Organizacje pozarządowe i system ochrony praw człowieka

advertisement
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
Temat: Organizacje pozarządowe i systemy
ochrony praw człowieka
Plan lekcji
1. Organizacje pozarządowe
1.1. Czerwony Krzyż
1.2. Amnesty International
1.3. Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka
2. Regionalne systemy ochrony praw człowieka
2.1. System afrykański
2.2. System interamerykański
2.3. System arabski
3. System ochrony praw człowieka w Polsce
Organizacje pozarządowe
Bardzo istotną rolę w ochronie praw człowieka odgrywają organizacje pozarządowe.
Mogą one uczestniczyć w pracach Komisji Praw Człowieka, instytucjach OBWE oraz UE,
które mają podobną misję. Podstawą prawną współpracy z ONZ jest art. 71 Karty
Narodów Zjednoczonych. Najstarszą organizacją pozarządową z siedzibą w Genewie
broniącą praw człowieka jest Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, który
występuje na terenach państw muzułmańskich pod nazwą Czerwony Półksiężyc. Inne
pozarządowe organizacje to Amnesty International, Międzynarodowa Helsińska
Fundacja Praw Człowieka, Human Rights Watch.
Współcześnie problem ochrony praw człowieka jest równie ważny jak w chwili
powoływania pierwszej organizacji tj. w 1945 roku. W dalszym ciągu istnieje wiele
państw np. Białoruś, gdzie prawa człowieka są nie respektowane zgodnie z
obowiązującymi międzynarodowymi konwencjami (stąd udział obserwatorów
międzynarodowych chociażby podczas ostatnich wyborów prezydenckich na terenie
tego kraju). Innym powodem ważności monitorowania realizacji praw człowieka jest
nienawiść rasowa, etniczna, czy dyskryminacje ze względu na płeć. Warto jednak
zauważyć, ze warunkiem rozwoju pokoju, ładu społeczno gospodarczego i demokracji
jest przestrzeganie praw człowieka i obywatela.
Organizacje pozarządowe – Czerwony Krzyż
Czerwony Krzyż
Ochrona praw człowieka jest wpisana w misję Czerwonego Krzyża. Do podstawowych
celów tej organizacji należy zapobieganie i łagodzenie cierpienia ludzkiego oraz ochrona
ludzkiej godności bez jakiejkolwiek dyskryminacji dotyczącej narodów, rasy, płci,
przekonań religijnych, politycznych bądź orientacji seksualnej.
Czerwony Krzyż realizuje
zasady zarówno podczas
współczesnych wojen, jak
również w innych
sytuacjach kryzysowych,
(np. podczas katastrof
ekologicznych czy
humanitarnych czy też w
byłej Jugosławii koordynuje
pomoc humanitarną).
neutralność
niezależność
bezstronność
Zasady
Czerwonego
Krzyża
dobrowolność
jedność
humanitaryzm
powszechność
Organizacje pozarządowe – Czerwony Krzyż
Podstawowe wartości humanitarne Czerwonego Krzyża
 ochrona życia, zdrowia, poszanowanie godności ludzkiej,
 sprzeciw wobec dyskryminacji, wykluczenia, nietolerancji i przemocy w stosunku do
osób potrzebujących i upośledzonych, uchodźców i azylantów, nosicieli wirusa HIV i
chorych na AIDS,
 sprzeciw wobec rasizmu,
 wiara w możliwość pokojowego rozwiązywania konfliktów
Czerwony Półksiężyc jest muzułmańskim
odpowiednikiem Czerwonego Krzyża
(półksiężyc jest symbolem islamu).
Jego misją jest również zapobieganie
ludzkiemu cierpieniu oraz jego łagodzenie,
a także ochrona ludzkiej godności.
Obie te organizacje tworzą
Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża
i Czerwonego Półksiężyca.
Organizacje pozarządowe – Amnesty International
Amnesty International to organizacja, która powstała w 1961 roku w Wielkiej Brytanii
oraz we Francji. Jej najważniejszym celem jest działanie na rzecz zapobiegania wszelkim
naruszeniom praw człowieka, a zwłaszcza zabieganie o amnestię więźniów politycznych.
Środkami do realizacji tych celów mają być pokojowe akcje obywatelskie, m.in. pisanie
listów i petycji. Co ważne, swoją działalność organizacja finansuje ze składek
członkowskich i ofiarności osób fizycznych.
W Polsce organizacja ta działa od połowy lat 70
– tych, a jej początki sięgają obrony praw
robotników represjonowanych za protesty w
zakładach Ursusa i w Radomiu. Oprócz
uczestnictwa w akcjach ogólnoświatowych
prowadzi też działalność wydawniczą, której
celem jest popularyzacja praw człowieka.
