Obowiązkiem nauczyciela jest poinformowanie uczniów i ich

WYMAGANIA DO DZIAŁÓW KLASA CZWARTA PRZYRODA
Wiadomości i umiejętności poddawane sprawdzeniu na zakończenie każdego działu podręcznika przyporządkowano kategoriom
taksonomicznych celów nauczania:
A – zapamiętanie wiadomości,
B – zrozumienie wiadomości,
C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych,
D – stosowanie wiadomości w sytuacjach nowych.
Wymagania konieczne
Wymagania podstawowe
(ocena dopuszczająca)
(ocena dostateczna)
Dział I. Obserwujemy przyrodę
Wymagania rozszerzające
(ocena dobra)
Wymagania dopełniające
(ocena bardzo dobra)
Wymagania wykraczające
(ocena celująca)
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
wymienia co najmniej po 3 wymienia pożądane cechy
opisuje rolę
podaje przykłady
wyjaśnia, jak zmiana
elementy przyrody
obserwatora przyrody (B);
poszczególnych czynników
powiązań między przyrodą jednego elementu
ożywionej i nieożywionej
przyporządkowuje
warunkujących istnienie
nieożywioną i ożywioną
przyrody może wpłynąć na
(B); podaje nazwy
przyrządy do
życia na Ziemi (B);
(D); podaje przykłady
pozostałe wybrane
przyrządów służących do
obserwowanych obiektów
wymienia przyrządy
cyklicznych zmian w
elementy (D); wymienia
obserwacji przyrody (A);
(C); posługuje się skrótami
służące do obserwacji
przyrodzie (C); określa
nazwy przyrządów
podaje nazwy głównych i
w zapisach nazw głównych meteorologicznych (A);
przeznaczenie
służących do obserwacji
pośrednich kierunków
i pośrednich kierunków
dobiera przyrządy do
poszczególnych części
odległych obiektów,
geograficznych (B);
geograficznych (C);
obserwowanych obiektów
mikroskopu (B);
głębin (B); wyjaśnia,
Uczeń:
1
Wymagania konieczne
(ocena dopuszczająca)
omawia jeden ze
Wymagania podstawowe
(ocena dostateczna)
wyznacza kierunki
Wymagania rozszerzające
(ocena dobra)
(C); wyjaśnia pojęcie
Wymagania dopełniające
(ocena bardzo dobra)
porównuje dokładność
Wymagania wykraczające
(ocena celująca)
następstwo pór roku (B);
sposobów wyznaczania
geograficzne za pomocą
widnokrąg (B); wymienia
różnych sposobów
wymienia fenologiczne
głównych kierunków
kompasu (C); wyjaśnia
sposoby wyznaczania
wyznaczania kierunków
pory roku (A).
geograficznych (C);
pojęcia: równonoc
głównych kierunków
świata (D); porównuje
wyznacza dowolnym
jesienna, równonoc
świata (A); omawia zmiany wysokość Słońca nad
sposobem główne
wiosenna, przesilenie
w pozornej wędrówce
widnokręgiem oraz
kierunki geograficzne (C);
letnie, przesilenie zimowe
Słońca nad widnokręgiem
długość cienia w
wymienia daty pierwszych
(B); wymienia po 3 nazwy
w poszczególnych porach
poszczególnych porach
dni kalendarzowych pór
ptaków odlatujących na
roku (C); wyjaśnia pojęcia:
roku (C); wyjaśnia
roku (A); podaje po 3
zimę i pozostających w
górowanie Słońca,
powstawanie zjawisk
przykłady zmian
kraju (A); omawia rodzaje
południe słoneczne (B);
atmosferycznych: osadów,
zachodzących w
opadów (B); wymienia
rozpoznaje rodzaje chmur
opadów, wiatrów (B);
przyrodzie w
przyrządy służące do
(C); oblicza różnicę
wyjaśnia pojęcie ciśnienie
poszczególnych porach
pomiaru składników
temperatur (C); wyjaśnia
powietrza (B); formułuje
roku (B); wymienia
pogody (A); określa
pojęcie wilgotność
problem badawczy i
składniki pogody (A);
kierunek wiatru; nazywa
powietrza (B).
