praca-magisterska-a11286

KONFLIKTY I ICH UWARUNKOWANIA
Konflikt ( łac. conflictus - zdarzenie ). Zjawisko indywidualne
i społeczne o charakterze powszechnym , powstające we wszystkich
dziedzinach życia i we wszystkich formach życia społecznego ( od rodziny do
społeczności międzynarodowej ). Pojawia się wszędzie tam , gdzie występują
dwie lub więcej działające jednostki lub grupy społeczne o takich samych
celach , zamiarach i interesach , których realizacja oznacza eliminowanie jednej
strony przez drugą w skrajnych przypadkach - zniszczenie czy walkę zbrojną .
Wg. J. Szczepańskiego Konflikt - jest procesem , w którym jednostka
lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów ( zaspokojenie potrzeb ,
realizacji interesów ) przez wyeliminowanie , podporządkowanie sobie lub
zniszczenie jednostki lub grupy dążącej do celów podobnych lub identycznych .
Wg. Słownika socjologicznego Konflikt - to proces społeczny
zachodzący pomiędzy jednostkami , grupami , klasami , narodami czy
organizacjami , wynikający ze sprzeczności ich interesów , celów , intencji ,
poglądów , motywów czy obowiązków powodujących powstanie wrogości
między nimi .
Wg. L. Cosera Konflikt - to walka o wartości i dążenie do trudno
dostępnej pozycji , władzy i zasobów , celem oponentów jest zneutralizowanie ,
zaszkodzenie lub wyeliminowanie rywali .
Wg. Ralfa Dahrendorfa Konflikt społeczny przyjmuje cztery założenia
- Każde społeczeństwo poddane jest stale procesom zmian.
- W każdym społeczeństwie istnieją zawsze sprzeczności
i konflikty
- Wszystkie części i elementy społeczeństwa przyczyniają się
stale do jego dezintegracji i zmiany .
- Każde społeczeństwo zawdzięcza swą integrację przymusowi .
Konflikt jest przedmiotem zainteresowania wielu dziedzin naukowych
(psychologii , socjologii , historii , politologii ) , które próbują dokonać
odpowiedzi na pytanie , dlaczego wybuchają konflikty , jaki jest ich zakres
i intensywność , jak rozwiązywać i regulować je .
Głównymi przyczynami konfliktów są :
- problemy pojawiające się w relacjach międzyludzkich ( stereotypy , błędna
percepcja zła komunikacja , silne nie kontrolowane emocje );
- problemy związane z dostępem do informacji ( niedostatek informacji ,
odmienne interpretowanie danych , różne procedury zbierania danych ,
różne punkty widzenia);
- różnorodne , wykluczające się interesy i potrzeby stron konfliktu
( rzeczowe , proceduralne , psychologiczne ) ;
- problemy strukturalne ( zaaranżowanie sytuacji , nierówna kontrola
zasobów, nierówny rozkład sił , ograniczenia czasowe , określenie ról ) ;
- odmienne wartości ( wartości religijne , etyczne , społeczne , wartości
związane z własnym „ Ja’’ , wartości życia codziennego ).
Konflikty można klasyfikować na wiele różnych sposobów . Ze
względu na zasięg możemy mówić o konfliktach wewnętrznych i zewnętrznych
O tych pierwszych mówimy wtedy , gdy to w samym człowieku zderzają się
ze sobą sprzeczne cele , wartości czy pomysły ( np. uczeń ma do dyspozycji
jeden wieczór chciałby jednocześnie iść na prywatkę do kolegi i napisać
wypracowanie z j. polskego ).
Drugą grupę tworzą konflikty zewnętrzne do których zaliczamy konflikty
interpersonalne i konflikty grupowe . Konflikty interpersonalne występują
między jednostką a jednostką . Konflikty te mają różne uwarunkowania ,
ze względu na to dzielimy je na konflikty interesów , konflikty ról , konflikty
postaw .
Konflikt interesów występuje wtedy , gdy jednostki zabiegają
o korzyści indywidualne typu materialnego , społecznego lub politycznego ,
a sytuacja ma tę właściwość , że pozwala na realizację interesu tylko jednej
z ubiegających się stron ( np. tylko jeden uczeń może zostać przewodniczącym
samorządu klasowego , mimo iż chętnych może być wielu ) .
