Pobierz - Publio

200 gatunków
aleksandra halarewicz
Spis treści
Przedmowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Rośliny zielne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Drzewa i krzewy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Indeks nazw polskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Indeks nazw łacińskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Źródła ilustracji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
PRZEDMOWA
Świat roślin jest niezmiennie bogaty i różnorodny. Ukształtowany podczas milionów lat ewolucji
nieustannie podlega dalszemu rozwojowi i przemianom. Flora roślin naczyniowych Polski liczy
około 2300 gatunków. Ich znajomość, niezbędna dla botanika, jest również pożądana w przypadku
amatorów, którzy w różnym stopniu mają do czynienia z przyrodą. W książce zamieszczono opisy
i fotografie 160 gatunków roślin zielnych i 40 gatunków drzew i krzewów. Są to zarówno taksony
bardzo pospolite, jak i rzadkie, a nawet ginące, objęte częściową lub całkowitą ochroną gatunkową.
Podstawowym kryterium doboru było uwzględnienie wyłącznie roślin kwiatowych, dziko rosnących
i należących do różnych rodzin botanicznych. Zrezygnowano z roślin uprawnych i dziczejących.
Ponadto unikano gatunków obcego pochodzenia, określanych jako inwazyjne, które przeniesione
z innych rejonów geograficznych zadomowiły się na naszym terenie i obecnie stanowią zagrożenie dla rodzimej szaty roślinnej.
Przedstawione opracowanie może być wykorzystane jako łatwy w użyciu i logiczny przewodnik do oznaczania okazów flory w terenie. Fotografie roślin zielnych wraz z towarzyszącymi im
opisami zostały uporządkowane według najbardziej widocznej z cech – barwy kwiatów (kwiatostanów). Pierwszym krokiem przy ich oznaczaniu jest więc wybór jednej z czterech grup kolorów:
– rośliny z kwiatami o barwie jasnoniebieskiej do ciemnoniebieskiej i niebieskofioletowej,
– rośliny z kwiatami w kolorze jasnożółtym do pomarańczowego,
– rośliny z kwiatami o barwie różowej do ciemnoczerwonej, purpurowej i czerwonofioletowej,
– rośliny z kwiatami w kolorze białym lub kremowym.
W następnej kolejności do identyfikacji taksonomicznej rośliny będą pomocne szczegółowe
opisy botaniczne, które uwzględniają cechy morfologiczne organów podziemnych (obecność kłączy, bulw lub cebul; sposób wykształcenia korzeni), łodygi (wysokość, pokrój, sposób ulistnienia),
liści (rodzaj, kształt blaszki liściowej, rodzaj brzegu i szczytu liścia, cechy ogonka liściowego),
kwiatów (wielkość, liczba elementów okwiatu, cechy szypułki kwiatowej) i owoców (typ, kształt,
zabarwienie, cechy nasion). W przypadku roślin o podobnym pokroju morfologicznym zwrócono
uwagę na cechy pozwalające na ich odróżnienie. Podane terminy kwitnienia zazwyczaj obejmują
stosunkowo długi przedział czasowy, co jest związane z uzależnieniem tego procesu od pogody
i miejsca bytowania (niziny, wyżyny, obszary górskie). Dane na temat siedliska są przy oznaczaniu
tylko niewielką wskazówką, gdyż większość taksonów roślinnych jest związana z więcej niż jednym
typem zbiorowiska roślinnego. Siedliska te są wymienione według najczęstszego występowania
gatunku. Wzmianki o właściwościach trujących, dotyczące niektórych roślin, należy traktować jako
ostrzeżenie przed ich zbieraniem. Ponadto w opisie gatunków znajdują się informacje dodatkowe
dotyczące ich rozprzestrzenienia geograficznego, sposobu zapylania oraz ciekawostki, na przykład
o współudziale mrówek w rozsiewaniu nasion.
W przypadku gatunków drzew i krzewów nie uwzględniono zestawienia kolorystycznego. Dla
tych taksonów w pierwszej kolejności cechy morfologiczne liści, a następnie pokrój korony oraz
cechy kory należy traktować jako wskazówki ułatwiające oznaczenie do gatunku.
