Streszczenie-ksiązki-Finanse-S.-Owsiak

Rozdział 1 Przedmiot nauki o publiczny publicznych.
1. Pojęcie nauki o finansach publicznych.
Istnieją trudności z definicją „ finansów publicznych” Do zdefiniowania finansów publicznych wielce przydatne jest kryterium własności, wg którego działalność gospodarczą i społeczną dzielimy na prywatną i społeczną  sektor prywatny i
sektor publiczny. Zastosowanie tego kryterium pozwala stwierdzić, że przedmiotem nauki o finansach publicznych są
zjawiska i procesy związane z powstawaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.
Wadą tej definicji jest sprowadzenie fin. publicznych do nauki o gospodarowaniu pieniężnymi środkami publicznymi ( co
jest typowe dla ekonomii klasycznej), a jej nowoczesne ujęcie wymaga , oprócz zewnętrznej formy funduszy publicznych,
wzięcia pod uwagę również jej treści ekonomicznej, społecznej, politycznej itp.( nauka stara się określić związki przyczynowo – skutkowe między gromadzeniem pieniędzy a procesami gospodarowania, społecznymi i politycznymi )
Nauka o fin. pub. bada przyczyny i skutki tworzenia finansów publicznych, a to wymaga odpowiedzi na pytania:
 Dlaczego władze zgłaszają popyt na pieniądz, co kształtuje jego wielkość?
 W jaki sposób popyt na pieniądz może być zaspokojony?( podatki, pożyczki)
 Jakie skutki przynoszą wydatki władz publicznych, kreowanie popytu na pieniądz?
 Jakie instrumenty tworzenia funduszy publicznych powinny być zastosowane?
 Jakie dziedziny i w jaki sposób powinny być finansowane z funduszy publicznych?
 Jakie powinny być relacje miedzy różnymi szczeblami władzy?
2. Kategoria potrzeb zbiorowych
Działalność gospodarcza człowieka ma na celu zaspokajanie potrzeb, co stanowi centralny element teorii ekonomicznej (to
jest motyw gospodarczej aktywności człowieka)
Potrzeba – pożądanie wartości użytkowych (dóbr i usług), wynikające z osiągniętego rozwoju gospodarczego i kulturalnego ludzkości.
- ma charakter nieograniczony (na nowym poziomie rozwoju, nowe potrzeby)
- są wywoływane przez postęp techniczny, organizacyjny, naukowy, kulturalny itp.
- wraz z rozwojem materialnego dobrobytu rośnie rola potrzeb wyższego rzędu.
Natomiast możliwości zaspokajania potrzeb są ograniczone  prawo ograniczonych możliwości zaspokajani potrzeb (
które ma względny i ogólny charakter)
Zróżnicowanie stopnia zaspokajania potrzeb wynika z :
- zachowania poszczególnych jednostek ( ich kryteria wyboru)
- wpływu państwa, władz samorządowych.
Niektóre potrzeby muszą być zaspokajane zbiorowo ( odbiorcą jest społeczeństwo) np. obrona narodowa, oświetlenie ulic,
korzystanie z dróg publicznych itp. Istnienie potrzeb zbiorowych wynika z istnienia społeczeństwa oraz instytucji państwa.
Wymaga to niestety funduszy , co powoduje sięgnięcie do dochodów innych podmiotów, głównie gospodarstw domowych,
przedsiębiorstw, ewentualnie - z zagranicy. A to z kolei ogranicza zaspokajanie potrzeb indywidualnych.
Wybór zakresu i rodzaju potrzeb indywidualnych, które są finansowane z funduszy pub. wynika z:
- istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego,
- realizowanej doktryny społecznej
- poziomu rozwoju ekonomicznego i cywilizacyjnego
Alokacja środków pieniężnych na potrzeby zbiorowe jest niepopularna, gdyż społeczeństwo odczuwa je bardziej ex post niż
ex ante tj. np. jeśli chodzi o obronę narodową zauważa sens nakładów na nią, gdy bezpieczeństwo jest naruszone.
Niektórzy kwestionują podział potrzeb na indywidualne i zbiorowe, uważając że potrzebę trzeba traktować jako zjawisko
przypisane tylko jednostce.
3. Dobro publiczne
Trudno przeprowadzić podział na dobra publiczne i prywatne. Część dóbr ma charakter wyłącznie publiczny np. powietrze,
lasy, morza itp., inne mogą być i takie i takie ( np. energia).
Dobra publiczne (sensu stricto) to te, które z przyczyn swych cech fizycznych służą zbiorowości lokalnej, lub całemu
społeczeństwu (są dobrodziejstwem natury lub powstają dzięki działalności człowieka)
Kryteria określenia dóbr publicznych:
a) Kryterium użyteczności (społeczne) – dobra prywatne ograniczają się do jednej osoby (np. samochód), a w dostępie do dóbr publicznych nie ma rywalizacji (np. transport publiczny)
b) Kryterium odpłatności(ekonomiczne) – dobra publiczne to te które finansuje budżet państwa, te konsumowane
zbiorowo.
Konsumpcja dóbr publicznych jest konsumpcją narzucona poszczególnym jednostkom, co stanowi sprzeczność interesów
ekon. jednostki i społeczeństwa. Np. bezdzietne małżeństwo płaci podatki, z których część idzie na oświatę publiczną, czy
zasiłki rodzinne.
4. Dobro społeczne.
Zakładamy, ze istnieją 3 rodzaje dóbr: publiczne, społeczne i prywatne.
Dobra społeczne – to takie dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny
społecznej i prowadzonej polityki są dostępne dla każdego obywatela np. oświata, ochrona zdrowia. Chodzi o to, że są one
finansowane z funduszy publicznych, ale nie wyklucza to częściowej odpłatności  dobro społ. - prywatne.
1
Dobra publiczne sensu largo – dobra pub. sensu stricto+ dobra społ.
Dostęp obywateli do dóbr publicznych jest więc nieograniczony, inaczej jest z dobrami społecznymi. Dobra społ. są tworzone dla obywateli, których normalnie ( na rynku komercyjnym) nie stać, by było na ich zakup.
dochody
indywidualne
doch.
indyw.
użyteczność
Krzywa użyteczności dobra publicznego
użyteczność
Krzywa użyteczności dobra społ.
Neutralność użyteczności dóbr publicznych jest uproszczeniem, gdyż często poziom dochodów indywidualnych wpływa na
ich użyteczność np. nie każdego stać na samochód, aby korzystać z dróg publicznych.
