ŁOŻYSKO I GRUCZOŁ MLEKOWY

Łożysko jest miejscem kontaktu tkanek
płodu i matki oraz wymiany gazów i substancji
pomiędzy krwią matki i płodu
ŁOŻYSKO I GRUCZOŁ MLEKOWY
W celu zwiększenia powierzchni tej wymiany
część płodowa łożyska (kosmówka) kontaktująca
się z błoną śluzową macicy (endometrium)
tworzy fałdy lub rozgałęzione wypustki
(kosmki łożyskowe) – zwiększenie
powierzchni kontaktu
U niektórych gatunków (gryzonie)
wypustki kosmówki mogą się łączyć
tworząc labirynt
Komórki pokrywające kosmówkę
noszą nazwę trofoblastu
Warstwy tkankowe oddzielające
krew płodu od krwi matki to
bariera łożyskowa
świnia,
Klasyfikacja łożysk
Łożysko rozproszone
koń
A. Zdolność do częściowego
niszczenia endometrium:
• nieinwazyjne (bezdoczesnowe)
• inwazyjne (doczesnowe)
• kosmki kosmówki równomiernie
rozmieszczone na powierzchni
endometrium
• niewielkie skupiska kosmków
zagłębione w endometrium
tworzą tzw. mikroliścienie
B. Topografia kontaktu kosmówki z endometrium:
• rozproszone (świnia, koń – nieinwazyjne)
• liścieniowate (przeżuwacze – nieinwazyjne)
• popręgowe (mięsożerne – inwazyjne)
• krążkowe (naczelne, gryzonie – inwazyjne)
mikroliścienie
naczynia płodu
krowa, owca
naczynia matki
Pies, kot
Łożysko liścieniowate
• duże kępki kosmków (liścienie)
zagłębione w lokalnych,
guzkowatych strukturach
endometrium (brodawkach);
kompleks liścień-brodawka
to placentom (łożyszcze)
• w zależności od gatunku,
łożyszcza mogą się uwypuklać
bądź wgłębiać w ścianę macicy
Łożysko popręgowe:
kształt pasa otaczającego płód
liścień
brodawka
krowa
owca
Łożysko krążkowe (tarczowe):
kosmki skupione na niewielkiej
przestrzeni w kształcie dysku
1
C. Liczba warstw tkankowych
oddzielających krew płodu
od krwi matki (skład bariery łożyskowej)
Kapilara płodu
Mezenchyma
Trofoblast
Łożysko nabłonkowo-kosmówkowe
(epiteliochorialne)
Nabłonek endometrium
Tkanka łączna
• nieinwazyjne
• zachowany nabłonek endometrium
• trofoblast i nabłonek endometrium
ściśle przylegają do siebie
• występuje u koni, świń
i przeżuwaczy
Kapilara matki
Łożysko śródbłonkowo-kosmówkowe
(endoteliochorialne)
Kapilara płodu
• trofoblast niszczy nabłonek
endometrium
• część komórek trofoblastu tworzy
ogromną zespólnię, syncytiotrofoblast,
pokrywającą kosmki
• fibroblasty zrębu endometrium
przekształcają się w komórki doczesnowe
• występuje u mięsożernych
Mezenchyma
Cytotrofoblast
Syncytiotrofoblast
Kapilara matki
Komórka doczesnowa
Trofoblast
Nabł. endometrium
Optymalizacja bariery łożyskowej
Łożysko krwio-kosmówkowe
(hemochorialne)
Kapilara płodu
• trofoblast niszczy nabłonek
i ściany naczyń endometrium
• krew matki wylewa się do
przestrzeni tkankowej
i bezpośrednio opływa kosmki
łożyskowe
• endometrium przekształca się
w doczesną
• wystepuje u naczelnych i gryzoni
Mezenchyma
Cytotrofoblast
Syncytiotrofoblast
Krew matki
Wraz z wzrostem płodu musi się
zwiększać efektywność wymiany
przez barierą łożyskową – następuje
zmniejszenie jej grubości do < 2 µm
Warstwy bariery łożyskowej
w późnym okresie ciąży
W łożyskach nabłonkowokosmówkowych:
• ścisłe przyleganie kapilarów
płodu do trofoblastu, a kapilarów
matki do nabłonka endometrium
• zmniejszenie grubości trofoblastu
i nabłonka endometrium
W łożyskach śródbłonkowokosmówkowych:
• ścisłe przyleganie kapilarów
płodu do cytotrofoblastu, a kapilarów
matki do syncytiotrofoblastu
• zmniejszenie grubości syncytiotrofoblastu
• niekiedy lokalny zanik cytotrofoblastu
(kapilary płodu przylegają do syncytiotrofoblastu)
Optymalizacja bariery łożyskowej c.d.
