Depresja i zaburzenia seksualne Depresja i zaburzenia
advertisement
Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów dr n.med. Dariusz Wasilewski dr hab. n. med. Michał Lew-Starowicz 1 Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów Spis treści I. Depresja – dr n.med. Dariusz Wasilewski 5 1. Czym jest depresja? 5 2. Myśli samobójcze w depresji 6 3. Kto jest winny? 6 4. Czy znamy przyczyny depresji? 8 5. Tajemnicze słowo – neuroprzekaźniki 8 6. Samo przejdzie, a jak nie to są sposoby naturalne 9 7. Jeśli nie leki ziołowe to może psychoterapia? 9 8. Leki przeciwdepresyjne uzależniają 10 9. I ogłupiają … 10 10. Czy potrzebne są nam ulotki i fora internetowe? 10 11. Jak działają leki przeciwdepresyjne? 11 12. Jak ważny jest dobór i dawka leku? 11 13. Czy depresję musi leczyć psychiatra? Ta specjalizacja źle mi się kojarzy … 14. Czy psychiatrę obowiązuje tajemnica lekarska? 11 12 15. Tę broszurę mogą przeczytać też twoi bliscy, 12 II. Seks – dr hab. n. med. Michał Lew-Starowicz 13 1. W jakim celu uprawiamy seks? 13 2. Czego potrzeba do udanego życia seksualnego? 15 3. Problemy z seksem są bardzo powszechne 16 4. Co dzieje się z seksem w depresji? 17 5. Leczenie depresji a seks 18 6. Rozmowa z lekarzem na temat problemów seksualnych 19 7. Kiedy życie seksualne wróci do normy? 19 8. Co może pomóc w razie wystąpienia zaburzeń seksualnych związanych 2 zatem kilka prostych rad dla nich ze stosowanym leczeniem przeciwdepresyjnym? 9. Depresja a seks 20 20 3 Depresja Depresja ii zaburzenia seks - poradnik seksualne dla pacjentów - poradnik i ich rodzin dla pacjentów Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów I. DEPRESJA . dr n. med. Dariusz Wasilewski 1. CZYM JEST DEPRESJA? W obecnych czasach słowo „depresja” jest słyszalne coraz częściej. Mówi się o niej w prasie, telewizji, w internecie (tam zwłaszcza), a także w domu i na korytarzach w pracy. Z punktu widzenia pacjentów, którzy na nią cierpią oraz lekarzy psychiatrów to dobrze, gdyż przestała być tematem tabu, tematem wstydliwym. Jednak patrząc na tę sytuację od strony specjalistycznej, słowo to stało się swego rodzaju workiem, do którego wrzuca się każdy rodzaj problemu czy dyskomfortu odczuwanego przez człowieka. Mamy tu zatem chandry, nerwice, „depreszki”, smutki oraz inne zaburzenia psychiczne, a nawet zwyczajnego kaca. Można by przypuszczać, że wszyscy mamy depresję, ale tak nie jest. Depresja jest poważną chorobą (zaburzeniem), która ma swoje przyczyny, objawy i przebieg. I w tym sensie nie różni się od innych chorób ludzkości takich jak choroby serca, nowotwory, nadciśnienie tętnicze, stwardnienie rozsiane, cukrzyca, grypa czy podagra. Depresja kojarzy się nam zwykle ze smutkiem, ale depresja to nie tylko smutek. Człowiek smutny nie musi mieć depresji, natomiast człowiek w depresji zwykle jest smutny. Oprócz smutku istnieje jeszcze cała masa objawów, na podstawie, których tę chorobę można rozpoznać: ............................. - poradnik dla pacjentów 4 brak energii, apatia, osłabienie sił witalnych (nawet wstanie z łóżka może być męczące), lęk, napięcie, rozdrażnienie (teraźniejszość, a tym bardziej przyszłość budzą przerażenie), trudności w koncentracji, wrażenie niewydolności intelektualnej i pogorszenia pamięci (poczucie, że jest się „głupkiem”, albo, że dopadła nas choroba Alzheimera), niechęć do robienia czegoś, co sprawiało radość (nic „nie kręci”), problemy ze snem – rzadko trudności w zasypianiu, zazwyczaj płytki sen, budzenie się w nocy lub nad ranem, lub też nadmierna senność (zapadnięcie w sen staje się jedynym wybawieniem), 5 Depresja Depresja ii zaburzenia seks - poradnik seksualne dla pacjentów - poradnik i ich rodzin dla pacjentów brak chęci do podejmowania jakichkolwiek wyzwań (po co mam to robić, przecież i tak nie podołam), poczucie niskiej wartości (jestem do niczego i niczego już nie osiągnę). Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów Do tych objawów bardzo często dochodzą objawy somatyczne, które sprawiają, że człowiek czuje się „naprawdę chory”: zmniejszenie apetytu i chudnięcie lub czasem „zajadanie smutku”, zwiększenie apetytu i przyrost masy ciała, dolegliwości fizyczne – uczucie ciągłego zmęczenia, suchość w ustach, bóle głowy, brzucha, kręgosłupa, ucisk w klatce piersiowej, zaparcia, brak chęci na seks. Aby rozpoznać depresję należy zwrócić uwagę na czas utrzymywania się objawów. Przyjmuje się, że jeśli taki stan trwa powyżej 2 tygodni to nie jest to chandra czy przygodny smuteczek, lecz możemy mówić już o depresji. 2. MYŚLI SAMOBÓJCZE W DEPRESJI Uważa się, że prawie każdy chory na depresję przynajmniej raz pomyślał o tym, żeby rozstać się z tym światem. Może to wydawać się całkiem „naturalne”, skoro cechą tej choroby jest to, że człowiek nie widzi perspektyw przed sobą, a jeśli już, to w czarnych barwach. Na szczęście zazwyczaj kończy się na myślach i rozważaniach na temat śmierci. Najpoważniejszym problemem w tej chorobie jest moment, w którym te myśli przeistoczą się w zamiary i konkretne plany odebrania sobie życia – na przykład dotyczące sposobu, w jaki to samobójstwo ma się dokonać. Wówczas bezwzględnie konieczna jest interwencja lekarska, a nawet przymusowa hospitalizacja chorego. 3. KTO JEST WINNY ? ............................. Ludzie mają przedziwną skłonność do obwinia siebie lub innych. Pojawienie się depresji nie jest winą ani osoby chorującej, ani jej bliskich. Zaburzenia psychiczne w pewnym zakresie różnią się od chorób dotyczących ciała (gdyż dotyczą myśli, emocji lub zachowania), poza tym są takimi samymi chorobami jak wszystkie inne. Nikt nie obwinia o zachorowanie chorych na raka, nadciśnienie tętnicze, anginę czy udar mózgu. Trzeba 6 - poradnik dla pacjentów 7 Depresja Depresja ii zaburzenia seks - poradnik seksualne dla pacjentów - poradnik i ich rodzin dla pacjentów jasno powiedzieć, że człowiek może mieć wpływ na przebieg choroby. Jeśli się pali, pije, bierze narkotyki, objada się w barach szybkiej obsługi, całuje osobę z infekcją dróg oddechowych czy pracuje ponad miarę – to łatwiej jest zachorować i trudniej leczyć. Podobnie jest w depresji - warto wiedzieć co zrobić, aby zmniejszyć ryzyko choroby, jej nawrotu albo zminimalizować jego skutki (gdy się pojawi). Dlatego istotne jest stosowanie się do zaleceń lekarza, edukacja i wiedza na temat zagrożeń związanych z chorobą. Inną jest kwestią czy będziemy potrafili się do tego dostosować. 4. CZY ZNAMY PRZYCZYNY DEPRESJI ? Niestety medycyna jeszcze ich nie zna ,mimo iż jest zapewne coraz bliżej ich odkrycia. Wiemy, że depresja jest chorobą mózgu (tam mieści się nasza psychika) i może dotknąć każdego, bez względu na to czy jest młody, piękny i bogaty czy wręcz odwrotnie. Pojawienie się jej jest zwykle wypadkową wielu czynników, najczęściej: 1 biologicznych, a więc wrodzonych, czasem dziedzicznych, psychologicznych – związanych z urazami emocjonalnymi, stratą, życiem, które się toczy „jak kondukt w deszczu pod wiatr”, somatycznych - związanych z wpływem innych chorób - na przykład neurologicznych, układu krążenia, endokrynnych, nowotworów. 2 3 Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów 6. SAMO PRZEJDZIE, A JAK NIE TO SĄ SPOSOBY NATURALNE Może tak się zdarzyć, że depresja minie sama, ale również tak, że zakończy się śmiercią. Groźbą tej choroby jest samobójstwo. Dlatego nigdy nie wolno czekać, aż sama minie. Poza tym liczy się przecież jakość życia, jeśli mamy szansę nie skazywać się na cierpienie, uniknąć pogorszenia relacji z bliskimi, nie narażać na szwank kariery zawodowej, to warto ją wykorzystać. Taką szansę daje leczenie. Ale nie sposobami „naturalnymi” – na przykład lekami ziołowymi – to jak łatać dziurę w statku za pomocą papieru. Leki te nie leczą depresji, mogą jedynie wpłynąć na niektóre jej objawy. Mówienie o ziołowych preparatach pomagających w depresji jest kłamstwem. Podobnie można się wypowiadać na temat skuteczności różnych diet, masaży, homeopatii, hipnozy i temu podobnych metod. 