Probiotyki w profilaktyce i leczeniu wybranych schorzeń przewodu

WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Probiotyki w profilaktyce
i leczeniu wybranych schorzeń
przewodu pokarmowego u dzieci
Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Bartosz Romańczuk
Katedra i Klinika Pediatrii,
Alergologii i Gastroenterologii
Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera
w Bydgoszczy
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Probiotics for the prevention and treatment of
selected gastrointestinal disorders in children
STRESZCZENIE
Probiotyki to preparaty lub produkty zawierające wystarczającą ilość żywych i dobrze
zdefiniowanych mikroorganizmów, które korzystnie wpływają na zdrowie gospodarza,
poprzez kolonizację i zmianę składu ekosystemu mikrobiontów przewodu pokarmowego. Minimalna dzienna dawka terapeutyczna probiotyku powinna wynosić 106–109 CFU.
Źródłem probiotyków są preparaty farmaceutyczne, suplementy diety i produkty fermentowane. Najlepiej poznaną bakterią probiotyczną jest Lactobacillus rhamnosus GG.
W niniejszej pracy przedstawiono zastosowanie probiotyków w profilaktyce i leczeniu
wybranych schorzeń przewodu pokarmowego u dzieci.
Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 2, 135–140
słowa kluczowe: probiotyki, dzieci, Lactobacillus, Saccharomyces, biegunka
ABSTRACT
Probiotics are preparations or products which contain a sufficient amount of live and
well-defined microorganisms which beneficially affect the health of the host through
colonisation and quantitative changes in the ecosystem of gastrointestinal microbiota. The minimum daily therapeutic dose of a probiotic should be 106–109 colony forming
units (CFU). The source of probiotics include pharmaceuticals, diet supplements and
fermented products. The best studied probiotic bacterium is Lactobacillus rhamnosus
GG. We discuss the use of probiotics for the prevention and treatment of selected gastrointestinal disorders in children.
Forum Medycyny Rodzinnej 2010, vol. 4, no 2, 135–140
key words: probiotics, children, Lactobacillus, Saccharomyces, diarrhoea
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. n. med.
Mieczysława Czerwionka-Szaflarska
Katedra i Klinika Pediatrii, Alergologii
i Gastroenterologii
ul. M. Skłodowskiej-Curie 9,
85–094 Bydgoszcz
tel. (52) 585 48 50,
faks: (52) 585 40 86
e-mail: [email protected]
Copyright © 2010 Via Medica
ISSN 1897–3590
135
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Probiotyki to preparaty
lub produkty zawierające
wystarczającą ilość
żywych i dobrze
zdefiniowanych
mikroorganizmów,
które korzystnie
wpływają na zdrowie
gospodarza
WSTĘP
ty farmaceutyczne, suplementy diety i pro-
Probiotyki to preparaty lub produkty zawie-
dukty fermentowane (tab. 1) [4].
rające wystarczającą ilość żywych i dobrze
Najbardziej znanym i najlepiej pozna-
zdefiniowanych mikroorganizmów, które
nym probiotykiem jest Lactobacillus rhamno-
korzystnie wpływają na zdrowie gospodarza
sus GG (LGG) [3, 4].
Do cech idealnego probiotyku należą [5]:
poprzez kolonizację i zmianę składu ekosystemu mikrobiontów przewodu pokarmowe-
— ludzkie pochodzenie,
go [1]. W przyszłości definicja ta prawdopo-
— historia bezpiecznego stosowania,
dobnie ulegnie modyfikacji, ponieważ nie-
— korzystne oddziaływanie na zdrowie
człowieka,
które skutki działania probiotyków można
uzyskać za pomocą zabitych bakterii lub
— zdolność do przeżycia, wzrostu i aktywności metabolicznej w przewodzie po-
nawet DNA bakteryjnego [2].
karmowym,
Dawka probiotyku jest określana liczbą
jednostek tworzących kolonię (CFU, colony
— odporność na działanie kwasu solnego
forming units). Optymalne dawkowanie nie
zostało ustalone, jednakże na podstawie wy-
i żółci,
— konkurencyjność w stosunku do mikroflory zasiedlającej ekosystem jelitowy,
ników wielu badań klinicznych uważa się, że
minimalna dzienna dawka terapeutyczna
— aktywność antagonistyczna w stosunku
preparatu powinna wynosić 106–109 CFU [3].
do patogenów (np. Salmonella spp., Clo-
W Polsce źródłem probiotyków są prepara-
stridium difficile, Helicobacter pylori).