Ściana kapilary płodu
Trofoblast
Nabłonek endometrium
Ściana kapilary matki
Ściana kapilary płodu
Cytotrofoblast
Syncytiotrofoblast
Ściana kapilary matki
Transport przez barierę łożyskową
W łożyskach krwio-kosmówkowych:
• eliminacja części komórek
cytotrofoblastu
• ścisłe przyleganie kapilarów płodu
do syncytiotrofoblastu
• eliminacja części jąder
syncytiotrofoblastu i wytworzenie
cienkich, bezjądrzastych obszarów
na styku z kapilarą
• taka maksymalna redukcja bariery
występuje u naczelnych; u niektórych
gryzoni zachowana jest warstwa
cytotrofoblastu
Y
Ściana kapilary płodu
Syncytiotrofoblast
Krew matki
Kapilara płodu
Bariera
Krew płodu
• gazy, kwasy tłuszczowe – swobodna dyfuzja
• substancje proste (jony, glukoza, aminokwasy)
- transportery w błonach komórek wchodzących
w skład bariery (śródbłonka, trofoblastu,
nabłonka endometrium); mniejsza liczba warstw
komórkowych bariery zwiększa efektywność
transportu
• immunoglobuliny matki, żelazo, lipoproteidy: transcytoza receptorowa
(immunoglobuliny nie przechodzą przez barierę w łożyskach
nabłonkowo-kosmówkowych, zatem u nowo narodzonych źrebiąt,
prosiąt i cieląt jedynym źródłem immunoglobulin matki jest siara
wydzielana tuż po urodzeniu – nabłonek przewodu pokarmowego
noworodka jest jeszcze przepuszczalny dla białek)
Bariera
Krew matki
2
Komórki trofoblastu
Komórki doczesnowe
• liczne organelle
• pęcherzyki (transcytoza)
• mikrokosmki
• syncytiotrofoblast – największa zespólnia
Funkcje:
• wrastanie w endometrium i częściowe niszczenie go (trofoblast inwazyjny,
często komórki dwujądrzaste)
• udział w barierze łożyskowej
• produkcja hormonów steroidowych (progesteron, estrogeny) i białkowych
(gonadotropiny łożyskowe, laktogen łożyskowy, relaksyna)
• zmodyfikowane komórki zrębowe
(fibroblasty) endometrium
• duże, okrągłe/owalne
• jasna kwasochłonna cytoplazma
• produkują i wydzielają:
- elementy składowe substancji
międzykomórkowej
- niektóre hormony
- cytokiny uczestniczące
w utrzymaniu tolerancji
immunologicznej względem
płodu i w reakcjach obronnych
przeciw patogenom
• znaczna zmienność gatunkowa
Łożysko świni
(rozproszone, nabłonkowo-kosmówkowe)
Łożysko klaczy
(rozproszone, nabłonkowo-kosmówkowe)
Na terenie łożyska występują liczne, niewielkie struktury – areole, widoczne
jako cętki, są to płytkie zagłębienia endometrium otoczone przez kosmówkę
• pomiedzy trofoblastem a nabłonkiem endometrium tworzy się niewielka jama,
w której gromadzi się wydzielina gruczołów endometrium (histotrof)
• komórki trofoblastu mają tu charakter resorpcyjny (walcowate, z licznymi
mikrokosmkami); pochłaniają i przekazują do naczyń płodu
histotrof, w tym uteroferynę (białko wiążące żelazo)
• areole zlokalizowane u podstawy mikroliścieni
(trofoblast resorbuje histotrof)
Naczynie płodu
Jama areoli
Trofoblast
Nabłonek endometrium
Ujście gruczołu
Gruczoły endometrium
• kubki endometrialne:
- we wczesnym okresie ciąży (36-38 dz.) trofoblast
lokalnie niszczy nabłonek endometrium i wnika
do jego zrębu, pomiędzy gruczoły
- nabłonek regeneruje się, a obszar endometrium
zajęty przez komórki trofoblastu nosi nazwę
kubka
- komórki trofoblastu kubka powiększają się,
częściowo niszczą gruczoły i podejmują
czynność dokrewną: produkują gonadotropinę
(eCG), uczestniczącą w podtrzymaniu ciąży
- obecność komórek trofoblastu wywołuje
odpowiedź immunologiczną matki: do kubka
