Ts 41/05 - 23 sierpnia 2005 r.

174/5/B/2006
POSTANOWIENIE
z dnia 23 sierpnia 2005 r.
Sygn. akt Ts 41/05
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Janusz Niemcewicz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej
Juliusza Tarnowskiego, Marka Tarnowskiego i Aleksandra Tarnowskiego w sprawie
zgodności:
1) art. 2 ust. 1 lit. e i ust. 2 dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia
Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej
(Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 ze zm.) z art. 2, art. 20, art. 21 ust. 1 i 2, art.
31 ust. 1 i 3, art. 32, art. 64 ust. 1, 2 i 3 oraz art. 77 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach
hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na
cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 39, poz. 233 ze zm.) z art. 2, art. 20, art. 21
ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 32 oraz art. 64 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji;
3) dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września
1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 ze
zm.) z art. 2 Konstytucji z 1997 r. oraz art. 36 Konstytucji z dnia 21 marca
1921 r. (Dz. U. RP Nr 44, poz. 267 ze zm.),
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE:
W skardze konstytucyjnej z 10 marca 2005 r. (data nadania w urzędzie pocztowym)
pełnomocnik skarżących zakwestionował zgodność z Konstytucją następujących
przepisów. Artykułowi 2 ust. 1 lit. e i ust. 2 dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia
Narodowego z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (dalej: dekret PKWN)
skarżący zarzucili niezgodność z art. 2 Konstytucji (gwarancją praworządności), art. 21 ust.
2 Konstytucji (zakazem pozbawiania własności na inne cele niż publiczne i bez słusznego
odszkodowania), art. 21 ust. 1 w zw. z art. 20 Konstytucji (ochrona własności prywatnej
jako podstawy ustroju gospodarczego państwa), art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji (równa dla
wszystkich ochrona prawa własności, innych praw majątkowych oraz prawa
dziedziczenia), art. 64 ust. 3 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji (ochrona istoty prawa
własności), art. 77 Konstytucji (gwarancja wynagrodzenia szkody za niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej), art. 32 Konstytucji (zasada równości), a także art. 2,
art. 31 ust. 2 i 3 oraz art. 32 Konstytucji (zasada proporcjonalności). Całemu dekretowi
PKWN skarżący zarzucili ponadto sprzeczność z art. 2 Konstytucji z 1997 r. oraz art. 36
Konstytucji z 21 marca 1921 r., polegającą na wydaniu go przez organ pozakonstytucyjny i
bez zachowania wymaganego prawem trybu ustanowienia. Natomiast wobec art. 1 ust. 1
dekretu z 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach hipotecznych (gruntowych) prawa
własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (dalej: dekret o wpisywaniu w
księgach hipotecznych) skarżący sformułowali zarzut niezgodności z art. 2, art. 21 ust. 1 w
zw. z art. 20, art. 64 ust. 1 i 2, art. 64 ust. 3 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 Konstytucji,
uzasadniając go podobnie jak zarzuty niezgodności z Konstytucją unormowań dekretu
PKWN.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującym
postępowaniem. W dniu 12 sierpnia 2002 r. Sąd Rejonowy w Końskich dokonał wpisu
(Dz. Kw. 1710/02) Skarbu Państwa jako właściciela – w dziale II księgi wieczystej
określonych numerycznie działek położonych w Końskich. Apelację od wpisu wnieśli
skarżący, będący uczestnikami postępowania. Podnieśli w niej, że pozbawieni zostali w ten
sposób prawa własności spornych nieruchomości, przez błędną wykładnię przepisów
dekretu PKWN, czego skutkiem było przyjęcie, że podlegały one pod działanie tych
unormowań. Ponadto skarżący domagali się ustalenia, że zaświadczenie Starosty
Koneckiego stanowiące podstawę wpisu zostało wydane bez podstawy prawnej lub z
rażącym naruszeniem prawa, bo w oparciu o przepisy dekretu PKWN, a więc aktu
wydanego przez organ pozakonstytucyjny i bez dochowania wymaganego prawem trybu
ustanowienia takiego aktu. Apelacja skarżących została oddalona postanowieniem Sądu
Okręgowego w Kielcach z 31 grudnia 2002 r. (sygn. akt II Ca 1275/02). Sąd podkreślił, że
art. 6268 kodeksu postępowania cywilnego ogranicza kognicję sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym, zawężając ramy tego postępowania wyłącznie do badania treści
wniosku, dołączonych do niego dokumentów oraz treści księgi wieczystej, a także
wprowadza związanie Sądu granicami wniosku. Sąd nie jest ponadto upoważniony do
badania merytorycznej strony aktu administracyjnego stanowiącego podstawę wpisu do
księgi wieczystej. Skoro więc wydanie zaświadczenia przez Starostę ma oparcie w treści
art. 1 ust. 1 dekretu o wpisywaniu w księgach hipotecznych, to zaświadczenie takie jest
podstawą ujawnienia Skarbu Państwa jako właściciela nieruchomości. Kasacja skarżących
od powyższego orzeczenia została oddalona postanowieniem Sądu Najwyższego z 13
października 2004 r. (sygn. akt III CK 235/03). Sąd Najwyższy podzielił argumentację
Sądu
Okręgowego
odnośnie
do
ograniczonego
zakresu
postępowania
wieczystoksięgowego. Podkreślił, że skarżący – chcąc zakwestionować ujawnienie Skarbu
Państwa jako właściciela spornych nieruchomości – winni skutecznie podważyć
zaświadczenie Starosty, czego jednak nie uczynili. Sąd Najwyższy wskazał również, że w
postępowaniu wieczystoksięgowym wystarczającą podstawą wpisu jest powyższe
zaświadczenie stwierdzające, że nieruchomość jest przeznaczona na cele reformy rolnej.
Zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego określony w art. 6288 § 2 k.p.c. nie pozwala
natomiast na ustalenie, czy istniała – poprzedzająca samo zaświadczenie – decyzja
administracyjna uprawniająca do jego wydania, ani też nie upoważnia sądu do badania
legalności takiej decyzji.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 30 marca 2005 r. wezwano
pełnomocnika skarżących do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej, przez
wskazanie, w jakim zakresie zakwestionowane w skardze przepisy stanowiły podstawę
ostatecznego orzeczenia wydanego wobec skarżących w sprawie, w związku z którą
wystąpili ze skargą konstytucyjną.
W piśmie pełnomocnika skarżących z 11 kwietnia 2005 r. ponownie stwierdzono,
że zarówno unormowania dekretu PKWN, jak i dekretu o wpisywaniu w księgach
hipotecznych były podstawą wydanych w sprawie orzeczeń. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 1
dekretu o wpisywaniu w księgach hipotecznych tytułem do wpisania na rzecz Skarbu
Państwa w księdze hipotecznej (gruntowej) prawa własności nieruchomości ziemskich,
wymienionych w art. 2 ust. 1 lit. b, c, d i e dekretu PKWN, jest zaświadczenie starosty,
2
stwierdzające, że nieruchomość ziemska jest przeznaczona na cele reformy rolnej według
powołanych wyżej przepisów. W ocenie skarżących to właśnie w oparciu o ten przepis
dokonano takiego wpisu na podstawie treści zaświadczenia wydanego przez Starostę
Koneckiego. W odniesieniu do unormowań dekretu PKWN skarżący powołali się na
stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego, zgodnie z którym w postępowaniu
wieczystoksięgowym nie ma potrzeby rozstrzygania zagadnienia zgodności tych
uregulowań z normami konstytucyjnymi. Skarżący podkreślili, że nie jest uzasadniony
nadmierny formalizm, przy wstępnej ocenie skargi konstytucyjnej, mającej za przedmiot
przepisy dekretu PKWN.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna jest środkiem prawnym
służącym ochronie praw i wolności skarżącego, realizowanej przez eliminację z obrotu
prawnego unormowań stanowiących uprzednią podstawę ostatecznego orzeczenia
wydanego w sprawie skarżącego przez sąd lub organ administracji publicznej. W związku
z taką konstrukcją skargi konstytucyjnej nie ulega wątpliwości, że jedynym dopuszczalnym
jej przedmiotem mogą być przepisy wykazujące podwójną kwalifikację. Po pierwsze, to z
ich treści normatywnej wynikać ma przyczyna naruszenia podmiotowych praw skarżącego,
znajdujących zakotwiczenie w Konstytucji. Po drugie, winny być one podstawą prawną
orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, z wydaniem którego
zaktualizowany został problem ochrony praw i wolności skarżącego.
