jak oceniam - Gimnazjum Nr 2 w Biłgoraju
advertisement
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII W GIMNAZJUM NR 2 IM. STEFANA BATOREGO W BIŁGORAJU Rok szkolny: Podręczniki: 2011 / 2012 Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas „Puls życia 1”. Wydawnictwo Nowa Era Małgorzata Jefimow „Puls życia 2”. Wydawnictwo Nowa Era Beata Sągin, Andrzej Boczarowski, Marian Sęktas „Puls życia 3”. Wydawnictwo Nowa Era Zeszyt ćwiczeń: „Puls życia” - część 1, 2 lub 3. Wydawnictwo Nowa Era Nauczyciel: Ewa Góźdź Metody i narzędzia sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów: 1. Sprawdziany – 30 - 40 minutowe z większej partii materiału (po zakończeniu działu w podręczniku) zapowiedziane, co najmniej tydzień wcześniej i poprzedzone powtórzeniem całości materiału. 2. Kartkówki (10 – 15) minutowe z materiału obejmującego trzy ostatnie lekcje. 3. Wypowiedzi ustne w trakcie jednostki lekcyjnej – samodzielne, płynne, wyczerpujące temat, zaprezentowane poprawnym językiem z użyciem znanych terminów i określeń biologicznych. 4. Aktywna praca na lekcji – samodzielna, odkrywcza, kreatywna. 5. Praca domowa – samodzielna, estetyczna, zgodna z tematem (nie każda praca domowa otrzyma ocenę). 6. Systematyczne i estetyczne prowadzenie zeszytu ćwiczeń. 7. Wykonywanie dodatkowych prac – rysunków, referatów, portfolio, prezentacji multimedialnych. 8. Udział w konkursach o tematyce przyrodniczej. Szczegółowe zasady sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów: 1. Sprawdziany pisemne – 30-40 minutowe są obowiązkowe dla wszystkich uczniów. Będą zapowiadanie, z co najmniej jednotygodniowym wyprzedzeniem. - Uczeń jest informowany o zasadach punktacji zadań i kryteriach wystawiania oceny. - Oceniony sprawdzian nauczyciel oddaje do wglądu uczniom w ciągu dwóch tygodni. - Uczeń może poprawić ocenę niedostateczną w terminie dwóch tygodni od momentu oddania sprawdzianu. - Uczeń nieobecny na sprawdzianie z powodu dłuższej choroby ma obowiązek napisać go w ciągu dwóch tygodni (od momentu powrotu do szkoły).na zajęciach wyrównawczych (konsultacjach). W pozostałych przypadkach nieobecności sprawdzian musi być napisany na najbliższych konsultacjach po przyjściu do szkoły. 2. Kartkówki pisemne 10 – 15 minutowe nie muszą być wcześniej zapowiadane. - Ocenę niedostateczną otrzymaną z kartkówki uczeń może poprawić w ciągu tygodnia od momentu jej oddania. - W przypadku prac pisemnych przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny cyfrowe wg kryteriów : celujący 100% plus zadanie dodatkowe wykraczające poza program nauczania bardzo dobry 99% - 91% dobry 90% - 76% dostateczny 75% - 51% dopuszczający 50% - 31% niedostateczny 30% - 0% 3. Za wypowiedzi ustne na początku lekcji lub prace domową pisemną uczeń otrzyma ocenę cyfrową. - Uczeń klasy pierwszej i trzeciej – raz w semestrze, a uczeń klasy drugiej – dwa razy w semestrze może być nieprzygotowany do lekcji bez ponoszenia konsekwencji. Brak przygotowania należy zgłosić nauczycielowi na początku lekcji. - Nieobecność na lekcji nie zwalnia ucznia z obowiązku samodzielnego uzupełnienia wiadomości i umiejętności z danego tematu i przygotowania się do następnej lekcji 4. Za aktywność na lekcji uczeń może otrzymać jeden bądź dwa „plusy” lub ocenę cyfrową, jeżeli odpowiedź będzie wyczerpująca. Za pięć „plusów” uczeń otrzymuje ocenę bardzo dobrą. 5. Uczeń, który dwa razy w semestrze nie odrobi pracy domowej i/lub zapomni zeszytu ćwiczeń otrzyma ocenę niedostateczną. 6. Prowadzenie zeszytu ćwiczeń jest obowiązkowe. W przypadku nieobecności na lekcji, uczeń ma obowiązek uzupełnić notatki w zeszycie ćwiczeń oraz wykonać pracę domową. 7. Dodatkowe prace dla chętnych uczniów będą zadawane z odpowiednim wyprzedzeniem i nagradzane ocenami w zależności od wkładu pracy ucznia. 8. Ocenę cyfrową (bardzo dobrą lub celującą) otrzymuje uczeń, który zdobył punktowane miejsce w konkursie przyrodniczym. - Uczeń, który uczestniczył w konkursie, lecz nie uzyskał wysokiej lokaty otrzymuje jeden lub dwa„plusy”. - Finaliści olimpiad i konkursów przyrodniczych otrzymują celującą ocenę cząstkową z przedmiotu. - Laureaci konkursów przedmiotowych otrzymują ocenę najwyższą na koniec roku szkolnego. 9. Przy wystawianiu ocen semestralnych i końcoworocznych bierze się pod uwagę wszystkie oceny cząstkowe, jednak najwyższą wagę mają oceny ze sprawdzianów, w dalszej kolejności oceny z kartkówek i odpowiedzi ustnych. Pozostałe oceny są wspomagające. Ocena semestralna i roczna nie jest średnią arytmetyczną wszystkich ocen otrzymanych przez ucznia. Sposoby informowania uczniów: Na pierwszych godzinach lekcyjnych nauczyciel zapoznaje uczniów z PSO. Wymagania na poszczególne oceny udostępnione są wszystkim uczniom w pracowni biologicznej, w bibliotece szkolnej i na stronie internetowej szkoły. Oceny cząstkowe są jawne, oparte o opracowane kryteria. Sprawdziany inne prace pisemne są przechowywane w szkole do końca danego roku szkolnego. Sposoby informowania rodziców: Wychowawca na pierwszym zebraniu informuje rodziców o sposobie oceniania ze wszystkich przedmiotów. O ocenach cząstkowych i klasyfikacyjnych informuje się rodziców na zebraniach rodzicielskich lub w czasie indywidualnych spotkań z rodzicami udostępniając zestawienie ocen lub umożliwiając wgląd do dziennika lekcyjnego. Informacje o grożącej ocenie niedostatecznej klasyfikacyjnej jest przekazywane zgodnie z procedurą WSO. Dostosowanie Przedmiotowego Systemu Oceniania z biologii do możliwości uczniów ze specjalnymi wymaganiami edukacyjnymi. 1. Uczniowie posiadający opinię Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej o specyficznych trudnościach w uczeniu się są oceniani z uwzględnieniem zaleceń poradni. 2. Nauczyciel dostosowuje wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia posiadającego opinię Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej. Wymagania ogólne na poszczególne oceny Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: - opanował pełny zakres treści kształcenia, - posługuje się wiedzą pozapodręcznikową będącą efektem jego samodzielnej pracy, - stawia trafne pytania i hipotezy; przedstawia różne sposoby ich weryfikacji, - objaśnia zjawiska biologiczne z wykorzystaniem wiedzy z innych przedmiotów, - samodzielnie realizuje projekty badawcze, - osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach biologicznych lub wymagających wiedzy biologicznej, szczebla wyższego niż szkolny. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował pełny zakres treści kształcenia, - dostrzega i analizuje związki oraz zależności miedzy zjawiskami, faktami i procesami biologicznymi, - potrafi stosować zdobytą wiedzę teoretyczną do interpretowania zjawisk obserwowanych w otoczeniu, - formułuje problemy (także badawcze), planuje i realizuje ich rozwiązania, wykorzystując przy tym wiedzę teoretyczną, - formułuje wnioski, opinie i potrafi je uzasadnić, - samodzielnie i twórczo korzysta z różnych źródeł informacji, - planuje i bezpiecznie oraz etycznie prowadzi obserwacje, doświadczenia i hodowle biologiczne, a następnie interpretuje ich wyniki. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował wiadomości i umiejętności trudniejsze, wspierające tematy podstawowe, - wyjaśnia fakty, procesy, zjawiska biologiczne; dostrzega zależności między nimi, - poprawnie posługuje się terminologią biologiczną, - rozwiązuje typowe problemy, - samodzielnie pracuje z instrukcją, kartą zadań, - za pomocą tekstu źródłowego, obserwacji i doświadczenia zdobywa informacje, - stosuje w praktyce zdobytą wiedzę. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: - opanował wiadomości i umiejętności ważne i najbardziej uniwersalne, stosunkowo łatwe do przyswojenia i użyteczne w życiu codziennym oraz niezbędne do kontynuowania nauki na wyższych poziomach, - opisuje podstawowe fakty, zjawiska i procesy biologiczne, - z pomocą nauczyciela lub podczas pracy w grupie rozwiązuje typowe problemy o małym stopniu trudności, - z pomocą nauczyciela lub podczas pracy w grupie wykonuje zadania i posługuje się instrukcją, - odpowiada na proste pytania, korzystając z treści podręcznika lub innych znanych mu źródeł. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: - opanował wiadomości i umiejętności, które umożliwiają świadomy udział w lekcji, a także wykonywanie prostych zadań związanych z życiem codziennym, - z pomocą nauczyciela opisuje elementarne fakty, zjawiska i procesy, - wykonuje proste zadania z pomocą nauczyciela lub podczas pracy w grupie. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: - nie opanował treści niezbędnych do kontynuowania nauki, - nie potrafi przeprowadzić prostych obserwacji biologicznych, - mimo pomocy nauczyciela i uczniów, możliwości korzystania z podręcznika lub innych, często stosowanych na lekcjach źródeł informacji nie podejmuje działań lub nie rozwiązuje zadań odnoszących się do elementarnych faktów, procesów, zjawisk, Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum oparte na „Programie nauczania biologii Puls życia” Anny Zdziennickiej I. Biologia – nauka o życiu Dział Lp. 1. 