Konflikt interesów występuje więc wtedy , gdy ma miejsce niedostatek dóbr
w stosunku do ilości osób o nie zabiegających lub niedostatek kandydatów
do czynności społecznych , wymagających poświęceń osobistych .
Konflikt postaw jest częstym zjawiskiem występującym np.
w zespołach uczniowskich . Postawy wyrażają określoną gotowość do
reagowania w stosunku do danego obiektu . Wiadomo przy tym , że owa
gotowość wymaga odpowiedniego nastawienia intelektualnego , uczuciowego ,
motywacyjnego wobec tego obiektu .
Ponieważ ludzie różnią się między sobą bardzo istotnie , różnica
postaw utrudnia im nawiązywanie przyjaznych stosunków , ułatwia natomiast
w sytuacjach powtarzających się konfliktów interpersonalnych narastanie
konfliktów ( np. uczniowie którzy wykazują solidarność z nauczycielami ,
przestrzegają jednoznacznie norm oficjalnej moralności ludzi dorosłych , często
bywają nazwani lizusami ).
Konflikty ról wynikają z różnorodnych oczekiwań formalnych przez
grupy formalne i nieformalne wobec jednostki , a także z odmiennych ,
indywidualnych , indywidualnych interpretacji tych oczekiwań ( np. chłopiec ,
który spełnia oczekiwania matki i wraca zaraz po zajęciach do domu aby
pomóc w porządkach , podczas gdy jego koledzy oczekiwali , iż rozegra on
z nimi mecz w zespole sportowym ). Sprzeczne oczekiwania z racji
przynależności do różnych grup , np. formalnych i nieformalnych ,
światopoglądowych , towarzyskich , leżą zawsze u podstaw konfliktu ról ,
występującego w danym zespole .
Przeprowadzone badania wykazują , że najwięcej nieporozumień i konfliktów
interpersonalnych występuje w grupie rodzinnej z ojcem , matką i starszą
rodziną ( około 55 - 65% ) .
Do konfliktów zewnętrznych zaliczamy również konflikty :
- międzygrupowe mają miejsce wtedy , gdy podmiotami starcia są grupy
ludzkie. Z tego względu mają one szerszy zasięg społeczny niż
konflikty interpersonalne . Wg. M . Sherifa pojawiają się one wtedy
gdy dwie grupy pozostają ze sobą w stanie współzawodnictwa
lub frustrujących zależności wzajemnych . Konfliktowi takiemu
towarzyszy z reguły próba negatywnego określenia strony przeciwnej
( np. stale dominującą grupę w zawodach sportowych określa się jako
,,oszustów’’) ;
- międzynarodowe ( np. zbrojne starcia między państwami ) ;
- globalne o występowaniu którym mówimy , gdy wkraczają swym
zasięgiem i znaczeniem poza określone struktury państwowe przykładem takiego konfliktu jest sprawa zanieczyszczenia
środowiska naturalnego .
Konflikty możemy podzielić również na wiele różnych sposobów
np. ze względu na siłę działających jednostek : konflikty symetryczne i
asymetryczne ; ze względu na potencjał konfliktu : jawne i ukryte , trwałe
i nietrwałe , zorganizowane i niezorganizowane ; ze względu na użyte środki :
pokojowe rozwiązywane na drodze debat , wyborów , strajków itp. oraz
konflikty niepokojowe w których stosuje się gwałt i przemoc ; ze względu na
sposób rozwiązywania - konflikty funkcjonalne dotyczące sytuacji ,,zwykłych’’ ,
których rozwiązaniem jest z reguły możliwe , oraz konflikty dysfunkcjonalne,
które przynoszą z reguły szkodę dla całego społeczeństwa lub jego
podsystemów .
W literaturze traktującej o konfliktach społecznych nie spotyka się jednolitej
klasyfikacji form walki jako form społecznego konfliktu . Np. H . Białyszewski
grupuje formy walki w konfliktach w pięć następujących kategorii : bojkot ,
sabotaż , szykana , agresja słowna i agresja fizyczna .
Bojkot - to wg. autora walka polegająca na całkowitym lub częściowym
zaniechaniu czynności albo uchylanie się od podjęcia
czynności , które mogłyby służyć interesom osób lub grup
uznanych za konkurentów lub przeciwników .