5. Finanse publiczne jako przedmiot zainteresowania różnych dyscyplin.
Finanse publiczne są głównie przedmiotem zainteresowania nauk ekonomicznych ( instrumenty finansowe typu podatki,
dotacje, opłaty, pożyczki wpływają na całą gospodarkę narodową i mikropodmioty). Ale funkcjonowanie fin. pub. jest możliwe dzięki istnieniu norm prawnych ( ustawy zasadniczej oraz ustaw o ustroju budżetowym, ustaw podatkowych itd.). finanse pub. są instrumentem władzy, stąd muszą być analizowane w kontekście funkcjonowania mechanizmu politycznego –
nauki polityczne ( wpływ doktryn politycznych na wielkość funduszy politycznych, źródła ich powstawania, kierunki wydatkowania).Procesy tworzenia i wykorzystywania funduszy pub. są także przedmiotem zainteresowania socjologii (zasiłki,
renty itp.) W praktyce fiskalnej ważną rolę odgrywają także względy psychologiczne ( reakcje zbiorowe np. na wprowadzenia podatków).
Rozdział 3 Funkcje finansów publicznych.
Trzy rodzaje funkcji:
- alokacyjna,
- redystrybucyjna,
- stabilizacyjna.
Według niektórych podręczników (m.in. Samuelson, Nordhaus) są one określane jako trzy funkcje państwa:
- zapewnienia efektywności gospodarki wobec niesprawności rynkowego mechanizmu alokacji zasobów,
- zapewnienie sprawiedliwości i równości wobec nierównych dochodów,
- zapewnienie stabilności gospodarki rynkowej wobec jej cyklicznego funkcjonowania.
Wypływa to z faktu, że finanse pub. są instrumentem państwa, oraz działalność państwa jest nastawiona na rzecz obywateli
i społeczeństwa (gospodarka publiczna).
1. Funkcja alokacyjna.
Polega na tym, że finanse pub. są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce rynkowej w związku z dwojakiego rodzaju
zadaniami stawianymi przez państwo:
- zadaniami publicznymi ( zaspokajanie potrzeb publicznych)
- zadaniami społecznymi ( zaspokajanie potrzeb społecznych oraz tych, których źródłem jest niesprawność mechanizmu rynkowego).
Realizacja tych zadań jest konieczna, gdyż mechanizm rynkowy nie zaspokaja potrzeb zbiorowych. Próba urynkowienia ich
jest bezskuteczna, ponieważ nie każdy korzysta z nich w jednakowym stopniu.
Trzy rodzaje niesprawności mechanizmu rynkowego:
- nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek.
- pełna swoboda wyboru obywatela, która może wyrządzić szkodę i obywatelowi i społeczeństwu ( państwo wymusza pewną część konsumpcji dostarczając nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie dobra i usługi ważne dla rozwoju i
egzystencji ( chodzi głównie o dobra społeczne)
- efekty uboczne działalności przedsiębiorstw ( zanieczyszczenie środowiska).
2. Funkcja redystrybucyjna.
Państwo bezpośrednio nie wytwarza dochodu, chociaż spełniając konstytucyjne funkcje ponosi wydatki. Wymusza to redystrybucję dochodów społecznych, która jest realizowana w formie pieniężnej i budzi wiele kontrowersji.
Kryteria redystrybucji dochodów mają aspekty:
- makroekonomiczny: dotyczy zakresu redystrybucji PNB, ogólnej struktury dochodów i wydatków realizowanych
przez władze.
- makrospołeczny: polega na analizowaniu skutku działalności państwa dla różnych grup społecznych.
2
- jednostkowy.
Podstawowym kryterium redystrybucji dochodów jest jej taki zakres i taka struktura, które pozwalają funkcjonować gospodarce, a państwu wypełniać jego funkcje. Redystrybucja dokonywana jest przez ogromną ilość operacji finansowych. Finansowanie procesów dóbr publicznych i społecznych jest możliwe tylko przy określonym systemie wyrzeczeń jednostek,
które pozbawiane są części dochodów na rzecz ogółu, co powoduje pogorszenie ich sytuacji materialnej. Pojawia się tu
problem sprawiedliwego rozłożenia finansowania ciężarów finansowania zadań publicznych i społecznych. Podstawowy
dylemat związany z redystrybucją sprowadza się do wyborów, czy nadać:
- priorytet efektywności gospodarowania (pobudzanie aktywności gospodarczej, co może niestety prowadzić do
nadmiernego zróżnicowania dochodów)
- priorytet sprawiedliwości ( równości, co z kolei hamuje aktywność gosp.)
Pojawia się tu także spór dlaczego ludzie bogatsi mają płacić większe podatki.
3. Funkcja stabilizacyjna.
Polega na częściowym stabilizowaniu działania funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej (łagodzeniu wahań cyklu koniunkturalnego, czego mechanizm rynkowy nie jest w stanie zapewnić).
Musimy pamiętać, że:
- państwo prócz fin. pub może wykorzystać instrumenty polityki monetarnej.
- w latach 70, 80 polityka fiskalna w stabilizowaniu gospodarki okazała się nieskuteczna
- istnieje spór o zakres i kształt polityki fiskalnej.
Najczęściej do stabilizacji wykorzystuje się:
 podatki ( finansują alokację, są narzędziem redystrybucji, oraz stabilizują cykl koniunkturalny przez ograniczanie dochodów w czasie ekspansji (np. podatek progresywny) i odwrotnie)
Dwa sposoby wykorzystania podatków w funkcji stabilizacyjnej:
 wbudowanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury w system podatku dochodowego
 dyskrecjonalne (uznaniowe) regulowanie poziomu opodatkowania w zależności od koniunktury ( tyle, ze to wymaga czasu na legislację itp.)
 wydatki ( np. zasiłki dla bezrobotnych w fazie spadku koniunktury nie ograniczają popytu)
Podstawowymi środkami oddziaływania na popyt, inflację, zatrudnienie i stopę % są:
 wielkość dochodów budżetowych (ograniczają popyt, jeśli jest on nadmierny)
 wielkość wydatków budżetowych (kreują popyt)
 saldo budżetu państwa (skala deficytu jest jednym z podstawowych kryteriów polityki)
Przejawiają się one w:
 skłonności do oszczędzania,
 skłonności do inwestowania,
 poziomie stopy procentowej (związane z deficytem i długiem publicznym),
 poziomie bezrobocia (zatrudnianie w sektorze publicznym).
