MITOLOGIA 1) Mit to opowieść wyrażająca wierzenia danej społeczności, która pomagała zrozumieć, w jaki sposób powstał świat, kim są bogowie, a nawet jaki wpływ ma przyroda na środowisko. Bohaterami mitów byli często bohaterowie, herosi oraz bogowie, których przedstawiono w sposób antropomorficzny, czyli posiadali uczucia i zachowania zbliżone do ludzi. Zbiór mitów to mitologia. 2) Funkcje mitów: poznawcza - tłumaczą zjawiska przyrodnicze światopoglądowa - kształtują pogląd na świat sakralna - organizują wierzenia - oswajają lęki - pokazują wzorce zachowań - określają kompetencje bogów i sposoby oddawania im czci - określają normy życia społecznego - np. mit o narodzinach Wenus - objaśniają świat - np. mit o Demeter i Korze - np. mit o Prometeuszu 3) Rodzaje mitów: a) teogoniczne – o powstaniu bogów, np. mit o Afrodycie b) antropogeniczne – o powstaniu człowieka, np. mit o Prometeuszu c) genealogiczne – o powstaniu rodów, np. mit o Labdakidach d) kosmogoniczne – o powstaniu świata, np. mit o powstaniu świata e) heroiczne – o czynach herosów i bohaterów, np. mit o Heraklesie 4) Genealogia bogów greckich: Rysunek 1 - Genealogia bogów greckich (źr. krainamitologii.wordpress.com) MITOLOGIA Dionizos Eros MITOLOGICZNE BÓSTWA MITOLOGIA FUNKCJA RZYMSKA Jupiter/Jowisz - władca bogów - pan nieba i ziemi Neptun - brat Zeusa - władca mórz i oceanów Pluton - brat Zeusa - władca podziemi Apollo - syn Zeusa - bóg muzyki, poezji - opiekun muz Diana - córka Zeusa - bliźniacza siostra Apolla - opiekunka dziewic Minerwa - córka Zeusa - dziewicza bogini mądrości Wenus - zrodzona z morskiej piany - bogini piękna i miłości Ceres - siostra Zeusa i matka Persefony - bogini piękna i urodzaju Bachus - bóg winnej latorośli Amor - bóg miłości Nike Persefona Wiktoria Prozerpina Hermes Merkury Hera Junona Hestia Westa Ares Hefajstos Mars Wulkan MITOLOGIA GRECKA Zeus/Dzeus Posejdon Hades Apollo Artemida Atena Afrodyta Demeter - bogini zwycięstwa - córka Demeter i Zeusa - żona Hadesa - syn Zeusa - posłaniec bogów - opiekun podróżnych, kupców i złodziei - siostra i żona Zeusa - patronka małżeństwa i macierzyństwa - siostra Zeusa - patronka ogniska domowego - bóg wojny i konfliktu - bóg ognia - pracuje we wnętrzu wulkanu Etna, gdzie wykuwa pioruny dla Zeusa ATRYBUTY - piorun - trójząb - berło - lira - drzewo laurowe - łuk - strzały - włócznia - sowa - róża - gołąb - wieniec z kłosów - mak - żuraw - wino - łuk - strzały - skrzydła - kłos - owoc granatu - kaduceusz (opętlona wężami laska) - skrzydlate sandały - owoc granatu - paw - lilia - pochodnia - ognisko - miecz - młot - kowadło MITOLOGIA 5) Analiza wybranych mitów na podstawie Mitologii Jana Parandowskiego: a) O powstaniu świata Świat narodził się z Chaosu, którego nikt nie potrafił zdefiniować. Z niego wyłoniły się dwa pierwsze bóstwa: Uranos (niebo) i Gaja (ziemia). Oni dali początek wielu pokoleniom bogów. Z ich małżeńskiego związku narodzili się tytani, cyklopi i sturęcy. Synowie nie spodobali się jednak Uranosowi, dlatego strącił ich w bezdenne czeluści zwane Tartarem, a stamtąd nie było już powrotu. Jedynym z tytanów, który uniknął uwięzienia był Kronos. Gaja znienawidziła męża za jego okrutny czyn i zaczęła knuć plan przeciwko władcy. Namowom matki uległ Kronos, który zaczaił