1 - Magisterskie24.pl

1.4. Czteroczynnikowy Model Agresji Seksualnej
Wspominałem już o mnogości i różnorodności modeli teoretycznych z
jednej strony tłumaczących dynamikę powstawania seksualnej agresji, z
drugiej wskazujących najlepsze drogi do resocjalizacji osób przejawiających ten rodzaj zachowania. Skoro więc jest tyle prób wytłumaczenia
pr/yc/yn przestępstw seksualnych ora/ metod ich resocjalizacji, powstają
tak/e próby integracji tych lic/nych modeli.
Jedną z takich bardzo ciekawych prób stanowi Czteroczynnikowy
Model Agresji Seksualnej {Quadripartitute Model of Sexual Aggres-StOtt)
opracowany przez Gordona C. N. Halla i Richarda Hirschmana (1991,
1992). Zaletą tego modelu jest to, że zakłada on śledzenie wzajemnych
relacji czterech najistotniejszych czynników powodujących agresję
seksualną, podczas gdy inne modele albo k ł a d ł y nacisk na jeden z
czynników,
albo,
zakładając
nawet
różnorodność
czynników
warunkujących agresję seksualną, nie uwzględniały w dostatecznym
stopniu ich wzajemnych interakcji. Wyróżnione przez Halla i Hirschmana
c/.\ uniki to:
• fizjologiczne czynniki podniecenia seksualnego,
• wypaczenie oceny (wypaczenie myślenia),
• brak kontroli emocji.
• obserwowane w procesie rozwojowym problemy osobowościowe.
Wystąpienie tych czynników jest zdaniem autorów pierwszą oznaką
różnych form agresji seksualnej.
Czteroczynnikowy Model Agresji Seksualnej pozwala na
wykorzystanie wszystkich zasadniczo poglądów na temat dewiacyjnych
skłonności seksualnych, .i także na tworzenie względnie skutecznych
programów resocjalizacyjnych poprzez umożliwienie koncentracji
oddziaływań na strukturalnie najważniejszych cechach negatywnego
zachowania poszczególnego osobnika. Model ten umożliwia także
typologię zachowań osobników dokonujących aktów agresji seksualnej
poprzez zaobserwowanie w ich postępowaniu najbardziej zaznaczającego
się czynnika, uwzględnionego w tym modelu. W ten sposób można
wyodrębnić cztery typy agresji seksualnej:
• fizjologiczny,
• kognitywny,
• afektywny,
• niedojrzały.
Typ pierwszy, u którego przeważają fizjologiczne komponenty agresji
seksualnej, stosuje otwartą przemoc wobec kobiet i dzieci, a także przedstawicieli jego własnej płci. Osobnicy tego typu nie wykazują żadnych
uczuć empatycznych wobec ofiar. Seks jest wyraźnie drogą do zaspokojenia za wszelką cenę. Rzadziej też stosują wobec innych nieseksualne
formy agresji.
Typ drugi, kognitywny, starannie ukrywa agresję, postępki swe dokładnie planuje, w związku z czym jego reakcje wobec ofiary są najmniej
otwarcie agresywne i impulsywne spośród wszystkich czterech wyróżnionych na podstawie omawianego modelu rodzajów zachowań. Cechy te
powodują, że najrzadziej bywa on aresztowany, a tym samym najmniej
liczebnie występuje w różnych populacjach badanych przestępców seksualnych (które najczęściej składają się z mężczyzn odsiadujących wyroki
sądowe za przestępstwa natury seksualnej).
Typ trzeci, afektywny, bywa z reguły bardzo zmienny, czasami bardzo
okrutny, a w pewnych okolicznościach stara się wzbudzić zainteresowanie
ofiary, jej podziw, uruchamia całą gamę zachowań uwodzicielskich, nie są
mu obce również techniki wzbudzania u ofiary litości wobec niego.
Osobnik taki często popada w kolizję z otoczeniem nie tylko w wyniku
przejawianej agresji seksualnej. To, że ma bardzo nierówne
usposobienie, przejawia się też w innych płaszczyznach jego życia.
Ponadto popada on często w długie okresy depresji.
