Hiszpania trzech kultur

Hiszpania trzech kultur
Charakterystyka pojęcia
• „Hiszpania trzech kultur”
- pojęcie określające położenie polityczno-społeczne
Półwyspu Iberyjskiego w okresie średniowiecza.
- Akcentuje występowanie, hegemonię i zależności
pomiędzy występującymi kulturami – chrześcijańską,
żydowską i muzułmańską.
 Systematyka stosowania pojęcia może odnosić się
bezpośrednio do faktów i przemian historycznych, jak
również do późniejszych konsekwencji kulturowych,
wzajemnych wpływów stylowych i tendencji w sztuce.
Współcześnie mieszanka kulturowa jest wciąż bardzo
żywa. Wiele regionalnych obyczajów, praktyk w
zdobnictwie, ornamentyce wskazuje na obecność tych
trzech kultur.
Rys historyczny
• Aby zrozumieć hiszpańskie zależności kulturowe niezbędna jest odpowiedź na
pytanie jaką drogą przybyły na Półwysep Iberyjski.
1. Chrześcijanie w Hiszpanii.
- w Starożytności Półwysep Iberyjski był częścią cesarstwa Rzymskiego. Gdy
chrześcijaństwo staje się religią panującą, prowincje iberyjskie automatycznie
wchodzą w skład terenów chrześcijańskich.
2. Muzułmanie w Hiszpanii.
- W VIII kalifat podbija znaczną część ziem całego Półwyspu. Władza nie była
scentralizowana, często ulegała zmianie, najazdy były falowe.
W wieku X obserwujemy rozpad hegemonii arabskiej, Półwysep rozbity jest na
wiele jednostek administracyjnych, zarówno chrześcijańskich, żydowskich i
muzułmańskich.
Dopiero w XV w król Ferdynand Aragoński i jego żona Izabela Kastylijska ostatecznie
przejmują władzę w Hiszpanii.
3. Żydzi w Hiszpanii.
- Sefardyjczycy, czyli Żydzi zamieszkujący Półwysep Iberyjski od starożytności byli
częścią społeczeństwa. Złoty wiek kultury żydowskiej w Hiszpanii datujemy na wiek
VIII i IX, okres ekspansji i tolerancji judaizmu na tym terenie geograficznym. W
wieku X sytuacja zmienia się i Żydzi są prześladowani przez muzułmanów. W XV
wieku na mocy Edyktu z Alhambry ludność żydowska jest wygnana z Hiszpanii.
MUDEJAR
• Mudéjar to styl reprezentowany głównie w architekturze
średniowiecznej Hiszpanii, chociaż stosunkowo popularny
także w epoce nowożytnej (neomudejar).
Styl można zdefiniować jako sztukę islamu obecną w
architekturze budowli chrześcijańskich powstałych podczas i
po rekonkwiście obszarów Półwyspu Iberyjskiego
zajmowanych dotychczas przez muzułmanów. Jego nazwa
zresztą pochodzi od arabskiego wyrazu oznaczającego
"udomowiony".
• W praktyce mudéjar oznaczał mieszankę kolejnych stylów
architektonicznych chrześcijańskiej Europy (romańskiego,
gotyckiego i renesansowego) z różnorodnymi elementami
charakterystycznymi dla architektury muzułmańskiej. Było to
możliwe dzięki początkowej, względnej tolerancji kultury
islamu na ziemiach podbitych przez chrześcijan.
Wybrane elementy architektoniczne:
• Sebka - Element dekoracyjny wyglądający niczym ukośna
krata (przeplatające się romby). Często zdobił przeważającą
powierzchnię fasad budynków, ich łuków lub cokołów.
• Yeserías - Ornamentalne dekoracje wykonane rozmaitymi
technikami (np. przy pomocy precyzyjnego cięcia nożem)
przeważnie w stiuku, ale również w drewnie oraz cegle.
Charakteryzowały się drobiazgowością wykonania.
Filigranowa sztukateria zwykle prezentowała motywy roślinne
lub geometryczne.
• Ceramika - Popularny element ozdobny budowli w
reprezentatywnych dla stylu mudéjar, umieszczany zarówno w ich
wnętrzach jak i na zewnątrz: cokołach, portalach, dachach,
ścianach, podłogach. Ceramiczne płytki o gładkiej fakturze, często
malowane na różnorodne kolory są bardzo popularne nawet w
dzisiejszych czasach na terytorium Hiszpanii i Portugalii. Czasami
układane były kolorystycznie, na wzór szachownicy.
Przykłady architektury
La Mezquita - Wielki Meczet w Kordobie
• Pierwotnie wybudowany przez Wizygotów jako kościół
chrześcijański
• W XVIII wieku został przebudowany na meczet, dziś jest
chrześcijańską katedrą.
• Obiekt jest największym byłym meczetem w Europie, jego
powierzchnia to ok. 23 000 m².
• Las kolumn
• W celu podwyższenia sklepienia w meczecie kordobańskim
zastosowano dwukondygnacyjne arkady, których pomysł
zapożyczono z akweduktów rzymskich. W Wielkim Meczecie dolne
arkady mają kształt podkowiasty, górne mają łuki okrągłe.
Ponadto klińce łuków są na wzór bizantyński, na przemian w
kolorze białym i czerwonym, co nadaje wrażenie lekkości całej
konstrukcji.
Ów las kolumn zwieńczonych arkadami stwarza wrażenie
obserwatorowi, iż wnętrze jest jeszcze większe niż w rzeczywistości
Gotyk Izabeliński
• Styl izabeliński – odmiana późnogotyckiego stylu w Hiszpanii,
który wyodrębnił się za panowania Izabeli Kastylijskiej i jej
męża Ferdynanda.
• Zjednoczenie Hiszpanii, pomyślnie zakończone
wyprawy Krzysztofa Kolumba, żeglarza popieranego przez
królową Izabelę stworzyły podstawy budowy silnego państwa.
• Bogactwo sprzyjało rozwojowi architektury. Popierany przez
parę królewską program budowy szeregu katedr w okresie od
połowy XV wieku do końca XVI wieku zaowocował
ukształtowaniem stylu nazywanego od imienia królowej,
stylem izabelińskim.
• Charakteryzuje go połączenie elementów stylu
mudejar z elementami flamandzkimi, angielskimi i w
znaczącej części francuskiego gotyku płomienistego.
Klasztor San Juan de los Reyes w Toledo
• Początkowo przeznaczony na miejsce ostatniego spoczynku
królewskiej pary. Zbudowany w latach 1477 – 1496. Jego elewację
zdobią zawieszone w blendach łańcuchy symbolizujące uwolnienie
chrześcijan.
• Budynek ma tylko jedną nawę, jest bardzo długi i wąski.
• Nad skrzyżowaniem naw znajduje się ośmioboczna wieża wsparta
na gwiaździstym sklepieniu.
Synagoga El Tránsito w Toledo
• Najstarsza synagoga zachowana w mieście.
• Synagoga została zbudowana w latach 1356-1357, w stylu mudejar.
Po wygnaniu Żydów w 1492 roku synagoga została przeznaczona
na kościół rzymskokatolicki. Obecnie mieści się w
niej Muzeum Sefardyjskie, w której prezentowane są
eksponaty średoniowiecznej kultury żydowskiej w Toledo.