PSYCHOLOGIA KLINICZNA • • • dziedzina psychologicznych badań i praktyk, które zajmują się opisem zdrowia oraz zaburzeń psychicznych i zachowania. zajmuje suę także wyjaśnianiem mechanizmów zdrowia oraz patomechanizmów zaburzeń psychicznych i zachowania. tworzy zasady i procedury postępowania diagnostycznego, pomocy psychologicznej, poradnictwa psychologicznego i terapii psychologicznej. Psycholog kliniczna zastanawia się dlaczego ktoś ma, tak jak ma Orientacja patogenetyczna vs salutogenetyczna W modelu salutogenezy poszukujemy: • • • przyczyny zdrowia warunków dynamicznej równowagi procesów życiowych radzenia sobie z codziennym wszechobecnymi stresorami (koncepcja Antonovsky'ego) W modelu patogenetycznym dominuje pytanie o przyczynę choroby i czynniki warunkujące zaburzenia (czynniki chorobotwórcze) Czynniki chorobotwórcze: • • • • psychogenne (hamujące i uniemożliwiające rozwój struktur osobowości) egzogenne (środowisko rodzinne i pozarodzinne wpływające na kształtowanie się więzi i socjalizację) somatogenne (czynniki patogenne związane z chorobami somatycznymi wpływającymi na zaburzenia funkcji układu nerwowego) endogenne (geny, właściwości ośrodkowego układu nerwowego, cechy temperamentu) 1 • • • • Zdaniem Antonovsky'ego podejście patogenetyczne i salutogenetyczne można uznać za komplementarne. Koncentracja na krańcach wymiaru zdrowie i chorobie może prowadzić do szkodliwych ograniczeń. Psycholog koncentrujący się na patogenach może pominąć całkowicie potencjały i zasoby zdrowotne, działanie na rzecz wzmacniania zdrowia i dobrostanu. Ale też koncentrując się nadmiernie na zachowaniach zdrowotnych możemy doprowadzić do pewnych patologii np. nadmiernej koncentracji na zdrowym odżywianiu (ortoreksja) Norma- może mieć charakter ilościowy, być pewnym zakresem liczb, miarą tendencji centralnej reprezentatywnej dla pewnej populacji. Normy społeczne to kulturowo ukształtowane definicje zachowania uznawanego za pożądane: za normalne uznaje się to co jest powszechne, typowe dla danej kultury. Norma teoretyczna • • Wzorzec idealny, porównujemy obserwowane wskaźniki pod kątem jakościowym i ilościowym do wzorca idealnego. Psycholog w tym zakresie ma do dyspozycji wiele koncepcji ogólnego funkcjonowania (np. normalny rozwój adekwatny do określonej fazy życia, typowe dla okresu adolescencji zachowania, przeżycia, emocje itp.) ZDROWIE PSYCHICZNE Pojęcie zdrowie psychiczne traktowano nierzadko jako synonim normalności. Określenie to przeciwstawiano pojęciom nienormalne, patologiczne. Zatem mamy dwa bieguny normalny- nienormalny, zdrowy-chory, takie myślenie dziś uznaje się jako ograniczenie w myśleniu o zdrowiu psychicznym. 2 z 65 Kryteria zdrowia psychicznego (Maria Jahoda) • • • • wysoka samoocena, silne poczucie tożsamości, zdolność do rozwoju i samorealizacji autonomia, zdolność do bycia niezależnym od wpływów społecznych i zdolność do samoregulacj realistyczne spostrzeganie rzeczywistości radzenie sobie z wymaganiami, zdolność do adaptacji w zmieniającym się świecie George Vaillant- psychiatra o orientacji analitycznej; wybrał 7 modeli ujmowania zdrowia: 1. zdrowie psychiczne jako wynik normy reprezentatywny przez rezultat powyżej 80 punktów Globalnej Oceny Funkcjonowania 2. zdrowie psychiczne jako mocne strony życia człowieka zgodnie z filozofią psychologii pozytywnej Nie. 3. zdrowie psychiczne jako dorosła dojrzałość wg Erika Eriksona 4. zdrowie psychiczne jakopozytywne emocje 5. zdrowie psychiczne jako inteligencja społeczno-emocjonalna (ujęcie Daniela Golemana) 6. zdrowie psychiczne jako subiektywny dobrostan 7. zdrowie psychiczne jako spężystość psychiczna (rezylencja) Globalna Ocena Funkcjonowania (Global Assessment of Functioning) • • • 1-10 Utrzymujące się niebezpieczeństwo poważnego zranienie siebie lub innych (np. nawracająca przemoc) lub uporczywa niezdolność do utrzymywania minimalnej higieny osobistej lub poważny akt samobójczy z wyraźnym oczekiwaniem na śmierć. 81-90 Brak lub minimalne objawy (np. lekki niepokój przed egzaminem), dobre funkcjonowanie we wszystkich obszarach, zainteresowany i zaangażowany w szeroki wachlarz działań, społecznie skuteczny, ogólnie zadowolony z życia. 91-100 Brak objawów. Doskonałe funkcjonowanie w szerokim zakresie czynności, problemy życiowe nigdy nie wydają się wymykać spod kontroli. 7 kryteriów zaburzeń psychicznych (Butcher i inn 2008) 3 z 65 Psychologia kliniczna 1. Cierpienie lub niepełnosprawność (np. mężczyzna , który nie jest w stanie opuścić własnego domu bez wybuchania płaczem, nie będzie w stanie realizować życiowych celów) 2. Nieprzystosowanie (utrudnia realizację celów i potrzeb osobistych lub silnie zakłóca cele i potrzeby innych). 3. Irraacjonalność (mężczyzna rozmawiający z głosami, które obiektywnie nie istnieją zachowuje się irracjonalnie) 4. Nieprzewidywalność (człowiek zachowuje się nieprzewidywalnie czy niekonsekwentnie, dając wrażenie utraty kontroli) 5. Niekonwencjonalne, rzadkie zachowanie człowieka (sprzeczne ze społecznym standardem, jednak sam fakt bycia osobą statystycznie nietypową nie prowadzi do psychologicznego osądu o zaburzeniu, np. bardzo wysoki poziom inteligencji świadczący o geniuszu jest bardzo rzadki ale pożądany). 6. Dyskomfort obserwatora (wzbudza poczucie zagrożenia lub inne przykre doznanie, kobieta, która idzie środkiem chodnika i głośno rozmawia ze sobą , wywołuje poczucie dyskomfortu i inni przechodnie schodzą jej z drogi) 7. Naruszanie standardów moralnych i społecznych (jeśli ludzie ogólnie uważają, że rodzice powinni troszczyć się o swoje dzieci, to rodzice, którzy porzucili swoje potomstwo, mogą zostać uznani za zaburzonych). Warto pamiętać, iż o zaburzeniach psychicznych najlepiej jest myśleć w kategoriach kontinuum, którego krańcami są zdrowie psychiczne i choroba psychiczna. Terminologia • • • • • W psychologii klinicznej i psychiatrii , w celu określenia zaburzeń psychicznych, używa się różnych terminów. Psychologia kliniczna – zaburzenie psychiczne (schizofrenia, zaburzenia dwubiegunowe afektywne, depresja) Psychiatria te same zaburzenia określa mianem choroby psychicznej. Nazewnictwo jest w dużym stopniu zależne od dominujących w danej dyscyplinie poglądów na istotę zaburzenia. I tak: nazywając schizofrenię chorobą podkreśla się jej biologiczną genezę, natomiast określanie mianem zaburzenia psychicznego podkreśla znaczenie uwarunkowań psychospołecznych. Choroba/ zaburzenie psychiczne samo zło: dlaczego ? Na przestrzeni wieków ludzie obawiali się zaburzeń psychicznych kojarząc je często ze złem. Z powodu tego strachu reagowali agresywnie na wszelki zachowania, które wydawały się być dziwaczne lub anormalne. Osoby przejawiaące takie zachowania zamykano w więzieniu, poddawano radykalnym metodom terapeutycznym. Aż do końca XVIII wieku, w 4 z 65 społeczeństwach zachodnich, chorzy umysłowo postrzegani byli jako bestie , które można opanować jedynie za pomocą łańcucha i bicia. W drugiej połowie XVIII wieku zaczęto patrzeć na źródła zachowań odbiegających od normy. Zaczęto traktować ludzi z problemami psychicznymi jako osoby chore, cierpiące z powodu schorzeń, a nie opętane czy nienormalne. Rezultatem tej zmiany było stopniowe wprowadzanie reform w placówkach zajmujących się osobami zaburzonymi psychicznie. W 1986 roku niemiecki psychiatra Emil Kraepelin stworzył pierwszy system klasyfikacji zaburzeń psychicznych. Przekonany, że zaburzenia psychiczne mają podłoże organiczne, nadał procesowi diagnozy i klasyfikacji psychologicznej charakter diagnozy medycznej. Charakter ten utrzymuje się do dzisiaj W USA najszerzej akceptowany jest system klasyfikacji opracowany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne DSM. Pierwsza wersja DSM ukazała się w 1952 roku, aktualnie mamy do czynienia z V wersją. Inną klasyfikacją wprowadzoną przez Światową Organizację Zdrowia jest ICD- funkcjonuje od 1900 roku. ICD- 10 (ICD 11 różni się typem kodowania i definiowania niektórych zaburzeń) W ICD-10 wyodrębiono 10 klas zaburzeń psychicznych (np. F20 _ F29 schizofrenia, zaburzenia schizotypowe; F30-F39 zaburzenia afektywne, epizody maniakalne, inne nawracające zaburzenia depresyjne; F 40- F-48 zaburzenia nerwicowe związane ze stresem pod postacią somatyczną) Psychologów dotyczą eFki w ICD-10 „ICD-11 vs ICD-10- przegląd aktualizacji i nowości wprowadzonych w najnowszej wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób WHO” Piotr Krawczyk, Łukasz Święcicki, Pychiatr.Pol. 2020; 54(1): 7-20 (…) Niektóre podrozdziały, będące bardzo obszernymi zbiorami kategorii diagnostycznych (np. „zaburzenia nerwicowe”), zostały podzielone na mniejsze części. Liczne kategorie diagnostyczne, które były dotychczas najniżej w hierarchi uzyskały wyższą rangę i nadały nazwę całkiem nowym rozdziałom. Do ICD-11 wprowadzono kilka schorzeń niewystępujących w ICD-10 (np. „złożone zaburzenie stresowe pourazowe”). Jednocześnie uproszczono nomenklaturę innych (np. schizofreni).”ń 5 z 65 Psychologia kliniczna ICD- 10 rozpoznanie zaburzenia psychicznego • • • • Powinno zachodzić na podstawie opisania na 3 osiach Pierwsza oś rozpoznanie kliniczne podstawowe i rozpoznanie kliniczne towarzyszące Druga oś poziom niepełnosprawności mierzony skalą )-5, gdzie zero jest brakiem niepełności, a pięć- głęboka niepełnosprawność (w takich zakresach, jak dbałość o siebie, aktywność zawodowa, rodzina i dom, szerszy kontekst społeczny) Trzecia oś czynniki kontekstowe, które wywarły wpływ na obraz kliniczny, przebieg procesu leczenia zaburzeń wymienionych na osi pierwszej. DSM V • • W DSM V zaburzenia psychiczne jest definiowane jako syndrom charakteryzujący się klinicznie znaczącym zakłóceniem w funkcjonowaniu poznawczym, w zakresie regulacji emocji lub zachowania, które odzwierciedlają nieprawidłowości procesów psychologicznych, biologicznych lub rozwojowych, leżących u podstaw owych zaburzeń. Zaburzenia psychiczne zwykle powiązane są ze stresem lub niezdolnością do podejmowania aktywności społecznej, zawodowej albo dotyczącej innych ważnych dziedzin życia. BARDZO WAŻNE Podobnie jak w DSM IV wyraźnie podkreśla się, że przedmiotem klasyfikacji jest zaburzenie psychiczne a nie osoba, dlatego nie używa się w klasyfikacji określeń typu schizofrenik, neurotyk. W DSM- IV wyróżniono 5 osi • • • • Pierwsza oś opisuje zespoły klinicznegoNa drugiej osi umieszczono upośledzenie umysłowe oraz zaburzenia osobowości (problemy z osi 2 mogą towarzyszyć zaburzeniom opisanym na osi pierwszej) Oś trzecia zawiera informacje o ogólnym stanie zdrowia i chorobach somatycznych, które mogą być istotne dla wyjaśnienia czy leczenia zaburzeń z osi pierwszej lub drugiej. Na osi czwartej ocenia się problemy psychospołeczne i środowiskowe, które poniekąd mogą wyjaśnić zaburzenia. Na piątej oso ocenia się ogólny poziom funkcjonowania pacjenta. W DSM V wyodrębiono 20 klas zaburzeń psychicznych 6 z 65 Najważniejsze klasy To zaburzenia neuro rozwojowe na przykład niepełnosprawność intelektualna mowy itp. • • • • • • • • • Spektrum schizofrenii i inne zaburzenia psychotyczne. Zaburzenia dwubiegunowej pokrewne. Zaburzenia lękowe. Zaburzenia depresyjne. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne i pokrewne. Trauma i zaburzenia wywołane stresem. Zaburzenia dysocjacyjne, np. amnezja depersonalizacja, derealizacja. Symptomy somatyczne i pokrewne zaburzenia, na przykład zaburzenia pod postacią somatyczną, zaburzenia konwersacyjne, zaburzenia pozorowane. Zaburzenia, karmienie i odżywiania się np. anoreksja i bulimia. Diagnoza kliniczna według DSM V • • • Powinno się rozpoznać, opisać występujące u pacjenta objawy kliniczne, charakterystyczne dla konkretnego zaburzenia psychicznego, np. zaburzenia odżywiania, bulimia. Ocena głębokości zaburzenia (łagodne, umiarkowanie, ciężkie czy ekstremalne) oraz przebieg (np. przykład zanikanie objawów versus nasilanie się objawów, np. pacjent w częściowej remisji, w pełnej remisji). Należy uwzględnić intensywność objawów, ich częstotliwość, czas trwania itp. DODATKOWO: • • • ocena w jakim stopniu obserwowane objawy zaburzenia psychicznego mogą być spowodowane używaniem leków lub niepożądanymi skutkami działania leków. diagnoza czy u pacjenta występuje jedno czy więcej zaburzeń psychicznych, (np. podwójna diagnoza- osobowość borderline współwystępuje często z uzależnieniem substancji psychoaktywnych). ewentualnie postawienie diagnozy tymczasowej, gdy nie spełnione są wymienione pewne warunki do sformułowania wiarygodnej diagnozy. Diagnoza według kryteriów ICD lub DSM jest to tak zwana diagnoza różnicowa, inaczej no nozologiczna ma ona charakter opisowy. Co znaczy diagnoza różnicowa / nozologiczna? Czy dany objaw, symptom, dany sposób doświadczania, przeżywania, pewien proces intrapsychiczny i zachowania z nim związane występują u danej osoby i w danym odcinku czasu. 