Bojkot może mieć charakter : ekonomiczny , polityczny ,
towarzyski . Z najczęściej stosowanych form bojkotu można
wymienić strajki w zakładach pracy , czy przemilczenie
osiągnięć pracowników .
Sabotaż - jest to forma walki , która polega na świadomym , najczęściej
ukrytym działaniu dywersyjnym mającym na celu szkodzenie
interesom przeciwnika . Działanie dywersyjne polega bądź na
wadliwym wykonywaniu swoich obowiązków np. zwolnienie
tempa pracy , zaniżanie jakości po to , aby osłabić
przeciwnika .
Szykana - z kolei , to forma walki zmierzająca do pomniejszenia
zniszczenia przeciwnika , ograniczenia jego aspiracji
i osiągnięć poprzez stosowanie różnych form blokowania
jego wysiłków , lekceważenie zasług , dobrej woli , chęci
działania, zmniejszania szans na uzyskanie należytych mu
korzyści i zaspakajania jego potrzeb . Szykana to rodzaj
walki polegającej na wykorzystaniu posiadającej
przewagi dla celów szkodzenia przeciwnikowi i najczęściej
stosowana jest w strukturach administracyjnych .
Agresja słowna - to forma walki polegająca na formułowaniu oskarżeń,
rzucaniu obelg , rozsiewaniu plotek , niekorzystnych ocen
i opinii celem zdyskredytowania przeciwnika w oczach
opinii publicznej.
Agresja fizyczna - jest to próba osiągnięcia celów walki za pomocą
fizycznej przemocy. Celem może być zmuszenie przeciwnika
do uległości lub wycofania się , zawładnięcie jego dobrami.
Agresja ta przejawia się głównie w takich formach jak :
zabójstwa, napady, zamachy, zbrojne itp.
Natomiast R. La Vine wyróżnia pięć rodzajów agresji, które stanowią formę społecznego
konfliktu:
1. Agresja fizyczna - pobicia, zranienia, najazd, podbój, rabunek .
2. Agresja werbalna o charakterze publicznym - publiczna zniewaga, oskarżenie
wojna psychologiczna .
3. Agresja werbalna ukryta - plotki .
4. Agresja sabotażowa - udaremnianie, utrudnienie współpracy, komplikacje
problemu.
5. Agresja unikowa - izolacja jako środek szkodzenia innym, unikanie
konfliktów, wymiany informacji, tworzenie sztucznych barier.
Mówiąc o konflikcie musimy wspomnieć o stylach kierowania nim .
Wyróżniamy pięć stylów kierowania konfliktem :
1. Rywalizacja to styl niekooperatywny ; jedna ze stron , dążąca
bezwzględnie do zaspokojenia swoich potrzeb , wygrywa kosztem
przegranej drugiej strony . U źródeł tej postawy kryje się dążenie do
wygranej za wszelką cenę i ignorowanie potrzeb drugiej strony . Jest to
postawa walki i dominacji , oparta na strategii ,, wygrany - przegrany”.
2. Dostosowanie się jest przeciwieństwem rywalizacji . Jedna strona
świadomie rezygnuje z zaspokojenia własnych potrzeb lub osiągnięcia
celu , aby utrzymać dobre stosunki z drugą stroną i umożliwić
spełnienie jej pragnień . Dostosowujący się działa w tym przypadku
w przekonaniu, że konflikt może być rozwiązany tylko wtedy, jeśli
któraś ze stron weźmie wszystko - jeden wygra , drugi przegrywa .
3. Kompromis to styl kooperatywny . Każda ze stron trochę traci , trochę
zyskuje. Także ten styl opiera się na strategii ,, wygrana - przegrana’’ ,
z tym , że żadna strona nie wygrywa całkowicie . Konflikt nie zostaje
więc zakończony - to tylko rozwiązanie ,,robocze’’. Trzeba jednak
zwrócić uwagę , że między konfliktami jednostek i grup społecznych
zachodzi pewna różnica . W przypadku grup politycznych
reprezentujących sprzeczne interesy kompromis jest często jednym
możliwym rozwiązaniem , bo strategia ,, wygrany - wygrany’’ jest po
prostu wykluczona .
4. Unikanie - inaczej izolacja to styl niekooperatywny . Jedna ze stron
rezygnuje z realizacji swoich potrzeb , uniemożliwiając jednocześnie
realizację potrzeb strony drugiej . Postawa ta wynika czasem z chęci
ukarania lub skrzywdzenia przeciwnika . W wyniku stosowania tej
strategii obie strony ponoszą straty .