Typ czwarty, opóźniony pod względem rozwoju osobowości, charakteryzuje się ogólną niedojrzałością zachowań. Jego agresja seksualna,
zazwyczaj wyrażana w sposób otwarty, stanowi jeden z wielu objawów
niedojrzałości społecznej. Nie potrafi on na ogół uwodzić, ponieważ
zachowania uwodzicielskie świadczą już o osiągnięciu pewnego poziomu kompetencji społecznej, a przedstawiciel tego typu pozostaje raczej
w „pierwotnym" stadium rozwoju społecznego, stąd też stosowany przezeń gwałt, jako wymuszenie siłą seksualnej uległości kobiety lub
dziecka, stanowi taką właśnie „pierwotną opcję" seksualnego behawioru.
Przy czym molestowanie seksualne dzieci u przedstawicieli tego typu ma
charakter bardzo znamienny, polegający na tym, że osobnik taki nie
widzi różnicy między sobą a dzieckiem, dziecko postrzega jako osobę na
tym samym, co on poziomie rozwoju,
najodpowiedniejszego partnera seksualnego!
a
więc
także
jako
Można powiedzieć, że Czteroczynnikowy Model Agresji Seksualnej,
stanowiąc próbę typologicznego zróżnicowania osobników popełniających
akty agresji seksualnej, przejawiające się najczęściej w gwałtach, jest
zarazem zaproponowaną przez autorów tego modelu typologią gwałtów,
która to problematyka będzie następnym etapem naszych rozważań. Najpierw jednak kilka informacji dotyczących istoty gwałtów.
1.5. Istota i rodzaje gwałtów
Jak już zostało powiedziane, agresja seksualna najczęściej znajduje ujście
w gwałtach. Teraz więc poświęcę uwagę temu rodzajowi patologicznego, a
zarazem przestępczego zachowania. Przede wszystkim należy powiedzieć,
że gwałt jako rodzaj zachowania definiowany jest przez prawników, a nie
psychiatrów! Nie wymienia się np. takiej postaci zaburzeń zachowania w
opracowanym przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne systemie diagnostyczno-klasyfikacyjnym chorób i zaburzeń psychicznych,
określanym skrótem DSM (którego wersja YV, zrewidowana, jest
aktualnie obowiązująca)*.
Mamy tu więc typowy przykład zazębiania się terminologii z
różnych dziedzin, niemniej jednak - co trzeba mocno podkreślić nowoczesne rozumienie gwałtów jako zachowania przestępczego nie jest
możliwe bez stałego poszerzania wiedzy na temat agresji seksualnej i
odwrotnie - stale rozwijające się studia nad różnymi aspektami zachowań
agresywnych uwzględniać muszą konsekwencje patologicznych form
agresji określane i kategoryzowane przez stróżów prawa i porządku
społecznego.
Dla potrzeb obecnej książki najlepiej będzie przyjąć możliwie najprostsze określenie gwałtu - jako stosunku seksualnego odbytego bez
zgody lub wbrew woli ofiary. Jak to jednak zwykle bywa, proste określenie złożonego zjawiska wymaga wielu dodatkowych komentarzy.
A więc w przypadku tak lapidarnego określenia istoty gwałtu konieczne
są dodatkowe wyjaśnienia.
Pierwsze dotyczy „stosunku seksualnego", a drugie „woli ofiary". Aby
zaistniał gwałt, musi nastąpić „nieznaczna choćby penetracja pochwy przez
penisa" (Sadock, 1995), w dalszym komentarzu autor ten mówi, że aby
czyn ten można było określić mianem „gwałtu", nie musiało dojść ani do
pełnej erekcji, ani do ejakulacji, czyli wytrysku nasienia. Jak widać, jest to
wąskie pojęcie gwałtu, oparte tym razem na kryteriach medycznych,
chociaż i w tym przypadku mogą powstać kontrowersje, np. o gwałcie
mówi się także wtedy, kiedy do pochwy (czy odbytnicy) wkładane są
przedmioty imitujące penisa, ale to już inna sprawa.