hipotezę do podanego
odczytuje wskazania
rodzaje wiatrów (A).
opisu doświadczenia (D).
termometru (C); określa
zasady postępowania z
2
Wymagania konieczne
(ocena dopuszczająca)
hodowanymi organizmami
Wymagania podstawowe
(ocena dostateczna)
Wymagania rozszerzające
(ocena dobra)
Wymagania dopełniające
(ocena bardzo dobra)
Wymagania wykraczające
(ocena celująca)
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
odróżnia organizm
podaje przykłady
wyjaśnia, na czym
porównuje organizmy
podaje przykłady
jednokomórkowy od
organizmów
polegają: samożywność,
jednokomórkowe i
najmniejszych i
wielokomórkowego (C);
jednokomórkowych i
cudzożywność, wymiana
wielokomórkowe (C);
największych organizmów
wymienia co najmniej 3
wielokomórkowych (A);
gazowa, wzrost organizmu
wyjaśnia pojęcia:
w świecie roślin i w
czynności
nazywa wskazane narządy
(B); omawia cel wydalania
komórka, tkanka, narząd
świecie zwierząt (A);
charakteryzujące żywe
i organy (C); wymienia
(B); przyporządkowuje
(B); wyjaśnia, na czym
podaje przykłady
organizmy (B); podaje
czynności życiowe
podane sposoby
polega pasożytnictwo (B);
pasożytów w przyrodzie
przykłady poruszania się
organizmów (A);
rozmnażania się do
omawia sposób
(B); podaje przykłady
zwierząt (C); podaje
klasyfikuje organizmy ze
określonych organizmów
wytwarzania pokarmu u
roślin owadożernych (A);
przykłady organizmów
względu na sposób
(C); porównuje wygląd
roślin (B); wyjaśnia pojęcie wymienia praktyczne
rozmnażających się przez
odżywiania się i
organizmów potomnych
wzrost organizmu (B);
zastosowania
podział (C); rysuje
poruszania (C); podaje
powstałych w wyniku
wyjaśnia pojęcie
bezpłciowego
schemat podziału komórki
przykłady ruchów roślin
rozmnażania płciowego i
rozmnażanie płciowe (B);
rozmnażania się roślin (D);
roślinnymi i zwierzęcymi
(B).
Dział II. Życie na Ziemi
3
Wymagania konieczne
(ocena dopuszczająca)
(C); z podanych
Wymagania podstawowe
(ocena dostateczna)
(B); nazywa części roślin
Wymagania rozszerzające
(ocena dobra)
bezpłciowego (C).
Wymagania dopełniające Wymagania wykraczające
(ocena bardzo dobra)
(ocena celująca)
uzasadnia stwierdzenie, że uzasadnia, że zniszczenie
organizmów układa
służące do rozmnażania
rośliny nie mogłyby istnieć
jednego elementu
łańcuch pokarmowy (C);
bezpłciowego (A); nazywa
bez obecności zwierząt
przyrody może
podaje po 2 przykłady
ogniwa łańcucha
(D).
doprowadzić do
obrony przed wrogami w
pokarmowego (A);
świecie roślin i zwierząt
wymienia inne niż
(B).
pokarmowe zależności
wyginięcia innych (D).
między roślinami i
zwierzętami (C).
