sprawozdanie cz i (25 06 15) po akceptacji mz do pobrania

MINISTER ZDROWIA
SPRAWOZDANIE
Z REALIZACJI KRAJOWEGO PROGRAMU
ZAPOBIEGANIA ZAKAŻENIOM HIV
I ZWALCZANIA AIDS
w 2014 roku
opracowane przez Krajowe Centrum do Spraw AIDS
część I
Podstawa prawna: § 7 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie Krajowego
Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS (Dz. U. z 2011 r. Nr 44, poz. 227).
Warszawa, maj 2015 r.
str. 1
str. 2
SPIS TREŚCI:
1. Informacje podstawowe…………………………………………………………………………………….………...4
2. Epidemiologia………………………………………………………………………………………………………...…..8
3. I obszar tematyczny: zapobieganie zakażeniom HIV wśród ogółu społeczeństwa ..…………..13
4. II obszar tematyczny: zapobieganie zakażeniom HIV wśród osób o zwiększonym poziomie
zachowań ryzykownych…………………………………………………………………………………….…….….39
5. III obszar tematyczny: wsparcie i opieka zdrowotna dla osób zakażonych HIV i chorych
na AIDS…………………………………………………………………………..…………………………………..……54
6. IV obszar tematyczny: współpraca międzynarodowa………………………………………………………68
7. V obszar tematyczny: monitoring…………………………………………………………………..……..……..76
8. Informacja o środkach finansowych będących w dyspozycji Krajowego Centrum ds. AIDS,
przeznaczanych na zapobieganie i zwalczanie AIDS w 2014 roku…………………………………….82
9. Podsumowanie………………………………………………………………………………………………………..…83
10. Wykaz skrótów……………………………………………………………………………………………....…………89
str. 3
1. INFORMACJE PODSTAWOWE
Polityka Państwa w zakresie zapobiegania HIV i zwalczania AIDS została określona w Krajowym
Programie Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS (zwanym dalej Programem).
Poprzednie edycje realizacji Programu obejmowały lata 1996-1998, 1999-2003, 2004-2006 oraz
2007-2011.
Podstawę działań stanowi rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie
Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS (Dz. U. Nr 44, poz. 227)
oraz Harmonogram realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania
AIDS opracowany na lata 2012-2016 (zwany dalej Harmonogramem), przyjęty przez Radę
Ministrów w dniu 3 kwietnia 2012 r.
Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS zakłada podjęcie działań
w pięciu obszarach:
1) zapobiegania zakażeniom HIV wśród ogółu społeczeństwa,
2) zapobiegania zakażeniom HIV wśród osób o zwiększonym poziomie zachowań ryzykownych,
3) wsparcia i opieki zdrowotnej dla osób zakażonych HIV i chorych na AIDS,
4) współpracy międzynarodowej,
5) monitoringu.
Podmiotami zobowiązanymi do realizacji Programu są:
 ministrowie właściwi ze względu na cele Programu,
 terenowe organy administracji rządowej oraz podległe im jednostki,
 podmioty, które na podstawie odrębnych przepisów są obowiązane do opracowywania
i realizacji strategii w zakresie polityki społecznej, obejmującej w szczególności programy
dotyczące pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, promocji i ochrony zdrowia, profilaktyki
i rozwiązywania problemów alkoholowych, narkomanii oraz edukacji publicznej.
W realizacji zadań Programu mogą również uczestniczyć podmioty, które prowadzą działalność
umożliwiającą podejmowanie zadań wynikających z Harmonogramu lub wspierającą realizację
Programu.
Realizacją Programu kieruje Minister Zdrowia, a koordynacja działań została powierzona
Krajowemu Centrum do Spraw AIDS (zwanemu dalej Krajowe Centrum ds. AIDS lub Centrum).
Sprawozdania roczne są przekazywane Krajowemu Centrum ds. AIDS przez podmioty realizujące
Program do dnia 15 kwietnia roku następnego. Centrum, w terminie do dnia 15 maja opracowuje
i przedkłada je Ministrowi Zdrowia.
Po zakończeniu 5-letniego okresu obowiązywania Harmonogramu realizacji Programu, podmioty
realizujące zadania przedkładają Koordynatorowi sprawozdania z wykonania zadań (do dnia
15 kwietnia roku następnego). Koordynator sporządza i przedkłada Ministrowi Zdrowia całościowy
dokument z realizacji 5-letniego Harmonogramu realizacji Programu do dnia 15 maja. Następnie,
wyżej wymieniony dokument Minister Zdrowia przedkłada Radzie Ministrów.
W 2014 r. Krajowe Centrum ds. AIDS podjęło między innymi następujące działania:
w I obszarze - zapobiegania zakażeniom HIV wśród ogółu społeczeństwa
 kampanie:
str. 4
o





Znam rekomendacje PTN AIDS. Zalecam test na HIV - kampania skierowana do środowisk
medycznych – w szczególności do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, lekarzy
ginekologów oraz pielęgniarek i położnych,
o Jeden test. Dwa życia. Zrób test na HIV. Dla siebie i swojego dziecka™ - kampania
skierowana do kobiet w wieku prokreacyjnym, a także do lekarzy ginekologów,
o Mój Walenty jest the best, idzie ze mną zrobić test – kampania skierowana do młodych,
pełnoletnich Polaków,
o Coś Was łączy? Zrób test na HIV - kampania skierowana do młodych, pełnoletnich
Polaków;
obchody Światowego Dnia AIDS:
o XXI Konferencja Człowiek żyjący z HIV w rodzinie i społeczeństwie;
szkolenia:
o szkolenia dla pracowników medycznych, nauczycieli, pedagogów oraz innych grup
zawodowych,
o szkolenia certyfikacyjne na doradców prowadzących poradnictwo okołotestowe w zakresie
HIV/AIDS,
o kursy szkoleniowe oferowane na portalu edukacyjnym Krajowego Centrum ds. AIDS http://www.hiv-aids.edu.pl;
opracowanie, druk i dystrybucja materiałów informacyjnych:
o broszura pt. „Co musisz wiedzieć o HIV i AIDS, bez względu na to gdzie mieszkasz czy
pracujesz",
o ulotka pt. „Informacja o HIV/AIDS. Zrób test na HIV",
o plakat dotyczący postępowania po zawodowej ekspozycji na materiał potencjalnie
zakaźny (HIV/HBV/HCV),
o ulotki w formie kartki walentynkowej oraz w formie podkładki pod kubek z motywem
walentynkowym,
o broszura pt. „HIV/AIDS?! O co kaman?!”,
o książka pt. „Z doświadczeń wolontariuszki”,
o książka pt. „Zakażenia HIV i AIDS - poradnik dla lekarzy”,
o broszura pt. „Zakażenia przenoszone drogą płciową, czyli jak dbać o zdrowie”,
o broszura pt. „Choroby przenoszone drogą płciową”,
o ulotka pt. „Jeden test. Dwa życia. Zrób test na HIV. Dla siebie i swojego dziecka™” skierowana do kobiet w ciąży i planujących macierzyństwo,
o ulotka pt. „Jeden test. Dwa życia™. Wykonanie testu w kierunki HIV u kobiet w ciąży lub
planujących macierzyństwo” – skierowana do ginekologów,
o plakat-kalendarz „Jeden test. Dwa życia™. Zanim zostaniesz mamą...”;
dostęp do informacji:
o strona internetowa Krajowego Centrum ds. AIDS (www.aids.gov.pl),
o Telefon Zaufania HIV/AIDS,
o Telefon Informacyjny,
o Poradnia internetowa,
o Mobilny Informator o HIV/AIDS (www.mia.aids.gov.pl),
o Kontra – biuletyn Krajowego Centrum ds. AIDS,
o e-Kontra – newsletter Krajowego Centrum ds. AIDS (www.ekontra.aids.gov.pl);
promowanie testowania w kierunku HIV;
str. 5
w II obszarze - zapobiegania zakażeniom HIV wśród osób o zwiększonym poziomie zachowań
ryzykownych

działalność punktów konsultacyjno-diagnostycznych (PKD);

zbieranie danych epidemiologicznych z PKD:
o analiza ankiet z punktów konsultacyjno-diagnostycznych – raport za 2013 r.,
o analiza ankiet z punktów konsultacyjno-diagnostycznych – raport porównawczy dla lat
2003-2013;
 oferta informacyjna i edukacyjna:
o opracowanie i wydanie innowacyjnych materiałów służących edukacji z zakresu HIV/AIDS
i STI w grupie MSM,
o „Wiem i spoglądam w przyszłość” kreacja materiałów profilaktycznych z zakresu HIV/AIDS
dla osób pozbawionych wolności,
o akcja edukacyjno-profilaktyczna „Miłość, młodość, odpowiedzialność” podczas Przystanku
Woodstock 2014;
w III obszarze - wsparcia i opieki zdrowotnej dla osób zakażonych HIV i chorych na AIDS
 wsparcie osób żyjących z HIV/AIDS:
o Interwencja kryzysowa dla pacjentów zakażonych HIV i ich bliskich,
o Warsztaty dla rodziców/opiekunów wychowujących dzieci żyjące z HIV/AIDS,
o Warsztaty z Małym Księciem,
o Życie na Plus! BIS,
o Ośrodek wsparcia i informacji z zajęciami edukacyjnymi dla osób żyjących z HIV i ich
bliskich,
o Opieka psychologiczna dla osób żyjących z HIV/AIDS i ich bliskich,
o Nic o Nas bez Nas – wsparcie dla osób seropozytywnych,
o Spotkanie dla osób żyjących z HIV/AIDS i ich bliskich,
o Centrum Edukacji i Wsparcia w zakresie HIV/AIDS „Jeden świat”,
o Działania skierowane do osób żyjących z HIV/AIDS i ich bliskich;
 realizacja programu polityki zdrowotnej Ministra Zdrowia pt. „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących
z wirusem HIV w Polsce”:
o leczenie ARV osób zakażonych HIV i chorych na AIDS,
o profilaktyka zakażeń HIV pozazawodowych wypadkowych,
o profilaktyka ARV zakażeń wertykalnych matka – dziecko,
o leczenie antyretrowirusowe dzieci;
w IV obszarze - współpracy międzynarodowej
 polityka międzynarodowa:
o kadencja członkowska Polski w PCB UNAIDS,
o Partnerstwo Wymiaru Północnego w Dziedzinie Zdrowia i Opieki Społecznej,
o Grupa Think Tank przy Komisji Europejskiej;
 udział w projektach międzynarodowych:
o projekt HATBAI,
o projekt JOINT ACTION,
o projekt EURO HIV EDAT;
 sprawozdawczość międzynarodowa: UNAIDS, ECDC, WHO;
 wizyty studyjne;
str. 6
w V obszarze – monitoringu
 Badania społeczne:
o Diagnoza stanu wiedzy Polaków na temat HIV/AIDS i zakażeń przenoszonych drogą
płciową (ZPDP) oraz zachowania seksualne,
o Diagnoza dotycząca potrzeb edukacyjnych w zakresie HIV/AIDS oraz zakażeń
przenoszonych drogą płciową (ZPDP);
 szkolenie realizatorów Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania
AIDS;
 spotkanie przedstawicieli Zespołów ds. realizacji Krajowego Programu Zapobiegania
Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS;
 Rekomendacje dotyczące zespołów ds. realizacji Krajowego Programu Zapobiegania
Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS;
 funkcjonowanie systemu Elektronicznej Bazy Monitoringowej;
 funkcjonowanie systemu Internetowej Bazy Leków;
 monitoring prasy.
Przedkładany dokument składa się z dwóch części. Część pierwsza przedstawia działania
Krajowego Centrum ds. AIDS, część druga natomiast zawiera sprawozdania podmiotów
zobowiązanych do realizacji Programu (ministerstwa, urzędy wojewódzkie, urzędy
marszałkowskie, wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne), które zostały zarejestrowane
w Elektronicznej Bazie Monitoringowej.
str. 7
2. EPIDEMIOLOGIA
DANE KRAJOWE
Krajowe dane epidemiologiczne zostały opracowane na podstawie informacji przekazanych przez
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (zwany dalej NIZP-PZH)
oraz zamieszczonych na stronie internetowej instytucji.
Dane skumulowane
Od wdrożenia badań w 1985 r. do 31 grudnia 2014 r. zarejestrowano w Polsce:

18 646 przypadków zakażenia HIV,

3 200 przypadków zachorowania na AIDS,

1 288 chorych zmarło.
Dane za 2014 r.
Przedstawione poniżej dane dotyczą przypadków rozpoznanych w 2014 r. (stan na dzień
31.12.2014 r.) i należy traktować je jako wstępne. Z uwagi na istotne opóźnienia w zgłaszalności
należy przyjąć, że ostateczne dane będą od 10% do 25% wyższe.



957 – liczba nowych zakażeń HIV, w tym liczba: mężczyzn – 789, kobiet – 154, brak danych
– 14.
113 – liczba zachorowań na AIDS, w tym liczba: mężczyzn – 90, kobiet – 23.
32 – liczba zgonów osób chorych na AIDS, w tym liczba: mężczyzn – 26, kobiet – 6.
Wykres 1. Procentowy podział zakażeń HIV w 2014 r. wg płci
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS na podstawie danych NIZP-PZH
W 2014 r., podobnie jak w latach poprzednich, wśród nowo zakażonych zdecydowanie dominują
mężczyźni (nieco powyżej 82%), natomiast udział kobiet jest mniejszy i wynosi około 16%.
Osoby, wśród których rozpoznano zakażenie HIV w 2014 r., to przede wszystkim osoby bardzo
młode i młode (w przedziale wieku 20–29 oraz 30–39). Osoby, u których stwierdzono zakażenie
str. 8
HIV w przedziale wieku 20–29 lat stanowią około 34% (325 przypadków zakażenia HIV), a osoby
w wieku 30–39 lat stanowią około 38% (363 przypadków). Udział osób 40–49-letnich stanowił
niecałe 17% (163 osoby).
Wykres 2. Podział zakażeń HIV w 2014 r. wg wieku badanych w momencie rozpoznania zakażenia
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS na podstawie danych NIZP-PZH
Z otrzymanych z NIZP-PZH danych wynika, że w 2014 r. w 211 przypadkach prawdopodobną
drogą transmisji HIV były kontakty seksualne między mężczyznami (MSM), co stanowi 22%
wszystkich zgłoszonych przypadków. W 76 przypadkach zakażenia HIV (stanowiących prawie 8%
zakażeń) jako prawdopodobną drogę zakażenia wskazano ryzykowne kontakty heteroseksualne,
natomiast w 33 przypadkach – stosowanie środków odurzających w iniekcjach (IDU); stanowi to
3%. Brak danych w zakresie prawdopodobnej drogi zakażenia dotyczy 634 przypadków (66%
zgłoszeń).
str. 9
Wykres 3. Prawdopodobna droga transmisji zakażenia HIV w 2014 r.
634
700
600
500
400
300
211
200
33
100
76
2
0
MSM
IDU
Wertyklane
Heteroseksulane
Brak danych
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS na podstawie danych NIZP-PZH
W 2014 r. odnotowano najwięcej nowych zakażeń HIV w województwie mazowieckim (197
przypadków), co stanowiło około 20% wszystkich zgłoszonych zakażeń, następnie
w województwie dolnośląskim – 115 zgłoszeń (12%), w województwie wielkopolskim – 84
przypadków (prawie 9%), oraz w województwie śląskim (78 przypadków), gdzie udział wykrytych
nowych zakażeń wynosił ponad 8%.
Wykres 4. Liczba przypadków HIV w 2014 roku w poszczególnych województwach
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS na podstawie danych NIZP-PZH
str. 10
Rejestracja przypadków odbywa się według daty wpłynięcia zgłoszenia. Wszystkie zgłoszenia
poddawane są następnie procedurze weryfikacji i ustaleniu spełnienia kryteriów definicji
stosowanej do celów nadzoru epidemiologicznego. Pełna analiza sytuacji epidemiologicznej jest
możliwa dopiero po uwzględnieniu zgłoszeń, które dotyczą przypadków rozpoznanych w danym
roku, a zgłoszonych z opóźnieniem (czasem kilkuletnim).
Monitorowanie sytuacji epidemiologicznej opiera się obecnie na zbieraniu danych dotyczących
nowo rozpoznanych zakażeń HIV. Z uwagi na długotrwały bezobjawowy przebieg zakażenia tym
wirusem, liczba nowo wykrytych zakażeń zależy w dużej mierze od liczby wykonywanych badań
w kierunku HIV. W sytuacji zwiększenia liczby badań uzyskamy trend wzrostowy liczby nowo
wykrytych zakażeń. Z kolei przy niskiej liczbie badań będziemy obserwować małą liczbę zakażeń,
co nie musi wcale świadczyć o dobrej sytuacji epidemiologicznej.
Zgodnie z wytycznymi WHO: Guidelines for second generation HIV surveillance: an update: Know
your epidemic, WHO Genewa 2013, ukierunkowana prewencja zakażeń HIV wymaga bardziej
szczegółowego systemu monitorowania. We wspomnianym dokumencie dla krajów
o skoncentrowanej epidemii (takich jak Polska) zaleca się następujący zestaw działań w zakresie
monitorowania sytuacji epidemiologicznej:
1. Identyfikacja populacji kluczowych (o zwiększonym ryzyku zakażenia) i oszacowanie ich
wielkości na poziomie krajowym i regionalnym (co 2–3 lata).
2. Badania w populacjach kluczowych – ankieta dot. zachowań ryzykownych i badanie
w kierunku HIV (co 2 lata w obszarach priorytetowych, co 3–5 lat w obszarach mniej
priorytetowych).
3. Nadzór sentinel (monitorowanie częstości zakażeń i częstości zachowań ryzykownych).
4. Zgłaszanie nowo wykrytych zakażeń HIV z wyodrębnieniem tzw. późnych rozpoznań.
5. Zgłaszanie przypadków innych chorób przenoszonych drogą płciową.
6. Nadzór sentinelowy (częstość zakażeń HIV i kiły) wśród kobiet w ciąży lub funkcjonujący
bieżący monitoring programu badań w ciąży.
W chwili obecnej wdrażana jest zgłaszalność zakażeń/zachorowań (z zastrzeżeniami,
o których poniżej) oraz nadzór sentinelowy, jak w punkcie 3, przez monitorowanie populacji
korzystającej z sieci punktów konsultacyjno-diagnostycznych (PKD) koordynowanych przez
Krajowe Centrum ds. AIDS.
Metodologia zbierania informacji na temat nowo wykrywanych zakażeń HIV i zachorowań
na AIDS polega na rutynowym i biernym nadzorze epidemiologicznym. Oznacza to, że przypadki
HIV/AIDS rozpoznane przez lekarza oraz zakażenia HIV rozpoznane w laboratorium wykonującym
testy potwierdzenia (Western blot lub PCR) są zgłaszane do inspekcji sanitarnej (zgodnie
z dotychczasową praktyką z reguły na poziom Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej WSSE). W WSSE prowadzony jest rejestr, który umożliwia wykluczenie powtórnych zgłoszeń tej
samej osoby. WSSE powinna również zadbać o uzupełnienie – na podstawie rozmowy z lekarzem
prowadzącym/zlecającym badanie lub z inną osobą wyznaczoną w danej placówce medycznej –
brakujących w zgłoszeniu danych. Następnie informacja (w formie papierowej) przesyłana jest
do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH, gdzie prowadzony jest centralny rejestr, i gdzie prowadzona
jest ponownie procedura wykluczenia powtórnych zgłoszeń na podstawie identyfikatora
obejmującego inicjały, datę urodzenia i płeć.
Zarówno procedura wykluczania powtórnych zgłoszeń, jak i możliwość uzupełnienia istotnych,
z punktu widzenia oceny sytuacji, danych epidemiologicznych – w tym domniemanej drogi
transmisji – jest ograniczona przez uregulowania prawne. Ze względu na ochronę pacjentów
str. 11
ustawodawstwo dopuszcza możliwość zgłoszeń anonimowych, bez identyfikatora. W tej sytuacji
nie ma możliwości uzupełnienia braków danych w zgłoszeniu.
str. 12
3. I OBSZAR TEMATYCZNY:
ZAPOBIEGANIE ZAKAŻENIOM HIV
WŚRÓD OGÓŁU SPOŁECZEŃSTWA
Cel ogólny
1. Ograniczenie rozprzestrzeniania się zakażeń HIV
Cel szczegółowy
a) wzrost poziomu wiedzy na temat HIV/AIDS u ogółu społeczeństwa oraz zmiany postaw,
ze szczególnym uwzględnieniem odpowiedzialności za własne zdrowie i życie
b) rozwój i wzmocnienie bazy szkoleniowo-edukacyjnej, skierowanej do różnych grup
społecznych i zawodowych
Cel ogólny
2. Zapewnienie odpowiedniego dostępu do informacji, edukacji i usług w zakresie profilaktyki
HIV/AIDS
Cel szczegółowy
a)
b)
c)
d)
poszerzenie oferty informacyjnej dostosowanej do potrzeb indywidualnego odbiorcy
usprawnienie opieki nad kobietami w wieku prokreacyjnym i w ciąży
zwiększenie dostępności do anonimowego i bezpłatnego testowania w kierunku HIV
zwiększenie i integracja działań mających na celu zapobieganie HIV i innych chorób
przenoszonych drogą płciową
Cel ogólny
3. Aktualizacja obowiązującego stanu prawnego w zakresie HIV/AIDS
Cel szczegółowy
a) dostosowanie aktualnie obowiązującego stanu prawnego w zakresie HIV/AIDS
do przyjętych przez Polskę zobowiązań wspólnotowych i międzynarodowych
b) podejmowanie inicjatyw legislacyjnych zmierzających do stworzenia lub uaktualnienia
przepisów prawnych w zakresie HIV/AIDS
str. 13
KAMPANIE
W dniu 17 grudnia 2014 r. kapituła konkursu Sukces Roku w Ochronie Zdrowia – Liderzy
Medycyny 2014 przyznała Krajowemu Centrum ds. AIDS tytuł: Lider Roku w Ochronie Zdrowia
2014 – Zdrowie Publiczne za upowszechnienie wczesnej diagnostyki zakażenia HIV, która
ogranicza liczbę nowych zakażeń i pozwala w odpowiednim czasie rozpocząć terapię
antyretrowirusową oraz ogólnopolską kampanię przypominającą o konieczności rozważenia
zlecenia pacjentowi wykonania testu w kierunku HIV.
Społeczna kampania informacyjna Znam rekomendacje PTN AIDS. Zalecam test
na HIV
Kampania zainicjowana w listopadzie 2013 r. i kontynuowana w 2014 r. była skierowana
do środowisk medycznych – w szczególności do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, lekarzy
ginekologów oraz pielęgniarek i położnych, a przez te grupy zawodowe – do ogółu
społeczeństwa.
Głównym celem kampanii było upowszechnienie wczesnej diagnostyki zakażenia HIV, przez
m.in. popularyzację aktualnych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS (PTN
AIDS) w zakresie testowania w kierunku HIV, a w szczególności wskazań klinicznych do zlecania
pacjentowi badania na obecność wirusa. Kampania przypominała również, że zakażenie HIV
należy wziąć pod uwagę w trakcie diagnostyki.
Wg informacji zawartych w Rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS osoby
nieświadome swego zakażenia stanowią źródło około 75% nowych zakażeń. Popularyzacja
rekomendacji PTN AIDS w zakresie testowania w kierunku HIV, w szczególności wskazań
klinicznych do zlecania pacjentowi badania na obecność wirusa, może pomóc we wcześniejszym
wykrywaniu zakażeń, co ogranicza liczbę nowych zakażeń oraz pozwala w odpowiednim
momencie rozpocząć terapię antyretrowirusową (ARV).
Istotnymi nośnikami przekazu kampanijnego i informacji na temat HIV/AIDS były broszury
i ulotki skierowane do lekarzy oraz pielęgniarek i położnych. Dostęp do rekomendacji PTN AIDS
umożliwiały także plakaty, receptariusze i kalendarze. Inne, drobne elementy kampanii, zachęcały
do odwiedzenia strony internetowej Krajowego Centrum ds. AIDS i zapoznania się z kreacją oraz
ideą przeprowadzenia kampanii.
str. 14
W roku 2014 wykorzystywano zasoby materiałów edukacyjnych, które wyprodukowano w ramach
kampanii w 2013 r. Dodatkowo w 2014 r. wyprodukowano i rozpowszechniono następujące
materiały skierowane do środowisk medycznych:
 książkę pt. Zakażenia HIV i AIDS – poradnik dla lekarzy pod redakcją prof. Andrzeja
Gładysza i prof. Brygidy Knysz,
 broszurę pt. Choroby przenoszone drogą płciową autorstwa dr Ewy Firląg-Burkackiej,
 plakaty dotyczące postępowania po ekspozycji zawodowej na materiał potencjalnie zakaźny
(HIV, HBV, HCV),
 reklamę prasową, także w formie insertów ulotek (Gazeta lekarska, Służba zdrowia,
W cieniu czepka),
 kalendarze ścienne i książkowe,
 inne elementy i formy wydawnicze z logo i hasłem kampanii oraz popularyzujące adres
strony internetowej Krajowego Centrum ds. AIDS.
Działania profilaktyczne były kierowane do konkretnych odbiorców, dlatego tak ważne było
bezpośrednie dotarcie do środowiska medycznego i dystrybucja publikacji na różnego rodzaju
konferencjach naukowych, spotkaniach i szkoleniach. W związku z tym Krajowe Centrum
ds. AIDS było obecne m.in. na XI Zjeździe Medycyny Rodzinnej, na Konferencji Top Medical
Trends 2014 i na XVII Zjeździe Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Epidemiologicznych,
a także na VIII Ogólnopolskiej Konferencji Edukacyjnej „Andrzejki Dermatologiczne” 2014.
Aby dotrzeć bezpośrednio do odbiorców wykorzystano także insert celowany, który zamieszczono
w „Gazecie Lekarskiej” oraz insert i artykuł w „Służbie Zdrowia”, a także w biuletynie „W cieniu
czepka”, który jest kierowany do pielęgniarek i położnych. Informacja o kampanii pojawiła się
także w serwisie Medexpress.
str. 15
Centrum zwróciło się do partnerów: Głównego Inspektoratu Sanitarnego oraz wojewódzkich
i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych i innych partnerów (także medialnych)
o wsparcie podejmowanych działań i zamieszczanie na swoich stronach banerów i innych
materiałów kampanijnych.
Kampania Znam rekomendacje PTN AIDS. Zalecam test na HIV została objęta honorowym
patronatem: Ministerstwa Zdrowia, Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS, Konsultanta
krajowego w dziedzinie medycyny rodzinnej i Konsultanta krajowego w dziedzinie pielęgniarstwa
epidemiologicznego.
str. 16
Społeczna kampania informacyjna Jeden test. Dwa życia. Zrób test na HIV. Dla siebie
i swojego dziecka™
20 listopada 2014 r. Krajowe Centrum ds. AIDS rozpoczęło ogólnopolską kampanię edukacyjną
pt. Jeden test. Dwa życia. Zrób test na HIV. Dla siebie i swojego dziecka™.
Z tej okazji zorganizowano konferencję prasową w Polskiej Agencji Prasowej, w której udział
wzięli m.in.: prof. dr hab. Mirosław Wielgoś – konsultant krajowy w dziedzinie perinatologii, prof.
dr hab. Ewa Helwich, konsultant krajowy w dziedzinie neonatologii, prof. dr hab. Magdalena
Marczyńska, ordynator Oddziału XI pediatrycznego zakaźnego (Wojewódzki Szpital Zakaźny
w Warszawie), Anna Marzec-Bogusławska – dyrektor Krajowego Centrum ds. AIDS oraz Ada Fijał
– aktorka, Ambasadorka kampanii Jeden test. Dwa życia™. Spotkanie poprowadziła Małgorzata
Wiśniewska, dziennikarka TVP 2.
Przekaz kampanii społecznej, którą Centrum będzie kontynuować w roku 2015, kierowany jest
do kobiet w wieku prokreacyjnym, które nie odnoszą ryzyka zakażenia HIV do siebie,
a także do tych lekarzy ginekologów, którzy niechętnie kierują swoje pacjentki na badania
w kierunku HIV. Kampania przypomina, że lekarz ma obowiązek zaproponować pacjentce będącej
w ciąży badanie w kierunku HIV. Test powinien zostać wykonany przed 10. tygodniem ciąży oraz
między 33. a 37. tygodniem. Przekaz opiera się na przepisach rozporządzenia Ministra Zdrowia
z dnia 20 września 2012 r. w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu
świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą
w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem
(Dz. U. z 2012 poz. 1100), które określa poszczególne elementy opieki medycznej sprawowanej
w podmiotach leczniczych, mającej na celu uzyskanie dobrego stanu zdrowia matki i dziecka.
Również rekomendacje grupy ekspertów powołanych przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne
w zakresie perinatalnej transmisji HIV zalecają, aby wszystkim kobietom ciężarnym proponować
badanie w kierunku HIV podczas pierwszej wizyty u lekarza ginekologa-położnika.
Celem kampanii jest zmniejszenie liczby zakażeń HIV wśród nowonarodzonych dzieci oraz
zwiększenie świadomości dotyczącej testowania w kierunku HIV wśród osób dorosłych – także
wśród przyszłych ojców, którzy mogą wykonać test anonimowo, bezpłatnie i bez skierowania
w jednym z punktów konsultacyjno-diagnostycznych.
Krajowe Centrum ds. AIDS kieruje działania informacyjno-edukacyjne na temat ryzyka
wertykalnej transmisji HIV do kobiet planujących macierzyństwo i będących w ciąży oraz
do lekarzy ginekologów. Aby osiągnąć ten cel wykorzystuje następujące elementy kampanii:

ulotka skierowana do kobiet, informująca o celowości wykonania testu w kierunku HIV
na etapie planowania ciąży i w trakcie jej trwania, a także o tym, że test na HIV powinna
wykonać nie tylko przyszła mama, lecz także przyszły tata.

ulotka skierowana do ginekologów, zachęcająca lekarzy do kierowania pacjentek na badanie
diagnostyczne oraz przypominająca o obowiązku odnotowania w dokumentacji pacjentki,
że nie wyraziła ona zgody na wykonanie testu.

