Sądy

Sądy
Michał Białek
Sąd

– wyrażone wprost twierdzenie na temat
pewnego stanu rzeczy
Sąd
Wyróżniamy:
 Atrybucyjne – opisujące cechy pewnych
osób czy rzeczy
 Probabilistyczne – opisujące
prawdopodobieństwo pewnych zdarzeń
 Wartościujące – odnoszą się do zagadnień
etyki, estetyki. Określają, jaka wartość
pewnej cechy przysługuje obiektowi

Tendencyjność w wydawaniu
sądów

Polega na systematycznym odstępowaniu
od idealnego wzorca zachowania. Skutkuje
regularnym popełnianiem błędu
określonego rodzaju.
Tendencyjność w wydawaniu
sądów

Tendencyjność występuje, gdy mamy do czynienia
z pewna regułą, uniwersalną dla ogółu ludzkości


Np. odliczanie wstecz po 3 powoduje popełnianie
losowych błędów. Gdyby mylono się, np. co piąta
operację, albo zawsze przy określonej wartości –
mielibyśmy do czynienia z tendencją

Rozumowanie i wydawanie sądów
przebiega przy wykorzystaniu heurystyk
Heurystyka

uproszczona zasada wnioskowania,
umożliwiająca wydanie sądu, któremu
towarzyszy subiektywne przekonanie co do
słuszności. Najpopularniejsze to heurystyka
dostepności i reprezentatywności
heurystyka
reprezentatywności
polega na klasyfikowaniu czegoś na
podstawie jego podobieństwa do typowego
przypadku.
 Poprzez zastosowanie tej strategii np.
leżącego na ulicy człowieka częściej
uznamy za pijanego niż za chorego.

Heurystyka dostępności

Polega ona na przypisywaniu większego
prawdopodobieństwa zdarzeniom, które
łatwiej przywołać do świadomości i są
bardziej nacechowane emocjonalnie.
Heurystyka dostępności

Przykładowo osoby, które padły ofiarą
kradzieży, przeceniają wystąpienie takiego
zdarzenia w przyszłości. Częstotliwość
wypadków lotniczych jest uznawana za
znacznie wyższą zaraz po każdym takim
wypadku. Podobnie ludzie często obawiają
się bardzo rzadkich przyczyn śmierci, jeśli
są one dramatyczne: atak rekina, zamach
terrorystyczny itp.
Heurystyka dostępności


Istotny wpływ na zniekształcanie oceny
prawdopodobieństwa zdarzeń szacowanego
przez ludzi mają media, które nagłaśniają
zdarzenia rzadkie i dramatyczne. Prowadzi
to do powszechnego subiektywnego
przeceniania szans wystąpienia tych
zdarzeń.
Heurystyka dostępności
Przykłady:
 Istnieje korelacja między częstością
oglądania TV i lękiem przed napadem,
oszacowaniem częstości zabójstw w
porównaniu z samobójstwami itp.
 Ludzie mają skłonność przeceniać częstość
występowania słów zaczynających się na
literę, która rozpoczyna ich nazwisko.

Heurystyka dostępności

Prawdopodobieństwo pożarcia przez rekina
jest wielokrotnie mniejsze, niż śmierć prze
trafienie kokosem w głowie, jednak
towarzystwa ubezpieczeniowe oferują
polisy na przypadek ataku rekina
Inne tendencje w wydawaniu
sądów
Złudzenie hazardzisty (efekt
Monte Carlo)

– niesłusznie ocenienie zdarzeń
niezależnych jako powiązanych. Tzn.
bardziej prawdopodobne przy rzucie kostka
wydaje się:
Złudzenie hazardzisty (efekt
Monte Carlo)







Oceniamy za bardziej prawdopodobne wyrzucenie
orła w rzucie moneta gdy był zestaw:
R-R-O-R-O
Niż w zestawie
O_O_O_O_O
A mniej prawdopodobne niż w zestawie
R-R-R-R-R
Złudzenie hazardzisty (efekt
Monte Carlo)

Stąd przekonanie , że „karta się musi
odwrócić”. Niezbędne jest jednak
przekonanie o losowym charakterze gry.
Jeśli zachodzi podejrzenie nielosowości
(oszustwo itp.) to złudzenie gracza nie
zachodzi
Złudzenie koniunkcji

Prawdopodobieństwo zdarzeń to iloczyn ich
prawdopodobieństw, np. szansa wyrzucenia
raz orał i raz reszki wynosi 0,25 (0,5 dla
orła i 0,5 dla reszki; 0,5x0,5=0,25).
Złudzenie koniunkcji

Przekonanie, że pewne zestawy zdarzeń są
bardziej prawdopodobne razem, niż
oddzielnie. Np. bardziej prawdopodobne
jest że zdam wszystkie egzaminy, niż to, że
zdam każdy pojedynczy z osobna.
Złudzenie koniunkcji