się na swojego ojca, okaleczając go i strącił z tronu. Z krwi wyrodnego ojca powstały trzy boginie zemsty- Erynie, a Kronos skrył się w niebie. Razem z bogami rodziła się przyroda. Powstał ląd, woda, słońce, lasy i zwierzęta. Świat rozkwitał. Władzę nad światem po ojcu objął Kronos wraz z małżonką Reją. Kronos pamiętał on jednak o przepowiedni ojca, który wróżył mu taką samą utratę tronu, przez walkę z synem. Dlatego Kronos połknął pięcioro swoich dzieci. Kiedy jednak urodziło się szóste dziecko, Reja zeszła z nim na Kretę i oddała pod opiekę nimfom i kozie Almatei, zaś mężowi dała do połknięcia kamień owinięty w pieluszkę, a Kronos nawet nie zauważył różnicy. Reja synowi dała na imię Zeus. Dziecko dorastało na łonie natury karmione mlekiem kozy. Gdy Zeus był już dorosły, przyszedł czas na stoczenie jego walki z ojcem, dlatego poradził Rei, aby dała mężowi środek wymiotny i tak też zrobiła. Dzięki temu najmłodszy syn odzyskał starsze rodzeństwo: Herę, Hestię, Demeter, Posejdona i Hadesa. Pokonał on swojego okrutnego ojca i wraz z rodzeństwem zajął górę Olimp. Jednak nowe pokolenie bogów nie cieszyło się zbyt długo szczęściem, ponieważ powstał przeciwko nim potężny ród gigantów sprzymierzonych z Kronosem, którzy rozpoczęli wojnę z Zeusem i resztą bogów. Bogowie pokonali tytanów i podzielili się władzą – Zeus otrzymał władzę nad ziemią, Posejdon władał morzami i oceanami, a Hades podziemną krainą umarłych. b) O Prometeuszu Prometeusz był tytanem, który ulepił człowieka z gliny pomieszanej z łzami a dusze dał mu z ognia niebieskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca. Człowiek ten był słaby i bezbronny wobec potęgi przyrody, której nie rozumiał, dlatego tytan nauczył go wielu pożytecznych czynności i opiekował się nim. Prometeusz wykradł bogom Olimpu ogień i nauczył człowieka używania go. Zeus namówił bogów do stworzenia pięknej i urokliwej Pandory, nazwanej tak, gdyż była darem dla ludzi. Otrzymała ona bardzo szczelnie zamkniętą puszkę. Pandora została podstawiona pod dom Prometeusza, ale ten nie przyjął jej i nakazał odesłać. Jeden z jego lekkomyślnych braci, Epimeteusz, poślubił tę kobietę. Wkrótce Pandora MITOLOGIA namówiła męża do otworzenia tej puszki. Na świat wydostały się wszystkie smutki, choroby, zbrodnie. Prometeusz chcąc się zemścić na bogach zabił woła i podzielił go na części ( za puszkę Pandory). Jedną częścią było mięso owinięte w skóry, a drugą kości owinięte w tłuszcz. Zeus wybrał gorszy wór z kośćmi, tłuszczem. Zgodnie z umową między Zeusem a Prometeuszem ludzie mają składać bogom tłuszcz i kości. Za ten czyn władca Olimpu ukarał Prometeusza, przykuwając go do skał Kaukazu. Samotny cierpiał katusze, podczas gdy przylatywał orzeł, który wyjadał wątrobę, która każdej nocy odrastała Prometeuszowi. c) O Odyseuszu Odyseusz był jednym z greckich królów biorących udział w oblężeniu Troi. Wymyślił konia trojańskiego, dzięki któremu Grecy po 10 latach zdobyli miasto. Wtedy Odys wyruszył do Itaki, gdzie czekała na niego żona Penelopa. Na skutek konfliktu z Posejdonem jego tułaczka trwała 10 lat. Wraz z towarzyszami przeżył wiele przygód, m.in.: uwięzienie przez cyklopa Polifema spotkanie z czarownicą Kirke, która chciała przemienić drużynę Odysa w świnie spotkanie z syrenami wabiącymi