Tabela 1
Źródła probiotyków Polsce
Nazwa preparatu (producent)
Gatunek lub szczep probiotyku
Przykłady suplementów diety lub leków zawierających probiotyki
Acidolac (Medana)
Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium
Dicoflor 30 i 60 (Vitis Pharma)
Lactobacillus rhamnosus GG
Enterol (Biocodex)
Saccharomyces boulardii
Ido Form Kid (Ferrosan)
Lactobacillus rhamnosus, GG Bifidobacterium animalis subsp.
lactis Bb12
Lacidofil (Merck)
Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus rhamnosus
Lactive up (United Pharma)
Lactobacillus acidophilus NCFM
Lactoral (IBSS Biomed)
Lactobacillus rhamnosus KL 53A (25%), Lactobacillus plantarum PL 02
(25%) Bifidobacterium longum PL 03 (50%)
Lakcid (Biomed Lublin)
Lactobacillus rhamnosus
Lakcid forte (Biomed Lublin)
Lactobacillus rhamnosus
Probiolac (Polfarmex)
Lactobacillus acidophilus (26,5%), Lactobacillus bifidus (14,7%),
Streptococcus thermophilus, Lactobacillus delbruecki subscp.
bulgaricus (58,8%)
Trilac (Krotex)
Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus delbruecki subscp.
bulgaricus, Bifidobacterium bifidum
Przykłady mleka modyfikowanego dla niemowląt zawierającego probiotyki
Hipp mleko probiotyczne (Hipp)
Lactobacillus reuteri
Nan bifidus (Nestle)
Streptococcus thermophilus, Bifidobacterium lactis Bb12
Przykłady jogurtów probiotycznych i innych probiotycznych produktów mlecznych
136
Actimel (Danone)
Lactobacillus casei DN-114 001
Activia (Danone)
Bifidobacterium animalis DN 173 010
www.fmr.viamedica.pl
Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Bartosz Romańczuk
Probiotyki w profilaktyce i leczeniu
wybranych schorzeń przewodu
pokarmowego u dzieci
W niniejszej pracy przedstawiono zasto-
wodnistych stolców. Według Biloo [8] pro-
sowanie probiotyków w profilaktyce i lecze-
biotyk ten redukował kolejne epizody bie-
niu wybranych schorzeń przewodu pokar-
gunki przez okres 2 miesięcy od zakończe-
mowego u dzieci.
nia terapii.
Z obserwacji Szymańskiego i wsp. [9]
Ostra biegunka infekcyjna
wynika, że stosowanie mieszanki zawierają-
Ważnym badaniem oceniającym skutecz-
cej trzy szczepy probiotyczne Lactobacillus
ność probiotyków w leczeniu ostrej biegun-
rhamnosus skróciło o 37 godzin czas utrzy-
ki u dzieci jest praca Cananiego i wsp. [6]. Do
mywania się ostrej biegunki rotawirusowej
badania zakwalifikowano ponad 500 dzieci
i o 23 godziny czas nawadniania pozajelito-
(w wieku od 3 miesięcy do 3 lat), które znaj-
wego u dzieci.
dowały się pod opieką lekarzy podstawowej
Szajewska i wsp. [10] przedstawili meta-
opieki zdrowotnej z powodu ostrej biegun-
nalizę, w której oceniali skuteczność LGG
ki. W grupach badanych pacjenci otrzymy-
w leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej u dzie-
wali różne rodzaje bakterii probiotycznych
ci. W badaniu obejmującym około 1000 pa-
(Lactobacillus rhamnosus GG, Saccharomy-
cjentów stwierdzono, że stosowanie probio-
ces boulardii, Bacillus clausii, Enterococcus
tyku skróciło czas trwania biegunki, okres ho-
faecium oraz mieszaninę probiotyków: Lac-
spitalizacji oraz zmniejszyło ryzyko trwania
tobacillus delbrueckii var. bulgaricus, Lacto-
biegunki powyżej 7 dni, szczególnie w stosun-
bacillus acidophilus, Streptococcus thermo-
ku do biegunki o etiologii rotawirusowej.