strona internetowa http://www.aids.gov.pl/kampanie/1test.2zycia/
str. 17




bannery internetowe
plakaty-kalendarze
billboardy
drobne formy wydawnicze z logo kampanii i adresem strony internetowej zachęcające
do zapoznania się w kreacją kampanii i treściami profilaktycznymi.
Kampania została objęta patronatem honorowym przez: Ministra Zdrowia, Głównego Inspektora
Sanitarnego, Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS, Konsultanta krajowego w dziedzinie
położnictwa i ginekologii oraz Konsultanta krajowego w dziedzinie perinatologii. Jednym
z partnerów kampanii jest Fundacja Rodzić po Ludzku. Projekt wsparły znane kobiety: Agnieszka
Cegielska, Ada Fijał oraz Maria Seweryn.
Na zlecenie Krajowego Centrum ds. AIDS firma TNS przeprowadziła (w dniach 1–3 października
2014 r.) zogniskowane wywiady grupowe (FGI) na temat postaw kobiet w ciąży i planujących
ciążę wobec testowania na HIV. Badanie pokazało, że o HIV i AIDS prawie w ogóle się w Polsce
nie mówi. Tylko nieliczne uczestniczki przyznały, że rozmawiały kiedyś na ten temat z innymi
osobami. Najczęściej był to partner, mąż, a rozmowa była nawiązaniem do wykonania testu
na okoliczność ciąży. Dla wielu badanych wykonanie testu w kierunku HIV nadal wiąże się
ze wstydem. Kampania Jeden test. Dwa życia stawia sobie za cel zmianę tych postaw i
negatywnego podejścia do wykonywania testów.
Kampania Jeden test. Dwa życia. Zrób test na HIV. Dla siebie i swojego dziecka™ powstała
z inspiracji hasłem i logotypem programu profilaktycznego pt. One test. Two lives. Get tested for
HIV. For you and baby™ skierowanego do kobiet ciężarnych i ich lekarzy. Program był
realizowany przez agencję rządu federalnego Stanów Zjednoczonych Centers for Disease Control
and Prevention (CDC). Krajowe Centrum ds. AIDS zwróciło się do niej z prośbą o możliwość
wykorzystania hasła i logotypu, na co CDC wyraziło zgodę (stąd symbol ™ w haśle). Informacje
o
kampanii
One
test.
Two
lives™
są
dostępne
na
stronie
www.cdc.gov/actagainstaids/campaigns/ottl/index.html.
Społeczna akcja profilaktyczna Mój Walenty jest the best, idzie ze mną zrobić test
Zrealizowano działania profilaktyczne z okazji walentynek, w ramach których wykorzystano m.in.
100 000 walentynkowych kartek pocztowych zachęcających do wykonania testu w kierunku HIV.
str. 18
Krajowe Centrum ds. AIDS w swojej działalności profilaktycznej kilkakrotnie korzystało
z kreatywności uczniów szkół ponadpodstawowych, którzy w ramach konkursów plastycznych
wykonywali projekty graficzne wydawnictw dotyczących HIV/AIDS. W 2013 r. Krajowe Centrum
ds. AIDS ogłosiło konkurs na kartkę walentynkową, zachęcającą młode, pełnoletnie osoby
do wykonania testu w kierunku HIV oraz do niepodejmowania ryzykownych zachowań, których
efektem może być zakażenie. Ta inicjatywa zaowocowała projektem graficznym i hasłem
dotyczącym testowania. Autorką zwycięskiego projektu graficznego została uczennica liceum
plastycznego w Zielonej Górze, a pomysłodawcą hasła zachęcającego do wykonania testu, Mój
Walenty jest the best, idzie ze mną zrobić test, był uczeń gimnazjum w Kwidzynie.
Z uwagi na ciekawe podejście do tematu, którym wykazali się laureaci konkursu, Krajowe
Centrum ds. AIDS postanowiło wykorzystać projekt na szerszą skalę. Wydrukowano
walentynkowe podkładki z informacją o testowaniu (pod koniec roku 2013) oraz walentynkowe
kartki pocztowe (na początku i pod koniec roku 2014).
Oba wydawnictwa wykorzystywano w całym kraju w ramach obchodów święta zakochanych
w roku 2014. W dystrybucję obu wydawnictw – które wciąż cieszą się dużym powodzeniem –
zaangażowały się m.in. wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne. Również media,
w szczególności lokalne, chętnie podejmowały tematykę HIV przy okazji walentynek, czego
dowodem było wiele doniesień prasowych i internetowych.
Krajowe Centrum ds. AIDS, jako organizator konkursu, podjęło próbę zmiany nastawienia
do wykonania testu w kierunku HIV przez osoby, które miały ryzykowne zachowania. Główne
przesłanie tej akcji profilaktycznej: wykonanie testu w kierunku HIV należy traktować jako wyraz
troski o zdrowie – zarówno swoje własne, jak i naszego Walentego lub Walentynki.
Społeczna akcja profilaktyczna z okazji Światowego Dnia AIDS
Z okazji Światowego Dnia AIDS zorganizowano outdoorową akcję profilaktyczną przebiegającą
pod hasłem Coś Was łączy? Zrób test na HIV. W drugiej połowie listopada i na początku grudnia
billboardy zlokalizowane w wielu polskich miastach nośniki (72) i spoty w Metrze Warszawskim
(10 dni, 40 036 emisji) zachęcały młodych, pełnoletnich Polaków do wykonania testu w kierunku
HIV.
str. 19
Akcja ta była również częścią Europejskiego Tygodnia Testowania, który w 2014 r. odbywał się
w dniach 21-28 listopada (www.hivtestingweek.eu, www.hiveurope.eu).
Cele szczegółowe Europejskiego Tygodnia Testowania to m.in.:
• zachęcenie osób z populacji szczególnie narażonych na zakażenie do wykonania testu
w kierunku HIV;
• zachęcenie pracowników ochrony zdrowia do rozważenia zlecenia pacjentowi testu w kierunku
HIV w przypadku każdej choroby przebiegającej nietypowo, niepoddającej się leczeniu lub
nawracającej;
• zjednoczenie organizacji społecznych i zachęcenie ich do współdziałania i wymiany
doświadczeń;
• zwrócenie uwagi decydentów i polityków na kwestię testowania w kierunku HIV oraz
zapoznanie ich z korzyściami płynącymi z wczesnej diagnostyki zakażeń.
Głównym celem tego przedsięwzięcia było umożliwienie jak największej liczbie osób wykonania
testu diagnostycznego w kierunku HIV. Ważne było także połączenie działań ekspertów z całej
Europy zajmujących się na co dzień tematyką HIV i AIDS, aby wspólnie, jednym głosem zachęcali
ludzi do wykonania testu w kierunku HIV i propagowali wczesną diagnostykę zakażeń.
Ideę Europejskiego Tygodnia Testowania na HIV wspierało wiele międzynarodowych
organizacji i instytucji, w tym UNAIDS i Komisja Europejska. Krajowe Centrum ds. AIDS również
wsparło tę inicjatywę.
PODNIESIENIE POZIOMU AKCEPTACJI SPOŁECZNEJ PRZEZ PODEJMOWANIE
RÓŻNYCH INICJATYW
XXI Konferencja „Człowiek żyjący z HIV w rodzinie i społeczeństwie”
W dniach 1-2 grudnia 2014 r. Polska Fundacja Pomocy Humanitarnej „Res Humanae” już po raz
dwudziesty pierwszy zorganizowała międzynarodową konferencję z okazji Światowego Dnia AIDS.
Wydarzenie to stało się stałym elementem obchodów Światowego Dnia AIDS. Głównym celem
spotkania było utworzenie forum umożliwiającego szeroką dyskusję uwzględniającą
wieloaspektowość problematyki HIV/AIDS, między innymi:
- wzmocnienie rozwiązań dotyczących profilaktyki HIV/AIDS na szczeblu lokalnym,
w tym zacieśnienie współpracy z Regionalnymi Ośrodkami Polityki Społecznej związanej
z realizacją Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS. Gośćmi
panelu poświęconemu temu zagadnieniu byli: dr Władysław Kosiniak-Kamysz – Minister Pracy
i Polityki Społecznej oraz Krzysztof Więckiewicz – dyrektor Departamentu Pożytku Publicznego
Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, odpowiedzialny za rozwój podmiotów prowadzących
str. 20
-
działalność pożytku publicznego. Podczas sesji minister Kosiniak-Kamysz zadeklarował
większe zaangażowanie podmiotów podległych MPiPS w profilaktykę HIV/AIDS;
działania profilaktyczne ograniczające wzrost zakażeń HIV w populacji mężczyzn mających
seks z mężczyznami (MSM), w tym prezentacja projektu „SIALON: Budowanie doświadczeń
w integracji ukierunkowanych działań
epidemiologicznego nad HIV w grupie MSM”;
-
-
prewencyjnych
i
racjonalnego
nadzoru
jak prowadzić działania profilaktyczne skierowane do młodych osób, w tym: rola edukatora
w prowadzeniu działań profilaktycznych; jak przekonać odbiorcę, że problem dotyczy również
jego; jak pracować z rodzicami;
edukacja HIV/AIDS skierowana do populacji 55+, w tym skuteczne metody docierania
z profilaktyką do tej populacji.
W konferencji uczestniczyło 356 osób, dodatkowo jako wolni słuchacze i wolontariusze wzięło
udział około 30 studentów Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego i Uniwersytetu
Warszawskiego. Wykłady i prezentacje przedstawiło 53 wykładowców. Odbyło się 12 sesji
plenarnych, problemowych i warsztatów. Obradom towarzyszyła prezentacja działalności
profilaktycznej i pomocowej organizacji pozarządowych i instytucji zajmujących się problematyką
HIV/AIDS.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
SZKOLENIA
Szkolenia dla pracowników medycznych i osób prowadzących działania edukacyjne
w kontekście problematyki HIV/AIDS
Szkolenia dla pracowników medycznych, nauczycieli, pedagogów oraz innych grup zawodowych
mają zasięg ogólnopolski. Szkolenia dla pracowników medycznych skierowane były
do pracowników podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Szkolenia dla osób
prowadzących działania edukacyjne w zakresie podstawowej wiedzy na temat HIV i AIDS
str. 21
adresowane były do pracowników kuratoriów oświaty, placówek szkolno-wychowawczych,
działów oświaty zdrowotnej wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych, struktur jednostek
samorządowych i wojewódzkich.
Uczestnicy szkoleń dla pracowników medycznych otrzymali CD zawierające publikację „Fakty
na temat HIV i AIDS dla pielęgniarek i położnych” oraz broszury „HIV/AIDS dla lekarzy
rodzinnych”, „HIV/AIDS dla ginekologów”, „HIV/AIDS dla pielęgniarek i położnych”, ulotki „Kiedy
powinno się proponować test na HIV”.
Osoby szkolące się w celu zdobycia wiedzy niezbędnej do prowadzenia działań edukacyjnych
w zakresie podstawowej wiedzy na temat HIV i AIDS otrzymały CD z publikacją pt.:
„Zapobieganie HIV/AIDS i chorobom przenoszonym drogą płciową. Edukacja młodzieży szkolnej”.
W 2014 r. przeszkolono 191 osób w jednym z dwóch poniżej przedstawionych zakresów:
1. Szkolenia dla pracowników medycznych, w tym między innymi: lekarzy, pielęgniarek
i położnych, ratowników medycznych, pracowników pomocy społecznej, instruktorów itp.
Bloki tematyczne szkolenia dla pracowników medycznych z zakresu HIV/AIDS (31 godzin
dydaktycznych): epidemiologia, zagadnienia etyczno-prawne, aspekty medyczne, punkty
konsultacyjno-diagnostyczne, aspekty psychospołeczne, wybrane zagadnienia z zakresu
seksuologii i przeciwdziałania narkomanii, współpraca międzynarodowa, przedstawienie
harmonogramu realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS,
spotkanie z rzeczywistością.
2. Szkolenie dla osób, które prowadzą szkolenia, prelekcje, pogadanki, w tym między innymi:
do kadry pedagogicznej, nauczycieli, katechetów, instruktorów, itp.
Bloki tematyczne szkolenia dla osób, które prowadzą szkolenia, prelekcje, pogadanki w zakresie
HIV/AIDS (31 godzin dydaktycznych): epidemiologia, punkty konsultacyjno-diagnostyczne,
zagadnienia etyczno-prawne, aspekty medyczne, aspekty psychospołeczne, wybrane zagadnienia
z seksuologii, wybrane zagadnienia z zakresu przeciwdziałania narkomanii, przedstawienie
harmonogramu realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS,
spotkanie z rzeczywistością.
Szkolenia certyfikacyjne na doradców prowadzących poradnictwo okołotestowe
w zakresie HIV/AIDS
W 2014 r. odbyło się szkolenie certyfikacyjne na doradców uprawniające do prowadzenia
poradnictwa okołotestowego w zakresie HIV/AIDS. Osoby, które pomyślnie ukończyły szkolenie
otrzymały certyfikat poświadczający zdobycie wiedzy i umiejętności niezbędnych do pracy
w punktach konsultacyjno-diagnostycznych (PKD), gdzie można anonimowo i nieodpłatnie
wykonać test w kierunku HIV oraz otrzymać poradnictwo przed wykonaniem badania i po nim.
Program szkolenia obejmował:
Etap I: Wykłady teoretyczne za pośrednictwem platformy e-learning:
a) aspekty medyczne (przebieg zakażenia nieleczonego i leczonego, choroby wskaźnikowe,
postępowanie poekspozycyjne, profilaktyka zakażenia HIV, szacowanie ryzyka zakażenia HIV,
inne choroby przenoszone drogą płciową i krwiopochodną);
b) diagnostyka zakażeń HIV;
c) aspekty prawne i etyczne poradnictwa okołotestowego;
d) zasady poradnictwa okołotestowego;
str. 22
Etap II: Zajęcia teoretyczne (wykładowo-warsztatowe) w wymiarze nie mniejszym niż 30 godzin
dydaktycznych. Zajęcia miały na celu ugruntowanie i poszerzenie wiedzy zdobytej w ramach
e-learningu oraz dodatkowo obejmowały następującą tematykę:
 psychospołeczne aspekty epidemii HIV (min. 2 godziny dydaktyczne),
 epidemiologia HIV i STI w Polsce i na świecie (min. 2 godziny dydaktyczne),
 choroby przenoszone drogą płciową i krwiopochodną; charakterystyka poszczególnych chorób,
diagnostyka, leczenie (min. 6 godzin dydaktycznych),
 wybrane aspekty interwencji kryzysowej (min. 4 godziny dydaktyczne),
 teoretyczne podstawy pomocy psychologicznej (min. 3 godziny dydaktyczne),
 elementy seksuologii (min. 4 godziny dydaktycze),
 organizacja i funkcjonowanie PKD w Polsce oraz na świecie (min. 2 godziny dydaktyczne),
 wybrane zagadnienia dot. używania substancji psychoaktywnych i uzależnień (min. 4 godziny
dydaktyczne),
 zapoznanie się z Kodeksem Etycznym doradcy prowadzącego poradnictwo okołotestowe
w zakresie HIV/AIDS (min. 3 godziny dydaktyczne).
Etap III: Zajęcia teoretyczne c.d. (warsztatowe) w wymiarze nie mniejszym niż 40 godzin
dydaktycznych. Celem zajęć było nabycie praktycznych umiejętności, takich jak w szczególności:
 prowadzenie poradnictwa przed testem ze szczególnym zwróceniem uwagi na: szacowanie
ryzyka zakażenia, wyjaśnienie procedury testowania, okienko serologiczne/diagnostyczne,
drogi zakażenia i sposoby zabezpieczania przed zakażeniem, świadomość konsekwencji wyniku
testu, przygotowanie na ewentualny wynik dodatni (min. 15 godzin dydaktycznych),
 prowadzenie poradnictwa po teście w zależności od wydawanego wyniku – ujemnego,
nieujemnego, dodatniego (min. 10 godzin dydaktycznych),
 prowadzenie poradnictwa okołotestowego w wybranych grupach, ze szczególnym zwróceniem
uwagi na: kobiety w ciąży, dzieci, młodzież, osoby w starszym wieku, MSM, IDU, osoby
świadczące usługi seksualne, osoby z aidsfobią, pary o mieszanym statusie serologicznym,
osoby doznające przemocy seksualnej, bliskich osób, u których stwierdza się zakażenie HIV
(min. 15 godzin dydaktycznych).
Etap IV: Staż w wymiarze nie mniejszym niż 16 godzin zegarowych obejmował:
a) obserwację uczestniczącą,
b) samodzielne wykonanie następujących czynności z zakresu poradnictwa okołotestowego:
 przeprowadzenie poradnictwa przed testem wraz ze wszystkimi elementami właściwymi dla
tego typu rozmowy,
 przeprowadzenie poradnictwa po teście i wydanie wyniku,
 prowadzenie dokumentacji.
Etap V: Superwizja w wymiarze nie mniejszym niż 8 godzin zegarowych, obejmowała:
a) analizę jakości poradnictwa okołotestowego,
b) analizę nawiązywania kontaktu z klientem,
c) analizę własnych trudności w pracy doradcy,
d) zagadnienia etyki zawodowej.
Etap VI: Egzamin certyfikacyjny
Egzamin certyfikacyjny obejmował egzaminy pisemny i ustny. W szkoleniu certyfikacyjnym wzięło
udział 19 osób. Jedna osoba nie zdała egzaminu pisemnego, a dwie osoby nie zdały egzaminu
ustnego. Certyfikat doradcy uprawniający do prowadzenia poradnictwa okołotestowego
w zakresie HIV/AIDS otrzymało 16 osób, w tym dziesięć osób bezterminowo i sześć osób na czas
określony dwóch lat.
str. 23
Kursy szkoleniowe oferowane na portalu edukacyjnym Krajowego Centrum ds. AIDS http://www.hiv-aids.edu.pl
W roku 2014 Naczelna Izba Lekarska przyznała szkoleniu e-learningowemu, które prowadzi
Krajowe Centrum ds. AIDS na portalu hiv-aids.edu.pl, nową akredytację. Uczestnicy kursu nadal
otrzymują 10 punktów edukacyjnych za wzięcie udziału w szkoleniu.
Podobnie jak w ubiegłych latach, Centrum kontynuowało działalność szkoleniową prowadzoną
z wykorzystaniem portalu edukacyjnego www.hiv-aids.edu.pl. Portal oferuje kursy na temat
wiedzy o HIV i AIDS lekarzom podstawowej opieki zdrowotnej, ginekologom, pielęgniarkom
i położnym oraz doradcom pracującym w punktach konsultacyjno-diagnostycznych (PKD), gdzie
nieodpłatnie i anonimowo przeprowadzane są testy w kierunku HIV.
Kurs składa się z szeregu videocastów, wykładów, prezentacji i artykułów opracowanych przez
specjalistów zajmujących się HIV/AIDS od wielu lat. Szkolenie zawiera test sprawdzający wiedzę.
Nabyta wiedza potwierdzona jest certyfikatem. Każdy uczestnik programu ma własne konto
edukacyjne, na którym znajdują się informacje dotyczące przebiegu szkolenia.
OPRACOWANIE, WYDAWANIE I DYSTRYBUCJA MATERIAŁÓW INFORMACYJNYCH
Broszura pt. „Co musisz wiedzieć o HIV i AIDS, bez względu na to gdzie mieszkasz czy
pracujesz"
Broszura skierowana do ogółu społeczeństwa zawiera
podstawowe informacje na temat HIV/AIDS: kiedy nasze
zachowanie niesie ze sobą ryzyko, a w jakich sytuacjach nie
dochodzi do zakażenia wirusem. Podkreśla również potrzebę
zrozumienia problemów ludzi żyjących z HIV/AIDS oraz ich
bliskich. Uświadamia, jak ważna dla samopoczucia osób
seropozytywnych jest możliwość kontynuowania nauki lub
pracy.
Nakład: 48 000 szt.
str. 24
Ulotka pt. „Informacja o HIV/AIDS. Zrób test na HIV"
Ulotka edukacyjna zachęcająca do wykonania testu w kierunku HIV.
Zawarto w niej podstawowe informacje na temat HIV i AIDS, m.in.
dróg zakażenia HIV. Na końcu znalazły się ogólne informacje o tym,
gdzie można szukać pomocy: podano adres strony www.aids.gov.pl,
poradni internetowej, mobilnego informatora o HIV/AIDS oraz numery
telefonów zaufania HIV/AIDS.
Nakład: 104 000 szt.
Plakat dotyczący postępowania po zawodowej ekspozycji
na materiał potencjalnie zakaźny (HIV/HBV/HCV)
Plakat zawiera informacje o tym, kiedy może dojść do zakażenia HIV
w czasie ekspozycji zawodowej. Znajdują się tu również informacje,
jak należy postępować przy podejrzeniu zakażenia HBV, HCV i HIV
podczas ekspozycji. Każda ekspozycja zawodowa niesie ryzyko
potencjalnego zakażenia, dlatego nie można bagatelizować
ekspozycji na materiał potencjalnie zakaźny.
Zgodnie z obowiązującą ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r.
o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi
(Dz. U. z 2013 r. poz. 947, z późn. zm.), leczenie profilaktyczne
zakażenia HIV jest finansowane przez pracodawcę lub zlecającego
pracę. Zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca ponosi ponadto inne
koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikiem, niezbędne z uwagi na warunki pracy.
Nakład: 3 656 szt.
Ulotki w formie kartki walentynkowej oraz w formie podkładki pod kubek
z motywem walentynkowym
Publikacja
ma
za
zadanie
skłonić
odbiorców
do refleksji, że HIV może dotyczyć każdego. Uświadamia
jednocześnie, jak ważne jest testowanie się w kierunku
HIV, szczególnie gdy rozpoczynamy nowy związek.
W przystępnej, lekkiej formie przekazuje informacje, gdzie
można zrobić test oraz gdzie zwrócić się po pomoc.
Autorami hasła i projektu graficznego są uczniowie, którzy
wygrali konkurs zorganizowany przez Krajowe Centrum
ds. AIDS w 2013 r.
Nakład kartki: 100 000 szt.
Nakład podkładki: 33 333 szt.
str. 25
Broszura pt. „HIV/AIDS?! O co kaman?!”
Przeznaczona dla młodzieży broszura: „HIV?! AIDS?! O co
kaman?” jest efektem dialogu między Krajowym Centrum
ds. AIDS a uczniami gimnazjów. Broszura powstała w konwencji
pytań i odpowiedzi. Wyboru pytań dokonano na podstawie
badań społecznych dotyczących wiedzy gimnazjalistów na temat
HIV/AIDS, przeprowadzonych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS. Część z poruszanych kwestii wskazała młodzież, która
włączyła się w redagowanie broszury.
„HIV?! AIDS?! O co kaman?” wyjaśnia podstawowe pojęcia
dotyczące HIV/AIDS, przekazuje informacje na temat dróg
zakażenia i rozwiewa wciąż powracające wątpliwości na temat
bezpieczeństwa w przychodni i w szpitalu lub możliwości zakażenia się poprzez ugryzienie przez
komara lub inne zwierzę. W broszurze znajdują się też istotne informacje dotyczące sposobów
postępowania w razie wystąpienia ryzyka zakażenia. Podejmowane w broszurze kwestie
wzbogacą także wiedzę młodzieży licealnej na temat HIV/AIDS.
Nakład: 118 653 szt.
Książka pt. „Z doświadczeń wolontariuszki”
Książka to zbiór doświadczeń Janiny Ludawskiej, szwedzkiej
i polskiej wolontariuszki, która przez 17 lat wspierała osoby
żyjące z HIV – towarzyszyła im w szpitalach, w domach,
dyżurowała w Domu Gościnnym, spotykała się z nimi
w ośrodkach readaptacyjnych i więzieniach. Przez te wszystkie
lata zajmowała się również profilaktyką HIV, organizowała
spotkania dla młodzieży, studentów, pracowników oraz
pracodawców, przybliżała ludziom problematykę HIV/AIDS,
szerzyła idee wolontariatu i akceptacji dla różnorodności.
Dowiadujemy się z niej, jakie były początki HIV w Szwecji
i w Polsce, ile wysiłku i pracy włożyli pionierzy wsparcia, edukacji
i profilaktyki, aby HIV znormalniał, aby zajmowanie się HIV nie
polegało na izolowaniu ludzi zakażonych lub na straszeniu wizją strzykawek z zakażoną krwią.
To opowieść o byciu wolontariuszem i nauce pomagania.
Nakład: 8 600 szt.
Książka pt. „Zakażenia HIV i AIDS - poradnik dla lekarzy”
Poradnik został napisany, pod redakcją prof. Andrzeja Gładysza
i prof. Brygidy Knysz, przez zespół autorów o specjalistycznym
doświadczeniu, posiadających przy tym długoletnią praktykę
edukacyjno-dydaktyczną. Nadrzędnym celem było dostarczenie
lekarzom i innym zainteresowanym tematem pracownikom
medycznym, a także studentom wysokiej jakości wiedzy
naukowej, opartej na najnowszych faktach badawczych,
zweryfikowanych klinicznie, aby móc zminimalizować zakres
pandemii i zjawiska chorobowe, wynikające z zakażenia HIV.
Nakład: 4 000 szt.
str. 26
Broszura pt. „Zakażenia przenoszone drogą płciową, czyli jak dbać o zdrowie”
„Zakażenia przenoszone drogą płciową, czyli jak dbać
o zdrowie” autorstwa dra Bartosza Szeteli to broszura
skierowana do ogółu społeczeństwa, która przekazuje
podstawowe informacje na temat najczęściej występujących
zakażeń przenoszonych drogą płciową, w tym HIV. Podczas
lektury odbiorca dowie się, jak się przenoszą poszczególne
zakażenia, jakie powodują objawy, jak ich uniknąć oraz jak
można się zbadać i leczyć. Dzięki zwięzłej formie i atrakcyjnej
grafice jest szczególnie polecana do wykorzystania podczas
działań
edukacyjno-informacyjnych
prowadzonych
wśród
młodych odbiorców. Redaktorem merytorycznym broszury jest
prof. dr hab. Andrzej Kaszuba.
Nakład: 228 587 szt.
Broszura pt. „Choroby przenoszone drogą płciową”
„Choroby przenoszone drogą płciową” autorstwa dr Ewy FirlągBurkackiej to broszura skierowana do środowiska medycznego.
Wizualnie i tematycznie nawiązuje ona do działań edukacyjnoinformacyjnych kierowanych do lekarzy i środowiska medycznego,
które podjęto w ramach realizowanej w latach 2013-2014 kampanii
pt. Znam rekomendacje PTN AIDS. Zalecam test na HIV. Publikacja
zawiera przydatne informacje na temat najpopularniejszych chorób
przenoszonych drogą płciową przedstawione w sposób użyteczny
w codziennej praktyce lekarskiej. Dużo miejsca poświęcono
odpowiedzi na pytanie, kiedy możemy podejrzewać zakażenie danym
czynnikiem oraz jakie badania diagnostyczne należy zlecić
do wykonania przy podejrzeniu danego zakażenia. Redaktorem merytorycznym broszury jest
prof. dr hab. Andrzej Kaszuba.
Nakład: 16 060 szt.
„Jeden test. Dwa życia. Zrób test na HIV. Dla siebie i swojego dziecka™” ulotka
skierowana do kobiet w ciąży i planujących macierzyństwo
Ulotka Jeden test. Dwa życia. Zrób test na HIV. Dla siebie
i swojego dziecka™ jest skierowana do kobiet w ciąży i planujących
macierzyństwo. Można zapobiec zakażeniom HIV u nowonarodzonych
dzieci – wystarczy, żeby przyszła mama wykonała w czasie ciąży test
w kierunku HIV i poddała się odpowiedniemu leczeniu, gdyby wynik testu
okazał się pozytywny. Ulotka informuje m.in., że każda kobieta
oczekująca dziecka powinna wykonać test w kierunku HIV dwukrotnie –
przed 10. tygodniem oraz między 33. a 37. tygodniem ciąży. Także ojciec
dziecka powinien wykonać test - może to zrobić bezpłatnie, anonimowo
i bez skierowania w jednym z punktów konsultacyjno-diagnostycznych
na terenie całego kraju.
Nakład: 107 142 szt.
str. 27
Jeden test. Dwa życia™. Wykonanie testu w kierunki HIV u kobiet w ciąży lub
planujących macierzyństwo” – ulotka skierowana do ginekologów
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia
z dnia 20 września 2012 r. w sprawie standardów
postępowania
medycznego
przy
udzielaniu
świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki
okołoporodowej
sprawowanej
nad
kobietą
w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego
porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem
ginekolog ma obowiązek dwukrotnie zaproponować każdej pacjentce oczekującej dziecka
wykonanie testu na HIV – przed 10. tygodniem oraz między 33. a 37. tygodniem ciąży. Ulotka
„Jeden test. Dwa życia™ Wykonanie testu w kierunku HIV u kobiet w ciąży lub planujących
macierzyństwo” zawiera podstawowe informacje na temat ryzyka przeniesienia zakażenia HIV
z matki na dziecko w czasie ciąży, porodu lub karmienia piersią oraz informuje o obowiązku
testowania w kierunku HIV kobiet będących w ciąży.
Nakład: 35 714 szt.
Plakat-kalendarz „Jeden test. Dwa życia™. Zanim zostaniesz mamą...”
Kalendarz plakatowy został wydany w ramach kampanii „Jeden test. Dwa życia. Zrób test na HIV.
Dla siebie i swojego dziecka™. Taka forma przekazu w postaci
plakatu połączonego z kalendarzem pozwoli na obecność
najważniejszych treści kampanii przez cały rok, np. w poczekalniach
placówek ochrony zdrowia, gabinetach lekarskich itp.
Nakład: 9 125 szt.
DOSTĘPNOŚĆ SYSTEMU INFORMACYJNEGO
Strona internetowa
Krajowe Centrum ds. AIDS w trosce o rzetelną i łatwo dostępną wiedzę z zakresu HIV/AIDS
prowadzi wieloaspektową działalność profilaktyczną przez internet – najbardziej powszechny
nośnik informacji. W 2014 r. portal informacyjny Centrum www.aids.gov.pl został uruchomiony
w nowej szacie graficznej i dostosowany do nowych wymagań technicznych. Portal spełnia
wymagania ustawowe obowiązujące w dniu jego uruchomienia, w tym opcje ułatwień dla osób
słabo widzących.
Portal zawiera aktualną i kompleksową informację na temat działalności Krajowego Centrum
ds. AIDS, epidemii HIV/AIDS oraz zakażeń przenoszonych drogą płciową (ZPDP) w Polsce.
Główne elementy i zawartość Portalu:
 Część ogólnoinformacyjna – informacje o Krajowym Centrum ds. AIDS, epidemii HIV/AIDS
oraz zakażeniach przenoszonych drogą płciową w Polsce.
str. 28