2. Temat Biologia jako nauka Komórkowa budowa organizmów Szczegółowe wymagania na poszczególne oceny dopuszczający Uczeń: • określa przedmiot badań biologii jako nauki • podaje przykłady dziedzin biologii • wymienia źródła wiedzy biologicznej • wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze • wymienia cechy organizmów żywych dostateczny dobry Uczeń: Uczeń: • potrafi korzystać • charakteryzuje wybrane z poszczególnych dziedziny biologii źródeł wiedzy • posługuje się właściwymi • rozróżnia próbę źródłami wiedzy kontrolną i badawczą biologicznej podczas rozwiązywania problemów bardzo dobry Uczeń: • objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia • wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków organizmów • wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia • wymienia struktury budowy komórki roślinnej, zwierzęcej, grzyba i bakterii • wyciąga wnioski dotyczące komórkowej • podaje funkcje poszczególnych organelli • posługuje się mikroskopem • wykonuje proste preparaty mikroskopowe • omawia budowę i funkcje organelli komórkowych • analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek • odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne składniki komórki • rysuje obraz widziany pod mikroskopem • wyjaśnia rolę poszczególnych budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów II. Jedność i różnorodność organizmów 3. 4. 5. Systematyczny podział organizmów • wymienia jednostki klasyfikacji biologicznej • wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka • podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw • charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji organizmów • omawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej • określa, czym jest odżywianie • wymienia podstawowe sposoby odżywiania się organizmów • omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi • wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych i cudzożywnych • wymienia substraty i produkty fotosyntezy • wyjaśnia, na czym polega fotosynteza • charakteryzuje różne • wykazuje różnice strategie odżywiania w pobieraniu i • wykazuje różnorodność trawieniu pokarmów u odżywiania się różnych organizmów organizmów • wyjaśnia, na czym cudzożywnych polega chemosynteza • określa warunki przebiegu fotosyntezy • ocenia, czy dany organizm jest samożywny, czy cudzożywny • określa, czym jest oddychanie • wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa • wskazuje mitochondrium jako • omawia różne sposoby oddychania • wymienia przykłady organizmów ilustrujących różne sposoby oddychania • rozróżnia wymianę • uzasadnia, że oddychanie jest procesem niezbędnym do życia Sposoby odżywiania się organizmów Sposoby oddychania organizmów elementów komórki • porównuje budowę różnych komórek • ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów • uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów • wykazuje zależność między środowiskiem życia a budową narządów wymiany gazowej • porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe III. Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe 6. 7. Sposoby rozmnażania się organizmów Bakterie a wirusy miejsce, w którym gazową i oddychanie zachodzi utlenianie wewnątrzkomórkow • przedstawia oddychanie e tlenowe i fermentację jako procesy dostarczające energii • określa, czym jest • rozpoznaje sposoby rozmnażanie rozmnażania się • wyróżnia rozmnażanie organizmów płciowe i bezpłciowe • wyjaśnia, na czym • podaje przykłady polega rozmnażanie płciowego i bezpłciowe bezpłciowego • rozpoznaje rozmnażania się pączkujące drożdże organizmów obserwowane pod mikroskopem • omawia różnice między rozwojem prostym a złożonym • wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów • rozpoznaje i podaje nazwy form morfologicznych bakterii widocznych na preparacie mikroskopowym lub ilustracji • omawia znaczenie fermentacji • zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego • charakteryzuje rodzaje rozmnażania • ocenia znaczenie przemiany pokoleń • charakteryzuje typy rozwoju zarodka • stosuje w praktyce wiadomości dotyczące rozmnażania wegetatywnego • podaje • charakteryzuje wybrane charakterystyczne czynności życiowe cechy budowy bakterii bakterii i wirusów • wymienia choroby • wymienia cechy, bakteryjne i wirusowe którymi wirusy • rysuje kształty bakterii różnią się od obserwowanych pod organizmów mikroskopem • podaje przykłady bakterii i wirusów • określa znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce • wykazuje związek między sposobem zapłodnienia a środowiskiem życia organizmów • ocenia znaczenie samozapłodnienia • ocenia znaczenie bakterii i wirusów • określa warunki tworzenia się przetrwalników • ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów człowieka • wymienia miejsca • omawia czynności występowania protistów życiowe • wymienia grupy poszczególnych grup organizmów należących protistów do protistów 8. 9. 10. • charakteryzuje poszczególne grupy protistów • wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów wywoływane przez protisty • rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów Protisty • wskazuje środowisko życia glonów • podaje przykłady organizmów należących do glonów • wymienia wspólne • wyjaśnia, że glony to cechy organizmów grupa ekologiczna, do zaliczanych której należą do glonów przedstawiciele trzech • omawia znaczenie królestw glonów w przyrodzie • omawia wybrane i gospodarce czynności życiowe glonów człowieka • analizuje wpływ zakwitów glonów na inne organizmy w środowisku • ocenia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka • wyjaśnia zależność między głębokością a występowaniem określonych grup glonów • podaje przykłady grzybów i porostów • opisuje budowę grzybów • omawia czynności życiowe grzybów • podaje przykłady znaczenia grzybów • wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i rośliny • określa znaczenie Glony – przedstawiciele trzech królestw Grzyby i porosty • porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów • wymienia choroby • charakteryzuje budowę grzybów owocnikowych • omawia sposoby rozmnażania się grzybów Tkanki roślinne IV. Świat roślin 11. 12. Budowa i funkcje korzenia • rozpoznaje pleśniaka białego w obrazie mikroskopowym • wymienia sposoby rozmnażania się grzybów • rozpoznaje porosty wśród innych w przyrodzie • analizuje znaczenie i gospodarce grzybów w przyrodzie człowieka i gospodarce człowieka • rozpoznaje porosty • wykonuje i opisuje jako organizmy rysunek wskazanych zbudowane z grzybni grzybów i glonu • wyjaśnia, co to jest poszczególnych komponentów w budowie plechy porostu • proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wrażliwość porostów na zanieczyszczenia organizmów grzybica • wyjaśnia, czym jest tkanka • podaje przykłady tkanek roślinnych • wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkankę • dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe • wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek roślinnych • opisuje funkcje wskazanych tkanek • charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych • wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą • rozpoznaje i podaje nazwy różnych form morfologicznych porostów • wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją • rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych • wymienia podstawowe funkcje korzenia • rozpoznaje systemy korzeniowe • rozpoznaje modyfikacje korzeni • omawia budowę zewnętrzną korzenia • rozpoznaje pod mikroskopem tkanki budujące korzeń • analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości • charakteryzuje przyrost na długość • rysuje różne systemy korzeniowe • wyjaśnia sposób pobierania wody przez roślinę • projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi • charakteryzuje modyfikacje korzeni 13. 14. 15. 16. Budowa i funkcje łodygi Liść – wytwórnia pokarmu Mszaki Paprotniki • omawia funkcje łodygi • podaje nazwy elementów budowy zewnętrznej łodygi • rozpoznaje tkanki budujące łodygę • rozróżnia rodzaje łodyg • rozróżnia typy ulistnienia łodygi • rysuje schematycznie przekrój poprzeczny i podłużny łodygi • analizuje związek budowy zmodyfikowanych łodyg z ich funkcjami • wymienia funkcje liści • rozpoznaje elementy budowy liścia • rozpoznaje liście pojedyncze i złożone • rozpoznaje różne modyfikacje liści • rozpoznaje na preparacie mikroskopowym tkanki budujące liść • rozpoznaje rodzaje unerwienia liści • omawia funkcje poszczególnych modyfikacji liści • analizuje funkcje poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia • rysuje różne typy ulistnienia łodygi • wymienia miejsca • rozpoznaje mszaki występowania mszaków wśród innych roślin • podaje nazwy organów • omawia znaczenie mszaków mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka • analizuje cykl rozwojowy mszaków • rysuje mech i podpisuje jego organy • wyjaśnia, dlaczego mszaki są najprostszymi roślinami lądowymi • wymienia miejsca występowania paprotników • rozpoznaje organy paproci • rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin • analizuje cykl rozwojowy paproci • charakteryzuje skrzypy, widłaki i paprocie • rozpoznaje za pomocą atlasów 5 gatunków rodzimych paprotników wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników 17. V. Świat bezkręgowców 18. 