Analiza opłacalności faktoringu jako źródła finansowania 2.1 Faktoring jako jedna z metod pozyskiwania kapitału Faktoring można w prosty sposób określić, jako kupno przez faktora oraz sprzedaż przez firmę wierzytelności, na ogół celem w otrzymania gotówki od razu. Wierzytelności zbywane w zakresie faktoringu mają krótkoterminowy oraz pieniężny i handlowy, jak też bezsporny i niewymagalny charakter. Natomiast umowę w tym przypadku zawiera wierzyciel czyli faktorant oraz instytucja faktoringowa czyli faktor, a także dłużnik faktoringowy, jaki jest uczestnikiem transakcji, jednakże nie jest stroną owej umowy1. Na rzecz faktoranta faktor wykonuje usługę inkasowania, a także operację finansowania oraz operację gwarantowania. Faktoring to nie jedynie wykup wierzytelności, lecz również dodatkowe usługi , które instytucje finansowe świadczą na rzecz własnych klientów. Usługi te polegają na okresowym sprawdzaniu wypłacalności dłużników, czy na monitorowaniu spóźniających się dłużników, zbieraniu statystycznych i gospodarczych danych, czy na ściąganiu od dłużników należności, a ponadto na udzielaniu firmie kredytu oraz zaliczek, by mogła ona zaspokoić swoje bieżące roszczenia2. Faktoring można uznać za formę finansowania, jaka jest pomocna w rozwiązywaniu problemów wiążących się z przepływem gotówki, jakie pojawić się mogą razem z wydłużaniem terminów płatności, albo w przypadku braku możliwości zaproponowania odbiorcom właściwych terminów płatności. Ma zatem usprawniać przepływ gotówki, oraz przyspieszać jej obieg. W tym przypadku sprzedaż faktorowi należności przekształca zamrożony kapitał dostawcy w środki finansowe, a w efekcie poprawia jego zdolność płatniczą. Daje to możliwość zyskania ochrony przed brakiem wypłacalności odbiorców. Faktoring może być więc sposobem na finansowanie należności, zabezpieczać firmę przez ryzykiem, związanym z ich sciąganiem, może służyć do rozwiązywania finansowych problemów w kontaktach firmy z odbiorcami czy dostawcami. Dzięki niemu firmy, jakie dysponują korzystna ofertą mogą zaproponować odbiorcom atrakcyjne warunki płatności3. Można wyróżnić kilka rodzajów faktoringu, które zostaną szczegółowo omówione w dalszej części pracy. W skrócie można wymienić faktoring pełny, jaki polega na przejęciu przez faktora 1 J. Grzywacz, Faktoring, Difin, Warszawa 2005, s. 41. Niekonwencjonalne źródła i formy finansowania przedsiębiorstw, red. R.N. Hanisz, WSB w Dąbrowie Górniczej 2006, s. 34. 3 P. Bąk, Charakterystyka źródeł pozyskiwania kapitału i finansowania działalności przedsiębiorstw górniczych, „Gospodarka Surowcami Mineralnymi”, t. 23, Zeszyt 2, Kraków 2007, s. 108. 2 na podstawie umowy przelewu wierzytelności, a także całości ryzyka, wiążącego się z niewypłacalnością dłużnika. Drugim jest faktoring niepełny, polegający na tym, iż ryzyko niewypłacalności dłużnika nie będzie przechodziło na faktora. Istnieje też faktoring mieszany, łączący obie cechy dwóch powyższych. Jednak bez względu na rodzaj faktoringu pełni on funkcje finansową, jaka polega na dyskontowaniu wierzytelności, a także dodatkowym finansowaniu, w postaci zaliczek czy pożyczek. Kolejną funkcją faktoringu jest funkcja gwarancyjna, polegająca na przejmowaniu ryzyka niewypłacalności oraz usługowa, jaka polega na inkasowaniu oraz egzekucji wierzytelności, a także na świadczeniu dodatkowych usług4 . Faktoring, analogicznie jak inne źródła finansowania, związany jest z koniecznością ponoszenia przez firmę opłat oraz prowizji. Na te opłaty składają się koszty przygotowania umowy, oceny finansowej firmy i jej odbiorców, weryfikowania dokumentów, szacowania ryzyka oraz przyznania limitu finansowania. Koszty te są pokrywane z tak zwanej prowizji przygotowawczej. Kolejna prowizja, z jaką musi liczyć się firma jest