System Biuletynu Informacji Publicznej – podsystem w ramach którego podmiot będzie mógł
realizować powinność w zakresie BIP wynikającą z obowiązującego prawa.
W dziale Krajowy Program zamieszczono dokumenty dotyczące sprawozdawczości i korzystania
z bazy monitoringowej przez podmioty realizujące Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom
HIV i Zwalczania AIDS, opracowany na lata 2012–2016.
Prezentacja aktualnie prowadzonych i archiwalnych kampanii profilaktycznych z zakresu
HIV/AIDS znajduje się w dziale Kampanie.
Wykaz materiałów edukacyjnych wraz z zasadami udostępniania znajduje się w dziale Publikacje.
Dział Organizacje pozarządowe uwzględnia wielotorowość wspólnych działań i zawiera
następujące elementy:
Konkursy - tu zamieszczane są informacje o konkursach na dofinansowanie zadań z zakresu
profilaktyki HIV/AIDS oraz procedurach dotyczących konkursów, tu można pobrać dokumenty
potrzebne do złożenia aplikacji.
PKD - zamieszczono tam procedury i zasady organizacji szkoleń i egzaminów certyfikacyjnych dla
osób ubiegających się o tytuł doradcy i o prolongatę certyfikatu, upoważniający do prowadzenia
poradnictwa w zakresie HIV/AIDS w punktach konsultacyjno – diagnostycznych (PKD) oraz forum
dla doradców.
Działalność - tu zamieszczane są ogłoszenia o konkursach na działania, które zostały
zaproponowane przez organizacje pozarządowe (inicjatywy organizacji pozarządowych) oraz
prezentacje działalności organizacji pozarządowych, które chciałyby się podzielić swoimi
doświadczeniami.
W dziale Partnerzy znalazły miejsce opisy działań (wraz ze zdjęciami) prowadzonych przez
instytucje, szkoły i inne podmioty, z zakresu profilaktyki HIV/AIDS, np. w związku ze Światowym
Dniem AIDS, podczas których wykorzystywane były materiały edukacyjne otrzymane z Centrum.
W nowym portalu został poszerzony dział Współpraca międzynarodowa, co pozwoliło
na zaprezentowanie szerokiego zakresu działań Centrum w tej dziedzinie.
W dziale Zamówienia publiczne (zintegrowanym z Biuletynem Informacji Publicznej BIP)
zamieszczane są ogłoszenia o przetargach.
Osoby chcące uzyskać bezpośrednią odpowiedź na pytania z zakresu HIV/AIDS korzystały
z zakładki Poradni internetowej, do której portal zapewnia łatwy dostęp. W zakładce Anonimowe
bezpłatne test na HIV można wybrać najbardziej dogodną lokalizację punktu konsultacyjnodiagnostycznego (PKD), jeśli chce się wykonać bezpłatnie i anonimowo test w kierunku HIV.
Leczenie ARV to dział, w którym znajdują się informacje związane z realizacją programu polityki
zdrowotnej Ministra Zdrowia pt.: „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV
w Polsce”.
Dział HIV/AIDS zawiera informacje ogólne dotyczące różnych aspektów HIV/AIDS
i informacje dla środowisk medycznych. Osoby żyjące z HIV dowiedzą się o aktualnych projektach
pomocy i wsparcia, przekazywanych przez organizacje pozarządowe oraz o portalach
skierowanych do tej grupy prowadzonych przez inne podmioty.
W dziale O nas znalazły się informacje na temat misji i wizji Centrum, zasad przyznawania
wyróżnienia „Czerwona Kokardka” oraz zasad udzielania patronatów. Krajowe Centrum ds. AIDS
udziela swojego patronatu przedsięwzięciom ważnym z punktu widzenia zapobiegania HIV/AIDS
i pomocy osobom żyjącym z HIV i chorym na AIDS. W 2014 r. Centrum udzieliło swojego
patronatu 8 wydarzeniom.
str. 29
W związku z poszerzeniem zakresu kompetencji Krajowego Centrum ds. AIDS o zakażenia
przenoszone drogą płciową, informacje z tej dziedziny znalazły się w wyodrębnionym oknie
portalu.
Statystyki odwiedzin strony internetowej www.aids.gov.pl: ok. 250 000 rocznie.
Telefon informacyjny
W ramach poszerzenia oferty przy Ośrodku Informacji HIV/AIDS działa Telefon informacyjny
022 331 77 66 – czynny od poniedziałku do piątku w godzinach pracy Krajowego Centrum
ds. AIDS. Ułatwia to osobom kontaktującym się z Centrum szybkie uzyskanie odpowiedzi
na pytania z zakresu HIV/AIDS.
W 2014 roku poruszano takie problemy, jak: wynik dodatni w teście przesiewowym u kobiet
w ciąży, zagrożenie dla zdrowych dzieci w szkole ze strony ich kolegów żyjących z HIV, ocena
ryzyka narażenia na zakażenie HIV, jak wykrywa się zakażenie HIV. Odbyło się 69 rozmów
z udzieleniem porad. Osoby, które podejmowały ryzykowne zachowania, były zachęcane
do kontaktu ze specjalistami dyżurującymi w Telefonie Zaufania AIDS.
Inne działania informacyjne
Osoba zainteresowana tematyką HIV/AIDS może spotkać się bezpośrednio z pracownikiem
Ośrodka informacji, otrzymać aktualnie dostępne materiały edukacyjne oraz wszelkie potrzebne
dane z zakresu HIV/AIDS. Z tej formy kontaktu chętnie korzystali uczniowie i studenci,
przygotowujący prace na temat profilaktyki HIV/AIDS.
W 2014 r. Krajowe Centrum ds. AIDS czynnie uczestniczyło w spotkaniach ekspertów
i konferencjach.
W marcu 2014 r. w siedzibie Krajowego Centrum ds. AIDS odbyło się kolejne spotkanie
w sprawie testowania w kierunku HIV kobiet w ciąży i noworodków, w którym wzięli udział:
Krajowy Konsultant w dziedzinie neonatologii, Krajowy Konsultant w dziedzinie położnictwa
i ginekologii, Krajowy Konsultant w dziedzinie chorób zakaźnych, Krajowy Konsultant w dziedzinie
perinatologii, Kierownik Kliniki Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego WUM, W-ce Prezes Polskiego
Towarzystwa Naukowego AIDS oraz przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia i Krajowego Centrum
ds. AIDS.
W czasie Konferencji Top Medical Trends 2014 w Poznaniu (pod patronatem naukowym Polskiego
Towarzystwa Medycyny Rodzinnej), Centrum uruchomiło punkt informacyjny oraz stoisko
z materiałami dotyczącymi HIV/AIDS, między innymi materiałami kampanii informacyjnej dla
środowisk medycznych: „Znam rekomendacje Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS. Zalecam
test na HIV”. Prezentowano też spoty edukacyjne na telebimach targowych oraz promowano
e-learning dla lekarzy, dostępny na stronie internetowej Centrum. W czasie Konferencji jedna
z sesji została poświęcona HIV/AIDS, wykład uwzględniający aktualne problemy epidemii
wygłosiła Dyrektor Krajowego Centrum ds. AIDS.
Po raz drugi Centrum zorganizowało stoisko w czasie XI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Medycyny
Rodzinnej, w którym uczestniczyło około 700 lekarzy. W stoisku, obok materiałów na temat
kampanii dla środowisk medycznych dostępne były informacje o zakażeniu HIV, postępowaniu
po ekspozycji na HIV oraz praktyczne wskazówki o tym, jakie wyniki pacjenta oraz jakie jednostki
chorobowe powinny zwrócić uwagę lekarza w kontekście rozpoczęcia diagnostyki zakażenia HIV.
Na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym odbyła się konferencja naukowa pt: „Sex, Health,
Education, czyli edukacja seksualna w pigułce”, którą Krajowe Centrum ds. AIDS objęło
patronatem. Organizatorami byli: Studenckie Koło Naukowe Zdrowia Publicznego, sekcja Promocji
str. 30
Zdrowia oraz Zakład Zdrowia Publicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego i Zakład
Seksuologii Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Konferencja była okazją
do zapoznania przyszłych specjalistów zdrowia publicznego z wachlarzem zagadnień związanych
z profilaktyką HIV/AIDS oraz kampanią skierowaną do środowisk medycznych; Centrum
prowadziło jeden z warsztatów.
W Krakowie odbył się VIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS połączony
z walnym zgromadzeniem członków, w czasie którego Krajowe Centrum ds. AIDS zaprezentowało
stan realizacji aktualnego programu polityki zdrowotnej Ministra Zdrowia pn. Leczenie
antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce oraz działanie zmodernizowanej
w ramach ww. programu bazy monitorującej gospodarkę lekową.
Centrum było obecne na VIII Ogólnopolskiej Konferencji Edukacyjnej pn. „Andrzejki
Dermatologiczne”, skierowanej do lekarzy dermatologów, gdzie prowadziło stoisko
z materiałami dotyczącymi HIV/AIDS, przydatnymi w praktyce lekarskiej. Lekarze tej specjalności,
jako pierwsi, zapoznali się z nową broszurą wydaną przez Centrum, pt. „Choroby przenoszone
drogą płciową”. Mieli również do dyspozycji materiały z kampanii informacyjnej dla środowisk
medycznych: „Znam rekomendacje Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS. Zalecam test
na HIV” oraz „Jeden test. Dwa życia” oraz wiele innych. W czasie Konferencji Dyrektor Krajowego
Centrum ds. AIDS miała wykład poświęcony nowym wyzwaniom, jakie stoją przed środowiskiem
medycznym w dziedzinie HIV/AIDS i zakażeń przenoszonych drogą płciową w kontekście sytuacji
epidemiologicznej za wschodnią granicą Polski.
Z okazji Światowego Dnia AIDS Krajowe Centrum ds. AIDS, wraz z Polską Fundacją Pomocy
Humanitarnej „Res Humanae” współorganizowało XXI Konferencję „Człowiek żyjący z HIV
w rodzinie i społeczeństwie”. W corocznych konferencjach biorą udział osoby zainteresowane
problematyką HIV/AIDS, reprezentujące różne dziedziny, praktycy i teoretycy, osoby żyjące
z HIV, lekarze, przedstawiciele instytucji centralnych i samorządowych, reprezentanci organizacji
pozarządowych, dziennikarze.
Krajowe Centrum ds. AIDS wspierało działania lokalnych instytucji realizujących Krajowy Program
Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS.
Dyrektor Centrum miała wykład w czasie konferencji pt. „HIV? To mnie nie dotyczy! Jak dotrzeć
do młodzieży z przekazem na temat HIV i AIDS”, która odbyła się w Poznaniu. Zorganizował ją
Urząd Miasta Poznania we współpracy z Wielkopolskim Urzędem Wojewódzkim w Poznaniu,
Urzędem Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego oraz Simontonowskim Instytutem
Zdrowia.
Przedstawiciel Centrum brał czynny udział w spotkaniu realizatorów Krajowego Programu
pt. „Współczesne trendy w przeciwdziałaniu narkomanii i zapobieganiu zakażeniom HIV”
organizowanym przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Lublinie.
Krajowe Centrum ds. AIDS angażowało się również w działania z zakresu profilaktyki HIV/AIDS
skierowane do ogółu społeczeństwa na imprezach plenerowych, których organizatorzy uwzględnili
w programie edukację prozdrowotną.
Na terenie Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie Europejskie Stowarzyszenie
Aktywności Ruchowej 50+ (ESPAR 50+) i Forum Zdrowia działające przy Wojewodzie
Mazowieckim zorganizowały piknik rekreacyjny Seniorada. Krajowe Centrum ds. AIDS na swoim
stoisku oferowało materiały dotyczące profilaktyki HIV/AIDS i innych zakażeń przenoszonych
drogą płciową.
Mazowiecki Urząd Wojewódzki oraz Stadion Narodowy w Warszawie zaprosiły mieszkańców
Warszawy i Mazowsza na błonia Stadionu Narodowego do wzięcia udziału w Pikniku rodzinnym
str. 31
„Bezpieczne wakacje”. Atrakcje przygotowało ponad 20 instytucji w ramach rządowego programu
„Razem Bezpieczniej”. Przedstawiciele Krajowego Centrum ds. AIDS edukowali rodziców oraz
młodsze pokolenie jak uniknąć zakażenia HIV, zwłaszcza w czasie wakacyjnych wyjazdów,
w jakich sytuacjach należy wykonać test na HIV oraz rozdawali materiały dotyczące zapobiegania
HIV/AIDS dla różnych grup wiekowych.
Krajowe Centrum ds. AIDS zostało zaproszone również do zorganizowania punktu informacji
o HIV/AIDS w czasie Targów Zdrowego Życia – Senior 2014 w Płocku. Zgodnie z programem
Targów, przygotowano materiały zarówno dla osób 50+, jak i dla dzieci oraz młodzieży
odwiedzających wspólnie z seniorami tę imprezę.
Krajowe Centrum ds. AIDS wzięło też udział w debacie nt. "Profilaktyki uzależnień wśród
młodzieży”, która odbyła się w Parlamencie RP na zakończenie sesji Wyjazdowej XV
Jubileuszowej Edycji Powiatowej Młodzieżowej Szkoły Liderów - Młodzieżowych Animatorów
Programów Profilaktycznych z Mikołowa.
Telefon Zaufania AIDS
Telefon Zaufania AIDS jest profilaktycznym programem ogólnopolskim, adresowanym do ogółu
społeczeństwa. Program jest ukierunkowany na populację generalną, adresowany jest
do wszystkich osób zainteresowanych problematyką HIV/AIDS, ze szczególnym uwzględnieniem
osób podejmujących zachowania ryzykowne, sprzyjające zakażeniu wirusem. Z Telefonu Zaufania
AIDS korzystają również osoby żyjące z HIV i ich bliscy. Odbiorcą jest indywidualny rozmówca,
który poprzez poradę może poszerzyć swoją wiedzę, obniżyć poziom lęku, lepiej zadbać o własne
bezpieczeństwo, otrzymać aktualną informację medyczną lub adres punktu testowania.
Od 2010 r. działa infolinia, która umożliwiła połączenia osobom z terenu całego kraju. Koszt
połączenia wynosi jeden impuls, niezależnie od czasu rozmowy i miejsca zamieszkania. Dyżurni
odbierali połączenia przychodzące na stały numer 22 692 82 26 Telefonu Zaufania oraz na numer
infolinii 801 888 448.
Rok 2014 jest piątym rokiem, w którym z powodu ograniczenia dofinansowania programu,
telefon zaufania był czynny w ograniczonym zakresie godzinowym. Po raz pierwszy od kilkunastu
lat, w 2014 roku program Telefonu Zaufania realizowany był w innym systemie niż całodobowy.
Od stycznia do grudnia 2014 rok dyżury były prowadzone od poniedziałku do piątku w godzinach
9.00-21.00. Od 21 listopada do 22 grudnia dodatkowo pełniono dyżury w soboty i niedziele
w tych samych godzinach.
Ogólna liczba połączeń w trakcie dyżurów wyniosła 8 394. Dyżurni telefonu zaufania udzielili
11 199 porad z zakresu problematyki HIV/AIDS. Najliczniejszą grupą wiekową korzystającą
z usług telefonu była grupa w wieku 20-39 lat. Mężczyźni ponad 3 razy częściej korzystali
z porad w telefonie niż kobiety. W 2014 roku największą grupę ponad 26% stanowili rozmówcy
określani jako „adisfobicy”, czyli tacy którzy dzwonią wielokrotnie, doszukując się ryzyka
zakażenia HIV w sytuacjach, które nie są określane jako ryzykowne. Pytania rozmówców
najczęściej dotyczyły testowania i szacowania ryzyka zakażenia HIV w różnych sytuacjach,
w przeważającej liczbie ryzyko było związane z kontaktami seksualnymi. Dodatkowo w ramach
pracy społecznej w wymiarze 40 godzin rocznie dyżurował lekarz specjalista.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
str. 32
Poradnia internetowa
W 2014 roku Poradnia internetowa HIV/AIDS, jako działalność informacyjno-edukacyjna po raz
czwarty była realizowana bezpośrednio przez Krajowe Centrum ds. AIDS. Wejście na stronę
poradni możliwe jest ze strony Krajowego Centrum ds. AIDS – www.aids.gov.pl, zakładka
„poradnia internetowa”. Można także napisać maila bezpośrednio na adres poradni:
[email protected].
Korzystający ze strony poradni mogą znaleźć informacje o drogach zakażenia HIV, podstawowe
informacje o HIV/AIDS, informacje na temat testów i testowania, a także odpowiedzi
na najczęściej zadawane pytania. Mają również możliwość zadania pytań korzystając
bezpośrednio z formularza znajdującego się na stronie. Pytający może wybrać, czy chce
korespondować z konsultantem, lekarzem czy prawnikiem. Jeżeli chce może także podać swój
wiek, województwo zamieszkania i płeć. Dzięki temu w zależności od pytania łatwiej jest
skonstruować odpowiedź uwzględniającą indywidualne potrzeby odbiorcy.
Specjaliści zatrudnieni w poradni odpowiadają codziennie (także w święta i dni wolne) na adres
podany przez pytającego. Taka forma przekazywania informacji o HIV/AIDS okazała się bardzo
korzystna dla osób, które nie są jeszcze gotowe do bezpośredniej rozmowy ze specjalistą.
Korzystanie z poczty e-mailowej cieszyło się dużym zainteresowaniem. Klientami internetowej
poradni były osoby mające potrzebę uzyskania informacji na temat ryzyka zakażenia HIV, jak
również oczekujące jednoznacznych odpowiedzi dotyczących HIV - w związku z natłokiem
informacji nieprawdziwych i nierzetelnych pojawiających się w sieci internetowej.
W czasie działalności poradni w 2014 r. udzielono 3 308 porad. Konsultanci odpowiedzieli
na 2733 zapytania, lekarz – 531, a prawnik – 44.
str. 33
Wykres 5. Klienci Poradni internetowej – wg wieku.
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
Najczęściej maile przysyłały osoby w przedziale wiekowym 20-29 lat i częściej mężczyźni niż
kobiety.
Wykres 6. Klienci Poradni internetowej – wg płci.
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
Wyodrębniono grupy tematyczne najczęściej pojawiające się w poradnictwie:
o Ogólne informacje o HIV/AIDS;
o Gdzie można wykonać test i kiedy;
o Interpretacja wyników (dowodzi to, iż wiele placówek wydaje wyniki bez omówienia
i wyjaśnienia znaczenia, a także wykonuje badania w czasie okienka serologicznego);
o Objawy zakażenia;
o Szacowanie ryzyka zakażenia;
o Zakażenie HIV w codziennych sytuacjach;
o Pytania dot. leczenia ARV i działania poszczególnych leków;
str. 34
o Wsparcie osób, które dowiedziały się o swoim zakażeniu;
o Informacje dla partnerów osób zakażonych HIV.
Jedne z częstszych pytań o szacowanie ryzyka zakażenia HIV dotyczyły wizyt u fryzjera
i kosmetyczki. Wciąż pokutuje silne przekonanie, ze HIV można zakazić się właśnie w tych
miejscach. Często też zakażenia HIV obawiali się mężczyźni w wyniku kontaktów z osobami
świadczącymi usługi seksualne (nawet jeżeli stosowane były prezerwatywy). Zgłaszają się także
pracownicy ochrony zdrowia, którzy nie znają dróg zakażenia HIV i nie mają informacji na temat
procedury PEP.
Dużo pytań dotyczy sytuacji nie niosących ryzyka zakażenia HIV, a wywołujących silny niepokój –
dotykanie zabrudzonych powierzchni w przestrzeni publicznej (klamek, poręczy, spłuczek),
używanie wspólnych przedmiotów, pomadek do ust, ubrań, picie z jednej szklanki. Często także
z usług poradni korzystają osoby z wyraźną aidsfobią.
Dodatkowe materiały wydane w celu promowania adresu strony internetowej
www.aids.gov.pl i logo kampanii: „Znam rekomendacje PTN AIDS. Zalecam test na
HIV”
W celu zwiększenia dostępności do informacji dotyczących HIV/AIDS przekazywanych przez
Krajowe Centrum ds. AIDS drogą internetową w 2014 roku zostały wykonane elementy kampanii
promujące logo i przekaz kampanii oraz adres strony www.aids.gov.pl.
Wybór nośników informacji (np.: kalendarzy, notesów, długopisów, nośników elektronicznych
(pamięć USB) promujących adres strony internetowej www.aids.gov.pl z wgranymi
elektronicznymi wersjami dwóch broszur: „Zakażenia przenoszone drogą płciową, czyli jak dbać
o zdrowie” oraz „Choroby przenoszone drogą płciową”, systemu wystawienniczego, służącego
zaaranżowaniu stoiska podczas różnego rodzaju konferencji i spotkań) został podyktowany
koniecznością szerszego rozpropagowania adresu internetowego strony Krajowego Centrum
ds. AIDS oraz adresu platformy e-learningowej, przede wszystkim wśród środowisk medycznych.
Strony te oferują odwiedzającym przede wszystkim aktualne i rzetelne informacje o HIV i AIDS.
Liczba nierzetelnych bądź sensacyjnych artykułów i publikacji internetowych traktujących
o wirusie wciąż rośnie. W związku z powyższym strona Krajowego Centrum ds. AIDS pozostaje
jedną z nielicznych stron www, gdzie można znaleźć wyłącznie sprawdzone informacje.
Zwiększenie rozpoznawalności adresu strony internetowej wpłynie również na skuteczność
dotarcia do szerszego grona odbiorców z przedsięwzięciami z dziedziny profilaktyki.
Drobne formy wydawnicze wspierają również inicjatywy kierowane do różnych grup odbiorców
i stanowią nagrody w konkursach kierowanych do młodzieży.
Mobilny Informator o HIV/AIDS
Aplikacja „Mobilny Informator o HIV/AIDS" została opracowana przez Krajowe Centrum
ds. AIDS oraz firmę NETOX, która zajmuje się tworzeniem produktów mobilnych na urządzenia
mobilne.
Aplikacja zawiera podstawowe informacje na temat, m.in.: dróg zakażenia HIV, zachowań
ryzykownych, zmniejszania ryzyka zakażenia i testowania w kierunku HIV (także odesłanie
do adresów i godzin otwarcia punktów konsultacyjno-diagnostycznych, które regularnie są
uaktualniane na stronie www.aids.gov.pl). Aplikacja pozwala szybko i dyskretnie uzyskać rzetelną
informację.
Aby zainstalować aplikację w swoim telefonie komórkowym należy wejść do sklepów
internetowych Google Play (dawniej Android Market) lub iTunes AppStore i w polu wyszukiwania
str. 35
wpisać: Mobilny Informator o HIV/AIDS, a następnie postępować według instrukcji systemowych.
„Mobilny Informator o HIV i AIDS” można także pobrać skanując właściwy fotokod:
lub otwierając stronę KC ds. AIDS (http://www.aids.gov.pl/hiv_aids/573/) na swoim
smartfonie/tablecie i wybierając jedną z zamieszczonych plakietek prowadzących do sklepu
odpowiedniego dla danego urządzenia. Za transfer danych operator może pobrać opłatę, zgodnie
z cennikiem usług.
Kontra – Biuletyn Krajowego Centrum ds. AIDS
Kwartalnik ukazuje się od 2000 r. W 2014 r., podobnie jak w latach ubiegłych, ukazały się cztery
numery biuletynu Kontra (1/59, 2/60, 3/61, 4/62). Biuletyn wydawany był w wersji
elektronicznej. Od roku 2014 zrezygnowano z tłumaczenia wybranego artykułu na język angielski
i rosyjski.
Do każdego numeru dołączana była wkładka Aspekty, w całości poświęcona określonej tematyce.
Zagadnienia poruszone w Aspektach w 2014 r. obejmowały tematykę HIV (i/lub STI)
w kontekście macierzyństwa i dzieci, bezpieczeństwa krwi oraz najnowszej kampanii „Jeden test.
Dwa życia™”, a także międzynarodowego dokumentu i planu działań na przyszłe lata „Action
Plan”.
Tematyka poruszana w 2014 r. obejmowała m.in.:
 artykuły dotyczące wybranych projektów i kampanii dotyczących HIV i AIDS,
 wydarzeń i spotkań nt. HIV/AIDS,
 problematykę zakażeń przenoszonych drogą płciową,
 raporty i opracowania merytoryczne, np. dotyczące epidemiologii na świecie czy zakażeń
w populacji powyżej 50 r.ż.,
 różne aspekty związane ze zdrowiem, HIV i profilaktyką.
Każdy numer zawiera również kwartalną analizę najważniejszych informacji prasowych z zakresu
HIV/AIDS.
Kontra zawiera ponadto bieżące informacje o ważnych wydarzeniach w zakresie HIV/AIDS
w Polsce i na świecie. W związku z tym zamieszczono np. artykuł poświęcony XXI konferencji
„Człowiek żyjący z HIV w rodzinie i społeczeństwie”, przedstawiono też relację z ogólnopolskiego
spotkania dla osób żyjących z HIV/AIDS i ich bliskich.
str. 36
Kontra jest dystrybuowana według – aktualizowanej na bieżąco – listy mailingowej zawierającej
adresy instytucji, organizacji i osób fizycznych zajmujących się problematyką HIV i AIDS. Kontrę
w formacie PDF można w każdej chwili pobrać ze strony internetowej www.aids.gov.pl.
e-Kontra – newsletter Krajowego Centrum ds. AIDS
Celem e-Kontry jest szybkie dotarcie z konkretnymi informacjami do szerokiego grona odbiorców:
dziennikarzy, lekarzy, nauczycieli, osób profesjonalnie zajmujących się problematyką HIV/AIDS
oraz wszystkich zainteresowanych otrzymywaniem tego typu wiadomości.
W zależności od potrzeby – najczęściej kilka razy w miesiącu – przekazywane są tą drogą bieżące
informacje z zakresu HIV i AIDS, będące uzupełnieniem wiadomości zamieszczonych w biuletynie
Kontra. Są to informacje o nadchodzących wydarzeniach, np. Światowym Dniu AIDS, Dniu
Pamięci o Zmarłych na AIDS, konferencjach, szkoleniach i programach poświęconych tematyce
HIV/AIDS, działalności Krajowego Centrum ds. AIDS i organizacji pozarządowych, a także
informacje na temat danych epidemiologicznych w Polsce i na świecie. Redakcja e-Kontry śledzi
również najważniejsze wydarzenia dotyczące kwestii HIV/AIDS na arenie międzynarodowej.
e-Kontra rozsyłana jest pocztą elektroniczną do osób, których adresy znajdują się w bazie danych
Krajowego Centrum ds. AIDS.
Newsletter jest dostępny pod adresem: ekontra.aids.gov.pl. Na stronie internetowej biuletynu
dostępne jest również archiwum zawierające wszystkie dotychczasowe publikacje.
PROMOWANIE TESTOWANIA W KIERUNKU ZAKAŻENIA HIV
Zgodnie z przyjętym w dniu 3 kwietnia 2012 r. przez Radę Ministrów Harmonogramem realizacji
Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS opracowanym na lata
2012–2016 wśród działań w zakresie HIV/AIDS są między innymi zagadnienia dotyczące
usprawnienia opieki nad kobietami w wieku prokreacyjnym i w ciąży oraz zapobiegania
zakażeniom wertykalnym.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 r. w sprawie standardów postępowania
medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej
sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz
opieki nad noworodkiem (Dz. U. z 2012 r., poz. 1100) określa poszczególne elementy opieki
medycznej sprawowanej w zakładach opieki zdrowotnej, mającej na celu uzyskanie dobrego
stanu zdrowia matki i dziecka.
Na podstawie ww. rozporządzenia lekarz ma obowiązek zaproponować pacjentce w ciąży badanie
w kierunku HIV, które powinno zostać wykonane do 10. tygodnia ciąży oraz pomiędzy 33. a 37.
tygodniem ciąży. To badanie pozwala wcześnie wykryć zakażenie HIV u możliwie jak największej
liczby kobiet w ciąży oraz wprowadzić niezbędną terapię. Podjęcie działań ukierunkowanych na
profilaktykę zakażeń wertykalnych jest niezwykle ważne. Również Rekomendacje grupy
ekspertów powołanych przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne w zakresie perinatalnej
transmisji HIV zalecają, aby wszystkim kobietom ciężarnym proponować badanie w kierunku HIV
podczas pierwszej wizyty u lekarza położnika-ginekologa.
W związku z powyższym, Krajowe Centrum ds. AIDS zwróciło się z prośbą do Ministerstwa
Zdrowia o wystąpienie do Urzędów Wojewódzkich z propozycją zaplanowania i przeprowadzenia
kontroli, zgodnie z uprawnieniami, podmiotów wykonujących działalność leczniczą w zakresie
realizacji przepisów ww. rozporządzenia. W wyniku działania Krajowego Centrum ds. AIDS
i Ministerstwa Zdrowia część urzędów rozważa takie kontrole bądź je prowadzi.
str. 37
Również w siedzibie Centrum miało miejsce kolejne spotkanie w
sprawie testowania
w kierunku HIV kobiet w ciąży i noworodków (w dniu 12.03.2014 r.) Uczestniczyli w nim m.in.
Krajowy Konsultant w dziedzinie neonatologii, Krajowy Konsultant w dziedzinie położnictwa
i ginekologii, Krajowy Konsultant w dziedzinie chorób zakaźnych, W-ce Prezes Polskiego
Towarzystwa Naukowego AIDS, Krajowy Konsultant w dziedzinie perinatologii, przedstawiciele
Ministerstwa Zdrowia oraz Krajowego Centrum ds. AIDS.
Omawiane zagadnienia dotyczyły m.in.:
1. Podsumowania działań Krajowego Centrum ds. AIDS mających na celu edukację lekarzy
w zakresie HIV/AIDS oraz upowszechnienie wśród lekarzy ginekologów oferowania badań
diagnostycznych w kierunku HIV/AIDS swoim pacjentkom planującym ciążę lub będącym
w ciąży (kampania dla środowisk medycznych, inserty w prasie branżowej, sesja, okrągły
stół i materiały dotyczące HIV/AIDS na konferencji dla lekarzy rodzinnych).
2. Przedstawienia danych dotyczących testowania kobiet w ciąży po wejściu w życie
rozporządzenia Ministra Zdrowia, w którym określony został zalecany zakres badań
diagnostycznych i konsultacji medycznych, wykonywanych u kobiet w okresie ciąży:
 Wg NFZ przetestowano 60131 ciężarnych, nie ma jednak informacji ile wykryto zakażeń HIV.
 2138 (9%) kobiet przetestowano anonimowo w punktach konsultacyjno-diagnostycznych
(PKD), wykryto tam 3 zakażenia HIV.
 W Instytucie Matki i Dziecka 60% kobiet zgłaszających się do porodu miało w ciąży
wykonany test na HIV.
3. Informacji Krajowego Konsultanta w dziedzinie neonatologii o przyjęciu standardu
postępowania (testowanie w kierunku HIV) w przypadku noworodków z małą wagą
urodzeniową i wcześniaków urodzonych przez matki, które nie wykonały w ciąży testu.
4. Problemu wyrażenia zgody przez pacjenta na wykonanie testu na HIV po przyjęciu
do szpitala.
Zaproponowano następujące kierunki postępowania:
1. Spowodowanie, aby na wszystkich konferencjach dla lekarzy obecny był temat HIV/AIDS,
szczególnie testowanie w kierunku HIV;
2. Rozważenie połączenia testowania w kierunku HIV z prowadzonymi badaniami
przesiewowymi u kobiet (cytologia, mammografia);
3. Prowadzenie działań uświadamiających lekarzom, że oferowanie przez nich kobietom
w ciąży testu na HIV nie jest zaleceniem, lecz obowiązkiem.
4. Wprowadzenie przez NFZ restrykcji dla lekarzy, którzy nie zlecają testowania na HIV.
5. Spowodowanie, aby wszystkie oddziały położnicze (427) zostały wyposażone (miały dostęp)
w szybkie testy na HIV;
6. W związku z dołączeniem testowania na HIV do koszyka świadczeń gwarantowanych
w zakresie opieki nad kobietą w ciąży, spowodowanie aby pacjentki nie były obarczane
kosztem wykonania takiego testu;
7. Przygotowanie ulotki dla lekarzy ginekologów z informacją co zrobić, gdy wynik testu
przesiewowego na HIV u kobiety w ciąży jest dodatni;
8. Opracowanie i wdrożenie centralnego programu testowania kobiet w ciąży.
Krajowe Centrum ds. AIDS zadeklarowało swój udział w działaniach mających na celu
ograniczanie zakażeń HIV u noworodków.
str. 38
4. II OBSZAR TEMATYCZNY:
ZAPOBIEGANIE ZAKAŻENIOM HIV
WŚRÓD OSÓB O ZWIĘKSZONYM POZIOMIE ZACHOWAŃ
RYZYKOWNYCH
Cel ogólny
1. Ograniczenie rozprzestrzeniania się zakażeń HIV
Cel szczegółowy
a) wzrost poziomu wiedzy na temat HIV/AIDS w celu zmniejszenia poziomu zachowań
ryzykownych
Cel ogólny
2. Rozbudowa sieci punktów konsultacyjno-diagnostycznych wykonujących anonimowe
i bezpłatne testy w kierunku HIV połączone z poradnictwem okołotestowym
Cel szczegółowy
a) poprawa jakości i dostępności do diagnostyki zakażeń HIV dla osób narażonych
na zakażenie HIV
b) usprawnienie zbierania danych epidemiologicznych o drogach szerzenia się zakażeń HIV,
zachowaniach ryzykownych
Cel ogólny
3. Zapewnienie odpowiedniego dostępu do informacji, edukacji i usług w zakresie
profilaktyki HIV/AIDS
Cel szczegółowy
a) poszerzenie oferty informacyjnej i edukacyjnej dostosowanej do potrzeb indywidualnego
odbiorcy
b) wspieranie działań z zakresu redukcji szkód zdrowotnych
str. 39
PUNKTY KONSULTACYJNO-DIAGNOSTYCZNE (PKD)
W 2014 roku Krajowe Centrum ds. AIDS na działalność 31 punktów konsultacyjno –
diagnostycznych (PKD) wykonujących anonimowo i bezpłatnie badania w kierunku HIV,
połączone z poradnictwem okołotestowym, zawarło 25 umów. Realizatorzy tych zadań wyłonieni
zostali w drodze otwartego konkursu ofert (zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 r.
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 1118). Dodatkowo
6 umów obejmowało promocję punktów konsultacyjno - diagnostycznych oraz finansowanie
i zaopatrzenie przez Krajowe Centrum ds. AIDS tych punktów w testy przesiewowe wykrywające
zakażenie HIV oraz w testy potwierdzenia (PKD finansowane były głównie ze środków
samorządowych). Punkty te zobowiązane były do działania zgodnie ze standardami Centrum.
Sieć punktów anonimowego i bezpłatnego testowania w kierunku zakażenia HIV, tworzona
od wielu lat, objęła swoim zasięgiem wszystkie województwa.
Rysunek 1. Punkty konsultacyjno-diagnostyczne na mapie Polski
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
str. 40
Tabela 1. Wykaz punktów konsultacyjno-diagnostycznych (PKD)
NAZWA ORGANIZACJI
NAZWA ZADANIA
Polskie Towarzystwo Oświaty
Zdrowotnej
oddział terenowy w Olsztynie
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Olsztynie
Stowarzyszenie Wolontariuszy
DA DU
Szczecin
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Szczecinie
Polskie Towarzystwo Oświaty
Zdrowotnej, Oddział Terenowy
w Gorzowie Wielkopolskim
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Gorzowie
Wielkopolskim
Polskie Towarzystwo Oświaty
Zdrowotnej
Oddział Terenowy w Słupsku
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Słupsku
Stowarzyszenie Wolontariuszy
„Razem”
Toruń
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Toruniu
Towarzystwo Rozwoju Rodziny Oddział
w Zielonej Górze
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Zielonej Górze
Towarzystwo Rozwoju Rodziny Oddział
w Opolu
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Opolu
Polskie Towarzystwo Zapobiegania
Narkomanii
Oddział w Koszalinie
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Koszalinie
Stowarzyszenie Na Rzecz Osób
Wykluczonych I Zagrożonych
Wykluczeniem Społecznym „Podwale
Siedem”
Wrocław
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście we Wrocławiu
Stowarzyszenie
„Nadzieja Rodzinie”
Kielce
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Krakowie
Stowarzyszenie
„Nadzieja Rodzinie”
Kielce
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Kielcach
Katolickie Stowarzyszenie Pomocy
Osobom Potrzebującym
„AGAPE”
Lublin
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Lublinie
LICZBA
KLIENTÓW
700
1133
521
604
477
407
579
289
3456
1454
690
544
str. 41
Towarzystwo Rozwoju Inicjatyw
Społecznych UNISON Wrocław
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne testowanie w kierunku HIV
połączone z poradnictwem przed i po teście we
Wrocławiu
Stowarzyszenie Faros
Białystok
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Białymstoku
Stowarzyszenie MONAR
Warszawa
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Częstochowie
Górnośląskie Stowarzyszenie
„Wspólnota”
Chorzów
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Chorzowie
Stowarzyszenie Honorowych Dawców
Krwi w Ełku
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Ełku
Społeczny Komitet ds. AIDS
Warszawa
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Warszawie
Stowarzyszenie Pomocy Osobom
Zakażonym Wirusami
Hepatrotropowymi HEPA-HELP
Łódź
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Łodzi
Stowarzyszenie Na Rzecz Osób
Wykluczonych I Zagrożonych
Wykluczeniem Społecznym „Podwale
Siedem”
Wrocław
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Wałbrzychu
Fundacja Edukacji Społecznej
Warszawa
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Warszawie
Fundacja
Pomorski Dom Nadziei
Gdańsk
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Gdańsku
Stowarzyszenie Pomost
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny prowadzący
anonimowe i bezpłatne
testowanie w kierunku HIV połączone z
poradnictwem przed i po teście w Rzeszowie
Punkt Konsultacyjno – Diagnostyczny wykonujący
badania w kierunku HIV anonimowo i bezpłatnie
połączone z poradnictwem przed i po teście
w Poznaniu
Fundacja
Simontonowski Instytut Zdrowia
Lublin
Stowarzyszenie Wolontariuszy RAZEM
Toruń
Punkt Konsultacyjno – Diagnostyczny wykonujący
badania w kierunku HIV anonimowo i bezpłatnie
połączone z poradnictwem przed i po teście
w Bydgoszczy
724
923
455
1360
310
4790
702
236
4051
1329
937
1473
454
str. 42
Polskie Towarzystwo Oświaty
Zdrowotnej
Jelenia Góra
Punkt Konsultacyjno – Diagnostyczny wykonujący
badania w kierunku HIV anonimowo i bezpłatnie
połączone z poradnictwem przed i po teście
w Jeleniej Górze – umowa promocyjna*
Stowarzyszenie Profilaktyki i
Profesjonalnej Pomocy Osobom
Uzależnionym SUBSIDIUM
Zgorzelec
Punkt Konsultacyjno – Diagnostyczny wykonujący
badania w kierunku HIV anonimowo i bezpłatnie
połączone z poradnictwem przed i po teście
w Zgorzelcu – umowa promocyjna*
Zjednoczenie Na Rzecz Żyjących z
HIV/AIDS „Pozytywni w Teczy”
Warszawa
Punkt Konsultacyjno – Diagnostyczny wykonujący
badania w kierunku HIV anonimowo i bezpłatnie
połączone z poradnictwem przed i po teście
w Warszawie (Jagiellońska) – umowa promocyjna*
Fundacja Edukacji Społecznej
Warszawa
Punkt Konsultacyjno – Diagnostyczny wykonujący
badania w kierunku HIV anonimowo i bezpłatnie
połączone z poradnictwem przed i po teście
w Warszawie (Żelazna) – umowa promocyjna*
Społeczny Komitet ds. AIDS
Warszawa
Stowarzyszenie „Nadzieja Rodzinie”
Kielce
Punkt Konsultacyjno – Diagnostyczny wykonujący
badania w kierunku HIV anonimowo i bezpłatnie
połączone z poradnictwem przed i po teście
w Płocku – umowa promocyjna*
Punkt Konsultacyjno – Diagnostyczny wykonujący
badania w kierunku HIV anonimowo i bezpłatnie
połączone z poradnictwem przed i po teście
w Tarnowie – umowa promocyjna*
1128
71
742
1255
274
129
32 197
* PKD finansowane ze środków samorządowych, z którymi Centrum podpisało umowy na promocję
i zaopatrzenie w testy przesiewowe i potwierdzenia.
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
Podstawowym zadaniem realizowanym w PKD jest wykonywanie bezpłatnie i anonimowo testów
na obecność HIV. Zgodnie z przyjętymi standardami międzynarodowymi prowadzone jest
poradnictwo okołotestowe, podczas którego udzielane są porady w zakresie bezpieczniejszych
zachowań seksualnych i inne wynikające z sytuacji pacjenta. Dzięki poradnictwu możliwe jest
uzyskanie niezbędnych informacji dotyczących statusu serologicznego, a także adresów instytucji
i organizacji zajmujących się medyczną i socjalną pomocą osobom zakażonym. Informacje
gromadzone w punktach anonimowego testowania pozwalają uzyskać dane statystyczne
i epidemiologiczne, dotyczące m.in. dróg zakażenia oraz trendów ryzykownych zachowań.
Pozwala to na podejmowanie działań profilaktycznych i właściwą alokację środków na tę
działalność.
Każdy test poprzedzany jest rozmową z doradcą. Podczas rozmowy szacuje się ryzyko zakażenia
HIV i innych chorób przenoszonych drogą płciową w odniesieniu do indywidualnych zachowań
klienta. Jeżeli wynik testu okazuje się ujemny, doradca przypomina, jakich sytuacji należy unikać,
aby w przyszłości nie zakazić się wirusem. Natomiast jeśli wynik jest dodatni, doradca rozmawia
o możliwościach leczenia i pomocy.
str. 43
Wykres 7.Liczba klientów punktów konsultacyjno-diagnostycznych w latach 2001-2014
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
Od 1 stycznia do 31 grudnia 2014 roku badania w punktach wykonało 31 047 osób. Zakażenie
wykryto u 378 osób. Dodatkowo zostało przyjętych 1150 osób, które z różnych powodów nie
zostały skierowane na test, a otrzymały jedynie informację i poradę. 16% testów przesiewowych
dodatnich nie zostało potwierdzonych w testach potwierdzenia otrzymując wynik ujemny, 4%
wyników przesiewowych skierowanych było do dalszej diagnostyki z wynikami wątpliwymi
w testach potwierdzenia. Liczba kobiet ciężarnych stanowiła 8% wszystkich osób w PKD.
Tabela 2. Liczba klientów punktów konsultacyjno-diagnostycznych wg kwartałów
MIESIĄC
TESTY
UJEMNE
TESTY
DODATNIE
WYKONANE
TESTY
PORADY
BEZ TESTU
Styczeń
2815
26
2841
64
Luty
2615
25
2640
Marzec
2929
41
8359
Kwiecień
Maj
NP WB
CIĘŻARNE
OGÓŁEM
6
291
2905
140
3
285
2780
2970
72
9
299
3042
92
8451
276
18
875
8727
2610
52
2662
76
5
244
2738
2393
28
2421
67
8
192
2488
str. 44
Czerwiec
2271
24
2295
80
3
193
2375
7274
104
7378
223
16
629
7601
Lipiec
2656
33
2689
102
11
240
2791
Sierpień
2237
39
2276
84
5
220
2360
Wrzesień
2309
20
2329
106
8
169
2435
7202
92
7294
292
24
629
7586
Październik
2490
33
2523
90
6
187
2613
Listopad
2737
26
2763
166
7
176
2929
Grudzień
2607
31
2638
103
3
160
2741
7834
90
7924
359
16
523
8283
30669
378
31047
1150
74
2656
32197
Razem
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
Testy potwierdzenia dla punktów konsultacyjno – diagnostycznych wykonywano
w Wielospecjalistycznej Przychodni Lekarskiej Fundacji Akademii Medycznej we Wrocławiu oraz
w laboratorium Wojewódzkiego Szpitala Zakaźnego, Centralne Laboratorium Analityczne
w Warszawie.
Najczęściej zakażenia HIV (51%) wykrywano wśród osób będących w przedziale wiekowym 20-29
lat. Drugą najliczniejszą grupę wiekową (32%) stanowiły osoby w przedziale 30-39 lat.
Wykres 8. Dane z punktów konsultacyjno-diagnostycznych – wg wieku.
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
str. 45
Ponad połowa (56%) wszystkich klientów punktów konsultacyjno – diagnostycznych to
mężczyźni, kobiety stanowiły 44%. Natomiast wśród osób u których wykryto zakażenie HIV
zdecydowanie dominują mężczyźni (91%).
Wykres 9. Dane z punktów konsultacyjno-diagnostycznych – wg płci.
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
Najczęściej zakażenia HIV wykrywano wśród osób podejmujących ryzykowne kontakty seksualne;
kontakty heteroseksualne stanowiły 26% przypadków, kontakty homoseksualne – 54%.
Wykres 10. Dane z punktów konsultacyjno-diagnostycznych – wg prawdopodobnych dróg zakażenia
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
str. 46
ANALIZA ANKIET Z PUNKTÓW KONSULTACYJNO – DIAGNOSTYCZNYCH
W 2014 roku zostały przeprowadzone dwa badania. W pierwszym badaniu analizie podlegały
ankiety wypełniane w punktach konsultacyjno – diagnostycznych, zarówno przez doradców, jak
i klientów w 2013 roku, w drugim analizowano bazy danych ze zbiorów wcześniej
przeprowadzanych badań z PKD za lata 2003-2013. Zadanie zrealizowane zostało przez firmę
Ipsos Polska.
Analiza ankiet z punktów konsultacyjno – diagnostycznych z 2013 r.
Badanie w szczególności uwzględniało:
1. charakterystykę społeczno-demograficzną zbadanej populacji, porównanie ze strukturą
demograficzną Polaków według danych GUS, uzupełnionych o dane z badań
na reprezentatywnych próbach ogólnopolskich;
2. szczegółowy opis badanej populacji klientów PKD z uwzględnieniem czynników sprzyjających
zakażeniu, przedstawienie cech charakterystycznych dla osób, które zgłaszają się do PKD;
3. charakterystykę poszczególnych PKD pod względem osób zgłaszających się na badanie;
4. analizę związków między cechami społeczno-demograficznymi a zachowaniami wiążącymi się
z ryzykiem zakażenia HIV;
5. analizę związków zachowań/sytuacji, w których występuje ryzyko zakażenia HIV;
6. pogłębioną analizę dla mężczyzn zgłaszających się do PKD, którzy zadeklarowali kontakty
seksualne z mężczyznami, ze szczególnym uwzględnieniem mężczyzn deklarujących kontakty
seksualne z partnerami HIV+ w kontekście stosowania prezerwatywy, w stosunku
do populacji MSM zgłaszającej się do PKD;
7. pogłębioną analizę dla osób zgłaszających się do PKD, które zadeklarowały przyjmowanie
środków psychoaktywnych drogą iniekcji (IDU);
8. pogłębioną analizę dla osób, które otrzymały wynik dodatni, uwzględniającą
w szczególności:
a) charakterystykę społeczno-demograficzną zakażonych HIV na tle reszty populacji osób, które
zgłaszają się do PKD,
b) analizę związków między cechami społeczno-demograficznymi a zachowaniami wiążącymi się
z ryzykiem zakażenia HIV,
c) analizę związków zachowań/sytuacji, w których występuje ryzyko zakażenia HIV,
d) współwystępowanie innych chorób przenoszonych drogą płciową,
e) populację kobiet zakażonych HIV,
f) populację mężczyzn zakażonych HIV.
Wnioski z przeprowadzonej analizy:
Osoby, które w 2013 roku zgłosiły się do PKD w celu wykonania testu na obecność HIV,
to przede wszystkim osoby mieszkające w miastach, co wynika z lokalizacji PKD.
Zwykle zgłaszają się przede wszystkim osoby młode, głównie w wieku 20-39 lat. Grupa osób
zgłaszająca się do PKD jest średnio młodsza niż ogół populacji Polaków.
Na tle ogólnej populacji Polaków, osoby zgłaszające się do PKD wyróżniają się także pod
względem:
 wykształcenia: połowa osób zgłaszających się do PKD legitymuje się wyższym
wykształceniem;
 stanu cywilnego: osoby zgłaszające się do PKD, częściej niż ogół Polaków, są stanu
wolnego oraz tworzą nieformalne związki, rzadziej natomiast tworzą związki małżeńskie.
str. 47
Odmienność struktury wykształcenia i stanu cywilnego związana jest po części z charakterystyką
wiekową i miejscem zamieszkania osób zgłaszających się do PKD: młodsze grupy wiekowe oraz
osoby mieszkające w miastach są przeciętnie lepiej wykształcone. Ze względu na wiek, wiele
osób mogło nie stworzyć jeszcze związku małżeńskiego, a pozostawać w wolnym związku.
Jednocześnie nadreprezentacja osób z wyższym wykształceniem może świadczyć o tym,
że do PKD zgłaszają się osoby nieco bardziej świadome zagrożenia i możliwości anonimowego
testowania.
Do PKD nieco częściej zgłaszają się mężczyźni niż kobiety. Mężczyźni częściej niż kobiety
deklarują orientację homoseksualną lub biseksualną; kobiety zgłaszające się do PKD
są zwykle heteroseksualne. Jest to związane z faktem, że obecnie więcej jest zakażonych
mężczyzn, wobec czego utrzymywanie kontaktów seksualnych z mężczyznami stanowi większe
zagrożenie dla osób obu płci.
Analiza zachowań osób zgłaszających się do PKD pozwala wyodrębnić potencjalne drogi
zakażenia tych osób. Wśród osób, u których stwierdzono zakażenie HIV, częściej, w porównaniu
do ogółu zgłaszających się do PKD, zaobserwowano:
 większy odsetek kontaktów z mężczyznami (78% zakażonych);
 większy odsetek kontaktów z seropozytywnymi partnerami seksualnymi (21%
zakażonych);
 więcej kontaktów przygodnych (z większą liczbą partnerów);
 częstsze stosowanie narkotyków drogą iniekcji lub wspólnych strzykawek (odpowiednio
10% i 6% zakażonych).
Biorąc pod uwagę częstość występowania poszczególnych ryzykownych zachowań, należy uznać,
że najczęstszą drogą zakażenia są ryzykowne kontakty seksualne z seropozytywnymi
mężczyznami. Zakażenie stwierdza się częściej u mężczyzn, niż u kobiet. Mężczyźni stanowią 86%
osób, u których stwierdzono zakażenie w 2013 roku.
Seropozytywne kobiety i mężczyźni różnią się nieco od siebie. Zakażenie stwierdza się głównie
u słabiej wykształconych, nie pracujących kobiet, w gorszej sytuacji materialnej. W przypadku
mężczyzn, nie zaobserwowano związku z wykształceniem, sytuacją zawodową oraz oceną sytuacji
materialnej a zakażeniem HIV.
Kobiety, u których stwierdzono zakażenie HIV, zwykle utrzymywały kontakty seksualne
z partnerami przeciwnej płci. Wyraźnie częściej deklarowały one kontakty seksualne
z partnerami o pozytywnym statusie serologicznym oraz z partnerami przyjmującymi narkotyki
drogą iniekcji. Miały one nieco więcej partnerów seksualnych, niż ogół kobiet zgłaszających się
do PKD, jednak różnica nie jest wyraźna, co może wskazywać, że część tych kobiet została
zakażona przez swojego stałego partnera. W przypadku kobiet, u których stwierdzono zakażenie
HIV, istotnym czynnikiem (wyraźniejszym, niż wśród mężczyzn), jest też przyjmowanie
narkotyków drogą iniekcji oraz stosowanie wspólnych strzykawek (przede wszystkim przy
dożylnym stosowaniu narkotyków).
Mężczyźni, u których stwierdzono zakażenie, to przede wszystkim osoby utrzymujące kontakty
z innymi mężczyznami. Mężczyźni zakażeni HIV wyraźnie częściej, niż ogół mężczyzn
zgłaszających się do PKD, deklarują kontakty z partnerami mającymi wielu partnerów
seksualnych. Sami też deklarują większą liczbę partnerów seksualnych. Częściej są to kontakty
przygodne, osoby o pozytywnym statusie serologicznym rzadziej mają stałego partnera.
Przyjmowanie narkotyków drogą iniekcji w mniejszym stopniu przekłada się na zakażenie HIV
w przypadku mężczyzn, niż kobiet, choć także stanowi czynnik ryzyka.
str. 48
Z zakażeniem HIV współwystępują inne zakażenia przenoszone drogą płciową (przede wszystkim
kiła i rzeżączka). Zarówno kobiety jak i mężczyźni o statusie seropozytywnym częściej są
zakażone innymi zakażeniami przenoszonymi drogą płciową, choć problem ten w nieco większym
stopniu dotyczy seropozytywnych mężczyzn.
Kontakty seksualne stanowią czynnik ryzyka (niezależnie od płci), ponieważ osoby zgłaszające się
do PKD często nie znają statusu serologicznego swoich partnerów, zwłaszcza tych, których nie
kwalifikują jako stałych. Jednocześnie osoby zgłaszające się do PKD sporadycznie stosują
prezerwatywy podczas stosunków zarówno ze stałymi jak i innymi partnerami. Jedynie 5% osób
mających stałego partnera stosuje prezerwatywy zawsze podczas kontaktów ze stałym partnerem
(w przypadku innych partnerów odsetek ten wynosi 6%). Jednocześnie prawie połowa nie stosuje
prezerwatywy nigdy. Rodzaj kontaktu wpływa w niewielkim stopniu na decyzję o użyciu
prezerwatywy (relatywnie najczęściej zabezpieczane są stosunki analne), jednak w każdym
przypadku dominują osoby, które używają prezerwatywy sporadycznie lub wcale.
Analiza ankiet z punktów konsultacyjno-diagnostycznych – raport porównawczy dla
lat 2003-2013.
Badanie w szczególności uwzględniało:
1. analizę porównawczą pod względem istotnych różnic wśród następujących populacji klientów
PKD:
a) mężczyzn mających seks z mężczyznami (ogół tej populacji i osoby HIV+ w tej grupie),
b) iniekcyjnych użytkowników narkotyków (ogół tej populacji i osoby HIV+ w tej grupie),
c) kobiet (ogół tej populacji i osoby HIV+ w tej grupie),
d) mężczyzn heteroseksualnych (ogół tej populacji i osoby HIV+ w tej grupie),
e) osób biseksualnych (ogół tej populacji i osoby HIV+ w tej grupie).
2. następujące zmienne na przestrzeni lat:
a) wiek i płeć,
b) prawdopodobne drogi zakażenia,
c) rodzaje podejmowanych ryzykownych zachowań (w tym: używanie prezerwatyw, liczba
partnerów seksualnych, stosowanie wspólnego sprzętu do iniekcji itp.),
d) prawdopodobne drogi zakażenia HIV i prewalencję zakażeń HIV w danej populacji,
e) wykonywanie testu w kierunku HIV w przeszłości i częstotliwości wykonywanych badań,
f) występowanie innych zakażeń przenoszonych drogą płciową,
g) inne zagadnienia, które przy analizie porównawczej wykazały znaczące różnice
w podejmowanych zachowaniach i charakterystyce klientów.
Wnioski z przeprowadzonej analizy:
Analiza danych pozwoliła na zidentyfikowanie pewnych stałych cech osób zgłaszających się
na test w kierunku HIV. Niezmiennie do PKD częściej zgłaszają się mężczyźni oraz osoby
mieszkające w miastach (miejsce zamieszkania jest powiązane z lokalizacją PKD). Są to także
osoby młodsze i lepiej wykształcone niż ogół populacji, a także częściej niż ogół Polaków żyjące
w nieformalnych związkach oraz stanu wolnego.
Przez ostatnie 10 lat dokonywały się także pewne zmiany. Mimo tego, że do PKD nadal zgłaszają
się osoby młodsze niż ogół Polaków, możemy zaobserwować stopniowe podnoszenie się wieku
osób, które przychodzą na test w kierunku HIV. W ostatnich latach wzrósł udział osób w wieku
str. 49
30-39 lat, a jednocześnie malał udział osób w najmłodszych (do 19 lat) oraz grupy wiekowej
20-29 lat.
Efektem tej zmiany są też trendy obserwowane przy innych charakterystykach. Poprawiło się
wykształcenie osób zgłaszających się do PKD, w strukturze osób mniej jest także uczniów
i studentów, a więcej osób pracujących. Wskazuje to, że na początku analizowanego okresu
do PKD zgłaszały się osoby kontynuujące naukę, wobec czego nie legitymujące się jeszcze
formalnie średnim lub wyższym wykształceniem. Wraz ze wzrostem wieku osób testujących się
w PKD, zwiększył się także udział osób z wyższym wykształceniem. Ten wzrost powiązany jest
także z ogólną poprawą poziomu wykształcenia wśród Polaków w ciągu ostatnich 10 lat.
Potencjalnym efektem wyższego wykształcenia i lepszej sytuacji zawodowej jest także poprawa
samooceny sytuacji materialnej. Osoby zgłaszające się do PKD obecnie są bardziej definitywni
w określeniu swojego zadowolenia z sytuacji materialnej. Spada odsetek osób oceniających swoją
sytuację jako przeciętną. Natomiast udział osób, oceniających swoją sytuację jako złą, jest
niezmienny i jest niski.
W ciągu ostatnich lat spadł udział osób deklarujących się jako osoby stanu wolnego, jednocześnie
wzrosła liczba osób, która deklaruje pozostawanie w nieformalnych związkach. Nie zmieniła się
natomiast liczba osób pozostających w związkach małżeńskich. Przyczyn tego stanu rzeczy można
upatrywać w kilku czynnikach:
 zmiany w strukturze wieku: obecnie testują się osoby starsze, które z większym
prawdopodobieństwem tworzą stałe związki;
 specyfika grupy testującej się w PKD: coraz częściej są to osoby nieheteroseksualne, które,
jeśli żyją w stałym związku, to nie mogą go sformalizować;
 większa „popularność” związków nieformalnych – związki tego typu są w ostatnich latach
częściej nagłaśniane, co może wpływać zarówno na zawieranie takich związków jak
i częstsze przyznawanie się do związków tego typu.
Część osób zgłaszająca się do PKD wykonywała już wcześniej test na obecność HIV. Udział takich
osób w strukturze wszystkich osób zgłaszających się do PKD rósł na przestrzeni analizowanych
10 lat, osiągając 39% w 2013 roku.
Biorąc pod uwagę zachowania seksualne i inne ryzykowne zachowania osób zgłaszających się
do PKD, także można zaobserwować pewne zmiany. Po pierwsze, na przestrzeni 10 lat wzrosła
liczba osób deklarujących nieheteroseksualną orientację. Wzrost ten nastąpił przede wszystkim
w ostatnich latach i dotyczy przede wszystkim mężczyzn. Przyczyn wzrostu można dopatrywać się
z jednej strony w większej otwartości na temat homoseksualizmu niż 10 lat temu, a tym samym
częstszemu przyznawaniu się do swojej orientacji. Innym czynnikiem sprzyjającym wzrostowi
udziału osób orientacji homoseksualnej, może być kampania społeczna kierowana do grupy MSM,
która mogła zachęcić osoby z tej grupy do przyjścia do PKD. Jednocześnie na przestrzeni
ostatnich 10 lat zmniejszyła się częstość deklarowania stosowania narkotyków drogą iniekcji,
a także używania wspólnych strzykawek. W efekcie osoby zgłaszające się do PKD rzadziej także
mają kontakty seksualne z partnerami z grupy IDU. Stałą tendencją jest nieregularne stosowanie
prezerwatywy. Tylko nieznaczna grupa osób deklaruje, że stosuje prezerwatywę zawsze. Można
też zaobserwować, że liczba osób, które w ogóle stosują prezerwatywę zmniejsza się. Niezależnie
od badanej grupy i czasu badania, prezerwatywa jest częściej używana w przypadku kontaktów
z innym (przygodnym) partnerem niż partnerem stałym.
Niezależnie od zmian w strukturze osób zgłaszających się do PKD, można zidentyfikować te same
czynniki stanowiące ryzyko zakażenia. Osoby, u których stwierdzano zakażenie HIV, częściej niż
ogół zgłaszających się do PKD:
str. 50