7. JEŚLI NIE LEKI ZIOŁOWE TO MOŻE PSYCHOTERAPIA? Psychoterapia jest jedną z uznanych metod leczenia depresji. Leki ziołowe są oszustwem. Nie wolno tych sposobów porównywać. W depresjach o niewielkim nasileniu można zrezygnować z leczenia farmakologicznego i oprzeć się tylko na psychoterapii. Jeśli leki są niezbędne, psychoterapia z początku ma działanie wspomagające i polega na wspieraniu pacjenta. Potem w miarę zmniejszania się objawów, jej znaczenie wzrasta. Uważa się, że największe znaczenie w leczeniu depresji ma terapia poznawczobehawioralna. Depresja może być sprowokowana także przez różne środki, które z różnych powodów regularnie zażywamy – niektóre leki, alkohol czy narkotyki. Te czynniki powodują, że pewne substancje produkowane w naszym mózgu działają wadliwie. Te substancje nazywają się neuroprzekaźnikami. Najbardziej znane z nich to serotonina, noradrenalina i dopamina. Jest też wiele innych. 5. TAJEMNICZE SŁOWO – NEUROPRZEKAŹNIKI Nasze ciało zbudowane jest z komórek. Nasz mózg, jako jego część, również. Komórki mózgu przekazują sobie wzajemnie informacje przy pomocy substancji chemicznych, nazywanych neuroprzekaźnikami. U osób zdrowych ilość tych substancji, ich wytwarzanie i rozkład pozostają w równowadze. W zaburzeniach psychicznych (także w depresji) dochodzi do braku równowagi pomiędzy nimi. Zmienia się ich ilość lub proporcje. Wtedy pojawiają się objawy, zaczyna się choroba. Leczenie przywraca tę równowagę. 8 9 Depresja Depresja ii zaburzenia seks - poradnik seksualne dla pacjentów - poradnik i ich rodzin dla pacjentów Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów 8. LEKI PRZECIWDEPRESYJNE UZALEŻNIAJĄ 11. JAK DZIAŁAJĄ LEKI PRZECIWDEPRESYJNE? Jest to nieprawda. Leki przeciwdepresyjne nie mają właściwości uzależniających. Niezależnie od tego czy zastosujemy lek starej czy najnowszej generacji. Założenie jest takie, że lek, który musi być brany długotrwale (leczenie depresji trwa minimum rok), powinien być bezpieczny. Podobnie jest w innych chorobach przewlekłych – niedoczynności tarczycy, nadciśnieniu, cukrzycy czy alergii. Cechą uzależnienia jest utrata kontroli. Osoba uzależniona domaga się coraz większych dawek (leku, narkotyku czy alkoholu), gdyż poprzednie dawki już nie działają i nie wyobraża sobie, żeby przestać się „leczyć”. Pacjent z depresją raczej myśli, by te dawki obniżać i często liczy dni do końca kuracji. Inna sprawa, że czasem w ostrym stanie włącza się na krótko leki uspokajająco-nasenne, które mają potencjał uzależniający. Należy jednak w ciągu miesiąca je odstawić. Błędem jest leczenie depresji samymi lekami uspokajająconasennymi. Mechanizm działania różnych leków przeciwdepresyjnych może być odmienny. Zasadą działania wszystkich leków przeciwdepresyjnych jest wpływ na neuroprzekaźniki (przede wszystkim na serotoninę, noradrenalinę i dopaminę). Jest to wpływ różnoraki – od „tej lub tamtej strony”. Cel jest zawsze jeden: ustąpienie objawów choroby, poprawa nastroju, zwiększenie energii życiowej, ustąpienie lęku i poprawa snu, ustąpienie bólu głowy, karku i pleców, chęć jedzenia, powrót pozytywnego myślenia, poczucie własnej wartości, odczuwanie przyjemności seksualnej itd. Leki przeciwdepresyjne przywracają ład i porządek w mózgu człowieka z depresją, który ta choroba zakłóca. 9. … I OGŁUPIAJĄ Każdy lek może mieć działanie niepożądane. Zazwyczaj są one przemijające. W przypadku leków przeciwdepresyjnych, zwłaszcza nowej czy najnowszej generacji, pojawiają się one rzadko. Zdarza się, że przez pierwszych kilka dni pacjent nie będzie czuł się komfortowo. Najczęstszymi objawami ubocznymi są właśnie poczucie senności, oszołomienia, „ogłupienia”, „skołowania”, które z reguły mijają po 2-4 dniach kuracji. Ważne jest, aby w takich przypadkach pozostawać w ścisłym kontakcie z lekarzem, który może zdecydować o przerwaniu (jeśli objawy nie ustąpią) lub kontynuacji terapii. 