Dział III. Tajemnice ciała
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
podaje po 3 przykłady
omawia rolę
omawia rolę wybranych
wyjaśnia, na czym polega
omawia rolę białek,
pokarmu pochodzenia
poszczególnych
witamin w organizmie (B);
prawidłowe odżywianie
cukrów, tłuszczów i
roślinnego i zwierzęcego
składników odżywczych
podaje przykłady skutków
się (B); uzasadnia
witamin w organizmie (B);
(B); wymienia główne
(B); wymienia co najmniej
niewłaściwego odżywiania
konieczność spożywania
wymienia przyczyny
składniki odżywcze (A);
2 zasady higieny żywienia
się (B); opisuje drogę
różnorodnych pokarmów
najczęstszych chorób
podaje 3 zasady
(A); opisuje funkcje
pokarmu w organizmie
(D); wyjaśnia funkcję
wątroby i trzustki (A);
(B); wymienia narządy
enzymów trawiennych (B); przedstawia krótkie
właściwego odżywiania się poszczególnych narządów
4
Wymagania konieczne
(ocena dopuszczająca)
(B); poprawnie odczytuje
Wymagania podstawowe
(ocena dostateczna)
przewodu pokarmowego
Wymagania rozszerzające
(ocena dobra)
wspomagające trawienie
Wymagania dopełniające
(ocena bardzo dobra)
wskazuje miejsca
Wymagania wykraczające
(ocena celująca)
informacje na temat
informacje podawane na
(B); wyjaśnia rolę tętnic i
(A); omawia rolę
mechanicznego i
chorób krwi (B); wskazuje
opakowaniach produktów
żył (B); wymienia składniki
poszczególnych
chemicznego
różnice między
spożywczych (D); nazywa
krwi (A); wymienia kolejno składników krwi (B);
przekształcania pokarmu
oddychaniem a wymianą
narządy budujące
narządy układu
podaje cel wymiany
(C); omawia rolę
gazową (D); uzasadnia
przewód pokarmowy
oddechowego (A);
gazowej (B); porównuje
poszczególnych narządów
konieczność dbania o
(jama ustna, przełyk,
odróżnia wdech od
zużycie tlenu podczas
układu oddechowego (B);
poszczególne układy
żołądek, jelito cienkie,
wydechu (C); wskazuje
wykonywania różnych
wyjaśnia związek między
organizmu człowieka (D);
jelito grube, odbyt) (A); na
sytuacje, w których
czynności (C); podaje
odżywianiem,
podaje przykłady skutków
schemacie układu
wzrasta zapotrzebowanie
przykłady narządów
oddychaniem a krążeniem
uszkodzeń układu
krwionośnego wskazuje
organizmu na pokarm i
chronionych przez szkielet
krwi (B); wyjaśnia, jak
nerwowego (B).
serce i naczynia
tlen (C); wymienia 2
(B); wyjaśnia, czym są
pracują mięśnie
krwionośne (C); wymienia
funkcje szkieletu (A);
mięśnie szkieletowe i
szkieletowe (B); omawia
2 funkcje krwi (A); podaje
podaje nazwy głównych
ścięgna (B); uzasadnia
rolę narządów zmysłów
nazwy głównych
stawów w organizmie
konieczność regularnych
(B).
elementów szkieletu i
człowieka (A); wymienia
ćwiczeń fizycznych dla
wskazuje je na ilustracji
główne narządy układu
prawidłowego
(A/C); wyjaśnia pojęcie
nerwowego (A); podaje
funkcjonowania
stawy (B); nazywa
przykłady negatywnego
organizmu (D); omawia
5
Wymagania konieczne
(ocena dopuszczająca)
mięśnie, których, pracę
Wymagania podstawowe
(ocena dostateczna)
wpływu nikotyny i
Wymagania rozszerzające
(ocena dobra)
rolę narządów budujących
możemy kontrolować (A);
narkotyków na organizm
układ nerwowy (B);
na schemacie układu
człowieka (C).
wyjaśnia, czym jest
nerwowego rozpoznaje:
Wymagania dopełniające
(ocena bardzo dobra)
Wymagania wykraczające
(ocena celująca)
uzależnienie (B).
mózg, rdzeń kręgowy,
nerwy (C); wymienia
substancje zaliczane do
używek (A); przedstawia
przykłady społecznych
skutków alkoholizmu (D).
Dział IV. Zanim zostaniesz rodzicem
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
z podanego zbioru cech
wskazuje różnice w
omawia budowę układów
dzieli narządy rozrodcze
podaje przykłady
płciowych wybiera cechy
budowie ciała kobiety i
rozrodczych: żeńskiego i
kobiety i mężczyzny na
czynników, które mogą
żeńskie i cechy męskie (C);
mężczyzny (C); podaje
męskiego (B); wyjaśnia
zewnętrzne i wewnętrzne
zakłócić rozwój płodu (B);
podaje nazwy komórek
nazwy narządów
pojęcie zapłodnienie (B);
(C); omawia wpływ trybu
wymienia czynniki, które
rozrodczych męskich i
rozrodczych kobiety i
na schematycznym
życia matki podczas ciąży
mogą opóźnić okres
żeńskich (A); wymienia
mężczyzny (A); wyjaśnia
rysunku układu
na rozwijający się płód (B); dojrzewania (A).