miały kontakty z seropozytywnymi partnerami seksualnymi;
miały kontakty seksualne z mężczyznami, na co wskazuje wysoka prewalencja HIV
w grupie MSM;
 miały więcej kontaktów przygodnych (z większą liczbą partnerów);
 stosowały narkotyki drogą iniekcji lub wspólne strzykawki.
Wszystkie te zależności utrzymywały się przez cały analizowany okres. Biorąc pod uwagę częstość
występowania poszczególnych ryzykownych zachowań, należy uznać, że najczęstszą drogą
zakażenia są ryzykowne kontakty seksualne z seropozytywnymi partnerami. Procentowo
najwięcej osób zakażonych jest wśród grupy przyjmującej narkotyki drogą iniekcji, zwłaszcza
w przypadku stosowania wspólnych strzykawek.
Częstość stosowania narkotyków drogą iniekcji i stosowania wspólnych strzykawek spadła
w ciągu ostatnich 10 lat, zaś udział grupy MSM wśród osób zgłaszających się do PKD – wzrósł.
Warto jednak zauważyć, że dla części osób z grupy IDU zachowaniem ryzykownym jest także
seks: także w tej grupie można zaobserwować wyższe odsetki osób deklarujących kontakty
seksualne z osobami seropozytywnymi, co jest szczególnie istotne w kontekście rzadszego, niż
w przypadku innych grup, stosowania prezerwatywy.
Osoby, u których wykryto HIV, to częściej mężczyźni, są oni też zwykle starsi, niż ogół osób
zgłaszających się do PKD. Grupy z mniejszym odsetkiem stwierdzanych zakażeń to
heteroseksualni mężczyźni oraz kobiety.
W przypadku heteroseksualnych mężczyzn można zaobserwować częstsze kontakty
z osobami świadczącymi usługi seksualne (co jednak jest prawdopodobnie mniejszym czynnikiem
ryzyka, jako że wśród osób, u których stwierdza się HIV kontakty z osobami świadczącymi usługi
seksualne są rzadsze), a także częstsze stosowanie narkotyków drogą iniekcji (zwłaszcza
w pierwszych analizowanych latach). Można więc przypuszczać, że ważnym czynnikiem ryzyka dla
heteroseksualnych mężczyzn jest stosowanie dożylnych narkotyków. Istotne pozostają także
przygodne kontakty seksualne (osoby te deklarują zwykle posiadanie przygodnych partnerów).
W przypadku kobiet zgłaszających się do PKD głównym czynnikiem ryzyka wydają się być
heteroseksualne kontakty z zakażonymi partnerami. Kobiety zgłaszające się do PKD relatywnie
rzadko (w porównaniu z innymi analizowanymi grupami) posiadają innego partnera,
są w większości heteroseksualne i utrzymują kontakt z heteroseksualnymi partnerami. Nieco
częściej ich partnerzy to osoby seropozytywne oraz zmieniające partnerów. Może to świadczyć,
że istotnym czynnikiem ryzyka dla tych kobiet są kontakty seksualne ze stałym partnerem.
Podsumowując, zakażenie HIV w większym stopniu stwierdzane jest wśród grupy MSM, której
udział wśród osób testujących się rośnie (udział ten rośnie także wśród osób zakażonych).
Wysoką prewalencję HIV można odnotować także wśród grupy IDU, której udział spadł jednak
na przestrzeni ostatnich 10 lat. Niezmiennie, zakażenie częściej wykrywa się u mężczyzn, ale
ryzyko dotyczy także młodych kobiet, które same nie zmieniają partnerów, ale których stały
partner jest zakażony.
OFERTA INFORMACYJNA I EDUKACYJNA
Opracowanie i wydanie innowacyjnych materiałów służących edukacji z zakresu
HIV/AIDS i STI w grupie MSM
Stowarzyszenie Lambda Warszawa opracowało, wydało i rozdystrybuowało materiały edukacyjnoprofilaktyczne odpowiadające potrzebom MSM (mężczyzn mających seks z mężczyznami).
str. 51
Koncepcja materiałów bazowała na trendach popkulturowych, grafikach zwanych „memami
internetowymi”. Zaplanowano i opracowano trzy rodzaje materiałów:
1. Broszura dotycząca HIV/AIDS i STI skierowana do MSM, w której znajdują się szczegółowe
informacje dotyczące HIV/AIDS i infekcji przenoszonych drogą płciową. Szczegółowe treści
omówione w broszurze dotyczą dróg zakażenia HIV i STI, charakterystycznych objawów,
profilaktyki oraz możliwości leczenia.
2. Pocztówki na których znajdują się informacje o wybranych zakażeniach: HIV, kiła, rzeżączka,
HPV. Na pierwszej stronie każdego rodzaju pocztówki jest obraz/zdjęcie z hasłem
profilaktyczno-edukacyjnym. Na drugiej stronie każdej pocztówki znajdują się podstawowe
informacje o danym zakażeniu oraz numery telefonów zaufania.
3. Podkładki pod napoje na których znajdują się informacje o wybranych zakażeniach: HIV, kiła,
rzeżączka, HPV.
Każdy z materiałów został poddany merytorycznej konsultacji oraz został oceniony przez osoby
z grupy MSM, które były odbiorcami projektu. Materiały profilaktyczne zostały przekazane
do dziesięciu organizacji pozarządowych, których działania skierowane są do MSM i osób LGBT
oraz do Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych. Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji
celowych na zlecenie Krajowego Centrum ds. AIDS.
str. 52
„Wiem i spoglądam w przyszłość” kreacja materiałów profilaktycznych z zakresu
HIV/AIDS dla osób pozbawionych wolności
Stowarzyszenie Profilaktyki i Wsparcia w zakresie
HIV/AIDS „Jeden Świat” z siedzibą w Krakowie
opracowało
i
wydało
materiały
profilaktyczne
z zakresu HIV/AIDS skierowane do osób pozbawionych
wolności.
Dla
zapewnienia
jak
najlepszego
dostosowania materiałów profilaktycznych do oczekiwań
grupy
docelowej,
odbyły
się
trzy
spotkania
konsultacyjne w trzech zakładach karnych: w Krakowie
– Nowej Hucie, Krakowie – Podgórzu oraz Nowym
Wiśniczu. Broszura oraz plakat zawdzięczają swój
kształt zaangażowaniu, chęci współpracy oraz
ciekawości osadzonych. Strona tytułowa broszury oraz
główna część plakatu zostały zaprojektowane tak, aby
przyciągnąć uwagę osadzonych.
Treść broszury informacyjnej dotyczyła trzech obszarów
tematycznych:
profilaktyki
zakażeń
HIV
oraz
podstawowych informacji dotyczących HIV/AIDS, podstawowych informacji i profilaktyki innych
chorób przenoszonych drogą płciową, leczenia osób zakażonych HIV oraz przeciwdziałania
stygmatyzacji i dyskryminacji osób seropozytywnych.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
Akcja edukacyjno-profilaktyczna „Miłość, młodość, odpowiedzialność” podczas
Przystanku Woodstock 2014
Towarzystwo Rozwoju Rodziny, Zarząd Oddziału w Zielonej Górze przygotowało punkt
informacyjno-profilaktyczny podczas masowej imprezy jaką jest Przystanek Woodstock,
co stworzyło niepowtarzalną możliwość dotarcia z istotnymi informacjami z zakresu promocji
zdrowia, profilaktyki HIV/AIDS i ZPDP (zakażenia przenoszone droga płciową) do bardzo dużej
grupy osób z terenu całej Polski (około 20 000 osób odwiedzających stoisko). Przeprowadzono
cztery dni dyżurów i spotkań indywidualnych z uczestnikami Przystanku. Tematyka rozmów była
bardzo zróżnicowana, dotyczyła przede wszystkim zdrowia seksualnego i prokreacyjnego, kwestii
HIV/AIDS i STI, punktów oferujących bezpłatne i anonimowe testowanie w kierunku HIV,
orientacji seksualnej, problemów okresu dorastania.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
str. 53
5. III OBSZAR TEMATYCZNY:
WSPARCIE I OPIEKA ZDROWOTNA DLA OSÓB
ZAKAŻONYCH HIV I CHORYCH NA AIDS
Cel ogólny
1. Poprawa jakości życia w sferze psychospołecznej osób zakażonych HIV i chorych na AIDS,
ich rodzin i bliskich
Cel szczegółowy
a) poprawa jakości życia i funkcjonowania osób żyjących z HIV/AIDS, ich rodzin i bliskich
b) zwiększenie poziomu akceptacji społecznej wobec osób żyjących z HIV/AIDS, ich rodzin
i bliskich
Cel ogólny
2. Poprawa, jakości i dostępności do diagnostyki oraz opieki zdrowotnej dla zakażonych HIV,
chorych na AIDS oraz osób narażonych na zakażenie HIV
Cel szczegółowy
a) poprawa istniejącego systemu opieki medycznej nad osobami żyjącymi z HIV/AIDS
b) usprawnienie systemu opieki nad osobami, które uległy ekspozycji na zakażenie HIV
Cel ogólny
3. Zapobieganie zakażeniom wertykalnym
Cel szczegółowy
a) usprawnienie opieki nad kobietami w wieku prokreacyjnym, w ciąży i kobiet karmiących
piersią
b) usprawnienie systemu opieki nad dziećmi żyjącymi z HIV oraz urodzonymi przez matki
żyjące z HIV
str. 54
WSPARCIE OSÓB ŻYJĄCYCH Z HIV/AIDS
Interwencja kryzysowa dla pacjentów zakażonych HIV i ich bliskich
Odbiorcami projektu były osoby zakażone HIV – nowo zdiagnozowane i z wieloletnim zakażeniem
oraz ich bliscy (rodzina, partner/-ka życiowa). Informacja o projekcie dostępna była na stronie
internetowej Fundacji Edukacji Społecznej i Krajowego Centrum ds. AIDS oraz funpagu Fundacji
Edukacji Społecznej na Facebooku. Nabór uczestników został dokonany we współpracy
z Poradnią Profilaktyczno-Leczniczą w Warszawie. Została opracowana ulotka i plakat informujący
o projekcie. Osoby zgłaszające się do projektu były rejestrowane przez przypisanie
indywidualnego, niepowtarzalnego kodu identyfikującego. Projekt objął wsparciem 100 osób,
które skorzystały z poradnictwa indywidualnego w trakcie konsultacji. Co trzecim klientem, była
osoba bliska osoby zakażonej HIV. Odbiorcy mówili, że jest to jedno z nielicznych miejsc gdzie
mogą otwarcie mówić o życiu z osobą seropozytywną. W poradni dla osób z HIV, nie ma
możliwości poradnictwa dla osób bliskich, a problem też ich bezpośrednio dotyczy. Głównie
zgłaszały się te osoby z potrzebą dowiedzenia się jak wesprzeć partnera/partnerkę, mówiły też
o swoich lękach oraz o obawach przed zakażeniem. Wśród osób seropozytywnych co 10 osoba
była zakażona drogą iniekcyjnego przyjmowania narkotyków. Zdecydowana większość były to
osoby zakażone drogą seksualną zarówno hetero jak i homoseksualne.
Najczęściej poruszane zagadnienia w trakcie konsultacji to:
- zakażenie partnera i obawa przed ujawnieniem swojego statusu,
- stres i interwencja kryzysowa wśród osób, które niedawno otrzymały wynik dodatni,
- zaburzenia neurotyczne i stany lękowe,
- koinfekcja HIV/HCV, depresja po interferonie,
- życie z HIV, w tym również ciąża i poród,
- relacje intymne i bezpieczniejsze kontakty seksualne, w tym również pary MSM,
- dyskryminacja, w tym również przemoc ze strony rodziny, najbliższych,
- obniżenie nastroju, depresja, niechęć do życia,
- życie z chorobą przewlekłą i niechęć do leczenia.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
Warsztaty dla rodziców/opiekunów wychowujących dzieci żyjące z HIV/AIDS
W projekcie zrealizowanym przez Społeczny Komitet ds. AIDS wzięło udział 12 osób dorosłych
oraz 17 dzieci. W trakcie trzydniowych warsztatów z udziałem rodziców i opiekunów dzieci
żyjących z HIV/AIDS przeprowadzono zajęcia z psychologiem oraz z pedagogiem.
Wyprodukowano materiał edukacyjny dla rodziców i opiekunów dzieci żyjących z HIV, wydany
w formie płyty DVD. Materiał zawiera następujące treści:
- Jak rozmawiać o HIV?
- Leczenie dziecka żyjącego z HIV
- Informowanie dziecka o chorobie
- Jak zadbać o siebie
- Seksualnosc dzieci i młodzieży
- Rozwój psychoseksualny dziecka
- Edukacja seksualna dzieci i młodzieży
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
str. 55
Warsztaty z Małym Księciem
„Warsztaty z Małym Księciem” to projekt mający na celu organizację zajęć interaktywnych
w formie warsztatów skierowanych do dzieci i młodzieży oraz młodych dorosłych żyjących
z HIV i AIDS. Przez wiele lat liderką na polu działań skierowanych do dzieci zakażonych HIV
i młodzieży była Krystyna Sokołowska i jej Stowarzyszenie „Mały Książę”.
W roku 2014 Społeczny Komitet ds. AIDS zorganizował dwutygodniowy turnus dla dzieci
i młodzieży żyjącej z HIV/AIDS, wzięły w nim udział 34 osoby w wieku 7-19 lat. W trakcie turnusu
przeprowadzone zostały zajęcia warsztatowe prowadzone przez wysoko wykwalifikowanych
i doświadczonych specjalistów: lekarza, psychologa, dietetyka, seksuologa oraz trenerów
w zakresie HIV/AIDS. Podopieczni mieli możliwość zdobycia wiedzy i umiejętności, które mogą
okazać się kluczowe w pokonywaniu problemów. Uczestnicy mogli porozmawiać o trudnych
sprawach, dzielić się wątpliwościami, wyrażać emocje oraz analizować relacje z bliskimi.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
Życie na Plus! BIS
Zjednoczenie Na Rzecz Żyjących z HIV/AIDS „Pozytywni w Tęczy” zorganizowało dwa turnusy
rehabilitacyjne dla pacjentów HIV+. Projekt skierowany był do osób HIV+ zamieszkujących
w małych miejscowościach zagrożonych wykluczeniem społecznym i stygmatyzacją z powodu
HIV. W pierwszym turnusie udział wzięło 15 osób w wieku 27-73 lata. W drugim turnusie udział
wzięło 15 osób w wieku 21-65 lat, ze względu na przeważająca ilość zgłoszeń od mężczyzn homo
i biseksualnych sprofilowano program terapeutyczny turnusu pod specyfikę problemów osób
HIV+ z grupy MSM. Programy turnusów były różnorodne i dostosowane do bieżących potrzeb
uczestników. W trakcie trwania turnusów do południa odbywały się zajęcia rehabilitacyjne,
a po południu oraz wieczorami zajęcia terapeutyczno-rozwojowe lub wydarzenia kulturalne.
Przeprowadzono badanie społeczne dotyczące sytuacji społecznej osób żyjących z HIV,
mieszkających w małych miastach i miejscowościach wśród uczestników turnusów.
Przeprowadzono 30 badań metodą wywiadu pogłębionego. Badanie dotyczyło głównie aspektów
jakości życia osób żyjących z HIV związanej z przyjmowaniem leków ARV, oceną i dostępnością
opieki medycznej, aktywnością zawodową i społeczną oraz sprawnością seksualną. Badanie
przeprowadzone było indywidualnie przez trenerów prowadzących zajęcia w warunkach
zapewniających komfort i dyskrecję. Raport z badań został opracowany przez socjologa.
W ramach realizacji zadania opracowano i wydano broszurę informacyjno-edukacyjną dla osób
HIV+ dotyczącą podstawowych aspektów związanych z problematyką HIV i AIDS ze szczególnym
uwzględnieniem odbiorców projektu na kwestie odpowiedzialności karnej za siebie i partnera
seksualnego w kontekście art. 161 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U.
Nr 88, poz. 553, z późn. zm.).
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
Ośrodek wsparcia i informacji z zajęciami edukacyjnymi dla osób żyjących z HIV
i ich bliskich
Ośrodek Wsparcia i Informacji dla osób żyjących z HIV/AIDS i ich bliskich prowadzony był przez
Stowarzyszenie Wolontariuszy Wobec AIDS „Bądź z Nami” z siedzibą w Warszawie. Celem
programu była poprawa jakości życia w sferze psychospołecznej osób żyjących z HIV/AIDS,
w szczególności tych, które niedawno dowiedziały się o swoim zakażeniu, ich rodzin i bliskich oraz
str. 56
szeroko rozumiana pomoc i promowanie działań na rzecz środowiska osób żyjących z HIV/AIDS.
W roku 2014 objęto wsparciem 80 osób. Prowadzono wsparcie indywidualne oraz wsparcie
grupowe: grupa koedukacyjna, grupa dla kobiet, grupa dla bliskich i rodzin osób żyjących
z HIV/AIDS, grupa dla osób w kryzysie oraz grupy wsparcia samopomocowego.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
Opieka psychologiczna dla osób żyjących z HIV/AIDS i ich bliskich
Program od kilku lat prowadzony jest przez Stowarzyszenie na Rzecz Osób Wykluczonych
i Zagrożonych Wykluczeniem Społecznym „Podwale Siedem” z siedzibą we Wrocławiu.
Adresatami programu były osoby żyjące z HIV/AIDS (głównie pacjenci dwóch poradni
Profilaktyczno-Leczniczych we Wrocławiu) oraz ich bliscy. Celem ogólnym projektu była poprawa
jakości życia w sferze psychospołecznej osób żyjących z HIV/AIDS i ich bliskich, poprzez
poszerzenie oferty poradni o opiekę psychologiczną oraz zapewnienie osobom seropozytywnym
i ich bliskim profesjonalnej pomocy specjalistów.
W czasie trwania programu liczba beneficjentów wyniosła 86 osób, w tym 65 to osoby
seropozytywne (16 kobiet i 49 mężczyzn) oraz 21 osób seronegatywnych (14 kobiet
i 7 mężczyzn) – głównie partnerzy seksualni osób żyjących z HIV/AIDS, ale także rodzice –
najczęściej matki. W ramach programu prowadzone było poradnictwo oraz terapia indywidualna
i grupowa dla par/rodzin.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
Nic o Nas bez Nas – wsparcie dla osób seropozytywnych
Program był kontynuacją działań z poprzednich lat prowadzonych przez Stowarzyszenie
Wolontariuszy DA DU skierowanych do osób seropozytywnych i ich rodzin oraz bliskich
(mieszkańców województwa zachodniopomorskiego).
Celem ogólnym programu była poprawa jakości życia w sferze psychospołecznej osób zakażonych
HIV i chorych na AIDS oraz ich bliskich, jak również wzmocnienie motywacji ludzi żyjących
z wirusem, do podjęcia i kontynuowania leczenia antyretrowirusowego, motywacja do powrotu
do aktywności zawodowej i społecznej.
Projekt składał się z kilku elementów: konsultacje specjalistyczne, szkolenie, grupa wsparcia oraz
wyjazd rehabilitacyjno-integracyjny. Łącznie w trakcie realizacji projektu z oferty skorzystało
130 osób.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
Spotkanie dla osób żyjących z HIV/AIDS i ich bliskich
Stowarzyszenie SOLIDARNI PLUS z Wandzina od wielu już lat co roku organizuje spotkania dla
osób żyjących z HIV/AIDS i ich bliskich (zjazdy rodzinne). Celem spotkania była edukacja osób
zakażonych i ich bliskich, obalenie stereotypów dotyczących kontaktów z osobami żyjącymi z HIV
i chorymi na AIDS, propagowanie bezpiecznych zachowań seksualnych.
W trakcie dwudniowego spotkania odbywały się wykłady, warsztaty (w czterech blokach
tematycznych), funkcjonowały punkty konsultacyjne i edukacyjne. Uczestnicy otrzymali wsparcie
psychologiczne, medyczne, socjalne i prawne. Odbyły się m. in. konkurs na najciekawszy plakat
str. 57
o tematyce HIV/AIDS, marszobieg z elementami pierwszej pomocy medycznej. W roku 2014
w spotkaniu udział wzięło 347 osób, w tym około 160 osób bliskich.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
Centrum Edukacji i Wsparcia w zakresie HIV/AIDS „Jeden świat”
Program został zrealizowany przez Stowarzyszenie Profilaktyki i Wsparcia w zakresie HIV/AIDS
„Jeden świat” z siedzibą w Krakowie. Przeprowadzono 6 psychoedukacyjnych spotkań
szkoleniowych, każde trwające po 4 godziny. W ramach projektu zrealizowano 36 godzin
poradnictwa indywidualnego oraz 44 godziny dyżurów Gadu-Gadu. Po raz pierwszy
przeprowadzono warsztaty dla osób seropozytywnych i ich bliskich planujących posiadanie
potomstwa. W warsztatach udział wzięły udział 4 pary: 2 pary z województwa małopolskiego,
jedna z dolnośląskiego i jedna z zachodniopomorskiego. W trakcie realizacji projektu
przeprowadzono również działania, które nie zostały uwzględnione w ofercie a zaspokoiły
dodatkowe potrzeby beneficjentów w obszarze wsparcia. Często podejmowano działania
w postaci wsparcia w czasie oczekiwania na wynik testu.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
Działania skierowane do osób żyjących z HIV/AIDS i ich bliskich
Stowarzyszenie Na Rzecz Osób Wykluczonych i Zagrożonych Wykluczeniem Społecznym „Podwale
Siedem” zrealizowało projekt zapewniając osobom żyjącym z HIV/AIDS i ich bliskim dostęp
do profesjonalnej pomocy specjalisty, który tworzył osobisty plan zdrowego stylu życia,
z uwzględnieniem zdrowego żywienia i aktywności fizycznej dopasowanej do indywidualnych
potrzeb i możliwości każdego z pacjentów. Konsultacje specjalisty ds. żywienia, który
jednocześnie posiada wiedzę z zakresu zdrowia publicznego i psychologii miały na celu poprawę
jakości życia osób żyjących z HIV/AIDS, co bezpośrednio przekłada się na poprawę ich
samopoczucia, wzmocnienie samooceny a w rezultacie prowadzi do pozytywnych zmian
w wizerunku oraz funkcjonowaniu społecznym i zawodowym.
Zadanie zostało zrealizowane w ramach dotacji celowych na zlecenie Krajowego Centrum
ds. AIDS.
LECZENIE ANTYRETROWIRUSOWE
W 1987 r. wprowadzono do leczenia zakażonych HIV pierwszy lek antyretrowirusowy (ARV),
ze wskazaniami dla pacjentów znajdujących się w zaawansowanym stadium choroby. Przełomem
było wprowadzenie w 1996 r. skojarzonej terapii antyretrowirusowej tzw. HAART (Highly Active
Antyretroviral Therapy), która zawierała w zestawie leków inhibitory proteazy (saqinaviru grudzień 1995 r., indinaviru - marzec 1996r. i ritonaviru - marzec 1996r.). Wprowadzenie
do terapii nowej grupy leków poprawiło radykalnie rokowanie i przeżywalność pacjentów
zakażonych HIV. Niestety wraz z wprowadzeniem do terapii nowych leków ARV, zaczęły się
pojawiać interakcje wykluczających się wzajemnie schematów terapeutycznych.
Zaczęto zwracać uwagę na właściwe przyjmowanie leków przez pacjentów (ang. adherence),
które odgrywa istotną rolę dla skuteczności leczenia. Leki powinny być przyjmowane
we właściwych dawkach i odstępach czasu, z pełnym zastosowaniem się do wskazań klinicznych.
Takie zalecenia dają szansę na obniżenie poziomu wiremii HIV we krwi do wartości niskich lub
str. 58
niewykrywalnych oraz zapobiegają dalszym uszkodzeniom układu immunologicznego. Oprócz
czasu trwania skojarzonej terapii antyretrowirusowej trudnymi zagadnieniami, którym poświęcano
coraz więcej uwagi, stały się: oporność na leki i wynikające z tego zmiany leczenia z powodu
nieskuteczności wirusologicznej. Działania uboczne, a szczególnie te pojawiające się u pacjentów
leczonych lekami ARV po kilkunastu miesiącach lub kilku latach terapii, stanowią także coraz
szerzej omawiane zagadnienie wymagające starannego monitorowania i w miarę możliwości
zapobiegania konsekwencjom.
Nadal trwają intensywne poszukiwania nowych leków, które byłyby w stanie trwale zahamować
replikację HIV, a nawet całkowicie go wyeliminować z organizmu człowieka. Badania kliniczne
prowadzone są również nad szczepionkami. Mimo ogromnego postępu, jaki dokonał się
w badaniach nad patogenezą zakażenia HIV i obiecujących wyników badań nad szczepionką
przeprowadzonych w Tajlandii (badanie RV144 - na 16 tysiącach ochotników), perspektywa
uzyskania w pełni „skutecznej broni” przeciwko HIV/AIDS jest ciągle odległa.
Jednocześnie rozwijane są badania nad cząsteczkami – antagonistami białka wirusowego Vif HIV1 – kluczowymi elementami w procesie replikacji HIV, z którymi wiąże się nadzieje
na zahamowanie tej replikacji, a także nad głębszym poznaniem roli białek regulatorowych w celu
ukierunkowania ich działania w terapii.
Celem głównym programu polityki zdrowotnej Ministra Zdrowia pt.: „Leczenie antyretrowirusowe
osób żyjących z wirusem HIV w Polsce”, zwanego dalej „Programem leczenia ARV” lub
„Programem”, jest ograniczenie skutków epidemii HIV/AIDS przez zapewnienie leczenia
antyretrowirusowego. Właściwie prowadzone leczenie ARV powoduje zmniejszenie zapadalności
na HIV i śmiertelności z powodu AIDS oraz zmniejszenie zakaźności osób zakażonych HIV dla
populacji osób zdrowych w Polsce.
Generalnie Program leczenia ARV jest programem terapii ambulatoryjnej, o ile nie zaistnieją inne
wskazania medyczne do hospitalizacji, które nie zawsze są związane bezpośrednio z zakażeniem
HIV. Wszystkie aktualnie zarejestrowane leki antyretrowirusowe dają możliwości prowadzenia
terapii ARV w warunkach szpitalnych, jak i ambulatoryjnych.
Program ten jest zgodny z zaleceniami i zobowiązaniami międzynarodowymi podjętymi
na szczeblu globalnym i regionalnym, w tym Deklaracją Milenijną, Deklaracją Zobowiązań,
zaleceniami Rady Europy, prawem wspólnotowym Unii Europejskiej, zasadą „Trzech Jedności”.
Każdego roku w zaleceniach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) aktualizowane są schematy
leczenia antyretrowirusowego, uwzględniające nowe leki ARV, które są na bieżąco rejestrowane
w Unii Europejskiej (EMEA - Centralny rejestr leków).
Specyfika leczenia antyretrowirusowego wymaga zachowania ciągłości. Leczenie ARV jest
leczeniem wieloletnim i terapia antyretrowirusowa raz rozpoczęta nie może być przerwana
i powinna trwać przez całe życie pacjenta. Przerwy w dostawie i podawaniu leków
antyretrowirusowych stanowią zagrożenie życia i zdrowia pacjentów HIV/AIDS i mogą być
traktowane jako błąd w sztuce lekarskiej.
W Polsce zasady opieki medycznej nad pacjentami zakażonymi HIV, w tym leczenia
antyretrowirusowego, opracowane zostały w formie Rekomendacji (ostatnia aktualizacja czerwiec
2014 r.) przez Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS. Rekomendacje są opracowywane przez
grupę ekspertów z różnych ośrodków referencyjnych – realizatorów Programu leczenia ARV
w Polsce, w oparciu o rekomendacje europejskie (European AIDS Clinical Society – EACS).
str. 59
Również przedstawiciel Krajowego Centrum ds. AIDS bierze czynny udział w pracach grupy
eksperckiej, która opracowuje polskie Rekomendacje.
Prowadzone leczenie antyretrowirusowe, poza działaniem terapeutycznym powoduje również
wiele działań ubocznych i często wymaga zmian. Zmiany mogą dotyczyć nawet około 50%
pacjentów w ciągu pierwszego roku terapii HAART. Do najczęstszych powodów zmiany terapii
antyretrowirusowej należą: ostre działania niepożądane, odległe działania niepożądane lub
zapobieganie ich wystąpieniu, niepowodzenie wirusologiczne leczenia ARV, interakcje
międzylekowe, ciąża.
Program polityki zdrowotnej Ministra Zdrowia pt. Leczenie antyretrowirusowe osób
żyjących z wirusem HIV w Polsce
Rok 2014 był czternastym rokiem realizacji programu polityki zdrowotnej Ministra Zdrowia,
koordynowanego przez Krajowe Centrum ds. AIDS.
Programem objęte są wszystkie osoby zakażone HIV i chore na AIDS spełniające kryteria
medyczne, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 581), w tym również
kobiety w ciąży zakażone HIV, noworodki urodzone przez matki zakażone HIV oraz osoby, które
wymagają zastosowania leków antyretrowirusowychw ramach postępowania poekspozycyjnego
po narażeniu na zakażenie HIV – ekspozycje pozazawodowe wypadkowe. W przypadku
ekspozycji zawodowych zgodnie z art. 41 ust. 5 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu
oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2013 r. poz. 947) to pracodawca lub
zlecający pracę pokrywa koszty profilaktyki poekspozycyjnej, w tym koszty leków
antyretrowirusowych.
Program leczenia ARV był realizowany w 21 szpitalach/placówkach medycznych, na bazie których
działają ośrodki referencyjne leczące zakażonych HIV i chorych na AIDS w Polsce (umowy
z realizatorami na lata 2012–2016):
 w 17 szpitalach/placówkach medycznych Program jest realizowany w pełnym zakresie,
 3 szpitale realizują Program w zakresie postępowania poekspozycyjnego wypadkowego
pozazawodowego,
 Instytut Matki i Dziecka w Warszawie prowadzi badania przesiewowe w kierunku zakażenia
HIV u kobiet ciężarnych oraz profilaktykę zakażeń wertykalnych HIV – podawania leków
antyretrowirusowych kobiecie zakażonej HIV i noworodkowi.
Leczenie antyretrowirusowe było również prowadzone w zakładach penitencjarnych (umowa
z Centralnym Zarządem Służby Więziennej), jako kontynuacja leczenia pacjentów rozpoczętego
przed pobytem w zakładzie penitencjarnym lub pacjentów wymagających włączenia do terapii
HAART w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności. Leczenie antyretrowirusowe w ośrodkach
penitencjarnych jest konsultowane przez specjalistów w dziedzinie HIV/AIDS ośrodków
referencyjnych.
Zgodnie z założeniami Programu leczenia ARV pacjent ma prawo wyboru ośrodka/placówki
medycznej spośród realizatorów Programu na terenie całej Polski. Może również zmieniać ośrodek
prowadzący w trakcie trwania terapii HAART na inny (migracje pacjentów związane z ich życiem
osobistym i zawodowym). Przeniesienia pacjentów dotyczą m.in. również pacjentów trafiających
do zakładów penitencjarnych lub opuszczających te zakłady.
str. 60
Warunki, które spełniały ośrodki prowadzące leczenie osób zakażonych HIV i chorych
na AIDS:
 oddział pobytu dziennego (ambulatorium) – przychodnia wzbogacona o dział zabiegowy
(możliwość pobierania krwi, pozajelitowego podawania leków, opracowania materiału
biologicznego, wykonywania drobnych zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych),
 oddział pobytu stacjonarnego (sale z pełnym węzłem sanitarnym),
 dział diagnostyki laboratoryjnej z możliwością badań serologicznych, bakteriologicznych,
mykologicznych, parazytologicznych i histopatologicznych,
 dział
diagnostyki
endoskopowej
–
gastroduodenoskopia,
bronchofiberoskopia,
sigmoidoskopia z możliwością histopatologicznego i mikrobiologicznego opracowania
materiału,
 możliwość wykonania diagnostyki inwazyjnej: punkcja szpiku, punkcja lędźwiowa, punkcja
opłucnowa, punkcja otrzewnowa, biopsja wątroby, biopsja węzłów chłonnych,
 dział diagnostyki radiologicznej.
Ośrodki referencyjne świadczyły usługi diagnostyczne i terapeutyczne tzn. prowadziły:
 kompleksową terapię antyretrowirusową,
 profilaktykę i leczenie zakażeń oportunistycznych (również chemioterapia nowotworów),
 profilaktykę postępowania poekspozycyjnego na zakażenie HIV,
 współpracowały z psychologiem, pracownikiem socjalnym, pedagogiem, pielęgniarką
podstawowej opieki zdrowotnej i osobami zajmującymi się leczeniem narkomanii.
Tabela 3. Ośrodki referencyjne prowadzące terapię osób żyjących z HIV i chorych na AIDS (według
stanu na dzień 31 grudnia 2014 r.)
PLACÓWKA/ADRES
SZPITALE, NA BAZIE KTÓRYCH DZIAŁAJĄ
OŚRODKI REFERENCYJNE
Wojewódzki Szpital Zakaźny
ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa
(22) 33-58-102
33-58-101
Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego
WUM w Warszawie
ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa
Wojewódzki Szpital Zakaźny
ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa
(22) 33-55-292
33-55-258
Klinika Hepatologii i Nabytych Niedoborów
Immunologicznych WUM w Warszawie
ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa
Wojewódzki Szpital Zakaźny
ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa
(22) 33-55-222
33-55-294
Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii UM
ul. Żurawia 14, 15-540 Białystok
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny
im. Dłuskiego,
ul. Żurawia 14, 15-540 Białystok
(85) 741-69-21
74-09-479
Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych i
Hepatologii CM im. Ludwika Rydygiera
ul. Św. Floriana 12, 85-030 Bydgoszcz
Wojewódzki Szpital Obserwacyjno-Zakaźny im.
T. Browicza,
ul. Św. Floriana 12, 85-030 Bydgoszcz
(52) 32-55-605
32-55-600
Poradnia Diagnostyki i Terapii AIDS
ul. Zjednoczenia 10, 41-500 Chorzów
Szpital Specjalistyczny
ul. Zjednoczenia 10, 41-500 Chorzów
(32) 34-99-341
34-99-350
Klinika Chorób Zakaźnych GUM
ul. Smoluchowskiego 18, 80-214 Gdańsk
Pomorskie Centrum Chorób Zakaźnych
i Gruźlicy,
ul. Smoluchowskiego 18, 80-214 Gdańsk
(58) 341-28-87
341-40-41
Oddział Kliniczny Klinik Gastroenterologii
i Hepatologii oraz Chorób Zakaźnych,
ul. Śniadeckich 5, 31-531 Kraków
Szpital Uniwersytecki w Krakowie
ul. Kopernika 36, 31-501 Kraków
(12) 42-47-340
42-47-380
Poradnia Profilaktyczno-Lecznicza
ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa
TELEFON
str. 61
Oddział Chorób Zakaźnych
ul. Staszica 16, 20-081 Lublin
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny
Nr 1 w Lublinie,
ul. Staszica 16, 20-081 Lublin
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny
im. Wł. Biegańskiego
ul. Kniaziewicza 1/5, 91-347 Łódź
(81) 532-39-35
532-50-43
Oddział Chorób Zakaźnych
ul. Wł. Jagiełły 1, 14-100 Ostróda
Powiatowy Zespół Opieki Zdrowotnej
w Ostródzie SA
ul. Wł. Jagiełły 1, 14-100 Ostróda
(89) 646-06-00
642-95-78
Klinika Chorób Zakaźnych UM im. Karola
Marcinkowskiego
ul. Szwajcarska 3, 61-285 Poznań
Wielospecjalistyczny Szpital Miejski
im. J. Strusia z Zakładem OpiekuńczoLeczniczym SPZOZ
ul. Szwajcarska 3, 61-285 Poznań
(61) 873-90-00
873-93-76
Klinika Chorób Zakaźnych i Neurologii
Dziecięcej UM im. Karola Marcinkowskiego
ul. Szpitalna 27 /33, 65-572 Poznań
Szpital Kliniczny im. Karola Jonschera
UM im. Karola Marcinkowskiego
ul. Szpitalna 27 /33, 65-572 Poznań