7 z 65 Psychologia kliniczna Koncentrujemy się na rozpoznaniu występujących u osoby diagnozy wzorowanej symptomów, czyli znaczących klinicznie doświadczeń Intra psychicznych i zachowań, odnosimy je do jednostek klinicznych opisanych w klasyfikacjach (najczęściej lekarz psychiatra) lub też w koncepcjach psychologicznych np. opisy zaburzeń osobowości I wtedy, jeśli zostaną spełnione te warunki konieczne Wtedy można postawić diagnozę nozologiczną. W zakresie diagnozy nozologicznej prowadzi się najwięcej badań naukowych. Ale ona ma charakter tylko opisowy nadal my Co nas klinicystów najbardziej interesuje. Jak się wydarzyło, że ktoś przeżywa takie trudy? I tym zajmuje się diagnoza strukturalnofunkcjonalna i genetyczna. Ona ma charakter wyjaśniający. Diagnoza strukturalna, funkcjonalna i genetyczna ma na celu wyjaśnianie danych trudności w nawiązaniu do założeń w wybranej koncepcji psychologicznej natury człowieka. A także do wyników badań pochodzących z innych dyscyplin naukowych. • • • • • Strukturalno funkcjonalna diagnoza odnosi się do koncepcji psychologicznych: np. teorie poznawcze- behawioralne, humanistyczne, systemowe, integracyjne. Diagnoza genetyczna odnosi się do modeli psychologicznych, biologicznych i modeli podatności na stres. Każdy z powyższych typów diagnozy może mieć charakter wybiórczy bądź też całościowy. Odnoszenie się do ogólnego funkcjonowania osoby charakterystyczne jest przede wszystkim na psychologii humanistycznej i egzystencjalnej. Teorie poznawczo-behawioralne i psychodynamiczne, znacznie więcej miejsca poświęcają zaburzeniom psychicznym niż zdrowiu, a co za tym idzie mają charakter bardziej wybiórczy. Funkcje diagnozy: • • • • Funkcja opisująca i oceniająca odpowiada na pytanie: Jaka jest rzeczywistość oraz w jaki sposób można ją sklasyfikować. Funkcja eksplanacyjna: wyjaśnianie interpretowanie na podstawie koncepcji psychologicznych. Dlaczego ta rzeczywistość taka właśnie jest? Funkcja predykcyjna: Jak może być w przyszłości, jak dana osoba może w przyszłości funkcjonować? Funkcja korekcyjna lub terapeutyczna: czyli wskazanie, jakie strategie czy procedury pomocy psychologicznej będą przydatne. Przykład struktury raportu diagnostycznego (diagnozy): • • • 8 z 65 data, miejsce. Informacje o pacjencie. powód zgłoszenia / cele diagnozy. tło zgłoszenia / kontekst, historia rozwoju edukacji, rodzina relacje, historia medyczna, dotychczasowa terapia, leczenie inne diagnozy psychologiczne. • • • • • • • metody diagnozowania np. wywiad kliniczny, metody testowe, ocena stanu psychicznego. wyniki testów wraz z ich interpretacją psychometryczną (staramy się nie zamieszczać konkretnych wyników). dane z wywiadu kontaktu z pacjentem oraz obserwacji. (dodatkowo, jeśli mamy dane od osób trzecich np. personelu medycznego). wyniki diagnozowania, interpretacje, czyli hipotezy będące odpowiedzią na przyjęte cele diagnozowania, część diagnozy już odpowiedzi na postawiony problem. podsumowanie możliwie najprecyzyjniejsze odpowiedź na cele diagnozowania. rekomendacje dotyczące pomocy psychologicznej. Podpis i pieczątka. Wywiad wstępny - obszary diagnostyczne. • • • • • • • • • obecne symptomy i problemy i historia, trwanie, początek, intensywność, częstotliwość i kontekst, w jakim występują. sposoby radzenia sobie, zasoby i mocne strony. historia rodzinna, edukacyjna i relacji interpersonalnych. historia chorób somatycznych i psychicznych (warto zapytać również o historię chorób psychicznych w rodzinie). kwestie związane z ryzykiem (myśli rezygnacyjne, inne tendencje itp.) obecność traumy lub historii nadużyć. problematyka uzależnień. poprzednie leczenie. oczekiwania co do pomocy psychologicznej. Bez względu na paradygmat psychodynamiczne, poznawczo- behawioralne, integracyjne itp. w psychologii klinicznej występuje założenie, że na zdrowie i na zaburzenia psychiczne wpływają czynniki biologiczne, psychiczne i społeczne. Są to modele i koncepcje etiopatogenezy, Ow których zmierzamy raczej do pokazania interakcji pomiędzy różnymi wpływami. Zaburzenia osobowości. Zaburzenie osobowości charakteryzuje się jako powtarzalny wzorzec percepcji rzeczywistości, organizowania doświadczeń i zachowań jednostki, przy czym symptomy doświadczane są w dużym stopniu jako zgodne z własnym ja jednostki (egosyntoniczne) i tylko w niektórych przypadkach są źródłem cierpienia i chęci zmian. 9 z 65 Psychologia kliniczna Zaburzenia osobowości mają swój początek już w dzieciństwie ulegają różnym przekształceniom w okresie wczesnej adolescencji, a przed ukończeniem 18 roku życia utrwalają się i stabilizują. Koncepcje psychodynamiczne. • • • • Zaburzenie psychiczne, w tym i osobowości możemy rozumieć jako wyraz zakłóceń w regulacji psychicznej. Zakłócenia są związane ze stosowaniem określonych mechanizmów obronnych. Mechanizmy obronne są to nieświadome i nawykowo stosowane techniki radzenia sobie z trudnymi nieakceptowanymi emocjami, takimi jak lęk, wstyd, złość, smutek. Mechanizmy obronne w koncepcjach psychodynamicznym stosowane są w sytuacji, kiedy zaistnieje konflikt pomiędzy pragnieniami a nakazami lub zakazami, najpierw zewnętrznymi, a później wewnętrznymi zinternalizolowanymi. Mechanizmy obronne. • • Pierwotne mechanizmy obronne pojawiają się najczęściej w rozwoju człowieka i uznawane są za najbardziej prymitywne. Wtórne mechanizmy obronne są dojrzałymi mechanizmami, dlatego też nazywane są mechanizmami w wyższego rzędu. Pierwotne mechanizmy obronne. Projekcja. • Proces polegający na przypisywaniu innym własnych przekonań cech i zachowań. Introjekcja. • Proces polegający na przepisywaniu sobie przekonań cech i zachowań innych ludzi. (pragnienie dziecka, by być jak rodzic; dziecko zachowuje się jak rodzic). Identyfikacja introjekcyjna. • Połączenie projekcji i introjekcji- projektowanie własnych przeżyć na inną osobę przy jednoczesnym skłanianie tej osoby do tego, by zachowywała w zgodzie z tą projekcją. (nieustanne posądzanie kogoś, kto jest wobec nas przyjazny bądź też neutralne, agresywne zachowanie, intencje tak, by takie reakcje ostatecznie wywołać). Rozszczepień ego. • 10 z 65 Przypisywanie ludziom cech wyłącznie w pozytywnych bądź wyłącznie negatywnych (postrzeganie jednego lekarza, jaką osobie niedobra, a pozostałych członków personelu szpitalnego jako zobojętniała złych nie skłonnych do pomocy na wskroś złych). W dzieciństwie dziecko nie potrafi poradzić sobie z różnymi dobrymi i złymi aspektami. rodzica w naturalny sposób je rozszczepia. Później dochodzi do integracji w dorosłym życiu czarnobiały (dyskryminacja), obrona przed lękiem. Idealizacja i dewaluacja. • • Idealizacja to przekonanie, że ktoś do kogo jesteśmy przywiązani jest wszechwiedzący i lub wszechmocny, dzięki czemu czujemy się przy nim bezpiecznie (często u osób z silnym lękiem postrzegających świat jako zagrażający), przekonanie dziecka, iż rodzic jest w stanie powstrzymać burzę. Dewaluacja to proces odwrotny, spowodowany rozczarowaniem osobom wcześniej idealizowaną (przekonanie, że lekarz jest w stanie wyleczyć naszego śmiertelnie chorego partnera, wiara, że przywódca sekty jest nieomylny). Zaprzeczenie. • Odmowa przyjęcia ze świadomości niektórych zwykle, bolesnych aspektów rzeczywistości, (ignorowanie dowodów na wykorzystanie seksualne, nieprzyjmowanie do wiadomości swojego problemu z alkoholizmem, lekceważenie własnych ograniczeń- mania). Omnipotentna kontrola. • Przesadne poczucie sprawca przekonanie o swych nieograniczonych możliwościach, przekonanie, że z odpowiednim nastawieniem można osiągnąć wszystko (na przykład kredyty pod bardzo ryzykowne inwestycje). Wtórne mechanizmy obronne. Acting out. • Impulsywne zachowanie nie dopuszczające do uświadomienia sobie emocji (na przykład agresji, objadanie się). Identyfikacja. • Upodobanie się do innej osoby poprzez przyjmowanie i cech myśli postaw i zachowań (naśladowanie osoby która jest autorytetem przyjęcie i systemu wartości). 11 z 65 Psychologia kliniczna Izolacja. • Separowanie uczuć od myśli odczuć związanych z traumami, (np. w trakcie akcji strażackiej przy kolejnych akcjach, przez kardiochirurga odczucia lęku podczas wykonywania operacji na sercu. Intelektualizacja. • Zastępowania emocji w doświadczeniu komponentem poznawczym. nadawanie uczuciom charakteru intelektualnego, (beznamiętny stwierdzenie: “oczywiście ta sytuacja budzi we mnie złość”, “myślę, że czuję” mówienie o swoich silnych przeżyciach tonem chłodnym, obojętnym). Racjonalizacja. • Wynajdywanie racjonalnych argumentów tłumaczących przykre zdarzenia oraz poniesione porażki (Stwierdzenie po rozstaniu z ukochaną osobą, że “i tak do siebie nie pasowaliśmy” - “osładzanie” przykrych zdarzeń wnioskiem, że “Przynajmniej nauczyliśmy się czegoś nowego”, Przekonanie rodzice, że bije dziecko dla jego dobra, bo sam tak został wychowany). Reakcja upozorowana. • Zaprzeczenie ambiwalencji uczuć, (jednowymiarowy afekt np. pozytywny), przemiana złości, zazdrości do młodszego rodzeństwa w uczucie miłości (przy czym część wypieranego uczucia może przedostać się przez zasłony mechanizmu obronnego i manifestować się w sposób nieświadomy działaniem, które jakoś uprzykrza życie młodszego rodzeństwa). Regresja. • Nieświadome cofanie się do wcześniejszych faz rozwojowych (trzymanie rzeczy u rodziców w wieku 40 lat ,czasami somatyzacje). Sublimacja. 12 z 65 • Wyrażanie problematycznych impulsów i konfliktów w sposób twórczy, wartościowy i społecznie akceptowalny (twórczość malarska, na przykład.) Wyparcie. • Celowe zapomnieli bądź ignorowanie przenoszenie do nieświadomości treści negatywnych, trudnych konfliktowych (wypieranie trudnych doświadczeń, np. Ze szkoły jakiegoś traumatycznego przeżycia). Zwracanie przeciw Ja • Wycofywanie negatywnych odczuć Jakie mamy wobec kogoś innego i skierowanie ich na siebie (obwinianie siebie za to, że ktoś inny stosuje wobec nas przemoc. Reagowanie na niepowodzenia samo obwinianiem). Współczesna psychoanaliza a koncepcję zaburzeń osobowości. • • • 13 z 65 Jeden z fundamentalnych zagadnień, które rozważa się we współczesnej psychoanalizie w celu opisania patomechanizmu, który kryje się za zaburzeniami osobowości, jest kwestia, czy należy je wyjaśniać, odwołując się do modelu konfliktu czy deficytu. Konflikt (Otto Kernberg, Terapia skoncentrowana na przeniesieniu. Jego koncepcja wywodzi się z teorii relacji z obiektem: Podstawowy mechanizm obronny to rozszczepienie.)- Osobowość składa się ze struktur, które powstają na bazie relacji z obiektem self- obiekt.-afekt, prezentacja siebie obiektu połączone emocją. Dojrzałość to zdolność do integracji różnych, często przeciwstawnych fragmentów mnie, moich relacji z innymi ludźmi. (możemy doświadczać siebie i świata w zróżnicowany sposób. Potrafimy łączyć ze sobą miłość, agresję, seksualność oraz dążenie do autonomii i bliskości). Deficyt- (Heinz Kohut, Gerald Adler)- Zewnętrzna rzeczywistość kreuje wewnętrzne deficyt, brak wystarczająco dobrego obiektu, brak stałego obiektu reagującego na Psychologia kliniczna frustrację. adekwatnie na agresję i dziecka (biorąca się sfrustrowanych potrzeb). W dorosłości może przejawiać się poczuciem odrzucenia głębokiego smutku w sytuacji straty separacji. (nie potrafi się ukoić pod nieobecność fizyczną obiektu). Koncepcje poznawcze. • • W modelu poznawczym mechanizmy obronne to zakłócenia w odbiorze lub zniekształcenia, przetwarzania informacji o sobie, i o świecie, które prowadzą do niewłaściwych założeń i przekonań. Oprócz mechanizmów obronnych w sytuacjach trudnych jednostka stosuje strategię radzenia sobie, które mają charakter bardziej świadomy. Zaburzenia osobowości w podejściu poznawczym. • • • Cykl zachowania Jamesa Pretzera oraz Aarona Becka- Centralną rolę odgrywają automatyczne myśli zawierające oceny sytuacji, które spontanicznie uaktywniają się pod wpływem postrzeganych zdarzeń zewnętrznych. Automatyczne myśli pochodzą z uaktywnionych kluczowych przekonań założeń na temat siebie i świata wywołują reakcję emocjonalną i zachowanie. Jeśli percepcja wydarzeń opiera się na uprzedzeniach czy nieadekwatnych założeniach, to pojawiają się reakcje dezadaptacyjne, które mogą jednak ulec zmianie dzięki informacjom zwrotne pochodzą modelecym od innych ludzi czy środowiska. Interakcje 3 czynników- Zaburzenia osobowości, koncepcje poznawcze. Zaburzenia osobowości rozwijają się na skutek interakcji 3 czynników: 1. wrodzone predyspozycje, które powstały w toku ewolucji, np. Współzawodnictwo związane z osobowością narcystyczną. Drapieżność jest związana z antyspołecznym 14 z 65 zaburzeniem osobowości, uległo strategia zdobywania pomocy z osobowością zależną. 