Ćwiczenia i zabawy interakcyjne pedagogiczny środek

ZAPOBIEGANIE I PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI
PRZEDSZKOLE NR 34
Ćwiczenia i zabawy interakcyjne
pedagogiczny środek pomocny w przeciwdziałaniu agresji dzieci
opracowała Danuta Woźniak
Zabawy oraz ćwiczenia interakcyjne są bardzo dobrym środkiem pomocnym w przezwyciężaniu
i radzeniu sobie ze złymi emocjami, wciekłością i agresją u dzieci.
Zabawy interakcyjne są łatwe, nie wymagają wielu pomocy dydaktycznych. Oferują otwarte systemy
interakcyjne, które ułatwiają naszym wychowankom zdobywanie różnorodnych doświadczeń
z samym sobą , a także z innymi – dorosłymi i rówieśnikami.
Dzieci, do sytuacji zabawowej mogą włączyć swoje potrzeby emocjonalne i uczucia, działać
w sposób aktywny i według własnego uznania. W sytuacji zabawowej, bez obaw i niemiłych skutków,
mogą doświadczać konsekwencji swojego postępowania. Zabawa pobudza ważne procesy uczenia
się, a mimo to, nie jest "na poważnie" . W trakcie zabawy wiele sytuacji i zachowań jest
dozwolonych, i mogą sprawiać przyjemność, podczas gdy w życiu codziennym są one zwykle drażliwe,
a nawet podlegają określonym sankcjom społecznym, a należą do nich np.:
* dynamika napięcia i odprężenia;
* rozwijanie fantazji aż do bezsensu, np. w grach słownych;
* ruch i kontakt fizyczny;
* możliwość "agresywnego" zachowania;
* radość z możliwości kolejnego rozpoznawania i doświadczania, pewność, poczucie bezpieczeństwa
i przyjemności wynikające z powtórzeń.
W zabawach i ćwiczeniach różnego rodzaju, agresywne zachowania dzieci mogą zostać strategicznie
wykorzystane w wybrany przez grupę sposób, a tym samym spożytkowane w pokojowych zamiarach.
Ćwiczenia i zabawy interakcyjne pełnią również funkcję wentylów, które pomagają odreagowywać
dzieciom różnorodne napięcia i złe emocje.
Dzieci, które zachowują się agresywnie, cierpią często na zaburzenia w świadomości własnego ciała,
nie będąc w stanie nawiązywać "pozytywnych" kontaktów fizycznych. W trakcie zabawy, głównie
ruchowej, dzieci mogą nauczyć się własnego ciała, panowania nad nim, pozwalając dotykać się
kolegom i dorosłym oraz same przyjaźnie się dotykając.
W ćwiczeniach i zabawach interakcyjnych, wg Rosemarie Portmann (2002), agresjom dziecięcym
można nadać określoną, zamierzoną formę. Tego rodzaju pozorne walki spełniają szereg ważnych,
i pożądanych przez wychowawców dzieci, funkcji:
* służą wyrażaniu złości i wrogości;
* pozwalają na przynoszącą ulgę regresję, to znaczy oddalają od społecznego przymusu;
* prowadzą do solidarności i zaufania u uczestników zabawy i ćwiczeń;
* uwrażliwiają na „społeczną definicję” agresywnego zachowania;
* pozwalają bez wstydu i sankcji rozmawiać na tematy tabu, np. o brzydkich słowach, złych
zachowaniach itp.;
* dają możliwość zamiany ról, także w formie odwróconej hierarchii.
Okazuje się, że możliwości zabaw i ćwiczeń interakcyjnych są niewyczerpane.
str. 1
ZAPOBIEGANIE I PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI
PRZEDSZKOLE NR 34
Mogą one np. pomóc w wyrównaniu deficytów, a także przekazywać korygujące, pod względem
społecznym i emocjonalnym, doświadczenia. Można je dopasowywać do specyficznych potrzeb
i sytuacji w danej grupie. Dzieciom zamkniętym w sobie umożliwiają, łatwiejszy niż rozmowy, dostęp
do ich własnych uczuć. Im więcej pozytywnych wrażeń dzieci zdobędą w trakcie zabawy, tym szybciej
będą mogły otworzyć się i nawiązać relacje interpersonalne z kolegami i dorosłymi.
Dlatego zabawom i ćwiczeniom interakcyjnym można przypisać bardzo szczególne cele, które
spróbuję przedstawić wykorzystując przykłady konkretnych zabaw.
Dostrzeganie i wyrażanie agresywnych odczuć w trakcie zabawy: Zebrana wciekłość
Dzieci zbierają "wciekłe słowa", podchodzące do innych osób, prosząc o podanie jednego wyrazu
tego rodzaju. Kiedy wszyscy zbiorą w ten sposób przynajmniej trzy - pięć wyrazów (w zależności od
wieku dzieci), układają z nich - po dodaniu kolejnych słów - "wierszyk wciekłości".
Ułożone "wciekłe słowa" mogą brzmieć np. "zły - kłótnia - kopnięcie „;- rozdrażniony - bić sięskarżyć”; „ głupek – złość- bić się"….. "Teksty złości" mogą być czytane na forum grupy, uzupełniane
odpowiednimi rysunkami, przedstawione w formie gazetki ściennej itp., itd...
Rozpoznawanie elementów wyzwalających w nas złość i agresję w trakcie zabawy: Złości mnie?