żeglarzy przepłynięcie cieśniny między Scyllą a Charybdą ośmioletni pobyt u nimfy Kalipso zakochanej w Odyseuszu Ostatecznie Odysowi udało się powrócić do Itaki, gdzie stoczył pojedynek z zalotnikami Penelopy. d) O Orfeuszu i Eurydyce Orfeusz uchodził za największego poetę i śpiewaka ludzkości. Jego muzyka mogła uspokajać morskie fale i oswajać dzikie bestie. Kiedy żona Orfeusza – Eurydyka zmarła przez ukąszenie węża, zrozpaczony wyruszył do krainy zmarłych, aby uprosić o powrót Eurydyki na ziemię. Swoim śpiewem wzruszył strzegącego Hadesu Cerbera, przewoźnika zmarłych po rzece Styks Charona i samego boga zmarłych Hadesa. Orfeusz uzyskał zgodę na wyprowadzenie żony z podziemi, lecz nie mógł się odwracać za siebie w trakcie drogi powrotnej. Śpiewak nie wytrzymał próby i utracił żonę na zawsze. O tej pory błąkał się samotnie po ziemi. MITOLOGIA e) O Heraklesie Herakles był herosem (półbogiem - dziecko boga i śmiertelniczki, rzadziej bogini i śmiertelnika). Jego matką była tebańska księżniczka Alkmena, a ojcem sam Zeus, największy z bogów olimpijskich. Hera, żona Zeusa, była niezwykle zazdrosna i postanowiła zgładzić dziecko swej śmiertelnej rywalki. Gdy mały Herakles spał, zesłała dwa olbrzymie węże. Jednak już wtedy heros dysponował nadludzką siłą. Kiedy przybiegła zaniepokojona hałasem Alkmena bestie leżały martwe, uduszone przez niemowlaka. Herakles dorastał i dokonywał kolejnych wspaniałych czynów. Jego sława rosła, uwielbiano go za walkę z potworami i wszelkim złem. Hera nie mogła tego znieść. Pewnego dnia sprawiła, że bohater oszalał i zabił swoje dzieci. Kiedy oprzytomniał rozpaczał przez długi czas, a w końcu wyruszył do Delf, aby zapytać wyrocznię, co ma zrobić, aby odpokutować zbrodnię. Pytia nakazała mu wyruszyć do Myken i wykonać wszystkie zlecone przez króla Eurysteusza zadania. Tchórzliwy władca przestraszył się, gdy zobaczył siłacza, który odwiedził jego miasto i postanowił się go pozbyć, wyznaczając mu niewykonalne dla zwykłego śmiertelnika zadania: zdobycie skóry lwa nemejskiego zabicie Hydry lernejskiej sprowadzenie do Myken łani ceryntyjskiej zabicie dzika z Erymantu oczyszczenie stajni króla Augiasza przepędzenie ptaków spod Stymfalos przyprowadzenie byka kreteńskiego schwytanie czterech klaczy króla Diomedesa zdobycie pasa Hipolity – królowej Amazonek (naród walczących kobiet wywodzących się od Aresa) sprowadzenie wołów Geriona zdobycie złotych jabłek z ogrodu Hesperyd przyprowadzenie strażnika Hadesu - Cerbera MITOLOGIA W trakcie wykonywania zleconych mu zadań heros poślubił królewnę Dejanirę. Aby sprawdzić wierność swojego męża podarowała mu koszulę wypraną w krwi centaura Nessosa. Kiedy Herakles założył ubranie, jego ciało zaczęło się palić. Dejanira z rozpaczy popełniła samobójstwo, a umierającego bohatera bogowie uczynili nieśmiertelnym i zabrali na Olimp. Tam Herakles pogodził się z Herą i poślubił jej córkę Hebe, boginię młodości. f) O Dedalu i Ikarze Dedal był wielkim greckim artystą i budowniczym, który przebywał na Krecie z rozkazu króla Minosa. Zbudował on słynny labirynt dla Minotaura (pół człowieka pół byka) syna żony władcy, Pazyfae i byka. Po zakończeniu swego zadania grek zapragnął opuścić Kretę i powrócić do ojczyzny, jednak król nie chciał wyrazić zgody na wyjazd