10. CZY POTRZEBNE SĄ NAM ULOTKI I FORA INTERNETOWE? W opinii wielu psychiatrów mogą być wręcz szkodliwe. Depresji często towarzyszy lęk i niepokój, swego rodzaju „hipochondria”. Chory często obserwuje swój organizm i niekiedy najmniejsze nawet objawy niepożądane leków wyolbrzymia i się nimi przejmuje. Zdarza się, że pod wpływem takiej lektury, niejako podświadomie, zaczynają pojawiać się różne objawy. W ulotce załączonej do leku producent jest zobowiązany zamieścić wszystkie możliwe działania niepożądane nawet, jeśli ich wystąpienie jest mało prawdopodobne. Fora internetowe są pełne ludzi, którzy uwielbiają ponarzekać i wzbudzić niepotrzebne sensacje. Dlatego najważniejszym źródłem informacji dla pacjenta zawsze powinien być lekarz. 12. JAK WAŻNY JEST DOBÓR I DAWKA LEKU? O wyborze leku decyduje postać depresji, choroby współistniejące, tolerancja, wiek i często także cena. Aktualnie dostępne leki przeciwdepresyjne są skuteczne w sposób porównywalny, ale różnią się pod względem tolerancji i działania na poszczególne objawy depresji. Jedne z nich lepiej oddziałują na nastrój i napęd, inne mają lepsze działanie przeciwlękowe lub nasenne. Są takie, które poprawiają apetyt i takie, co go zmniejszają. Niektóre działają przeciwbólowo. Są takie, które mogą mieć negatywny wpływ na życie seksualne i takie, co takiego wpływu nie mają. Leki przeciwdepresyjne zawsze działają z pewnym opóźnieniem, które wynosi zazwyczaj 2-4 tygodnie. Ważne jest dostosowanie dawki leku. Zmniejszenie lub zwiększenie dawki leków bez konsultacji z lekarzem może prowadzić do braku poprawy lub wystąpienia skutków niepożądanych. 13. CZY DEPRESJĘ MUSI LECZYĆ PSYCHIATRA? TA SPECJALNOŚĆ ŹLE SIĘ KOJARZY… Nie musi, ale powinien. Wprawdzie lżejsze i bardziej typowe postaci depresji mogą być leczone przez lekarzy rodzinnych, ale to psychiatra jest „doktorem od psychiki”. Nikt przecież nie zastanawia się czy zawałem serca powinien się zajmować kardiolog, złamaną nogą - ortopeda, a tworzeniem filmów - reżyser. Za skojarzenia trudno jest psychiatrom odpowiadać… Flaki wołowe też źle się kojarzą, ale niektórym ludziom bardzo smakują. A wracając do psychiatrów – jedno jest pewne – to oni znają się najlepiej na leczeniu depresji. - poradnik dla pacjentów 10 11 Depresja Depresja ii zaburzenia seks - poradnik seksualne dla pacjentów - poradnik i ich rodzin dla pacjentów Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów 14. CZY PSYCHIATRĘ OBOWIĄZUJE TAJEMNICA LEKARSKA? Wszystko, co się dzieje w gabinecie psychiatry jest objęte tajemnicą. Każdego lekarza obowiązuje tajemnica lekarska, z której może zwolnić jedynie sąd, prokurator czy ZUS lub sam pacjent, jeśli chciałby kogoś poinformować o swojej chorobie, choćby rodzinę lub przyjaciół. Tajemnica obejmuje nie tylko to, na co pacjent się leczy, ale również, że w ogóle się leczy. Nie ma o to prawa pytać nawet policja, pracodawca czy szkoła. 15. TĘ BROSZURĘ MOGĄ PRZECZYTAĆ TEŻ TWOI BLISCY, ZATEM KILKA PROSTYCH RAD DLA NICH: depresja jest chorobą, nad objawami depresji nie ma kontroli, depresja nie ma nic wspólnego ze złą wolą czy lenistwem, chory nie jest winny temu, że jest chory, nie są też winni jego bliscy, poczucie winy w tej chorobie jest częste pacjent może obwiniać się o różne sprawy, mówienie „weź się w garść” będzie nasilało poczucie winy, poczucie małej wartości i beznadziejności, tak samo, organizowanie na siłę czasu chorego: imprezy w domu czy w klubie, wyciąganie do kina czy zawody sportowe, wyszukiwanie i nakłanianie do robienia czegoś, co „według nas”, powinno chorego zainteresować, bagatelizowanie mówienia o samobójstwie lub utrzymywanie tego w tajemnicy (w imię fałszywej lojalności – bo na przykład chory nas o to prosił) może mieć tragiczne konsekwencje – o takich zamiarach niezwłocznie trzeba poinformować lekarza, rozweselanie i uszczęśliwianie na siłę nie pomoże pacjentowi z depresją. POMOŻE przypominanie o wizytach u lekarza i regularnym przyjmowaniu leków, bycie cierpliwym i wyrozumiałym oraz trwanie przy chorym, traktowanie z powagą wszystkich wypowiedzi o samobójstwie, ponieważ nie jest prawdą, że jeśli ktoś mówi o samobójstwie, to go nie popełni. 