Każde dziecko wymyśla sobie co najmniej dwie - trzy nazwy wydarzeń, które mogą je szczególnie
rozzłościć, np. okropna pogoda - niespełnione marzenie – ból głowy; on nie chce się ze mną bawić –
nie dostałem zabawki, którą chciałbym się pobawić – ona mnie nie lubi, …
Następnie przeprowadza się z dziećmi rozmowę o indywidualnych przyczynach wybuchu złości,
„uświadamia się” je, że nasza reakcja zależy od wielu czynników i to co nas dzisiaj może złościć,
innego dnia będzie dla nas śmieszne, albo nie zwrócimy na nie uwagi…... itp.
Lepsze zrozumienie siebie samego i innych ludzi w trakcie zabawy:
charakterów
Znajomość ludzkich
Wszystkie dzieci otrzymują kartkę, na której narysowane są kontury ludzkiego ciała. Do tego szkicu,
tak by nie widzieli inni, każde dziecko dorysowuje to, co uważa za najbardziej charakterystyczne
u siebie samego, co je wyróżnia spośród innych, np. język, jeżeli jest szczególnie gadatliwe; uszy,
jeżeli potrafi dobrze słuchać innych; serce jeśli chętnie pomaga kolegom; nogi, jeśli lubi szybko biegać
lub kopać innych; pięści, jeśli bardzo często chce się bić itd.
Następnie prace zostają przymocowane np. do tablicy, a cała grupa próbuje dopasować te rysunki
poszczególnym kolegom.
Opanowanie agresji i wciekłości, a także ich przezwyciężanie w trakcie zabawy: Walka raków
Dzieci dobierają się parami i przeobrażają w "raki". Wolno im poruszać się do przodu jedynie na
dłoniach i stopach. Ramiona, nogi i brzuch nie mogą dotknąć podłogi. Każde z dzieci podnosi do góry
swoją prawą stopę i próbuje wytracić drugiego "raka" z równowagi, tak aby ten dotknął stopą, jakąś
częścią ciała lub nawet całym ciałem podłoża. Dozwolone jest przeciąganie, naciskanie i podobne
działania, ale nie bicie.
Budowanie poczucia wartości samego siebie i poczucia własnej tożsamości w trakcie zabawy:
Gorące krzesło
Dzieci stoją (siedzą) w kole, w środku koła stoi "gorące krzesło".
str. 2
ZAPOBIEGANIE I PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI
PRZEDSZKOLE NR 34
Na krześle siada dziecko, które w danym momencie potrzebuje wsparcia i oznak sympatii. Po kolei
przesuwa on swoje "gorące krzesło", stawiając je przed kolejnymi dziećmi, które mówią mu, co
w nim lubią i cenią, co im się w nim podoba, np. jego ładna fryzura, doskonałe pomysły na zabawy,
miły uśmiech, koleżeńskość itp.
Następnie wszyscy rozmawiamy o tym, jak czujemy się wtedy, gdy musimy powiedzieć komuś, kogo
może niekoniecznie teraz lubimy, coś miłego. A jak znosimy publiczne pochwały i to w takiej ilości?
Nawiązywanie nieagresywnych kontaktów w trakcie zabawy: Mówiące dłonie
Dwoje dzieci siada naprzeciwko siebie. Zamykają oczy i próbują "rozmawiać" ze sobą przy pomocy
rąk. Na początku ćwiczenia ustalamy określony temat, który musi być przedyskutowany przy pomocy
rąk. Dzieci mogą otrzymać polecenie, by rozmawiać na ten sam temat raz "w złości i podnieceniu",
a drugim razem "w przyjaźni i harmonii".
Podsumowanie
Nie ma magicznych recept zapobiegających agresji i przemocy, także w trakcie zabawy.
Po każdym ćwiczeniu i zabawie wskazane jest, by dać dzieciom czas na wyciszenie się, na uspokojenie
i zastanowienie. Dzieci potrzebują, niejako na gorąco, podzielić się zdobytymi przed chwilą
doświadczeniami, a niekiedy wyrazić swoje przeżycia w formie rysunku, pantomimy czy nawet
przedstawienia. Powinniśmy im to umożliwić i stworzyć takie warunki, by jeszcze raz, po swojemu,
mogły się nad tym co przeżyły pochylić.
Niniejsze rozważania pokazują, że zapobieganie przemocy wśród dzieci jest trudne i złożone,
wymaga czasu i wielkiego zaangażowania dorosłych, rodziców i wychowawców. Dzieci bowiem, uczą
się agresji i przemocy z różnorodnych źródeł. Wydaje się więc oczywiste, że redukcja zachowań
agresywnych i przemocy nie może być skutkiem magicznych recept ani kwestią kilkunastu godzin
zajęć przeprowadzonych w przedszkolu.
Zachowania agresywne dzieci to problem nie tylko w braku określonej wiedzy, to także problem
braku umiejętności asertywnego radzenia sobie w sytuacjach trudnych i konfliktowych. Zachowania
agresywne dzieci to także troska dorosłych o systematyczny rozwój całej osobowości młodego
człowieka.
Przemoc jest nie tylko wyzwaniem dla ofiary czy sprawcy, jest to również wyzwanie dla całego
systemu wychowania młodego pokolenia.
Literatura:
1. Chylewska-Barakat L., Barakat M., /Nie ma magicznych recept przeciw przemocy/, "Edukacja
i Dialog", nr 126/2001.
2. Danilewska J., "Agresja u dzieci" - Szkoła porozumienia, WSiP 2002.
3. Hume M., Wiśniewski D., /Przyczyny współczesnej agresji/, "Opieka Wychowanie, Terapia",
nr 1/2000.
4. Grochulska J., "Reedukacja dzieci agresywnych", WSiP 1982.
5. Karolczak-Biernacka B., /Czy przemoc może być pożądana?/,"Edukacja", nr 1/1996.
9. Portmann R., "Gry i zabawy przeciwko agresji", Jedność, Kielce 2002.
str. 3