budowniczego, ponieważ znał on wiele tajemnic państwowych i był bardzo ceniony. Zatem nie pozostało mu nic innego, jak użyć podstępu i wydostać się z wyspy, która stała się dla niego miejscem niewoli. Dedal był bardzo pomysłowym i mądrym człowiekiem, więc postanowił zbudować olbrzymie skrzydła, zrobione z ptasich piór i wosku, na których on i jego syn, Ikar mogliby latać nad morzem i wrócić do ojczyzny. Była to jedyna szansa ucieczki z Krety. Przed lotem ojciec ostrzegł Ikara, aby leciał równo, nie szybował zbyt wysoko ku słońcu, ponieważ może ono roztopić wosk i powylatują pióra, ani nie zniżał się ku morzu, ponieważ pióra nasiąkną wilgocią od wody i staną się zbyt ciężkie. Pewnego dnia Dedal i Ikar wzbili się w powietrze, spełnili odwieczne ludzkie sny o lataniu, byli pierwszymi lotnikami. Niestety syn nie posłuchał przestróg ojca i wzbił się za wysoko. W końcu promienie słoneczne roztopiły wosk, a nieroztropny Ikar wpadł do wody i zginął. Dedal zaś doleciał do swej ojczyzny i następnie odnalazł ciało syna na wyspie, która nazwał Ikarią, a morze dookoła niej Morzem Ikaryjskim. g) O Demeter i Korze Kora, córka Demeter, bawiła się na łące. Towarzyszyły jej nimfy. Nieświadoma zerwała kwiat narcyza: nagle rozwarła się ziemia i wyjechał z niej na rydwanie Hades, bóg świata zmarłych. Porwał Korę. Zrozpaczona Demeter wyruszyła w świat szukać córki. Tam gdzie przechodziła, rośliny więdły i usychały, wysychały jeziora, stawy, rzeki. Straszna susza nawiedziła ziemię. Spotkała ona Hekate, która poradziła jej iść do boga słońca - Heliosa. Helios powiedział jej o przyrzeczeniu Hadesowi, jakie złożył Zeus: Kora miała być żoną boga podziemii i dlatego Hades ją porwał. Bogini zapałała gniewem. Rzuciła klątwę na ziemię, by ta więcej nie rodziła już owoców. A sama schowała się w górach. Na nic zdały się prośby Zeusa i ofiary od ludzi. W końcu Rea, matka Zeusa, MITOLOGIA namówiła go, żeby zmienił srogie wyroki. Zeus zaprosił Demeter na Olimp i oznajmił jej, że Kora od tej pory będzie spędzać 2/3 roku z matką, a 1/3 roku z mężem, jako królowa państwa cieni - Persefona. Demeter zdjęła klątwę z ziemii, która znów zaczęła rodzić owoce. Każdego roku wiosną Demeter stroi ziemię w kwiaty i zieleń na powitanie Kory. Zaś jesienią, gdy córka powraca do Hadesu, rośliny więdną i giną. h) O rodzie Labdakidów Król Teb- Lajos otrzymał od wyroczni delfickiej ostrzeżenie, że umrze on z ręki syna, który następnie ożeni się ze swoją matką, Jokastą. Gdy ów syn się narodził, Lajos kazał mu przekłuć stopy i porzucić w górach, aby tam zginął. Jednak sługa, który miał wypełnić to zadanie, ulitował się nad niemowlęciem i oddał je pasterzowi z Koryntu. Ten z kolei zaniósł dziecko bezdzietnej parze królewskiej władającej Koryntem - Polybosowi i Meropie, którzy przyjęli i wychowali go jak syna. Królowa nadała mu imię Edyp, tzn. człowiek o spuchniętych, nabrzmiałych stopach. Gdy dorósł, ktoś mu zarzucił, że jest przybranym synem króla. Mimo, że Polybos temu zaprzeczył, Edyp zaniepokojony tym, co usłyszał, udał się do wyroczni delfickiej z prośbą o wyjaśnienie jego wątpliwości. Tam usłyszał, że zabije ojca i ożeni się z matką. Będąc przekonany, że jest synem władców z Koryntu, postanawia do nich nie wracać i wyrusza przed siebie, gdzie go oczy poniosą. Na