Przynależność systematyczna do rodzin botanicznych oraz nomenklatura polska i łacińska
przedstawionych gatunków roślin i ich rodzin zostały przyjęte według pozycji: Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002.Flowering plants and pteridophytes of Poland – a checklist.
PAN, Kraków.
at la s RO Ś L I N
4
wstęp
Budowa kwiatu
szyjka
znamię
płatki korony
nitka pręcika
zalążki
łącznik
pyłek
zalążki
działki kielicha
oś kwiatowa
pylnik
nektarnik
dno kwiatowe
szypułka
nitka pręcikowa
Zalążnia słupka
pręcik
Kwiat
Typy kwiatostanów
grono
baldachogrono
baldach
baldach złożony
kotka
koszyczek
główka
kłos
kolba
at la s RO Ś L I N
5
wstęp
Liście
proste
złożone
(pojedyncza blaszka liściowa)
(kilka blaszek liściowych zwanych listkami)
Kształty liści pojedynczych
• Liście o blaszkach niepodzielonych (o kształcie jajowatym, lancetowatym, nerkowatym itd.).
• Liście o blaszkach podzielonych (pierzasto wrębne, dłoniasto klapowane, pierzasto sieczne itd.).
a
b
i
c
d
e
j
n
f
g
k
o
h
l
p
r
m
t
s
a. szpilkowy, b. igiełkowaty, c. równowąski, d. lancetowaty, e. owalnie lancetowaty, f. jajowaty,
g. spiczastojajowaty, h. odwrotnie jajowaty, i. łopatkowaty, j. eliptyczny, k. okrągły, l. nerkowaty,
m. odwrotnie sercowaty, n. sercowaty, o. romboidalny, p. pierzastowrębny, r. oszczepowaty, s. strzałkowaty,
t. trójkątny
Ukształtowanie brzegu blaszki liściowej
a
b
c
d
f
e
g
h
a. liść całobrzegi, b. liść karbowany, c. liść ząbkowany, d. liść piłkowany, e. liść podwójnie piłkowany,
f. liść ząbkowany z kolcami, g. liść poszarpany, h. liść falistowcięty
at la s RO Ś L I N
6
wstęp
Liście złożone
a
b
c
d
e
e
a. liść trójlistkowy, b. dłoniasto złożony, c. wachlarzowatopalczasty, d. parzystopierzasty,
e. nieparzystopierzasty z wąsami, f. podwójnie nieparzystopierzasty
Sposoby ulistnienia
a
c
b
a. skrętoległe, b. naprzeciwległe, c. okółkowe, d. różyczkowe,
at la s RO Ś L I N
7
wstęp
d
Słowniczek
Bulwa – zgrubiała część korzenia (bulwa korzeniowa)
lub pędu (bulwa pędowa). Pełni funkcję spichrzową i przetrwalnikową, służy do rozmnażania wegetatywnego.
Liść odziomkowy – liść wyrastający bezpośrednio
z podziemnej lub przyziemnej części pędu.
Liść przykwiatowy – liść wspierający lub okrywający
kwiat lub kwiatostan. Zwykle inaczej zbudowany niż liść
właściwy, niekiedy jaskrawo zabarwiony wówczas pełni
funkcję przywabiającą owady zapylające.
Bylina – zielna roślina wieloletnia, zimująca w gruncie
w postaci zimotrwałych organów.
Cebula – przekształcony pęd nadziemny o silnie skróconej łodydze, zwanej piętką, i gęsto na niej osadzonych,
zewnętrznych liściach łuskowatych oraz położonych
głębiej mięsistych liściach spichrzowych. Pełni funkcję
spichrzową i przetrwalnikową, służy do rozmnażania wegetatywnego.
Liść sieczny – liść o blaszce podzielonej wcięciami powyżej ½ szerokości.
Liść siedzący – liść bez ogonka liściowego, wyrastający bezpośrednio z łodygi.
Filc – miękkie włoski pokrywające liście i łodygi niektórych roślin.
