Organizacje pozarządowe i system ochrony praw człowieka
advertisement
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Organizacje pozarządowe i systemy ochrony praw człowieka Plan lekcji 1. Organizacje pozarządowe 1.1. Czerwony Krzyż 1.2. Amnesty International 1.3. Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka 2. Regionalne systemy ochrony praw człowieka 2.1. System afrykański 2.2. System interamerykański 2.3. System arabski 3. System ochrony praw człowieka w Polsce Organizacje pozarządowe Bardzo istotną rolę w ochronie praw człowieka odgrywają organizacje pozarządowe. Mogą one uczestniczyć w pracach Komisji Praw Człowieka, instytucjach OBWE oraz UE, które mają podobną misję. Podstawą prawną współpracy z ONZ jest art. 71 Karty Narodów Zjednoczonych. Najstarszą organizacją pozarządową z siedzibą w Genewie broniącą praw człowieka jest Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, który występuje na terenach państw muzułmańskich pod nazwą Czerwony Półksiężyc. Inne pozarządowe organizacje to Amnesty International, Międzynarodowa Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Human Rights Watch. Współcześnie problem ochrony praw człowieka jest równie ważny jak w chwili powoływania pierwszej organizacji tj. w 1945 roku. W dalszym ciągu istnieje wiele państw np. Białoruś, gdzie prawa człowieka są nie respektowane zgodnie z obowiązującymi międzynarodowymi konwencjami (stąd udział obserwatorów międzynarodowych chociażby podczas ostatnich wyborów prezydenckich na terenie tego kraju). Innym powodem ważności monitorowania realizacji praw człowieka jest nienawiść rasowa, etniczna, czy dyskryminacje ze względu na płeć. Warto jednak zauważyć, ze warunkiem rozwoju pokoju, ładu społeczno gospodarczego i demokracji jest przestrzeganie praw człowieka i obywatela. Organizacje pozarządowe – Czerwony Krzyż Czerwony Krzyż Ochrona praw człowieka jest wpisana w misję Czerwonego Krzyża. Do podstawowych celów tej organizacji należy zapobieganie i łagodzenie cierpienia ludzkiego oraz ochrona ludzkiej godności bez jakiejkolwiek dyskryminacji dotyczącej narodów, rasy, płci, przekonań religijnych, politycznych bądź orientacji seksualnej. Czerwony Krzyż realizuje zasady zarówno podczas współczesnych wojen, jak również w innych sytuacjach kryzysowych, (np. podczas katastrof ekologicznych czy humanitarnych czy też w byłej Jugosławii koordynuje pomoc humanitarną). neutralność niezależność bezstronność Zasady Czerwonego Krzyża dobrowolność jedność humanitaryzm powszechność Organizacje pozarządowe – Czerwony Krzyż Podstawowe wartości humanitarne Czerwonego Krzyża ochrona życia, zdrowia, poszanowanie godności ludzkiej, sprzeciw wobec dyskryminacji, wykluczenia, nietolerancji i przemocy w stosunku do osób potrzebujących i upośledzonych, uchodźców i azylantów, nosicieli wirusa HIV i chorych na AIDS, sprzeciw wobec rasizmu, wiara w możliwość pokojowego rozwiązywania konfliktów Czerwony Półksiężyc jest muzułmańskim odpowiednikiem Czerwonego Krzyża (półksiężyc jest symbolem islamu). Jego misją jest również zapobieganie ludzkiemu cierpieniu oraz jego łagodzenie, a także ochrona ludzkiej godności. Obie te organizacje tworzą Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Organizacje pozarządowe – Amnesty International Amnesty International to organizacja, która powstała w 1961 roku w Wielkiej Brytanii oraz we Francji. Jej najważniejszym celem jest działanie na rzecz zapobiegania wszelkim naruszeniom praw człowieka, a zwłaszcza zabieganie o amnestię więźniów politycznych. Środkami do realizacji tych celów mają być pokojowe akcje obywatelskie, m.in. pisanie listów i petycji. Co ważne, swoją działalność organizacja finansuje ze składek członkowskich i ofiarności osób fizycznych. W Polsce organizacja ta działa od połowy lat 70 – tych, a jej początki sięgają obrony praw robotników represjonowanych za protesty w zakładach Ursusa i w Radomiu. Oprócz uczestnictwa w akcjach ogólnoświatowych prowadzi też działalność wydawniczą, której celem jest popularyzacja praw człowieka. Irene Khan, sekretarz generalna Amnesty International od 2001 Organizacje pozarządowe – Amnesty International Cele Amnesty International natychmiastowe i bezzwłoczne uwalnianie wszystkich więźniów , zapewnienie wszystkim więźniom politycznym uczciwych i szybkich procesów sądowych, kampania na rzecz zaprzestania stosowania kary śmierci, zwalczanie stosowania tortur i innych form okrutnego