2. wyuczone cechy, które tworzą się w cyklu życia, mianowicie dziecko uzyskuje różne informacje o tym, co jest w jego zachowaniu pożądane, co nie i cechy te są utrwalane i gene realizowane. 3. wydarzenia traumatyczne, które mają wpływ na rozwój wzorców i przekonań zachowania. Na bazie tych czynników powstają określone schematy poznawcze, które uaktywniają mechanizmy samospełniającego się proroctwa. Jeffrey Young (twórca terapii schematów) • • • • • • • • • Utożsamia zaburzenie osobowości jako zestaw dezadaptacyjnych schematów, które są trwałym wzorcem zawierającym wspomnienia emocje, procesy poznawcze i doznania cielesne dotyczące własnej osoby i relacji z innymi. Schematy te powstają w wyniku frustracji podstawowych potrzeb emocjonalnych. W obrębie schematów powstają style radzenia sobie, które mogą być odmiennie stosowane przez jedną osobę na różnych etapach życia. Schematy: poddanie się- uległość wobec schematu i realizacja poprzez powtarzanie wzorców, unikanie- czyli organizowanie życia tak, by schemat nie został aktywowany, walka ze schematami, np. schemat podporządkowania może być zastąpiony schematem kontrolowania innych. W podejściu poznawczo-behawioralnym raczej mówimy o deficycie. Deficyt: dezadaptacyjne przekonania, brak pewnych reprezentacji czy umiejętności, (np. brak umiejętności społecznych, trudności w relacjach interpersonalnych). W teorii przywiązania Johna Bowlby’ego, W zależności od jakości relacji dzieckoopiekun, kształtują się wzorce przywiązania: bezpieczny, unikające i lękowo ambiwalentny i zdezorganizowany. Style przywiązania mogą stać za określonymi typami osobowości, przykładowo zdezorganizowany. Charakterystyczny jest dla osobowości borderline. Zaburzone wzorce przywiązania oznaczają zaburzone rozwój mózgu, w którym mózg “koncentruje się” na przetrwaniu, a nie na rozwoju. Zaburzenia relacji w dzieciństwie i “zamrożenie emocjonalne”, które poprzedza doświadczenie przemocy i lub zaniedbania, skutkuje brakiem umiejętności nawiązywania relacji, budowania więzi i odczuwania empatii. Peter Fonagy i mentalizacja (łączy teorię przywiązania, teorię umysłu i badania z obszaru neurobiologii) • 15 z 65 Mentalizacja polega na interpretacji zachowań człowieka: co ktoś czuje i z jakiego powodu. Psychologia kliniczna • • Mentalizacja obejmuje reprezentowanie doświadczeń, ale pełni też funkcje regulacyjną w stosunku do naszego funkcjonowania (rozumiemy się). Metalizacja rozwija u dziecka w kontakcie z dojrzałym, wrażliwym i responsywnych opiekunem, który dostrzega i rozumie dziecko, uwzględniając jego wewnętrzny świat, potrafi odzwierciedlać doświadczenia dziecka, dzięki któremu kształtują się struktury intrapsychiczne, odpowiedzialne za mentalizację Mentalizacja/odzwieciedlenie • • • Proces odzwierciedlenia zachodzi prawidłowo, gdy odwierciedlanie jest zgodne Z doznaniem dziecka i oznaczone, czyli matka przekazuje dziecku świadomość jego uczuć, a nie własne stany (np. dziecko się złości, a rodzic nie zauważa; dziecko jest czymś zainteresowane, a rodzic reaguje lękiem: nie idź tam, nie idź). Dzięki temu matka reguluje emocji dziecka i wyposaża je w podstawy samoregulacji. Internalizacja odzwierciedlenia niespójnego, w którym rodzic wyraża własne uczucia, a nie Stany dziecka powoduje, że tworzy się reprezentacja zawierająca obce, nieprzystające do doświadczenia dziecka. (rozszczepiona wewnętrzna struktura, która której częścią jest obce doświadczenie, często w narcystycznym zaburzeniu osobowości). Podejście dialektyczno-behawioralne • • • Podejście dialektyczno-behawioralne (integracyjno-dialektyczne) bio-społeczna koncepcja zaburzeń osobowości przykładowo Marsha Linehan. Autorka uważa, iż zaburzenia osobowości są zdeterminowane interakcją czynników biologicznych, głównie temperamentalnych oraz środowiskowych, które unieważniają stany emocjonalne dziecka, co prowadzi do dysregulacji emocjonalnej. Na podstawie tej teorii powstała dialektyczna terapia zachowania oceniane jako bardzo skuteczna w grupie pacjentów z tendencjami autodestrukcyjnymi, a także przy zaburzeniach borderline. Koncepcje bio-psychospołeczne. • 16 z 65 Koncepcje bio-psychospołeczne; modele interakcji między biologicznymi a środowiskowymi uwarunkowaniami; uznają, iż temperament mający swoje źródło w • wyposażeniu genetycznym w interakcji z czynnikami społecznymi i stresem tworzą podstawy formowania się cech osobowości. Również badania zakresu, neurobiologii i neuroobrazowania potwierdzają różnice biologiczne między osobą z zaburzoną i niezaburzoną osobowością, między innymi strukturalne i czynnościowe deficyty w limbiczny w ośrodkach mózgowych. Zaburzenia, zaburzenia osobowości we współczesnej psychologii klinicznej i psychopatologii: 2 modele taksonomiczny oraz paradygmatytyczny. Taksonomiczny- np. ICD-10; klasyfikacja objawów, kryteria diagnozy, tworzenie zespołów, zaburzeń psychicznych i zachowania (tutaj diagnoza nozologiczna). Paradygmatyczny- (psychoanaliza, psychologia poznawcza, humanistyczna) Koncentracja na wyjaśnianiu psychologicznych mechanizmów zaburzeń. Jeszcze trochę o diagnozie nozologicznej Wiązki zaburzeń osobowości w DSM V • • • • Wiązka A: zaburzenia osobowości charakteryzujące się dziwacznością, ekscentrycznością (osobowość paranoiczna, schizotypowa i schizoidalna). Wiązka B: zaburzenie oznaczające się dramatycznością, emocjonalnością i lekceważeniem konsekwencji (osobowość narcystyczna, borderline, histrioniczna i antyspołeczna). Wiązka C: zaburzenia osobowości charakteryzujący się napięciem, lękiem i przerażeniem, (osobowość unikająca bierno-zależna i obsesyjno-kompulsyjna). Zaburzenia osobowości NOS (not otherwise specified) nie spełniają kryteriów zaburzeń wiązki, A, B lub C. Hybrydowy, kategorialno-dymensjonalny model zaburzeń osobowości DSM-V 17 z 65 Psychologia kliniczna Dokonuje się oceny nasilenia cech na dymensjach, co umożliwia diagnozę nie tylko zaburzeń osobowości lecz także stylu osobowości. Podejście dymensjonalne do zaburzeń osobowości zakłada, że zaburzenia stanowią skrajny wariant normalnych cech osobowości. Dymensjonalny- określając stopień zakłócenia lub zaburzenia rozwoju wyznacza przebieg i poziom intensywności stymulacji i/lub terapii. Osobowość. • • Osobowość- wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację, myśli uczuć i zachowania (poczucie stabilności). Jest to zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki różniących ją od innych jednostek. Czym są zaburzenia osobowości? Każdy z nas ma pewien rys osobowościowy, który czyni go wyjątkowym. Zaburzenia osobowości jednak to coś więcej. Zaburzona struktura osobowości charakteryzuje się sztywnością w reakcjach (w odróżnieniu od prawidłowej osobowości). Zaburzona utrudnia 18 z 65 prawidłowe funkcjonowanie społeczne, rodzinne i zawodowe. Ogranicza rozwój, może powodować cierpienie. Osobowość schizotypowa. Nie istnieje, gdy inni nie mają dobrych intencji, pozostaje dziwnym ptakiem. Charakterystyka osobowości schizotypowej. Brak społecznych i interpersonalnych zdolności, poczucie dyskomfortu i ograniczone do tworzenia bliskich związków. dziwaczne zachowania, przekonania lub magiczne myślenie zachowania ani zgodne z normami społecznymi. Podejrzliwość, wygląd ekscentryczny, brak osób zaufanych, silny niepokój w sytuacjach społecznych. Osobowość schizoidalna. Ani ja ani inni ludzie nie są zaangażowani, więc nie ma po co budować relacji z związków z innymi. Charakterystyka osobowości schizoidalnej. • • • • • • • • • 19 z 65 samotnik pochłonięty swoimi fantazjami i inspekcją. brak stałych bliskich relacji z innymi osobami. chłodny emocjonalnie (brak umiejętności wyrażenia emocji), wycofuje się z relacji. taka osoba z jednej strony pragnie i potrzebuje bliskości, a z drugiej odczuwa lęk przed zbyt dużą bliskością. nie doświadczają zbyt często wstydu. odbiera się jej świat takim, jakim on jest. twórczy często wykorzystuje swoje zdolności w działalności naukowej. w kontakcie potrzebuje spokoju, uszanowanie jego granic pomocy w nazywaniu uczuć ogromna intelektualizacja Psychologia kliniczna Przyczyny tkwią według badaczy zarówno w dziedziczeniu, ale także w wychowaniu. Koncepcja zimnego emocjonalnie dzieciństwa. Częściej spotykane zaburzenia u mężczyzn pojawiają się w rodzinach, gdzie któryś z członków choruje na schizofrenię. Osobowość dyssocjalna / antyspołeczna/ Antyspołeczne zaburzenie osobowości. “Zrobię, co zechcę i kiedy zechcę, nikt mnie nie kocha i muszę być twardy i silny, żeby nie zostać zranionym”. Charakterystyka osobowości antyspołecznej. Nieprzestrzeganie norm społecznych, (np. kradzieży, łącznie z rozwojem włamania handel narkotykami, uprawianie seksu za pieniądze, oszustwa). Impulsywność, niezdolność do planowania. Drażliwość, agresywność, (bójki i napaści). Brak odpowiedzialności, (niemożność utrzymania stałej pracy i dotrzymania zobowiązań finansowych). Brak wyrzutów sumienia. Potrzeba kontroli sytuacji. Jak postępować z osobą o osobowości antyspołecznej? Pilnuj granic ustaleń początkowych egzekwuje ustalenia konsekwentnie asertywność sytuacji, gdy osoba staje się agresywna. 20 z 65 Epidemiologia antysocjalnego zaburzenia osobowości: 5% w populacji mężczyzn i 1% populacji kobiet. Przyczyny Biologiczne: • • Nieprawidłowe funkcjonowanie sieci neuronalnych związanych z emocjami (układ limbiczny na zwłaszcza jądra wzgórza, przedni zakręt, obręczy ciało migdałowate, wyspa kora nadoczodołowa), Powodujący trudności w kontroli impulsów oraz zachowań agresywnych, nie odczuwanie empatii ani wyrzutów sumienia. Zmniejszona reaktywność autonomicznego układu nerwowego związana z tendencją do poszukiwań wrażeń “adrenaliny”. Środowiskowe: • • • • brak poczucia bezpieczeństwa i niezaspokojona potrzeba w miłości w dzieciństwie. instrumentalne relacje w rodzinie, doświadczanie różnorodnych form przemocy. brak działań ze strony rodziny, które pomagają dziecko nauczyć rozpoznawania i nazywania emocji (dziecko, które nie potrafi rozpoznać emocji, odreagowuje napięcie z nimi związane w formie zachowań agresywnych tzn. acting out). brak okazywania dziecku uczuć, które w przyszłości wiąże się z potrzebą kontroli emocji i poczuciem, iż przeżywanie ich wiąże się ze słabością. PSYCHOPATIA 30% pacjentów z organizowanych w ramach antyspołecznego zaburzenia osobowości spełnia kryteria psychopatii i przeciwnie- 80% osób z psychopatą spełnia kryteria antyspołecznego zaburzenia osobowości. 