6
Wymagania konieczne
(ocena dopuszczająca)
kolejno etapy życia
Wymagania podstawowe
(ocena dostateczna)
pojęcia: ciąża, płód (B);
Wymagania rozszerzające
(ocena dobra)
rozrodczego żeńskiego
Wymagania dopełniające
(ocena bardzo dobra)
uzasadnia konieczność
człowieka od narodzenia
podaje przykłady zmian
wskazuje miejsce
racjonalnego odżywiania
do początku okresu
zachodzących w
zapłodnienia (C); omawia
się w okresie dojrzewania
dojrzewania (A); podaje 2
poszczególnych okresach
zmiany zachodzące na
(D); wyjaśnia znaczenie
przykłady zmian
rozwojowych młodego
poszczególnych etapach
pojęcia asertywność (B).
zachodzących w okresie
człowieka (B); wymienia
rozwojowych młodego
dojrzewania u dziewcząt i
zmiany fizyczne
człowieka (C); wymienia
chłopców (B); wymienia
zachodzące w organizmie
co najmniej 2 przykłady
co najmniej 2 zasady
w okresie dojrzewania (A);
zmian psychicznych
dbania o swój organizm w
podaje przykłady
zachodzących w okresie
okresie dojrzewania (C);
zagrożeń, na które jest
dojrzewania (A); formułuje
wymienia cechy
narażona młodzież w
podstawowe zasady
przyjaciela (A).
okresie dojrzewania (D).
higieny w okresie
Wymagania wykraczające
(ocena celująca)
dojrzewania (C).
Dział V. Kiedy zachorujesz
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
wymienia objawy chorób
wyjaśnia, co to jest
podaje przyczyny chorób
wskazuje źródła zakażeń i
wyjaśnia pojęcie wrota
zakaźnych (B); podaje
gorączka (B); wyjaśnia,
zakaźnych (A); omawia
czynniki sprzyjające
zakażenia (B); podaje
7
Wymagania konieczne
(ocena dopuszczająca)
nazwy co najmniej 2
Wymagania podstawowe
(ocena dostateczna)
dlaczego nie należy
Wymagania rozszerzające
(ocena dobra)
objawy ospy wietrznej (B);
Wymagania dopełniające
(ocena bardzo dobra)
zakażeniom (B); opisuje
Wymagania wykraczające
(ocena celująca)
przykłady chorób
chorób zakaźnych wieku
lekceważyć grypy (B);
wymienia objawy zatruć
najczęstsze choroby
pasożytniczych innych niż
dziecięcego (A); wymienia
charakteryzuje objawy
pokarmowych (A);
pasożytnicze (C); rozróżnia wymienione w
co najmniej 2 przyczyny
anginy (B); podaje
omawia przyczyny i
odporność wrodzoną i
zatruć pokarmowych (B);
przynajmniej 3 przykłady
objawy alergii (B);
nabytą (C); omawia zasady zapobiegania tym
wymienia poznane
chorób odzwierzęcych (B);
formułuje co najmniej 4
udzielania pierwszej
chorobom (C); wyjaśnia
choroby pasożytnicze
wymienia przyczyny
zasady higienicznego
pomocy przy skręceniach
potrzebę szczepień
człowieka (B); podaje
chorób cywilizacyjnych i
trybu życia (C); wyjaśnia
stawu, zwichnięciach,
ochronnych (B); wyjaśnia,
przykłady chorób
podaje przynajmniej 2
pojęcie profilaktyka (B);
poparzeniach (C).
kiedy podaje się surowicę
wywołanych czynnikami
elementy profilaktyki (C);
wymienia zagrożenia
cywilizacyjnymi (B);
omawia zasady
związane ze środkami
omawia zasady
bezpiecznego korzystania
chemicznymi i lekami (B).
bezpieczeństwa na drodze
z domowych urządzeń
(C); podaje zasady
elektrycznych (C); podaje
postępowania w
numery telefonów
przypadku drobnych
alarmowych (A); podaje
skaleczeń lub złamań
zasady postępowania w
kończyn (C).
przypadku zranienia,
podręczniku i sposoby
(B).