Liść właściwy – boczny organ pędu, zwykle o ograniczonym wzroście. Pełnią głównie funkcję asymilacyjną.
Gardziel – ujście rurki powstałej ze zrośnięcia działek
kielicha lub płatków korony.
Liść wrębny – liść o blaszce podzielonej wcięciami do
¼ szerokości.
Gatunek zawleczony – gatunek pochodzący z innego obszaru geograficznego, który przypadkowo lub
w wyniku celowej działalności człowieka dostał się na
dany teren i rozprzestrzenił się w środowisku naturalnym.
Liść zbiegający – liść, którego brzegi są przedłużone
poza jego nasadę i w postaci skrzydełek przyrośnięte do
łodygi.
Międzywęźle − odcinek łodygi pomiędzy węzłami, tj.
miejscami wyrastania dwóch kolejnych liści lub pędów
bocznych.
Kłącze – przekształcony, zwykle zgrubiały pęd podziemny, pełniący funkcję organu spichrzowego i przetrwalnikowego.
Murawa – formacja roślinna z dominacją niskich traw.
Korzenie przybyszowe – korzenie wyrastające na
organach pędowych – łodygach nadziemnych, podziemnych lub liściach.
Nasada liścia – dolna część blaszki liściowej liścia.
Okółek – zespół dwóch lub więcej organów bocznych
rośliny (liście, części kwiatu), osadzonych dokładnie na tej
samej wysokości pędu.
Krótkopęd – skrócony pęd o ograniczonym wzroście
i blisko siebie osadzonych liściach.
Kutner – gęsta pokrywa z martwych włosków na powierzchni skórki, chroni organy roślinne przed nadmiernym parowaniem.
Okwiat – okrywa kwiatowa stanowiąca ochronę dla rozwijających się pręcików i słupków. Może być zbudowany
z działek kielicha i płatków korony (okwiat zróżnicowany)
lub z jednolitych listków okwiatu (okwiat niezróżnicowany).
Kwiat dwuwargowy – kwiat o koronie złożonej
z dwóch warg, górnej powstałej ze zrośnięcia dwóch
płatków korony i wargi dolnej utworzonej z przekształcenia trzech płatków.
Osnówka – różnego pochodzenia osłona obrastająca
częściowo lub całkowicie nasiono bądź nasiona.
Kwiatostan – część rośliny zbudowana z rozgałęzień
pędu zakończonych kwiatami.
Ostroga – rurkowate, zamknięte uwypuklenie listka
okwiatu, powstające u jego nasady i skierowane na zewnątrz kwiatu.
Kwiaty płodne – kwiaty mające zdolność rozmnażania generatywnego (płciowego) i zawiązywania nasion.
Pachwina liścia – część liścia znajdująca się między
górną stroną jego nasady a łodygą.
Kwiaty płonne – kwiaty niezdolne do wydawania
nasion, zbudowane z okwiatu bez pręcików i słupków.
Pęd płonny – pęd, który nie wytwarza kwiatów.
Listki zewnętrzne okwiatu – działki kielicha
Pochwa liściowa – górny kąt pomiędzy nasadą liścia
a łodygą.
Listki wewnętrzne okwiatu – płatki korony
Pokrój – zespół charakterystycznych cech morfologicznych rośliny, decydujących o jej wyglądzie.
Liść dzielny – liść o blaszce podzielonej wcięciami
powyżej 1/3 szerokości.
Pręcik – męski organ płciowy w kwiecie złożony z nitki
i główki zbudowanej z dwóch pylników połączonych łącznikiem.
Liść klapowany – liść o blaszce podzielonej wcięciami do 1/3 szerokości.
at la s RO Ś L I N
8
wstęp
Przylistek – organ wykształcający się po obu stronach nasady ogonka liściowego lub liścia siedzącego.
Często ma postać liściokształtną i wówczas pełnią funkcję asymilacyjną. Może przekształcać się w ciernie, włoski
lub gruczoły.
Roślina zimotrwała – roślina, które potrafi przetrwać zimę w naszych warunkach klimatycznych bez zapewnienia dodatkowej ochrony.