5. Integratywne rozwiązywanie problemów to styl kooperatywny . Opiera
się na strategii ,, wygrana - wygrana’’. Wysiłek stron prowadzi do
rozwiązania przynoszącego obu stronom korzyści . W tym przypadku
ważne jest , aby obie strony miały poczucie , iż z konfliktu wyszły
,, zwycięskie’’ i są zadowolone z uzyskanego rozwiązania .
Ludzie radzą sobie z konfliktem na różne sposoby . Możemy zadać sobie
pytanie „ Jakie działania podejmują ludzie w sytuacji zaistnienia konfliktu” ?
- Unikają konfliktu ( nie dostrzegają go tak długo jak jest to możliwe;
zmieniają definicje sytuacji, przekonują siebie i innych, że nic się nie
wydarzyło, że nie ma żadnych sprzeczności; odraczają, przeczesują )
- Rezygnują z dążeń ( poddają się bez podjęcia walki; poddają się po walce;
przegrywają walkę
- Szukają wsparcia ( odwołują się do autorytetu w celu uzyskania wsparcia
i pomocy; odwołują się do innych ludzi w celu budowy koalicji.
- Odwołują się do trzeciej strony, aby rozstrzygnęła po czyjej stronie jest
racja ( odwołują się do arbitra aby rozstrzygnął spór; występują na drogę
prawną ) .
- Podejmują walki w celu zniszczenia przeciwnika
- Traktują konflikt jako problem do rozwiązania ( podejmują bezpośredni
negocjacje; poszukują mediatora jako trzeciej strony, która
może wspomóc proces ; rozwiązują konflikt ) .
Rozwiązywanie konfliktu zależy nie tylko od samej sytuacji obiektywnej ,
ale i od definicji sytuacji konfliktowej przez uczestniczące w niej osoby .
Nie zawsze obydwie strony konfliktu chcą brać udział w jego rozwiązaniu ,
często pozostają na pierwotnych pozycjach sporu .
Warto zaznaczyć , że w procesie konfliktowym istotne jest nie
tyle samo jego wystąpienie ile nauczenie się , w jaki sposób konflikty
rozwiązywać z najmniejszą szkodą dla siebie , innych ludzi - w dodatku z pożytkiem dla sprawy , która dzieliła zwaśnione strony .
Każdy konflikt - prędzej czy później - musi się w jakiś sposób zakończyć .
Konflikt można uznać za zakończony wówczas , gdy strony w nim
uczestniczące w ten właśnie sposób go ujmują . Kryterium to staje się
zawodne w przypadku konfliktów między zbiorowościami , gdy przynajmniej
po jednej stronie występuje brak jednomyślności .
Wielu ludzi ma tendencję do postrzegania konfliktu jako zjawiska
wyłącznie negatywnego , jako destrukcyjnej walki , zrywającej wszystkie więzi
i kontakty pomiędzy ludźmi . Warto jednak zwrócić uwagę, że i w konfliktach
można znaleźć coś pozytywnego : mogą one pod warunkiem, że nie ignoruje
się ich , ale wnikliwie analizuje, starając się je kontrolować stanowić źródło
energii dla korzystnych przemian w życiu jednostek i grup społecznych.
Trudno sobie wyobrazić rozwój świata bez konfliktów. To właśnie
próba pogodzenia sprzecznych interesów, potrzeb, idei , bywa podstawą nowych
pomysłów i rozwiązań. Konflikt ma swój wielki potencjał . Tylko odważne
podejmowania trudnych spraw między ludźmi buduje prawdziwe bezpieczeństwo
i zaufanie. Warto więc szukać potencjału zawartego w każdym konflikcie.
Bibliografia :
I. Macek , Konflikty, Wrocław 1993 .
R. Fiescher, W.Ury, Dochodząc do tak , Warszawa 1992 .
Pod redakcją W. Adamski, Interesy i konflikt , Wrocław 1990 .
M. K. Mlicki , Konflikty społeczne , Warszawa 1992 .
H.Białyszewski , Teoretyczne problemy sprzeczności konfliktów społecznych ,
Warszawa 1983 .
B. Załęcki , J. Olechnicki , Słownik socjologiczny , Warszawa 1996 .