philus i Bifidobacterium bifidum). Dzieciom
Basu i wsp. [11] do badania zakwalifiko-
z grupy kontrolnej podawano jedynie płyn
wali 235 dzieci z przetrwałą biegunką, której
do nawadniania doustnego. W grupie otrzy-
przyczyną były patogenne szczepy Escherichia
mującej LGG, w porównaniu z grupą kon-
coli, Shigella spp. i Clostridium difficile. Pa-
trolną, stwierdzono skrócenie czasu trwania
cjentom podawano doustny płyn nawadnia-
biegunki o 32 godziny, zmniejszenie liczby
jący z placebo (grupa kontrolna) lub z probio-
oddawanych stolców biegunkowych, gęstszą
tykiem Lactobacillus rhamnosus GG (grupa
konsystencję stolca oraz podobną częstość
badana) dwa razy dziennie przez minimum
występowania gorączki, wymiotów i ko-
7 dni lub do czasu ustania biegunki. W wybra-
nieczności hospitalizacji. Podobne wyniki
nych sytuacjach klinicznych dzieci otrzymy-
uzyskano w grupie pacjentów otrzymujących
wały równocześnie antybiotyk. W grupie ba-
mieszaninę probiotyków. W grupach otrzy-
danej, w porównaniu z grupą kontrolną, za-
mujących Saccharomyces boulardii, Bacillus
obserwowano znaczące skrócenie czasu trwa-
clausii, Enterococcus faecium czas trwania
nia biegunki oraz okresu hospitalizacji.
biegunki, liczba stolców i ich konsystencja
Według Vesterlunda i wsp. [12] regular-
oraz częstość hospitalizacji, wymiotów lub
ne stosowanie LGG zmniejsza ryzyko zaka-
gorączki były podobne do obserwowanych
żenia przewodu pokarmowego przez gron-
w grupie kontrolnej. Na tej podstawie uzna-
kowca złocistego. Lactobacillus rhamnosus
no, że nie wszystkie preparaty zawierające
GG redukuje liczbę komórek Staphylococ-
probiotyki są skuteczne w leczeniu ostrej
cus aureus, które ulegają adhezji do nabłon-
biegunki u dzieci.
ka jelitowego (nawet o 44%).
Natomiast Kurugul i wsp. [7] wykazali, że
W badaniach francuskich [13] wykazano
probiotyk Saccharomyces boulardii stosowa-
skuteczność szczepu Lactobacillus acidophi-
ny łącznie z doustnym płynem nawadniają-
lus LB w leczeniu biegunki nierotawiruso-
cym skrócił czas hospitalizacji dzieci z bie-
wej, uzyskując skrócenie czasu utrzymywa-
gunką o 25% oraz ograniczył występowanie
nia się biegunki średnio o 1 dzień.
Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 2, 135–140
Nie wszystkie preparaty
zawierające probiotyki są
skuteczne w leczeniu
ostrej biegunki u dzieci
137
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Biegunka poantybiotykowa
Jednym z najczęstszych powikłań antybioty-
istotnie rzadziej występowały nudności, biegunka i zaburzenia smaku.
koterapii jest biegunka, którą obserwuje się
u 11–40% dzieci podczas leczenia i w ciągu
2 miesięcy po jego zakończeniu [14].
Probiotyki w istotny
sposób zmniejszały
ryzyko biegunki
poantybiotykowej
Biegunka podróżnych
Biegunka podróżnych dotyczy turystów od-
W metaanalizie obejmującej 34 badania,
wiedzających kraje o niższym standardzie
Sazawal i wsp. [15] wykazali, że probiotyki
higieny, zwłaszcza o gorącym klimacie. Jest
(m. in. Saccharomyces boulardii, Lactobacil-
ona spowodowana przez lokalne patogeny
lus rhamnosus GG, Lactobacillus acidophi-
jelitowe, szeroko rozpowszechnione w tych
lus, Lactobacillus bulgaricus) w istotny spo-
krajach z powodu nieodpowiednich warun-
sób zmniejszały ryzyko biegunki poantybio-
ków sanitarnych i higienicznych, niedosta-
tykowej (o 52%).
tecznego zaopatrzenia w czystą wodę oraz
Kotowska i wsp. [16] do badania włączyli 269 dzieci (w wieku od 6 miesięcy do 14 lat)
zanieczyszczenia środowiska.