Funkcja redystrybucyjna może być sprzeczna z stabilizacyjną ( jeśli państwo będzie rozbudować redystrybucję dochodów, to trudno będzie wykorzystać finanse do pełnienia funkcji stabilizacyjnej . Podobnie funkcja stabilizacyjna może być
sprzeczna z alokacyjną ( gdy cele stabilizacji będą uniemożliwiać zgromadzenie odpowiednich funduszy do alokacji). Jednak sprzeczności te są nieuniknione i państwo powinno je łagodzić.
Rozdział 5. System finansów publicznych
Sektor publiczny - wg. R. Domaszewicz: „Działalność aparatu państwowego oraz innych związków publicznoprawnych
wchodzących w skład tzw. sektora publicznego wymaga ponoszenia różnego rodzaju wydatków.”
Podział wydatków publicznych:
a) wydatki materialne związane z zakupem przez władze publiczne dóbr i usług niezbędnych do spełnienia przez nie
funkcji statutowych,
b) wydatki transferowe nie związane bezpośrednio z ruchem towarów i usług, lecz będące najoczywistszym wyrazem
redystrybucji dochodów przez państwo (emerytury, zasiłki, subwencje itp.)
Sektor publiczny wg. kryterium majątkowego:
1) majątek służący władzy i administracji państwowej
2) majątek służący publicznym instytucjom usługowym
3) majątek w użytkowaniu publicznym
4) majątek zaangażowany w działalności gospodarczej
Finanse publiczne nie są finansowym wyrazem - w sensie instytucjonalnym- sektora publicznego, gdyż nie obejmuje on
pełnych finansów skomercjalizowanych przedsiębiorstw państwowych.
Związki między sektorem publicznym a finansami publicznymi:
1. Biorąc pod uwagę kryterium własności zarówno sektor publiczny jak i finanse publiczne należą do tej samej kategorii
pojęciowej, której ramy zakreśla nieprywatna własność.( Wspólna cecha - własność publiczna.)
3
Obszary działalności państwa:
- realny (rzeczowy): majątek publiczny, tzn. lasy, bogactwa naturalne, zbiorniki wody, zasoby wody, szlaki wodne, drogi, budynki użyteczności publicznej, urządzenia infrastrukturalne itd., reprezentujące dobra publiczne lub dzięki którym
te dobra mogą być tworzone. Obszar ten rozciąga się też na przeds. Państwowe, które działają na zasadach rynkowych i
przeds. W których państwo ma tylko udziały.
- finansowy
2. Działalność władz publicznych wymaga podobnych nakładów jak działalność sektora prywatnego gospodarki (patrząc z
perspektywy zjawisk i procesów rzecz.)
Podstawowe różnice pomiędzy finansami publicznymi a sektorem publicznym:
1) Sektor publ. reprezentuje realne zjawiska i procesy gosp., tzn. wytwarza określone dobra i usługi
2) Finanse publ. reprezentują zjawiska i procesy pieniężne
3) W sektorze publ. decydujące znaczenie ma majątek (trwały i obrotowy), powstały na skutek procesów narastania, finansow. ze środków publ. - w analizie działaln. sektora dominuje metoda majątkowa
4) Analiza finansów publ. - metoda strumieniowa(badanie procesów tworzenia i rozdysponowania funduszy). Dwa rodzaje funduszy: budżet państwa i budżety samorządowe. Podstawowa cecha - ściśle określ. Czas tworzenia i rozdysponowania.
5) Część sektora publ. realizuje cele publ. i społ; część: ekonomiczne.
6) Część funduszy publ.- związana z finansowaniem sektora publ; część - nie angażuje funduszy publicznych.
7) Nie wszystkie środki publiczne są wykorzystywane przez sektor publ. (pewna część wydatków publ. ma charakter
transferowy
8) Szczególne związki między sektorem publ. a finansami publ. zachodzą przez dług publ. - powstaje na skutek kumulowania się deficytu budż. Majątek publ. - zabezpieczenie długu publ.
Dług publ. zaciągnięty w
związku z powiększaniem majątku publ. angażuje fundusze publ. na obsługę tego długu.
Bez finansów publ. przeważająca część sektora publ. nie mogłaby funkcjonować (obrona narodowa, administracja itd.)
Elementy systemu finansów publ. w przekroju przedmiotowym:
1) władze ustawodawcze szczebla centralnego (parlament) i władze szczebla pośredniego (rady regionalne) i szczebla
samorządowego (rady gminne)
2) władze wykonawcze (rządy, zarządy)
3) aparat skarbow (finansowy) zajmuj. się realizacja dochodów i wydatków publ.
4) podmioty (jednostki), finansowane z funduszy publ.
Elementy systemu finansów publ. w przekroju prawnym:
1) konstytucja lub inna ustawa zasadnicza
2) prawo budżetowe, reguluj. zasady budowy ustroju budż.
3) coroczne ustawy budż. i uchwały budż. samorządów
4) ustawy podatkowe
5) ustawy o pozabudż. funduszach publ.
6) ustawy o finansach samorządowych
7) ustawy regulujące działalność Ministra Finansów i działalność aparatu skarbowego
8) ustawa karno-skarbowa
9) ustawa o zobowiązaniach podatkowych
10) akty normatywne reguluj. działalność Ministra Finansów, rządu, innych ministrów
Elementy systemu finansów publ. w przekroju instytucjonalnym(fundusze):
1) budżetu państwa
2) budżetów samorządowych szczebla podstawowego lub wyższego
3) funduszy ubezp. Społecznych
4) pozostałych funduszy publicznych
5) fundacji publ.
Elementy systemu finansów publ. w przekroju instrumentalnym(narzędzia):
1) podatki centralne
2) podatki lokalne
3) opłaty
4) cła
5) dochody z majątku publ.
6) składki na ubezp. społeczne
7) subwencje
8) dotacje
9) kredyty państwowe
Techniczne elementy warunkujące funkcjonowanie systemu fin.publ.:
4
1)
2)
3)
4)
klasyfikacja budżetowa
procedura budżetowa
postępowanie podatkowe
metody planowania dochodów i wydatków
Budżet państwa: scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami
państwa. Budżet państwa jest więc planem finansowym, który będzie stanowił podstawę działalności podmiotów państwowych w następnym roku budżetowym. Budżet państwa jest aktem prawnym: podstawa tworzenia budżetu - ustawa przyjmowana przez parlament. Cele i zadania państwa realizowane za pomocą budżetu muszą być z góry określone. Budżet państwa sporządza się ex ante - jest planem finansowym państwa (władz ustawodawczych i władz wykonawczych). Rozwój
budżetu państwa jest funkcją rozwoju państwa.