Rozłogi – przekształcone rozgałęzienia pędów bocznych roślin o silnie wydłużonych międzywęźlach i zredukowanych liściach. Rosną poziomo lub ukośnie przy ziemi
(rozłogi nadziemne) lub pod ziemią (rozłogi podziemne).
Służą do rozmnażania wegetatywnego.
Pylnik – męski organ rozrodczy roślin, zbudowany
z dwóch woreczków pyłkowych wytwarzających ziarna
pyłku.
Roślina dwupienna – roślina wytwarzająca dwa rodzaje kwiatów, kwiaty męskie i żeńskie, na różnych okazach tego samego gatunku.
Słupek – żeński organ płciowy w kwiecie zbudowany
z zalążni, szyjki słupka i znamienia.
Ssawki – korzenie boczne roślin pasożytniczych, wrastające w organizm rośliny żywicielskiej i pobierające
z niego substancje pokarmowe.
Roślina półpasożytnicza – roślina korzystające
z wody i soli mineralnych wytworzonych przez inne rośliny.
Roślina trwała – roślina wieloletnia, patrz bylina.
at la s RO Ś L I N
Szypułka kwiatowa – nieulistniona część pędu, na
której wyrasta kwiat.
9
wstęp
Cebulica dwulistna, oszloch
Scilla bifolia L. rodzina liliowate (Liliaceae)
Występowanie
Gatunek rozprzestrzeniony na obszarze Kaukazu
i Azji Mniejszej. Występuje również w Europie Południowej i Środkowej. W Polsce spotykany rzadko,
lokalnie w Bieszczadach, Beskidzie Sądeckim, Beskidzie Niskim oraz na Nizinie Sandomierskiej. Podlega
ścisłej ochronie gatunkowej.
Cechy morfologiczne
Roślina cebulowa o wysokości do 25 cm, z jednym
pędem kwiatonośnym. Równowąskie liście w liczbie
2–4 obejmują łodygę. Kwiaty osadzone na wzniesionych szypułkach, ciemnoniebieskie do fioletowych,
zebrane w grona. Pręciki tak długie, jak okwiat, granatowe. Owoce (torebki) okazałe, kuliste, większe
od kwiatów.
Biologia i ekologia
Roślina trwała. Okres kwitnienia: III–IV. Samopylna
lub owadopylna. Trująca. Nasiona rozsiewane są
przez mrówki. Preferuje gleby wapienne. Stanowiska cebulicy dwulistnej znajdują się przede wszystkim w lasach bukowych, poza tym w lasach mieszanych, zaroślach i na wilgotnych łąkach. Uprawiana
w parkach i ogrodach.
at la s ro ś l i n
10
p rz e g lą d g at u n ków
Szafirek miękkolistny Muscari comosum (L.) Mill.
rodzina liliowate (Liliaceae)
Występowanie
Gatunek pochodzi z basenu Morza Śródziemnego,
występuje w południowej Europie, północnej Afryce
i na Bliskim Wschodzie. Rozpowszechniony również
wokół Morza Czarnego. Przez Polskę przebiega północna granica zasięgu jego występowania. Na terenie naszego kraju obecny w południowej części niżu,
na Śląsku i Wyżynie Małopolskiej oraz na Roztoczu.
Podlega ścisłej ochronie gatunkowej.
Cechy morfologiczne
Roślina cebulowa, dorasta do 40–70 cm, z jednym
pędem kwiatonośnym. Równowąskie liście z szorstkim brzegiem obejmują łodygę. Górne kwiaty w gronie długoszypułkowe, płonne, niebieskie. Kwiaty
dolne na krótkich szypułkach, płodne, brunatne.
Owocem jest torebka.