Skuteczność
szczepu
Lactobacillus
leczonych antybiotykami z powodu zapale-
rhamnosus GG w zapobieganiu biegunce
nia ucha środkowego i/lub zakażenia ukła-
podróżnych wykazali Oksanen i wsp. [20].
du moczowego. Badacze oceniali skutecz-
W grupie osób otrzymujących probiotyk
ność Saccharomyces boulardii w zapobiega-
stwierdzono znacznie mniejszą częstość wy-
niu biegunce poantybiotykowej. W grupie
stępowania biegunki.
pacjentów otrzymującej probiotyk, w po-
Kollaritsch i wsp. [21] stwierdzili zna-
równaniu z grupą kontrolną, stwierdzono
mienne zmniejszenie ryzyka wystąpienia
zmniejszenie ryzyka wystąpienia biegunki.
biegunki podróżnych w grupie osób otrzy-
Metaanaliza McFarlanda [17] objęła
mujących drożdżaki Saccharomyces boular-
31 badań randomizowanych (ponad 3000 pa-
dii. Probiotyk podawano podróżnym przez
cjentów). Okazało się, że probiotyki (głów-
5 dni przed wyjazdem i w trakcie pobytu.
nie szczepy Saccharomyces boulardii, Lactobacillus rhamnosus GG oraz mieszanina pro-
138
Martwicze zapalenie jelit
biotyków) znacząco redukują ryzyko bie-
Martwicze zapalenie jelit (NEC, necrotizing
gunki po zastosowaniu antybiotyków (25 ba-
enterocolitis) jest najczęstszą chorobą prze-
dań) oraz zapobiegają biegunce o etiologii
wodu pokarmowego wymagającą interwen-
Clostridium difficile (6 badań).
cji chirurgicznej u noworodków. Przyczyna
W badaniach własnych [18] stwierdzono,
choroby nie została dotychczas dokładnie
że dołączenie probiotyku (Lactobacillus
poznana. Uważa się, że jej rozwój wiąże się
rhamnosus i Lactobacillus acidophilus) do
z niedojrzałością jelita, sztucznym żywie-
standardowej terapii eradykacyjnej Helico-
niem, zaburzeniami ukrwienia oraz niepra-
bacter pylori (amoksycylina, klarytromycyna
widłowościami flory bakteryjnej. Martwicze
i inhibitor pompy protonowej) korzystnie
zapalenie jelit występuje przede wszystkim
wpłynęło na przebieg oraz wynik końcowy
u wcześniaków.
terapii. W grupie dzieci otrzymujących pro-
Bin-Nun i wsp. [22] wykazali, że codzien-
biotyk istotnie statystycznie rzadziej obser-
ne podawanie mieszaniny probiotyków (Bi-
wowano nudności, wymioty, bóle brzucha
fidobacterium infantis, Streptococcus thermo-
oraz luźne stolce.
philus i Bifidobacterium bifidum) zmniejszy-
Podobne efekty otrzymali Armuzzi i wsp.
ło częstość występowania NEC i jego cięż-
[19], ponieważ w grupie przyjmującej LGG
kość u niemowląt z bardzo niską masą uro-
podczas 7-dniowej terapii eradykacyjnej
dzeniową ciała (£ 1500 g).
www.fmr.viamedica.pl
Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Bartosz Romańczuk
Probiotyki w profilaktyce i leczeniu
wybranych schorzeń przewodu
pokarmowego u dzieci
Czynnościowe zaburzenia
Podobne efekty lecznicze uzyskali Lin
przewodu pokarmowego
i wsp. [23]. W grupie noworodków otrzymujących mieszaninę probiotyków (Lactobacil-
Czynnościowe zaparcie stolca stanowi
lus acidophilus i Bifidobacterium infantis)
istotny problem społeczny, a częstość jego
NEC występowało istotnie rzadziej oraz
występowania szacuje się na 8–10% [26].
miało łagodniejszy przebieg.
Banaszkiewicz i wsp. [27] stwierdzili, że
stosowanie LGG z laktulozą nie zwiększyło
Nieswoiste zapalenia jelit
skuteczności leczenia zaparcia stolca u dzie-
Skuteczność probiotyków w leczeniu nie-
ci w porównaniu ze stosowaniem samej lak-
swoistych zapaleń jelita grubego u dzieci nie
tulozy. Do badania przeprowadzonego me-
została udowodniona, co wiąże się głównie
todą podwójnie ślepej próby zakwalifikowa-
z niewielką liczbą przeprowadzonych i opu-
no 84 pacjentów w wieku 2–16 lat, którzy
blikowanych badań.
w ciągu ostatnich 12 tygodni wypróżniali się
Bousvaros i wsp. [24] oceniali skutecz-
rzadziej niż 3 razy w tygodniu.