21 z 65 Psychologia kliniczna Charakterystyka psychopatii: • • • • • • • • • • • egoistyczne podejście do innych ludzi. instrumentalne wykorzystywanie innych ludzi. brak wyrzutów sumienia i brak empatii. tendencja do patologicznego kłamstwa i manipulacji. zawyżona samoocena. umiejętność stwarzania wokół siebie specyficznej aury, powierzchowny, urok łatwość wypowiadania się. duże zapotrzebowanie na stymulacje, podatność na znudzenie. brak odpowiedzialności. wczesne zaburzenia zachowania. zachowania antyspołeczne w dorosłości. impulsywność, słaba, kontrola zachowania. Psychopatia industrialna. Są to osoby charakteryzujące się nasileniem takich cech jak: skłonność do manipulacji, Wyolbrzymione poczucie własnej wartości potrzeba stymulacji, chłód emocjonalny, ale mają niskie nasilenie zachowań antyspołecznych. Ich cechy funkcjonowania stają się atrakcyjne dla niektórych stanowisk w korporacjach, zwłaszcza tych wymagających wysokich umiejętności społecznych, negocjacyjnych i liderskich. Analizy ich funkcjonowania w korporacjach w dłuższej perspektywie wskazują jednakże negatywne konsekwencje przeważają nad spodziewanymi pozytywnymi. Unikające zaburzenie osobowości. “Chcę, żebyś mnie polubił, ale wiem, że ludzie unikają mnie i odrzucą”. Charakterystyka unikającego zaburzenia osobowości: • 22 z 65 Unika aktywności wymagającej bliższych kontaktów z ludźmi, ponieważ obawia się krytyki, dezaprobatę i odrzucenia. W sytuacjach społecznych absorbują ją, myśli o krytyce i odrzuceniu wycofuje się. • • Postrzega siebie jako osobę nieatrakcyjną lub gorszą od innych. Lęk społeczny W kontakcie z osobą o unikającym zaburzeniu osobowości: Bądź uważny. Wspieraj najmniejsze przejawy życiowej aktywności, dostarczaj, wsparcia, pracuj i pokazuj zasoby osobiste. Na przykład terapia skoncentrowana na rozwiązaniach. Przyczyny kształtowania się osobowości unikającej: Już w dzieciństwie mały człowiek może być nadwrażliwy, obawiać się nowych sytuacji. Dzieci z tego rodzaju cechami mogą doświadczać sytuacji społecznych w sposób negatywny. Jeśli nie dostaną w pory wsparcia, takie takie sposoby interpretowania rzeczywistości utrwalają się. Obsesyjno kompulsywne zaburzenie osobowości. “Po prostu nie chcę popełnić błędu”. “Jestem bardzo odpowiedzialny i zawsze muszę być gotowy do wykazania się kompetencją”. Charakterystyka funkcjonowania. • • • • • 23 z 65 uwagę osoby zaprzątają szczegóły reguły. wykazuje perfekcjonizm. sumienna skrupulatna. wykazuje sztywność i upór. pochłonięta porządkowaniem i planowaniem. Psychologia kliniczna • nadmiernie poświęca się pracy i wydajności, wyrzekając się rozrywek i kontaktów z innymi. Niechętnie zleca zadania innym wykazuje skąpstwo, a pieniądze traktuje jako zabezpieczenie przed ewentualną katastrofą. Jak postępować z osobą o kompulsywnym zaburzeniu osobowości? Nie krytykuj, wspieraj, pokazuj konsekwencje jej zachowania, niekiedy te utrudniające codzienne funkcjonowanie, doceniaj pozytywy. Przyczyny kształtowania się osobowości obsesyjno-kompulsywnej Nie ma jednego czynnika, natomiast wśród środowiskowych uwarunkowań wymienia się klimat rodzinny, w którym funkcjonowała, stała nadmierna kontrola krytyczna ocena dziecka, zbyt duże lub zbyt wczesne oczekiwanie w stosunku do dziecka. Zależne zaburzenie osobowości. “Chroń mnie i opiekuj się mną”. Charakterystyka: • • • • • ma trudności z podejmowaniem codziennych decyzji bez nadużywania Rad i wsparcia ze strony innych. potrzebuje innych żeby przyjęli odpowiedzialność za Potrzebuje innych, żeby przyjęli odpowiedzialność za niego. ma trudności z samodzielnym działaniem. ma trudności z okazywaniem niezadowolenia i rozczarowania postępowaniem tych, od których jest zależna wyrażaniem niezgody. zrobi wszystko, by zyskać opiekę i wsparcie innych ludzi. Jak postępować ze sobą z zależnym zaburzeniem osobowości? 24 z 65 Pilnuj granic bądź uważny na manipulacje, nie zaspokoi potrzeb. Wspieraj przejawy własnej inicjatywy, przenosi odpowiedzialność na osobę. Przyczyny: Wymienia się między innymi doświadczenie takich metod wychowawczych, które osłabiły poczucie własnej niezależności i kompetencji, a także wzmocniły zależność od innych (np. autorytarne, wychowanie bądź też nadopiekuńcze, bądź też wikłające emocjonalnie, np. “Bez mamusi sobie nie poradzisz synusiu”. Historioniczne zaburzenia osobowości. “Skoncentruj na mnie całą swoją uwagę”. Charakterystyka. • • • • • osoba źle się czuje w sytuacjach, w których nie znajduje się w centrum uwagi. w interakcjach z innymi często zachowuje się uwodzicielsko i prowokuje seksualnie w sposób nieadekwatny do sytuacji. wyrażane emocje są płytkie i szybko się zmieniają. styl mówienia jest przesadnie impresaryjny, dramatyzowanie przeżyć. łatwo poddaje się wpływom innych ludzi lub okoliczności. Jak postępować z osobą o historioniczym zaburzenia osobowości. Pozwól na ekspresję emocji, gdy się uspokoi przejdź do konkretnych. Kretów i faktów i pracuj na tym. Przyczyny. 25 z 65 Psychologia kliniczna Połączenie cech temperamentalnych plus specyficzne elementy wychowania, (np.konflikt edypalny w teorii psychodynamicznej, czyli córeczka tatusia lub Synek mamusi). Narcystyczne zaburzenie osobowości. “Mój rozkaz jest twoim jest twoim życzeniem” “Jestem bardzo wrażliwy, innym pokazuje się jako nadzwyczajny, wyjątkowe, bo Jestem przeznaczony do zadań specjalnych”. Charakterystyka: • • • • • 0soba ma wyolbrzymione poczucie własnej wartości. pochłaniają ją fantazję o nieograniczonym własnym powodzeniu mocy wybitnych zdolnościach, urodzie czy miłości idealnej. wymaga przesadnego podziwu. wykorzystuje innych ludzi do osiągnięcia własnych celów. brak jej empatii arogancka wyniosła. Jak postępować z osobą o narcystycznym zaburzeniu osobowości? Nie pozwól na wkręcenie. W Narcystyczną w grę nie komentuj nie deprecjonuje pracuj na faktach, sytuacjach na celu docenienie to co faktycznie uznasz za warte docenienia. Przyczyny: • • 26 z 65 “Jego wysokość, dziecko”. dziecko jest w centrum zainteresowania. Rodzice poświęcają własne potrzeby. • • o dziecko oczekuje się zbyt wiele perfekcji, doświadcza miłości warunkowej“Kochamy cię za to że potrafisz to i to że robisz to najlepiej w przedszkolu itd” dziecko nie ma poczucia, że jest kochany za to, że po prostu jest. Ale za swoje osiągnięcia, a jeśli je zawiedzie, to ma poczucie, że zostanie odrzucone (rana narcystyczna- Samoocena od wielkościowej do negatywnej). Inna forma narcyzmu. • • • Są to osoby narcystyczne, których inne osoby nie postrzegają wprost jako narcystyczne. Widziane są one raczej jako pomocne, uczynne, zależnej, lękowe. Ktoś taki jest bardzo przeczulony i pozostaje niezwykle wrażliwy na reakcje innych. Uważnie słucha innych w poszukiwaniu dowodów krytyki i bardzo łatwo czuje się ranione, uczuciowo zawstydza się i czuje się obrażony. Osoby takie spędzają życie na pomaganiu innym, czując się ich wybawcami darczyńcami karmicielami. Muszą się bardzo troszczyć o innych, ponieważ boją się, że inni sobie sami nie poradzą. Osobowość paranoiczne. “Nie ufaj nikomu”. Charakterystyka: • • • • • • podejrzewa innych o wykorzystywanie jej krzywdzenie. nurtują ją nieuzasadnione wątpliwości co do lojalności bądź wiarygodności przyjaciół lub znajomych. dostrzega ataki na siebie lub swoje dobre imię, wiecznie chowa urazę. nawet w relacjach z osobami bliskimi są zdania, że lepiej, żeby ludzie nie wiedzieli o nich wiele, bo wykorzystują te przeciwko nim. często dążą do władzy i zajęcia wysokiej pozycji w społeczeństwie. mogą być źródłem strachu i konfliktów w swoim otoczeniu. Przyczyny: 27 z 65 Psychologia kliniczna Wiele wynikowa etiologia. Zwiększona częstość występowania w tych rodzinach, w których ktoś zmagał się zyski z ochronią lub z zaburzeniami urojeń liniowymi. Trudności doświadczane w okresie dzieciństwa: maltretowanie czy inne formy przemocy. Uważa się także, że sprzyjać występowanie tego problemu (Szczególnie u osób ku niemu predysponowanych np. ze względu na obciążenia rodzinne) może prześladowanie młodego człowieka przez rówieśników mające miejsce chociażby w szkole. W teorii systemowej- komunikat podwójne wiązanie. Negatywistyczne zaburzenie osobowości. “Niektóre jeże chowają kolce”. Często okazanie swojej bezsilności jest motywatorem do działania dla tej osoby w kontakcie.rozpoznaj granice swojej odpowiedzialności. Osobowość pograniczna -typu borderline. Charakterystyka: • • • • • • 28 z 65 niestabilność w relacjach interpersonalnych, ocenie osoby własne i emocjach, wybuchowość, początek w wieku młodzieńczym. osoby te podejmują szalone wysiłki, żeby uniknąć prawdziwego albo wyobrażonego opuszczenia. nie posiadają zdolności do radzenia sobie w samotności. tworzą intensywne la bine, relacje interpersonalne ranią zarówno siebie, jak i partnera. ekstremalna idealizacja i pogarda dla partnera. obraz samego siebie jest trwale niestabilny. • • • impulsywność, (samouszkodzenia, wydawanie pieniędzy, seks odurzanie się niebezpieczna, jazda, objadanie się). intensywny gniew lub trudności z po hamowaniem złości. powtarzający się autoagresywne zachowania. Jeśli sprawy nie idą po mojej myśli i nie mogę znieść tego inni są wspaniali, ja Jestem beznadziejny lub odwrotnie. Postępowanie z osobami o zaburzeniem osobowości typu borderline: • • • • potrzebna stałość (dotrzymywanie danego słowa, terminu spotkań). pilnowanie własnych reakcji emocjonalnych, (idealizacja pogarda). pomoc scalaniu obiektu. (ktoś może mieć różne aspekty, czasem być taki czasem inny). praca tu i teraz na relację z terapeutą. Trwała zmiana osobowości po chorobie psychicznej. • • • • • nadmierna zależność od innych oraz postawa roszczeniowa. przekonanie o zmianie lub stygmatyzacji przez chorobę, izolacja społeczna. bierność, ograniczanie zainteresowań. stałe narzekanie na różne dolegliwości. Przyjęcie roli chorego. długotrwałe trudności z prawidłowym funkcjonowaniem społecznym i zawodowym. Organiczne zaburzenia osobowości. • • • • • 29 z 65 trwale zmniejszona wytrwałość w realizacji działań celowych. zmienione zachowanie, emocjonalne chwiejność emocjonalna wesołkowatość. ujawnianie i zaspokajanie potrzeb i popędów bez zważania na następstwa i normy społeczne. zaburzenia procesów poznawczych w postaci podejrzliwości nastawień urojeń owych i lub nadmiernej koncentracji na pojedynczym, zwykle abstrakcyjnym problemie. sztywność i rozległość myślenia. Psychologia kliniczna Parking zaburzeń, osobowości. 1. Paranoiczna- Zapędzony przez “nich” w róg. Znów. 2. Narcystyczna- Największy samochód najbardziej widoczna ozdoba na masce. 3. Zależna.- Potrzebuje innego samochodu, by czuć się bezpiecznie. 4. Pasywno agresywna- Ustawia samochód tak, by zajmować 2 miejsca. 5. Borderline- Wjeżdża w samochód byłego partnera. 6. Dyssocjalna- Blokuje inne samochody. 7. Histrioniczna- Parkuje na samym środku parkingu dla lepszego efektu. 8. Obsesyjno-kompulsywna- Ustawia samochód idealnie na miejscu parkingowym. 9. Unikająca- Parkuje w rogu. 10. Schizoididalna- Nie toleruje bliskości innych samochodów. 11. Schizotypowa- Parkowanie międzygalaktyczne. Zaburzenie lękowe. Zaburzenia lękowe różnią się zakresem lęku, jego głębokością i sytuacjami, jakie go wywołują. Szacuje się, że w całej populacji 28,8% dorosłych osób (USA) miało w pewnym okresie swego życia objawy różnych zaburzeń lękowych. Uogólnione zaburzenie lękowe (ang. generalized anxiety disorder, GAD) , gdy ktoś odczuwa lęk lub niepokój przez większość czasu w ciągu co najmniej 6 miesięcy w sytuacji braku jakiegokolwiek określonego zagrożenia, mogą to być lęki o sprawy finansowe, o zdrowie bliskiej osoby towarzyszą im napięciem mięśni, zmęczenie, niepokój, zła koncentracja uwagi, drażliwość lub kłopoty ze snem. Wśród dorosłych Amerykanów około 6% doświadczał uogólnionego zaburzenia lękowego. Zespół paniki. Osoby cierpiące na zespół paniki doznają nieoczekiwanych poważnych napadów paniki, które mogą trwać tylko minuty. Towarzyszą temu fizyczne objawy obejmujące nadczynność układu autonomicznego, na przykład szybkie bicie serca, zawroty głowy, uczucie duszenia się czy braku tchu. Ataki są nieoczekiwane, nie zawsze są wywoływane przez jakieś konkretne czynniki sytuacyjne. 30 z 65 Fobie Strach jest racjonalną reakcją na zewnętrzne, obiektywne zagrożenie, natomiast fobie związane są z uporczywym i irracjonalnym strachem przed specyficznym obiektem. Wiele osób boi się pająków lub węży, ale taki strach nie powstrzymuje ich przed codzienną aktywnością fobia natomiast zakłóca przystosowanie powoduje znaczne cierpienie i hamuje aktywność. Fobia społeczna to irracjonalny lęk powstający w oczekiwaniu na sytuację publiczną, w której osoba może być obserwowana i oceniana. Fobie społeczna często wyzwala mechanizm samospełniającej się przepowiedni. Fobie specyficzne, wywołane przez określone obiekty czy sytuacje: agorafobia.- Skrajny strach przed przebywaniem w miejscach publicznych lub na otwartej przestrzeni. Skąd trudno byłoby uciec lub ucieczka byłaby krępująca, zatłoczone pomieszczenia centra handlowe i autobusy. Najczęściej agorafobii towarzyszą również ataki paniki. Fobie specyficzne przykłady: • • • • • • • • kynofobia-lęk przed psami. inspektofobia- lęk przed owadami. brontofobia- lęk przed burzą akrofobia- lęk wysokości. hematofobia- lęk przed krwią balenofobia- lęk przed igłami klaustrofobia- lęk przed zamkniętymi przestrzeniami siderodromofobia- lęk przed koleją Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, OCD (obsessive compulsive disorder) Natarczywe myśli., obrazy lub impulsy, które powtarzają się lub trwają pomimo podejmowanych wysiłków ich stłumienia. Każdy z nas miał jakieś umiarkowane, obsesyjne doznania. Np. czy zamknąłem drzwi, wyłączyłem kuchenkę, żelaZko, aczkolwiek obsesyjne myśli osób z zaburzeniami są 31 z 65 Psychologia kliniczna znacznie bardziej przymusowe, powodują większe cierpienie i mogą zaburzyć funkcjonowanie społeczne i zawodowe. Typowe kompulsje to chęć czyszczenia sprawdzenia, czy światło lub urządzenia nowe są włączone w liczenie przedmiotów lub dobytku. PTSD post traumatic stress disorder • • • Zespół stresu pourazowego PTSD to zaburzenie lękowe, cechujące się uporczywym, ponownym przeżywaniem dramatycznych wydarzeń we wspomnieniach snach, halucynacją i flashbackach. Zaburzenie to powstaje zarówno u osób, które same było ofiarami, jak i u tych, które były świadkami podobnych zdarzeń. PTSD może rozwinąć się w reakcji na zgwałcenie zdarzenia zagrażające życiu, poważne obrażenie lub klęski żywiołowe. Charakterystyka doświadczenia traumatycznego. • • • • Cechy zdarzenia traumatycznego wpływające na jego siłę: Rozmiar strat personalnych, ale także cały rozmiar tragedii (teren, przestrzeń, rozmiar społeczności). Rodzaj i przyczyna tragedii (katastrofy naturalne.