12 13 Depresja Depresja ii zaburzenia seks - poradnik seksualne dla pacjentów - poradnik i ich rodzin dla pacjentów II. SEKS dr hab. n. med. Michał Lew-Starowicz 1. W JAKIM CELU UPRAWIAMY SEKS? Większość ludzi automatycznie odpowiada na to pytanie, zwracając uwagę na 3 fundamentalne aspekty aktywności seksualnej: 1 seks dla przyjemności, 2 seks dla prokreacji, seks dla wyrażania i pogłębiania bliskości emocjonalnej 3 z partnerką lub partnerem. Aktywność seksualna w życiu człowieka jest tak oczywista, że rzadko poddajemy ją głębszej refleksji. Tymczasem, doświadczanie kontaktów erotycznych jest wśród ludzi bardzo zróżnicowane, uwarunkowane ich indywidualnością, aktualną sytuacją życiową i relacjami z otaczającym światem. Oto garść przykładów: przyjemność płynąca z seksu może być w różnych proporcjach doświadczana fizycznie i duchowo, co wynika z nastawienia, indywidualnej wrażliwości, a także, dla tej samej osoby, z aktualnego kontekstu czy sytuacji. Przyjemność ta może być w różnym stopniu egoistyczna – nastawiona na zaspokojenie własnych pragnień lub altruistyczna – ukierunkowana na potrzeby i zadowolenie partnera/-ki, motywacją do zbliżenia może być naturalnie odczuwane pożądanie lub perspektywa zbliżenia do drugiej osoby, chęć rozładowania napięcia seksualnego, odprężenia, świadomość przyjemności, jaka pojawia się w chwili rozpoczęcia gry miłosnej… aktywność seksualna może dotyczyć kontaktu dwóch osób lub samodzielnego zaspokojenia potrzeby erotycznej przez masturbację z towarzyszącymi jej wyobrażeniami, 14 Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów satysfakcjonująca bliskość seksualna wzmacnia poczucie własnej wartości w roli kobiety/partnerki lub mężczyzny/partnera, sprzyja budowaniu i podtrzymywaniu więzi emocjonalnej, poczuciu bezpieczeństwa i bycia akceptowanym w relacji, sposób nawiązywania zbliżeń seksualnych oraz ich przebieg odzwierciedlają charakter relacji panujących w związku. Choć, z założenia, kontakty seksualne służą odwzajemnianiu czułości, sprawianiu przyjemności i prokreacji, to mogą także stanowić wyraz poczucia obowiązku, dominacji lub uległości w relacji, czy nawet przekazywania negatywnych emocji takich, jak złość, albo kontrolowania partnera/-ki, w chorobie, mimo ograniczeń natury fizycznej, przywracanie i podtrzymywanie aktywności seksualnej może nadawać poczucie witalności, „przybliżać do życia”, wzmacniać motywację do walki z problemami zdrowotnymi, a także zmniejszać niektóre objawy (np. odczuwanie bólu lub sztywność mięśniową wynikającą z uszkodzenia układu nerwowego), zarówno w zdrowiu, jak i w chorobie, pozytywnie doświadczana aktywność seksualna wpływa na poprawę nastroju, obniżenie poziomu stresu i napięcia psychicznego i fizycznego, a także poprawę jakości snu. 2. CZEGO POTRZEBA DO UDANEGO ŻYCIA SEKSUALNEGO? Odpowiedź na tego rodzaju pytania może wydawać się subiektywna i arbitralna. Dlatego, oprócz własnego doświadczenia terapeutycznego, odwołujemy się do wiedzy medycznej i psychologicznej. Po pierwsze, potrzebne jest pozytywne doświadczanie własnej seksualności, które kształtuje się w toku rozwoju psychoseksualnego. Głównymi składowymi są akceptowanie swojej płci, fizyczności, orientacji seksualnej i preferencji. Po drugie, potrzebne jest prawidłowe funkcjonowanie mechanizmów fizjologicznych związanych z gospodarką hormonalną, układem nerwowym i naczyniowym, które są odpowiedzialne za przetwarzanie bodźców zmysłowych i reaktywność seksualną – odczuwanie pożądania, podniecenia, przyjemności seksualnej oraz orgazmu. Równie ważny jest stan psychiczny, a w szczególności nastrój, który odpowiada za to, jak postrzegamy siebie, otoczenie, motywację do nawiązywania kontaktów i zdolność doświadczania przyjemności, także tej seksualnej. Po trzecie, potrzebna jest harmonijna relacja z partnerem/-ką oparta na uczuciu i wzajemnej