prowizją operacyjną, noszącą potocznie miano opłaty przerobowej. Stanowi ona opłatę, zależną od wysokości faktur, które zostały faktorowi oddane do sfinansowania. Jeszcze jeden koszt stanowią odsetki5. Jednakże faktorant otrzymuje, bez względu na rodzaj faktoringu kwotę, która pozwala mu na refinansowanie kredytu kupieckiego, jaki został przez niego udzielony nabywcy, a więc dłużnikowi na skutek odroczenia terminu zapłaty za sprzedane mu towary czy usługi. Dane, jakie udostępnia Polski Związek Faktorów dowodzą dynamicznego wzrostu zainteresowania taką formą finansowania działalności. Z usług firm , jakie należą do PZF aktualnie korzysta 16,4 tysięcy przedsiębiorstw, zwłaszcza małych oraz średnich. Łącznie wystawiły one blisko 3,4 mln faktur, a na ich podstawie polscy faktorzy udzielili finansowania. Najbardziej popularną formę faktoringu stanowi pełny faktoring, ponieważ daje on możliwość uzyskania szybkiego dostępu do środków, jakie można przeznaczyć na działalność bieżącą. Ponadto łączy się z ochroną przed brakiem zapłaty za dostarczone towary albo usługi ze strony kontrahentów. Firmy, należące do PZF objęły w roku 2019 prawie 35,9 mld złotych wierzytelności, co wynosi 50,5 procent obrotów tego rynku. Z usług faktoringowych firm w najczęściej korzystają przedsiębiorstwa produkcyjne oraz dystrybucyjne. Dla firm, korzystających z faktoringu nierzadko utrzymanie płynności finansowej decyduje o ich 4 5 M. Tokarski, Faktoring w małych i.średnich przedsiębiorstwach, Oficyna Ekonomiczna, Warszawa 2005, s. 45. S. Krzemiński, Factoring, plusy i minusy, „Fresh &Cool Market” 4/2009, s. 30. przetrwaniu albo rozwoju. Faktoring daje im możliwość zachowania dobrej kondycji ekonomicznej, a w efekcie stabilnej rynkowej pozycji oraz przewagi konkurencyjnej 6. Rys. 1. Obroty faktorów7 2.2 Kredyt a faktoring Faktoring stanowi narzędzie kompleksowe, które pozwala firmom na zarządzanie ich należnościami. Podstawowy element faktoringu stanowi przyspieszenie płatności za faktury. W skrócie polega on na wcześniejszym wypłaceniu przedsiębiorcy pieniędzy z długoterminowej faktury, która została wystawiona kontrahentowi. Dzięki temu przedsiębiorca nie musi czekać na otrzymanie zapłaty. Jest to zatem niejako zamiana faktury na gotówkę. Kredyt natomiast jest zobowiązaniem, które firma bieżę na siebie. Kredytem tym może być na przykład obrotowy kredyt ratalny, dzięki jakiemu przedsiębiorcą zyskuje jednorazowa pożyczkę, a zyskany kapitał plus odsetki będzie spłacał z każdą ratą8. Tab. 1. Kredyt a faktoring różnice9 Faktoring Kredyt Nie stanowi zobowiązania. Tu przedsiębiorca Jest zobowiązaniem. Przedsiębiorca jest zatem otrzymuje własne pieniądze. Faktoring jest zobowiązany do spłaty zaciągniętego zobowiązania sposobem na przyspieszenie zapłaty, która kredytodawcy. należy się przedsiębiorcy. Przedsiębiorca sprzedaje faktorowi prawo do wierzytelności. 6 https://www.faktoringekspert.pl/aktualnosci/faktoring-zachowal-dobra-forme-na-progu-epidemii https://www.faktoringekspert.pl 8 Faktoring a kredyt - jakie są różnice? https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-faktoring-a-kredyt-jakie-sa-roznice 9 Opracowanie własne na podstawie: Poradnik przedsiębiorcy, faktoring a kredyt, jakie są różnice. https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-faktoring-a-kredyt-jakie-sa-roznice 7 Zobowiązanie do spłaty ciąży na kontrahencie, nie na przedsiębiorcy Możliwość finansowania od pierwszego dnia działalności firmy Nie wywiera wpływu na zdolność kredytową przedsiębiorstwa Nie wymaga podania konkretnego celu przeznaczenia środków Koszt finansowania jest znany z góry Zobowiązanie spłaty ciąży na przedsiębiorcy Dedykowany małym firmom. Częściej przyznawany dużym przedsiębiorstwom, nie posiadającym problemów z utrzymaniem