Drugi komentarz dotyczy „woli ofiary". Sprawa wydawać by się mogła
prosta - albo się ktoś godzi, albo nie! Rzecz jednak komplikuje fakt, że nie
każda osoba jest władna w sensie prawnym do wyrażenia takiej zgody! W
literaturze anglojęzycznej mówi się np. o „gwałcie z przepisu" (statutory
rape), który ma miejsce wtedy, kiedy stosunek seksualny odbył się
wprawdzie za zgodą ofiary, ale ofiara ta z różnych względów, objętych
regulacjami prawnymi, nie była władna do wyrażenia takiej zgody, a więc
była np. osobą nieletnią, znajdowała się w stanie chwilowej czy trwałej
niepoczytalności itp. Ten typ gwałtu należy traktować jak akt agresji bez
względu na to, czy zawiera elementy przemocy fizycznej, czy też nie.
Ewidentnie świadczy on o słuszności poglądu, że przestępstwa
seksualne, a w każdym razie te, które naruszają nietykalność cielesną,
bez względu na obserwowany stopień „gwałtowności" w ich
dokonywaniu zawsze motywowane są przez agresję.
Kolejnym, bardzo ważnym zagadnieniem są rodzaje gwałtów i
typologia gwałcicieli. Już z tego, co zostało powiedziane, wynika, że ani
rodzaj zachowania określany mianem „gwałtu", ani osobnicy
wykazujący skłonności do popełniania tych czynów nie stanowią
monolitu, dlatego trzeba zwrócić uwagę na te rozróżnienia, które mają
fundamentalne znaczenie w konstrukcji odpowiednich programów
resocjalizacyjnych. Programy te bowiem muszą być jak najlepiej
dostosowane do cech osobowości przestępców, a tym samym do
rodzajów aktywności przestępczej, jako że rodzaj przestępczego
zachowania te cechy osobowości odzwierciedla.
Najpierw należy wspomnieć o rozróżnieniach terminologicznych,
stosowanych zazwyczaj bez dodatkowych wyjaśnień. Często mówi się o
klasyfikacji przestępców, czynów przestępczych, a więc i gwałtów. Takie
klasyfikacje nazywane są też taksonomiami. Są one potrzebne do określenia np. stopnia szkodliwości danego czynu przestępczego, aby można
było wyznaczyć, w jakimś przynajmniej stopniu, dotkliwość kary. Natomiast psychologiczne ujęcie zachowań przestępczych bazuje zazwyczaj na
typologii, czyli na opisie zebranych cech wspólnych dla pewnej grupy
przestępców popełniających najczęściej takie, a nie inne czyny.
Warto pamiętać, że klasyfikacja i typologia to dwie różne sprawy,
niemniej jednak w niektórych przypadkach klasyfikacja zawiera również
elementy typologiczne. Dotyczy to przestępstw seksualnych, w tym przypadku gwałtów, które różnie się klasyfikuje, np. w zależności od tego, czy
dotyczą kobiet, mężczyzn czy też dzieci; czy popełniane są przez kobiety
czy przez mężczyzn; na osobach znajomych czy obcych; czy dokonywane
są z zaskoczenia czy też są efektem starannie wypracowanego spoufalenia z
ofiarą.
Rozróżnienie rodzajów gwałtów pod względem psychologicznym,
uważane dziś za klasyczne, opracowane zostało w 1977 r. przez ówczesnego dyrektora programu resocjalizacji przestępców seksualnych w
Sanners w stanie Connecticut A. Nicholasa Grotha przy współpracy Ann
W. Burgess i Lyndy L. Holmstrom. Typologia ta została powszechnie
przyjęta, ponieważ okazała się nie tylko inspirująca, lecz także
umożliwiła przeprowadzenie wielu badań porównawczych, które
posłużyły potem za podstawę do udokumentowania i rozszerzenia
pierwotnych koncepcji typologicznych.
Groth, Burgess i Holmstrom (1977) wyróżnili trzy rodzaje gwałtów
w zależności od przewagi jednego z trzech podstawowych czynników
tego patologicznego, a zarazem przestępczego zachowania, a mianowicie:
złości, dominacji i sadyzmu.