Irene Khan, sekretarz generalna
Amnesty International od 2001
Organizacje pozarządowe – Amnesty International
Cele Amnesty International
 natychmiastowe i bezzwłoczne uwalnianie wszystkich więźniów ,
 zapewnienie wszystkim więźniom politycznym uczciwych i szybkich procesów
sądowych,
 kampania na rzecz zaprzestania stosowania kary śmierci,
 zwalczanie stosowania tortur i innych form okrutnego traktowania więźniów,
 położenie kresu egzekucjom pozasądowym.
Amnesty International – sekcje krajowe (2005)
Organizacje pozarządowe
– Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka
Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka powstała w 1982 roku. Zrzesza
grupy narodowe, które zaczęły się tworzyć po podpisaniu Aktu Końcowego Konferencji
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w Helsinkach w 1975 roku dla propagowania i
wspierania inicjatyw helsińskich zwłaszcza w krajach Europy Wschodniej. Łączy ona
narodowe Komitety Helsińskie z ponad 20 krajów.
Zadaniem Federacji i zrzeszonych w niej organizacji
jest czuwanie nad przestrzeganiem przez państwa
postanowień Aktu Końcowego KBWE i zobowiązań
zawartych w innych dokumentach KBWE/OBWE
dotyczących praw człowieka. W tym celu
sporządza raporty o naruszaniu tych praw w
poszczególnych państwach, wysyła swoich
przedstawicieli na rozprawy sądowe i misje do
państw, gdzie dochodzi do naruszeń praw
człowieka, prowadzi działalność edukacyjną oraz
kampanie medialne.
Rozprawa przed Międzynarodowym
Trybunałem Sprawiedliwości
Regionalne systemy ochrony praw człowieka
Regionalne systemy ochrony praw człowieka
Współczesne systemy ochrony praw człowieka dzielą się na następujące elementy:
system powszechny (międzynarodowy), regionalny (odnosi się do poszczególnych
kontynentów) i wewnątrzkrajowy.
Podstawę systemu powszechnego stanowi działalność Organizacji Narodów
Zjednoczonych, Rada Praw Człowieka w Genewie i Międzynarodowy Trybunał Karny.
System regionalny odnosi się do
poszczególnych kontynentów.
Afryka posiada system afrykański, który
nadzoruje Komisja Praw Człowieka i Ludów
składająca się z 11 członków, oraz jej organ
pomocniczy Afrykański Trybunał Praw
Człowieka i Ludów. Komisja Praw Człowieka
i Ludów rozpatruje sprawozdania z realizacji
Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów.
Siedziba Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze
Regionalne systemy ochrony praw człowieka
Ameryka posiada system interamerykański, który opiera się na Amerykańskiej
Konwencji Praw Człowieka. Gwarantem przestrzegania praw obywatelskich jest
również Komisja Praw Człowieka i Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka.
Półwysep arabski posiada system arabski oparty na religii islamskiej oraz Arabskiej
Karcie Praw Człowieka, gwarantem przestrzegania praw jest także Komitet Ekspertów
Praw Człowieka.
W Europie funkcjonuje system europejski,
który jest oparty na działalności trzech
instytucji:
- Rady Europy,
- Unii Europejskiej oraz ,
- Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w
Europie (OBWE dawne KBWE).
Eleanor Roosevelt
z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka
Regionalne systemy ochrony praw człowieka
– system afrykański
System afrykański jest oparty na Afrykańskiej Karcie Praw Człowieka i Ludów przyjętej
przez Organizację Jedności Afrykańskiej w 1981 roku Komisji Praw Człowieka i Ludów oraz
Afrykańskim Trybunale Praw Człowieka i Ludów.
Jak dotąd system ten jest mało efektywny i mieszkańcy Afryki mogą liczyć przede wszystkim
na uniwersalny system ochrony praw człowieka realizowany w ramach ONZ.
Komisja Praw Człowieka i Ludów składa się z 11 członków wybieranych na 6 – letnią
kadencję. Komisja rozpatruje sprawozdania państw z realizacji postanowień Afrykańskiej
Kart Praw Człowieka i Ludów, zawiadomienia państw o naruszeniu postanowień Karty przez
innego jej sygnatariusza, a także podobne zawiadomienia pochodzące od osób fizycznych,
prawnych lub organizacji pozarządowych.
Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów to organ, który został powołany na mocy
podpisanego w 1998 roku Protokołu do Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów. Ma on
być organem uzupełniającym dla Komisji. Postępowanie przed Trybunałem ma prowadzić
do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.
Regionalne systemy ochrony praw człowieka
– system interamerykański
System interamerykański opiera się na Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka
uchwalonej przez Organizację Państw Amerykańskich w 1969 roku. Poza tym jest
gwarantowany przez Międzyamerykańską Komisję Praw Człowieka i Międzyamerykański
Trybunał Praw Człowieka.
Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka to organ pomocniczy Organizacji Państw
Amerykańskich. Do jej najważniejszych zadań należy sporządzanie raportów na temat
realizacji praw jednostki w poszczególnych krajach objętych Konwencją oraz rozpatrywanie
skarg lub zawiadomień o naruszeniu praw człowieka. Komisja kieruje także sprawy do
rozpoznania przez Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka w stosunku do tych państw,
które nie podporządkowują się rozstrzygnięciom Komisji. Rola Komisji polega na
mobilizowaniu rządów państw członkowskich OPA do działań na rzecz praw człowieka.
Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka składa się z 7 członków (obywateli państw
zrzeszonych w OPA). Jego rolą jest wydawanie opinii dla władz poszczególnych państw
odnośnie do wykładni postanowień karty lub jakiejkolwiek umowy międzynarodowej
dotyczącej praw człowieka, która obowiązuje na kontynencie amerykańskim. W sprawach
indywidualnych przedłożonych za pośrednictwem Komisji Trybunał wydaje wyroki
ostateczne i wiążące dla państw, które podpisały kartę.
Regionalne systemy ochrony praw człowieka
– system arabski
Arabski system ochrony praw człowieka jest zgodny z islamskim szariatem i formalnie
oparty na Arabskiej Karcie Praw Człowieka (1994). Organem Kontrolnym jest Komitet
Ekspertów Praw Człowieka działający w ramach Ligi Państw Arabskich.
W świecie arabski podstawowe prawa i wolności
jednostki są integralną częścią religii islamskiej i
jako wiążące zalecenia boskie nie mogą być przez
nikogo unieważniane w jakimkolwiek zakresie. Z
tego względu wszelkie podstawowe prawa
zapisane w traktatach międzynarodowych (ONZ i
regionalnych) muszą być rozpatrywane przez
pryzmat szariatu. W rezultacie prowadzi to do
niewielkiej skuteczności w stosunku do państw
arabskich zarówno uniwersalnego systemu
ochrony praw człowieka (ONZ), jak i systemu
regionalnego, opartego na Arabskiej Karcie.
Wnętrze kościoła koptyjskiego
Regionalne systemy ochrony praw człowieka
– system arabski
W systemie arabskim brakuje możliwości składania skarg indywidualnych, a prace Komitetu
Ekspertów ograniczają się wyłącznie do poziomu niesankcjonowanej oceny działalności
państw członkowskich. Jego głównym zadaniem jest rozpatrywanie raportów dotyczących
realizacji postanowień Karty, składanych przez państwa. Następnie raporty przedkładane są
Stałemu Komitetowi Praw Człowieka w LPA.
Efektywność funkcjonowania Stałego
Komitetu skupia się na:
 badaniu problemów przestrzegania praw
człowieka i rozpatrywaniu raportów
poszczególnych państw członkowskich,
 przedstawianiu zaleceń oraz pomaganiu
rządom poszczególnych państw w
rozwiązywaniu problemów dotyczących
gwarancji i ochrony praw człowieka,
 propagowaniu praw człowieka, np. przez
organizowanie konferencji tematycznych.
Liga Państw Arabskich (LPA)
System ochrony praw człowieka w Polsce
Wewnątrz krajowy system ochrony praw człowieka dopełnia oficjalny system
międzynarodowy (powszechny i regionalny). Ma on istotny wpływ na przestrzeganie praw
człowieka w danym kraju. W Polsce główne elementy tego systemu są opisane w
Konstytucji RP i obejmują działalność następujących organów państwowych.
 Trybunał Konstytucyjny,
 Rzecznik Praw Obywatelskich,
 sądy powszechne i administracyjne,
 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
Organy te są gwarancją bezpośredniego
przestrzegania praw człowieka w naszym kraju.
Do gwarancji pośrednich można zaliczyć
trójpodział władzy, skargę obywatelską oraz
organizacje obywatelskie.
Ewa Łętowska
pierwszy w Polsce
Rzecznik Praw Obywatelskich
System ochrony praw człowieka w Polsce
Rzecznik Praw Obywatelskich jest zobowiązany podjąć postępowanie, gdy zostały
naruszone wolności lub prawa człowieka, ponieważ zgodnie z Konstytucją stoi na ich straży.
Rzecznik bada działalność organów władzy publicznej oraz innych instytucji i organizacji w
aspekcie przestrzegania wolności i praw obywatelskich. W rezultacie tych działań co roku
przedstawia sejmowi i senatowi sprawozdanie ze swojej działalności.
Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Konstytucyjny bada, czy ustawy
zwykłe i akty prawa wydawane przez centralne
organy państwowe nie naruszają postanowień
konstytucji i ratyfikowanych umów
międzynarodowych (również przepisów
odnoszących się do praw podstawowych), a
także rozpatruje skargi konstytucyjne.