płynności finansowej Konieczność posiadania konta w banku udzielającym kredytu Brak 2.3 Wiąże się z wymogiem posiadania przez firmę pozytywnej historii kredytowej Wywiera wpływ na zdolność kredytową przedsiębiorstwa Wymaga podania konkretnego celu przeznaczenia środków Koszt kredytu zależne od stawki WIBOR Ocena przydatności faktoringu a jej negatywy Faktoring wywiera wpływ na poprawę finansowej płynności przedsiębiorstwa, gdyż przyszłe należności mogą być szybko zamienione na środki, które zasilą rachunek bieżący firmy. W efekcie uzyskane pieniądze mogą zostać wykorzystane do terminowego czy przedterminowego uregulowania płatniczych zobowiązań firmy, na przykład w stosunku do dostawców. Stać się mogą tym samym źródłem dodatkowych zysków z tytułu, na przykład możliwości udzielania rabatów. Wykorzystanie przez firmy zaliczek, które otrzymują od faktora powoduje także korzystną zmianę struktury bilansu, w przypadku, gdy środki pochodzące z zaliczki, będą przeznaczone na spłatę ich zobowiązań krótkoterminowych. Ma to miedzy innymi wielkie znaczenie, jeśli dana firma ubiega się o przyznanie bankowego kredytu. Można również dodać, iż faktoring i zyskiwane w jego efekcie środki są pomocne w pewnym uproszczeniu bilansu firmy. Dzieje się tak dlatego, iż zbycie faktorowi należności w odniesieniu do dłużników, a zatem w ujęciu bilansowym jednej z pozycji aktywów, nie generuje nowej pozycji w pasywach. Kolejną ważną zaletę faktoringu stanowi to, iż faktor dysponuje większą skutecznością, jeśli chodzi o inkasowanie należności od dłużników. Natomiast skrócenie okresu inkasa prowadzi do przyspieszenia szybkości obrotu kapitału firmy i w rezultacie pozwala na osiąganie większych zysków, w dodatku bez ponoszenia dodatkowych inwestycyjnych nakładów. Jednakże faktoring posiada też pewne wady. Najważniejszym ograniczeniem w przypadku wykorzystywania faktoringu, jako instrumentu do finansowania przedsiębiorstw jest gotowość faktora do nabywania wierzytelności firm, mających termin z odroczenia zapłaty, który nie przekracza najczęściej 120 dni, rzadko natomiast jest to praktykowane, jeśli termin ten wynosi 180 dni. Faktoring stanowi zatem dla przedsiębiorstw jedynie krótkoterminowe źródło finansowania. Ponadto jest on droższy, jeśli porównać go w bankowymi kredytami o porównywalnym okresie wykorzystania. Przedsiębiorca bowiem winien także liczyć się z kosztami, związanymi z innymi, dodatkowymi usługami. Faktorzy na ogół pobierają prowizję przygotowawczą, aranżacyjną, oraz operacyjną, a także naliczają odsetki za udzielone finansowanie. Często także wysokość opłat jest uzależniona do przyznanego limitu. Problemem jest również wymóg powiadomienia kontrahentów o podpisaniu umowy faktoringu, co może skutkować pogorszeniem biznesowych relacji, bywa odbierane jako wyraz braku zaufania do kontrahenta. Firma, która jest związana z faktorem umową faktoringu, może również obawiać się sporego ograniczenia swojej niezależności, a także pogorszenia reputacji na rynku. Dzieje się tak z tego powodu, iż w świadomości licznych uczestników rynku panuje nadal przekonanie, iż z faktoringu korzystają głównie firmy, jakie znajdują się w trudnej sytuacji finansowej10. 2.3.1 Faktoring w szczególnych postaciach Faktoring współcześnie przyjmuje kilka postaci. Wyodrębnić można faktoring pełny, czy też właściwy, a także niepełny, czyli niewłaściwy. Faktoring pełny zapewnia firmie finansowanie działalności na podstawie faktur bieżących, daje jej ponadto ochronę przed ryzykiem braku zapłaty za dostarczony towar czy za wykonaną usługę. W tym wypadku bowiem ryzyko niewypłacalności kontrahentów, współpracujących z danym przedsiębiorstwem bierze na siebie firma faktoringowa. Faktoring pełny jest polecany zwłaszcza przedsiębiorcom, jacy