- do Boga, losu- łatwiej zaakceptować). Czynnik ludzki- trudniej zaakceptować, pojawia się złość gniew, oskarżanie. Dostępność pomocy, ale także tzw. pseudopomoc, prócz osób pomagających znajduje się także tacy, którzy przejawiają publicznie pragnienie zemsty, gniew potęgują poczucie chaosu, np. media - zwiększa to psychologiczne szkody. Subiektywna percepcja doświadczenia traumatycznego: • • • • Zagrożenie, życie życia, kontrola, zdolność do przewidzenia. Poczucie możliwości kontroli podobnych wydarzeń na przyszłość. Wielkość wsparcia społecznego, siła ludzkiego wsparcia jest ogromna, w takich sytuacjach powstają czasem więzi na całe życie. Osadzanie własnej roli. Ważnym zagadnieniem w leczeniu traumy jest reakcja na dramatyczne zagrożenie. Gdy śmierć wisi w powietrzu, ucieczka jest niemożliwa lub traumatyczne zagrożenie się przedłuża układ limbiczny może pobudzać układ współczulny, powodując stan znieruchomienia 32 z 65 określany jako toniczny bezruch - przykładem może być mysz, która złapana przez kota udaje martwą lub łoś zastrzegający w bezruchu, gdy zostanie oślepiony reflektorami samochodu (...) Należy pamiętać, że te reakcje układu limbicznego to natychmiastowe instynktowne reakcje na spostrzegane zagrożenie nie są skutkiem wyborów w wyniku wnikliwego namysłu. Wiele osób, które przeżyły traumę, ma poczucie winy i wstydu, że znieruchomiała lub zdrętwiały i nie zrobiły czegoś więcej w celu ochrony siebie lub innych, walcząc lub uciekając. W takich wypadkach zrozumienie faktur z nieruchomieje nie jest reakcją automatyczną, często wspomaga trudny proces samowybaczania. Complex PTSD / Złożony Zespół Stresu Pourazowego, (wielorakie traumy). Według ICD- 11 (2022) na kryteria diagnostyczne PTSD składają się 3 grupy objawów. 1. ponowne przeżycie traumatycznego wydarzenia lub wydarzeń w teraźniejszości w formie żywych natrętnych wspomnień, retrospekcji lub koszmarów 2. unikanie myśli i wspomnień o zdarzeniu lub zdarzeniach lub unikanie działań sytuacji lub osób przypominających wydarzenia. 3. uporczywe postrzeganie zwiększonego aktualnego zagrożenia, na przykład objawiający się nadmierną czujnością lub wzmożoną reakcją zaskoczenia na bodźce, takie jak nieoczekiwane hałasy.. Kryteria, kryteria diagnostyczne PTSD obejmują 3 grupy objawów ze spektrum samoorganizacja. (DSO. Zaburzenie samoregulacji powodujące upośledzenie funkcjonowania w życiu osobistym, rodzinnym, społecznym, edukacyjnym lub zawodowym: 1. Problemy w regulacji afektów (labilność emocjonalna trudności w powrocie do normalnego funkcjonowania) 2. Przekonanie o sobie jako o pomniejszonym pokonanym, bezwartościowym, któremu towarzyszy poczucie wstydu, winy lub porażki związane z traumatycznym wydarzeniem. 3. Trudności w utrzymywaniu relacji i odczuwaniu bliskości z innymi. Aby ułatwić diagnozowanie cPTSD, Clotre i wsp. Opracowali Międzynarodowy Kwestionariusz Traumy (ITQ). 33 z 65 Psychologia kliniczna Doświadczenie, traumy relacyjnej, konsekwencje. • • • • Doświadczenie traumy relacyjnej negatywnie wpływa na rozwój ośrodkowego układu nerwowego, powoduje zaburzenia procesów poznawczych i emocjonalnych. Długotrwała trauma z dzieciństwa wywołuje zupełnie inne psychiczne i somatyczne reakcje adaptacyjne niż pojedyncze, traumatyczne doświadczenia w życiu dorosłym. Sytuacja przemocy bądź zaniedbania to jest sytuacja długotrwałego stresu (aktywacja osi podwzgórze - przysadka - nadnercza, wydzielanie kortyzolu). Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytami uwagi, objawy zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego. Terapia CBT (Cognitive Behavioural Therapy) BEPP (brief Eclectic Psychotherapy for PTSD) (Połączenie wątków poznawczo behawioralnych i psychodynamicznym w jednym podejściu terapeutycznym). PE (Pronget Explosure) Procedura Przedłużonej ekspozycji i CPT (Terapia przetwarzania poznawczego.), EMDR (Terapia desentyzacji i przetwarzania za pomocą tuchu gałek ocznych (eye movement, desensitization and reprocessing) Psychoterapia psychodynamiczna, łącznie z innymi technikami (wielowymiarowe spojrzenie na osobowość). Techniki takie jak trzecia fala CBT ACT (Terapia. Akceptacji i zaangażowania.). Terapia schematu. DBT (dialektyczno-behawioralna). Terapia traumy relacyjnej przypomina japońską sztukę kinstugi (kintsukuroi- Naprawiania złotym) zdr Składa się z wielu metrów i wielu interwencji, tworząc zintegrowane podejście terapeutyczne. Czy że to, co zostało zniszczone, a następnie naprawione jest. Cenniejsze niż. Rzecz nowa. Dziecko, które doświadcza różnych form krzywdzenia związanych nie tylko z przemocą, ale także zaniedbanie w sferze emocjonalnej, fizycznej, intelektualnej. Te wczesne dziecięce doświadczenia urazowe w znaczny sposób wpływają na ich całościowe funkcjonowanie w dorosłości. Badacze zjawiska od lat zwracają uwagę na istnienie odrębnej jednostki nozologicznej związanej z traumą relacyjną. 11. Edycja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób. ICD-11 34 z 65 wprowadza nowe rozpoznanie, złożony zespół stresu pourazowego (Complex PTSD, craumatic Stress Disorder). Draczyńska, Dorota. (2023) Relational trauma. Psychiatria Polska. 111.10.12740/PP/OnlineFirst/156722. Diagnoza (spełnia kryteria diagnostyczne PTSD i dodatkowo). Zaburzenia nastroju. • • Zaburzenia nastroju to naruszenie równowagi emocjonalnej, takie jak depresja lub depresja występująca naprzemiennie z manią. Depresja charakteryzuje się. Intensywnym odczuwaniem przebierania w dłuższym okresie czasu. Charakterystyczny jest smutek, przygnębienie, poczucie beznadziejności, utrata zainteresowania niemal wszelką aktywnością i zdolnością do czerpania z niej przyjemności. Anhedonia znaczna utrata wagi bez stosowania diety lub przybranie na wadze bezsenność lub hiper Sonia znaczny spowolnienie lub nadpobudliwość, poczucie bezwartościowości, trudności. W zakresie koncentracji, problemy z pamięcią mogą pojawić się uporczywe myśli o śmierci, a nawet próby samobójcze. Kwestionariusz zdrowia pacjenta PHQ-9 Jest przeznaczony do przesiewowego wykrywania depresji. KwestionariuszDAS 39 Depresja, maskowana. 35 z 65 Psychologia kliniczna • Szczególna forma zaburzeń depresyjnych, których obraz może sugerować występowanie innej choroby, czyli tak zwanej maski depresji. Objawy dolegliwości bólowe, różne postaci lęku, bezsenność natręctwa, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, okresowe nadużywanie leków czy substancji psychoaktywnych, trudna do zdiagnozowania. Ale czułam na w ten sam sposób jak depresja zwykła. Zaburzenie afektywne-dwubiegunowe W zaburzeniu afektywnej dwubiegunowym na przemian występują epizody depresji i manii. Mania.- człowiek zazwyczaj czuje się i zachowuje w sposób niezwykle rozhamowany i wylewny, osoba taka ma zawyżone poczucie własnej wartości lub żywi nierealistyczne przekonania o posiadaniu szczególnych zdolności lub mocy. Nie potrzeba snu może radykalnie się zmniejszyć, powodując nadmierne nie zaabsorbowanie pracą, życiem towarzyskim lub innymi aktywnościami przejawia nierealistyczny optymizm. Kiedy ma nie ustępuje, ludzie muszą uporać się ze szkodami kłopotliwymi sytuacjami spowodowanymi, spowodowanymi w okresie manii. Dlatego po opisach manii prawie zawsze przechodzą okresy ciężkiej depresji. Czas trwania i częstotliwość zaburzeń nastroju jest sprawą indywidualną. Typowa depresja to około 17% dorosłych (Statystyki USA, dwubiegunowe zaburzenia to około 4 %) Przyczyny, zaburzeń nastroju. Szereg badań potwierdza udział czynników biologicznych w zaburzeniu nastroju. Z depresją wiąże się obniżenie poziomu neuroprzekaźników w mózgu, serotoniny i noradrenaliny, natomiast mania często wiąże się z podwyższeniem tych dwóch neuroprzekaźników.(w bardzo dużym uproszczeniu np. serotonina - może być kłopot z dotarciem do receptora, może być za mało receptorów serotoniny nowych. Depresja, niski poziom dopaminy. Depresja też jest uwarunkowana genetycznie. 36 z 65 W podejściu psychodynamicznym podkreśla się nieświadomie me konflikty i wrogie uczucia wywodzące z wczesnego dzieciństwa, na które kierowane są na własne ego relacje z obiektem. Podejściu behawioralnym uczucie przygnębienia jest rezultatem niewystarczającej liczby pozytywnych wzmocnień oraz wielu kar występujących w otoczeniu. Badania wskazują, że ludzie w depresji nie doceniają pozytywnych wzmocnień, a przeceniają reakcje negatywne. Depresja w podejściu poznawczym. Podejściu poznawczym akcentuje się podejście Aarona Becka, który dowodził, iż osoby cierpiące na depresję żywią trzy rodzaje negatywnych przekonań, tzn. triada poznawcza= Negatywnych przekonań o sobie, negatywne spojrzenie na bieżące doświadczenia i negatywne spojrzenie na przyszłość. Martin Seligman akcentuje wyuczoną bezradność. Uważa on, iż ludzie cierpiący na depresję, znajdując się w stanie wyuczonej bezradności, są przekonani, że wszystkie ich działania i tak nie mają żadnego sensu i znaczenia. Również i badania nad rolą płci dostarczają informacji. Kobiety są bardziej podatne na depresje. Jest to związane z występującą w życiu kobiet większą ilością stresorów i negatywnych zdarzeń niż w życiu mężczyzn. Dodatkowo mamy też do czynienia z różnicami biologicznymi: Różnice hormonalne. Kobiety bardziej refleksyjnie reagują na negatywny nastrój. Mężczyźni są bardziej zadaniowy.(Refleksyjny styl./ Koncentrowanie się na własnych problemach, tak zwana ruminacja). Zaburzenia dysocjacyjne. Zaburzenia dysocjacyjne jest zakłóceniem integracji tożsamości, pamięci lub świadomości. Amnezja dysocjacyjna- Niepamięć ważnych, osobistych doświadczeń przy braku jakichkolwiek dysfunkcji organicznych. Fuga dysocjacyjna- Utrata pamięci własnej przyszłości przy faktycznej ucieczce z domu lub pracy ludzie pozostają w stanie funkcji przez godziny, dni lub miesiące mogą nawet rozpocząć w innym miejscu życie z nową tożsamością. Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości - zwane osobowością wieloraką w tym zaburzeniu. U tej samej osoby występują 2 lub więcej odrębnych osobowości, inaczej rozszczepień osobowości. Każda z osobowości ma własną, odrębną tożsamość, imię i specyficzne wzorce zachowania.. 37 z 65 Psychologia kliniczna Badania nad dyssocjacyjnymi zaburzeniem tożsamości wskazują, że nie wszystkie przypadki postawionej diagnozy są uzasadnione, jednak wielu psychologów uważa, że zebrano wystarczzjącą ilość Dowodów przemawiających za zasadnością diagnozy. Psychologowie przyjmujący perspektywę psycho dynamiczną uważają, że dysocjacji się odgrywają ważną rolę, ponieważ wyrzucają traumatyczne zdarzenia poza świadomość i pozwalają człowiekowi przetrwać. Badania pokazują, iż narastający poziom doświadczeń związanych z przemocą, produkcją fizyczną i seksualną jest związany z wyższym poziomem objawów dysfunkcyjnych. Psychozy, schizofrenia. Schizofrenia. Schizofrenia jest ciężką postacią psychopatologii, w której osobowość wydaje się zintegrowana. Myślenie i spostrzeganie zniekształcone, a emocje stępione. Psychoza może mieć różne przyczyny i dlatego nie jest traktowana jako osobna jednostka chorobowa. Psychoza jest zwykle traktowana jako symptom poważnej choroby psychicznej, takie jak na przykład z schizofrenia i depresja dwubiegunowa. Czasami jest też skutkiem zwykłej depresji lub nadużywania środków psychotropowych. Wysoka gorączka, zatrucie odstawienie substancji, od której jest się uzależnionym psychozy organiczne, na przykład starcze. 