Biologia i ekologia
Roślina trwała. Okres kwitnienia: V–VI. Zapylana
przez owady. Rośnie zwykle na glebie o odczynie
obojętnym i zasadowym. Występuje na ciepłolubnych murawach. Zasiedla nieużytki w otoczeniu
dawnych żwirowni i kamieniołomów, ugory i miedze.
at la s ro ś l i n
11
p rz e g lą d g at u n ków
Tojad mocny Aconitum firmum (Rchb.) Neilr.
rodzina jaskrowate (Ranunculaceae)
Występowanie
Gatunek rozprzestrzeniony na obszarze Kaukazu
i Azji Mniejszej. Występuje również w Europie Południowej i Środkowej. W Polsce spotykany rzadko,
lokalnie w Bieszczadach, Beskidzie Sądeckim, Beskidzie Niskim oraz na Nizinie Sandomierskiej. Podlega
ścisłej ochronie gatunkowej.
Cechy morfologiczne
Roślina cebulowa o wysokości do 25 cm, z jednym
pędem kwiatonośnym. Równowąskie liście w liczbie
2–4 obejmują łodygę. Kwiaty osadzone na wzniesionych szypułkach, ciemnoniebieskie do fioletowych,
zebrane w grona. Pręciki tak długie, jak okwiat, granatowe. Owoce (torebki) okazałe, kuliste, większe
od kwiatów.
Biologia i ekologia
Roślina trwała. Okres kwitnienia: III–IV. Samopylna
lub owadopylna. Nasiona rozsiewane są przez
mrówki. Trująca. Preferuje gleby wapienne. Stanowiska cebulicy dwulistnej znajdują się przede wszystkim w lasach bukowych, poza tym w lasach mieszanych, zaroślach i na wilgotnych łąkach. Uprawiana
w parkach i ogrodach.
at la s ro ś l i n
12
p rz e g lą d g at u n ków
Fiołek wonny, fiołek pachnący Viola odorata L.
rodzina fiołkowate (Violaceae)
Występowanie
Gatunek rozprzestrzeniony w stanie dzikim w Europie, w zachodniej Azji i północnej Afryce. W Polsce
roślina średnio pospolita na niżu i w niższych położeniach górskich. Dzięki uprawie szeroko rozpowszechniona i zdziczała.
Cechy morfologiczne
Roślina o wysokości do 10 cm. Wykształca pełzające
kłącze z długimi korzeniącymi się rozłogami. Liście
krótko omszone, nerkowate lub jajowate, u nasady
sercowate. Obecne przylistki jajowatolancetowate,
krótkofrędzlowane. Kwiaty wonne, ciemnofioletowe,
rzadziej białe, z ostrogą, czyli ostro zakończonym
wyrostkiem u nasady okwiatu. Ostroga pełni funkcję powabni – zwabia owady. Owocem jest kulista,
owłosiona torebka.
Biologia i ekologia
Roślina trwała. Okres kwitnienia: III–IV. Zapylana
przez owady. Najlepiej rośnie na glebie zasobnej
w próchnicę. Stanowiska fiołka wonnego znajdują
się w widnych lasach liściastych, spotykany również
w zaroślach.
at la s ro ś l i n
13
p rz e g lą d g at u n ków
Goryczuszka wąskolistna
Gentiana pneumonanthe L.
rodzina goryczkowate (Gentianaceae)
Występowanie
Gatunek rozprzestrzeniony w niemal całej Europie
oraz na Kaukazie i części Syberii, ale niezbyt częsty. W Polsce rozproszony na całym niżu. Najliczniej
występuje na przedpolu Karpat, rzadko w samym
paśmie górskim. Na terenie naszego kraju roślina
objęta ścisłą ochroną gatunkową.
Cechy morfologiczne
Roślina dorastająca do wysokości 40 cm. Łodyga
naga, ulistnienie naprzeciwległe. Liście dolne łuskowate, górne równowąskie, siedzące, parami zrośnięte
u nasady, z podwiniętym brzegiem. Kwiaty nieliczne,
na krótkich szypułkach, w kątach najwyższych liści.
Korona duża, do 5,5 cm długości, dzwonkowata, intensywnie niebieskofioletowa. Owocem jest torebka.
Biologia i ekologia
Roślina trwała. Okres kwitnienia: VIII–IX. Zapylana przez
owady. Nie zasiedla gleb wapiennych. Preferuje siedliska
nasłonecznione. Spotykana na torfowiskach niskich, wilgotnych łąkach, wrzosowiskach oraz w rzadkich zaroślach.
