nad orzecznictwem sądów ) b)zasada niezawisłości sędziów -sędziowie podlegają tylko Konstytucji i ustawom, czyli wydają orzeczenia bezpośrednio w oparciu o przepisy Ustawy zasadniczej, w wypadku wątpliwości co do zgodności przepisu z Konstytucją, sędziowie zobowiązani są do zawieszenia postępowania i skierowania pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego. -osobista niezawisłość sędziego – 1. podejmowanie bezstronnych orzeczeń zgodnie z przepisami prawa niezależnie od subiektywnych odczuć sędziego, 2. uwolnieniu sędziego od wszelkich nacisków z zewnątrz -gwarancje niezawisłości sędziów: czynniki materialne, np. cechy osobowości - wysoki poziom moralny, -doświadczenie zawodowe, -kultura polityczna, Czynniki formalne:- sposób powoływania(powoływani przez Prezydenta na wniosek Krajowej Radu Sądowniczej, na czas nieokreślony) - sposób opróżniania stanowiska(nieusuwalni ze stanowiska, chyba, że na podstawie orzeczenia sądu, choroba, emerytura wszystko zgodnie z ustawą) - niedopuszczalność przeniesienia, chyba, że wyrazi na to zgodę - immunitet sędziowski (bez uprzedniej zgody sądu nie pociągnięty do odpowiedzialności i pozbawienia wolności, chyba że ujęty na gorącym uczynku) -status materialny (warunki pracy i wynagrodzenia godne urzędowi i zakresowi pracy) -niepołączalność( nakaz zrzeczenia się stanowiska sędziego lub przejście w stan spoczynku w sytuacji mianowania lub powołania do pełnienia funkcji w organie państwowym lub samorządowym) -apolityczność c)zasada instancyjności(wstrzymanie uprawomocnienia się rozstrzygnięć i przeniesienie rozpatrywania sprawy do sądu wyższej instancji) -art.176 postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne jako gwarancja umożliwiająca naprawę błędów w sądach pierwszej instancji -środek odwoławczy od orzeczeń sądów pierwszej instancji jest apelacja(możliwa zmiana orzecznia) -środek zaskarżenia od orzeczeń sądów drugiej instancji jest kasacja (kontrola pod względem zgodności z prawem i prowadzi do utrzymania lub uchylenia i orzeczeń i przekazania do ponownego rozpatrzenia) -kasacje rozpatruje Sąd Najwyższy d)zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości -utworzenie instytucji ławnika, która w praktyce mają zbyt małą wiedzę prawną i służą tylko jako zapewnienie kolegialne rozpatrzenie sprawy e)zasada jednolitości sądów-wszystkie wyroki w imieniu RP -struktura sądów w całym państwie jednakowa, -jednakowe przepisy dla całego państwa 54 2.ZASADY O CHARAKTERZE PRAW CZŁOWIEKA a) prawo do sądu –każdy ma prawo do sprawiedliwego, jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki -każdy ma prawo do odwołania i zaskarżenia orzeczenia b)zasada jawności- jawne rozpatrzenie sprawy --wyłączenie może wystąpić tylko ze względów moralnych, bezpieczeństwo państwa, ochronę życia prywatnego stron, inny ważny interes prywatny -ogłoszenie orzeczenia zawsze jawne -czynnik wspomagający i kontrolujący niezawisłość sędziowską -czynnik sumienności i prawdomówności osób zeznających przy osobach które znają prawdę c)zasada nullum crimen nullapoena sine lege (każde przestępstwo i każda kara powinny być przewidziane w ustawie, która weszła w życie przed popełnieniem danego przestępstwa.) d)zasada prawa do obrony -każdy przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne ma prawo do obrony -sam może wybrać obrońcę lub korzystać z obrońcy z urzędu e)zasada domniemania niewinności -każdego uważa się za niewinnego dopóki wina jego nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem -zasada oskarżyciel musi udowodnić winę,. 37. Trybunał Konstytucyjny Trybunał Konstytucyjny jest władzą odrębną i niezależną od innych władz. wydaje wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Trybunał Konstytucyjny a) orzeka w sprawach: zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1. b) rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". wchodzi w życie z dniem ogłoszenia - Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny dwunastu miesięcy. zapadają większością głosów. Skład: 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą = Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w okresie zajmowania stanowiska nie mogą -należeć do partii politycznej, - związku zawodowego - prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Chroni go immunitet 38. Trybunał Stanu. Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy sądowniczej, Jest władzą odrębną i niezależną od innych władz. Wydaje wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego). 55 Geneza: Instytucję odpowiedzialności konstytucyjnej wprowadziła Konstytucja marcowa, uchwalona w 1921 roku, Została przywrócona w 1982 przez ustawę o Trybunale Stanu . Ustawa ta, wraz z kolejnymi nowelizacjami, obowiązuje do dziś. Podmioty odpowiedzialne przed Trybunałem Stanu: Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów członkowie Rady Ministrów, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. posłowie i senatorowie Trybunał Stanu może orzekać kary: utraty czynnego i biernego prawa wyborczego, utraty wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych pozbawienia mandatu poselskiego, utraty zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu, za przestępstwa i przestępstwa skarbowe - kary przewidziane w ustawach. skład Trybunału Stanu przewodniczący –Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego dwóch zastępców – wybieranych przez Sejm 16 członków - wybieranych przez sejm spoza grona posłów i senatorów na czas trwania kadencji Sejmu,- w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Obaj zastępcy Przewodniczącego i co najmniej połowa członków Trybunału musi mieć kwalifikacje sędziowskie. Członkowie Trybunału Stanu objęci są immunitetem formalnym oraz przywilejem nietykalności. 