Andrzej Zoll
Rzecznik Praw Obywatelskich
System ochrony praw człowieka w Polsce
Zasady działalności Rzecznika Praw Obywatelskich
Do Rzecznika Praw Obywatelskich może się zwrócić obywatel polski, cudzoziemiec, który
znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, osoba prawna, jednostka organizacyjna
niemająca tej osobowości (jeśli tylko w myśl przepisów może być podmiotem praw i
obowiązków), a także organizacja obywateli i organ samorządu.
Rzecznik może podjąć czynności także z własnej inicjatywy, m.in. na skutek informacji
zamieszczonej w środkach masowego przekazu.
Rzecznik przy załatwianiu sprawy nie jest związany
terminami wynikającymi z kodeksu postępowania
administracyjnego. Na odmowę podjęcia przez niego
czynności nie przysługuje żaden środek odwoławczy.
Po zbadaniu sprawy i stwierdzeniu, że prawa oraz
wolności człowieka i obywatela zostały naruszone,
kieruje wniosek do organu, w którym nastąpiło
naruszenie o usunięcie naruszenia.
Janusz Kochanowski,
Rzecznik Praw Obywatelskich od 2006 roku
System ochrony praw człowieka w Polsce
Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich
Rzecznik może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z
Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi albo o zbadanie zgodności
przepisów aktów niższego rzędu z aktami wyższego rzędu. Z analogicznym wnioskiem o
sprawdzenie zgodności aktu prawa miejscowego z aktami wyższego rzędu Rzecznik może
wystąpić do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Rzecznik może wystąpić do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy
ustawodawczej lub o wydanie czy zmianę aktu prawnego niższego rzędu. Nie ma jednak
inicjatywy ustawodawczej.
Rzecznik ma prawo wniesienia kasacji w sprawie karnej do
Sądu najwyższego. Podstawą kasacji może być jedynie
stwierdzenie, że nastąpiło rażące naruszenie prawa przez
sądy, nie zaś niewspółmierność kary.
Tadeusz Zieliński
Rzecznik Praw Obywatelskich
System ochrony praw człowieka w Polsce
Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich
Rzecznik może zażądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania
przygotowawczego w sprawie karnej o przestępstwo ścigane z urzędu.
Rzecznik może wystąpić z wnioskiem o ukaranie za wykroczenie, a także uchylenie przez
sąd prawomocnego orzeczenia w sprawie o wykroczenie.
Rzecznik ma prawo wystąpienia do sądu o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego
przez organy ścigania i do wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych w
sprawach osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego.
Rzecznik ma prawo zażądać wszczęcia postępowania
cywilnego lub administracyjnego, wziąć udział w
każdym toczącym się już postępowaniu cywilnym i
administracyjnym oraz składać skargi kasacyjne do
SN i NSA.
Adam Zieliński
Rzecznik Praw Obywatelskich
System ochrony praw człowieka w Polsce
Sądy powszechne i administracyjne
W działalności sądów powszechnych i sądów administracyjnych obecne są elementy
ochrony wolności i praw człowieka. W swoim orzecznictwie mogą się one powoływać
bezpośrednio na Konstytucję i muszą zapewniać przestrzeganie podstawowych praw
obywateli.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
W kwestiach zagadnień ochrony praw człowieka ważną rolę odgrywa także Krajowa Rada
Radiofonii i Telewizji, która w myśl Konstytucji RP stoi na straży wolności słowa i prawa do
informacji, czyli praw podstawowych dla społeczeństwa, a także umacniania demokracji.
Organizacje pozarządowe
Po 1989 roku w Polsce umacniała się działalność organizacji pozarządowych również w
sferze promocji i ochrony praw człowieka. Połączenie działań instytucji władzy publicznej i
organizacji obywatelskich powoduje, że naruszenie praw człowieka przestaje być bezkarne.
Prawa mniejszości narodowych w Polsce
Prawa mniejszości narodowych w Polsce uregulowano dopiero po 1989 roku. Głównymi
instrumentami gwarantującymi te prawa są:
 Konstytucja RP,
 ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych,
 ordynacja wyborcza,
 ustawy o języku polskim,
 ustawy o systemie oświaty,
 ustawy o radiofonii i telewizji,
 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szkół dla mniejszości,
 ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe.
Katalog praw gwarantowanych przez te dokumenty obejmuje:
• zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada
albo dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową,
•prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i religijnych,
• prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej tożsamości
narodowej,
• przywileje wyborcze dla organizowanych przez mniejszości komitetów wyborczych,
• wolność zachowania i rozwoju własnego języka,
• wolność zachowania zwyczajów, tradycji oraz rozwoju własnej kultury,
• prawo do nauki języka mniejszości,
• swobodę praktyk religijnych.
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Download