8
Wymagania konieczne
(ocena dopuszczająca)
Wymagania podstawowe
(ocena dostateczna)
poparzenia (C).
Wymagania rozszerzające
(ocena dobra)
Wymagania dopełniające
(ocena bardzo dobra)
Wymagania wykraczające
(ocena celująca)
Dział VI. Wędrówki po bliższej i dalszej okolicy
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
rysuje plany przedmiotów
wyjaśnia pojęcie skala (B);
oblicza rzeczywiste
zapisuje skalę w dowolnej
biegle zapisuje i zamienia
w prostych skalach od 1:1
rozpoznaje wskazany
wymiary przedmiotu
postaci (C); wykonuje
skale, wychodząc od
do 1:10 (C); wymienia
rodzaj skali (C); zapisuje
przedstawionego w
obliczenia z
dowolnej postaci (D);
rodzaje skal (B); oblicza
wymiary przedmiotu
podanej skali (C);
zastosowaniem skali (D);
biegle wykonuje
odległość rzeczywistą za
przedstawionego w danej
poprawnie zapisuje
na podstawie mapy
obliczenia dotyczące skali
pomocą linijki i skali
skali (C); oblicza odległość
poszczególne rodzaje skal
poziomicowej rozpoznaje
(D); oblicza różnicę
mianowanej (D); określa
rzeczywistą, stosując skalę
(C); oblicza odległość
formy terenu oraz
wysokości między
przeznaczenie wybranych
liniową (D); identyfikuje
rzeczywistą, stosując skale
nachylenie stoków lub
najwyżej a najniżej
rodzajów map (B);
obiekty przedstawione na
liczbową i mianowaną (D);
zboczy (D); klasyfikuje
położonym miejscem w
odczytuje informacje
planie lub mapie za
wyjaśnia pojęcia: skala
formy terenu,
Polsce i na świecie (D);
zapisane w legendzie
pomocą znaków
duża, skala mała (B);
uwzględniając wysokości
identyfikuje formy terenu
planu, mapy (C); wskazuje
topograficznych (C);
wyjaśnia, na czym polega
bezwzględne (C); omawia
w najbliższej okolicy (D).
na mapie podane obiekty
odczytuje z mapy
orientowanie planu,
sposób powstawania
(C); wskazuje kierunki
poziomicowej wysokość
uogólnianie mapy (B); na
krajobrazu krasowego (B);
geograficzne na planie i
bezwzględną punktu
podstawie mapy
podaje przykłady form
9
Wymagania konieczne
(ocena dopuszczająca)
mapie (C); na
Wymagania podstawowe
(ocena dostateczna)
leżącego na poziomicy (C);
Wymagania rozszerzające
(ocena dobra)
poziomicowej oblicza
Wymagania dopełniające
(ocena bardzo dobra)
terenu powstałych na
schematycznym rysunku
wyjaśnia pojęcia:
wysokość bezwzględną
skutek działalności
zaznacza wysokość
poziomica, wysokość
punktu znajdującego się
człowieka (B); wskazuje na
bezwzględną (C);
względna, wysokość
między poziomicami oraz
mapie pasy
wymienia „rzeźbiarzy”
bezwzględna (B); wyjaśnia
jego wysokość względną
ukształtowania
krajobrazu (A); wymienia
pojęcie depresja (B);
(C); podaje przykłady
powierzchni Polski (C).
formy terenu (A);
podaje przykłady wpływu
wpływu czynników
posługując się mapą
człowieka na krajobraz
zewnętrznych na
hipsometryczną, wskazuje
najbliższej okolicy (D);
krajobraz (B); wyjaśnia
położenie gór, wyżyn i
podaje przykłady
pojęcia: dolina, kotlina (B).
nizin w Polsce (C).
krajobrazów naturalnych i
Wymagania wykraczające
(ocena celująca)
krajobrazów
przekształconych przez
człowieka (B); rozróżnia
wypukłe formy terenu (C).