Zadanie Linda: (Kahneman i Tversky)
 Linda ma 31 lat. Jest panną. Jest otwarta i
bardzo bystra. Uzyskała dyplom z filozofii.
 Jako studentka była bardzo zaangażowana
w sprawy dyskryminacji i sprawiedliwości
 społecznej. Uczestniczyła w manifestacjach
antynuklearnych
Złudzenie koniunkcji

Zadziwiający wynik uzyskany przez
Tversky‘ego i Kahnemanna polegała na
tym, że badani uznawali za bardziej
prawdopodobne to, że Linda jest kasjerką i
zarazem aktywistką ruchu kobiecego, niż to,
że jest po prostu kasjerką.
Zasada wiarygodnego
scenariusza

Gdy stanowi on reprezentatywny przykład
szerszej klasy zjawisk (np. ocena że
Adamek wygra i z Estrada i Arreolą jest
wyższa niż to, że wygra z którymś z nich,
gdyż zdarzenie to jest reprezentacja grupy
zjawisk – Adamek wygrywa walkę
bokserską)
Efekt świeżości w ocenie
prawdopodobieństwa

– przecenianie prawdopodobieństwa
ponownego zajścia pewnych zdarzeń, zaraz
po odebraniu informacji o ich zajściu (npo
zaraz po katastrofie lotniczej oceniamy
ryzyko latania jako znacznie większe).
Złudzenie osobistego
doświadczenia
przecenianie własnych, jednostkowych
doświadczeń w stosunku do ogólnych statystyk.
NP. palacza nie przekonają statystyki, gdy „zna
kogoś, kto palił 2 paczki dziennie i dożył 90tki”.
 Analogicznie awaryjność samochodu pewnej
marki jest przeceniona, gdy sami mięliśmy
problemy z samochodem tego typu

Zakotwiczenie i dopasowanie
Ocena mnożenia
 1*2*3*4*5*6*7*8
 Oraz
 8*7*6*5*4*3*2*1


W 5 sekund należy oszacować wynik
działania
Zakotwiczenie i dopasowanie

zakotwiczenie na małych lub dużych
liczbach prowadzi do fałszywej oceny
ilorazu
Ignorowanie proporcji
podstawowej

określającej ogólną częstotliwość
występowania zdarzenia w populacji.
Ignorowanie proporcji
podstawowej
Prawdopodobieństwo zakażenia HIV – 0,0015 (15
osób na 10tys)
 Prawdopodobieństwo posiadania wirusa przy
pozytywnym wyniku = 0,99
 Prawdopodobieństwo nieposiadania wirusa, przy
pozytywnym wyniku – 0,10
 (gdyby testy wskazywał, ze każdy ma wirusa, to
pierwszy współczynnik byłby 1,0, a drugi ?)

Ignorowanie proporcji
podstawowej

Jaka jest szansa, że mamy wirusa, gdy test
daje wynik pozytywny?
Ignorowanie proporcji
podstawowej

wzór Bayesa:
P(posiadania wirusa) =
 p(zarażenia)*p(skuteczność testu dla
choroby)
 ---------------------------------------------- P(prawdopodobieństwo pozytywnego
wyniku przy braku wirusa) * p(skuteczność
testu dla choroby)
Ignorowanie proporcji
podstawowej
Podliczając, mamy
 0,0015*0,99/0,1*0,99=0,015=1,5%


wniosek = szansa na posiadanie wirusa
wynosi 1,5%!
Sądy intuicyjne
Wykonanie złożonych procesów
poznawczych bez świadomości ich
przyczyn, motywów, przebiegu, przesłanek
 wydanie sądu bez zdolności jego
uzasadnienia.

Sądy intuicyjne
Przeskok intuicyjny – odkrycie kolejnego
elementu ciągu bez sformułowania reguły
 Doświadczenie potoczne – oparcie sądów
na niesprawdzonych lub nadmiernie
ogólnych jednostkowych obserwacji.

Sądy intuicyjne

Potoczne sądy tworzone as poprzez
wykorzystanie modeli umysłowych. Przy
braku wiedzy tworzymy nowe zasady,
naszym zdaniem oddające stan faktyczny
rzeczy. Ludzie spontanicznie dzielą świat na
podstawie swoich „teorii”
Sądy intuicyjne

Np. przedstawiono zestaw obrazków dzieci, i
powiedziano iż są to obrazki dzieci
 A) inteligentnych i nieinteligentnych
 B)
z miasta i ze wsi

Kryteria podziału obrazków badani ilustrowali
swoimi teoriami, np. „to jest dziecka
inteligentnego, bo ma wysokie czoło”
 „to jest dziecka ze wsi, bo twarz przypomina
prosiaka”

Sady alogiczne

Opierają się na braku odwracalności
operacji umysłowych. Np. przelanie wody z
szerokiej szklanki do wąskiej dla dzieci
oznacza zwiększenie jego objętości