Metody i sposoby radzenia sobie w sytuacjach

Metody i sposoby radzenia sobie w sytuacjach
zagrożenia agresją.
Agresja – działanie zmierzające do spowodowania szkody, wyrządzenia
krzywdy fizycznej lub psychicznej, skierowane na inną osobę, przedmiot lub
siebie samego: także zamiar takiego działania lub względnie trwała tendencja do
takich działań.
Różne są poglądy na temat przyczyn zachowań agresywnych i skutków tych
zachowań.
W życiu współczesnej szkoły obserwuje się coraz częstsze doniesienia o
nasilającym się problemie agresji wśród dzieci i młodzieży( zarówno fizycznej
jak i psychicznej, słownej). Konieczne wydaje się powracanie do nadrzędnych
wartości moralnych, zwyczajów oraz stylów zachowań akceptowanych
społecznie( już od urodzenia- na tle rodziny).
Nauczyciele, pedagodzy , psychologowie zgodni są, co do tego, że jednym z
najważniejszych zadań, jest podniesienie kompetencji wychowawczych
rodziców i opiekunów. ( powstają Szkoły Rodziców.....).
Dzieciństwo i młodość są tymi etapami życia w których pojawia się najwięcej
doświadczeń związanych z przemocą. Badania mówią, iż dzieci bite też biją
rówieśników, a gdy dorosną swoje dzieci.
Kolejną przyczyną agresji jest stosowanie przez rodziców przezwisk, epitetów
piętnujących słabości i wypowiedzi typu „ przez ciebie jestem chory”,
„doprowadzisz mnie do grobu”. Jednym z bardziej przejrzystych przykładów są
zdania płynące z ust rodziców „ jak Cię trzasnę, to zobaczysz”, „jak nie
przestaniesz marudzić to cię ubiję, zabiję”. Pomijając już fakt poniżania
godności dziecka nie można pozbyć się przekonania, że kilkuletnie dzieci
wychowywane w ten właśnie sposób nie czują się akceptowane, mają zaniżone
poczucie wartości, obniżoną samoocenę, a przy tym uczą się agresywnych
wzorców zachowań, które zastosują w podobnej sytuacji wobec swoich
rówieśników np. w szkole lub na boisku. Jednym słowem wiele postaw
rodzicielskich niesie ze sobą dla dziecka przesłanie” Jeśli ktoś mnie zdenerwuje,
mam prawo go poniżyć, mam prawo go obrazić, skrzywdzić”.
Często nauczyciel jako rozjemca w konfliktach między uczniami słyszy słowa
„To on zaczął a nie ja” „Gdyby mnie nie wkurzał to by nie dostał”. Uczniowie
naprawdę wierzą w te słowa i nie czują się winni- po prostu nie znają innych
sposobów odreagowania złości, którą czują.
Szkoła stała się swego rodzaju przestrzenią prezentowania i manifestowania
zachowań agresywnych. Często dla uczniów wyrządzona komuś krzywda
stanowi środek do osiągnięcia celu i jest tylko pośrednim kosztem jego
uzyskania. Jeżeli celem dziecka jest zwrócenie uwagi na siebie, a szarpanie,
przeklinanie, bójka sprawią, że nauczyciele zaczną interesować się nim,
stwarzać wokół niego atmosferę „ indywidualnego podejścia”- uczeń osiągnie
swój cel. Poprzez agresję dziecko może zdobyć określone dobra lub zwrócić na
siebie uwagę innych osób( nauczycieli, rodziców). Obrazowy przykład może
stanowić dziecko, które bite w domu lub którego jeden z rodziców wyjechał
wyładowuje narastające flustracje na tzw. „ kozłach ofiarnych” lub na
wszystkich dookoła. Symboliczne przesłanie takiego zachowania brzmi „chcę,
aby inni też cierpieli”.
Źródłem agresywnego modelu zachowań są oprócz rodziców, kolegówbohaterowie filmów, gier komputerowych. Codziennie stykamy się z różnymi
rodzajami agresji, o różnym natężeniu, dotkliwości. Wyliczono, że w
przybliżeniu w okresie dzieciństwa i dorastania młody człowiek ogląda przemoc
180 000 razy. Badania wykazują, że efekty tego to wzrost poziomu agresji i
redukcja zachowań prospołecznych.
