Dorastanie - Personalitas
advertisement
Dorastanie Zespół Personalitas nad podstawie Oleszkowicz, A., Senejko, A. (2011). Dorastanie. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 259-286). Warszawa: PWN. Co to jest dorastanie? Okres życia pomiędzy dzieciństwem a dorosłością. Rozwój biologiczny Rozwój emocjonalny Rozwój poznawczy Rozwój moralny Rozwój społeczny Rozwój osobowości Dorastanie 10/12 – 20/23 rok życia: • Wczesne dorastanie: 10-16 r. ż. – intensywne przemiany, okres burzy i naporu • Późne dorastanie „ 17-20/23 r. ż. – czas stabilizacji, wejścia w dalsze życie społeczne Rozwój biologiczny Zmiany hormonalne Dorastanie Rozwój biologiczny Zmiany hormonalne • Aktywność neurohormonalna na osi podwzgórze – przysadka – gonady • Aktywność podwzgórza we wczesnej fazie dorastania – hormony wzrostu i hormony gonadotropowe, pobudzające jądra i jajniki • Gonady – wydzielają hormony płciowe • Poziom hormonów wzrasta (w porównaniu z dzieciństwem): Chłopcy: 20-krotnie Dziewczęta: 6-krotnie Dorastanie Rozwój biologiczny Pokwitanie • Skok pokwitaniowy – gwałtowne zmiany prowadzące do znacznego przeobrażenia wyglądu zewnętrznego • Przyrost wysokości ciała – 10cm rocznie! • U dziewcząt – skok pokwitaniowy następuje ok. 2 lata wcześniej niż u chłopców • Wyraźny przyrost wagi ciała (ok. 5 kg/rok) – pogorszenie statyki ciała, przejściowa niezręczność ruchowa Dorastanie Rozwój biologiczny Zmiany w mózgu • Czas szybkiego dojrzewania i rozwoju mózgu • Zwiększenie zdolności poznawczych (zmniejszenie gęstości substancji szarej, utrata części synaps, a jednoczesne wzmocnienie pozostałych – plastyczność) • Mielinizacja Dorastanie Rozwój biologiczny Rozwój cech płciowych • Pierwszorzędne: gruczoły płciowe (gonady) oraz wewnętrzne i zewnętrzne narządy płciowe • Drugorzędne: niezwiązane z narządami płciowymi: np. owłosienie, cechy twarzy, rozwój piersi, mutacja, proporcje ciała, umięśnienie Dorastanie Rozwój biologiczny Rozwój seksualny • Kształtowanie się tożsamości płciowej • Płeć psychologiczna • Społeczna rola płciowa • Potrzeba rozładowania napięcia • Potrzeba więzi (więzi preintymne) Dorastanie Rozwój poznawczy Rozwój myślenia Stadia rozwoju myślenia wg Piageta: • I stadium sensomotoryczne • II stadium przedoperacyjne • III stadium operacji konkretnych • IV stadium operacji formalnych Dorastanie Rozwój poznawczy Operacje formalne • Uwolnienie myślenia od bezpośredniego doświadczania • Rozumowanie dedukcyjne • Rozumowanie na symbolach • Można przewidywać, kontrolować i manipulować rzeczywistością Dorastanie Rozwój poznawczy Rozwój świadomości Poziomy świadomości: • Świadomość praktyczna • Świadomość pojęciowa – konceptualna • Świadomość refleksyjna Dorastanie Rozwój poznawczy Relatywizm myślenia operacje formalne – prawa logiki vs ? Dorastanie myślenie postformalne Rozwój poznawczy Przetwarzanie informacji Zmiany w zakresie: • Wiedzy • Procesów poznawczych i kompetencji – zdolności • Orientacji metapoznawczych Dorastanie Rozwój poznawczy Przetwarzanie informacji Zmiany w zakresie: • Wiedzy • Procesów poznawczych • i kompetencji – zdolności Orientacji metapoznawczych Wiedza: • Deklaratywna (wiem, że…) – fakty • Proceduralna (wiem, jak…) – dotycząca zdolności ukierunkowanych na cel • Konceptualna (wiem, dlaczego…) • – rozumienie posiadanej wiedzy deklaratywnej i proceduralnej Dorastanie Rozwój poznawczy Przetwarzanie informacji Zmiany w zakresie: • Wiedzy • Procesów poznawczych i kompetencji – zdolności • Orientacji metapoznawczych Formy procesów poznawczych: • Rozumowanie (indukcyjne i dedukcyjne) • Rozumienie analogii • Podejmowanie decyzji • Rozwiązywanie problemów • Kodowanie • Uczenie się • Odtwarzanie z pamięci Dorastanie Rozwój poznawczy Przetwarzanie informacji Zmiany w zakresie: • Wiedzy • Procesów poznawczych i kompetencji – zdolności • Orientacji metapoznawczych Orientacje metapoznawcze: • odzwierciedlenie stanu własnej wiedzy i jej ewaluacja Dorastanie Rozwój poznawczy Pamięć Transformacje w zakresie czterech komponentów: • Pojemności • Procesów pamięciowych • Strategii zapamiętywania • Metapamięci Dorastanie Rozwój emocjonalny Od chwiejności do stabilizacji… • • • • Przewaga emocji negatywnych nad pozytywnymi Ambiwalencja uczuciowa Labilność emocjonalna Depresja młodzieńcza Dorastanie Rozwój emocjonalny Rozwój ku wyższej uczuciowości Rozwój kompetencji emocjonalnych: • Regulacja emocji • Dostosowanie środków wyrazu • Umiejętność wyciszania się • Rozumienie konsekwencji wyrażania emocji • Odróżnianie uczuć od faktów • Podtrzymywanie związków z innymi mimo emocji negatywnych • Doświadczanie i wyrażanie empatii • Rozumienie źródeł emocji Dojrzewanie płata przedczołowego Dorastanie Rozwój osobowości Rozwój koncepcji Ja Koncepcja Ja – suma atrybutów, uzdolnień, postaw, wartości, jakie przypisuje sobie podmiot, charakteryzując siebie samego Dorastanie Rozwój osobowości Rozwój koncepcji Ja • Przejście od niespójnego i niestabilnego Ja do Ja zintegrowanego • Zamęt tożsamościowy • Zmiany w samoocenie • Orientacja przyszłościowa Dorastanie Rozwój osobowości Problemy doświadczane przez młodzież • • • • Konieczność weryfikacji celów życiowych Nowe wyzwania Problemy egzystencjalne Lęk Dorastanie Rozwój osobowości Tożsamość indywidualna Erik Erikson (1902-1994) „przekonanie, że ego efektywnie zbliża się do namacalnej zbiorowej przyszłości, że rozwija się w jasno określone ego znajdujące się w ramach rzeczywistości społecznej” Dwa aspekty Postrzeganie swojej niezmienności i stałości w czasie Przekonanie, że inni ludzie również rozpoznają tę niezmienność i ciągłość Dorastanie Rozwój osobowości Tożsamość indywidualna James Marcia „ Tożsamość indywidualna to struktura Ja, wewnętrzna, dynamiczna organizacja potrzeb, dążeń, możliwości, nadziei i wierzeń oraz historii indywidualnej.” Płaszczyzny tożsamości: • Orientacja seksualna • Postawa ideologiczna • Ukierunkowanie zawodowe Dorastanie Rozwój osobowości Tożsamość indywidualna • Poszukiwanie – proces pogłębiania samoświadomości drogą rozpatrywania alternatywnych rozwiązań, eksperymentowania zarówno ze sobą, jak i z otoczeniem, co często przyczynia się do przeżywania dyskomfortu • Zaangażowanie – osobiste sformułowanie planów, celów, wartości i przekonań, które nadają życiu jednostki znaczenie oraz kierunek Dorastanie Rozwój osobowości Tożsamość indywidualna Poszukiwanie Zaangażowanie + + - + Tożsamość dyfuzyjna - - Tożsamość odroczona (moratoryjna) + - Tożsamość osiągnięta (dojrzała) Tożsamość lustrzana (przejęta) Dorastanie Rozwój osobowości Tożsamość indywidualna - statusy Statusy typowe dla wczesnej fazy dorastania: Tożsamość dyfuzyjna: zaabsorbowanie wyglądem zewnętrznym i kształtowanie na tej podstawie własnej tożsamości płciowej i tożsamości grupowej. Brak zainteresowania ze strony otoczenia otwieraniem dzieci na większą niezależność. Dorastanie Korelaty • Niska autonomia • Niska samoocena • Brak integralności • Nieśmiałość • Konformizm Rozwój osobowości Tożsamość indywidualna - statusy Statusy typowe dla wczesnej fazy dorastania: Tożsamość lustrzana: gdy rodzice, lub jeden z rodziców jest niepodważalnym autorytetem, wyznaczającym model życia. Może to skutkować np. wyborem zawodu niedostosowanego do predyspozycji. Dorastanie Korelaty • Wysoki konformizm • Wysoki autorytaryzm • Posłuszeństwo autorytetom • Uprzedzenia • Zamknięcie na nowe doświadczenia • Niski lęk • Zewnętrzna lokalizacja kontroli • Ale: wyższy dobrostan psychiczny Rozwój osobowości Tożsamość indywidualna - statusy Statusy typowe dla późniejszej fazy dorastania (wyższe rozwojowo): Tożsamość moratoryjna: budowana na bazie poszukiwania, eksperymentowania, sprawdzania, z wykorzystaniem operacji formalnych. Często procesowi temu towarzyszy niepokój i lęk oraz silne emocje. Eksploracja obejmuje stosunki intymne, wybór zawodu, eksperymentowanie z używkami, czynności ryzykowne. Dorastanie Korelaty • Sceptycyzm • Krytycyzm • Skłonność do weryfikowania • Otwarcie na nowe doświadczenia i informacje Rozwój osobowości Tożsamość indywidualna - statusy Statusy typowe dla późniejszej fazy dorastania (wyższe rozwojowo): Tożsamość osiągnięta: dotyczy obszarów, w którym po okresie poszukiwań nastąpiło zaangażowanie (w niektórych sferach może tak być, a niektórych może nadal być moratorium). Dorastanie Korelaty wyższa samoocena sumienność ekstrawersja niższy neurotyzm niższy poziom wstydu niższy stopień wykorzystania mechanizmów obronnych wyższy dobrostan psychiczny Rozwój osobowości Tożsamość – stabilność czy rozwój? Tożsamość osiągnięta Tożsamość moratoryjna Koncepcja A. Watermana Tożsamość lustrzana Tożsamość dyfuzyjna Dorastanie Rozwój osobowości Rola buntu w kształtowaniu tożsamości Bunt – doświadczana w jednostkowym przeżyciu wyraźna potrzeba i chęć sprzeciwiania się wszystkim stanom rzeczy, które jednostka spostrzega jako ograniczające, zagrażające lub niezgodne z jej, często idealistycznymi oczekiwaniami. Dorastanie Rozwój osobowości Rola buntu w kształtowaniu tożsamości Funkcje buntu: • Ekspansywna • Obronna • Kreatywna • Odwetowa Dorastanie Rozwój osobowości Style tożsamości Michael Berzonsky • Styl informacyjny • Styl normatywny • Styl dyfuzyjno-unikowy Dorastanie Rozwój moralny Od heteronomii do autonomii moralnej Koncepcja Kohlberga: Koncepcja Piageta: • • Moralność przedkonwencjonalna Moralność konwencjonalna • • Moralność postkonwencjonalna – autonomia moralna • • • Dorastanie Anomia moralna (okres przedmoralny) - 0-2 r.ż. Moralność heteronomiczna (okres realizmu moralnego) 2-7 r.ż. Okres relatywizmu moralnego - 7-11 r.ż. Autonomia moralna pow. 12 r.