39. Najwyższa Izba Kontroli, - jest naczelnym organem kontroli państwowej. - podlega Sejmowi. - działa na zasadach kolegialności. Historia Najwyższa Izba Kontroli została powołana 8 lutego 1919 na mocy dekretu wydanego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego Struktura organizacyjna Na czele stoi prezes, wybierany przez Sejm RP za zgodą Senatu na 6-letnią kadencję. Instytucja zorganizowana jest w 16 delegatur regionalnych oraz 15 departamentów. Prezes Najwyższej Izby Kontroli - Wymagania : - może być ponownie powołany tylko raz. - nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych. - nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Chroni go immunitet: - nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. - nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. - O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Zakres działania: 56 kontroluje działalność organów administracji rządowej – z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności - NBP, - państwowych osób prawnych - państwowych jednostek organizacyjnych. może kontrolować działalność organów - z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. - samorządu terytorialnego, - komunalnych osób prawnych i innych - komunalnych jednostek organizacyjnych może również kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa. NIK przedkłada Sejmowi: 1. analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, 2. opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, 3. informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie. 4. przedstawia coroczne sprawozdanie ze swojej działalności. 40. Rzecznik Praw Obywatelskich Jednoosobowy urząd centralny, pełniący funkcję ombudsmana. Urząd ten powstał w Polsce z dniem 1 stycznia 1988 roku. Obecnie urząd ten sprawuje dr Janusz Kochanowski Rzecznik wypełnia 4 funkcje: prewencyjną diagnostyczną kontrolną kreującą Zadanie: - stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. - Kontroluje a także podejmuje stosowne czynności jeśli stwierdzi, że z powodu celowego działania lub zaniechania przez organa, organizacje albo instytucje zobowiązane do przestrzegania i realizacji wolności człowieka i obywatela nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. - corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Wymagania: - jest powoływany w formie uchwały przez Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu, na 5 lat. - Nie może być więcej niż dwie kadencje. - nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych. - nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie. Immunitet Rzecznika Praw Obywatelskich ( tak jak immunitet posła) - nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności bez zgody Sejmu - nie może być zatrzymany lub aresztowany, chyba, że został ujęty na gorącym uczynku przestępstwa i jednocześnie jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. - O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. 57 41. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji – organ konstytucyjny Skład i struktura KRRiT 5 członków. Powołanie członków KRRiT- przez Sejm - 2, Senat - 1 i Prezydenta Rzeczypospolitej – 2 . Kadencja członków KRRiT wynosi 6 lat. Rada sama wybiera swojego przewodniczącego i zastępcę. Członkowie KRRiT na mocy postanowień Konstytucji RP odpowiadają za popełnienie deliktu konstytucyjnego przed Trybunałem Stanu. Członek KRRiT nie może: - należeć do partii politycznej, - związku zawodowego - prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji. Zadania: a) konstytucyjne - stoi na straży : - wolności słowa, - prawa do informacji - interesu publicznego w radiofonii i telewizji. b) ustawowe - wydaje rozporządzenia, podejmuje uchwały ( w sprawach indywidualnych) o projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunku polityki państwowej w dziedzinie radiofonii i telewizji; o określanie warunków działalności nadawców programów radiowych i telewizyjnych; o rozpatrywanie wniosków i podejmowanie rozstrzygnięć w sprawach przyznawania koncesji na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych; o sprawowanie kontroli nad działalnością nadawców w zakresie określonym ustawą; o organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych; o określanie wysokości opłat za udzielanie koncesji oraz wpis do rejestru; o opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji; o inicjowanie postępu naukowo - technicznego i kształcenie kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji; o współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych; Niektóre uprawnienia powoływanie rad nadzorczych spółek telewizji publicznej (Telewizja Polska S.A. - TVP) oraz publicznej radiofonii (Polskie Radio S.A. oraz 17 spółek regionalnych Polskiego Radia); udzielanie koncesji na nadawanie sygnału telewizyjnego i radiowego; podział środków z abonamentu radiowo-telewizyjnego; nakładanie kar pieniężnych na nadawców; 58