Goryczuszka
(goryczka) orzęsiona Gentianella ciliata (L.) Borkh
rodzina goryczkowate (Gentianaceae)
Występowanie
Gatunek rozprzestrzeniony w niemal całej Europie oraz na
Kaukazie i części Syberii, ale niezbyt częsty. W Polsce rozproszony na całym niżu. Najliczniej występuje na przedpolu Karpat, rzadko w samym paśmie górskim. Na terenie
naszego kraju roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową.
Cechy morfologiczne
Roślina dorastająca do wysokości 40 cm. Łodyga
naga, ulistnienie naprzeciwległe. Liście dolne łuskowate, górne równowąskie, siedzące, parami zrośnięte
u nasady, z podwiniętym brzegiem. Kwiaty nieliczne,
na krótkich szypułkach, w kątach najwyższych liści.
Korona duża, do 5,5 cm długości, dzwonkowata, intensywnie niebieskofioletowa. Owocem jest torebka.
Biologia i ekologia
Roślina trwała. Okres kwitnienia: VIII–IX. Zapylana
przez owady. Nie zasiedla gleb wapiennych. Preferuje siedliska nasłonecznione. Spotykana na torfowiskach niskich, wilgotnych łąkach, wrzosowiskach
oraz w rzadkich zaroślach.
at la s ro ś l i n
14
p rz e g lą d g at u n ków
Barwinek pospolity
Vinca minor (L.)
rodzina toinowate
(Apocynaceae)
Występowanie
Gatunek obecny w Europie z wyjątkiem Skandynawii.
W Polsce w stanie dzikim występuje w rozproszonych
stanowiskach na całym niżu. W górach spotykany
jest dość rzadko. Ponadto uprawiany jako roślina
ozdobna. Na terenie naszego kraju roślina objęta
częściową ochroną gatunkową.
Cechy morfologiczne
Łodygi zdrewniałe dołem, pokładające się i zakorzeniające. Łodygi kwiatowe wyprostowane, wzniesione do 20 cm wysokości. Ulistnienie naprzeciwległe. Krótkoogonkowe liście skórzaste, zimotrwałe,
eliptyczne, z wierzchu połyskujące, całobrzegie.
Kwiaty wyrastają pojedynczo w pachwinach liści.
Korona niebieska lub jasnofioletowa, z krótką rurką
i szerokimi płasko rozpostartymi pięcioma łatkami.
Biologia i ekologia
Roślina trwała. Okres kwitnienia: IV–V. Zapylana
przez owady. Nasiona rozsiewane głównie przez
mrówki. Doskonale znosi zacienienie. Spotykana
w lasach liściastych i zaroślach, na glebach kwaśnych i zasobnych w wapń, gdzie często tworzy
zwarte łany.
at la s ro ś l i n
15
p rz e g lą d g at u n ków
Żmijowiec zwyczajny Echium vulgare L
rodzina szorstkolistne (Boraginaceae)
Występowanie
Gatunek rozprzestrzeniony w niemal całej Europie
i Ameryce. W Polsce dość pospolity na całym niżu
oraz w niższych górach.
Cechy morfologiczne
Łodyga wzniesiona, gruba, pojedyncza lub rozgałęziona, o wysokości do 100 cm. Cała bardzo gęsto,
krótko owłosiona z ciemnoczerwonymi brodawkami,
na których dodatkowo wyrastają dłuższe, szorstkie i kłujące włoski. Liście lancetowate, całobrzegie. Kwiaty liczne, osadzone w kątach liści, zebrane
w kwiatostany. Korona grzbiecista, początkowo czerwonawa, później niebieska, owłosiona. Owocem jest
rozłupnia rozpadająca się na cztery ciemnobrunatne
rozłupki.