ność probiotyków w leczeniu choroby Croh-
Gawrońska i wsp. [28] oceniali wpływ
na u dzieci. Do badania z randomizacją za-
Lactobacillus rhamnosus GG na leczenie
kwalifikowano 75 pacjentów w wieku 5–21
czynnościowych zaburzeń przewodu pokar-
lat z chorobą w fazie remisji, a następnie
mowego z bólem brzucha u dzieci (w wieku
przydzielono ich losowo do grupy otrzymu-
6–16 lat). U dzieci z rozpoznaną dyspepsją
jącej LGG lub placebo. Autorzy stwierdzili,
czynnościową oraz czynnościowym bólem
że stosowanie probiotyku nie miało wpływu
brzucha szansa na uzyskanie sukcesu tera-
na długość remisji choroby. Odsetek pacjen-
peutycznego (całkowite ustąpienie bólu
tów, u których obserwowano nawroty choro-
brzucha) lub poprawy (złagodzenie dolegli-
by Crohna, był w obu grupach podobny.
wości) była podobna w grupie otrzymującej
Autorzy kolejnej publikacji, Gupta i wsp.
LGG i placebo. U pacjentów z zespołem je-
[25], do pilotażowego badania zakwalifiko-
lita drażliwego leczonych LGG stwierdzono
wali 4 dzieci z łagodną i umiarkowaną posta-
większą szansę na całkowite ustąpienie bólu
cią choroby. Probiotyk (LGG) podawano pa-
brzucha w porównaniu z grupą dzieci otrzy-
cjentom przez okres 6 miesięcy, uzyskując zna-
mujących placebo.
czącą poprawę w zakresie aktywności choroby już tydzień po rozpoczęciu leczenia.
Z kolei Baussermann i wsp. [29] nie wykazali skuteczności LGG w leczeniu zespo-
W celu oceny skuteczności probiotyków
łu jelita drażliwego u dzieci. Podawanie pro-
w leczeniu nieswoistych zapaleń jelit u dzieci
biotyku nie spowodowało zmniejszenia do-
autorzy cytowanych publikacji zalecają pro-
legliwości bólowych brzucha ani innych ob-
wadzenie dalszych randomizowanych badań
jawów ze strony przewodu pokarmowego.
metodą podwójnie ślepej próby kontrolowanych placebo.
PIŚMIENNICTWO
1.
Schrezenmeir J., de Vrese M. Probiotics, prebio-
post-weaning Swiss mice. Int. J. Food Microbiol.
tics and synbiotics — approaching a definition.
Am. J. Clin. Nutr. 2001; 73 (supl.): 361–364.
2.
2002; 77: 19–27.
3.
Lee Y.K., Salminen S. The coming age of pro-
Bernardeau M., Gueguen M. Safety and efficacy
biotics. Trends Food Sci. Techno. 1995; 6: 241–
of probiotic lactobacilli in promoting growth in
–245.
Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 2, 135–140
139
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
4.
5.
Szajewska H. Probiotyki. Med. Prakt. Pediatr.
prevention of antibiotic associated diarrhoea and
Libudzisz Z. Mikrobiologiczne i technologiczne
the treatment of Clostridium difficile disease. Am.
aspekty probiotyków. Materiały z warsztatów na
6.
18. Czerwionka-Szaflarska M., Kuczyńska R., Mierz-
projektu Accompanying Measure do projektu
wa G. Ocena wpływu bakterii probiotycznych na
Flair-Flow Europe IV, Kraków, 2002.
tolerancję terapii eradykacyjnej zakażeń Helico-
Canani R.B., Cirlillo P., Termin G. i wsp. Probio-
bacter pylori u dzieci i młodzieży. Pediatr. Pol.
randomized clinical trial of five different prepara-
8.
tions. BMJ 2007; 335: 340.
effect of oral administration of Lactobacillus GG
on antibiotic-associated gastrointestinal side-ef-
dii in children with acute diarrhea. Acta Pediatr.
fects during Helicobacter pylori eradication the-
2005; 94: 44–47.
rapy. Aliment. Pharmacol. Ther. 2001; 15 (2):
Biloo A.G. i wsp. Role of a probiotic (Saccharomyces
ea. World J. Gastrol. 2006; 12 (28): 4557–4560.
Szymański H., Pejcz J., Jawień A. Treatment of acuta
163–169.
20. Oksanen P.J., Salminen S., Saxelin M. Prevention
of travellers diarrhoea by Lactobacillus GG. Ann.