38 z 65 Silne zakłócenia w percepcji rzeczywistości, halucynacje paranoidalne urojenia i obsesje, nagłe zmiany osobowości. Bardzo często osoba w stanie psychozy nie ma jej świadomości i wydaje jej się, że funkcjonuje normalnie. W schizofrenii myślenie staje się nielogiczne, często występują halucynacje doznania zmysłowe obrazy, zapachy, dźwięki. Zwykle głosy, które pacjenci biorą za prawdziwe chory. Może słyszeć głos, który na bieżąco komentuje jego zachowanie lub kilka busów rozmawiających ze sobą. Urojenia te fałszywe lub irracjonalne przekonania utrzymywane pomimo wyraźnie przeczących im dowodów. Mowa może stać się niespójna. Niekiedy przyjmuje postać sałaty słowny, niepowiązane lub wymyślone słowa, albo też chory w ogóle przestaje mówić. Emocje mogą być płytkie, pozbawione, wyraźnej ekspresji lub też nieadekwatne. Zachowanie może ulec dezorganizacji (grymasy, dziwne, manierystyczny ruchy albo chory przyjmuje sztywną pozycję. Dezorganizacji). Objawy schizofrenii Dwie kategorie pozytywne i negatywne. W ostrych fazach schizofrenii przeważają objawy pozytywne, czyli halucynacje, urojenia, niespójność i dezorganizacja zachowania. W innych okresach bardziej widoczne stają się objawy negatywny wycofanie społeczne i spłycenie emocji. Niektórzy chorzy doświadczają tylko jednej lub paru ostrych faz manii, po czym wracają do zdrowia i normalnego życia. Inni przewlekle chorzy doświadczają powtarzających się tymi okresami objawów negatywnych albo sporadycznych ostrych faz przedłużonymi okresami objawów negatywnych. 39 z 65 Psychologia kliniczna Typ zdezorganizowany. Niespójne wzorce myślenia oraz dziwaczne zachowania płytkie emocje nieadekwatne do sytuacji. Chory często zachowuje się w sposób błazeński lub infantylny. Mowa może być niespójna, pełna, niezwykłych słów i niedokończonych zdań. Mogą wystąpić urojenia lub halucynacje, ale nie są one zorganizowane wokół jednego spójnego tematu. Typ katotoniczny Zaburzenia aktywności motorycznej to główna cecha tej postaci schizofrenii. Niektóre osoby z tym zaburzeniem przez długi czas mogą pozostawać bezruchu, często w dziwacznej pozycji, nie reagując na otoczenie. W innych okolicznościach pacjenci przejawiają nadmierną aktywność bezcelową, niezależną od bodźców zewnętrznych. Typ paranoidalny. Ludzie cierpiący na tę postać schizofrenii doświadczają złożonych i usystematyzowanych urojeń zogniskowannych wokół specyficznych tematów. • • • 40 z 65 urojenia prześladowcze- człowiek ma wrażenie, że nieustannie śledzony i że istnieje wymierzone w niego spisek, czuje się zagrożony. urojenia wielkościowe- człowiek uważa się za ważną wysoko postawioną osobistość proroka. Wielkiego wynalazcę Boga. zazdrość urojeniowa- człowiek jest przekonany bez wyraźnego powodu o niewierności partnera nagina. Fakty tak by pasowały do tej teorii i udowodniły prawdziwość urojeń. Schizofrenia prosta. Charakteryzuje się brakiem występowania objawów wytwórczych i występowaniem jedyni objawów negatywnych, (np. brak woli, spłycenie afektu apatia). Przebieg schizofrenii prostej rozpoczyna się od coraz bardziej zwiększającego się zobojętnienia, obniżenia, nastroju i braku zainteresowania swoim losem otoczeniem alienacją. Przyczyny schizofrenii: Znaczący czynnik genetyczny: badacz schizofrenii. Irving Gottesman Zebrał z około 40 rzetelnych badań prowadzonych w Europie Zachodniej, odrzucając najmniej wiarygodne zbiory danych. Pozostałe dane uporządkował według stopnia pokrewieństwa genetycznego. I tak, gdy oboje rodzice są chorzy na schizofrenię, ryzyko zachorowania ich potomstwa wynosi 46%. Gdy tylko jedno z rodziców ryzyko wynosi 13 proc. Inne podejście biologiczne polega na poszukiwaniu anomalii w mózgach osób chorych. Wykazano, iż u chorych na schizofrenię komorę mózgu są często powiększone osoby chore na schizofrenię mają cieńsze obszary mózgu kory mózgowej po to w czołowych i skroniowych. Hipoteza podatności na stres a schizofrenia. Szereg badań wykazuje, że choć geny mają znaczenie, to również czynniki środowiskowe mogą okazać się konieczne, by zaburzenie się ujawniło. 41 z 65 Psychologia kliniczna Aby zachorować na czynniki genetycznie muszą nauczyć się stresujące czynniki środowiskowe. Przykładowo badania wykazały, że ludzie żyjący w miastach osoby doświadczające poważnych trudności finansowych oraz imigranci są w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia schizofrenii. Badania wykazują również na podwyższone ryzyko schizofrenie u osób z traumatycznymi doświadczeniami życiowymi. Stresory rodzinne. Badania wykazują, iż wyrażanie emocji w rodzinie ma wpływ na możliwość rozwinięcia się choroby bądź też na nawroty. Rodziny, które cechuje się wysokim poziomem wyrażania uczuć, w których często wygłaszane są krytyczne uwagi. Członkowie rodziny są nadmiernie emocjonalnie zaangażowani w sprawy chorego oraz mają wrogie nastawienie w tych rodzinach. Chorzy doświadczają dwukrotnie większego ryzyka nawrotu. Jeśli rodzice są w stanie powściągnąć swój krytycyzm, wrogość i wtrącanie się w sprawy swoich dzieci, spada też prawdopodobieństwo nawrotu ostrych objawów i potrzeb kolejnej hospitalizacji. Mikrobiota a zdrowie psychiczne. Agata Misera, IgorI Łoniewski w: red. Ewa Wilczek Różyczka “Człowiek w sytuacji zagrożenia zdrowia z perspektywy psychosomatyki”. ----------------------------------------------------------------------------------------Jelita to organ mający ogromną powierzchnię i odpowiadający nie tylko za czynności trawienne ochronę immunologiczną, ale także stanowią element składowy osi mózgowojelitowej. 1998 roku, neurobiolog. Michael Gerson określił je mianem drugiego mózgu. 42 z 65 Zaobserwowano, że tylko 10% informacji w układzie osi mózgowo Jelitowej przebiega w kierunku od mózgu do jelita. To informacje dotyczące regulacji perystaltyki, ukrwienia przewodu pokarmowego i tym podobne, natomiast 90% informacji przekazywane jest w kierunku odwrotnym. Mikrobiota jelitowa to nazwa dla mikroorganizmów zasiedlających jelita. Pełni ona tak ważną funkcję w organizmie ludzkim, że przez niektórych naukowców jest określana mianem osobnego narządu. Skład mikrobioty jelitowej z indywidualny dla każdego człowieka i podlega ciągłym zmianom. Mikrobiota jelitowa jest zaangażowana w rozwój hipokampa ciała migdałowatego i procesy mieli zanizac i neuronów kory przedczołowej oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy poprzez produkcję oraz modulację stężenia wybranych neuromediatorów, takich jak serotonina, histamina, acetylocholina, noradrenalina, melatonina. Bariera jelitowa. Do jelit wraz z pożywieniem trafiają bakterie wirusy, grzyby, toksyny, które nie powinny przedostać się do krwiobiegu, natomiast z jelit oczywiście następuje wchłanianie wchłanianie substancji odżywczych. Przewodzie pokarmowym istnieje bariera, która ma za zadanie kontrolować, które substancje trafią do krwiobiegu, a które zostaną wydalone (śluz komórki Nabłonka, limfocyty, tkanka mięśniowa i nerwowa.) Bariera jelitowa jest selektywnie przepuszczalna i pozostaje w kontakcie z układem odpornościowym. Gdy dochodzi do zaburzeń ze wszarze bariery jelitowej, niewłaściwe substancje trafiają do krwiobiegu, co prowadzi do wyrzutu cytokin będących mediatorami reakcji zapalnej. Reakcja zapalna negatywnie wpływa na funkcjonowanie całego organizmu, co na dłuższą metę może skutkować rozwojem poważnych chorób somatycznych i zaburzeń psychicznych. 43 z 65 Psychologia kliniczna Co wpływa na zwiększenie przepuszczalności jelit? Przewlekły stres wysokotłuszczowej, wysoko węglowa dieta, używki, leki, na przykład przeciwzapalne antybiotyki, inhibitory pompy protonowej, niedoczynność tarczycy, zaburzenia hormonalne, nadmierny wysiłek fizyczny, chemia i radioterapia. Mikrobiota i bariera jelitowa. Dysbioza - zaburzenie prawidłowej mikrobioty jelitowej, bóle brzucha wzdęcia, biegunki, zaparcia, zgaga, alergie pokarmowe. Przy długotrwałej dysbiozie i długo trwającej, zwiększonej przepuszczalności jelit może dojść do rozwoju chorób autoimmunologicznych, takich jak: Celiakia, cukrzyca, toczeń, rumieniowaty choroba hashimoto swędzenie rozsiane reumatoidalne zapalenie stawów czy przewlekłe Stany zapalne jelit. Dysbioza może upośledzić komunikacji między jelitem a ośrodkowym układem nerwowym i wpływać na nasze samopoczucie czy zdrowie psychiczne. Zaburzenia psychiczne, farmakoterapia a dylemat: jajko czy kura? Istnieją ścisłe zależności między składem i funkcją mikrobioty jelitowej i integralnością bariery jelitowej, a samopoczuciem. Pacjenci psychiatrycznie wymagają zazwyczaj leczenia farmakologicznego, ale leki przeciwpsychotyczne obarczone są dużym ryzykiem działań niepożądanych ze strony układu pokarmowego i powikłań metabolicznych. 44 z 65 Mikrobiota jelitowa ma również znaczenie dla patogenezy i przebiegu klinicznych zaburzeń neurorozwojowych emocjonalnych i schorzeń neurodegeneracyjnych. Jedną z metod modyfikacji składu mikrobioty jelitowej może być podawanie preparatów probiotycznych. Istnieje grupa bakterii, które mają wpływ na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. John F. Cryan, Timothy G. Dinan wprowadzili określenie preparatów zawierających takiej bakterie - psychobiotyków. Lactobacillus helveticus Rosell-52, Bifidobacterium longum Rosell- 175 Między innymi uszczelniają barierę jelitową. Badania na zwierzętach narażone na silny stres reagowały na podanie obydwu szczepów bakterii w bardzo podobny sposób jako podaniu leku uspokajającego z grupy Benzodiazepin ja diazepamu. Probiotyki te mogą mieć ochronny wpływ na strukturę układu limbicznego, narażone na długotrwały stres. Korzystny wpływ na plastyczność synaps badania na szczurach pokazały, że podawanie tych bakterii chroni kolejne pokolenia przed negatywnymi konsekwencjami stresu. Badania na ludziach wykazały, iż bakterie te zmniejszają dolegliwości żołądkowo jelitowe spowodowane nadmiernym stresem. Obniżają intensywność odczuwania lęku i redukują stężenie kortyzolu w moczu. Powodują zmniejszenie liczby punktów w Skali Depresji Becka i przestawienie przemian metabolicznych tryptofanu w kierunku syntezy serotoniny. Psychologia kliniczna seniorów. Starzenie się jako proces życiowy i faza życia ludzkiego. 45 z 65 Psychologia kliniczna Charakterystyka zmian w okresie starości. Istnieje wiele periodyzacji okresu starości. Eksperci Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wyodrębnili: • • • Starość młodą, inaczej wczesną starość wiek podeszły, czyli okres przejściowy z życia zawodowego na emeryturę od 60 do 74 lat. Wiek starczy inaczej późna starość, czyli okres, w którym zaczynają pojawiać się zaburzenia, funkcjonowaniu organizmu ogółem. To okres od 75 do 89 lat. Bardzo podeszły wiek, długowieczność, sędziwy, okres, w którym potrzebna jest szczególna troska i wsparcie seniora. Wiek od 89 lat i więcej. U osób starszych, wiele chorób psychicznych pozostaje niezauważona lub z bagatelizowana, czasem także błędnie zdiagnozowana. Zmiany psychiczne. Przeżywanie wszelkiego rodzaju strat przyczynia się bezpośrednio do szczególnie częstego zapadania na depresję w tym okresie życia. Depresja. U około 15% osób powyżej 65 roku życia występuje depresja. Etiologia depresja jest złożona. Spóźniające choroby somatyczne mogą spowodować nasilenie depresji (Przewlekły ból, zależność od otoczenia i trudność w poruszaniu się). Depresja może pojawiać się jako objaw towarzyszący wielu chorobom takim jak udar, choroba, Parkinsona, Alzheimera, a także nowotwór, złośliwy choroby autoimmunologiczne, np. RZS. Geriatryczna skala oceny depresji. • • • • 46 z 65 Depresja osób starszych często zbiega się z innymi schorzeniami, a więc trudniej jest ją dostrzec. Podwaja to ich ryzyko zachorowanie na choroby układu krążenia. Ze względu na depresję wydłuża się okres rekonwalescencji osób starszych, cierpiących na inne schorzenia. Depresja osób starszych, zwłaszcza depresję. U mężczyzn częściej prowadzi do prób samobójczych. • Bezczynność i zazwyczaj objawem depresji u osób starszych może być też czynnikiem ryzyka powodującym pojawienie się depresji i jej nawroty. Osłabienie pamięci u osób w podeszłym wieku następuje osłabienie zdolności, zapamiętywania informacji polegające na wydłużeniu czasu przyswajania oraz zwiększeniu wysiłku. Sprawność intelektualna. Nie zanika w podeszłym wieku. Ogólna wiedza i zasób słów zostają zachowane, zmniejszają się jedynie zdolności zapamiętywania, koncentracji i czas reakcji. Zespoły jatrogenne Geriatryczny Zespół Jatrogenny (GZJ) - Dolegliwość upośledzenie funkcji nową nabytą chorobę lub stwierdzone nieprawidłowe parametry biochemiczne, które wystąpiły u starszej osoby w związku z niewłaściwie realizowanym leczeniem lub w związku z nieprawidłowo prowadzoną opieką medyczną, (np. zbyt duże dawki leków powodujące efekty toksyczne i interakcje. Stosowanym leczeniu wieloletnie owym niewłaściwą dietę w trakcie leczenia). Konsekwencje jatrogeni i lekowej. Pogorszenie sprawności psychicznej, (senność, objawy majaczenia depresji, pseudo otępienie, parkinsonizm polekowy). Spadki dziedziczenia z upadkami, zaburzeń rytmu serca związane z wahaniami stężenia elektrolitów krwawienia z przewodu pokarmowego, utrata łaknienia z chudnięciem. Niedocukrzenia po lekach stosowanych w leczeniu cukrzycy powodują u osób starszych zmiany w zachowaniu podobne do ostrych psychoz, zaś niedocukrzenia występujące w nocy we śnie odpowiadają za powolny proces otępienny Przyczyny jatrogenii lekowej: 47 z 65 Błędne realizowanie zaleceń. Reklamy bardzo silnych leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych. Stosowanie bez ograniczeń silnych preparatów ziołowych. Mylenie dawek i pór stosowania otrzymanych leków. Psychologia kliniczna - Uzależnienie od leków. Różnego rodzaju suplementy i żółte kremy w aptece. Przydatne skale. Test Zegara, MMSE, skala MOCA Monrealska Skala Oceny Funkcji Poznawczych., Krótka Skala Oceny Stanu Psychicznego, AMTS Skrócony Test Sprawności Umysłowej. Skala Ogólnej Deterioracji Reisberga. Skala ADL (z angielskiego Activies of Daily Living- Skala Podstawowych Czynności Życia Codziennego), zwana także skalą Katza Skala Oceny Złożonych Czynności Życia Codziennego (skala Latwona) Skala Oceny Równowagi i chodu (Tinetti M. i wsp. 1986) Ocena Ryzyka Upadków - skala Tinetti Skala Barthel -międzynarodowa skala powszechnie stosowana w ocenie sprawności chorego. (jego zapotrzebowania na opiekę). Zaproponowane przez Nowojorskie Towarzystwo Kardiologiczne (NYHA- New York Heart Association) służy do klasyfikacji ciężkości objawów niewydolności serca. MNA- ocena stanu odżywienia. Skala Norton skala oceny ryzyka rozwoju odleżyn (skala Douglas). MMSE- Krótka Skala Oceny Stanu Psychicznego. MMSE – Mini Mental State Examination. Do krótka skala przesiewowego otępieniem wykorzystywana w ich diagnostyce. Wynik liczbowy uzyskany przez pacjenta w skali mmsem odzwierciedla ogólny poziom jego funkcjonowania poznawczego. Sposób wykonania poszczególnych zadań zależy od wieku i wykształcenia badanego pacjenta. 