atrakcyjności. Chociaż część osób w pełni aprobuje współżycie bez zaangażowania romantycznego, to dla większości 15 Depresja Depresja ii zaburzenia seks - poradnik seksualne dla pacjentów - poradnik i ich rodzin dla pacjentów osób sfera uczuciowa jest niezwykle istotna i bez wątpienia nadaje głębię kontaktom erotycznym. W obu przypadkach, ważne jest wzajemne zaufanie i poczucie akceptacji ułatwiające swobodną ekspresję seksualną, a także poszanowanie granic wyznaczanych przez drugą osobę zapewniające poczucie bezpieczeństwa. Po czwarte, potrzebne są odpowiednie warunki, na które składają się miejsce, okoliczności, atmosfera intymności, komunikacja z partnerem/-ką i odpowiednia stymulacja seksualna. 3. PROBLEMY Z SEKSEM SĄ BARDZO POWSZECHNE Problemy seksualne zgłaszane są średnio przez co trzeciego mężczyznę i dwie na pięć kobiet w populacji ogólnej. Pojawiają się zwykle, gdy nie są spełniane założenia, które wymieniono w poprzednim akapicie. Ich częstość znacznie wzrasta wśród osób cierpiących z powodu różnych chorób somatycznych (cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby serca, zaburzenia hormonalne, problemy urologiczne i ginekologiczne itp.) oraz problemów psychicznych (zaburzenia nastroju, lękowe, odżywiania, psychotyczne itd.). Do występowania zaburzeń seksualnych może dochodzić w następstwie urazów, zabiegów operacyjnych, radioterapii oraz działań niepożądanych przyjmowanych leków. Problemom erotycznym sprzyjają także braki w edukacji seksualnej, wychowanie w atmosferze negatywnych postaw wobec seksu i restrykcyjny przekaz kulturowy, negatywne doświadczenia seksualne w przeszłości oraz trudności w relacjach partnerskich. Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów Do najczęściej zgłaszanych problemów sfery seksualnej należą: brak lub obniżenie pożądania seksualnego (potrzeb seksualnych, popędu) – zmniejszenie zainteresowań tematyką seksualną, deficyt spontanicznych myśli lub fantazji seksualnych, a także reakcji pożądania w odpowiedzi na bodźce lub stymulację seksualną. Powoduje to zwykle zmniejszenie motywacji do kontaktów seksualnych. Gdy towarzyszy temu subiektywnie odczuwane cierpienie, staje się powodem poszukiwania pomocy terapeutycznej, zaburzenia podniecenia seksualnego – u obu płci mogą wyrażać się brakiem/osłabieniem subiektywnie (psychicznie) przeżywanego podniecenia seksualnego (często opisywanego jako seksualne napięcie, „rozgrzanie”, „napalenie”, pobudzenie) oraz brakiem towarzyszących naturalnie podnieceniu seksualnemu reakcji genitalnych. Zaburzenie reakcji genitalnej podniecenia u kobiet objawia się deficytem nawilżenia pochwy, zmniejszeniem obrzmienia narządów płciowych i osłabieniem odczuć z okolicy genitalnej podczas stymulacji seksualnej. W konsekwencji, kontaktom seksualnym, oprócz braku przyjemności, towarzyszyć może także ból, co z kolei prowadzi do ich częstego unikania. W przypadku mężczyzn dochodzi natomiast do zaburzenia erekcji (wzwodu) członka – trudności w powstawaniu lub utrzymaniu erekcji potrzebnej do odbycia stosunku. Zaburzenia erekcji u mężczyzn powszechnie wiążą się z silnym obniżeniem poczucia własnej wartości w roli partnera seksualnego, odczuwaniem lęku przed podejmowaniem aktywności seksualnej lub jej unikaniem, zaburzenia orgazmu – trudności z osiągnięciem lub znaczne opóźnienie orgazmu mimo zapewnienia odpowiedniej stymulacji seksualnej i występowania prawidłowych reakcji podniecenia. U mężczyzn braku orgazmu towarzyszy zwykle brak ejakulacji (wytrysku nasienia) mimo długiego czasu trwania stosunku lub innej formy stymulacji seksualnej. 