Istota gwałtu dokonanego w złości (anger rape) polega na
brutalności fizycznej, połączonej najczęściej z wulgarnymi i obelżywymi
określeniami ofiary. Seks traktowany jest w tego typu gwałcie jako droga
do poniżenia i „zbrukania" osoby gwałconej. Akty takiego gwałtu nie są z
reguły planowane, towarzyszą najczęściej sytuacji nagłego wybuchu
gniewu, następującego po długim okresie przygnębienia odczuwanego
przez sprawcę.
Koronny dowód na to, że gwałt nie jest - co podkreślają twórcy
omawianej typologii - nastawiony głównie na zaspokojenie seksualne
stanowi to, że gwałt dokonywany w złości kończy się nierzadko na usiłowaniu gwałtu, jako że z powodu braku erekcji nie dochodzi do penetracji
pochwy. Zdarza się to często u mężczyzn poprawnie reagujących seksualnie w sytuacjach, gdy nie wymuszają na kobiecie aktu płciowego, czyli w
sytuacjach normalnych! Autorzy uważają, że ten rodzaj gwałtu stanowi
formę odwetu mężczyzny za upokorzenia jakich doznał, głównie od kobiet,
upust tłumionej agresji do kobiet z matką na czele! Dowodem na słuszność
takiego przypuszczenia ma być to, że indagowani przez autorów mężczyźni
popełniający ten rodzaj gwałtów twierdzili, że po spełnieniu takiego aktu, i
to nawet wtedy, kiedy nie doszło do „rozładowania" seksualnego, czują się
uspokojeni i przez pewien czas nie wykazują tendencji do podobnych
zachowań. Są to więc formy dewiacji epizodycznych.
Gwałt władczy (power rape) jest stosunkowo najmniej brutalny jego głównym motywem jest udowodnienie przewagi nad ofiarą. Seks
stanowi najlepszą, zdaniem sprawcy, metodę upokorzenia i podporządkowania sobie ofiary. „Ten rodzaj gwałtu jest desperackim poszukiwaniem utraconej wiary w siebie, próbą pozbycia się boleśnie odczuwanego
poczucia beznadziejności, niekompetencji i ogólnego doświadczania
małej wartości przez sprawcę" (Groth, Burgess, Holmstrom, 1977, s.
217). Marzeniem sprawcy tego typu gwałtu jest zdobycie podziwu i
uznania ze strony ofiary, dlatego najczęściej fantazjują oni o zachwycie i
uwielbieniu otoczenia, głównie kobiet, wywołanym ich władczym zachowaniem. Owe marzenia i fantazje głęboko sfrustrowanego na punkcie
swego męskiego wizerunku sprawcy powodują to, że na ogół planuje on
gwałt i przygotowuje starannie jego scenariusz. Trudno jednak u
sprawców gwałtu władczego określić nawet w przybliżeniu najczęściej
występujący splot bodźców uruchamiających mechanizm reagowania
gwałtem, określany jako „sytuacja spustowa", ponieważ pozostaje on
nieprzewidywalny.
W tym typie gwałtu z reguły dochodzi do penetracji pochwy, ale
najczęściej stosunek płciowy nie przebiega prawidłowo, trwa albo bardzo
krótko ze względu na przedwczesny wytrysk nasienia, albo nie kończy się
ejakulacją, jako że duże napięcie emocjonalne odczuwane przez sprawcę
nie pozwala na niezbędne w tym celu rozluźnienie mięśni zwieraczy, a po
pewnym czasie wytraca się wzwód prącia. Oba te niepowodzenia w
spełnieniu aktu płciowego doprowadzają do pogłębienia u sprawcy urazu
na punkcie własnych „męskich" sprawności, co na zasadzie błędnego koła
prowadzi do intensyfikacji chorobliwych marzeń i nasilania częstotliwości
„władczych" gwałtów.
Inną właściwością tego rodzaju gwałtów jest to, że w czasie ich
popełniania sprawca dokonuje prób nawiązania kontaktu z ofiarą,
najczęściej poprzez zadawanie pytań, z reguły na temat jej życia
intymnego i doświadczeń w dotychczasowych kontaktach seksualnych.
Często taki sfrustrowany gwałciciel wydaje ofierze różne polecenia,
dotyczące jej zachowania w czasie wymuszanego kontaktu seksualnego.