48 z 65 Jakie są kryteria diagnostyczne otępienia? ICD-10 “syndrom spowodowany chorobą mózgu, zwykle charakterze przewlekłym lub postępującym, w którym występuje zaburzenie wielu wyższych funkcji korowych, w tym pamięci myślenia, orientacji zrozumienia, obliczeń, zdolności uczenia się języka i osądu”. 1) Zaburzenia pamięci - utrudnione zapamiętywanie nowych informacji lub przypominanie informacji wcześniej nabytych. 2) Przynajmniej jedno z następujących zaburzeń poznawczych: a) Afazja - utrata zdolności językowych, takich jak mowa i rozumienie na skutek uszkodzenia mózgu. b) Apraksja- upośledzenie ruchów precyzyjnych nie towarzyszące niedo władzom, zaburzeniem czucia i zaburzeniom muszką owym. c) Agnostyka- trudności w rozpoznawaniu obrazów, dźwięków i odbioru świata za pomocą dotyku. To także nieumiejętność rozpoznania własnych części ciała, a także nieświadomość choroby i zaprzeczania jej objawom. d) Zaburzenia w organizowaniu działań. Oraz objawy związane z funkcjonowaniem społecznym i emocjonalnym, przejawiający się co najmniej w jednym z następujących symptomów: - chwiejność emocjonalna. drażliwość. apatia. prymitywizm racja zachowań społecznych. Doniesienia z badań. Jeszcze do niedawna demencja naczyniowa plus alzheimer 90% demencji. Dziś postuluje się, iż większość przypadków demencji u ludzi powyżej 64 roku życia stanowi otępienie czołowo skroniowe wraz z chorobą Alzheimera, a skroniowe stanowi najczęstszą przyczynę otępienia u ludzi poniżej tego wieku. Otępienie czołowo skroniowe zaczyna się w bardzo niewielkich obszarach czołowego płata mózgu, które są związane ze zdolnością do hamowania impulsów. 49 z 65 Psychologia kliniczna Ciekawostki. W demencji naczyniowej - chwiejność emocjonalna reakcje nadmiarowe, nieadekwatne (by sobie radzić opiekun psa musi się wyrównać emocjonalnie). W chorobie Alzheimera- blądzenie może być pierwszym objawem (rozdają pieniądze ufają na wnuczka, kupują czwarte garnki). W demencji z ciałami Lew’ego pojawiają się nagłe upadki chorzy nagle się wyłączają. W chorobie Parkinsona na początku motoryka sfera poznawcza z ciałami Lewy'ego. Początkowo problemy, halucynacje. Urojenia, potem motoryka, drżenie tylko w ruchu często składają dłoń w daszek, źle reagują na leki antypsychotyczne, nadwrażliwi na dźwięk. Zaburzenia odżywiania. 50 z 65 ICD- 11 Zaburzenia karmienia i odżywiania. Czym są? Zaburzenia odżywienia są formą psycho patologicznych, zachowań zagrażających zdrowiu człowieka od 10 do 20% cierpiących na nie osób umiera śmiercią samobójczą lub z powodu schorzeń somatycznych związanych z narastającym wyniszczeniem organizmu. Podstawą diagnostyczną zaburzeń odżywiania stanowi ICD-10 lub DSM, aczkolwiek praktyka kliniczna wykazuje, iż złożoność obrazu klinicznego zaburzeń wykracza poza kryteria diagnostyczne. Anorexia nervosa. Już w opisach średniowiecznych świętych występowały wzmianki o ograniczeniu ilości jakości spożywanego pokarmu. Najczęściej były one podyktowane chęcią umartwiania się dla Boga i chęcią zostania świętym. Między XVI a XVIIIpojawiło się zjawisko tzw. “poszczących dziewcząt”, które pościiły by tryskać zdrowiem. Jako pierwsze objawy jadłowstrętu psychicznego opisał angielski lekarz W. Morton w roku opisał w 1714 przypadek młodej dziewczyny, która według niego cierpiała na odmianę gruźlicy, a którą charakteryzował brak gorączki i duszności, brak apetytu, zanik miesiączki, zaparcia nadmierna aktywność oraz wyniszczenie organizmu i niechęć do troszczenia się o swoje zdrowie. Anoreksja 51 z 65 Psychologia kliniczna Pierwsze opisy jako zaburzenia w 1873 – 74- istota problemu - unikanie pożywienia C. E. Laseuge (1873) i W. W. Gull (1874). Współcześnie - fobia przed przytyciem strach przed ciężarem ciała, psychologiczny aspekt, koncentracja na masie, kształcie ciała jedzeniu, zwiększaniu wydatku energetycznego. Silna samokontrola. Anoreksji towarzyszy pragnienie skrajnej szczupłości, wytrwałości i kontroli. Od lat siedemdziesiątych XX Wieku coraz częściej mówi się o środowisku rodzinnym. Jako podstawowym źródle choroby. Zjawiska kulturowe. Poszukiwania fizjologii organizmu (endokrynologia, genetyka). Psychologiczne elementy w etiologii podatności na zaburzenie odżywiania. Długo istniał pogląd, że jadłowstręt i bulimia są charakterystyczne dla warstw średnich i wyższych, jednak obecnie odnotowuje się rozszerzenie tej choroby na warstwę pozostałe. Kiedyś pogląd, iż w szczególności anoreksja dotyczy większości dziewcząt i kobiet białych, sporadycznie występuje u rasy czarnej, a także w krajach Ameryki Południowej Dalekiego Wschodu. Dziś już ten pogląd się dezaktualizuje. Objawy osiowe: 1. Spadek wagi lub brak przyrostu wagi prowadzący do masy ciała o co najmniej 15 proc. Niższej do prawidłowej i stosownie do wieku i wzrostu (17,5 BMI- 18,5, ICD 11) 52 z 65 2. Intensywny lęk przed przyrostem wagi lub otyłością pomimo niedowagi oraz obsesyjne zainteresowanie sprawami jedzenia i wymiarami własnego ciała. 3. Zaburzenia percepcji własnego ciała, jego wymiarów i proporcji, a także uzależnienie samooceny od posiadanego wizerunku ciała, (czemu towarzyszy werbalne negowanie znaczenia aktualnej niskiej wagi ciała). 4. Liczne zaburzenia hormonalne, obejmujące oś przypadkowo nad meczową i gonady. Co u kobiet przejawia się zatrzymaniem miesiączki, a u mężczyzn. spadkiem zainteresowań seksualnych i potencji stwierdza się również wzrost stężenia kortyzolu oraz zmiany metabolizmu hormonów tarczycy i zaburzenia wydzielania insuliny. (w ICD 11- zrezygnowano z kryterium zanik miesiączki plus kryterium minimalny trwania zaburzenia - 4 tygodnie). Dwie postaci anoreksji. • • Restrykcyjna- ograniczająca bez napadów objadania się (ewentualnie nieregularne napady, przejadanie się). Typ żarłoczno- wydalający- z napadami objadania się, oprócz przyjmowania małych ilości pokarmu regularne okresy przejadania się, a także okresy powodowania wymiotów czy nadużywanie środków przeczyszczających i moczopędnych, ćwiczenia intensywne. klasyfikacja DSM- 5- wyróżnia postać ograniczoną i postać z napadami objadania się Zapadalność na anoreksję wzrosła w okresie ostatnich 30 lat. Medyczny mit? (Na ile wzrosła zachorowalność a na ile wykrywalność?) Stosunek kobiet do mężczyzn 10:1- (orientacyjnie) (mężczyźni, modele dżokeja, także osoby homoseksualne. Średni wiek zachorowania (dziewczyny młodsze niż w przypadku bulimii) - adolescencja. 53 z 65 Psychologia kliniczna U osób w średnim wieku, często w powiązaniu z ciężką depresją, zaburzeniami, obsesyjnokompulsyjnymi. Co robią osoby za anoreksją? • • • • • • • • • • Mało pokarmu (lub też środki przeczyszczające). Znajomość bardzo precyzyjna kaloryczności. Potrawy, głównie owoce i warzywa. Jedzą powoli, małe porcje. Unikanie potraw zawierających tłuszcz. Picie kawy, żucie gumy, papierosy. Mogą jedynie przeżuwać pokarm, a potem go wypluwać. Monotonny zrytualizowany (np.o tej samej porze dnia), sposób odżywiania. Budowanie dla innych tak zwanych zdrowych posiłków. Intensywne ćwiczenia fizyczne mające poprawić figurę. Rokowania w anoreksji. • • • Wyzdrowienie 40 - 70% pacjentów. Częściowa poprawa 5% do 40%. Przewlekły przebieg 15 do 20% pacjentów. Bulimia. W 1979 roku pierwszy raz użyto terminu bulimia. Bulimia - brak samokontroli. 54 z 65 Zjawisko rozpowszechnione.- (teza 60% kobiet z klasy średniej miało epizody bulimiczne). W czystej postaci klinicznej dwukrotnie częściej niż anoreksja. Rozpoznanie bulimii. • • • • • Powtarzające się epizody gwałtownego objadania się, uporczywa koncentracja na jedzeniu i nieodparte, pragnienie lub przymus jego spożywania przy jednocześnie intensywnej obawie przed otyłością. Stałe zaabsorbowanie jedzeniem. stosowanie nawracających zachowań kompensacyjnych służących zapobieganiu przyrostowi masy ciała. Epizody objadania się i zachowania kompensacyjne występują co najmniej 2 razy w tygodniu przez 3 miesiące- ICD-10 (Co najmniej raz w tygodniu w ciągu ostatniego miesiąca ICD-11) Często w wywiadzie stwierdza się epizod jadłowstrętu psychicznego, a okres dzielący te 2 zaburzenia wynosi od kilku miesięcy do kilku lat. Kto choruje na bulimię? • • • 55 z 65 Młode osoby przeważnie starsze niż osoby chore na anoreksję. Pierwsze napady pojawiają się zazwyczaj między 15. A 28. Rokiem życia. Częstotliwość bóli mnie nie jest dokładnie znana znana według różnych szacunków dotyczy od 15 do 10% populacji, przy czym występuje dziesięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Szerzej pod względem pochodzenia etnicznego i klasowego niż w przypadku anoreksji. Psychologia kliniczna Zachowania typowe. • • • • Objadanie - w ukryciu, szybkie jedzenie produktów, które chce wykluczyć z jadłospisu. Utrata kontroli nad jedzeniem. Wymioty - nawet 2 razy dziennie. Towarzyszą im uczucie wstrętu do siebie. Z drugiej strony uwalniają od lęku przed przytyciem. Psychoanalityczne psychodynamiczne. • • • • • • • Odchudzanie -lęk przed własną seksualnością. Unikanie pożywienia - sfera, którą ja kontroluję. Jestem małym dzieckiem - ktoś musi się mną zaopiekować. (regresja). Powrót w okresie adolescencji do wcześniejszych faz etapów rozwoju osobowości, np. konfliktu edypalnego, pozycji depresyjnej czy fazy separacji, indywidualizacji. Powrót jest związany z regresją, w której charakterystyczne jest używanie 2 mechanizmów obronnych acting- out oraz rozszczepienie (“do” poszukiwanie pokarmu, “od” pozbywanie się pokarmu z ustroju ciała). Przy bulimii objadanie i przeczyszczenie się - pragnienie bliskości z matką i odrzucenie jej. Wpajanie dziecku nieudolności - choroba w takim razie to władza nad rodziną. Matka idealna zaspokojona potrzeby dziecka, zanim właściwie się pojawią (Dziecko nie jest w stanie potem rozpoznać swoich Stanów wewnętrznych potrzeb ich zaspokajania frustracji). Model poznawczy behawioralny. Dwa wątki wyjaśniające mechanizm zaburzenia łaknienia: Pierwszy z nich dotyczy zaburzonego obrazu ciała, a drugi dysfunkcjonalnych przekonań poznawczych występujących u osób chorych. Osoby za reakcję wywołują przeceniają masę i rozmiary swojego ciała i nie doceniają własnej atrakcyjności fizycznej (zaburzony schemat ciała). 56 z 65 Dysfunkcjonalne mechanizmy poznawcze. Na przykład myślenie w kategoriach skrajności- jak przytyje to będę gruba. Nadmierna generalizacja- jak to mi nie się uda to jestem ten do bani / beznadziejna. Personalizacja “śmiali się to pewnie ze mnie, bo jestem za gruba”. Model poznawczy - behawioralny mówi również o. Które. Podtrzymywane są przez wzmocnienia (nadwaga – dezaprobata, unikanie pożywienia - przyciąga uwagę otoczenia, matek). Przyczyny: konflikty w rodzinie, niezadowolenie, trudności w relacjach interpersonalnych, wewnętrzna atrybucja porażek- to wszystko prowadzi do nadmiernego perfekcjonizmu- jako odzwierciedlenia pragnienia całkowitej kontroli i sukcesu. Niska samoocena osób z zaburzeniami odżywienia. Pomoc i terapia. Praca terapeutyczna to praca nad zmianą schematów poznawczych nad myślami automatycznymi, ograniczeniem czynności kompensacyjnych i napadów objadania się. pomocne są dzienniczki samoobserwacji myśli oraz zachowań rozszerzenia diety o unikane dotychczas produkty i pokarmy oraz terapia ACT akceptacji i zaangażowania przynosi pozytywne efekty. Rodzina psychosomatyczna według Minuchina. Anoreksja jest klasycznym przykładem objawu takiego systemu. 