traktowania więźniów, położenie kresu egzekucjom pozasądowym. Amnesty International – sekcje krajowe (2005) Organizacje pozarządowe – Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka powstała w 1982 roku. Zrzesza grupy narodowe, które zaczęły się tworzyć po podpisaniu Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w Helsinkach w 1975 roku dla propagowania i wspierania inicjatyw helsińskich zwłaszcza w krajach Europy Wschodniej. Łączy ona narodowe Komitety Helsińskie z ponad 20 krajów. Zadaniem Federacji i zrzeszonych w niej organizacji jest czuwanie nad przestrzeganiem przez państwa postanowień Aktu Końcowego KBWE i zobowiązań zawartych w innych dokumentach KBWE/OBWE dotyczących praw człowieka. W tym celu sporządza raporty o naruszaniu tych praw w poszczególnych państwach, wysyła swoich przedstawicieli na rozprawy sądowe i misje do państw, gdzie dochodzi do naruszeń praw człowieka, prowadzi działalność edukacyjną oraz kampanie medialne. Rozprawa przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości Regionalne systemy ochrony praw człowieka Regionalne systemy ochrony praw człowieka Współczesne systemy ochrony praw człowieka dzielą się na następujące elementy: system powszechny (międzynarodowy), regionalny (odnosi się do poszczególnych kontynentów) i wewnątrzkrajowy. Podstawę systemu powszechnego stanowi działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych, Rada Praw Człowieka w Genewie i Międzynarodowy Trybunał Karny. System regionalny odnosi się do poszczególnych kontynentów. Afryka posiada system afrykański, który nadzoruje Komisja Praw Człowieka i Ludów składająca się z 11 członków, oraz jej organ pomocniczy Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów. Komisja Praw Człowieka i Ludów rozpatruje sprawozdania z realizacji Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów. Siedziba Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze Regionalne systemy ochrony praw człowieka Ameryka posiada system interamerykański, który opiera się na Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka. Gwarantem przestrzegania praw obywatelskich jest również Komisja Praw Człowieka i Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka. Półwysep arabski posiada system arabski oparty na religii islamskiej oraz Arabskiej Karcie Praw Człowieka, gwarantem przestrzegania praw jest także Komitet Ekspertów Praw Człowieka. W Europie funkcjonuje system europejski, który jest oparty na działalności trzech instytucji: - Rady Europy, - Unii Europejskiej oraz , - Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE dawne KBWE). Eleanor Roosevelt z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka Regionalne systemy ochrony praw człowieka – system afrykański System afrykański jest oparty na Afrykańskiej Karcie Praw Człowieka i Ludów przyjętej przez Organizację Jedności Afrykańskiej w 1981 roku Komisji Praw Człowieka i Ludów oraz Afrykańskim Trybunale Praw Człowieka i Ludów. Jak dotąd system ten jest mało efektywny i mieszkańcy Afryki mogą liczyć przede wszystkim na uniwersalny system ochrony praw człowieka realizowany w ramach ONZ. Komisja Praw Człowieka i Ludów składa się z 11 członków wybieranych na 6 – letnią kadencję. Komisja rozpatruje sprawozdania państw z realizacji postanowień Afrykańskiej Kart Praw Człowieka i Ludów, zawiadomienia państw o naruszeniu postanowień Karty przez innego jej sygnatariusza, a także podobne zawiadomienia pochodzące od osób fizycznych, prawnych lub organizacji pozarządowych. Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów to organ, który został powołany na mocy podpisanego w 1998 roku Protokołu do Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów. Ma on być organem uzupełniającym dla Komisji. Postępowanie przed Trybunałem ma prowadzić do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Regionalne systemy ochrony praw człowieka – system interamerykański System interamerykański opiera się na Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka uchwalonej przez Organizację Państw Amerykańskich w 1969 roku. Poza tym jest gwarantowany przez Międzyamerykańską Komisję Praw Człowieka i Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka. Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka to organ pomocniczy Organizacji Państw Amerykańskich. Do jej najważniejszych zadań należy sporządzanie raportów na temat realizacji praw jednostki w poszczególnych krajach objętych Konwencją oraz rozpatrywanie skarg lub zawiadomień o naruszeniu praw człowieka. Komisja kieruje także sprawy do rozpoznania przez Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka w stosunku do tych państw, które nie podporządkowują się rozstrzygnięciom Komisji. Rola Komisji polega na mobilizowaniu rządów państw członkowskich OPA do działań na rzecz praw człowieka. Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka składa się z 7 członków (obywateli państw zrzeszonych w OPA). Jego rolą jest wydawanie opinii dla władz poszczególnych państw odnośnie do wykładni postanowień karty lub jakiejkolwiek umowy międzynarodowej dotyczącej praw człowieka, która obowiązuje na kontynencie amerykańskim. W sprawach indywidualnych przedłożonych za pośrednictwem Komisji Trybunał wydaje wyroki ostateczne i wiążące dla państw, które podpisały kartę. Regionalne systemy ochrony praw człowieka – system arabski Arabski system ochrony praw człowieka jest zgodny z islamskim szariatem i formalnie oparty na Arabskiej Karcie Praw Człowieka (1994). Organem Kontrolnym jest Komitet Ekspertów Praw Człowieka działający w ramach Ligi Państw Arabskich. W świecie arabski podstawowe prawa i wolności jednostki są integralną częścią religii islamskiej i jako wiążące zalecenia boskie nie mogą być przez nikogo unieważniane w jakimkolwiek zakresie. Z tego względu wszelkie podstawowe prawa zapisane w traktatach międzynarodowych (ONZ i regionalnych) muszą być rozpatrywane przez pryzmat szariatu. W rezultacie prowadzi to do niewielkiej skuteczności w stosunku do państw arabskich zarówno uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka (ONZ), jak i systemu regionalnego, opartego na Arabskiej Karcie. Wnętrze kościoła koptyjskiego Regionalne systemy ochrony praw człowieka – system arabski W systemie arabskim brakuje możliwości składania skarg indywidualnych, a prace Komitetu Ekspertów ograniczają się wyłącznie do poziomu niesankcjonowanej oceny działalności państw członkowskich. Jego głównym zadaniem jest rozpatrywanie raportów dotyczących realizacji postanowień Karty, składanych przez państwa. Następnie raporty przedkładane są Stałemu Komitetowi Praw Człowieka w LPA. Efektywność funkcjonowania Stałego Komitetu skupia się na: badaniu problemów przestrzegania praw człowieka i rozpatrywaniu raportów poszczególnych państw członkowskich, przedstawianiu zaleceń oraz pomaganiu rządom poszczególnych państw w rozwiązywaniu problemów dotyczących gwarancji i ochrony praw człowieka, propagowaniu praw człowieka, np. przez organizowanie konferencji tematycznych. Liga Państw Arabskich (LPA) System ochrony praw człowieka w Polsce Wewnątrz krajowy system ochrony praw człowieka dopełnia oficjalny system międzynarodowy (powszechny i regionalny). Ma on istotny wpływ na przestrzeganie praw człowieka w danym kraju. W Polsce główne elementy tego systemu są opisane w Konstytucji RP i obejmują działalność następujących organów państwowych. Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, sądy powszechne i administracyjne, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Organy te są gwarancją bezpośredniego przestrzegania praw człowieka w naszym kraju. Do gwarancji pośrednich można zaliczyć trójpodział władzy, skargę obywatelską oraz organizacje obywatelskie. Ewa Łętowska pierwszy w Polsce Rzecznik Praw Obywatelskich System ochrony praw człowieka w Polsce Rzecznik Praw Obywatelskich jest zobowiązany podjąć postępowanie, gdy zostały naruszone wolności lub prawa człowieka, ponieważ zgodnie z Konstytucją stoi na ich straży. Rzecznik bada działalność organów władzy publicznej oraz innych instytucji i organizacji w aspekcie przestrzegania wolności i praw obywatelskich. W rezultacie tych działań co roku przedstawia sejmowi i senatowi sprawozdanie ze swojej działalności. Trybunał Konstytucyjny Trybunał Konstytucyjny bada, czy ustawy zwykłe i akty prawa wydawane przez centralne organy państwowe nie naruszają postanowień konstytucji i ratyfikowanych umów międzynarodowych (również przepisów odnoszących się do praw podstawowych), a także rozpatruje skargi konstytucyjne. Andrzej Zoll Rzecznik Praw Obywatelskich System ochrony praw człowieka w Polsce Zasady działalności Rzecznika Praw Obywatelskich Do Rzecznika Praw Obywatelskich może się zwrócić obywatel polski, cudzoziemiec, który znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca tej osobowości (jeśli tylko w myśl przepisów może