(61) 849-13-62
847-29-60
Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych PUM
ul. Arkońska 4, 71-455 Szczecin
Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital
Zespolony,
ul. Arkońska 4, 71-455 Szczecin
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny
im. J. Gromkowskiego
ul. Koszarowa 5, 51-149 Wrocław
(91) 431-62-42
81-39-000
Katedra i Klinika Pediatrii i Chorób
Infekcyjnych UM
ul. Bujwida 44, 50-345 Wrocław
Szpital Kliniczny nr 1 we Wrocławiu
ul. Marii Curie-Skłodowskiej 58,
50-369 Wrocław
(71) 770-31-51
770-31-58
Poradnia Profilaktyczno-Lecznicza
ul. Wszystkich Świętych 2,
50-136 Wrocław
Wrocławskie Centrum Zdrowia SP ZOZ
ul. Podróżnicza 26/28, 53-208 Wrocław
(71) 356-07-80
356-07-83
Oddział Zakaźny
ul. Zyty 26, 65-046 Zielona Góra
Szpital Wojewódzki SPZOZ im. Karola
Marcinkowskiego w Zielonej Górze
ul. Zyty 26, 65-046 Zielona Góra
(68) 327-02-21
325-58-08
Oddział Chorób Zakaźnych
ul. Kośnego, 45-372 Opole
Szpital Wojewódzki w Opolu
ul. Kośnego 53, 45-372 Opole
(77) 44-33-100
44-33-110
Oddział Chorób Zakaźnych Dziecięcych
ul. Biernackiego 9, 20-089 Lublin
Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki im.
Jana Bożego w Lublinie
ul. Biernackiego 9, 20-089 Lublin
Oddział Obserwacyjno-Zakaźny
ul. Krasińskiego 4/4a, 87-100 Toruń
Wojewódzki Szpital Zespolony
im. L. Rydygiera
ul. Św. Józefa 53-59, 87-100 Toruń
(81) 740-20-39
740-20-41
740-86-14
Tylko ekspozycje +
ciężarne
(56) 658-25-00
65-44-054
Tylko ekspozycje
Oddział Chorób Zakaźnych
ul. Paderewskiego 5, 37-100 Łańcut
Centrum Medyczne w Łańcucie Sp. Z o.o.
ul. Paderewskiego 5, 37-100 Łańcut
Klinika Położnictwa i Ginekologii
ul. Kasprzaka 17, 01-211 Warszawa
Instytut Matki i Dziecka
ul. Kasprzaka 17, 01-211 Warszawa
Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych
i Hepatologii UM
ul. Kniaziewicza 1/5, 91-347 Łódź
Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych, Chorób
Wątroby i Nabytych Niedoborów
Odpornościowych UM
ul. Koszarowa 5, 51-149 Wrocław
(42) 251-61-24
251-60-50
(71) 325-52-42
326-13-25
(17) 224-02-56
224-01-00
225-23-02,
Tylko ekspozycje
(22) 32-77-044
32-77-111
Tylko ciężarne
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
str. 62
Leczenie jest rozpoczynane po uzyskaniu świadomej zgody pacjenta (zgodnie z przepisami
ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, Dz. U. z 2012 r.
poz. 159, z późn. zm.). Poza leczeniem ARV osób zakażonych HIV i chorych na AIDS, Program
obejmuje postępowanie poekspozycyjne po narażeniu na zakażenie HIV w ekspozycjach
pozazawodowych wypadkowych.
Na dzień 31 grudnia 2014 r. objętych leczeniem ARV było 7881 pacjentów, w tym 112 dzieci
(do 18 roku życia) zakażonych HIV i chorych na AIDS (według sprawozdań z ośrodków
leczących).
Tabela 4. Liczba pacjentów leczonych ARV wg sprawozdań realizatorów Programu leczenia ARV
DATA
LICZBA PACJENTÓW
LECZONYCH ARV
ROCZNY WZROST LICZBY PACJENTÓW
LECZONYCH ARV,
W STOSUNKU DO ROKU POPRZEDZAJĄCEGO (W
%)
31 grudnia 2008
3822
-
31 grudnia 2009
4434
16,01%
31 grudnia 2010
4897
10,44%
31 grudnia 2011
5606
14,47%
31 grudnia 2012
6297
12,33%
31 grudnia 2013
7110
12,91%
31 grudnia 2014
7881
9,78%
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS na podstawie pisemnych sprawozdań nadesłanych przez ośrodki leczące ARV
Profilaktyka zakażeń HIV pozazawodowych wypadkowych
Ekspozycja pozazawodowa jest to narażenie na zakażenie wirusem HIV, niezwiązane
z wykonywaniem obowiązków służbowych.
Zgodnie z obowiązującym programem polityki zdrowotnej Ministra Zdrowia „Leczenie
antyretrowirusowe osób żyjących z HIV w Polsce na lata 2012–2016”, Krajowe Centrum
ds. AIDS w 2014 r. przekazywało tylko leki antyretrowirusowe na zabezpieczenie terapii
w postępowaniu poekspozycyjnym pozazawodowych wypadkowym, po narażeniu na zakażenie,
do którego doszło w konsekwencji np.: zdarzeń związanych z przemocą seksualną, po kontakcie
z materiałem potencjalnie zakaźnym, po narażeniu na zakażenie HIV np. przy zakłuciu igłą
nieznanego pochodzenia, czy też po zachlapaniu śluzówek krwią lub materiałem potencjalnie
zakaźnym zawierającym krew oraz po zachlapaniu miejsc zawierających świeże rany
z naruszeniem ciągłości skóry.
W 2014 r. wdrożono leczenie antyretrowirusowe w profilaktyce zakażeń poekspozycyjnych
pozazawodowych wypadkowych u 242 pacjentów.
str. 63
Profilaktyka ARV zakażeń wertykalnych matka – dziecko
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 r. w sprawie standardów
postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki
okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu,
połogu oraz opieki nad noworodkiem (Dz. U. z 2012 r., poz. 1100) wszystkie kobiety w ciąży
powinny mieć wykonane badanie w kierunku zakażenia HIV do 10. tygodnia ciąży oraz pomiędzy
33. a 37. tygodniem ciąży.
W Unii Europejskiej badania te są wykonywane średnio u 60% kobiet, a w niektórych państwach
takich jak: Anglia, Holandia, Francja – nawet u 98%.
Od roku 1985 w Polsce zarejestrowano ok. 160 zakażeń wertykalnych. Na AIDS zmarło
do tej pory 13 dzieci (wg danych prof. M. Marczyńskiej).
W ponad 90% przypadków do zakażenia HIV dzieci dochodzi w czasie ciąży, porodu
i karmienia piersią. Ryzyko zakażenia HIV jest większe w przypadku dzieci urodzonych przez
kobiety z zaawansowanym klinicznie i immunologicznie zakażeniem HIV, również przez kobiety,
które uległy zakażeniu bezpośrednio przed ciążą lub w czasie ciąży. Sposób prowadzenia porodu,
stosowanie inwazyjnych procedur i inne czynniki mogą również zwiększać ryzyko zakażenia.
Ryzyko transmisji wertykalnej HIV (w grupie kobiet niepoddających się profilaktyce) na terenie
Europy wynosi 15–30%.
Ryzyko jest większe w przypadku matek z wysoką wiremią, podczas porodu drogami natury,
u dzieci karmionych piersią i kobiet, które nie były pod specjalistyczną opieką podczas ciąży
i porodu oraz nie otrzymywały profilaktycznie leków antyretrowirusowych. Z informacji zebranych
z ośrodków pediatrycznych prowadzących terapię ARV wynika jednak, że w opiece medycznej
nad dziećmi najważniejsze jest wczesne rozpoznanie zakażenia HIV i wczesne wdrożenie leczenia
antyretrowirusowego, bez względu na poziom CD4 i wiremii HIV. Rokowania co do dalszego
rozwoju dziecka, jego stanu klinicznego i dalszej przyszłości są ściśle związane z kompleksową
opieką nad matką w ciąży, odpowiednio przeprowadzonym porodem i dalszą opieką medyczną
nad noworodkiem, a później niemowlakiem.
Po czterech tygodniach podawania leków antyretrowirusowych noworodkowi (w ramach
profilaktyki zakażeń wertykalnych) istotne jest wczesne wykluczenie lub potwierdzenie zakażenia
HIV, a jeśli do niego doszło – pilne rozpoczęcie terapii HAART, najlepiej jeszcze przed upływem
trzeciego miesiąca życia dziecka. Wczesne zastosowanie leczenia daje szansę na szybkie
opanowanie replikacji wirusa oraz chroni układ immunologiczny przed uszkodzeniami. Gorzej
rokują dzieci nieobjęte profilaktyką wertykalną (matki nie miały wykonanego testu w kierunku
HIV i nie brały w ciąży leków ARV), u których zakażenie HIV zostało rozpoznane późno i dopiero
wtedy włączono u nich leczenie ARV. Niestety nadal w Polsce zdarzają się przydatki późnego
rozpoznania, nawet u kilkunastoletnich dzieci. Dzieci te mają głęboko uszkodzony układ
immunologiczny, opóźniony rozwój fizyczny i bardzo trudno jest ograniczyć replikację wirusa.
Skutecznie prowadzona terapia antyretrowirusowa, także u dzieci, ograniczyła częstość
występowania zakażeń oportunistycznych i co za tym idzie – obniżyła koszty całkowite związane
z kompleksowym leczeniem. Terapia HAART oraz związana z chorobą zasadniczą opieka
specjalistyczna (w tym m.in. dodatkowe szczepienia) pozwalają dzieciom funkcjonować
w społeczeństwie bez większych ograniczeń.
str. 64
Tabela 5. Profilaktyka wertykalna
OŚRODEK
REFERENCYJNY
W TYM DZIECI
ZAKAŻONE
HIV - LECZONE
ARV
LICZBA
CIĄŻ
LICZBA
NOWORODK
ÓW
LICZBA
PORONIEŃ /
MARTWO
URODZONE
CZSW
OGÓŁEM
LICZBA
PACJENTÓW
LECZONYCH
ARV
315
0
1
0
0
Białystok
221
0
3
2
0
Bydgoszcz
355
4
1
1
0
Chorzów
854
0
4
6
0
Gdańsk
465
4
2
2
1
Kraków
581
0
2
2
0
Lublin
70
0
0
0
0
Łódź
371
14
4
2
0
Opole
42
0
1
1
0
Ostróda
30
0
0
0
0
Poznań dzieci
6
6
0
0
0
Poznań
271
0
6
6
0
Szczecin
394
0
5
3
0
Warszawa X
138
0
0
0
0
Warszawa XI dz.
64
57
0
0
0
Warszawa PPL
2378
0
19
19
2
Wrocław
309
0
4
0
0
Wrocław dzieci
27
27
0
1
0
WCZ
846
0
4
1
0
Zielona Góra
144
0
1
1
0
Razem:
7881
112
57
47
1
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
W roku 2014, w ramach Programu profilaktyki zakażeń wertykalnych, leczeniem ARV zostało
objętych 57 kobiet ciężarnych zakażonych HIV. Odbyło się 47 porodów kobiet zakażonych HIV,
doszło do jednego poronienia, a 10 kobiet jest nadal w ciąży (poród planowany w 2015 r.). Leki
antyretrowirusowe otrzymało 47 noworodków.
Leczenie antyretrowirusowe dzieci
Dzieci wertykalnie zakażone HIV powinny otrzymać leczenie antyretrowirusowe przed
ukończeniem 3. miesiąca (im wcześniej tym lepiej), tzn. bezpośrednio po potwierdzeniu
badaniami specjalistycznymi zakażenia HIV, ponieważ dynamika choroby, ryzyko rozwoju AIDS
i zgonu w pierwszym roku życia przekracza 10%.
Z tego powodu należy jak najszybciej zahamować replikację wirusa HIV. Warunkiem długotrwałej
skuteczności terapii jest szybkie uzyskanie VL HIV poniżej poziomu wykrywalności (<50 kopii/ml).
str. 65
U młodzieży i starszych dzieci do zakażenia HIV może dojść w taki sposób, jak u dorosłych:
najczęściej przez zanieczyszczone krwią igły i strzykawki przy stosowaniu dożylnych narkotyków,
narzędzia wielokrotnie używane do przerwania ciągłości tkanek (np. podczas wykonywania
tatuaży). Coraz częściej słyszy się o wykorzystywaniu seksualnym dzieci, pedofilii, wczesnej
inicjacji seksualnej, co także może mieć wpływ na poziom incydencji zakażeń HIV w tej grupie.
Leczenie antyretrowirusowe dzieci zakażonych HIV i chorych na AIDS, a także leczenie
noworodków i niemowląt urodzonych przez matki zakażone HIV (profilaktyka zakażenia
wertykalnego u noworodka) jest prowadzone według wskazań klinicznych, bez ograniczeń, które
mają zastosowanie u osób dorosłych. Wskazania do leczenia dzieci w przedziale wiekowym 0–18
są inne niż u dorosłych, leczenie dzieci rozpoczynane jest zawsze w warunkach szpitalnych. Po
czterech tygodniach wykonywane jest pierwsze badanie kontrolne VL HIV (ilościowe) i CD4.
Dziecko jest wypisywane po uzyskaniu spadku wiremii i wzrostu odsetka limfocytów CD4.
Drugie badanie należy wykonać po kolejnych czterech tygodniach i jeśli nadal stwierdza się
istotny spadek wiremii, to dziecko kontynuuje leczenie w domu. Trzecie badanie – kontrolne –
wykonuje się po następnych czterech tygodniach (tj. 12 tygodni od rozpoczęcia leczenia
antyretrowirusowego).
Jeśli uzyskano spadek VL HIV<50 kopii/ml, to kolejne wizyty powinny być planowane
co 6 tygodni, z oceną wiremii i CD4 co 12 tygodni. Utrzymywanie się oznaczalnej wiremii może
się zdarzyć u dziecka z bardzo wysoką wiremią przed leczeniem i ze znacznym zaawansowaniem
choroby.
Terapia jest skuteczna, jeśli nadal stwierdza się obniżanie wiremii o co najmniej 1 logarytm
dziesiętny w ciągu 3 miesięcy. Czas do uzyskania wyniku <50 kopii/ml nie powinien być dłuższy
niż 6–12 miesięcy. Utrzymywanie się wiremii HIV najczęściej wynika z nieprawidłowego
podawania leków przez opiekunów dziecka i jest wskazaniem do leczenia nadzorowanego,
w warunkach szpitalnych.
Poza lekami antyretrowirusowymi wszystkie dzieci leczone w ramach Programu otrzymały
bezpłatnie szczepionki, według indywidualnego kalendarza szczepień, opracowanego na potrzeby
dzieci przez Klinikę Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego AM w Warszawie – zatwierdzonego
i finansowanego przez Ministerstwo Zdrowia, w ramach Programu leczenia ARV. Szczepienia
ochronne są bardzo ważnym aspektem opieki nad dziećmi zakażonymi HIV i chorymi na AIDS.
Z jednej strony dzieci te gorzej odpowiadają na wakcynację, szybciej obniża się u nich poziom
przeciwciał poszczepiennych, a z drugiej strony to właśnie pacjenci zakażeni HIV powinni być
chronieni przed możliwie dużą ilością patogenów.
W ramach Programu na dzień 31 grudnia 2014 r. leczeniem ARV objęto 112 dzieci zakażonych
HIV i chorych na AIDS.
Efekty realizacji Programu
1. Wszyscy pacjenci zakażeni HIV i chorzy na AIDS wymagający objęcia
leczeniem antyretrowirusowym ze wskazań klinicznych mieli zapewniony dostęp
do ujednoliconego systemu opieki medycznej i nowoczesnej terapii HAART, a przede
wszystkim stały dostęp do leków ARV (zgodnie z Rekomendacjami Polskiego Towarzystwa
Naukowego AIDS)
2. Leczenie antyretrowirusowe jest również działaniem profilaktycznym, gdyż leki ARV
powodują obniżenie poziomu wiremii HIV RNA, w związku z czym osoby objęte terapią są
mniej zakaźne, co jest niezwykle istotne dla zdrowia całej populacji.
str. 66
3. Dzięki prowadzonej terapii antyretrowirusowej pacjenci rzadziej zapadają na zakażenia
oportunistyczne, a co za tym idzie nie wymagają leczenia tych zakażeń i nie generują
dodatkowych kosztów wynikających z ich hospitalizacji. Aktualnie leczeniem szpitalnym
objętych jest okresowo tylko ok. 1% pacjentów, a leczeniem ambulatoryjnym ok. 99%.
4. Terapia HAART wpływa na systematyczną poprawę stanu klinicznego pacjentów,
a także jakości ich życia. Wpływa również na wydłużenie życia pacjentów.
5. Prowadzenie profilaktyki zakażeń wertykalnych HIV (podawanie leków ARV matce
i noworodkowi) spowodowało spadek odsetka zakażeń w grupie noworodków z 23%
przed rokiem 1989, do poniżej 1% zakażeń wśród noworodków objętych profilaktyką.
6. Od 2001 roku (początek Programu) w Polsce dzięki zastosowaniu leków ARV
w postępowaniu poekspozycyjnym pozazawodowym wypadkowym nie zarejestrowano
żadnego przypadku zakażenia HIV w populacji osób objętych profilaktyką.
7. Leczenie antyretrowirusowe wpływa korzystnie na spadek śmiertelności i zapadalności
na choroby oportunistyczne, w tym także na choroby nowotworowe.
8. Dzięki prowadzonemu przez Krajowe Centrum ds. AIDS systemowi gospodarki lekowej nie
doszło do przeterminowania żadnych leków antyretrowirusowych zakupionych w ramach
Programu.
str. 67
6. IV OBSZAR TEMATYCZNY:
WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA
Cel ogólny
Rozwój współpracy międzynarodowej
Cel szczegółowy
a) poszerzenie współpracy międzynarodowej w zakresie HIV/AIDS
b) aktywizacja udziału Polski w planowaniu, tworzeniu i koordynowaniu polityki
międzynarodowej w zakresie HIV/AIDS
c) aktywizacja udziału Polski w pracach instytucji i organizacji międzynarodowych
d) poszerzenie współpracy międzynarodowej na rzecz poprawy jakości życia osób
zakażonych HIV/AIDS, ich rodzin i bliskich
POLITYKA MIĘDZYNARODOWA W OBSZARZE HIV/AIDS
Polska w UNAIDS
Wspólny Program NZ został ustanowiony przez Radę Społeczno-Gospodarczą (ECOSOC)
w 1994 r., a działalność prowadzi od 1996 r. W ramach Programu realizowane są zadania
z zakresu profilaktyki, leczenia i wsparcia. Program tworzą (i współfinansują) podmioty
wyspecjalizowane ONZ (tzw. kosponsorzy), pracę wszystkich partnerów koordynuje Sekretariat
UNAIDS z siedzibą główną w Genewie.
Programme Coordinating Board (Rada Koordynacyjna Programu UNAIDS) jest organem
zarządzającym UNAIDS, a do jego zadań należy m.in.:
 koordynowanie tworzenia strategii walki z epidemią HIV/AIDS na poziomie globalnym
oraz wydawanie stosownych rekomendacji pomocnych w tworzeniu programów
na poziomie regionów i w poszczególnych krajach;
 koordynacja realizacji strategii UNAIDS przez 11 podmiotów wyspecjalizowanych ONZ
współtworzących Program;
 rzecznictwo w zakresie realizacji zobowiązań przyjętych na forum międzynarodowym
przez poszczególne kraje;
 ekspertyzy epidemiologiczne i problemowe w szeroko pojętym kontekście
przeciwdziałania epidemii HIV/AIDS na świecie.
W styczniu 2013 r. rozpoczęła się druga z rzędu kadencja członkowska Rzeczypospolitej Polski
w Radzie, która trwa po końca 2015 r.
W 2014 r. przedstawiciele Krajowego Centrum ds. AIDS oraz Ministerstwa Zdrowia wzięli udział
w dwóch (34 i 35) sesjach Rady Koordynacyjnej Programu UNAIDS (PCB UNAIDS). Delegacja
str. 68
polska była aktywnym uczestnikiem sesji plenarnych, spotkań roboczych, a także grup
eksperckich, zajmujących się problematyką zapobiegania zakażeniom HIV i ZPDP w populacjach
kluczowych, leczenia i redukcji szkód. Polska uczestniczyła m.in. w negocjacjach agendy
rozwojowej po 2015 roku. Była także promotorem wspólnej strategii zapobiegania HIV
i przeciwdziałania AIDS w regionie Europy Środkowo-Wschodniej m.in. poprzez współpracę
na poziomie rządów państw i organizacji społeczeństwa obywatelskiego.
34 sesja PCB UNAIDS
Podczas 34 sesji Rady Koordynacyjnej Programu UNAIDS (PCB UNAIDS) został przedstawiony
Raport Dyrektora Wykonawczego UNAIDS, w którym odniósł się on m.in. do działań
prowadzonych na rzecz rozwoju strategii zapobiegania HIV i AIDS Getting to zero, aktualnych
inicjatyw międzynarodowych oraz wyzwań w tym zakresie. W 2014 r. Ukraina weszła w skład
PCB. Wicepremier tego kraju wyraził chęć i gotowość współpracy z Polską w zakresie wspólnych
działań mających na celu przeciwdziałanie HIV/AIDS w naszym regionie. Kraj ten, chciałyby
w większym stopniu korzystać z polskich rozwiązań i kontynuować współpracę w obszarze
tworzenia strategii zapobiegania HIV i przeciwdziałania AIDS w Regionie Europy ŚrodkowoWschodniej (m.in. poprzez Program Pomocy Rozwojowej). Polskie rozwiązania systemowe,
tj. Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS i jego realizacja były
stawiane za wzór dla innych państw, nie tylko regionu Europy Wschodniej. Podczas 34. sesji PCB,
zdecydowano o przedłużeniu strategii UNAIDS Getting to zero o kolejne dwa lata tj. na lata 20162017.
35 sesja PCB UNAIDS
W delegacji polskiej uczestniczył także:
dyrektor Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania
Narkomanii oraz przewodniczący Ogólnopolskiej Sieci Osób Żyjących z HIV/AIDS „Sieć PLUS”.
Uczestnicy sesji zostali zapoznani z Raportem Dyrektora Wykonawczego UNAIDS,
w którym odniósł się on m.in. do działań prowadzonych na rzecz planu zakończenia globalnej
epidemii AIDS do 2030 r. m.in. poprzez przyśpieszenie w najbliższych pięciu latach działań na
poziomie poszczególnych krajów, planu wyeliminowania do 2015 r. nowych zakażeń HIV wśród
dzieci oraz utrzymania przy życiu ich matek (Global Plan). Podczas sesji poruszono m.in. kwestie
zabezpieczenia społecznego w kontekście HIV, powszechnego dostępu do profilaktyki HIV i AIDS,
leczenia ARV oraz wsparcia osób żyjących z HIV i ich bliskich, a także wpływu prawa
patentowego i powiązanych z nim porozumień międzynarodowych (TRIPS) na dostępność
leczenia ARV. Podczas dyskusji odniesiono się także do inicjatyw mających na celu poprawę
sytuacji związanej z leczeniem ARV dzieci oraz do konieczności włączenia problematyki
stygmatyzacji i dyskryminacji do strategii Fast-Track.
Konsultacje nt. redukcji liczby nowych zakażeń HIV oraz zgonów z powodu AIDS
Na zaproszenie UNAIDS, dyrektor Krajowego Centrum ds. AIDS wzięła udział w konsultacjach
na temat redukcji liczby nowych zakażeń HIV oraz zgonów z powodu AIDS, jak również
skutecznych metod przeciwdziałania dyskryminacji osób zakażonych HIV i chorych na AIDS
w państwach Unii Europejskiej i sąsiadujących. Konsultacje te miały miejsce w Brukseli. Ich celem
było pozyskanie uwag merytorycznych dla polityki i programów skutecznej walki z HIV/AIDS.
Eksperci dyskutowali m.in. na temat skutecznego wykorzystania istniejących danych
epidemiologicznych, dobrych praktyk, włączania polityków, środowisk naukowych oraz
społeczeństwa obywatelskiego do działania w zakresie HIV/AIDS, w tym do poprawy usług
i doradztwa medycznego.
str. 69
Partnerstwo Wymiaru Północnego w Dziedzinie Zdrowia i Opieki
Społecznej / Northern Dimension Partnership in Public Health and
Social Well-being – NDPHS
Partnerstwo, zawiązane 27 października 2003 r. na spotkaniu ministerialnym
w Oslo, działa zgodnie z zapisami zawartymi w Deklaracji dotyczącej jego
ustanowienia (Deklaracja z Oslo). Jest to wspólne przedsięwzięcie dziesięciu rządów państw,
Komisji Europejskiej oraz ośmiu organizacji międzynarodowych, podejmujących wyzwania
w kwestiach zdrowotnych i społecznych na obszarze Wymiaru Północnego (WP).
Głównym celem Partnerstwa jest poprawa standardów zdrowotnych, szczególnie w odniesieniu
do młodych pokoleń. Problemy takie jak: narkomania, alkoholizm, nikotynizm, a także wzrost
liczby zakażeń HIV, dotykają zwłaszcza osób młodych, szczególnie podatnych na zachowania
określane jako ryzykowne. Problematyka ta nie jest obca także społeczeństwu polskiemu, dlatego
Polska aktywnie włącza się do prac międzynarodowych nad poprawą zdrowia publicznego.
Jedną z grup eksperckich działających w ramach Partnerstwa jest Grupa Ekspercka ds. HIV/AIDS
i Infekcji Powiązanych. Spotkania ekspertów odbywają się dwa razy w roku. Grupa ta składa się
z ekspertów reprezentujących wszystkich partnerów, a jej pracami od początku 2011 r. kieruje
przewodniczący (obecnie jest nim dr Ali Arsalo z Finlandii). Funkcję wiceprzewodniczącego pełni
dyrektor Krajowego Centrum ds. AIDS.
W dniach 19-20 lutego 2014 r. dyrektor Krajowego Centrum ds. AIDS wzięła udział
w ósmym posiedzeniu Grupy Eksperckiej ds. HIV/AIDS i Infekcji Powiązanych. Głównymi
tematami spotkania, które odbyło się w Berlinie było omówienie przeprowadzonej ewaluacji oraz
przegląd priorytetów NDPHS w nadchodzących latach. Wiele miejsca w dyskusji poświęcono
wspólnemu stanowisku podpisanemu przez ministrów Partnerstwa na koniec spotkania
ministerialnego PAC (listopad 2013 r.). Wśród wybranych obszarów tematycznych znalazły się:
poprawa dostępności świadczeń dla populacji podatnych na ryzyko zakażenia, koszty, jakie
w przyszłości będą wiązać się z epidemią i leczeniem, edukacja nt. HIV/AIDS i infekcji
powiązanych w populacji ogólnej, objęcie profilaktyką osób podróżujących, promocja nowych
technologii w profilaktyce, szkolenia dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, lekarzy
rodzinnych i innych pracowników sektora zdrowotnego w celu kreowania właściwego przekazu
medialnego nt. edukacji populacji szczególnie narażonych na ryzyko zakażenia, nowe podejście
do rozwoju współpracy międzynarodowej i partnerstwa oraz poprawa adherencji pacjentów
w terapii ARV.
W dniu 19 maja 2014 r. w siedzibie Krajowego Centrum ds. AIDS miało miejsce nadzwyczajne
posiedzenie Grupy Eksperckiej ds. HIV/AIDS i IP. Miało ono formę warsztatów, na których
omawiano cele operacyjne oraz wskaźniki pracy NDPHS w obszarze HIV, gruźlicy oraz infekcji
powiązanych do roku 2020.
W dniach 27-29 sierpnia 2014 r., w Hamburgu, odbyło się regularne spotkanie Grupy Eksperckiej
ds. HIV/AIDS i IP. Podczas kolejnej tury rozmów nt. strategii NDPHS omówiono cele, działania
oraz wskaźniki dla nowej strategii. Przedstawiono stan projektów realizowanych w obszarze
tematycznym HIV oraz infekcji powiązanych – rozpatrzono m.in. założenia głównego projektu
przygotowywanego w ramach inicjatywy HATBAI. Aplikacja projektowa uzyskała jednogłośne
poparcie Grupy Eksperckiej. Dodatkowym elementem spotkania była wizyta studyjna w centrum
„Ragazza” dla prostytuujących się kobiet uzależnionych od narkotyków.
W dniu 26 września 2014 r., przedstawiciel Centrum wziął udział w spotkaniu zespołu
redakcyjnego, którego zadaniem była kontynuacja prac planistycznych związanych ze Strategią,
w szczególności jej punktem pierwszym: Strengthen prevention and reduction of impacts of HIV,
str. 70
TB and associated infections (AIs) among key populations at higher risk, including prisoners.
Podczas spotkania zespołu, zaprezentowano plan operacyjny do roku 2020. Dyskutowano także
nt. oczekiwanych rezultatów działań oraz ich pomiaru. Oczekiwane rezultaty dotyczyły: obszaru
zapobiegania HIV poprzez poprawę efektywności zogniskowanych działań zapobiegawczych
nakierowanych na populacje kluczowe, w tym: migrantów, mężczyzn mających seks
z mężczyznami, osób świadczących usługi seksualne za pieniądze, osób HIV+, osób używających
narkotyki w iniekcjach, młodzieży oraz osób osadzonych w zakładach penitencjarnych; większej
dostępności testów oraz przyjaznych dla pacjentów, zintegrowanych usług medycznych;
budowania umiejętności (capacity building) poprzez poprawę świadomości grup najbardziej
narażonych na zakażenie oraz innych osób, w tym: sektora publicznego, lekarzy specjalistów,
lekarzy pierwszego kontaktu w obszarze wiedzy nt. efektywności i znaczenia testowania,
zapobiegania i leczenia HIV, gruźlicy oraz infekcji powiązanych. W odniesieniu do pomiaru działań
za pomocą wskaźników, uczestnicy zaproponowali aby za podstawę wykorzystać gotowe
kwestionariusze 2014 Dublin Declatarion Questionnaire: government, and civil society,
opracowane przez Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC).
Grupa ekspercka Think Tank przy Komisji Europejskiej
EUROPEAN COMMISSION
HEALTH & CONSUMERS DIRECTORATE-GENERAL
Directorate C - Public Health and Risk Assessment
C4 - Health determinants
Grupa powstała z inicjatywy rządowej poszczególnych państw i składa się z osób delegowanych
przez resorty zdrowia wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej. Jej zadaniem jest
opracowywanie efektywnych strategii walki z epidemią HIV/AIDS w krajach członkowskich
i sąsiadujących z UE. Grupa spotyka się dwa razy w roku. Polskę reprezentuje dyrektor
Krajowego Centrum ds. AIDS. Zapraszani są także goście spoza UE, np. ze Szwajcarii czy
Ukrainy, przedstawiciele najważniejszych instytucji, tj. UNAIDS, WHO/Europe, a także
reprezentanci społeczeństwa obywatelskiego. Spotkania Think Tank są forum wymiany
doświadczeń między uczestnikami i stwarzają możliwość dzielenia się najlepszymi praktykami.
Jest to także miejsce, w którym ustanawiane są rekomendacje w kwestiach dotyczących
HIV/AIDS, sposoby na walkę z dyskryminacją i stygmatyzacją, wyznaczane są cele działania
w zakresie profilaktyki i leczenia.
W dniach 9-10 lipca 2014 r. miało miejsce posiedzenie Grupy Eksperckiej ds. HIV/AIDS (Think
Tank) Dyrektoriatu ds. Zdrowia i Konsumentów /DG SANCO/ działającej w ramach Komisji
Europejskiej w Luksemburgu. Na spotkaniu poruszano m.in. kwestię zastosowania testów
do samodzielnego wykonania oraz planowanych postępowaniach przetargowych w trybie joint
procurement na wspólne zakupy przez kraje UE, leków stosowanych w terapii HCV.
W dniu 26 listopada 2014 r. delegacja z udziałem przedstawiciela Centrum wzięła udział
w posiedzeniu GE ds. HIV/AIDS. Spotkanie odbyło się w Rzymie, w ramach prezydencji Włoch
w Radzie UE. Najważniejszymi z poruszanych tematów były: kwestia samodzielnego testowania
się, wytyczne dotyczące profilaktyki przedekspozycyjnej, a także sprawa postępowań
przetargowych na wspólne zakupy przez kraje UE, leków stosowanych w terapii HCV. Omówiono
także projekt „Deklaracji Rzymskiej”, która miała być podpisana dzień później, podczas
konferencji „Walka z HIV/AIDS – 10 lat po Deklaracji Dublińskiej”.
str. 71
Projekt HATBAI (projekt częściowo finansowany z funduszy UE)
Wzmocnienie profilaktyki i ograniczenie negatywnych skutków HIV/AIDS oraz infekcji
powiązanych w regionie Morza Bałtyckiego poprzez intensyfikację współpracy międzynarodowej
(HATBAI).
Projekt HATBAI trwał 12 miesięcy, od sierpnia 2013 r. do sierpnia 2014 roku, a jego koordynacją
zajmowało się Krajowe Centrum ds. AIDS. Realizowany był w ramach obszaru priorytetowego
Zdrowie Strategii Unii Europejskiej dla Regionu Morza Bałtyckiego na lata 2014-2020. Budżet
projektu to kwota 49 967 EUR, z czego 85% pochodziło ze środków Unii Europejskiej, a 15%
ze środków własnych trzech organizacji. HATBAI stanowił inicjatywę instytucji z Polski, Finlandii
i Rosji, mającej na celu ułatwienie pozyskania środków na duży, międzynarodowy projekt
w zakresie wzmocnienia profilaktyki i ograniczenia skutków epidemii HIV/AIDS w regionie Morza
Bałtyckiego. W 2014 r. miały miejsce trzy spotkania poświęcone opracowaniu schematu projektu.
Projekt DG SANCO: JOINT ACTION (Quality Action)
Projekt DG SANCO: „Podniesienie jakości programów profilaktycznych
dotyczących HIV w Europie (Joint Action)” jest przewidziany na lata
2013–2016. Projekt nadzorowany i współfinansowany przez Komisję
Europejską – Agencję Wykonawczą ds. Zdrowia i Konsumentów (EAHC).
W projekcie uczestniczy 25 stowarzyszonych i 17 współpracujących partnerów z 25 krajów
członkowskich UE. Krajowe Centrum ds. AIDS ma w nim status obserwatora.
Celem projektu jest zwiększenie efektywności w zapobieganiu zakażeniom HIV w Europie
za pomocą praktycznych narzędzi jakości: zapewnianie jakości (Quality Assurance; QA) i poprawa
jakości (Quality Improvement; QI). Pierwsze z tych narzędzi służy do monitorowania jakości
usług i działań w przestrzeganiu i stosowaniu określonych standardów, rozpoznania problemów
i podejmowania działań naprawczych. Drugie z nich odpowiada za identyfikację, wprowadzanie
i ocenianie strategii mających na celu zwiększenie zdolności do spełniania i podwyższenia
standardów jakości. Zakładanymi rezultatami projektu są m.in.:
 opracowanie pięciu praktycznych narzędzi jakości zaadaptowanych do obszaru zapobiegania HIV;
 opracowanie podręcznika dot. wyboru zastosowania odpowiednich narzędzi w zależności
od przypadku;
 opracowanie modułów treningowych oraz kursu e-learningowego dla każdego z narzędzi;
 opracowanie studiów przypadku programów zapobiegania HIV, które zastosowały
ww. narzędzia jakości;
 opracowanie karty na rzecz jakości w zakresie zapobiegania HIV, która będzie źródłem
informacji m.in. dla decydentów politycznych i planistów.
W ramach projektu przynajmniej 60 trenerów z państw UE zostanie przeszkolonych w kwestii
praktycznego użycia powyższych narzędzi jakości. Zostaną oni również przeszkoleni nt. udzielania
pomocy technicznej dla innych podmiotów ich używających. Projekt wspiera prawie
80 programów i projektów dotyczących zapobiegania zakażeniom HIV, w których zostaną
zastosowane narzędzia QA/QI.
str. 72
W dniach 7-9 maja 2014 r. przedstawiciel Krajowego Centrum ds. AIDS wziął udział w szkoleniu
na temat praktycznego zastosowania narzędzi pomiaru jakości (QUIP-Quality Improvement
Programe) Quality assessment/Quality improvement, w ramach projektu Quality Action –
Improving Quality in HIV Prevention.
Projekt DG SANCO: EURO HIV EDAT
W dniu 28 maja 2014 r. w Luksemburgu miało miejsce spotkanie
inaugurujące projekt międzynarodowy pt: „Wiedza operacyjna pozwalająca
na wzmocnienie prowadzenia wczesnej diagnostyki HIV oraz leczenia wśród
członków populacji osób szczególnie narażonych na ryzyko zakażenia
w Europie”, akronim: EURO HIV EDAT. Czas trwania projektu: 42 miesiące
(lata 2014-2017). Nadrzędnym celem projektu jest wygenerowanie wiedzy
operacyjnej pozwalającej na lepsze zrozumienie roli oraz wpływu punktów
konsultacyjno-diagnostycznych, wykorzystanie nowych innowacyjnych strategii opartych
na nowoczesnych technologiach (takich jak testy w kierunku HIV do domowego stosowania,
uruchomienie poradni internetowych) oraz wzmocnienie prowadzenia wczesnej diagnozy HIV
i zakażeń przenoszonych drogą płciową oraz ich leczenia na terenie Europy wśród członków
populacji szczególnie narażonych na ryzyko zakażenia. W projekcie Krajowe Centrum ds. AIDS
bierze udział jako partner współpracujący.