ż Rozwój moralny Sądy społeczne i moralne Sądy moralne – oparte na przekonaniach osobistych, dotyczących indywidualnych praw, krzywd i wzajemnego traktowania się ludzi. Opierają się na rozumieniu konsekwencji działania własnego i innych Sądy społeczne (konwencjonalne) heterogeniczne – opierają się na społecznie wypracowanych poglądach na to, jak należy się zachowywać Dorastanie Rozwój moralny Motywacja do zachowań etycznych • Rozwijające się zdolności poznawcze • Doskonalenie interpretacji zachowań • Ocena moralna zachowań • Pogłębienie empatii Nastolatek chce mieć własne uzasadnienie dla posługiwania się zasadami moralnymi w swoim życiu. Dorastanie Rozwój społeczny Wrastanie w społeczeństwo Dorastanie Rozwój społeczny Zmiany w relacjach z rodzicami • intensywne konflikty • wzrost znaczenia grupy rówieśniczej • delegowanie autorytetu • Stabilizacja: późna adolescencja Dorastanie Rozwój społeczny Rola grupy rówieśniczej • Umacnia poczucie własnej wartości • Stwarza okazję do uporządkowania własnej hierarchii wartości i poszukiwania odpowiedzi na pytanie, co jest w życiu ważne • Pozwala angażować się w różne role społeczne i poszukiwać doświadczeń i informacji niezbędnych do kształtowania się tożsamości indywidualnej • Pozwala „przejrzeć się w oczach innych” Dorastanie Rozwój społeczny Odnajdywanie swojego miejsca w społeczeństwie • • • • Potrzeba samotności Poczucie samotności Udział w kulturze Język młodzieżowy Dorastanie Rozwój społeczny Przetwarzanie informacji • • • • Potrzeba samotności Poczucie samotności Udział w kulturze Język młodzieżowy Część zdrowego procesu dojrzewania, konieczność rozwojowa, przed którą staje młody człowiek budujący koncepcję swojego życia. Dorastanie Rozwój społeczny Przetwarzanie informacji • • • • Potrzeba samotności Poczucie samotności Udział w kulturze Język młodzieżowy Osamotnienie, wiąże się z emocjami negatywnymi, poczuciem pustki. Może być predyktorem problemów przystosowawczych. Dorastanie Rozwój społeczny Przetwarzanie informacji • • • • Potrzeba samotności Poczucie samotności Udział w kulturze Język młodzieżowy Ważny obszar aktywności młodych ludzi, odrębny sposób zachowania, postrzegania rzeczywistości oraz interakcji z nią. Dorastanie Rozwój społeczny Przetwarzanie informacji • • • • Potrzeba samotności Poczucie samotności Udział w kulturze Język młodzieżowy Coraz więcej pojęć abstrakcyjnych, logiczna argumentacja, perswazja. Wpływ zdobyczy techniki: niechlujność, błędy, skróty, agramatyzmy. Dorastanie Rozwój społeczny Aktywność młodzieży • • • • Nauka Zabawa Praca Aktywność twórcza Dorastanie Szanse i zagrożenia okresu dorastania Dorastanie Szanse i zagrożenia okresu dorastania Zachowania pozytywne: • Rośnie liczba osób zaangażowanych w wolontariat • Rośnie uczestnictwo społeczne • Młodzież uczy się budowania konstruktywnych scenariuszy działań vs Dorastanie Zachowania negatywne: • uzależnienia • ucieczki z domu • zachowania przestępcze • zachowania brawurowe • problematyczne używanie internetu • próby samobójcze Rozwój biologiczny • Zmiany w ciele Podsumowanie • Zmiany w emocjach • Zmiany w myśleniu Rozwój poznawczy • Potrzeba niezależności • Kryzys autorytetów • Kształtowanie Rozwój emocjonalny tożsamości • Ogromna rola grup Rozwój osobowości odniesienia • Rozwój światopoglądu Rozwój moralny • Otwarta ścieżka do niezależności Rozwój społeczny Dorastanie Dziękuję za uwagę Oleszkowicz, A., Senejko, A. (2011). Dorastanie. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 259-286). Warszawa: PWN.