być podmiotem praw i obowiązków), a także organizacja obywateli i organ samorządu. Rzecznik może podjąć czynności także z własnej inicjatywy, m.in. na skutek informacji zamieszczonej w środkach masowego przekazu. Rzecznik przy załatwianiu sprawy nie jest związany terminami wynikającymi z kodeksu postępowania administracyjnego. Na odmowę podjęcia przez niego czynności nie przysługuje żaden środek odwoławczy. Po zbadaniu sprawy i stwierdzeniu, że prawa oraz wolności człowieka i obywatela zostały naruszone, kieruje wniosek do organu, w którym nastąpiło naruszenie o usunięcie naruszenia. Janusz Kochanowski, Rzecznik Praw Obywatelskich od 2006 roku System ochrony praw człowieka w Polsce Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich Rzecznik może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi albo o zbadanie zgodności przepisów aktów niższego rzędu z aktami wyższego rzędu. Z analogicznym wnioskiem o sprawdzenie zgodności aktu prawa miejscowego z aktami wyższego rzędu Rzecznik może wystąpić do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Rzecznik może wystąpić do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub o wydanie czy zmianę aktu prawnego niższego rzędu. Nie ma jednak inicjatywy ustawodawczej. Rzecznik ma prawo wniesienia kasacji w sprawie karnej do Sądu najwyższego. Podstawą kasacji może być jedynie stwierdzenie, że nastąpiło rażące naruszenie prawa przez sądy, nie zaś niewspółmierność kary. Tadeusz Zieliński Rzecznik Praw Obywatelskich System ochrony praw człowieka w Polsce Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich Rzecznik może zażądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawie karnej o przestępstwo ścigane z urzędu. Rzecznik może wystąpić z wnioskiem o ukaranie za wykroczenie, a także uchylenie przez sąd prawomocnego orzeczenia w sprawie o wykroczenie. Rzecznik ma prawo wystąpienia do sądu o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego przez organy ścigania i do wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych w sprawach osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Rzecznik ma prawo zażądać wszczęcia postępowania cywilnego lub administracyjnego, wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu cywilnym i administracyjnym oraz składać skargi kasacyjne do SN i NSA. Adam Zieliński Rzecznik Praw Obywatelskich System ochrony praw człowieka w Polsce Sądy powszechne i administracyjne W działalności sądów powszechnych i sądów administracyjnych obecne są elementy ochrony wolności i praw człowieka. W swoim orzecznictwie mogą się one powoływać bezpośrednio na Konstytucję i muszą zapewniać przestrzeganie podstawowych praw obywateli. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji W kwestiach zagadnień ochrony praw człowieka ważną rolę odgrywa także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, która w myśl Konstytucji RP stoi na straży wolności słowa i prawa do informacji, czyli praw podstawowych dla społeczeństwa, a także umacniania demokracji. Organizacje pozarządowe Po 1989 roku w Polsce umacniała się działalność organizacji pozarządowych również w sferze promocji i ochrony praw człowieka. Połączenie działań instytucji władzy publicznej i organizacji obywatelskich powoduje, że naruszenie praw człowieka przestaje być bezkarne. Prawa mniejszości narodowych w Polsce Prawa mniejszości narodowych w Polsce uregulowano dopiero po 1989 roku. Głównymi instrumentami gwarantującymi te prawa są: Konstytucja RP, ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych, ordynacja wyborcza, ustawy o języku polskim, ustawy o systemie oświaty, ustawy o radiofonii i telewizji, rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szkół dla mniejszości, ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe. Katalog praw gwarantowanych przez te dokumenty obejmuje: • zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada albo dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, •prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i religijnych, • prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej tożsamości narodowej, • przywileje wyborcze dla organizowanych przez mniejszości komitetów wyborczych, • wolność zachowania i rozwoju własnego języka, • wolność zachowania zwyczajów, tradycji oraz rozwoju własnej kultury, • prawo do nauki języka mniejszości, • swobodę praktyk religijnych. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