Niezależnie od powyższego, wniesienie skargi konstytucyjnej uzależnione jest od
spełnienia przez skarżącego szeregu obowiązków, doprecyzowanych w ustawie z 1 sierpnia
1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Zgodnie z jej art. 47 ust. 1 pkt 2, skarżący
zobligowany jest do wskazania sposobu, w jaki zakwestionowane w skardze przepisy
naruszyły przysługujące mu konstytucyjne wolności i prawa. Wypełnienie tego wymagania
oznacza przy tym nie tylko sformułowanie samego zarzutu niekonstytucyjności
zaskarżanych przepisów, ale również wskazanie argumentów, które taki zarzut
uprawdopodobniają.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, opisane wyżej przesłanki dopuszczalności
występowania ze skargą konstytucyjną nie zostały w niniejszej sprawie spełnione. W
odniesieniu do art. 2 ust. 1 lit. e i ust. 2 dekretu PKWN należy stwierdzić, że unormowania
te nie spełniają wymogu oparcia na ich treści ostatecznego orzeczenia, o którym mowa w
art. 79 ust. 1 Konstytucji, wydanego w sprawie skarżących. W szczególności należy
stwierdzić, że przepisy te nie były podstawą prawną orzeczeń wydanych w postępowaniu
wieczystoksięgowym, zakończonym postanowieniem Sądu Najwyższego z 13 października
2004 r. Trybunał Konstytucyjny podziela w tym zakresie w pełni argumentację
przedstawioną w uzasadnieniach podjętych w sprawie orzeczeń, akcentującą ograniczony
zakres przedmiotu tego typu postępowania sądowego. Zgodnie z art. 6268 § k.p.c. sąd
wieczystoksięgowy, rozpoznając wniosek o wpis, bada jedynie treść i formę wniosku,
dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Oznacza to w
konsekwencji, że poza zakresem orzekania sądu mieściły się zarówno sam problem
prawidłowości zastosowania zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej przepisów
dekretu PKWN, jak i ocena wywołanych przez nie skutków w zakresie zmiany stanu
własności nieruchomości poddanych reżimowi tego aktu prawnego. Jak to podkreślił Sąd
Najwyższy, wystarczającą podstawą wpisu dokonywanego przez sąd wieczystoksięgowy
na rzecz Skarbu Państwa jest zaświadczenie odpowiedniego organu administracji
publicznej stwierdzające, że dana nieruchomość przeszła na własność Skarbu Państwa na
cele reformy rolnej. Tak więc zakwestionowane przez skarżących unormowania nie
3
wyznaczały normatywnej treści orzeczenia podejmowanego przez sąd wieczystoksięgowy.
Wykazanie takiej zaś zależności jest konieczne dla uznania dopuszczalności potraktowania
przepisów dekretu PKWN za prawidłowy – w świetle warunków z art. 79 ust. 1
Konstytucji – przedmiot wnoszonej skargi konstytucyjnej. Przedstawiona wyżej
kwalifikacja siłą rzeczy wpływa także negatywnie na możliwość uznania za dozwolony
przedmiot skargi konstytucyjnej całościowo traktowanego dekretu PKWN.
W odniesieniu natomiast do art. 1 ust. 1 dekretu o wpisywaniu w księgach
hipotecznych należy stwierdzić, że skarżący nie wskazali – w stopniu
uprawdopodabniającym postawiony zarzut – sposobu, w jaki zaskarżony przepis naruszył
przysługujące im konstytucyjnie gwarantowane prawa lub wolności. Argumentacja skargi
konstytucyjnej nawiązuje w tym zakresie bardzo ściśle do zarzutów formułowanych pod
adresem przepisów dekretu PKWN, w tym ich kontekście, który wiąże się z naruszeniem
konstytucyjnego prawa własności, jak i przeprowadzeniem wywłaszczenia zarówno bez
spełnionych przesłanek wykazania celu publicznego takiego odjęcia własności, jak i
zagwarantowania słusznego odszkodowania. Trzeba jednakże zauważyć, że tak
sformułowany zarzut nie koresponduje z treścią zaskarżonego przepisu dekretu o
wpisywaniu w księgach hipotecznych, jak również z treścią wydanego na jego podstawie
orzeczenia sądowego. Problem samego odjęcia własności, jak i braku słusznego
odszkodowania z tego tytułu nie stanowił bowiem przedmiotu rozstrzygnięcia w
postępowaniu, w związku z którym sformułowano niniejszą skargę konstytucyjną. Jak to
już podkreślano, ramy postępowania wieczystoksięgowego ograniczały się natomiast do
problemu zbadania przez sąd prawidłowości wniosku i dołączonego do niego dokumentu
(zaświadczenia Starosty Koneckiego). Kwestia przejęcia na własność Skarbu Państwa
spornej nieruchomości wiązała się natomiast z faktem uprzedniego (względem samego
postępowania wieczystoksięgowego) jednorazowego zastosowania wobec skarżących
przepisów dekretu PKWN, który to akt prawny uległ w ten sposób swoistemu
„skonsumowaniu”, o czym była już mowa w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z
28 listopada 2001 r. (sygn. SK 5/01).
Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w
sentencji.
4