Projekt Joint Action w ramach Trzeciego Programu Działań w Dziedzinie Zdrowia UE
na lata 2014-2020
W dniu 7 listopada 2014 r. Krajowe Centrum ds. AIDS wzięło udział w spotkaniu roboczym
poświęconym programowi Joint Action „Poprawa zapobiegania HIV i infekcjom powiązanym oraz
leczenia w obszarach i grupach priorytetowych UE”. Spotkanie to zostało zorganizowane
w Luksemburgu przez Agencję Wykonawczą ds. Zdrowia, Konsumentów i Żywności (CHAFEA),
organ wykonawczy Komisji Europejskiej, i miało na celu zapoznanie przedstawicieli podmiotów
nominowanych do programu Joint Action z procedurami, kolejnymi krokami oraz terminami
składania projektów w ramach pakietów roboczych (Work Packages) programu.
Drugie spotkanie robocze odbyło się w Rydze, w dniach 16-17 grudnia 2014 r. i zostało
zorganizowane ze środków Komisji Europejskiej przez łotewskie Centrum ds. Zapobiegania
i Kontroli Chorób. Na spotkaniu ustalono ostateczny zakres tematyczny projektu, który ma się
składać z ośmiu pakietów roboczych. Przedstawiciel Centrum potwierdził chęć udziału Polski
w dwóch pakietach roboczych (WP 6 i WP 8). W europejskim przedsięwzięciu wezmą udział
22 organizacje z 14 państw, a za kraje najbardziej potrzebujące wsparcia w zakresie zwalczania
HIV/AIDS uznano Litwę, Łotwę, Węgry i Grecję. Termin złożenia aplikacji projektowej
wyznaczono na 29 stycznia 2015 r.
Sprawozdawczość międzynarodowa – UNAIDS, ECDC, WHO
Zespół Krajowego Centrum ds. AIDS przesłał do UNAIDS raport
GARPR, tj. Global AIDS Response Progress Report, obejmujący
dane za rok 2013. Za pomocą tego raportu, na podstawie
uzyskanych od państw informacji nt. przeciwdziałania epidemii HIV,
analizowany jest na poziomie światowym stopień wywiązywania się
poszczególnych krajów z realizacji zapisów deklaracji politycznych
przyjętych na forum ONZ.
str. 73
Wizyty studyjne
Spotkania i wizyty studyjne, które odbywają się w Krajowym Centrum ds. AIDS, stanowią stały
ważny element współpracy międzynarodowej. Celem wizyt jest wymiana doświadczeń
i najlepszych praktyk z krajami sąsiadującymi z Polską, krajami europejskimi, światowymi liderami
w zakresie walki z epidemią, a także krajami rozwijającymi się. Spotkania są bardzo dobrym
sposobem poznania sytuacji, sposobów zwalczania epidemii HIV/AIDS oraz rozwiązań prawnych
innych krajów.
W roku 2014 w siedzibie Krajowego Centrum odbyły się następujące spotkania:
 3 kwietnia miało miejsce spotkanie z przedstawicielem European Treatment Group (EATG)
w ramach przygotowań do konferencji o tematyce HIV i AIDS. Tematem przewodnim była
kwestia ceny leków ARV;
 15 kwietnia odbyło się spotkanie ze specjalistami białoruskimi, których wizytę koordynował
Społeczny Komitet ds. AIDS.
Poza tym 8 maja oraz 8 czerwca w siedzibie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka przedstawiciel
Krajowego Centrum ds. AIDS wygłosił wykłady dla delegacji z Białorusi.
Inne działania
Kongres nt. retrowirusów i zakażeń oportunistycznych CROI
Podczas kongresu poświęconego retrowirusom i zakażeniom oportunistycznym CROI w Bostonie
(Stany Zjednoczone), w którym brało udział Krajowe Centrum ds. AIDS, omawiano m.in. kwestie
skuteczności profilaktyki przedekspozycyjnej, leczenia przewlekłego zapalenia wątroby typu C we
współzakażeniu HIV/HCV w oparciu o najnowszą wiedzę naukową, kwestie wczesnego
rozpoczynania terapii oraz supresji wirusa HCV, tematykę chorób układu sercowo-naczyniowego
jako głównych przyczyn poważnych schorzeń oraz zgonów osób żyjących z HIV. Ponadto,
zagadnienia epidemii odnoszące się do populacji mężczyzn mających seks z mężczyznami,
kwestie wykonywania i powtarzania testów w kierunku HIV podczas ciąży. Prezentowano także
najnowsze wyniki badań związanych z nowymi lekami ARV.
Konferencja ”Health In Europe, making it fairer”
W konferencji pt. ”Health In Europe, making it fairer”, zorganizowanej w Brukseli przez Komisję
Europejską, wzięli udział przedstawiciele Unii Europejskiej, społeczeństwa obywatelskiego oraz
działacze Komisji Europejskiej i UNAIDS. Podczas konferencji podniesiono kwestie nierówności
w dostępie do świadczeń medycznych niektórych populacji m. in. Romowie, migranci, osoby
osadzone w zakładach penitencjarnych, populacje LGBT. W kontekście HIV/AIDS debata była
kontynuacją odbywającej się w 2013 roku debaty nt. walki z epidemią HIV/AIDS, szczególnie
w aspekcie praw człowieka, walki ze stygmatyzacją oraz niedyskryminacji w profilaktyce i leczeniu
ARV. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia, w pierwszej części sesji przedstawił dorobek
Polski w kontekście walki z epidemią HIV/AIDS, w szczególności zwrócił uwagę na mocne strony
polskiej strategii, takie jak współpraca rządu z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego oraz
zapewnienie szerokiej dostępności leczenia ARV, także populacjom narażonym na marginalizację.
W wystąpieniu duży nacisk położono także na kwestię wysokich cen leków ARV, z którym to
problemem zmaga się wiele państw członkowskich.
Konferencja w ramach projektu “Taking up the challenge”
W konferencji kończącej projekt "Taking up the challenge: developing services to contain the
spread of HIV and TB among injecting drug users in Kaliningrad Oblast” w Królewcu wziął udział
zespół Krajowego Centrum ds. AIDS. Centrum, m.in. wraz z organizacjami Monar oraz Deutsche
AIDS Hilfe, przez ostatnie dwa lata było partnerem stowarzyszonym projektu. Głównym celem
str. 74
rosyjskiego projektu było przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się zakażeń HIV i gruźlicy wśród
iniekcyjnych użytkowników narkotyków w obwodzie królewieckim. Region ten, z racji położenia
geograficznego, stanowi bezpośrednie zagrożenie epidemiologiczne dla Polski.
Szkolenie dot. diagnostyki zakażeń przenoszonych drogą płciową
Przedstawiciele Krajowego Centrum ds. AIDS, jako stypendyści, wzięli udział w szkoleniu
dotyczącym diagnostyki zakażeń przenoszonych drogą płciową (z wyłączeniem HIV). W czasie
szkolenia szczegółowo omówiono charakterystykę zakażeń przenoszonych drogą płciową, m.in.
kiły, rzeżączki, chlamydiozy. Szkolenie zostało zorganizowane przez Włoskie Towarzystwo
Mikrobiologii Klinicznej (Italian Society of Clinical Microbiology – AMCLI) i miało miejsce
na Uniwersytecie Bolońskim w Bertinoro.
IX Międzynarodowa Konferencja nt. adherencji pacjentów w terapii ARV i profilaktyce
Centrum wzięło udział w IX Międzynarodowej Konferencji poświęconej adherencji pacjentów
w terapii ARV i profilaktyce, która odbyła się w Miami. Podczas konferencji omawiano techniki
mające na celu podniesienie poziomu adherencji, zarówno w terapii ARV jak i działaniach
profilaktycznych, w różnych środowiskach. Zaprezentowano innowacyjne techniki pracy
ze środowiskiem pacjentów oraz populacjami docelowymi, w kontekście korzyści dla zdrowia
publicznego związanych z terapią ARV.
XX Światowa Konferencja AIDS w Melbourne
Delegacja Krajowego Centrum ds. AIDS wzięła udział w XX Światowej Konferencji AIDS
w Melbourne, w Australii. Konferencja ta co dwa lata gromadzi naukowców, lekarzy, działaczy,
polityków oraz osoby zakażone HIV. Zasięg merytoryczny konferencji obejmował całokształt
problematyki medycznej i społecznej związanej z walką z wirusem, co czyni z niej najważniejsze
wydarzenie międzynarodowe dotyczące HIV i AIDS. Hasło konferencji w 2014 r. brzmiało:
„Stepping up the pace – Przyśpieszyć tempo”.
Konferencja (HEPHIV) nt. HIV i wirusowego zapalenia wątroby
Tematami konferencji w Barcelonie były m.in.: trendy i różnice regionalne, związane
z epidemiologią HIV i WZW (w tym leczenia WZW typu C), problematyka późnego włączania
pacjentów do leczenia m.in. w Europie Wschodniej. W czasie sesji podsumowującej, na bazie
dokumentów przygotowanych przez Komitet Sterujący Konferencji, opracowano dokument
roboczy Wezwanie do Działania (Call for Action). Obejmował on istotne kwestie dotyczące
monitoringu WZW, definicji tzw. późnej diagnozy WZW, procedur dotyczących testowania wśród
populacji kluczowych, lepszego wykorzystywania danych i wskaźników pochodzących z systemu
opieki zdrowotnej, a także cenowej dostępności leków.
Konferencja „Walka z HIV/AIDS – 10 lat po Deklaracji Dublińskiej”
Konferencja była poświęcona sprawozdaniu z dziesięciolecia realizacji postanowień Deklaracji
Dublińskiej. Odbyła się w Rzymie, w ramach prezydencji Włoch w Radzie UE. W szczegółach
omówiono m.in. sytuację epidemiologiczną w latach 2004-2014, dostępność leczenia w Europie
oraz priorytety na kolejne lata. Nie doszło natomiast do planowanego podpisania „Deklaracji
Rzymskiej”.
str. 75
7. V OBSZAR TEMATYCZNY:
MONITORING
Cel ogólny
Usprawnienie monitorowania sytuacji epidemiologicznej oraz działań i zadań w zakresie
HIV/AIDS
Cel szczegółowy
a) usprawnienie nadzoru epidemiologicznego nad wykrywalnością zakażeń HIV,
zachorowalnością na AIDS i umieralnością osób żyjących z HIV/AIDS oraz innymi
chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym ujednolicenie systemu zgłoszeń
b) usprawnienie nadzoru dotyczącego działań i zadań w zakresie HIV/AIDS
c) wsparcie informacyjne realizacji Programu Zapobiegania HIV/AIDS
d) wsparcie informacyjne realizacji leczenia antyretrowirusowego
Badania społeczne: Diagnoza stanu wiedzy Polaków na temat HIV/AIDS i zakażeń
przenoszonych drogą płciową (ZPDP) oraz zachowania seksualne
W 2014 roku na zlecenie Krajowego Centrum ds. AIDS zostało przeprowadzone badanie,
na próbie reprezentatywnej Polaków (w badaniu wzięło udział 1039 respondentów w wieku 18-70
lat). Badanie zrealizował Niezależny Instytut Badań Rynkowych IPSOS.
Głównym celem projektu była diagnoza stanu wiedzy Polaków na temat dróg zakażenia HIV oraz
innych zakażeń przenoszonych drogą płciową(ZPDP), testowania w kierunku HIV i ZPDP a także
zachowania seksualne Polaków, w tym zachowania ryzykowne.
Wnioski z badania:
1. 97% Polaków słyszało o HIV i tyle samo o AIDS. Głównym źródłem informacji na ten temat
jest telewizja.
2. Najczęściej wymienianymi ZPDP to zakażenie wirusem HIV/choroba AIDS, wskazało je ponad
60% osób. Co trzecia osoba wymienia kiłę/syfilis, co czwarta rzeżączkę/tryper. Pozostałe
zakażenia są wymieniane rzadziej.
3. Większość Polaków jest świadoma tego, jakie zachowania mogą prowadzić do zakażenia HIV.
Respondenci najmniej świadomi są ryzyka związanego z zakażeniem drogą wertykalną.
4. Polacy nie testują się ani w kierunku HIV, ani innych ZPDP. Cechuje ich też duży dystans
do problemu – ponad 80% jest przekonane, że ten problem ich nie dotyczy.
5. Ogólna wiedza na temat testów w kierunku HIV jest stosunkowo niska. Polakom brakuje
rozeznania na temat miejsca zrobienia testu, kosztów oraz czasu jaki musi minąć
od ryzykownego zachowania, aby wykonać test w kierunku HIV.
6. Na poziomie deklaracji, odsetek osób podejmujących ryzykowne zachowania seksualne,
np. korzystanie z agencji towarzyskich (8%) lub seks po środkach zmieniających świadomość
(7%), jest niewielki. Z drugiej jednak strony niemal 40% osób, które rozpoczęły życie
seksualne, uprawiało seks niezabezpieczony prezerwatywą po spożyciu alkoholu, a co piąta
seks z osobą o nieznanej przeszłości seksualnej (także bez zabezpieczenia).
7. Prezerwatywy są dla Polaków raczej środkiem antykoncepcyjnym niż metodą zapobiegania
ZPDP. W ciągu ostatnich 12 miesięcy 52% Polaków wcale nie stosowało prezerwatyw
w czasie stosunków seksualnych, chociaż większość uważa, że jest to najlepszy sposób
str. 76
zapobiegania ZPDP. Polacy często rezygnują z używania prezerwatyw, ponieważ darzą swoich
partnerów zaufaniem.
8. Tylko co trzecia osoba podejmuje z partnerem rozmowę na temat przeszłości seksualnej
(głównie poruszane są kwestie dotyczące liczby poprzednich partnerów oraz preferencji
seksualnych, a nie zdrowia seksualnego).
Badania społeczne: Diagnoza dotycząca potrzeb edukacyjnych w zakresie HIV/AIDS
oraz zakażeń przenoszonych drogą płciową (ZPDP)
W 2014 roku na zlecenie Krajowego Centrum ds. AIDS zostało przeprowadzone badanie,
na próbie reprezentatywnej Polaków (w badaniu wzięło udział 1039 respondentów w wieku 18-70
lat). Badanie zrealizował Niezależny Instytut Badań Rynkowych IPSOS.
Głównym celem projektu było zbadanie postaw Polaków względem osób zakażonych HIV lub
chorych na AIDS. Drugim ważnym tematem ujętym w tym badaniu były potrzeby edukacyjne
Polaków związane z HIV/AIDS.
Wnioski z badania:
1. Skala dystansu społecznego wobec osób z HIV/AIDS pokazuje, że większość Polaków (71%)
nie ma problemu z tym, aby osoba z HIV/AIDS przebywała w naszym kraju, mieszkała w tym
samym mieście, czy była kolegą z pracy lub sąsiadem. Polacy nie akceptują natomiast
bliskich kontaktów z osobą z HIV/AIDS – większość Polaków nie wyobraża sobie, aby osoba
zakażona HIV czy chora na AIDS była partnerem ich samych lub ich dziecka.
2. Niemal połowa Polaków zadeklarowała, że opiekowałaby się członkiem rodziny, który
zachorowałby na AIDS. Podobny odsetek stwierdził, że utrzymywałby znajomość z osobą,
która okazałaby się zakażona HIV.
3. Polacy uważają, że edukacja seksualna powinna być powszechna od szkoły podstawowej lub
gimnazjum. Program zajęć powinien skupiać się bardziej na przygotowaniu do życia
w rodzinie niż na seksie. Zajęcia takie powinny być prowadzone przez specjalistę –
psychologa lub seksuologa.
4. Polacy są umiarkowanie zainteresowani przekazem medialnym na temat HIV/AIDS. Mają
braki w wiedzy w tym zakresie, ale ze względu na duży dystans do problemu
i podejście „mnie to nie dotyczy” niekoniecznie chcą poszerzyć swoją wiedzę na ten temat.
5. Internet jest preferowanym źródłem informacji na temat zdrowia seksualnego. Polacy szukają
wiedzy na portalach o tematyce zdrowotnej albo na stronach organizacji zajmujących się tą
tematyką. Warto zatem aby takie strony były dobrze pozycjonowane w wyszukiwarkach,
a także aby były czytelne i zawierały rzetelną wiedzę.
6. Zapamiętywalność kampanii społecznych wśród Polaków jest bardzo niska. 88% nie potrafiło
wymienić żadnej takiej kampanii, a jeżeli nawet ktoś zapamiętał kampanię, to nie podjął
w związku z nią żadnych działań.
7. Działania komunikacyjne na temat HIV/AIDS powinny być zakrojone na możliwie jak
najszerszą skalę i wykorzystywać zarówno przekaz telewizyjny, jak i kampanie w Internecie.
8. Respondenci preferują kampanie, które są skierowane do szerokiej populacji. Kampania
powinna przede wszystkim rzetelnie informować o problemie HIV/AIDS i szokować aby
zwrócić uwagę.
str. 77
Zespoły do spraw realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV
i Zwalczania AIDS
Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie
Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS (Dz. U. Nr 44, poz. 227)
podmioty obowiązane do realizacji Programu powołują, na czas obowiązywania Harmonogramu,
Zespoły do spraw realizacji Programu.
Zespoły koordynują, na terenie województwa, działania wynikające z harmonogramów rocznych
oraz współpracują w tym zakresie z Koordynatorem Programu. Celem funkcjonowania Zespołu
jest zintegrowanie realizacji zadań określonych w Harmonogramie realizacji Krajowego Programu
Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS opracowanego na lata 2012–2016.
Podstawą prawną funkcjonowania Zespołów są:
 ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2013 r. poz. 596,
z późn. zm.),
 ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej
w województwie (Dz. U. z 2015 r. poz. 525),
 rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie Krajowego Programu
Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS,
oraz:
 zarządzenia, uchwały, porozumienia.
W skład Zespołów zostali powołani przedstawiciele następujących instytucji:
o urzędów wojewódzkich,
o urzędów marszałkowskich,
o urzędów miast,
o Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
o Narodowego Funduszu Zdrowia,
o konsultanci wojewódzcy,
o kuratoriów oświaty,
o policji,
o organizacji pozarządowych.
Ponadto w Zespołach są przedstawiciele:
o podmiotów leczniczych,
o Okręgowych Izb Lekarskich,
o Okręgowych Izb Pielęgniarek i Położnych,
o Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS,
o uniwersytetów (np. Uniwersytetu Zielonogórskiego, Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego
w Szczecinie),
o publicznej służby krwi,
o straży granicznej,
o izb celnych,
o inni.
Obsługę administracyjną prac Zespołów prowadzi z reguły urząd, który powołał Zespół (wydział
lub departament właściwy ze względu na cele działania zespołu).
str. 78
Szkolenia realizatorów Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV
i Zwalczania AIDS
W dniach 27-28 maja 2014 r. odbyło się spotkanie z przedstawicielami podmiotów, które zgodnie
z przepisami są zobowiązane do realizacji zadań z zakresu HIV/AIDS oraz z przedstawicielami
Zespołów ds. realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS.
Spotkanie było zorganizowane przez Krajowe Centrum ds. AIDS.
W spotkaniu uczestniczył także przedstawiciel Francji, Pan Jean-Marc Polesel (koordynator
COREVIH Paca Ouest Corse).
Podczas pierwszego dnia spotkania zaprezentowane zostały następujące tematy:
 prezentacja działalności COREVIH Paca Ouest Corse (gość z Francji),
 prezentacja działalności Zespołu ds. realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom
HIV i Zwalczania AIDS z województwa małopolskiego,
 prezentacja działalności Zespołu ds. realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom
HIV i Zwalczania AIDS z województwa wielkopolskiego,
 analiza ankiet dot. działalności zespołów.
Uczestnikom zaprezentowano także informacje nt.:
 sytuacji epidemiologicznej w Polsce,
 danych epidemiologicznych z punktów konsultacyjno-diagnostycznych.
Drugi dzień spotkania przeznaczony był na warsztaty dot. wypracowania rekomendacji
w zakresie funkcjonowania zespołów.
Ponadto podnoszono tematy dotyczące:
 zapewnienia finansowania działań dot. HIV/AIDS,
 ujednolicenia zapisów prawnych,
 włączenia w działania w zakresie HIV/AIDS powiatowych miast,
 podejmowania działań w powiatach.
Z uwagi na dużą rotację wśród osób zajmujących się tematyką HIV/AIDS, spotkanie to było
okazją do ponownego zaprezentowania przedstawicielom ministerstw, urzędów marszałkowskich,
wojewódzkich i państwowej inspekcji sanitarnej tej problematyki oraz form współpracy.
Ważnym punktem spotkania była możliwość zaprezentowania działań Zespołów ds. realizacji
Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS oraz opracowanie
rekomendacji.
Rekomendacje
dotyczące
zespołów
ds.
Realizacji
Krajowego
Programu
Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS
Zespoły kreują i realizują politykę dotyczącą zapobiegania HIV/AIDS na terenie województwa,
podejmują inicjatywy w zakresie HIV/AIDS, z wykorzystaniem zasobów ludzkich
i instytucjonalnych województwa.
1. Zespół zostaje powołany w drodze uchwały bądź zarządzenia właściwego organu,
na podstawie obowiązujących aktów prawnych.
2. Prace Zespołu przebiegają zgodnie z przyjętym regulaminem, który określa prawa
i obowiązki członków Zespołu oraz sprawy formalne i organizacyjne.
3. Skład Zespołu cechuje interdyscyplinarność instytucji działających na terenie województwa,
właściwych merytorycznie. W skład Zespołu powinni wejść w szczególności przedstawiciele
środowisk medycznych, towarzystw naukowych, terenowej administracji rządowej,
str. 79
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
administracji samorządowej, państwowej inspekcji sanitarnej, edukacji, służb mundurowych,
służb socjalnych, organizacji pozarządowych.
Zespół współpracuje w zakresie HIV/AIDS z ekspertami, lokalnymi mediami, organizacjami
pozarządowymi i innymi podmiotami właściwymi merytorycznie.
Zespół zachęca i inspiruje przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego województwa
do włączania się w realizację działań wynikających z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
15 lutego 2011 r. w sprawie Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV
i Zwalczania AIDS.
Zespół planuje działania na podstawie przeprowadzonej analizy potrzeb i zasobów
województwa.
Zespół dokonuje analiz i ewaluacji prowadzonych działań w ramach Zespołu.
Rekomenduje się, by przedstawiciele podmiotów wchodzących w skład Zespołów uwzględnili
w planach budżetowych reprezentowanych przez siebie instytucji/organizacji środki
finansowe na realizowanie działań w zakresie profilaktyki HV/AIDS.
Zespół, przy wykorzystaniu dostępnych kanałów informacyjnych, promuje swoje działania.
Na stronie internetowej podmiotu, przy którym powołano Zespół, znajduje się „zakładka”
zawierająca informacje dotyczące Zespołu oraz działań podejmowanych przez Zespół
na terenie województwa.
Monitoring prasy
Krajowe Centrum ds. AIDS prowadzi przez wyspecjalizowaną firmę codzienny monitoring prasy
drukowanej w zakresie tematyki HIV/AIDS. W 2014 r. monitoringiem objęte były 803 tytuły.
Od początku bieżącego roku monitoringiem objęto dodatkowo informacje o zakażeniach
przenoszonych drogą płciową. Do monitoringu włączono również portale prasowe w internecie.
Raporty są dostępne na stronie internetowej Centrum. Liczba artykułów w prasie w 2014 r.
wyniosła 468.
Elektroniczna Baza Monitoringowa
Elektroniczna Baza Monitoringowa (EBM) służy do katalogowania i przeglądania zadań, które są
planowane i realizowane w ramach Harmonogramu realizacji Krajowego Programu Zapobiegania
Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS.
W systemie gromadzone są dane dotyczące podmiotów sprawozdających, podmiotów
realizujących zadania, podejmowanych działań, grup, do których te działania są skierowane,
liczby odbiorców, zakresu finansowania, zasięgu terytorialnego, spójności tematycznej z innymi
krajowymi programami/strategiami, itd.
Za pośrednictwem Elektronicznej Bazy Monitoringowej podmioty zobowiązane do realizacji
Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS przekazują Sprawozdania
z realizacji Programu za rok poprzedni, jak również Harmonogramy na kolejny rok.
Wejście do systemu jest możliwe bezpośrednio ze strony Krajowego Centrum ds. AIDS:
www.aids.gov.pl. Dostęp do danego konta ma tylko jeden użytkownik reprezentujący dany
podmiot sprawozdający (po uzyskaniu od administratora loginu i hasła) oraz administrator
systemu.
Sprawozdanie (wydruk z Elektronicznej Bazy Monitoringowej z działalności wszystkich
podmiotów) jest udostępniane na stronie internetowej Krajowego Centrum ds. AIDS.
str. 80
Internetowa Baza Leków
Internetowa Baza Leków (IBL) została utworzona, aby umożliwić monitorowanie systemu
dystrybucji leków i stanów magazynowych, w ramach programu polityki zdrowotnej Ministra
Zdrowia „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce”.
Głównym celem powstania internetowej bazy lekowej jest bieżące monitorowanie gospodarki
lekami ARV, testami i szczepionkami poprzez analizę, bieżącą kontrolę, nadzór nad rozliczaniem
ilościowym i wartościowym leków ARV, testów diagnostycznych i szczepionek przez ośrodki
prowadzące terapię ARV w ramach realizacji Programu oraz zebranie podstawowych danych
statystycznych na temat leczenia, analiz merytorycznych i finansowych.
IBL składa się z trzech podstawowych paneli przeznaczonych dla różnych grup użytkowników:
administratora, lekarza - przedstawiciela realizatora Programu oraz pracowników działu
medycznego Krajowego Centrum ds. AIDS. W swoich założeniach pozwala na nadzorowanie
każdego etapu procesu, od podpisania umowy przez Centrum z dystrybutorem leków lub testów,
poprzez magazynowanie i dystrybucję do poszczególnych ośrodków leczących, aż do przepisania
ich pacjentowi.
str. 81
8. INFORMACJE O ŚRODKACH FINANSOWYCH
BĘDACYCH W DYSPOZYCJI KRAJOWEGO CENTRUM
DS. AIDS, PRZEZNACZANYCH NA ZAPOBIEGANIE I
ZWALCZANIE AIDS W 2014 R.
Działania były realizowane, przez Krajowe Centrum ds. AIDS, zgodnie z Harmonogramem
realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS opracowanym na
lata 2012–2016.
Tabela 6. Środki finansowe wydatkowane w 2014 r.
85152 – BIURO
2.956.088,02 ZŁ.
§ 6060 – wydatki majątkowe
85152 – zadania zlecane
85149
–
Leczenie
antyretrowirusowe
29.003,40 zł.
2.809.864,55 zł.
272.780.910,57 zł.
osób żyjących z HIV w Polsce
Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS
Działalność Krajowego Centrum ds. AIDS w 2014 r. finansowana była z budżetu państwa,
z części 46 – Zdrowie, dział 851 – Ochrona zdrowia, rozdział 85152 – Zapobieganie i zwalczanie
AIDS (finansowanie dotyczy utrzymania biura oraz realizację zadań zlecanych
z zakresu zapobiegania oraz zwalczania AIDS) oraz z części 46 – Zdrowie, dział 851 – Ochrona
zdrowia, rozdział 85149 – Programy polityki zdrowotnej (finansowanie dotyczy zakupu leków
antyretrowirusowych, monitorowania i koordynacji ich wykorzystania w ośrodkach leczniczych
na terenie kraju oraz prowadzenia informatycznej bazy danych).
Wydatkowanie środków następuje zgodnie z zasadami wykonywania budżetu: przepisy ustawy
z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 885, z późn. zm.) oraz
w zakresie i na zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 7 grudnia
2010 r. w sprawie sposobu prowadzenia gospodarki finansowej jednostek budżetowych
i samorządowych zakładów budżetowych (Dz. U. Nr 241, poz. 1616) Zadania zlecane realizowane
były zgodnie z ustawą z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U.
z 2013 r., poz. 907, z późn. zm.), a w przypadku przekazywania środków w formie dotacji,
zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
(Dz. U. z 2014 r. poz. 1118).
str. 82
9. PODSUMOWANIE
W 2014 r. Krajowe Centrum ds. AIDS podjęło realizację Krajowego Programu we wszystkich
pięciu obszarach. Harmonogram realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV
i Zwalczania AIDS opracowany na lata 2012–2016 zawiera zbiór zadań zaproponowanych
do realizacji w okresie obowiązywania harmonogramu. Wybór konkretnych działań w danym roku
budżetowym uzależniony jest przede wszystkim od możliwości finansowych jednostki oraz
priorytetów obranych w danym okresie.
I obszar – zapobieganie zakażeniom HIV wśród ogółu społeczeństwa:
o Podejmowano działania służące wzrostowi poziomu wiedzy nt. HIV/AIDS (kampanie).
o Przeprowadzono szkolenia skierowane do różnych grup zawodowych.
o Opracowano, opublikowano i rozdystrybuowano materiały informacyjno-edukacyjne
dostosowane do potrzeb indywidualnego odbiorcy.
o Zapewniono szeroką ofertę informacyjną dotyczącą tematyki HIV/AIDS.
o Prowadzono działania/inicjatywy podnoszące poziom akceptacji społecznej (obchody
Światowego Dnia AIDS).
o Zintensyfikowano działania ukierunkowane na profilaktykę zakażeń wertykalnych.
II obszar – zapobieganie zakażeniom HIV wśród osób o zwiększonym poziomie
zachowań ryzykownych:
o Zadania z zakresu anonimowego i bezpłatnego testowania w kierunku HIV połączonego
z poradnictwem okołotestowym realizowało 31 punktów konsultacyjno-diagnostycznych.
o Sieć PKD swoim zasięgiem proponowanych usług objęła wszystkie województwa.
o Od kilku lat liczba klientów PKD utrzymuje się powyżej 30 tysięcy rocznie (w 2013 r. wynosiła
33 271, zakażenie wykryto u 381 osób, w 2014 r. wynosiła 32 197, zakażenie wykryto u 378
osób).
o Przeprowadzono analizę ankiet wypełnianych w PKD, co umożliwiło ocenę epidemii HIV/AIDS
oraz przeprowadzenie działań ukierunkowanych na populacje wysokiego ryzyka.
o Realizowano działania służące promocji zdrowego stylu życia i profilaktyce HIV/AIDS oraz
zakażeń przenoszonych drogą płciową skierowane do populacji osób o zwiększonym poziomie
zachowań ryzykownych.
III obszar – wsparcie i opieka zdrowotna dla osób zakażonych HIV i chorych na AIDS:
o Realizowano działania mające na celu wsparcie osób seropozytywnych w środowisku
społecznym, rozwijanie ich motywacji i umiejętności do samodzielnego, aktywnego życia.
o Realizowano (czternasty rok) programu polityki zdrowotnej Ministra Zdrowia „Leczenie
antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce”, którego celem jest zapewnienie
jednolitego dostępu do terapii antyretrowirusowej dla wszystkich pacjentów zakażonych HIV
i chorych na AIDS w Polsce. Terapia antyretrowirusowa w przypadku niektórych chorób
definiujących AIDS jest jedyną metodą leczenia, a odpowiednio wcześnie zastosowana staje
się profilaktyką tych chorób.
o Liczba pacjentów objętych leczeniem ARV zwiększa się w kolejnych latach (w 2013 r. było
7110 pacjentów, w 2014 r. – 7881).
o Programem objęto wszystkie osoby zakażone HIV i chore na AIDS spełniające kryteria
formalno-medyczne.
str. 83
o
o
o
o
Wszystkie dzieci zakażone HIV lub chore .na AIDS objęto leczeniem ARV, zgodnie
z Programem.
Profilaktyka zakażeń HIV obejmowała profilaktykę zakażeń poekspozycyjnych
pozazawodowych oraz profilaktykę zakażeń wertykalnych, czyli matka – dziecko.
W 2013 r. nie zarejestrowano żadnego przypadku zakażenia HIV przy zastosowaniu
profilaktyki poekspozycyjnej oraz wertykalnej.
21 placówek oferowało leczenie ARV.
IV obszar – współpraca międzynarodowa:
o Krajowe Centrum ds. AIDS było zaangażowane w działania instytucji międzynarodowych
zajmujących się tematyką HIV/AIDS.
o Krajowe Centrum ds. AIDS brało aktywny udział w projektach międzynarodowych z zakresu
HIV/AIDS.
o Podczas realizacji programów międzynarodowych miała miejsce wymiana doświadczeń oraz
najlepszych praktyk pomiędzy partnerami.
o Działania i doświadczenia Polski w kontekście HIV/AIDS stawiają nasz kraj na pozycji
równorzędnego i znaczącego partnera na forum międzynarodowym.
V obszar – monitoring:
o Funkcjonują Zespoły ds. Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS,
powołane w celu zintegrowania realizacji zadań określonych w harmonogramie oraz kreowania
polityki w zakresie HIV/AIDS na terenie województwa.
o Przeprowadzono szkolenie dla realizatorów Krajowego Programu w celu aktywizowania oraz
integrowania środowiska zajmującego się tematyką HIV/AIDS.
o Zrealizowano dwa badania dotyczące stanu wiedzy nt. HIV/AIDS i ZPDP oraz potrzeb
edukacyjnych w tym zakresie.
o Krajowe Centrum ds. AIDS zbierało, analizowało i aktualizowało informacje na temat HIV/AIDS.
o Prowadzono Elektroniczną Bazę Monitoringową oraz Internetową Bazę Leków.
WNIOSKI
Epidemiologia:
1. Dane epidemiologiczne ilościowe dotyczące HIV/AIDS w Polsce, w porównaniu do innych
krajów, nawet krajów europejskich, świadczą o stabilnej sytuacji. Natomiast koncentracja
HIV w ostatnich latach w określonych populacjach może budzić uzasadniony niepokój.
Zdecydowana większość zakażeń HIV odnotowywana jest wśród mężczyzn, szczególnie
mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne z mężczyznami (MSM). Zwraca również uwagę
fakt, że wzrost ten dotyczy głównie populacji w wieku 25–44 i osób młodszych.
2. Wg danych z NIZP-PZH liczba badań w kierunku HIV (poza systemem krwiodawstwa)
systematycznie wzrasta, co świadczy o poprawiającej się dostępności badań i potrzebie ich
wykonywania. Należy jednak stwierdzić, że liczba osób testujących się pozostaje na dość
niskim poziomie, ok. 9 na 1 000 rocznie, co przekłada się na wciąż niezadowalający odsetek
osób, które kiedykolwiek w życiu testowały się w kierunku HIV (<15%).
3. W 2014 r., podobnie jak w latach ubiegłych, najczęściej do zakażenia dochodzi przez
kontakty seksualne.
4. W Polsce mężczyźni utrzymujący kontakty seksualne z mężczyznami badają się w kierunku
HIV znacznie częściej niż ogół społeczeństwa (wg danych opublikowanych w Raporcie
str. 84
5.
6.
7.
8.