57 z 65 Psychologia kliniczna Rodzina splątana (skrajne przekraczanie granic intymności) nadopiekuńczy sztywność unikają zmian nierozwiązany konflikt. Dziecko Anorektyczne pomaga unikać konfliktu. Para rodzicielska nie potrafi się ze sobą komunikować i rozwiązywać konfliktów. W związku z tym napięcie pomiędzy sobą rozładowuje przy pomocy triangulacji dziecka. Wady podejścia Systemowego: • • • • • Nadmierne poczucie winy ze strony rodziny. Co w sytuacji, gdy zaburzenie pojawiło się po opuszczeniu domu rodzinnego? Nie wyjaśnia, dlaczego na przykład anoreksja, a nie inne zaburzenie. Zwraca się jednak uwagę na konieczność pracy z całym systemem rodzinnym. Przykładowo badacze dokumentują, iż relacje rodziców pacjentek anorektycznych zasadzają się na rozczarowaniu niechęci przy jednoczesnym podtrzymywaniu pozornej jedności w związku. Istnieją wzory międzypokoleniowe specyficzne normy i wartości również dotyczące nawyków żywieniowych postaw wobec jedzenia oraz ciała i atrakcyjność fizycznej. Społeczno-kulturowy model. • • Na przykład anoreksja wyraża sprzeczności w tożsamości dzisiejszej Kobiety. Z jednej strony matka żywicielka, z drugiej nowoczesna superwoman. Przekaz medialny fora Pro Ana (jako uzyskiwanie tożsamości, poczucia wspólnoty). Znaczące wydarzenia jako czynnik wyzwalający. • • • 58 z 65 Wykorzystywanie seksualne. Strata rodzica. Nie ma jednoznacznych dowodów na te tezy- czy pojedynczy czynnik ma taką moc. Interdyscyplinarność. • • Lekarz psychiatra, (także inne specjalizacje, endokrynolog internista itp), psychoterapeuta, rodzinny, psychoterapeuta indywidualny, psycholog, psychodietetyk dietetyk. Warto odgraniczyć takie procedury jak mierzenie i ważenie od psychoterapii. Zespół jedzenia Kompulsywnego- binge eating DSM-5 Napady objadania się przynajmniej raz w tygodniu, w okresie 3 miesięcy. Podczas napadu chory zjada dużej ilości jedzenia. Jest znacznie szybciej niż normalnie, aż do nieprzyjemnego uczucia przepełnienia bez uczucia głodu. Bardzo często w samotności po ataku odczuwa uczucie obrzydzenia do samego siebie, depresji lub poczucie winy.Chory nie ma kontroli nad jedzeniem podczas ataku. U chorego występuje brak reakcji kompensacyjnych po jedzeniu, na przykład wymiotowanie. Co trzecia osoba z podwyższonym BMI przejawia takie trudności. Często chęć objadania się pojawia się pod wpływem stresu po ukończeniu jedzenia osoba czuje ulgę, czuje się spokojniej. Unikanie jedzenia / restrykcje w przyjmowaniu pokarmów (AFRID- avoid/restrictive food intake disorder). 59 z 65 Psychologia kliniczna Kategorie wyodrębniono w DSM- 5 kategorii zaburzeń okresu niemowlęctwa i dzieciństwa, ponieważ utrzymywać się może w stadium adolescencji, a nawet i później. Polega na unikaniu spożywania wybranych pokarmów. Czy ich grup łączy się z utratą masy ciała niedoborami odżywczymi, czasami koniecznością sztucznego karmienia często współwystępuje z inną chorobą, zaburzeniem (np. spektrum autyzmu, zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, niepełnosprawność intelektualna). W dorosłości chorzy mogą doświadczyć dolegliwości ze strony układu pokarmowego, w zetknięciu z żywnością przez nich odrzuconą lub odruchu wymiotnego. Należy odróżnić ten zespół od tak zwanej neo fobii. W okresie dziecięcym rozróżniamy AFRID, Który ma charakter przejściowy (odmowa zjadania nowych produktów przeciwdziała temu wielokrotna ekspozycja, w trakcie której dziecko zazwyczaj uczy się próbować i akceptować nowy pokarm). Takie zjawisko nie występuje w przypadku AFRID. Nawyki żywieniowe. Zasadniczo but jest sygnałem do jedzenia skłania człowieka do podejmowania znalezienia pokarmu syty człowiek traci zainteresowanie jedzeniem do czasu ponownego pojawienia się głodu. Za wyzwolenie chęci do spożycia określonego pokarmu odpowiada także apetyt instynktowny mechanizm uwarunkowany indywidualnym stosunkiem do jego smakowitości oraz właściwości organoleptycznych. Co determinuje wybory żywieniowe. • • • • 60 z 65 Cena. Łatwość zakupu i przygotowania. Znajomość produktu. Wpływ na zdrowie. • • • • Wpływ na kontrolę masy ciała. Wpływ na emocje. Związki etyczne związane z produkcją. Choroba- zmiana nawyków, ale tylko w sytuacji, gdy występują objawy. Nawyki żywieniowa, dzieciństwo. Nawyki żywieniowe z dzieciństwa utrzymują się w dorosłości. Noworodki wolą substancje o słonym lub słodkim smaku odrzucają natomiast gorzki. Istnieje koncepcja wrodzonych preferencji do słodkiego smaku (Indywidualnie zmienna). Doświadczenia mogą modyfikować preferencje dzieci przyzwyczajone do słodkiej wody piją jej więcej. Teorię uczenia się. Ekspozycja - lubimy to, co częściej widzimy. “Neofobia” - dzieci (dorośli też) nie przepadają za nowymi pokarmami. Kolejne ekspozycja konsumpcja zmienia preferencje. Modelowanie. Rówieśnicy - siła podobieństwa naśladują podobne zachowania żywieniowe u podobnych osób. Niektóre badania pokazują, że matki stosujące dietę podają więcej produktów, które same nie jedzą swoim dzieciom. Środki masowego przekazu. 61 z 65 Psychologia kliniczna Eksperyment - dzieci jadły więcej po ekspozycji reklamy z pożywieniem. Dzieci otyłe rozpoznają więcej reklam żywności niż inne. Uczenie asocjacyjne. Jedzenie jako nagroda -jeśli się będziesz dobrze zachowywać, dostaniesz ciastko. Z drugiej strony “Zjedz warzywa w nagrodę dostaniesz deser” powoduje, że owo nieszczęsne warzywa, bo spostrzegane są jako naprawdę złe, skoro jako nagroda za ich konsumpcję trzeba się naprawdę namęczyć, żeby dostać deser. Jedzenia, kontrola. Zabranianie danych przekąsek zwiększa ich atrakcyjność, kontrola jawna, zabronienie. Kontrola - niejawna na przykład ilość na talerzu nie kupowani z tych produktów i tak dalej nie ma już takiej mocy. Przykłady niezdrowych nawyków żywieniowych. • • • • • • • • • 62 z 65 Brak apetytu rano tak zwana poranna anoreksja, pomijanie jeden posiłku. Wszystko kilka godzin po przebudzeniu. 50% lub więcej dziennego pożywienia zjada jest po godzinie 19. Kłopoty z zaśnięciem, wybudzanie się ze snu. Wstawanie w nocy, żeby jeść porcje żywienia są zdecydowanie mniejsze niż na przykład w napadach bulimicznych (około 300 kcal), ale wielokrotnie powtarzany w ciągu nocy. Spożywanie głównie produktów węglowodanowych. Doświadczanie związku z jedzeniem, poczuciem winy i wstydu, a nie przyjemności. Pogarszanie się nastrojów z upływem dnia (uczucie zmęczenia napięcia, niepokoju, rozstrojenie, poczucie winy). Utrzymywanie się wyżej wymienionych objawów przez co najmniej 2 miesiące. Związane z zaburzeniami nastroju i snu. Bigorexia nervosa Tendencja do spostrzegania ciała jako zbyt szczupłego, pomimo znacznego rozrostu muskulatury osoby cierpiące na bigo rexie stosują wysokobiałkową i niskotłuszczową dietę oraz steroidy wspomagające rozrost masy mięśniowej, a także bardzo intensywnie ćwiczą. Ortoreksja. Popularne obecnie problematyka zdrowego żywienia, doniesienia medialne. Popularno naukowe, naukowe, które dostarczają coraz to nowszych informacji, często wykluczających się wzajemnie. Produkty żywność prowadzone są na zdrowe i szkodliwe, naturalne i modyfikowane. W mediach pojawiają się programy dotyczące zdrowej kuchni, sposobów odżywiania na stan zdrowia. Już dobrze znanych, takich jak dieta wegetariańska czy makro bioetyczna. W popularnej prasie można przeczytać o dietach anty rakowych, antyalergicznych czy anty zawodowych. Po raz pierwszy opisał amerykańskie lekarz Steven Bratman w 1997 RW artykule dla Joga Żurnal. Autor jako dziecko sam chorował na alergię pokarmową, w związku z czym jego rodzina eliminowała z diety produkty mogące negatywnie wpłynąć na stan jego zdrowia. Zachowania takie spowodowało lęki produktami potencjalnie szkodliwymi, co z kolei przerodziło się w obsesję. A pożądaną żywnością była żywność ekologiczna przygotowana zgodnie z wypracowanymi z schematami. Doktor Bratman w 1997 napisał i wydał książkę “W szponach zdrowej żywności”. Ortoreksja zaczyna się w momencie, gdy dieta staje się ucieczką od życia. Codzienna aktywność zdominowana zostaje przez planowanie, kupowanie oraz przygotowywanie posiłków. Każde odstępstwo od reżimu związane jest z lękiem i poczuciem winy, które pociąga ze sobą zaostrzenie diety. 63 z 65 Psychologia kliniczna Osoby z ortoreksja unikają spożywania niektórych pokarmów i / lub określonych sposobów obróbki żywności (np. gotowania, smażenia, mrożenia). ponieważ uważają, że są one szkodliwe dla ich zdrowia. W skrajnych przypadkach wolą głodować niż zjeść artykuł żywnościowy uznawany za niewłaściwy lub niezdrowy. Jakie korzyści daje ortoreksja? Według Bratmana ortoreksja związana jest z: • • • • Iluzorycznym poczuciem bezpieczeństwa (możliwość zapobiegania chorobom). Pragnieniem całkowitej kontroli nad życiem (eliminacja nieprzewidywalności). “ukrytym konformizmem” (teoria związana z odżywianiem w nieświadomy sposób pozwala na osiągnięcie kulturowo przyjętego wzorca pięknego ciała). Poszukiwaniem duchowości i tożsamości, pragnieniem assetyzmu. (ang. Desire for self- deprivation) W przypadku występowania ortoreksji (w odróżnieniu od anoreksji): 1. 2. 3. 4. 5. 6. W niebie nie jest ważna. Sama ilość spożywanych produktów, lecz ich jakość i skład. Nie kładzie się nacisku na masę ciała, ale na nawyki żywieniowe. Silny związek samooceny z odżywianiem. Celebracja posiłku Dotyka ludzi skupionych na sobie, perfekcjonistów Ograniczenie w spożywaniu określonych produktów dają poczucie władzy nad ciałem i zdrowiem. 7. Rygorystyczne zasady, unikanie restauracji, stołówek Ortoreksja nie jest jednostką uwzględnioną w obowiązujących klasyfikacjach chorób i zaburzeń psychicznych. Pomimo rosnącego zainteresowania zjawiskiem na świecie, brak również jednoznacznej definicji oraz powszechnie akceptowalnych, ujednoliconych kryteriów diagnostycznych. 64 z 65 Prof. Lorenco Maria Danini wraz z zespołem z Rzymskiego Uniwersytetu “Sapiensa” podjęli pierwszą próbę empirycznego ustalenia kryteriów diagnozy ortoreksji proponując, aby opierała się na: • • • • • Stwierdzeniu cech osobowości obsesyjno-kumpulsyjnej (mechanizmów, hipochondrycznych i fobii) Występowaniu przesadnego przywiązania do zdrowego sposobu odżywiania (ang. healt fanatic eating habits) Stałym, nie przejściowym charakterze zaburzenia. Wykazaniu, że zachowania związane z odżywianiem mają negatywny wpływ na jakość życia jednostki. Życie ortorektyka skupia się na zdobyciu żywności jak najmniej przetworzonej, przygotowaniu jej w sposób zapewniający jej zdrowotne bezpieczeństwo. Ortorektycy spędzają każdego dnia wiele godzin na przygotowaniu “czystego i bezpiecznego” posiłku. Każdy kęs powinien być jedzony wlno i wielokrotnie żuty, a jedzeniu powinna towarzyszyć kontemplacja. Ortorektycy przywiązują większą wagę do jakości posiłków niż do przyjemności płynącej z ich spożywania, wyłączają ze swojej diety produkty, które według nich mogą zaszkodzić ich zdrowiu. Zwracają także dużą uwagę na techniki i sprzęt używany do przygotowania posiłków. Każdy pacjent ma wypracowane własne zasady, którymi kieruje podczas określania założeń swojej diety. Spożywanie posiłków staje się rytuałem, chorzy unikają barów i restauracji, a jeśli już muszą się pojawić w takim miejscu, to najlepiej ze swoim własnym posiłkiem. Prowadzi to do izolacji społecznej, która rozwija się także na skutek oceniania innych na podstawie własnych wyborów żywieniowych. Pacjenci najlepiej czują się w towarzystwie osób dzielących ich ideologię Ortorektycy mają poczuciu winy lub nawet wstrętu do samych siebie, gdy nie sprostają wymogom diety. Wyznaczają sobie także surowe kary za odstępstwa od niej. W ekstremalnych przypadkach wolą głodować niż spożywać żywność zanieczyszczoną i niezdrową. Ortoreksja może być zwiastunem schizofreni. Terapia. • • • 65 z 65 Terapia ortoreksja wymaga holistycznego podejścia. Jeśli zaburzenie to jest konsekwencją ucieczkowych strategii radzenia sobie ze stresem, terapia w paradygmacie poznawczo behawioralnym. Jeśli natomiast ortoreksja jest manifestacją zaburzeń o charakterze obsesyjnokompulsyjnym, to farmakoterapia (antydepresanty) i terapia w tym kierunku. Psychologia kliniczna