19. Rośliny nagonasienne Rośliny okrytonasienne Tkanki zwierzęce • wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych • rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin • wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do warunków życia • omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka • analizuje cykl rozwojowy sosny • rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych • określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka • dowodzi związku budowy roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia • wymienia miejsca występowania roślin okrytonasiennych • podaje nazwy elementów budowy kwiatu • rozróżnia kwiat i kwiatostan • rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin • wymienia sposoby rozsiewania nasion i owoców • rozróżnia owoce pojedyncze i złożone • omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka • omawia funkcje poszczególnych elementów budowy kwiatu • analizuje cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych • ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka • wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania • charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową • rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce • wyjaśnia, czym jest tkanka • wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych • określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych • wymienia rodzaje tkanki łącznej • podaje • charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych • rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy • rozpoznaje pod • opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej • charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie 20. 21. Gąbki i parzydełkowce Płazińce i nicienie mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek • wyjaśnia, co to są gąbki • omawia znaczenie • podaje miejsca gąbek występowania gąbek i parzydełkowców i parzydełkowców w przyrodzie • wymienia charakterystyczne cechy gąbek i parzydełkowców • charakteryzuje wskazane czynności życiowe gąbek i parzydełkowców • wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców • wykazuje związek budowy gąbek i parzydełkowców ze środowiskiem ich życia • wyjaśnia sposób działania parzydełka • wymienia • wskazuje na charakterystyczne ilustracji elementy cechy płazińców i budowy tasiemca nicieni • rozpoznaje na ilustracji płazińce i nicienie • charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty układu pokarmowego • omawia drogi zakażenia pasożytniczymi płazińcami i nicieniami • wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przez zakażaniem pasożytniczymi płazińcami i nicieniami • dowodzi, że tasiemce są przystosowane do pasożytniczego trybu życia • omawia różnice między płazińcami a nicieniami • charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców i nicieni • charakteryzuje symetrię ciała płazińców 22. 23. • rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt • wymienia charakterystyczne cechy pierścienic • charakteryzuje układ krwionośny pierścienic • charakteryzuje wskazane czynności życiowe pierścienic • wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia • dowodzi, że pierścienice są bardziej rozwiniętymi zwierzętami niż płazińce i nicienie • rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt • rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów • wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków • charakteryzuje wskazane czynności życiowe stawonogów • dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym • projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby • dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a Pierścienice Stawonogi narządami wymiany gazowej 24. Mięczaki • rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród innych zwierząt • wymienia charakterystyczne cechy mięczaków • wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów • wymienia narządy oddechowe mięczaków • wskazuje małże jako organizmy produkujące perły • charakteryzuje wskazane czynności życiowe mięczaków • wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego • porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów • wykazuje związek budowy mięczaków ze środowiskiem ich życia • charakteryzuje sposoby poruszania się poszczególnych grup mięczaków VI. Świat kręgowców 25. 26. 27. Porównanie bezkręgowców i kręgowców Ryby – kręgowce wodne Płazy – zwierzęta dwuśrodowiskowe • określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców • podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców • charakteryzuje ryby • podaje nazwy płetw ryby • rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany gazowej • określa środowiska życia płazów • charakteryzuje płazy • wymienia stadia rozwojowe żaby • podaje po dwa przykłady płazów ogoniastych i bezogonowych • wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców • podaje przykłady szkieletów bezkręgowców • wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców • wymienia przystosowania ryb do życia w wodzie • określa rodzaj zapłodnienia u ryb • charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców • porównuje układ krwionośny bezkręgowców i kręgowców • porównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców • omawia wybrane czynności życiowe ryb • określa charakterystyczne cechy rozmnażania ryb • wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb • rozpoznaje przedstawicieli ryb i wskazuje ich cechy • charakteryzuje wymianę gazową u ryb • porównuje układ krwionośny ryby i dżdżownicy • wymienia przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie • wyjaśnia, na czym polega hibernacja • omawia cykl rozwojowy żaby • omawia wybrane • wykazuje związek czynności życiowe płazów trybu życia płazów z • charakteryzuje płazy ich zmiennocieplnością ogoniaste i bezogonowe • wykazuje związek • rozpoznaje budowy płazów ze przedstawicieli płazów i środowiskami ich życia wskazuje ich specyficzne cechy 28. 29. 30. Świat gadów Ptaki – kręgowce latające Świat ssaków • określa środowisko • wymienia życia gadów przystosowania • charakteryzuje gady gadów do życia na • podaje cztery przykłady lądzie gadów występujących • omawia znaczenie w Polsce błon płodowych w rozwoju gadów • wymienia narządy zmysłów gadów • charakteryzuje ptaki • wymienia ptaki różnych środowisk • rozpoznaje rodzaje piór ptaków • wymienia elementy budowy jaja • wyjaśnia konieczność migracji ptaków • wymienia przystosowania budowy ptaków do lotu • omawia różnice pomiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady • omawia charakterystyczne cechy ssaków • podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki • rozróżnia ssaki wśród • wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji • podaje przykłady gatunków ssaków • rozróżnia uzębienie • omawia wybrane czynności życiowe gadów • charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych • rozpoznaje przedstawicieli gadów i wskazuje ich specyficzne cechy • analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody • wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich życia • wykazuje związek między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a środowiskiem życia gadów • określa środowisko życia • charakteryzuje ptaka na podstawie poszczególne elementy budowy jego kończyn budowy jaja • określa rodzaj • wykazuje związek pobieranego przez ptaka między przebiegiem pokarmu na podstawie wymiany gazowej u budowy jego dzioba ptaków a ich • omawia wybrane przystosowaniem do czynności życiowe ptaków lotu • rozpoznaje przedstawicieli ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy • charakteryzuje funkcje • projektuje skóry doświadczenie • omawia zalety wykazujące pęcherzykowej budowy wydzielniczą płuc i wydalniczą funkcję • porównuje budowę skóry ssaków wodnych • wykazuje związek innych zwierząt • rozróżnia ssaki wodne i lądowe • wymienia narządy zmysłów ssaków drapieżnika i roślinożercy • wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk i lądowych • ocenia znaczenie ssaków w życiu i gospodarce człowieka Wymagania edukacyjne z biologii na ocenę celującą dla klasy I gimnazjum I. Biologia – nauka o życiu Ocenia wybraną informację dotyczącą biologii pochodzącą z prasy Planuje pracę badawczą II. Jedność i różnorodność organizmów Formułuje argumenty uzasadniające jedność i różnorodność organizmów III. Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe między funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia Planuje i przeprowadza doświadczenie potwierdzające znaczenie bakterii, glonów lub grzybów w środowisku IV. Świat roślin Projektuje oraz prowadzi obserwacje i doświadczenia ilustrujące wpływ warunków życia na rozwój rośliny, prowadzi ich dokumentację Posługuje się modelami do objaśnienia procesów osmozy i dyfuzji zachodzących w roślinie Ocenia skutki kolonizacji nowych środowisk przez rośliny Rozpoznaje przedstawicieli wybranych roślin okrytonasiennych V. Świat bezkręgowców Odróżnia gąbki i parzydełkowce, pierścienice i pijawki Na podstawie budowy zwierzęcia wnioskuje o jego środowisku i trybie życia Przeprowadza doświadczenia i obserwacje, wyciąga wnioski Wykonuje postery, albumy, prezentacje itp. VI. Świat kręgowców Odróżnia stekowce, torbacze łożyskowce Na podstawie budowy zwierzęcia wnioskuje o jego środowisku i trybie życia Wyjaśnia pojęcia „zwierzęta ektotermiczne” i „zwierzęta endotermiczne” Wyjaśnia, dlaczego (i w jakich warunkach) zwierzęta stałocieplne mają przewagę nad zmiennocieplnymi Przeprowadza doświadczenia i obserwacje, wyciąga wnioski Wykonuje postery, albumy, prezentacje itp. Bierze udział w konkursach, olimpiadach itp. Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na „Programie nauczania biologii Puls życia” Anny Zdziennickiej I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu Dział Lp. Temat Organizm człowieka jako funkcjonalna całość 31. Budowa i funkcje skóry 32. Szczegółowe wymagania na poszczególne oceny dopuszczający Uczeń: • wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka • wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka • wylicza układy narządów człowieka dostateczny dobry Uczeń: Uczeń: • klasyfikuje • opisuje cechy różniące człowieka do człowieka od innych królestwa zwierząt zwierząt • opisuje podstawowe • wyjaśnia, na czym polega funkcje homeostaza poszczególnych układów bardzo dobry Uczeń: • opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka • wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości, współzależność poszczególnych układów w organizmie człowieka • wymienia podstawowe funkcje skóry • wymienia wytwory naskórka • podaje funkcje skóry i warstwy podskórnej • wylicza warstwy skóry • planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu • wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy • opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka Higiena i choroby skóry 33. Budowa szkieletu II. Aparat ruchu 34. Budowa i rola szkieletu osiowego 35. • wymienia choroby skóry • podaje przykłady dolegliwości skóry • wyjaśnia konieczność dbania o skórę • omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej • klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń • omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń • wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu • podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu • wylicza elementy szkieletu osiowego • wymienia elementy budujące klatkę piersiową • podaje nazwy odcinków kręgosłupa • wskazuje na schemacie, rysunku, modelu szkielet osiowy, obręczy i kończyn • rozpoznaje różne kształty kości • omawia objawy dolegliwości skóry • wyjaśnia, czym są alergie skórne • proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej • ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę • demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń • wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu • wskazuje na modelu • wymienia kości budujące lub ilustracji szkielet osiowy mózgo• charakteryzuje funkcje i trzewioczaszkę szkieletu osiowego • wymienia narządy • wyjaśnia związek chronione przez budowy czaszki z klatkę piersiową pełnionymi przez nią • wskazuje na funkcjami schemacie, rysunku, modelu elementy szkieletu osiowego • wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej • porównuje kości o różnych kształtach • omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej • wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją Szkielet kończyn oraz ich obręczy • wymienia elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej 36. • wskazuje na modelu • wymienia kości tworzące • wykazuje związek lub schemacie kości obręcze barkową i budowy kończyn górnej i miedniczną z funkcją kończyny dolnej • porównuje budowę dolnej • wymienia rodzaje kończyny górnej i dolnej • wykazuje związek połączeń kości • charakteryzuje połączenia budowy obręczy • opisuje budowę kości miednicznej stawu z pełnioną przez nią • rozpoznaje rodzaje stawów • odróżnia staw zawiasowy od kulistego Kości – elementy składowe szkieletu • opisuje budowę fizyczną kości • wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego • omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości • charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem • omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości • opisuje rolę szpiku kostnego Budowa i znaczenie mięśni • wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe przy pomocy nauczyciela • wymienia rodzaje tkanki mięśniowej • wskazuje położenie • określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych • opisuje budowę tkanki mięśniowej • wykonuje rysunek tkanki mięśniowej • rozpoznaje mięśnie • wykazuje związek szkieletowe wskazane na budowy ilustracji z funkcją tkanki • opisuje czynności mięśni mięśniowej wskazanych na schemacie • uzasadnia konieczność • rozpoznaje pod regularnych ćwiczeń mikroskopem różne gimnastycznych 37. 38. funkcją • wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny • planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie Choroby aparatu ruchu spod mikroskopu • wyjaśnia na czym polega rodzaje tkanki mięśniowej • wyjaśnia warunki prawidłowej pracy mięśni prążkowanej szkieletowej • podaje warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni antagonistyczne działanie mięśni • przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka • wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa • opisuje przyczyny powstawania wad postawy • przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała • rozpoznaje na ilustracji wady postawy • wskazuje ślad stopy z płaskostopiem • opisuje urazy kończyn • omawia zasady udzielania pierwszej • rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa • wyjaśnia przyczyny wad postawy • omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu • określa czynniki wpływające na • wymienia choroby aparatu ruchu pomocy w przypadku urazów kończyn prawidłowy rozwój muskulatury ciała • omawia przyczyny chorób aparatu ruchu • omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy • wymienia podstawowe składniki pokarmowe • klasyfikuje składniki odżywcze • omawia rolę składników pokarmowych w • analizuje przyczyny urazów ścięgien 39. Pokarm – budulec i źródło energii II I. U kł ad po ka r m o w y 40. • wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu • wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach • planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn • wyjaśnia związek między spożywaniem • wymienia produkty spożywcze zawierające białko • podaje źródła węglowodanów • wylicza pokarmy zawierające tłuszcze Witaminy, sole mineralne, woda 41. • omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach • podaje rolę dwóch makroelementów • wymienia po trzy makroelementy na budulcowe i energetyczne • określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek • rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach • rola wody w organizmie organizmie • określa znaczenie błonnika w prawidłowym produktów białkowych a wzrostem ciała • porównuje wartość energetyczną funkcjonowaniu układu węglowodanów i pokarmowego tłuszczów • uzasadnia konieczność • wyjaśnia skutki systematycznego nadmiernego spożywania owoców i spożywania tłuszczów warzyw • wykazuje kluczową • porównuje pokarmy rolę węgla dla istnienia pełnowartościowe i życia niepełnowartościowe • identyfikuje • charakteryzuje rolę podstawowe składniki tłuszczów w organizmie pokarmowe z • wymienia najważniejsze podstawowymi pierwiastki budujące ciała grupami związków organizmów chemicznych występujących w organizmach • charakteryzuje rodzaje witamin • przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B6, B12, kwasu foliowego, D • przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) • omawia znaczenie makroelementów • analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów • omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie i mikroelementy Budowa i rola układu pokarmowego • wyjaśnia, na czym polega trawienie • wymienia rodzaje zębów u człowieka • podaje funkcje wątroby i trzustki • podaje nazwy procesów zachodzących w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego • opisuje rolę • charakteryzuje zęby poszczególnych człowieka rodzajów zębów • omawia funkcje • wskazuje odcinki poszczególnych przewodu odcinków przewodu pokarmowego na pokarmowego planszy lub modelu • lokalizuje odcinki • rozpoznaje wątrobę przewodu pokarmowego, i trzustkę na wskazując odpowiednie schemacie miejsca na powierzchni • lokalizuje wątrobę i ciała trzustkę na własnym ciele • omawia znaczenie procesu trawienia • omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego • opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego Higiena i choroby układu pokarmowego • wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety • określa zasady zdrowego żywienia • wymienia choroby układu pokarmowego • wskazuje grupy pokarmów na piramidzie żywieniowej • przewiduje skutki złego odżywiania się • wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę • wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego • przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych 42. 43. i mikroelementów w organizmie człowieka • objaśnia pojęcie „wartość energetyczna pokarmu” • wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują • charakteryzuje choroby układu pokarmowego z zaburzeniami w zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku itp.) • określa przyczyny chorób układu pokarmowego łaknieniu i przemianie materii • demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia IV. Układ krążenia • omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia Budowa i funkcje krwi • podaje nazwy elementów morfotycznych krwi • wymienia grupy krwi • wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi • omawia funkcje krwi • wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę • przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa Krwiobiegi • wymienia narządy, w których przemieszcza się krew • omawia na ilustracji mały i duży obieg krwi • omawia funkcje • porównuje krwiobieg wybranego naczynia mały krwionośnego i duży • porównuje budowę • charakteryzuje cel krwi i funkcje żył, tętnic i płynącej w małym i naczyń dużym krwiobiegu 44. 