Bardzo znamienne, że kiedy - co się czasami zdarza - nastąpi obopólne
porozumienie sprawcy i ofiary, i ofiara się zgodzi na odbycie stosunku,
sprawca momentalnie traci impet i najczęściej rezygnuje z prób
podejmowania stosunku seksualnego. Godząc się na stosunek, kobieta
nie daje takiemu osobnikowi tak potrzebnego jego sponiewieranej
godności poczucia jej bezwzględnego zdominowania i całkowitego
podporządkowania. W tym typie gwałtu zawarty jest w najwyższym
stopniu
wyostrzenia
nierozwiązywalny
dylemat
postaw
kompensacyjnych u osób cierpiących na poczucie małej wartości!
Gdyby perwersyjną agresję można było uznać za drogę do
seksualnego spełnienia, to gwałt sadystyczny byłby jedynym rodzajem
przestępstwa seksualnego nastawionym przede wszystkim na osiągnięcie
satysfakcji seksualnej. Wydaje się, że takie przypuszczenie ma
uzasadnienie zdroworozsądkowe, ale jest to przypuszczenie błędne!
„Gwałt sadystyczny nie jest agresywną formą wyrażenia potrzeb
seksualnych, jest on bowiem seksualną formą wyrażenia agresji"
(Moshei, 1991, s. 201). Mająca ujście w gwałcie sadystycznym
seksualizacja agresji powoduje szereg właściwości dotyczących przebiegu
tego rodzaju przestępstwa.
Przede wszystkim sprawca starannie selekcjonuje ofiary. Podstawę
takiej selekcji stanowi przede wszystkim podobieństwo (faktyczne lub
symboliczne) do osoby czy osób, które wcześniej, nierzadko w dzieciństwie spowodowały u sprawcy głęboko tkwiący uraz psychiczny, a także
podobieństwo do osób, których gnębienie w bardziej lub mniej odległej
przeszłości wywoływało seksualne podniecenie.
Gwałt sadystyczny jest z reguły rozciągnięty w czasie, podczas jego
trwania sprawca dokonuje bowiem szeregu, czasami nawet bardzo wymyślnych i skomplikowanych zestawów tortur, które dostarczają mu
seksualnych podniet. Nierzadko skłonność do sadystycznych gwałtów
przeradza się w inną, bardziej jeszcze makabryczną metodę wyszukiwania
satysfakcji seksualnych, a mianowicie mordów (najczęściej seryjnych) na
tle lubieżnym, o których będzie mowa w następnym podrozdziale.
Podobnie jak w przypadku omówionych typów gwałtów, także i w tej
postaci istnieją ewidentne dowody na to, że nie są to akty nastawione
przede wszystkim na rozładowanie „głodu seksualnego", często
bowiem gwałciciel dokonuje gwałtu używając różnych przedmiotów, nadających się do penetracji pochwy lub odbytu.
Najdalej idącym rozwinięciem koncepcji Grotha, Burgess i
Holmstrom jest propozycja przedstawiona przez Roberta R. Hazelwooda,
polegająca na wprowadzeniu dwóch podtypów w klasyfikacji gwałtu
dokonywanego w złości i gwałtu władczego oraz na wyróżnieniu w
miejscu gwałtu sadystycznego dwóch innych rodzajów gwałtów, a
mianowicie gwałtów wynikających z nadarzających się okazji oraz
gwałtów zbiorowych. W sumie model przedstawiony przez Hazelwooda
wyróżnia sześć rodzajów gwałtów (Hazelwood i in., 1995).
Przywracający władzę (power reasurance) - popełniany jest najczęściej przez mężczyznę wykazującego liczne zaburzenia seksualne i
dotkliwie cierpiącego z tego powodu. Stąd też jego głównym celem jest
zmuszenie ofiary do całkowitej uległości. Znamienną cechą tego rodzaju
gwałtów jest to, że są one popełniane późnym wieczorem lub nocą - ma
to mieć znaczenie symboliczne, w ciemności można ukryć nie tylko
mankamenty fizyczne, w ciemności również daleko bezpieczniej czuje się
człowiek niepewny swych sprawności psychicznych, a w tym przypadku
seksualnych. Akty gwałtu są zazwyczaj starannie planowane, a ofiary
selekcjonowane według wieku gwałciciela. Najczęściej ofiarami bywają
obce kobiety.