4. CO DZIEJE SIĘ Z SEKSEM W DEPRESJI? Ekspresja seksualna i zdolność przeżywania przyjemności seksualnej pozostaje zazwyczaj spójna z przeżywanym nastrojem, motywacją i ogólną aktywnością. Z tego względu, typowy dla depresji stan obniżonego nastroju, motywacji i aktywności związany jest z całościowym zmniejszeniem reaktywności seksualnej. Do częstych skarg należy brak odczuwania seksualnego pożądania. Osoba z depresją często czuje się mniej atrakcyjna, 16 17 Depresja Depresja ii zaburzenia seks - poradnik seksualne dla pacjentów - poradnik i ich rodzin dla pacjentów gorzej ocenia relacje w związku, częściej dochodzi do konfliktów. Może pojawiać się lęk przed bliskością fizyczną i osłabione reakcje podniecenia (zarówno psychicznego, jak i zmniejszone nawilżenie pochwy i osłabiona wrażliwość na stymulację u kobiet, u mężczyzn mogą wystąpić zaburzenia erekcji), brak odczuwania przyjemności podczas zbliżeń seksualnych, trudności z osiągnięciem orgazmu. Znacznie rzadziej, okresowo może dochodzić do wzrostu potrzeby odbywania kontaktów seksualnych, często jako wyraz radzenia sobie z trudnymi emocjami lub napięciem psychicznym. Wraz z ustępowaniem objawów depresyjnych powraca normalna reaktywność seksualna, chyba, że w międzyczasie dochodzi do powstania problemów w związku albo ujawniają się działania niepożądane stosowanych leków przeciwdepresyjnych wpływające na sferę seksualną. 5. LECZENIE DEPRESJI A SEKS Farmakoterapia stanowi ważny element leczenia zaburzeń nastroju i jest uznawane podstawową formę terapii w przypadku znacznego nasilenia objawów depresyjnych. Jak wspomniano, ustępowanie objawów depresji przywraca naturalną reaktywność seksualną. Niestety, z drugiej strony, działaniem ubocznym znacznej części leków przeciwdepresyjnych i stabilizujących nastrój może być występowanie zaburzeń seksualnych – obniżenie pożądania, osłabienie reakcji podniecenia i zahamowanie orgazmu oraz wytrysku. U podłoża tych działań niepożądanych leżą różne mechanizmy biochemiczne, a w szczególności wpływ leków na stężenia poszczególnych neuroprzekaźników oraz ich receptory w ośrodkowym układzie nerwowym. Zaburzenia seksualne spowodowane stosowaniem określonego leku utrzymują się zwykle przez cały okres jego stosowania i ustępują w okresie od kilku dni do kilku miesięcy od jego odstawienia. Polekowe zaburzenia pożądania i orgazmu/wytrysku należą do najczęstszych przyczyn przerywania terapii farmakologicznej przez pacjentów z depresją. Na szczęście, dostępne są także leki przeciwdepresyjne, które obarczone są minimalnym, porównywalnym z placebo ryzykiem zaburzeń seksualnych cechując się równocześnie dobrą skutecznością w leczeniu epizodów depresji. Wybór leku przeciwdepresyjnego jest procesem zindywidualizowanym do potrzeb każdego pacjenta i wynika ze specyfiki występujących u niego objawów. 18 Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów 6. ROZMOWA Z LEKARZEM NA TEMAT PROBLEMÓW SEKSUALNYCH Jeżeli podtrzymanie lub przywrócenie aktywności seksualnej ma dla Pana/Pani istotne znaczenie, warto poruszyć tą kwestię w rozmowie ze swoim lekarzem. Wiele osób powstrzymuje się przed nawiązywaniem tematów związanych z seksualnością z powodu wstydu. Warto jednak przełamać ten wstyd, żeby zastanowić się wspólnie z lekarzem nad najlepszym rozwiązaniem. Zdrowie seksualne stanowi integralną część ogólnego stanu zdrowia i dobrostanu człowieka, a zgłaszanie problemów seksualnych i poszukiwanie pomocy medycznej w tym zakresie jest fundamentalnym prawem każdego pacjenta. Psychiatra dysponuje współcześnie szerokim wyborem leków, które powinny zostać dobrane stosownie do potrzeb pacjenta – uwzględniając zarówno powrót do dobrego funkcjonowania i poprawę nastroju, jak i inne wyznaczniki jakości życia, w tym udane życie seksualne. Brak dobrej komunikacji między pacjentem i lekarzem może prowadzić do frustracji i nieprzestrzegania zaleceń – samodzielnego modyfikowania dawek leków, czasowego ich odstawiania. W rezultacie, leczenie może okazać się nieskuteczne. Nawiązanie szczerej współpracy i omawianie wszystkich aspektów związanych z chorobą i zmianami zachodzącymi w trakcie leczenia leży zatem w interesie pacjenta i powodzenia terapii. 