45. • omawia znaczenie krwi • charakteryzuje elementy morfotyczne krwi • omawia rolę hemoglobiny • omawia zasady transfuzji krwi • wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi • rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej • rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji • wykazuje związek budowy naczyń włosowatych • opisuje funkcje zastawek żylnych Budowa i działanie serca • wskazuje na sobie położenie serca • wymienia elementy budowy serca Choroby i higiena układu krwionośnego • wymienia choroby układu krwionośnego • omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień i krwotoków Układ limfatyczny • wymienia cechy układu limfatycznego 46. 47. 48. krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami • rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika) • wyjaśnia, czym jest puls • odczytuje wyniki badania laboratoryjnego • wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego • przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia • opisuje mechanizm pracy serca • omawia fazy pracy serca • mierzy koledze puls • podaje prawidłowe ciśnienie krwi u zdrowego człowieka • wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca • porównuje wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego • analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego • charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego • przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego • demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków • przygotowuje wywiad z pracownikiem służby zdrowia na temat chorób układu krwionośnego • opisuje budowę układu • opisuje rolę układu limfatycznego • porównuje układ limfatyczny i Odporność organizmu • wymienia narządy układu limfatycznego limfatycznego • omawia rolę węzłów chłonnych • wymienia elementy układu odpornościowego • definiuje szczepionkę • wyróżnia odporność • omawia rolę elementów swoistą układu odpornościowego i nieswoistą, czynną • charakteryzuje rodzaje i bierną, naturalną i odporności • wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej • opisuje rodzaje sztuczną • wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV • wyjaśnia, na czym polega transplantacja leukocytów • odróżnia działanie szczepionki od surowicy • przedstawia znaczenie przeszczepów oraz i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą 49. • omawia rolę śledziony, grasicy i migdałków • wyjaśnia sposób działania HIV zgody na transplantację narządów po śmierci V. Układ oddechowy narządów • podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać Budowa i rola układu oddechowego 50. • wymienia odcinki układu oddechowego • definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej • omawia funkcje elementów układu oddechowego • opisuje rolę nagłośni krwionośny • wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej • wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami • odróżnia głośnię i nagłośnię • demonstruje mechanizm modulacji głosu Mechanizm wymiany gazowej • wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji • demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu Oddychanie wewnątrzkomórkowe • definiuje mitochondrium jako 51. miejsce oddychania wewnątrzkomórkoweg o • wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu • przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych • oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku • zapisuje słownie równanie reakcji • wyróżnia mechanizm wentylacji i oddychania komórkowego • wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem • opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych • interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu wydychanym • analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach • określa znaczenie oddychania • opisuje zależność między ilością chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy wewnątrzkomórkowego • zapisuje utlenianie glukozy równaniem mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię • omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym reakcji chemicznej • omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego • przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym 52. • wskazuje ATP jako nośnik energii Higiena i choroby układu oddechowego 53. • definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu • wymienia kilka chorób układu oddechowego • wskazuje źródła • podaje objawy • wykazuje zależność infekcji górnych i wybranych chorób układu między skażeniem dolnych dróg układu oddechowego środowiska oddechowego • wyjaśnia związek między a zachorowalnością na • określa sposoby wdychaniem powietrza astmę zapobiegania przez nos a profilaktyką • demonstruje zasady chorobom układu chorób układu udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu • wymienia przykłady • wyjaśnia pojęcia substancji, które są „wydalanie” i wydalane przez „defekacja” organizm człowieka • wymienia drogi • wskazuje miejsce wydalania zbędnych powstawania moczu produktów pierwotnego na modelu przemiany materii lub ilustracji • porównuje wydalanie i defekację • omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu • rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę • omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu Higiena układu wydalniczego • wymienia choroby układu wydalniczego • uzasadnia konieczność regularnego • omawia przyczyny chorób układu wydalniczego • uzasadnia konieczność picia dużych ilości • określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę opróżniania pęcherza moczowego • omawia na ilustracji przebieg dializy • wymienia gruczoły dokrewne i wydzielane przez nie hormony • wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych • klasyfikuje gruczoły na wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego • wyjaśnia pojęcie „gruczoł dokrewny” 55. 56. oddechowego Budowa i działanie układu wydalniczego 54. VII. Regulacja nerwowohormonalna VI. Układ wydalniczy oddechowego • opisuje przyczyny astmy • omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu Układ hormonalny wody podczas leczenia schorzeń nerek • ocenia rolę dializy w ratowaniu życia • określa cechy hormonów • przyporządkowuje nazwy gruczołów do wytwarzanych przez nie hormonów • przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów • wyjaśnia, czym są hormony Działanie układu hormonalnego • wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu • omawia antagonistyczne działanie hormonów insuliny i glukagonu • interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów • uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą Budowa i rola układu nerwowego • wymienia funkcje • opisuje elementy układu nerwowego budowy komórki • wymienia elementy nerwowej budowy ośrodkowego • wskazuje przebieg układu nerwowego i bodźca nerwowego obwodowego układu na ilustracji neuronu nerwowego • wyróżnia • rozpoznaje na ilustracji somatyczny ośrodkowy i i autonomiczny obwodowy układ nerwowy układ nerwowy • opisuje funkcje układu nerwowego • porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego • wykazuje związek budowy komórki nerwowej z pełnioną funkcją • tłumaczy rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy • wyjaśnia sposób działania synapsy • charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego • omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego układu nerwowego • porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego • wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia • wymienia mózgowie i • opisuje budowę rdzenia kręgowego • objaśnia na ilustracji budowę mózgowia • uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części 57. 58. 59. Ośrodkowy układ nerwowy • wyjaśnia pojęcie „równowaga hormonalna” • podaje przyczyny cukrzycy • omawia znaczenie swoistego działania hormonów • określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego pozostałych części układu nerwowego • wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji Obwodowy układ nerwowy. Odruchy • wymienia rodzaje nerwów obwodowych • podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych • wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe • opisuje na ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym • odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe • wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym a bezwarunkowym • charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe • przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym • dowodzi znaczenia odruchów w życiu człowieka • przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się Choroby i higiena układu nerwowego • wymienia czynniki powodujące stres • podaje przykłady trzech chorób spowodowanych • wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem • wymienia przykłady • wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu • analizuje przyczyny chorób układu nerwowego • analizuje związek 60. stresem 61. chorób układu nerwowego • przyporządkowuje chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy układu nerwowego • opisuje przyczyny nerwic pomiędzy prawidłowym • rozpoznaje cechy depresji wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu Budowa i działanie narządu wzroku VIII. Narządy zmysłów 62. Ucho – narząd słuchu i równowagi • omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka • rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny i gałkę oczną • wymienia elementy stanowiące aparat ochronny oka • rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka • omawia funkcje elementów budowy oka • rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha • wymienia funkcje poszczególnych odcinków ucha 63. • opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka • wyjaśnia pojęcie „akomodacja” • omawia znaczenie adaptacji oka • określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej • wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami • opisuje drogę światła w oku • wskazuje lokalizację receptorów wzroku • ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku • omawia powstawanie obrazu na siatkówce • planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła • wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne • wskazuje położenie narządu równowagi • charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha • omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego • wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków • wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi • wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi Higiena oka i ucha 64. • wymienia wady wzroku • omawia przyczyny powstawania wad wzroku • rozpoznaje krótkowzroczność i dalekowzroczność na ilustracji • definiuje hałas jako • charakteryzuje wady wzroku • wyjaśnia, na czym polega daltonizm i astygmatyzm • charakteryzuje choroby • rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku • analizuje, w jaki • omawia zasady higieny oczu • wymienia choroby oczu i uszu IX. Rozmnażanie i rozwój człowieka oczu • omawia sposób korygowania wad wzroku sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu Zmysł powonienia, smaku i dotyku • przedstawia rolę zmysłu smaku, powonienia i dotyku • wskazuje rozmieszczenie receptorów dotyku, smaku i powonienia • wymienia podstawowe smaki • wylicza bodźce odbierane przez skórę • opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd smaku • wskazuje miejsce położenia kubków smakowych • uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku • analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze Męski układ rozrodczy • wymienia męskie narządy rozrodcze i ich funkcje • wymienia męskie cechy płciowe • wskazuje na ilustracji narządy męskiego • rysuje schematycznie i opisuje plemnika • omawia proces powstawania nasienia • określa funkcję • charakteryzuje męskie pierwszo-, drugoi trzeciorzędowe cechy płciowe • uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską • wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami układu rozrodczego testosteronu 65. 66. czynnik powodujący głuchotę zachodzącymi w ciele mężczyzny Żeński układ rozrodczy • wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze • wskazuje na ilustracji wewnętrzne narządy żeńskiego układu rozrodczego • wylicza zewnętrzne żeńskie narządy płciowe 67. • charakteryzuje żeńskie pierwszo-, drugoi trzeciorzędowe cechy płciowe • opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych • tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania • wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego • wymienia żeńskie hormony płciowe • wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego • wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne • definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej • interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego • omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowym • analizuje rolę ciałka żółtego Higiena układu rozrodczego. Planowanie rodziny • wymienia choroby układu rozrodczego • wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny • wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego • przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia • wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS • wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa • przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy • porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny • wymienia zachowania mogące prowadzić do zakażenia HIV • ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji • przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV 68. 69. • opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego • wymienia drogi zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV oraz omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy • przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin • wymienia nazwy błon płodowych • podaje, jak długo trwa rozwój płodowy • porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia • wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie” • charakteryzuje funkcje błon płodowych • charakteryzuje okres rozwoju płodowego • analizuje funkcje łożyska Ciąża i poród • wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży • omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych • podaje czas trwania ciąży • omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu • wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży • charakteryzuje etapy porodu • uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży • omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej 70. 71. Okresy rozwojowe człowieka • wylicza etapy życia człowieka • wymienia rodzaje dojrzałości • wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt i chłopców • określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników • opisuje objawy starzenia się organizmu • charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe • przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka • analizuje różnice między przekwitaniem a starością • przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie Zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne • omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia • opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne • podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie ludzi • przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu • charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie • przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba” • rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne • wykazuje wpływ środowiska życia na zdrowie X. Zdrowie a cywilizacja 72. 73. Choroby zakaźne i cywilizacyjne • podaje przykłady trzech chorób zakaźnych i czynniki, które je wywołują • wymienia choroby cywilizacyjne • wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów 74. Uzależnienia 75. • podaje przykłady używek • przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę) • przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych • klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych • omawia znaczenie szczepień ochronnych • wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska • wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym • opisuje MONAR jako miejsce, gdzie można uzyskać pomoc w leczeniu uzależnień • wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób • podaje kryterium podziału na choroby zakaźne i cywilizacyjne • podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych • wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych • opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie • omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu • wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień • wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień • wyjaśnia, jak uniknąć uzależnień • oblicza własne BMI • dowodzi, że stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych • uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi • uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych • wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza • wykazuje zależność między przyjmowaniem używek a powstawaniem nałogu • wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień Wymagania edukacyjne z biologii na ocenę celującą dla klasy II gimnazjum 1. Planuje i wykonuje badania parametrów życiowych. 2. Argumentuje szkodliwość zażywania substancji dopingujących i uzależniających. 3. Ocenia różne diety, podając uzasadnienie. 4. Analizuje współdziałanie różnych narządów w organizmie jako całości. 5. Interpretuje wyniki badań podstawowych. 6. Interpretuje tabele, wykresy i schematy ilustrujące przemianę materii i energii oraz prace nerek i płuc. 7. Ocenia wpływ trybu życia na powstawanie chorób. 8. Dyskutuje na temat problematyki transplantacji, terapii niekonwencjonalnych. 9. Podaje argumenty dotyczące skuteczności profilaktyki. 10. Ocenia wpływ substancji uzależniających na zdrowie człowieka. 11. Planuje pracę umysłową. 12. Dowodzi związku pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu. 13. Dowodzi związku układu nerwowego i hormonalnego w regulacji procesów życiowych. 14. Dyskutuje na temat etycznych zachowań związanych z rozmnażaniem się człowieka. 15. Integruje wiadomości o funkcjonowaniu organizmu człowieka. Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy III gimnazjum oparte na „Programie nauczania biologii Puls życia” Anny Zdziennickiej Dział Lp. Czym jest genetyka? Szczegółowe wymagania na poszczególne oceny dopuszczający Uczeń: • wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów • wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech dostateczny Uczeń: • definiuje pojęcia „genetyka” oraz „zmienność organizmów” • rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne • omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii • uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi • wskazuje miejsca występowania DNA • wylicza elementy budujące DNA • określa rolę DNA jako nośnika informacji • przedstawia budowę nukleotydu • wymienia nazwy zasad azotowych • wyjaśnia regułę komplementarności • wykazuje konieczność związania DNA przez białka i powstania chromatyny w jądrze komórkowym • wyjaśnia, z czego wynika • przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad azotowych • wykonuje model DNA • uzasadnia konieczność genetycznej zasad komplementarność zasad zachodzenia procesu I. Genetyka 76. Temat 77. Nośnik informacji genetycznej – DNA dobry Uczeń: • wskazuje różnice między cechami gatunkowymi a indywidualnymi oraz podaje przykłady tych cech • wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnażania płciowego i bezpłciowego • wymienia źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech bardzo dobry Uczeń: • dowodzi, że cechy organizmów kształtują się dzięki materiałowi genetycznemu oraz są wynikiem wpływu środowiska • wykonuje portfolio ukazujące jego podobieństwo do dziadków i rodziców • definiuje pojęcia: „gen” i „genom” • przedstawia budowę chromosomu • definiuje pojęcie „kariotyp” • omawia proces replikacji • porównuje budowę DNA z budową RNA • rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA 78. Przekazywanie materiału genetycznego • wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych • podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych człowieka • wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka • określa różnice między genem a genomem definiuje pojęcia: • omawia przebieg mitozy i „chromosomy mejozy homologiczne”, • omawia różnice między „komórki mitozą a mejozą haploidalne”, „komórki diploidalne” • szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu • omawia znaczenie mitozy i mejozy replikacji DNA przed podziałem komórki • wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej • planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału komórki 79. • wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA • wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”, „gen”, „kodon” • omawia znaczenie kodu genetycznego • omawia budowę kodonu i genu • wykazuje uniwersalność kodu genetycznego • omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji • odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mRNA z tabeli kodu genetycznego • interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego • rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne • omawia badania Mendla • zapisuje genotypy homozygoty dominującej i recesywnej oraz heterozygoty • na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego • wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu • ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki • interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń „homozygota”, „heterozygota”, „cecha dominująca”, „cecha recesywna” • omawia prawo czystości gamet • przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości gamet • tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa Odczytywanie informacji genetycznej 80. Dziedziczenie cech 81. 82. Dziedziczenie płci u człowieka Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka • podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej człowieka • rozpoznaje kariogram człowieka • wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci • wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci • wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią • określa cechy chromosomów X i Y • wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią • wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu • interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu • ocenia znaczenie poznania budowy ludzkiego DNA • wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi • określa konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego • rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób • omawia sposób dziedziczenia grup krwi • omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh • wymienia przykłady cech zależnych od wielu genów oraz od środowiska • wyjaśnia, w jaki sposób środowisko wpływa na rozwój osobowości • ustala grupy krwi dzieci, znając grupy krwi ich rodziców • wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup krwi • określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego • ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech • przewiduje wpływ prowadzenia określonego trybu życia na powstawanie chorób genetycznych II. Ewolucja życia 83. 84. • wyjaśnia pojęcie „mutacja” • wylicza czynniki mutagenne • rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe • omawia skutki wybranych mutacji genowych • wymienia przykłady chorób człowieka warunkowanych mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi (zespół Downa) • charakteryzuje wybrane choroby genetyczne • uzasadnia, że mutacje są • dowodzi znaczenia podstawowym czynnikiem mutacji zmienności organizmów w przystosowaniu • omawia przyczyny organizmów wybranych chorób do zmieniającego się genetycznych środowiska • ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka • definiuje pojęcie „ewolucja” • wymienia dowody ewolucji • wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka • wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości • omawia etapy powstawania skamieniałości • definiuje pojęcie „relikt” • wymienia przykłady reliktów • definiuje pojęcia: „struktury homologiczne”, • klasyfikuje dowody ewolucji • rozpoznaje rodzaje skamieniałości • rozpoznaje ogniwa pośrednie • wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup systematycznych • omawia przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania Mutacje Ewolucja i jej dowody • określa warunki powstawania skamieniałości • przedstawia w formie graficznej etapy powstawania skamieniałości • ocenia rolę struktur homologicznych i analogicznych jako dowodów ewolucji „struktury analogiczne”, „konwergencja” • wymienia przykłady organizmów struktur homologicznych i analogicznych • omawia ideę walki o byt 85. 86. Mechanizmy ewolucji Pochodzenie człowieka • omawia główne założenia teorii ewolucji Darwina • definiuje pojęcie „endemit” • wymienia przykłady endemitów • wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny • ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego • wymienia przykłady • wskazuje na mapie organizmów należących miejsce, w którym do rzędu naczelnych rozpoczęła się • określa na przykładzie ewolucja naczelnych szympansa różnice • wymienia cechy pomiędzy człowiekiem człowieka, które a innymi naczelnymi pozwalają • wymienia cechy zaklasyfikować go • określa rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych gatunków • omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym • ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru sztucznego • wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi do powstawania nowych gatunków • omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię ewolucji • określa stanowisko systematyczne człowieka • wymienia czynniki, które miały wpływ na ewolucję człowieka • opisuje przebieg ewolucji człowieka • porównuje różne formy człowiekowatych człowieka rozumnego III. Ekologia • wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia • wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach 87. Czym zajmuje się ekologia? Cechy populacji 88. • definiuje pojęcia: „populacja”, „gatunek” • wymienia cechy populacji • wymienia czynniki do poszczególnych jednostek systematycznych • wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi • wskazuje w terenie siedlisko przykładowego gatunku • definiuje pojęcie „nisza ekologiczna” • określa wpływ wybranych czynników środowiska na funkcjonowanie organizmu • odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji • określa właściwości środowiska wodnego • porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie • określa przyczyny migracji • omawia zmiany liczebności populacji • ilustruje różne typy • rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną • omawia na przykładzie wpływ środowiska na wygląd organizmu • omawia różnice między ekologią a ochroną przyrody i ochroną środowiska • interpretuje wykres przedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku • planuje doświadczenie sprawdzające wpływ wybranych czynników na funkcjonowanie organizmu • wykazuje zależność między cechami środowiska a występującymi w nim organizmami • odnajduje w terenie • oblicza zagęszczenie populacje różnych populacji, mając dane gatunków dotyczące liczebności • określa wpływ migracji na populacji zagęszczenie i zajmowanej przez nią wpływające na liczebność populacji • wymienia typy rozmieszczenia osobników w populacji 89. 