Potwierdzający władzę (power assertiue) - stanowi sposób zdobywania dominacji nad kobietą. Gwałty takie stosowane są przy umiarkowanym stopniu zniewolenia ofiary. Ofiarami bywają zazwyczaj kobiety w
podobnym wieku co sprawca. Gwałty odbywają się najczęściej w miejscach odosobnionych, towarzyszy im także rozrywanie ubrania ofiary, którą sprawca z reguły całkowicie obnaża. Nierzadko w czasie jednego gwałtu
dochodzi do dwukrotnego, a nawet trzykrotnego stosunku.
„Złość-odwet" (anger-retaliatory) - jest odwetem mężczyzny za doznane znieważenia (realne lub wyimaginowane) ze strony kobiet. Złość i
agresja stanowią podstawowe zabarwienie tego czynu, który popełniany
jest najczęściej pod wpływem impulsu, a więc nie bywa nigdy planowany.
Aktowi gwałtu towarzyszy zazwyczaj bicie i słowne poniżanie ofiary.
Ofiarami bywają kobiety w wieku zbliżonym do wieku sprawcy, często
też można spotkać się w tym typie gwałtów ze stosowaniem kryteriów
specjalnych, np. wybieranie kobiet o wysokim społecznym prestiżu,
zamożnych itp. Także w tym przypadku rozdzierane jest ubranie na ciele
ofiary. Psychofizjologiczną cechą tego rodzaju gwałtu jest odczuwanie
przez sprawcę
głębokiego uspokojenia po dokonaniu gwałtu, co łączy się z
zaniechaniem na pewien (dłuższy lub krótszy) czas aktywności
przestępczej.
„Złość-podniecenie" (anger-excitement) - ma wszelkie cechy gwałtu
sadystycznego, a więc głównym motorem podniecenia seksualnego
sprawcy jest cierpienie i upokorzenie ofiary. Aby zapewnić sobie najszerszą gamę wynaturzonych gratyfikacji sprawca takiego rodzaju gwałtu na
ogół starannie planuje gwałt i dokonuje go najczęściej według rozbudowanego scenariusza. Nierzadko ma miejsce nagrywanie czy utrwalanie na
wideo przebiegu tortur zadawanych ofierze. Ofiarami bywają zazwyczaj
osoby obce, ale starannie dobierane ze względu na specyficzne upodoba-
nia poszczególnego sprawcy.
Okazjonalny (opportunistic) - ten rodzaj gwałtu nie bywa przez
sprawcę planowany, następuje przy „nadarzającej się okazji", w czasie popełniania innego przestępstwa, np. włamania, gdy w mieszkaniu znajduje
się atrakcyjna kobieta.
Gwałt zbiorowy (gang rape) - dokonywany jest przez dwie lub więcej
osób. W takich przypadkach zawsze jedna z tych osób (z reguły najbardziej
agresywna) staje się inicjatorem, autorem scenariusza i pierwszym aktorem
tej przestępczej akcji. Obserwacje kliniczne wykazują, że jeśli liczba
uczestników gwałtu zbiorowego przekracza trzy osoby, z reguły jedna z
tych osób staje się obrońcą ofiary, a w każdym razie wykazuje w stosunku
do niej mniejszą brutalność od pozostałych uczestników.
W literaturze przedmiotu bardzo często przytaczana jest klasyfikacja
gwałtów opracowana w Ośrodku Resocjalizacji w Massachusetts (Massachusetts Treatment Center) przez Raymonda A. Knighta i Roberta A.
Prentky'ego w 1990 r. Podział ten, znany jako MTC Taxonomy, rok później
nieco zmodyfikowano i uściślono podstawy klasyfikacji. Określając
najbardziej istotne dla rodzaju popełnianych gwałtów cechy psychiczne
sprawców, uwzględniono:
• kompetencję społeczną (social competence),
• fantazje seksualne,
• sadyzm,
• wypaczenie myślenia (cognitwe distortion),
• skłonność do dominacji,
• zaburzenia psychiczne wynikające z uzależnień i chorób (por.