Czynniki rozwoju państwa mające wpływ na rozwój instytucji budżetu:
1) rozwój stosunków towarowo-pieniężnych
2) oddzielenie majątku państwa od majątku królewskiego
3) rozwój parlamentaryzmu
4) rozwój socjalnych funkcji państwa
5) rozwój gospod. funkcji państwa
Etapy w historii budżetu państwa w wybranych krajach
Rok (okres)
Kraj
Charakterystyka wydarzenia
1
2
3
1273
Anglia
Król Anglii Edward I wprowadza zapis do Karty Wolności - nie będzie
nakładał podatków bez zgody prałatów, baronów i innych wolnych ludzi.
1374
Polska
Król Ludwik Węgierski wprowadz. Do Paktów Koszyckich zasadę - bez
zezwolenia reprezent. podatników nie można nakładać nowych danin
Wiek XIV
Francja
Rozdzielenie majątku państwa i króla
1504
Polska
Podczas obrad Sejmu w Piotrkowie następ. rozdział skarbu królewskiego i
publ.
1590
Polska
Za czasów Zygmunta III opracowano budżet obejmuj. całość dochodów i
wydatków państwow.
1598
Francja
Pogłębienie procesów rozdzielenia majątku państwa i majątku króla
1628
Anglia
Przyjęcie zasady zgody parlamentu na nakładanie podatków przez króla
1688
Anglia
Zdobycie na trwałe przez parlament angielski prawa zezwalającego zarówno na pobór podatków jak i prawa decydow.o sposobie ich zużycia.
1768
Polska
Ustawa sejmowa: nałoż. Nowych podatków wymaga opracow. całego
budżetu z uwzgl. źródeł dochodów i rodzajów wydatków.
1781
Francja
Pierwsze opublikowanie dochodów i wydatków budż. przez ministra skarbu J. Neckera
1791
Francja
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
1791
Polska
Konstytucja 3 Maja - reguluje sprawy budżetu
1830
Belgia
Wprowadzenie do konstytucji po raz pierwszy zasad prawa budżetowego
1862
Francja
Dekret cesarski będący jednym z najobszerniejszych i najdokładniejszych
źródeł prawa budż.
1921
Stany Zj.
Utworzenie departamentu budżetowego podległego bezpośr. prezydentowi
1930/1931
Zw.Radz
Chybione próby zastąpienia budżetu zbiorczym planem finans.
1933
Stany Zj.
Początki interwencj. państwowego i rozwój ekonomicznych funkcji budżetu
1945-1989
Zw.Radz
Radykalne rozszerzenie zakresu budż. w związku z finansow. bieżących
zadań gosp.
1945-nadal
Wys.rozwkra Eksperymenty z wydłużeniem okresu budż., próby dostosow. budżetu do
je zachodne cyklu koniunkturalnego
1985
Stany Zj.
Przyjęcie przez Kongres ustawy Gramma-Rudmana-Hollingsa o zrównoważ. budżetu i parlamentar. kontroli deficytu.
Cechy budżetu państwa:
1) budżet państwa jest funduszem scentralizow. zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo
2) gromadzenie środków budż. odbywa się w sposób przymusowy
3) szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa
4) procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu implikują zasady ustrojowo-konstytucyjne
5) procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonom. ale i
społeczny
5
dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów, dochody
budżetowe gromadzone w budżecie są bezzwrotne
7) budżet państwa dot. działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości
8) budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja, polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym
9) wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że w istocie
budżet państwa tworzą strumienie dochodów i wydatków
10) strumieniowy char. budżetu ozn. konieczność egzekwow. należnych w danym okresie dochodów i obliguje do wydatkow. środków budż. przed upływem okresu budż.
11) budżet państwa nie jest jedynym urządzeniem w którym znajduje się finansowe odzwierciedlenie działalności państwa
Funkcje budżetu państwa:
1) redystrybucyjną albo rozdzielczą -budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego
2) stabilizacyjną, zwaną wyrównawczą lub kompensacyjną - wykorzyst. Budżetu jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego
3) alokacyjną - wyeksponowanie roli budż. w alokacji zasobów
4) fiskalną albo skarbową - przejmowanie na rzecz państwa dochodów budż.
5) ustrojową
6) demokratyczną - zainteresowanie i wpływ społeczeństwa na opracowywanie i wykonyw. budżetu
7) kontrolną - wykorzystyw. Gromadzenia środków budż. do kontroli celowości, efektywności i legalności gospod. budż.
8) bodźcową - pozytywne zachow. się podmiotów wobec stosow. Przez państwo instrum. budż.
9) planowania - zestawienie ex ante dochodów i wydatków budż.
10) prawną
11) kredytowa - ustalenie, czy państwo ma zdolność kredytową
12) administracyjną - zmiana zakresu działania organów państ., związaną z tym redukcję sił pracujących, przez reorganizację urzędów
13) koordynacyjną - budżet państwa jest narzędziem koordynacji, w takim zakresie w jakim ujęte są w nim dochody i wydatki sektora publ.
Ogólny podział:
- funkcje ekonomiczne: redystrybucyjna, stabilizacyjna, alokacyjna a także fiskalna i bodźcowa
- funkcje polityczne: ustrojowa, demokratyczna, prawna
- pozostałe funkcje leżą na pograniczu funkcji ekonomicznych i politycznych
6)
Funkcje budżetu są ponadustrojowe. Budżet państwa jest instytucją istniejącą niezależnie od ustroju.
Dwa warunki konieczne dla istnienia budżetu państwa:
1) gospodarka musi mieć charakter pieniężny
2) musi istnieć państwo jako instytucja
Zasady budżetowe:
1) równowagi
2) zupełności (powszechności)
3) jedności formalnej
4) jedności materialnej
5) szczegółowości (specjalizacji)
6) jawności
7) przejrzystości
8) realności
9) uprzedniości
10) gospodarności
11) operatywności
12) jednoroczności
13) polityczności
Podział zasad:
- zasady budżetowe ponadczasowe i ponadustrojowe:
a) równowagi
b) zupełności - wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa
c) jawności - konieczność prezentow. dochodów i wydatków społeczeństwu
d) realności - postuluje maksym. precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budż.
e) gospodarności - wymaga racjonalnego i oszczędnego wydatkow. środków budż.
f) jednoroczności
g) przejrzystości - układ budżetu powinien pozwalać na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa
h) operatywności - wymaga opracow. Go w układzie przedmiotowym, tj. wskazania zadań dla konkretnych podmiotów
- zasady specyficzne dla danego ustroju
6
Działalność władz regionalnych dotyczy trzech podstawowych płaszczyzn:
1) administracyjnej, związanej z realizacją części klasycznych funkcji publ.