90. Konkurencja Roślinożerność rozmieszczenia osobników w populacji i podaje przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób i liczebność populacji • wyjaśnia, jaki jest związek wędrówek zwierząt z porami roku • opisuje wpływ hierarchii panującej powierzchni • przewiduje losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej • wymienia przykłady zwierząt żyjących w stadzie • określa wady i zalety różnych typów rozmieszczenia populacji • charakteryzuje grupy wiekowe w populacjach w stadzie na życie poszczególnych jego członków • odczytuje dane z piramid wieku • wylicza zależności międzygatunkowe • definiuje pojęcie „konkurencja” • wymienia czynniki, o które konkurują organizmy • klasyfikuje dodatnie i ujemne zależności międzygatunkowe • opisuje działania, które pozwalają zwyciężać w konkurencji • omawia przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkowej i wewnątrzgatunkowe j • charakteryzuje ujemne zależności wewnątrzgatunkowe • porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową z konkurencją międzygatunkową • uzasadnia, że konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego • wymienia przykłady roślinożerców • określa znaczenia roślinożerców w przyrodzie • omawia adaptacje • wyjaśnia, w jaki sposób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność • analizuje wykresy przedstawiające wzajemną regulację liczebności populacji roślinożerców do zjadania pokarmu roślinnego • wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo • wymienia • charakteryzuje sposoby obrony roślin przed zjadaniem • omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki • opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary • wymienia przykłady roślin drapieżnych • określa rolę drapieżników w przyrodzie jako regulatorów liczebności ofiar • omawia przystosowania roślin drapieżnych do zdobywania pokarmu • wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych • wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo • klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne • wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin • charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia • wyjaśnia znaczenie pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar • wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe • wymienia przykłady • określa warunki współpracy między gatunkami • definiuje pojęcia: „mutualizm”, • omawia różnice między komensalizmem a mutualizmem • charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze • określa warunki występowania dodatnich relacji między organizmami różnych gatunków • wymienia przykłady drapieżników i ich ofiar • omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa 91. 92. 93. Drapieżnictwo Pasożytnictwo Nieantagonistyczne zależności między gatunkami roślin i roślinożerców • wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżnika a liczebnością populacji jego ofiary 94. 95. Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie Materia i energia w ekosystemie organizmów, które łączy zależność nieantagonistyczna „komensalizm” • omawia budowę korzeni roślin motylkowatych porostu • charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną motylkową a bakteriami brodawkowymi • ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie • wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy • wymienia pięć przykładowych ekosystemów • przedstawia składniki • wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego ekosystemu • analizuje zależności między biotopem a biocenozą • omawia różnice między • wykazuje zależność między warunkami, w których powstał dany las a jego strukturą biotopu i biocenozy • rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne • wymienia piętra lasu • wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu • wskazuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej • wymienia przykłady gatunków żyjących w poszczególnych piętrach lasu ekosystemami naturalnymi a sztucznymi • charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej piętrową • omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu • analizuje przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym ekosystemie • charakteryzuje role poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego • porównuje liczbę • planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej • przewiduje skutki, jakie dla ekosystemu miałoby wyginięcie określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu • wymienia nazwy ogniw • wyjaśnia przyczyny łańcucha pokarmowego istnienia łańcuchów • przyporządkowuje pokarmowych znane organizmy • wskazuje różnice do poszczególnych między ogniw łańcucha producentami a konsumentami pokarmowego • rysuje schemat • rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach • podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie • rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach • podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie • wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów • wymienia poziomy różnorodności biologicznej 96. Różnorodność biologiczna prostej sieci pokarmowej • omawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną • wykazuje, że materia krąży w ekosystemie • wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem • wskazuje nekrofagi jako organizmy przyczyniające się do krążenia materii organizmów w sieci zależności pokarmowych w ekosystemie naturalnym i sztucznym • interpretuje zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji pokarmowym • analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej • omawia schemat obiegu węgla w ekosystemie • definiuje termin „różnorodność biologiczna” • wymienia przykłady działalności człowieka przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej • wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami różnorodności biologicznej • uzasadnia • wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej • charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej • porównuje poziomy różnorodności biologicznej • przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych IV. Człowiek i środowisko • wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery • wskazuje źródła zanieczyszczenia powietrza w najbliższej okolicy 97. Zanieczyszczenie i ochrona atmosfery konieczność zachowania różnorodności biologicznej • podaje przykłady naturalnych i powstałych w wyniku działalności ludzi zanieczyszczeń atmosfery • omawia wpływ kwaśnych opadów na środowisko • omawia warunki tworzenia się kwaśnych opadów, dziury ozonowej i smogu • omawia przyczyny ocieplania się klimatu 98. Wpływ człowieka na stan czystości wód • wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich • wylicza klasy czystości wód • wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych • analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery • klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i powstałe w wyniku działalności ludzi • wykazuje wpływ spalania • przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomocą skali porostowej • dowodzi związku rozwoju gospodarki na świecie z globalnym ociepleniem • przewiduje skutki globalnego ocieplenia surowców naturalnych na stan atmosfery • wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza • podaje metody oczyszczania wód • określa sposób • omawia sposoby wykorzystania wody w ochrony wód zależności od klasy jej • charakteryzuje czystości metody oczyszczania • wyjaśnia wpływ ścieków stosowane zakwitów na stan wód w nowoczesnych • opisuje metody oczyszczalniach oczyszczania wód • ocenia znaczenie regulacji rzek • analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce na podstawie wykresu • wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych 99. Zagrożenia i ochrona gleb Ochrona 100. środowiska na co dzień • wymienia funkcje gleby w ekosystemie • wylicza czynniki wpływające na degradację gleby • wymienia przykłady czynników prowadzących do wyjałowienia gleby • wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby • omawia metody rekultywacji gleby • uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu • charakteryzuje proces powstawania próchnicy • omawia czynniki degradujące glebę • dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby • planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliższej okolicy • rozpoznaje surowce wtórne • wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów • przyporządkowuje odpady do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji • określa czas biodegradacji wskazanego produktu • wyjaśnia pojęcie „recykling” • analizuje problem dzikich wysypisk • uzasadnia konieczność rezygnacji z toreb foliowych na rzecz opakowań wielokrotnego użytku • ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania odpadów na środowisko • ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych • prezentuje postawę świadomego konsumenta • planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony środowiska na co dzień Wymagania edukacyjne z biologii na ocenę celującą dla klasy III gimnazjum 1. Wyjaśnia praktyczne wykorzystanie inżynierii genetycznej. 2. Omawia mechanizm dziedziczenia chorób przenoszonych drogą płciową. 3. Charakteryzuje etapy mitozy i mejozy. 4. Opisuje obieg wody w przyrodzie i krążenie pierwiastków ( np. węgla, azotu, tlenu siarki ). 5. Proponuje działania na rzecz ochrony środowiska najbliższej okolicy. 6. Aktywnie uczestniczy w propagowaniu idei ochrony przyrody.