Knight, Prentky, 1991).
Na tej podstawie wyróżniono dziewięć rodzajów gwałtów:
• okazjonalny z dużą kompetencją społeczną"",
• okazjonalny z małą kompetencją społeczną (bezceremonialny),
• otwarcie sadystyczny,
• sadystyczny w sposób zawoalowany,
• niesadystyczny z dużą kompetencją społeczną,
• niesadystyczny z małą kompetencją społeczną,
• z otwarcie okazywaną złością,
• odwetowy z dużą kompetencją społeczną,
• odwetowy z małą kompetencją społeczną.
Powyższa klasyfikacja oparta została na analizie opisów gwałtów popełnianych przez aktualnych i byłych więźniów, i miała stanowić swego
rodzaju logiczny układ zamknięty.
Model ten ma wielu krytyków, np. zdaniem Halla i Hirschmana (1991)
nie przylega on do praktyki klinicznej. Stosując ten system klasyfikacyjny
gwałtów poza Ośrodkiem Resocjalizacji w Massachusetts, Howard E.
Barbaree, Michael C. Seto, Ralph Serin i D. L. Preston (1994) stwierdzili,
że TCM Taxonomy znajduje zastosowanie jedynie do 56% gwałtów
popełnianych przez mężczyzn.
Przy omawianiu rodzajów gwałtów, pozwalających na uchwycenie
cech typologicznych ich sprawców, należy wspomnieć o podziale zaproponowanym przez Barbaree i Williama L. Marshalla (1991). Za podstawę
rozróżnienia poszczególnych rodzajów gwałtów przyjęli oni właściwości
podniecenia seksualnego, a ściślej, mechanizmów kontroli nad tym rodza-
jem emocji. W opisie procesu kontroli podniecenia seksualnego
wyróżnili oni dwie płaszczyzny: kontrolę sposobów reakcji seksualnej i
kontrolę bodźców seksualnych. Obie te płaszczyzny dają możliwość
wyodrębnienia tych typów reakcji gwałcicieli, które różnią ich od
mężczyzn niepopełniających gwałtów.
Na płaszczyźnie kontroli reakcji seksualnych można stwierdzić dwie
różnice pomiędzy gwałcicielami a niegwałcicielami:
• gwałciciele w mniejszym stopniu potrafią powstrzymywać podnie
cenie seksualne niż niegwałciciele,
• u gwałcicieli agresja i podniecenie seksualne wzajemnie się dopeł
niają, podczas gdy u niegwałcicieli oba te stany emocjonalne wykluczają
się nawzajem.
Druga płaszczyzna pozwala odróżnić gwałcicieli od niegwałcicieli w
czterech przypadkach:
• u gwałcicieli w większym stopniu niż u niegwałcicieli jako silny
bodziec seksualny występuje określony szczegół, najczęściej dotyczący
zachowania ofiary oraz jej ciała,
• gwałciciele w większym stopniu reagują impulsywnie w przypadku
podniecenia seksualnego,
• warunki życia i postaw gwałcicieli w znacznie większym stopniu niż
niegwałcicieli doprowadzają do braku hamulców w przypadku podniecenia
(częściej np. zażywają narkotyki, piją alkohol, mają pogardliwy stosunek
do kobiet i osób słabszych, częściej oglądają materiały pornograficzne i
mają zaburzony system wartości),
• gwałciciele częściej wykazują wahania nastrojów w porównaniu z
mężczyznami nie wykazujący mi agresji seksualnej.
Przedstawione powyżej propozycje nie stanowią bynajmniej wyczerpującego przeglądu typologii i klasyfikacji gwałtów, ale są najbardziej
reprezentatywne i chyba najczęściej przytaczane w literaturze przedmiotu. Warto przypomnieć, że dokładne poznanie właściwości popełnianych gwałtów pozwala nie tylko na określenie stopnia szkodliwości
tych patologicznych i przestępczych czynów, ale przede wszystkim na
poznanie wielu cech osobowości sprawcy tych czynów, których znajomość jest nieodzowna w konstruowaniu skutecznych programów resocjalizacyjnych.