2) socjalno-kulturalnej
3) gospodarczej
Funkcje władz centralnych:
- obrona narodowa i bezpieczeństwo zewnętrzne kraju
- policja i bezpieczeństwo wewnętrzne kraju (częściowo)
- administracja centralna
- sądownictwo i wymiar sprawiedliwości
- działalność dyplomatyczna
- kontrola gospodarowania bogactwami naturalnymi
- strategiczne dziedziny gospodarcze i urządzenia z zakresu infrastruktury
- nauka (częściowo)
- systemy emerytalno - rentowe (częściowo)
- utrzymywanie obiektów stanowiących spuściznę kulturową narodu
- bankowość centralna i kontrola systemu finansowego kraju
- utrzymanie centralnych obiektów wysoko wyspecjalizowanej s.łużby zdrowia.
Funkcje lokalnych władz publ.:
- zaopatrzenie ludności w wodę pitną
- utrzymanie czystości
- utrzymanie lokalnych dróg
- utrzymanie obiektów użyteczności publ. o lokalnym znaczeniu
- utrzymanie ładu przestrzennego
- utrzymanie lokalnego transportu publ.
- utrzymanie placówek podstawowej opieki zdrowotnej
Czynniki decydujące o wysokości zasobów finans. do dyspozycji władz region.:
1) podział kompetencji między poszczególne rodzaje władz publ.
2) poziom rozwoju ekonomicznego
3) mechanizm kształtowania zasobów finansowych pozostających w dyspozycji władz regionalnych
Regionalna baza ekonomiczna - wszystkie podmioty gospodarcze bez względu na formę ich własności (ludność zamieszkująca region, posiadająca określony poziom wykształcenia, wykazująca się przedsiębiorczością); infrastruktura gospodarcza; zasoby naturalne regionu; infrastruktura instytucjonalna np. banki, tow. ubezp. itd.)
Kształtowanie finansowych zasobów regionu odbywa się przez:
- transfery publicznych środków finansowych poza region
- transfery publicznych środków finansowych na rzecz regionu
Transfery środków pieniężnych - forma centralizacji dochodów i ich redystrybucji.
Formy redystrybucji dochodów:
a) redystrybucja pionowa - przez podatki centralne, organiz. forma gromadzenia środków pieniężnych - budżet państwa;
w jej wyniku dokonują się zmiany w zasobach finansowych regionów.
b) redystrybucja pozioma - polega na przekazywaniu między regionami środków pieniężnych przez bogate regiony biedniejszym (najczęściej dobrowolna).
Finansowe podstawy autonomii władz samorządowych – Czynniki umożliwiające stworzenie trwałych podstaw finansowych:
1)
ustalenie udziałów władz samorządowych w dochodach władz państwowych
2)
ustanowienie dodatków do podatków państwowych na powszechnie obow. Zasadach, co daje władzom samorządowym pewność dochodów
3)
oddanie do wyłącznej dyspozycji władz samorządowych pewnych rodzajów podatków tzw. podatków lokalnych,
regulowanych przez władze centralne.
4)
ustalenie zobiektywizowanych kryteriów zasilania finansowego władz samorządowych przez władze państwowe w
formie dotacji np. poprzez zastosowanie zobiektywizowanych miar potrzeb zbiorowości lokalnych np. liczba mieszkańców, struktura wiekowa ludności itd.
5)
Wyposażenie władz samorządowych w określony majątek, który może być istotnym źródłem zasilania finansowego
zbiorowości lokalnych.
Środki stawiane do dyspozycji władz samorządowych:
- dochody własne - dochody będące na mocy ustaw w sposób trwały oddane do dyspozycji władz samorządowych(dochody z podatków lokalnych, ze sprzedaży majątku itd.)
- dochody wyrównawcze - transfery od władz państwowych na rzecz władz samorządowych (subwencje ogólne, dotacje
celowe, dotacje wyrównawcze)
- wpływy z pożyczek
Formy organizacyjne gromadzenia środków pieniężnych władz lokalnych:
7
a) budżet samorządowy - plan dochodów i wydatków samorząd. na 1 rok, gromadzone na nim środki są chronione prawnie przez zapis w konstyt.
b) lokalny fundusz celowy
Publiczny fundusz celowy - utworzona na mocy aktu prawnego wysokiej rangi forma organizacyjna służąca organom
władz publicznych do gromadzenia środków pieniężnych ze ściśle określonych źródeł. Zgromadzone środki są przeznaczane na ściśle określone cele. Funkcjonuje w okresie dłuższym niż rok.
Funkcje funduszy celowych:
a) funkcja alokacji środków publicznych
b) funkcja redystrybucji dochodów w gospodarce i społeczeństwie
c) funkcja mobilizacji środków publicznych - fundusze celowe mogą sprzyjać powiększaniu środków publ.
d) funkcja racjonalizacji wydatków publicznych - fundusze celowe mogą osłabiać wpływ czynnika arbitralności.
Podatek celowy - dochody z niego osiągane są związane z określonym celem, dokonywanym w ramach budżetu. Jest to
alternatywna forma dla funduszu celowego.
Kryteria podziału funduszy celowych:
1) rodzaj gestora środków publicznych gromadz. przez fundusze celowe
2) przedmiot (cel) finansowany ze środków funduszu
3) źródła dochodów funduszu
Z punktu widzenia gestora funduszu celowego wyróżnia się:
a) państwowe fundusze celowe - tworzone na szczeblu centr. i niższych
b) samorządowe fundusze celowe - tworzone by uelastycznić gospodarkę środkami pieniężnymi na szczeblu gminy, powiatu itp.
c) ponadnarodowe publiczne fundusze celowe - powstają ze składek różnych krajów np. fundusze Org. Narodów Zjedn. ,
Europ. Fundusz Społ (FSE)
Z punktu widzenia przedmiotu finansowania:
a) fundusze finansujące pieniężne świadczenia społeczne
b) fundusze wspomagające finansowo dziedziny o ograniczonych możliwościach samofinansowania (kultura, sport)
c) fundusze finansujące infrastrukturę społeczną
d) fundusze finansujące ochronę środowiska
e) fundusze finansujące dziedziny stricte gospodarcze (np. rolnictwo)
Z punktu widzenia źródeł dochodów funduszy celowych:
a) bazujące na dobrowolnych wpłatach różnych podmiotów
b) zasilane wyłącznie lub częściowo dotacjami budżetowymi, czego wyrazem są transfery wewnątrz systemu finansów
publ.