Dział VII. Ziemia jako środowisko życia
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
wymienia stany skupienia
wymienia postacie wody
omawia schemat zmiany
omawia znaczenie wody w posługując się
10
Wymagania konieczne
(ocena dopuszczająca)
wody w przyrodzie (A); na
Wymagania podstawowe
(ocena dostateczna)
występujące w przyrodzie
Wymagania rozszerzające
(ocena dobra)
stanów skupienia wody
Wymagania dopełniające
(ocena bardzo dobra)
przyrodzie (B); wyjaśnia
Wymagania wykraczające
(ocena celująca)
przykładami, wyjaśnia
podstawie schematu
(A); wyjaśnia, na czym
(B); wyjaśnia, w jaki
związek między
zjawiska sublimacji i
omawia krążenie wody w
polega topnienie i
sposób powstają źródła i
głębokością zbiornika a
resublimacji (B); podaje
przyrodzie (C); podaje co
krzepnięcie (B); rysuje
rzeki (B); klasyfikuje
liczbą żyjących w nim
przykłady organizmów
najmniej 4 przykłady
schemat obiegu wody w
zasoby wody na Ziemi (C);
organizmów żywych (B);
żyjących w wodach
organizmów żyjących w
przyrodzie (C); opisuje
wyjaśnia, jak oddychają
wymienia
słonych na różnych
wodzie (B); wskazuje
przystosowania roślin do
zwierzęta żyjące w wodzie
charakterystyczne cechy
szerokościach
przystosowania w
życia w wodzie (C);
(B); porównuje warunki
organizmów żyjących w
geograficznych (B); podaje
budowie ryby do życia w
wymienia kolejno odcinki
panujące w
środowisku wodnym (A);
przykłady pozytywnego i
wodzie (C); podaje 3
rzeki od źródła do ujścia
poszczególnych odcinkach
wyjaśnia, jak rzeka rzeźbi
negatywnego wpływu
przykłady środowisk
(A); porównuje warunki
rzeki (C); omawia
krajobraz (B); porównuje
rzeki na organizmy żyjące
lądowych (B); wymienia
panujące w górnym i
przystosowania
warunki życia w wodzie i
w jej pobliżu oraz na życie
kolejno warstwy lasu (A);
dolnym biegu rzeki (C);
organizmów żyjących w
na lądzie (C); rozpoznaje
ludzi (B); objaśnia rolę
przyporządkowuje
określa czynniki
poszczególnych odcinkach
organizmy występujące w
organizmów glebowych
organizmy do
utrudniające życie na
rzeki (C); wymienia
poszczególnych
żyjących na łące (B);
poszczególnych warstw
pustyni, w wysokich
czynniki warunkujące
warstwach lasu (C);
podaje przykłady
lasu (C); wyjaśnia, jak
partiach gór, na obszarach
życie na lądzie (A); opisuje
wskazuje powiązania
naturalnych wrogów
należy się zachowywać w
polarnych (B); podaje po 2
poszczególne warstwy
między organizmami
wskazanych szkodników
lesie (B); omawia
przykłady organizmów
lasu z uwzględnieniem
żyjącymi na łące (D);
11
Wymagania konieczne
(ocena dopuszczająca)
znaczenie łąk, posługując
Wymagania podstawowe Wymagania rozszerzające Wymagania dopełniające
(ocena dostateczna)
(ocena dobra)
(ocena bardzo dobra)
żyjących w poszczególnych występującą w nich roślin i przedstawia przykładowy
się co najmniej dwoma
warstwach lasu (A);
zwierząt (C); przedstawia
przykładami (B);
omawia znaczenie lasów
zmiany zachodzące na łące obejmujący zwierzęta
rozpoznaje co najmniej 3
(B); wymienia
w różnych porach roku
rośliny uprawne oraz
przykładowych
(B); wyjaśnia pojęcie
podaje sposoby ich
mieszkańców łąki i jej
chwasty (B).
wykorzystania (C);
„gości” (B); omawia
wymienia
znaczenie wskazanych
charakterystyczne cechy
roślin uprawnych (B);
parku (B).
podaje cechy krajobrazu
Wymagania wykraczające
(ocena celująca)
upraw (B).
łańcuch pokarmowy
żyjące na polu (D).
miejskiego (B); wymienia
po 3 gatunki roślin i
zwierząt żyjących w
parkach (A).
12