WYŻSZA SZKOŁA EKONOMII I INNOWACJI W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O CZŁOWIEKU PEDAGOGIKA PRZEDSZKOLNA I WCZESNOSZKOLNA Olga Krawczyk 34963 ESEJ REFLEKSYJNY Filozoficzne korzenie pedagogiki-rys historyczny Prowadzący: prof. WSEI dr hab. Anna Włoszczak-Szubzda, Lublin 2022 Korzenie praktyki wychowania sięgają początków cywilizacji ludzkiej. Wychowanie zostało zainicjowane wraz z pojawieniem się pierwszych ludzi, nauka o wychowaniu ukształtowała się natomiast znacznie później, kiedy istniały już takie płaszczyzny myśli naukowej, jak: geometria czy też astronomia. Przyczyną powstania pedagogiki były potrzeby życiowe człowieka. W najbardziej rozwiniętych państwach starożytnego świata, tj. Grecja, Indie, Egipt, Chiny, dostrzeżono, że tempo rozwoju społeczeństwa zależy od tego, na jakim etapie znajduje się wychowanie młodego pokolenia1. Kształcenie zyskało na znaczeniu i zaczęło odgrywać ważną rolę. Pojawiła się wreszcie potrzeba weryfikacji doświadczeń wychowawczych poprzez tworzenie specjalnych instytucji kształcących, w celu przygotowania młodzieży do samodzielności (m.in. Akademii). Podjęte zostały również próby wyodrębnienia postaw teoretycznych. Cała wiedza o człowieku, świecie, przyrodzie oraz społeczeństwie skupiała się wówczas w filozofii. To właśnie w niej zostały zawarte pierwsze wnioski pedagogiczne. Źródeł pedagogiki należy doszukiwać się przede wszystkim w Grecji, w IX i VIII w. p.n.e., w tzw. okresie archaicznym, koncentrując się, przy tym, głównie na takich obszarach geograficznych, jak: regiony Peloponezu, Beocja, Jonia, Attyka oraz wschodnia część basenu Morza Śródziemnego. W tamtym czasie (i późniejszym) zaczęły powstawać miasta, tzw. polis, pojawiły się również najwybitniejsze z dzieł kultury artystycznej, tryumf mądrości osiągnęła filozofia, zaczęły kształtować się pierwsze postawy obywatelskie, a także wyodrębnił się ideał człowieka-humanisty (renesans jest jedynie od-rodzeniem tej postawy), którego wzór na trwałe wpisał się w rozwój europejskiej cywilizacji. Założyć można, że „ogniwem”, który prowadził do przenoszenia dziedzictwa na kolejne pokolenia, była i jest pedagogika2. Pedagogika jest „prowadzeniem do”, filozofia „poszukiwaniem od”. Wspólnie tworzą całość. W pracach starożytnych filozofów – Talesa z Miletu, Arystotelesa, Epikura czy ojca pedagogiki starożytnej – Sokratesa, zawartych było wiele myśli na temat wychowania. Sokrates był pierwszym filozofem, który przechylił szalę swoich rozważań w stronę człowieka (inni uczeni zwykle skupiali się na otoczeniu, świecie zewnętrznym). W praktyce pedagogicznej osiągnął doskonałość, wypracował bowiem indukcyjną metodę docierania do prawdy – tzw. dialog sokratejski. Jako największy propagator oświaty tamtych czasów, rozbudzał wśród swoich studentów chęć samodzielnego poszukiwania prawdy, co uznać można główne założenie wy- Zob. A. Harbatski, Idee antropologiczne i pedagogiczne w twórczości Sokratesa i Arystotelesa, [w:] IDEA – Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, Białystok 2018, s. 148-160. 2 Zob. O. Murray, Narodziny Grecji, Warszawa 2004. 1 chowania3. Działalność Sokratesa związana była z sofizmem, kierunkiem, który zakładał często stwierdzenia, nie pozostające w zgodzie w powszechnie przyjętymi wtedy poglądami. W odróżnieniu od sofistów, którzy za cel pedagogiki uznawali działalność praktyczną, Sokrates skupiał się na moralnym doskonaleniu ucznia, na jego rozwoju odbywającym się drogą kształcenia, nie utożsamiał zaś jednoznacznie pedagogiki z przygotowaniem do życia. Inną postawę wyznawał uczeń Sokratesa – Platon, który swoje poglądy pedagogiczne opierał nie tylko na wzorcach ateńskich (idea rozwoju fizyczno-duchowego), ale także elementach wychowania spartańskiego, polegającego m.in. na wpajaniu dumy narodowej. Nie był on też zwolennikiem równouprawnienia w edukacji, uważał bowiem, iż należy edukować tylko dzieci, filozofów oraz rządców państwa. Związki filozofii i pedagogiki są niemal nieodłączone oraz odwieczne, sięgające pierwszych uczonych-mędrców, sofistów, ojca pedagogiki – Sokratesa, a także myślicieli ze szkół rzymskich. Najważniejszych filozofów można uznać za „koryfeuszy”, przewodników wychowania. Z kolei wybitni pedagodzy, w akcie wzajemnej pomocy, czerpali z nurtów filozofii4. B. Jodłowska, Pedagogika Sokratejska, Kraków 2012, s.14. J. Lipiec, Filozofia i pedagogika, [w:] Pogranicza pedagogiki i nauk pomocniczych, red. S. Palka, Kraków 2004, s. 13. 3 4