Rola państwa w zakresie ubezpieczeń społecznych:
1) tworzenie podstaw prawnych ubezpieczeń społ.(ustanowienie obowiązku ubezpieczenia- zapłacenie składki przez pracodawcę)
2) przejęcie przez państwo obowiązków organizacji systemu ubezp. społecznych i odpowiedzialności materialnej za
świadczenia społeczne
Zakres odpowiedzialności państwa w zakresie ubezp. społecznych dotyczy też ubezpieczenia zdrowotnego i ubezpieczenia
na wypadek bezrobocia
Związki ubezpieczeń społ z gospodarką:
a) na płaszczyźnie makroekonomicznej - dochody z tytułu składek mogą być źródłem ogólnych dochodów budżetowych;
przez ubezp. społ. Dokonuje się międzygeneracyjna redystrybucja dochodów; poziom wypłacanych emerytur i rent jest
zdeterminowany stanem gospodarki
b) na płaszczyźnie mikroekonomicznej - opłacane - dobrowolnie lub przymusowo - składki są podstawą roszczeń emerytalnych zgłaszanych wobec władz publicznych lub wobec prywatnych funduszy emerytalnych.
Źródła finansowania świadczeń na wypadek utraty pracy:
- podatki - charakter przymusowy, wpływają do budżetu państwa
- składki na wypadek bezrobocia - charakter przymusowy, płacone przez pracodawców lub/i pracowników
Agencje władz publicznych - ich ideą jest wspomaganie finansowe dziedzin gospodarczych preferowanych przez państwo.
Źródłem ich funduszy są dotacje budżetowe, dochody publiczne, zaciągane kredyty, dotacje międzynarodowych instytucji
finansowych itd. Zaletą agencji jest więc możliwość pozyskiwania środków pieniężnych z różnych (także niepublicznych)
źródeł. Główny motyw działalności - zysk, nie ma charakteru charytatywnego, ma promować działalność gospodarczą ważną dla społeczeństwa np. poprzez udzielanie pożyczek na preferencyjnych warunkach.
Cele, dla których powołuje się agencje władz publicznych:
- popieranie rozwoju małej przedsiębiorczości
- wspomaganie restrukturyzacji przemysłu
- wspomaganie zmian strukturalnych w rolnictwie
- przyspieszenie przekształceń własnościowych w gospodarce
8
-
promowanie rozwoju regionalnego
wspomaganie inwestycji w zakresie ochrony środowiska naturalnego
popieranie rozwoju infrastruktury mieszkaniowej
Rozdział 6. Dochody publiczne
Dobra publiczne – bezpieczeństwo wewnętrzne, ochrona sanitarna, oświetlenie ulic, publiczny transport, działanie administracji – państwo nie jest w stanie wytwarzać dochodu, a on jest potrzebny do utrzymania tych dóbr.
Dochody władz publicznych zależą od sytuacji dochodowej przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
Popyt władz publicznych na pieniądz:
- przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów,
- pożyczki – źródło uzupełniające,
Państwo nie ponosi wysiłku ekonomicznego w pozyskiwaniu dochodów, a jedynie administracyjny – stwarza możliwości
defraudacji i złe wykorzystanie funduszy. Aby do tego nie dopuścić należy spełnić: jawność i stabilność zasad ingerowania
w dochody, sprawiedliwe rozłożenie ciężarów publicznych, oszczędne gospodarownie środkami publicznymi.
Wpływy publiczne – wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych (rządowych i samorządowych).
Wszelkiego rodzaju wpływy o charakterze pożyczkowym, a w szczególności: kredyty z banku centralnego, kredyty z banków komercyjnych, pożyczki od rządów i banków zagranicznych, wpływy ze sprzedaży weksli, obligacji. Do wpływów
publicznych zaliczają się wpływy o charakterze dochodowym.
Dochody publiczne – definitywne, bezzwrotne zasilania finansowe władz publicznych. Źródłem są dochody innych podmitów.
Wyróżniamy dochody publiczne:
a) daniny publiczne – podmiot ponoszący ciężar daniny nie otrzymuje w zamian żadnego bezpośredniego świadczenia,
jest to np. podatek, akcyza,
b) dochody publiczne z majątku i praw majątkowych – rezultat zaangażowanego majątku (np. skarbu państwa), również
dochody ze sprzedazży majątku,
c) pozostałe dochody:
- różnego rodzaju opłaty,
- składki na ubezpieczenia społeczne,
- składki na ubezpieczenia zdrowotne,
- składki na różne fundusze publiczne (Fundusz Pracy).
Podatek – pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innnych związków
publicznoprawnych (samorządy). Cechą podatku jest jego ogólny charakter – wszystkie podmioty są objęte podatkiem.
Fiskalna treść podatku – podstawowe narzędzie przejmowania przez państwo dochodów. Ekonomiczna treść podatku –
skutkiem nakładania podatku jest zmianaw sytuacji dochodowej i majątkowej podatników.
Rodzaje podatków ze względu na kryterium przedmiotowe:
a) podatki majątkowe i podatki od przw majątkowych – w wyniku nakładania podatku wartość majątku nie powinna sięz
mniejszać. Jeżeli następuje uszczuplenie to podatek realny, jeśli z dochodu z majątku to podatek nominalny,
b) podatki od przychodów – w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi przychodami
- pobierane są niezależnie od wyników działalności gospodarczej,
- bardzo korzystny instrument fiskalny państwa (zaspokaja popyt na pieniądz niezależnie od sytuacji podatnika),
- silnie cenotwórcze podatki (są wkalkulowane w cenę), powiązane z procesami inflacyjnymi,
- sprzymierzeniec państwa w równaniu budżetu (automatycznie podnoszone wraz z infalcją),
- pokrywane są z dochodów podatników – ułatwiają ukrywanie rzeczywistych ciężarów publicznych,
c) podatki od dochodów – przedmiotem opodatkowania jest dochód z pracy i z prowadzenia działalności gospodarczej
- nawiązują do nadyżki ekonomicznje wypracoanej przez podmioty („dzielenie się” dochodem z państwem),
- narzędzie realizacji zasady powszechności odpodatkowania, realizacja sprawiedliwego rozłożenia ciężarów publicznych,
- bardziej korzystne dla podatników niż dla władz,
d) podatki od wydatków – podatki od konsumpcji, ale mają ograniczony zakres, stosowane są wybiórczo, na zakup dóbr
luksusowych (samochody, jachty) i dóbr skarbu państwa (sól, alkohol, paliwa) – jest to akcyza.