7.KIEDY ŻYCIE SEKSUALNE WRÓCI DO NORMY? Wraz z poprawą stanu psychicznego zwiększa się ochota do podejmowania aktywności życiowej, bliskości z partnerem/-ką i kontaktów seksualnych. Jeżeli, mimo wyrównania nastroju i ogólnego funkcjonowania, nadal odczuwa Pan/Pani problemy z powrotem do aktywności seksualnej, może to wynikać z sytuacji panującej w związku. Wychodzenie z kryzysu spowodowanego depresją dotyczy nie tylko pacjenta, lecz także jego najbliższych – należy uwzględnić potrzeby seksualne partnera/-ki i wspólnie pracować nad odbudowaniem relacji seksualnej. Jeżeli, mimo sprzyjających warunków, brakuje ochoty do inicjowania zbliżeń seksualnych, trudno jest uzyskać podniecenie lub orgazm, albo seks nie sprawia takiej przyjemności, jak przed chorobą, warto rozważyć możliwy wpływ stosowanych leków i porozmawiać na ten temat ze swoim psychiatrą. 19 Depresja Depresja ii zaburzenia seks - poradnik seksualne dla pacjentów - poradnik i ich rodzin dla pacjentów Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów 8. CO MOŻE POMÓC W RAZIE WYSTĄPIENIA ZABURZEŃ SEKSUALNYCH ZWIĄZANYCH ZE STOSOWANYM LECZENIEM PRZECIWDEPRESYJNYM? Podjęcie inicjatywy w celu poprawy satysfakcji z życia seksualnego jest pierwszym krokiem przybliżającym do tego celu. Nie należy odstawiać przedwcześnie leku przeciwdepresyjnego, gdyż może to skutkować pogorszeniem nastroju i nawracaniem innych objawów związanych z depresją. Zamiast przerywania terapii, psychiatra może rozważyć zmianę leku przeciwdepresyjnego na taki, który obarczony jest mniejszym ryzykiem występowania zaburzeń seksualnych. Jeżeli jednak, ze względu dobry efekt leczenia depresji konieczne będzie utrzymanie dotychczas stosowanego leku przeciwdepresyjnego, pomóc może konsultacja u lekarza seksuologa i skorzystanie z innych form pomocy, np. dołączenie do terapii innego leku, poprawiającego funkcje seksualne lub podjęcie terapii partnerskiej. 9. DEPRESJA i SEKS Zazwyczaj się wykluczają. Dlatego konieczne jest leczenie. I co ważne – przy pomocy odpowiednio dobranych leków i wsparcia psychologicznego. 20 21 Depresja Depresja ii zaburzenia seks - poradnik seksualne dla pacjentów - poradnik i ich rodzin dla pacjentów Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów Prosty kwestionariusz do wstępnej oceny występowania dysfunkcji seksualnych Wersja dla mężczyzn: 1. Czy jest Pan zadowolony ze swojego funkcjonowania w sferze seksualnej? Tak / Nie W przypadku udzielenia odpowiedzi „Nie”, proszę przejść do kolejnego pytania 2. Od jak dawna nie jest Pan zadowolony ze swojego funkcjonowania w sferze seksualnej? … 3. Problemy funkcjonowania w sferze seksualnej dotyczą: (proszę zaznaczyć jeden lub więcej punktów) a. Małego zainteresowania lub braku zainteresowania seksem b. Trudności z erekcją (wzwodem) członka c. Zbyt wczesnego wytrysku nasienia podczas aktywności seksualnej d. Zbytniego opóźnienia lub braku możliwości osiągnięcia wytrysku/orgazmu e. Odczuwania bólu podczas stosunku f. Skrzywienia członka w stanie erekcji (wzwodu) g. Inne: … 4. Który z tych problemów jest najbardziej uciążliwy? (proszę zakreślić) a, b, c, d, e, f, g 5. Czy chce Pan porozmawiać o tym ze swoim lekarzem? Tak / Nie Wersja dla kobiet: 1. Czy jest Pani zadowolona ze swojego funkcjonowania w sferze seksualnej? Tak / Nie W przypadku udzielenia odpowiedzi „Nie”, proszę przejść do kolejnego pytania 2. Od jak dawna nie jest Pani zadowolona ze swojego funkcjonowania w sferze seksualnej? … 3. Problemy funkcjonowania w sferze seksualnej dotyczą: (proszę zaznaczyć jeden lub więcej punktów) a. Małego zainteresowania lub braku zainteresowania seksem b. Obniżonych doznań z okolic genitalnych (czucia) c. Zmniejszonego nawilżenie pochwy (suchość) d. Trudności z osiągnięciem orgazmu e. Odczuwania bólu podczas stosunku f. Inne: … 4. Który z tych problemów jest najbardziej uciążliwy? (proszę zakreślić) a, b, c, d, e, f 5. Czy chce Pani porozmawiać o tym ze swoim lekarzem? Tak / Nie 22 23 LUN 12/2015/3 Depresja i zaburzenia seksualne - poradnik dla pacjentów Lundbeck Poland Sp.z o.o. ul. Krzywickiego 34, 02-078 Warszawa, tel. 22 626 93 00, fax 22 626 93 01, www.lundbeck.pl 24