napływają limfocyty, makrofagi i leukocyty,
które niszczą komórki kubka
- od 70-80 dnia ciąży kubek ulega stopniowej
degeneracji, całkowicie zanika ok. 100-140 dnia
Łożysko krowy
(liścieniowate, nabłonkowo-kosmówkowe)
Łożysko kotki i suki
(popręgowe, śródbłonkowo-kosmówkowe
• kosmki pokryte jedną warstwą kom. trofoblastu
• 15-20 % trofoblastu to komórki dwujądrzaste
• komórki dwujadrzaste migrują i niekiedy łączą
się z komórkami nabłonka endometrium
tworząc trójjądrzaste hybrydy
• w późnym okresie ciąży szczytowe rejony
brodawek endometrium ulegają degeneracji,
tworzą się niewielkie krwiaki. Erytrocyty matki
są fagocytowane przez trofoblast, hemoglobina
trawiona w lizosomach, a żelazo uwalniane
do tkanek płodu
• inwazyjne: trofoblast niszczy nabłonek
endometrium i wnika do jego zrębu
• kosmówka tworzy wąskie fałdy (blaszki)
z kapilarami płodu, pomiędzy którymi są
pasma doczesnej z kapilarami matki
• pod blaszkami warstwa gruczołowa
doczesnej, naciekana przez trofoblast
• w doczesnej wielojadrzaste komórki
olbrzymie (trofoblastu)
• krwiaki resorbowane przez trofoblast:
u suk duże, w brzeżnej części łożyska,
u kotek mniejsze, rozproszone
3
Gruczoł mlekowy
Łożysko gryzoni
(krążkowe, krwio-kosmówkowe)
• należy do gruczołów skóry
• rozgałęzienia kosmków tworzą
labirynt
• pomiędzy nimi przestrzenie (zatoki
lub kanały) wypełnione krwią matki
• tkanka łożyska podzielona na zraziki
• obecne tzw. podłożysko – obszar
zajęty przez komórki trofoblastu i
mezenchymę pozazarodkową,
unaczyniony tylko przez naczynia
płodu
• złożony gruczoł cewkowopęcherzykowy
• budowa zrazikowa
• zmianom aktywności
towarzyszą zmiany morfologiczne
zrazik
przewód
wyprowadzający
zatoka mlekowa
przewód mlekowy
zrazik
Gruczoł mlekowy
przed pierwszą ciążą
zatoka
strzyku
zatoka
mlekowa
Gruczoł mlekowy
podczas ciąży
• pełny rozwój przewodów
wyprowadzających
• obfity zrąb z tkanki łącznej/tłuszczowej
• rozrost tkanki gruczołowej
• rozwój odcinków wydzielniczych
(pęcherzyki i cewki)
• redukcja tkanki łącznej/tłuszczowej
Po zakończeniu karmienia:
inwolucja gruczołu mlekowego
Gruczoł mlekowy
podczas laktacji
• wydzielanie: odcinki wydzielnicze
poszerzone, wypełnione wydzieliną)
W zrębowej tkance łącznej:
• gęsta sieć naczyń włosowatych
• liczne plazmocyty (produkują IgA)
• redukcja odcinków wydzielniczych
(apoptoza)
• rozrost tkanki łącznej/tłuszczowej
4
tłuszcze
Odcinek wydzielniczy
gruczołu mlekowego
białka
Komórka wydzielnicza gruczołu mlekowego
IgA
Mechanizmy wydzielania:
• białka, laktoza – egzocytoza (ekrynowy)
• tłuszcze – apokrynowy
• IgA – transcytoza receptorowa
• komórki wydzielnicze
• komórki mioepitelialne
• blaszka podstawna
k. mioepitelialne
• siateczka szorstka, gładka
• aparat Golgiego
• pęcherzyki wydzielnicze
zawierające białka mleka
• krople lipidowe
• pecherzyki okryte
• desmosomy,
strefy zamykające
k.wydzielnicze
w. ekrynowe
w. apokrynowe
Przewody wyprowadzające
• przewody śródzrazikowe (nabłonek jednowarstwowy sześcienny, kom. mioepitelialne)
• przewody międzyzrazikowe (nabłonek
jednowarstwowy→dwuwarstwowy sześcienny)
• zatoka mlekowa (nabł. dwuwarstwowy
sześcienny/walcowaty)
• przewody mlekowe (nabł. dwuwarstwowy
sześcienny/walcowaty → wielowarstwowy płaski)
Laktacja sprzyja stanom zapalnym gruczołów
mlekowych, gdyż mleko jest doskonałą pożywką
dla bakterii
śródzrazikowy
międzyzrazikowy
zatoka mlekowa
5