Med. 1990; 22 (1): 53–56.
infectious diarrhoea in infants and children with
21. Kollaritsch H. i wsp. Prevention of traveler’s diar-
a mixture of three Lactobacillus rhamnosus strains
rhea: comparison of different non-antibiotic pre-
— a randomized, double-blind, placebo-controlled
parations. Travel Med. 1989: 9–17.
trial. Aliment Pharmacol. Ther. 2006; 23: 247–253.
22. Bin-Nun A., Bromiker R., Wilschanski M. i wsp.
10. Szajewska H., Skórka A., Ruszczyński M. i wsp.
Oral probiotics prevent necrotizing enterocolitis
Meta-analysis: Lactobacillus GG for treating acu-
in very low birth weight neonates. J. Pediatr.
ta diarrhoea in children. Aliment. Pharmacol.
Ther. 2007; 25 (8): 871–881.
11. Basu S., Chatterjee M., Ganguly S. i wsp. Effect of
Lactobacillus rhamnosus GG in persistent diarrhoea in Indian children: a randomized controlled trial.
2005; 147: 192–196.
23. Lin H.C., Su B.H., Chen A.C. Probiotics may reduce risk of necrotizing enterocolitis in very low
birth weight infants. Pediatrics 2005; 115: 1–4.
24. Bousvaros A., Guandalini S., Baldassano R.N.
J. Clin. Gastroenterol. 2007; 41 (8): 756–760.
A randomized, double-blind trial of Lactobacillus
12. Vesterlund S., Karp M., Salminen S. i wsp. Sta-
GG versus placebo in addition to standard main-
phylococcus aureus adheres to human intestinal
tenance therapy for children with Crohn’s dise-
mucus but can be displaced by certain acid bacteria. Microbiology 2006; 152: 1819–1826.
ase. Inflamm. Bowel. Dis. 2005; 11: 833–839.
25. Gupta P., Andrew H., Kirschner B.S. i wsp. Is Lac-
13. Lievin-Le Moal V., Sarrazin-Davila L.E., Servin
tobacillus GG helpful in children with Crohn’s di-
A.L. An experimental study and a randomized,
sease? Results of a preliminary, open-label stu-
double-blind, placebo-controlled clinical trial to
dy. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2000; 31 (4):
evaluate the antisecretory activity of Lactobacillus acidophilus strain LB against nonrotavirus
diarrhea. Pediatrics 2007; 120: 795–803.
14. Szajewska H., Ruszczyński M., Radzikowski A.
453–457.
26. Loening-Baucke V. Constipation in early childhood: patient characteristics, treatment and longterm follow up. Gut 1993; 34 (10): 1400–1404.
Probiotics in the prevention of antibiotic-associa-
27. Banaszkiewicz A., Szajewska H. Ineffectiveness
ted diarrhoea in children: a meta-analysis of ran-
of Lactobacillus GG as adjunct to lactulose for the
domized controlled trials. J. Pediatr. 2006; 149:
treatment of constipation in children: a double-
367–372.
blind, placebo-controlled randomized trial.
15. Sazawal S. Hiremath G., Dhingra U. i wsp. Effica-
J. Pediatr. 2005; 146: 364–369.
cy of probiotics in prevention of acute diarrhoea:
28. Gawrońska A., Dziechciarz P., Horvath A. i wsp.
a meta-analysis of masked, randomized, place-
A randomized double-blind placebo-controlled
bo-controlled trials. Lancet Infect. Dis. 2006; 6
trial of Lactobacillus GG for abdominal pain disor-
(6): 374–382.
ders in children. Aliment. Pharmacol. Ther. 2007;
16. Kotowska M., Albrecht P., Szajewska H. Saccha-
140
2006; 81: 334–341.
19. Armuzzi A., Cremonini F., Bartolozzi F. i wsp. The
Kurugul i wsp. Effects of Saccharomyces boular-
boulardii) in management and prevention of diarrho9.
J. Gastroenterol. 2006; 101 (4): 812–822.
temat probiotyków zorganizowanych w ramach
tics for treatment of acuta diarrhoea in children:
7.
17. McFarland L.V. Meta-analysis of probiotics for the
2008; 1 (55): 125–133.
25: 177–184.
romyces boulardii in the prevention of antibiotic-
29. Baussermann M., Michail S. The use of Lactoba-
associated diarrhoea in children: a randomized
cillus GG in irritable bowel sundrome in children:
double-blind placebo-controlled trial. Aliment.
a double-blind randomized control trial. J. Pe-
Pharmacol. Ther. 2005; 21: 583–590.
diatr. 2005; 147 (2): 197–201.
www.fmr.viamedica.pl