Zadanie jakie jawi się przed nauczycielem jest trudne, opierać się powinno na
budowaniu wraz z rodzicami spójnego systemu wartości.
Nauczyciel i rodzic powinien być przykładem do naśladowania. Przesłanie,
które powinno towarzyszyć wszystkim mającym wpływ na wychowanie dzieci i
młodzieży, brzmi „Masz prawo się złościć, ale nie masz prawo krzywdzić”.
Od strzelaniny w filmach, agresji na drodze, krzyków w domu rodzinnymzłość nas otacza. Bez względu na to, czy doświadczamy jej bezpośrednio, czy
tylko o niej słyszymy stanowi poważny problem. Można nauczyć dzieci
kontrolowania złości, ale jest to zadanie trudne. Tak jak inne umiejętności, i ta
umiejęt5ność musi być nauczona, wyćwiczona, wzmacniana i powtarzana.
Psychologowie uważają, że powinno się tego uczyć w szkole ponieważ szkoła
jest często jedynym miejscem ,w którym nie toleruje się przemocy. Pojawia się
tylko pytanie kiedy?
Uważa się , że istnieją 4 główne powody odczuwania złości:
1. Niesprawiedliwość- gdy odczuwamy, że coś jest nie w porządku lub
czujemy, że jesteśmy niesprawiedliwie traktowani
2. Flustracja- gdy nie jesteśmy w stanie wykonać zadania, co do którego
uważamy że powinniśmy mu podołać
3. Obraza- gdy czujemy się atakowani, obrażani, lub gdy ktoś sprawia nam
przykrość
4. Utrata kontroli- gdy uważamy, że straciliśmy kontrolę nad sobą lub nad
daną sytuacją
To jak wyrażamy swoją złość i to kogo ona dotyka, także determinuje jej
szkodliwość. Jednak istnieją pewne sposoby, kt. Mogą pomóc nam lepiej
radzić sobie ze złością. Rozpoznawanie uczuć, kiedy jestem wściekły,
zrozumienie dlaczego- pozwoli wykształcić umiejętność wyrażania złości w
akceptowany sposób. Można nauczyć się reagować na złość bez agresji.
 W walce ze złością można wykorzystać rozmowę z samym sobą.
Gdy ktoś powie coś, co zdenerwuje cię zanim wpadniesz w złość,
powiedz sobie” uspokój się, rozluźnij, kontroluj swoją złość” Taka
zachęta udzielona samemu sobie i zachowanie pewności siebie
pomoże ci pokonać nawet trudne sytuacje.
Pierwszy krok pierwszej pomocy w przypadku złości brzmi:
Zatrzymać się
Każdy ma swoje „ znaki ostrzegawcze” wskazujące, że zaraz stracą
nad sobą panowanie ( np. podniesiony głos, chodzenie w kółko......).
Jeżeli zauważysz jeden z tych znaków nadszedł czas ZATRZYMAĆ
SIĘ I URUCHOMIĆ SWOJĄ ŚWIADOMOŚĆ. Wtedy przerwij
wszystko co robisz i zwróć uwagę na to, jak się czujesz. Bądź
świadom swojej złości.
 Drugi krok pierwszej pomocy w przypadku złości- odetchnij
Drugim krokiem jest przerwać cykl. Można to zrobić kilkoma
sposobami. Można fizycznie odsunąć się od sytuacji na minutę,
godzinę a nawet dłużej( pójść na spacer, poćwiczyć, posłuchać
muzyki, skopać działkę, wykrzyczeć się w pokoju, włączyć głośną
muzykę i śpiewać, krzyczeć). Można także psychicznie zdystansować
się od sytuacji zajmując swój umysł czym innym( np. licząc od 10 do
1), głęboko oddychając, myśląc o morzu, recytując wiersz, śpiewając
w myślach lub skupiając się na obrazie).
Najważniejsze jest przerwać cykl, nie posunąć się za daleko.
 Trzecim krokiem pierwszej pomocy w przypadku złości jest
MYŚLENIE. Jest to trudny krok, ponieważ wymaga użycia dużej
ilości energii, aby utrzymać uczucia na wodzy i POMYŚLEĆ o
najlepszym sposobie reakcji.