końcowym badania EMIS - internetowe badanie sfinansowane ze środków europejskich,
przeprowadzone przez go instytuty badawcze z całego kontynentu; badanie dotyczące
wiedzy i zachowań mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami zrealizowane
zostało przez TNS Polska w 2010 r. za pomocą kwestionariusza dostępnego w wersji
elektronicznej na niektórych portalach internetowych skierowanych do mężczyzn mających
kontakty seksualne z mężczyznami). Największy wzrost liczby nowych zakażeń w populacji
MSM wystąpił w ostatnim okresie, w latach 2010–2014. Wg badania Sialon II (Sialon II:
Budowanie doświadczeń w integracji ukierunkowanych działań prewencyjnych i racjonalnego
nadzoru epidemiologicznego nad HIV wśród mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne
z mężczyznami). Projekt zrealizowany w 2013 r. jako wspólne działanie organizacji
gejowskich i instytutów zdrowia publicznego z 14 krajów europejskich. Za przygotowanie
i prowadzenie badania w Polsce odpowiadały Stowarzyszenie Lambda Warszawa wraz
z Narodowym Instytutem Zdrowia Publicznego – Państwowym Zakładem Higieny
we współpracy ze Społecznym Komitetem ds. AIDS prowadzącym Punkt Konsultacyjno –
Diagnostyczny) prewalencja zakażeń HIV w populacji MSM w Warszawie wynosi 8,2%. Wiąże
się to zarówno z występowaniem nowych zakażeń, jak i ze zdecydowanie częstszym
testowaniem MSM.
Zakażenie HIV wykrywane jest generalnie w populacji osób bardzo młodych i młodych –
w przedziale wieku 20–29 oraz 30–39 lat.
Problemem wśród Polaków pozostaje brak odniesienia ryzyka zakażenia HIV do własnej
osoby, a co za tym idzie zbyt mała świadomość konieczności poznania własnego statusu
serologicznego (rozważenia wykonania testu w kierunku HIV).
Pomimo względnie stabilnej sytuacji epidemiologicznej HIV/AIDS w Polsce nie należy
zapominać także o sytuacji epidemiologicznej państw Europy Wschodniej oraz niektórych
krajów Europy Zachodniej.
Z uwagi na braki danych w meldunkach epidemiologicznych zasadne jest usprawnienie
systemu raportowania danych epidemiologicznych:
istotne z tego punktu widzenia jest przestrzeganie przez lekarzy oraz kierowników
laboratoriów obowiązków wynikających z art. 27 oraz art. 29 ustawy z dnia 5 grudnia
2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, tj. zgłaszanie
zakażeń HIV i zachorowań na AIDS oraz dodatnich wyników badań w kierunku HIV,
rzetelne i dokładane wypełnianie obowiązujących formularzy zgłoszeń, co ułatwiłoby
pozyskiwanie danych epidemiologicznych, takich jak: droga transmisji, stadium kliniczne
choroby wywoływanej przez HIV, w tym liczba komórek CD4, oraz numer badania
potwierdzającego, który umożliwi identyfikację pacjenta przez lekarza, na potrzeby
uzupełnienia danych w przypadku zastrzeżenia danych osobowych przez pacjenta.
Profilaktyka:
9. Zaniechanie profilaktyki HIV/AIDS spowoduje wzrost rozprzestrzeniania się zakażeń HIV oraz
znacznie większą liczbę zakażeń, a w konsekwencji liczbę osób, które wymagać będą leczenia
ARV. Wskazana jest kontynuacja działań tj.:
 prowadzenie szeroko pojętej profilaktyki, w tym kampanii medialnych, programów
edukacyjnych skierowanych do populacji generalnej oraz szkoleń skierowanych
do wybranych grup zawodowych i społecznych,
 prowadzenie wielopłaszczyznowych działań, których odbiorcami będą różne grupy
społeczne, uwzględniających specyficzne potrzeby każdej grupy,
str. 85