dynamicznie rozwijają swoją działalność w zmieniających się nieustannie rynkowych warunkach. W tym wypadku zabezpieczenie stanowi polisa ubezpieczeniowa. Taka polisę może zawrzeć może faktor, jakiemu przedsiębiorca powierzy należności. Także wcześniej wykupione ubezpieczenie może być uznane za formę zabezpieczenia w faktoringu pełnym 11. Faktoring niepełny również gwarantuje przedsiębiorcy uzyskanie na podstawie faktur finansowania działalności. W tym przypadku jednakże przedsiębiorca nie pozbywa się ryzyka niewypłacalności własnych kontrahentów. Zatem na nim nadal spoczywa odpowiedzialność za wykup należności, gdy uzyskanie jej od kontrahenta nie jest możliwe. Z tej firmy faktoringu zazwyczaj korzystają przedsiębiorcy, którzy doskonale orientują się w swoich rynkach zbytu. Znają oni panujące na rynku warunki, są również zorientowani w sytuacji swoich kontrahentów, a ponadto, dzięki dobrej pozycji na rynku mogą pozwolić sobie na zachowanie pewnego ryzyka. Faktoring mieszany zawiera w sobie elementy faktoringu pełnego oraz niepełnego. W tym wypadku przedsiębiorca może skorzystać z przeniesienia ryzyka, M. Puławski. Wykorzystanie faktoringu jako źródła finansowania przedsiębiorstw w Polsce, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 2/2018 (92) s. 155; pdf 11 http://faktoring.pl/faktoring-w-polsce/ 10 związanego z niewypłacalnością swoich kontrahentów na faktora, zazwyczaj jednak do kwoty, określonej w umowie. Jeśli zostanie ona przekroczona, ryzyko ponosić będzie przedsiębiorca. A więc, do wysokości pewnego limitu usługa jest faktoringiem pełnym, a powyżej niego niepełnym. Pozwala to jednocześnie na rozłożenie ryzyka między przedsiębiorcą oraz firmą faktoringową12. Faktoring można podzielić także na jawny, czyli otwarty lub notyfikowany oraz tajny czyli nienotyfikowany. W wypadku faktoringu notyfikowanego dłużnik jest zawiadomiony o zawarciu umowy faktoringu od razu po jej podpisaniu. Zazwyczaj to właśnie firma faktoringowa informuje kontrahentów klienta, którzy zostali objęci umową, o przelewie obecnych oraz przyszłych wierzytelności na faktora, a także wskazuje numer swojego rachunku , na jaki winni oni dokonać zapłaty. Jest to zarazem najbardziej popularna forma faktoringu w Polsce. W przypadku faktoringu nienotyfikowanego, czyli tajnego dłużnik nie otrzymuje informacji o zawarciu umowy faktoringowej, i cały czas dokonuje płatności na rachunek przedsiębiorcy. Faktorant ma obowiązek przekazywania faktorowi otrzymanych pieniędzy. Taka forma ma częściej zastosowanie w faktoringu niepełnym, gdyż brak zawiadomienia dłużnika o umowie faktoringu jest równoznaczny z brakiem prawa do dochodzenia zapłaty od dłużnika przez faktora. Stosuje się go najczęściej w odniesieniu do kontrahentów o dobrej sytuacji finansowej i wysokim płatniczym morale. Najpowszechniejszym powodem stosowania tej formy faktoringu jest brak wyrażenia przez dłużnika zgody na cesję praw do wierzytelności13. Faktoring dzieli się również na krajowy, eksportowy czy importowany. Faktoring krajowy, dedykowany jest przedsiębiorcom, zarejestrowanym w Polsce, prowadzącym w Polsce działalność, a także oferującym usługi w tym kraju. Faktoring eksportowy jest dedykowany dla przedsiębiorców, którzy prowadza działalność eksportową, natomiast importowy jest dedykowany firmom polskim, które zajmują się importem towarów z zagranicy14. Jeszcze jednym rodzajem faktoringu jest faktoring odwrócony, który jest dedykowany przedsiębiorcom, ale umożliwia również uzyskanie przez wystawców faktur szybkiego finansowania, dając nabywcy więcej czasu na zapłatę. Jest polecany przedsiębiorcom, jakim zależy na uzyskaniu jak najszybciej środków , podczas gdy ich kontrahenci oczekują znacznie dłuższych terminów płatności15. Tamże Tamże 14 Tamże 15 Tamże 12 13