Rodzaje podatków ze względu na związek między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem:
- podatki bezpośrednie – istnieje precyzyjnie określona zależność między płaconym podatkiem (rodzajem, wysokością,
trybem płacenia podatku, a podatnikiem), są to podatki dochodowe i majątkowe,
- podatki pośrednie – obciążają w sposób nie pozostający w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową, są
one poatkami ukrytymi, a ciężary ponoszone przez podatników są bardziej anonimowe
Rodzaje podatków ze względu na władztwo podatokowe:
- nakładane przez państwo – podstawowe rodzje podatków,
- nakładane przez władze samorządowe – niewielki zakres podatków.
Rodzaje podatków ze względu na kryterium terytorialne – jakie podatki zasilają odpowiednie szczeble władz publicznych:
- podatki centralne,
- podatki regionalne,
9
- podatki lokalne.
Rodzaje podatków ze względu na podmiotowe źródła pochodzenia – potrzeben do ustalania rzeczywistego obciążenia
podatkowego:
- sektor przedsiębiorstw niefinansowych,
- sektor instytucji finansowych,
- sektor gospodarst domowych,
- sektor zagranicy.
Technika podatkowa – działania praktyczne wyrażające się w ustaleniu obowiązku podatkowego, wymiarze podatku i
jego ściągnięcia. Służy do obliczenia i ściągnięcua należności podatkowej. Elementami tej techniki są:
a) podmiot opodatkowania – każda osoba, na której ciąży obowiązek podatkowy (podmiot czynny – państwo, ściąga podatki, podmiot bierny – osoby prawne i fizyczne płacące podatek)
b) przedmiot podatku – rzecz lub zdarzenie wywołujące obowiązek podatkowy,
c) podstawa odpodatkowania (stopa podatkowa) – wartościowo określony przedmiot odpodatkowania (np. podatek od
psów)
d) stawka podatkowa – relacja kwoty do podstawy opodatkowania
- stawka kwotowa – wielkość podatku należnego władzom publicznym,
- stawka procentowa – jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązaie podatkowe:
- stawki stałe (proporcjonalne) – wysokość podatku rośnie w takim samym prempie co podstawa opodatkowania,
- stawki zmienne – wysokość podatku zmienia się wraz z zmianą podstawy opodatkowania
- progresywne – podatek rośie szybciej niż podstawa,
- regresywne – podatek maleje wraz ze wzrostem podstawy,
- degresywne – kmbinacja stawki progresywnej i stawki proporcjonalnej
e) skala podatkowa – jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania (może być jedna dla całej podstawy,
może też występować kilka stawek)
f) zwolnienia – państwo wyłącza pewną grupę podatników lub pewną część przedmiotu opodatkowania z obowiązku
zapłacenia podatku,
g) ulgi podatkowe – cześciowe ograniczenie ciężaru podatkowego
- ulgi systemowe – wbudowane w dany podatek, obowiązują wszystkich którzy spełnią warunki,
- ulgi zindywidualizowane – o przyznaniu decyduje organ administracji skarbowej,
h) zwyżki podatkowe – dany podmiot płaci wyższy podatek niż to wynika z obowiązujących zasad (mają charakter represyjny).
Opłaty – świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, odpłatnym, jednostronnie ustalane i pobierane
przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego. Cechą opłat
jest, że ich ponoszenie przez podmioty znajdujące się poza sektorem publicznym jest ziwązane z pewnym kontrświadczeniem ze strony organów władzy i administracji publicznej (podjęcue decyzji administracyjnej, np. pozwolenie na budowę
domu) lub ze strony jednostek sektora publicznego (przedszkole dla dziecka). To właśnie odróżnia opłatę od podatku.
Jeżeli koszty wytworzenia świadczenia, z które ponosi się opłaty są niskie do jej wysokości to w opłaty są wkomponowane
elementy fiskalne (wtedy są identycznej jak podatki). Działalność organów publicznych pociąga za sobą koszty, więc w
niektórych przypdakach konieczne jest ponoszenie przez obywatela opłat.
Dwa rodzaje opłat stosowanych przez władze publiczne:
- związane z czynnościami organów władz publicznych – zbliżóne do podatków, koszty są minimalne w porównaniu z
wysokością opłat,
- z tytułu usług wytwatzacnych przez jednostki sektora publicznego – kształtowane są na poziomie rzeczywistego kosztu
świadczenia usługi, z możliwością niewielkiego narzutu.
Cła – najważjniejsze funkcje:
- fiskalna,
- funkcja protekcjonistyczna – polega na ochoronie gospodarki krajowej przed towarami zaggranicznymi.
Funkcjonowanie ceł jest zbliżone do funkcjonowania podatków.
Cła jako źródło dochodów publicznych będą w dającej się przewidzieć perspektywie wykazywać rtendencję spadkową.
Rozdział 7. Gospodarcze i społeczne skutki podatków
Zasady podatkowe
Adam Smith – twórca pierwszych zasad podatkowych (równość, pewność, dogodność, taniość)
Adolf Wagner – pod koniec XIX w. Rozszerzył i uporządkował zasady podatkowe (na ogół uznawane przez współczesną
naukę o finansach publicznych)
Zasady podatkowe – zestaw zaleceń formułowanych przez teorię ekonomii i finansów pod adresem państwa, tzn. parlamentu, rządu, partii politycznych, itp.