zaktywizowanie działalności profilaktycznej, w tym kampanii, programów edukacyjnych,
programów prowadzonych metodami aktywnymi, programów redukcji szkód skierowanych
do kluczowych populacji szczególnie narażonych na zakażenie,
 utrzymanie działalności punktów konsultacyjno-diagnostycznych wykonujących anonimowo
i bezpłatnie badania diagnostyczne wykrywające zakażenia HIV, prowadzących
profesjonalne poradnictwo, zbierających dane epidemiologiczne o drogach szerzenia się
zakażeń HIV w Polsce, na podstawie informacji uzyskanych od osób poddających się
testowaniu.
10. Zapoczątkowany w latach ubiegłych proces zmian świadomości społeczeństwa w zakresie
HIV/AIDS i promocji podejmowania prozdrowotnych zachowań powinien być nadal
kontynuowany.
11. Problem epidemii HIV/AIDS jest problemem zdrowotnym, społecznym i psychologicznym.
Wskazane jest realizowanie programów ukierunkowanych na wielotorowe wsparcie osób
zakażonych HIV i chorych na AIDS.
12. Znaczący brak danych epidemiologicznych dotyczący zakażeń HIV uniemożliwia pełną analizę
sytuacji w tym zakresie (np. w 66% przypadków nowo wykrytych zakażeń HIV
rejestrowanych w poszczególnych miesiącach nie podano prawdopodobnej drogi zakażenia).
Wskazane jest zatem usprawnienie systemu gromadzenia i przetwarzanie danych
epidemiologicznych na poziomie krajowym.
13. Wskazana jest dalsza diagnoza problemu (w celu skierowania działań prewencyjnych
do konkretnych populacji), systematyczne prowadzenie badań behawioralnych i społecznych,
które umożliwiłyby identyfikację zagrożeń i zjawisk, co pozwoliłoby na podjęcie adekwatnych
działań w tym zakresie i odpowiednią reakcję na trendy.
14. Profilaktyka zakażeń przenoszonych drogą płciową stanowi kolejne wyzwanie - Polacy nie mają
podstawowej wiedzy w tym zakresie, nie znają dróg zakażenia, objawów choroby, nie wykonują
badań w kierunku ZPDP, nie stosują profilaktyki.
15. Wskazane jest zwiększenie zainteresowania mediów lokalnych i ogólnopolskich rzetelnym
przekazem na temat HIV/AIDS.
16. Ważnymi partnerami Krajowego Programu są podmioty zobowiązane do realizacji zadań
z zakresu HIV/AIDS rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie
Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS (Dz. U. Nr 44, poz. 227).
Wskazana jest kontynuacja współpracy, wymiany doświadczeń między podmiotami
realizującymi zadania z zakresu HIV/AIDS – poszerzenie oferty programowej w zakresie
profilaktyki HIV/AIDS oraz wsparcia psychospołecznego.
17. Rekomendowane jest prowadzenie dalszych działań mających na celu aktywizowanie
podmiotów włączonych w realizację Krajowego Programu – konieczność większego
zaangażowania, także finansowego, innych realizatorów Krajowego Programu, poza
Ministerstwem Zdrowia.
18. Na forum międzynarodowym Polska, dzięki swojej aktywności w zakresie HIV/AIDS, jest
postrzegana jako równorzędny i znaczący partner. Działania i doświadczenia Polski
w kontekście zapobiegania HIV/AIDS (m. in. działanie punktów
konsultacyjnodiagnostycznych, leczenie ARV) stanowią podstawę do wymiany najlepszych praktyk
z partnerami międzynarodowymi. Polska ma znaczący udział i wkład merytoryczny
w projekty międzynarodowe. Wskazana jest stała wymiana doświadczeń oraz aktywny udział
w projektach zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym.
str. 86
Leczenie ARV:
19. Nadrzędnym celem Programu jest zapewnienie jednolitej dostępności terapii ARV dla
wszystkich pacjentów zakażonych HIV i chorych na AIDS w Polsce. Terapia
antyretrowirusowa w przypadku niektórych chorób definiujących AIDS jest jedyną metodą
leczenia, a odpowiednio wcześnie zastosowana staje się profilaktyką tych chorób.
20. Kontynuacja realizacji programu leczenia ARV jest konieczna. Dzięki szerokiej dostępności
bezpłatnej dla pacjentów terapii ARV znacząco spadła śmiertelność z przyczyn związanych
z AIDS. Programem leczenia ARV objęto wszystkie osoby zakażone HIV i chore na AIDS,
które spełniały kryteria medyczne terapii ARV.
21. Skojarzone, skutecznie działające leczenie antyretrowirusowe znacząco poprawiło rokowanie
osób żyjących z HIV. Zakażenie HIV stało się problemem przewlekłym, dającym się
kontrolować. Dzięki tej terapii pacjenci żyją dłużej, a jakość ich życia się poprawia.
22. Dla poprawy skuteczności i efektywności leczenia antyretrowirusowego wprowadzano
nowoczesne metody diagnostyczne: oznaczanie oporności na leki ARV i oznaczenie HLA
B*5701 u wszystkich pacjentów przed rozpoczęciem leczenia ARV. Pozwoliło to uniknąć
reakcji nadwrażliwości na określone substancje czynne, a także zmniejszyć ryzyko braku
efektu terapeutycznego w trakcie leczenia.
23. Od początku Programu leczenia ARV obserwowana jest tendencja wzrostu liczby pacjentów
wymagających włączenia do leczenia antyretrowirusowego ze wskazań życiowych (średni
roczny przyrost to ok. 13%).
24. Zgodnie z najnowszymi światowymi rekomendacjami leczenie antyretrowirusowe jest również
bardzo ważnym elementem profilaktyki zakażeń HIV w populacji ogółu społeczeństwa –
pacjent leczony antyretrowirusowo jest mniej zakaźny.
25. Koszty leczenia tzw. doświadczonych pacjentów (długo leczonych ARV) są znacznie wyższe
niż pacjentów dopiero rozpoczynających terapię ARV. Terapia pacjentów długo leczonych
często wymaga podawania leków najnowszej generacji (np. inhibitory fuzji, inhibitory
integrazy itd.), co znacząco wpływa na wzrost kosztów terapii ARV.
26. Dzięki systematycznie prowadzonemu Programowi leczenia ARV odsetek zakażeń
wertykalnych spadł do poniżej 1%. Leczenie ARV dzieci zakażonych HIV i chorych na AIDS,
a także leczenie noworodków i niemowląt urodzonych przez matki zakażone HIV (profilaktyka
zakażeń wertykalnych u noworodków) było prowadzone zgodnie z rekomendacjami PTN AIDS
oraz standardami międzynarodowymi. Rekomendacje w zakresie wskazań do terapii ARV i jej
prowadzenia są systematycznie aktualizowane i dostosowywane do standardów
międzynarodowych. Promowanie rekomendacji PTN AIDS było jednym z istotnych elementów
kampanii informacyjnej, prowadzonej w latach 2013-2014 r., skierowanej bezpośrednio
do środowisk medycznych.
27. Należy spodziewać się systematycznego pojawiania się na rynku nowych, wysoce
innowacyjnych leków ARV, które nie tylko będą miały lepszą efektywność w walce
z zakażeniem, lecz także będą przyjaźniejsze dla pacjentów w stosowaniu, ale jednocześnie
droższe od dotychczas obecnych na rynku.
28. Dzięki farmakologicznej profilaktyce poekspozycyjnej, bezpłatnej dla pacjentów, prowadzonej
w ramach programu, dotychczas nie odnotowano żadnego przypadku zakażenia HIV
u osób, które uległy wypadkowi, w trakcie którego doszło do ekspozycji na zakażenie HIV.
29. Zapobieganie, leczenie, opieka i wsparcie są elementami wzajemnie się uzupełniającymi
i wzmacniającymi oraz stanowią kontynuację efektywnej reakcji na epidemię HIV/AIDS.
str. 87
Finansowanie:
30. W ostatnich latach systematycznie wzrasta poziom finansowania programu polityki zdrowotnej
pn. „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce” (część 46 – Zdrowie,
dział 851 – Ochrona zdrowia, rozdział 85149 – Programy polityki zdrowotnej). Pacjenci
zakażeni HIV i chorzy na AIDS mają szeroki dostęp do najnowszych metod diagnostycznych
oraz korzystają – bez oczekiwania w kolejce – z diagnostyki oraz bezpłatnej,
wysokospecjalistycznej terapii ARV, finansowanej przez Ministra Zdrowia.
31. Leczenie ARV nie może być przerwane. Raz rozpoczęta terapia prowadzona jest do końca życia
pacjenta.
32. Realizacja ww. programu polityki zdrowotnej Ministra Zdrowia powinna być kontynuowana
w dotychczasowym kształcie.
33. Najwyższa Izba Kontroli w swoim Wystąpieniu pokontrolnym przekazanym Krajowemu Centrum
ds. AIDS (2014 r.), jak również w Informacji o wynikach kontroli „Realizacji Krajowego
Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS w latach 2012-2013” przekazanej
Ministerstwu Zdrowia (2015) uznała „…utrzymującą się tendencję corocznego zmniejszania się
wydatków na profilaktykę w ogólnej kwocie wydatków na realizację Krajowego Programu (…)
za szczególnie niepokojącą i skutkującą niebezpiecznym marginalizowaniem działań mających
na celu zapobieganie zakażeniom i późniejszym zachorowaniom…”. W związku z powyższym
należy rozważyć znaczące zwiększenie środków finansowych przeznaczonych na działania
profilaktyczne.
str. 88
10. WYKAZ SKRÓTÓW
AIDS – zespół nabytego niedoboru (upośledzenia) odporności
ARV – leczenie antyretrowirusowe
CHAFEA - Agencję Wykonawczą ds. Zdrowia, Konsumentów i Żywności
CZSW – Centralny Zarząd Służby Więziennej
EACS – organizacja skupiająca wielu europejskich lekarzy klinicystów i naukowców zajmujących
się tematyką HIV/AIDS
EAHC – Agencja Wykonawcza ds. Zdrowia i Konsumentów
ECDC – Europejskie Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób w Sztokholmie
ECOSOC – Rada Społeczno-Gospodarcza
HAART – skojarzone leczenie antyretrowirusowe, tzw. wysoce aktywna terapia
antyretrowirusowa
HCV – wirus powodujący zapalenie wątroby typu C
HBV – wirus powodujący zapalenie wątroby typu B
HIV – ludzki wirus niedoboru (upośledzenia) odporności
IDU – populacja osób stosujących narkotyki drogą dożylną
Komórki CD4 (limfocyty CD4) – rodzaj krwinek białych, posiadających na swej powierzchni
receptor powierzchniowy CD4, pomagających zwalczać infekcje; HIV atakuje komórki CD4
powodując zaburzenia ich funkcji lub ich zniszczenie
MSM – populacja mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami
MSZ – Ministerstwo Spraw Zagranicznych
MZ – Ministerstwo Zdrowia
NDPHS – Partnerstwo Wymiaru Północnego w Dziedzinie Zdrowia Publicznego i Opieki
Społecznej
NGO – organizacje pozarządowe
ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych
PCB – Rada Koordynacyjna Programu UNAIDS
PEP – procedura postepowania poekspozycyjnego
PKD – punkty konsultacyjno-diagnostyczne
PTN AIDS - Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS
STI – zakażenia przenoszone drogą płciową
UBRAF – Zunifikowany Budżet, Rezultaty i Zakres Odpowiedzialności
UE – Unia Europejska
UNAIDS – Wspólny Program Narodów Zjednoczonych ds. HIV/AIDS
WHO – Światowa Organizacja Zdrowia
WSSE – Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne
ZPDP – zakażenia przenoszone drogą płciową
str. 89