wąskim górskim rozdrożu spotkał jadącego wozem Lajosa, który nie chciał mu ustąpić drogi. W wyniku sprzeczki, nie wiedząc, z kim ma do czynienia, zabił go. Następnie los zaprowadził go do Teb, nękanych przez okrutnego Sfinksa. Ów potwór o głowie kobiety i uskrzydlonym tułowiu lwa zadawał ludziom zagadkę: Co to za zwierzę, które rano chodzi na czworakach, w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech? Do tej pory nikt nie potrafił jej rozwiązać, zaś Sfinks, gdy nie otrzymywał odpowiedzi, zabijał śmiałka. Wówczas Kreon, szwagier zabitego Lajosa, który po jego śmierci objął władzę w królestwie, ogłosił, że ten, kto rozwiąże zagadkę, otrzyma rękę Jokasty i tron. Edyp pokonał Sfinksa, odpowiadając mu, że tym stworzeniem jest człowiek. W ten sposób, otrzymawszy nagrodę obiecaną przez Kreona, wypełnił przepowiednię. Szereg lat wiódł Edyp wraz ze swoją żoną i czwórką dzieci: Antygoną, Ismeną, Polinejksem i Eteoklesem szczęśliwe życie. Jednak po latach nawiedziła Teby straszliwa zaraza. Wyrocznia wyjaśniła, że przyczyną katastrofy jest przebywający w Tebach morderca Lajosa. Edyp rozpoczął poszukiwania winnego i szybko zrozumiał, że jest nim on sam. Wówczas Jokasta odebrała sobie życie, a Edyp udał się na wygnanie, gdzie przeklął własne dzieci i wyłupał sobie oczy. MITOLOGIA i) O wojnie trojańskiej Pewnego razu na Olimpie odbywało się wesele Tetydy i Peleusa, na które nie zaproszono jednej z bogiń, Eris. Ta z chęci zemsty rzuciła między 3 zgromadzone boginie jabłko z napisem dla najpiękniejszej. Atenę, Afrodytę i Herę miał pogodzić Parys, syn Priama (władca Troi). Według przepowiedni to właśnie syn władców Troi miał zniszczyć ojczyste miasto. Młody sędzia miał trudny wybór. Miał do wyboru: Najpiękniejszą kobietę od Afrodyt, bogactwo od Hery i dar mądrości od Ateny. Parys wybrał Afrodytę, która podarowała mu Helenę, żonę władcy Sparty. Książę udał się na południe Grecji do Menelaosa. Ten przyjął go godnie i serdecznie, lecz musiał on wyjechać i zostawił gościa z prośbą. Parys postanowił jednak nie czekać na powrót Menelaosa i porwał Helenę. Za pogwałcenie świętego prawa Grecy, wypowiedzieli wojnę Troi. Utworzyli potężną armię z Agamemnonem na czele, który był równocześnie bratem Menelaosa. Ajaks, Odyseusz, Diomedes, Nestor i Achilles to jedni z największych greckich wojowników. Gdy wojska Greckie dotarły pod Troje rozpoczęło się, trwające 10 lat, oblężenie. j) O Syzyfie Syzyf był królem Koryntu. Był ulubieńcem bogów, z tego powodu często bywał na górze Olimp. Pewnego razu, gdy wrócił z góry bogów, wydał huczną ucztę. Na niej zdradził boską tajemnicę. Drogo go to kosztowało – zapłacił życiem. Syzyf nie chciał wyjawić tajemnicy, ale jak to zrobił, musiał bronić się przed boską karą. Ułożył plan. Gdy leżał na łożu śmierci, prosił żonę, by nie urządzała pogrzebu i nie dawała mu obola. Gdy trafił do podziemi, nie miał czym zapłacić za przeprawę Styksem. Żalił się na złą żonę, która nie pogrzebała go. Jego jęki dobiegły Hadesa. On znał Syzyfa i zaprosił go do siebie, by wysłuchać skarg. Syzyf opowiedział władcy o swej żonie. Hades ulitował się nad królem i wysłał go na Ziemię pod opieką Tanatosa. Gdy dotarli na Ziemię, Syzyf poszedł swojego pałacu. Tam kazał związać „opiekuna”, z którym przybył. Tanatos