 Czwartym, ostatnim krokiem jest ODPOWIEDŹ.
Kluczem do sukcesu jest odpowiedzieć na złość ,a nie reagować na
nią. Taka reakcja jest zazwyczaj impulsywna i prowadzi do dużo
poważniejszego problemu. Jeśli dajesz się ponieść przestajesz myśleć
rozsądnie o tym, co robisz, jak również nie bierzesz pod uwagę
skutków swojego zachowania. Jeśli odpowiadasz na złość, to ty jesteś
osobą , która ma kontrolę i możesz spróbować poszukać rozwiązania
problemu.
Należy nauczyć dzieci i młodzież asertywnego odpowiadania na złość
( poprzez dramę, scenki, ćwiczenia). Psycholodzy uważają iż gromadzenie
złości w sobie jest równie niszczące jak złość niekontrolowana.
Psycholog A. Miller przekonuje, że kary cielesne nawet pozornie niewinne
klapsy czy poszturchiwania uczą dzieci przemocy, uczą je że przemoc jest
manifestacją miłości.
Wg. Gordona zarówno kary jak i nagrody są złe. Uważa on iż powinniśmy
( rodzice, nauczyciele) przekazać dziecku bezpośrednie informacje na temat
naszych uczuć, myśli, pragnień- relacja partnerska. Ale granice powinny być
jasno określone.
Psycholog dr Ewa Sokołowska jest przedstawicielem nurtu behawioralnego.
Uważa iż najtrafniejszą w pracy z dziećmi trudnymi jest technika wzmacniania
zachowań właściwych.
Dziecku należy wytyczyć jasne reguły postępowania, jednoznacznie określone,
w języku zrozumiałym dla dziecka. Powinno ono znać granice, i być uprzedzone
o konsekwencjach ich przekraczania. Należy być konsekwentnym. Zaleca się
spisanie kontraktu z uczniem na konkretne zachowanie ( w obecności rodzica).
Ponoszenie logicznych i naturalnych konsekwencji uczy dziecko bardzo wielu
rzeczy. Zniszczyłeś- trzeba naprawić, np. ( pomalować ławkę). Nie ubrałeś sięnie wyjdziesz na dwór.
Konsekwencja musi być szybka( natychmiastowa), by była skuteczna musi być
doprowadzona do końca np.( ustalamy z rodzicem szlaban na tv- tylko wtedy
gdy jest możliwość kontrolowania, dopilnowania umowy).
Często chwalmy dzieci. Niby to taki banał, ale szepnięte:- „podoba mi się, że
podniosłeś rękę przed udzieleniem odpowiedzi”, podpowiada dziecku, że
postępuje zgodnie z uczniowską etykietą, z normami , „Twoje biurko jest puste,
brawo”, „ cieszę się że pamiętałeś o zadaniu domowym”. Pochwała która jest
adekwatna i natychmiastowa, mobilizuje do pracy. Czasem trzeba dziecko
„przyłapać na czymś dobrym.
Techniki behawioralne:
- wygaszają niepożądane zachowania( czas przerwy na przemyślenie,
wyciąganie negatywnych konsekwencji, odebranie przywilejów)
- wzmacniają zachowania pożądane( pozytywna uwaga, pochwała,
nagrody)
- tworzą alternatywne sposoby zachowania( zach. asertywne, uczenie się
przez obserwację, odgrywanie ról.
Ponieważ kara jest metodą, która nie uczy żadnych nowych zachowań,
może jedynie uczyć powstrzymywania się od ujawniania niektórych –
jej stosowanie w wychowaniu dzieci agresywnych powinno być
ograniczone ,a na pewno równolegle dzieci te powinny być uczone
zachowań „ właściwych”.
Skuteczną metodą w pracy z dziećmi przeszkadzającymi na lekcjach, z
dziećmi agresywnymi jest spisanie kontraktu. Kontrakt dotyczy
zmiany konkretnego zachowania. Podpisany jest z rodzicem, uczniem
i nauczycielem. Wymaga od rodzica konkretnych działań.
Uczeń systematycznie jest rozliczany ze swoich zachowań w sposób
zawarty w kontrakcie.
Określamy jasno konsekwencje nie wywiązywania się z kontraktu.
Opracowała: mgr Elżbieta Adamiec
Pedagog szkolny