Biologia i ekologia
Roślina dwuletnia. Okres kwitnienia: V–IX. Zapylana przez owady. Zasiedla gleby lekkie, piaszczyste
lub kamieniste. Spotykana na siedliskach ruderalnych, takich jak nasypy, urwiska, przydroża oraz na
suchych wzgórzach i nieużytkach.
at la s ro ś l i n
16
p rz e g lą d g at u n ków
Miodunka ćma
Pulmonaria obscura Dumort.
rodzina szorstkolistne (Boraginaceae)
Występowanie
Obecna w niemal całej Europie oraz w Zachodniej
Syberii i w Turcji. W Polsce jest rośliną pospolitą na
całym obszarze kraju.
Cechy morfologiczne
Roślina o wysokości do 30 cm. Łodyga wzniesiona,
pojedyncza lub słabo rozgałęziająca się, szorstko owłosiona. Liście odziomkowe, czyli wyrastające ze skróconej, podziemnej łodygi i leżące na powierzchni gleby,
szerokojajowate, na długich ogonkach. Liście łodygowe czyli osadzone na łodydze nadziemnej, o kształcie lancetowatym, dolne krótkoogonkowe, górne siedzące. Górna powierzchnia wszystkich liści pokryta
szorstkimi włoskami. Kwiaty na krótkich szypułkach,
młode różowoczerwone, starsze czerwono fioletowe.
Zebrane w kwiatostan. Owocem jest rozłupnia.
Biologia i ekologia
Roślina trwała. Okres kwitnienia: III–V. Owadopylna. Preferuje gleby próchniczne. Cieniolubna. Rośnie w lasach
liściastych i zaroślach. Zakwita wczesną wiosną przed
rozwinięciem liści drzew, pod którymi rośnie.
Głowienka pospolita Prunella vulgaris L.
rodzina jasnotowate (Lamiaceae)
Występowanie
Gatunek szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej, zarówno w Afryce Północnej, Europie, Ameryce Północnej, jak i w Azji. W Polsce zaliczana do
roślin pospolitych.
Cechy morfologiczne
Roślina o wysokości do 40 cm. Korzeniące się pędy
wyrastają z kątów liści. Łodyga wzniesiona, czworokanciasta, naga lub słabo tylko owłosiona. Liście
na ogonkach, odziomkowe w rozetkach, łodygowe
naprzeciwległe. Liście jajowate, całobrzegie. Kwiaty
niebieskofioletowe gęsto skupione na szczycie
pędu. Dwuwargowa korona, prawie dwa razy dłuższa od kielicha jest otwarta dla owadów korzystających z gruczołów miodnikowych znajdujących się
na dnie kwiatowym. Owocem jest rozłupnia rozpadająca się na cztery rozłupki.
Biologia i ekologia
Roślina trwała. Okres kwitnienia: V–IX. Zapylana
przez owady, możliwe jest też samozapylenie.
Rośnie na łąkach, obrzeżach lasów i na przydrożach.
at la s ro ś l i n
17
p rz e g lą d g at u n ków
Bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea L.
rodzina jasnotowate (Lamiaceae)
Występowanie
Gatunek rozpowszechniony w prawie całej Europie,
na Kaukazie i Syberii, zadomowiony także w Ameryce Północnej, gdzie został zawleczony. W Polsce
pospolity na całym obszarze.
Cechy morfologiczne
Roślina o wysokości do 20 cm. Łodyga przylegająco owłosiona lub naga, wytwarza długie, pełzające rozłogi. Pędy kwiatonośne wzniesione. Liście
naprzeciwległe, dolne nerkowate okrągławe, górne
sercowato okrągławe, wszystkie ogonkowe z karbowanym brzegiem. Kwiaty osadzone po 2–4 w kątach
liści, korona niebieskofioletowa, 2–3 razy dłuższa od
kielicha. Owocem jest rozłupnia rozpadająca się na
cztery rozłupki.
Biologia i ekologia
Roślina wieloletnia. Zakwita w drugim roku życia.
Okres kwitnienia: IV–VII. Zapylana przez owady.
Nasiona rozsiewane są przez mrówki. Preferuje
gleby zasobne w składniki mineralne, jest gatunkiem azotolubnym. Rośnie w lasach liściastych,
zaroślach, przydrożach, na łąkach i skrajach pól.
at la s ro ś l i n
18
p rz e g lą d g at u n ków