został strącony do lochów skąd nie mógł zabijać ludzi. Trwało to kilka lat. Po jakimś czasie Hades zauważył, że ludzie nie przybywają do Tartaru. Przypomniał sobie, że dawno nie spotkał Tanatosa i Syzyfa. Kazał przeszukać wszystkie zakamarki Hadesu. Zbiegów tam nie było. Posłał Hermesa, aby przeszukał Ziemię. Posłaniec znalazł Syzyfa na tarasie, kiedy ucztował ze swoim dworem, następnie Hermes udał się do lochu, by uwolnić Tanatosa. Bóg śmierci, kiedy wydostał się z lochów, zabił ludzi którzy znajdowali się w pałacu. Jego gniew sprawił, że umarło wiele więcej ludzi niż powinno. Syzyf za swój postępek został ukarany – musiał wnosić głaz na górę. Gdy dochodził do szczytu, głaz spadał i tak to trwało wieczność. Syzyf po dziś dzień odbywa karę. MITOLOGIA 6) Zeus był ojcem muz – opiekunek poezji, muzyki, nauki. Każda z nich patronowała innej dziedzinie. MUZA Kaliope ZNACZENIE IMIENIA pięknolica Klio Melpomena głosząca sławę śpiewająca Talia rozkoszna Erato Euterpe Polihymnia umiłowana radosna bogata w pieśni Terpsychora Urania kochająca taniec niebiańska PATRONOWANA ATRYBUTY DZIEDZINA - poezja - tabliczka do - filozofia pisania - historia - zwój pergaminu - tragedia - maska o smutnym wyrazie twarzy - komedia - maska komiczna - poezja miłosna - cytra - poezja liryczna - flet - sakralne pieśni - głębokie - pantomimy zamyślenie - taniec - lira - astronomia - globus astralny 7) Bohaterowie mitologiczni są archetypami – prastarymi wzorcami postaw ludzkich. BOHATER Prometeusz Odyseusz Orfeusz Herakles Dedal Ikar Demeter Kora Syzyf ARCHETYP - poświęcenie się jednostki dla dobra ogółu - altruizm (bezinteresowne działania na rzecz kogoś) - wędrowiec - dusza artysty - miłość do żony - potęga - odwaga - siła - rozwaga - rozsądek - dorosłość - młodość - spełnianie marzeń i pragnień - matczyna troska - rozwaga - naiwność - ciekawość - bezowocna praca - przebiegłość - spryt MITOLOGIA 8) W mitologii można odnaleźć ważne motywy literackie: a) wędrówka (np. mit o Odyseuszu) b) cierpienie i kara (np. mit o Syzyfie) c) bunt (np. mit o Prometeuszu) d) walka (np. mit o powstaniu świata) e) miłość (np. mit o Demeter i Korze) 9) Na podstawie (mitologizmów): mitologii MITOLOGIZM pięta Achillesa syzyfowa praca róg Almatei nić Ariadny stajnia Augiasza jabłko niezgody ikarowe loty koń trojański puszka Pandory bunt prometejski miecz Damoklesa Odyseja szata Dejaniry męki Tantala złote runo olimpijski spokój odpowiedź pytyjska argusowe oko ramiona Morfeusza wierna Penelopa pod egidą powrót do Itaki powstało wiele związków frazeologicznych ARCHETYP - słaby, czuły punkt - daremny trud, praca bez końca - źródło dóbr materialnych, dobrobyt - nagła pomoc, sposób na wyjście z trudnej sytuacji - zaniedbane, brudne miejsce, ogromny bałagan - przyczyna konfliktu - ambitne działanie kończące się klęską - podstęp - źródło niekończących się nieszczęść - bunt wzniecony w imię bezinteresownych działań - niebezpieczeństwo grożące człowiekowi - długa wędrówka, tułaczka - coś co wywołuje niewyobrażalne cierpienie - torturowanie wizją czegoś pozornie bliskiego - bezcenny, legendarny skarb - powaga, hamowanie emocji - odpowiedź niejasna, dwuznaczna - oko bardzo czujne i podejrzliwe - dobry sen - wierność drugiej osobie - pod opieką - powrót do domu, ojczyzny