10
Zasady podatkowe
Fiskalne
Wydajność
Elastyczność
Sprawiedliwości
Ekonomiczne
Stałość
Powszechność
Równość
Zdolność
dochodowa
Nienaruszalność
majątku podatników
Techniczne
Pewność
Taniość
Dogodność
Fiskalne:
1) Wydajność – jako wydajne źródło dochodów władz publicznych (państwo powinno sięgać do takiego
przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań
państwa oraz władz samorządowych)
2) Elastyczność – podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne; reagowanie skal podatkowych (w podatku dochodowym) na przebieg cyklu koniunkturalnego
3) Stałość – konieczność ograniczonych zmian w systemie podatkowym
Ekonomiczne:
4) Nienaruszalność majątku podatników – podatek powinien być pokrywany z bieżących dochodów, a jego
wysokość nie może zmniejszać majątku podatnika
Sprawiedliwości:
5) Powszechność – ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny (każdy obywatel powinien być
objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego)
6) Równość – równomierne rozłożenie ciężarów podatkowych na wszystkich podatników (proporcjonalnie
do ich dochodów – niezgodne z zasadą zdolności dochodowej)
7) Zdolność dochodowa (podatkowa) – system podatkowy powinien korygować proporcje pierwotnego podziału dochodu narodowego, jeśli uzna się go za niesprawiedliwy
Techniczne:
8) Pewność – podatki powinny być takie, aby były niezawodnym źródłem dochodów państwa i aby podatnik
z góry wiedział, jaki podatek będzie płacił w związku z prowadzoną działalnością lub/i osiąganymi
dochodami
9) Dogodność – pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, cykl i charakter jego
działalności, itp.
10) Taniość – koszty realizowania podatków nie powinny nadmiernie zmniejszać dochodów państwa
Podatek :
1) atrybut władzy, którym posługuje się do zebrania niezbędnych funduszy na działalność związaną z jej funkcjami
2) podstawowy rodzaj dochodów państwa
3) każdy podatek wywiera bezpośredni wpływ na alokację zasobów w gospodarce (konsekwencja fiskalnej funkcji podatku), może wpływać na stopień ich wykorzystania
Fiskalna funkcja podatku:
 wraz z zapłaceniem podatku następuje definitywny przepływ dochodów między podatnikiem a państwem
 zawsze pozostaje w związku z alokacją zasobów – zmniejsza dochody gospodarstw domowych i
przedsiębiorstw, ograniczając ich możliwości konsumowania, oszczędzania oraz inwestowania;
 fakt przejmowania przez państwo dochodów daje finansowe podstawy alokowania przez państwo dóbr
publicznych i społecznych
4) główne narzędzie redystrybucji dochodów przez państwo (zjawisko rozkładu dochodów w społeczeństwie z
punktu widzenia kryterium równości przedstawia krzywa Lorenza)
5) podział podatku ze względu na:
11
a) rodzaj skali podatkowej:
 podatki progresywne – stawka podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania
 podatki proporcjonalne – dochody z tytułu podatku rosną w takim samym tempie, jak dochody
będące przedmiotem opodatkowania
 podatki regresywne – wzrost kwoty podatku jest mniejszy niż wzrost podstawy opodatkowania
b) przerzucalność:
 podatki pośrednie – łatwe do przerzucenia, a niektóre z założenia są przerzucane z podatnika,
który jest zarazem płatnikiem, na inny podmiot; wszystkie są możliwe do przerzucenia w ceny
towarów i usług; głównie podatki typu akcyzowego;
 podatki bezpośrednie – gł. podatki: od dochodów indywidualnych, od majątku, od spadku, darowizny, itp., w przypadku których związek między podatnikiem a państwem jest klarowny
 Podatek a alokacja zasobów w gospodarce rynkowej
Czynniki kształtujące skutki nakładania na gosp. dom. i przedsiębiorstwa podatków:
1) wysokość nakładanych podatków
2) przedmiot opodatkowania
3) podstawa opodatkowania
4) stawki i skale podatkowe
5) ulgi i zwolnienia
6) sposób rozłożenia ciężarów podatkowych
7) miejsce i tryb poboru podatków
„Efekt spustoszenia”:
- jest wynikiem nałożenia podatków
- jest różnicą między wartością krańcową pewnej jednostki a kosztem krańcowym jej niewykorzystania
- antystymulacyjne działanie podatku, co wywołuje zjawisko zniekształcenia, tzn. w wyniku nałożenia podatku cena danego zasobu rośnie w sposób sztuczny
Wpływ podatków na oszczędności i inwestycje:
- obniżenie poziomu inwestycji i poziomu oszczędności
- stopa dochodu brutto wzrośnie (nałożenie podatku od zysku przedsiębiorstw)
- stopa dochodu netto zmaleje
Skłonność podmiotów do oszczędzania uzależniona jest od:
- stopy oprocentowania depozytów
- stopy inflacji
- stopy opodatkowania dochodów z kapitału, czyli oszczędności pieniężnych ulokowanych na rynku finansowym
Granice opodatkowania
Negatywne następstwa przekroczenia granic opodatkowania:
- ograniczenie działalności gospodarczej
- zmniejszenie się dochodów państwa
Przekroczenie granic opodatkowania oznacza, że ciężary podatkowe nałożone na dany podmiot są tak duże, że zmuszony
jest on ograniczyć swoją działalność gospodarczą lub nawet jej zaniechać.
Sytuacja taka występuje głównie przy podatkach progresywnych, przy których tempo przyrostu podatku jest wyższe niż
tempo przyrostu dochodu.
Krzywa Laffera – przedstawia zależności między skalą opodatkowania, rozmiarami działalności gospodarczej i dochodami
budżetu państwa;
Przy niskich skalach progresji podatkowej dochody państwa rosną szybciej, gdyż niewielki ciężar podatkowy powoduje
wzrost aktywności gospodarczej, a w konsekwencji wzrost dochodów będących przedmiotem opodatkowania. W miarę
podnoszenia stawki podatkowej dochody rosną, ale coraz wolniej, aż do momentu przesilenia. Dalszy wzrost stawki będzie
wywoływać ograniczenie działalności gospodarczej, konsekwencją czego będzie spadek dochodów budżetu. W krańcowym
przypadku, gdy stawka będzie wynosić 100%, dochody zupełnie znikną.
Przerzucalność podatków
 Ma charakter ekonomiczny - dokonuje się przez mechanizm rynkowy i może prowadzić do zakłóceń w jego
funkcjonowaniu (skoro jedne przedsiębiorstwa są bardziej od innych obciążone podatkiem)
 Może zniekształcić istotnie system podatkowy i ograniczyć stopień realizacji celów państwa
 Występuje między podatnikami.
 Metody :
1) przerzucalność w przód – polega na podnoszeniu cen dla nabywców towarów, aby w ten sposób wyrównać nałożony na podatnika ciężar; skuteczność zależy od warunków panujących na rynku i reakcji
obronnych nabywców
12
2) przerzucalność wstecz – polega na próbach wymuszenia obniżki kosztów działalności podatnika
przez obniżki płac, obniżki cen nabywanych surowców, obniżki zużycia energii, itp.
Ucieczka przed podatkami
 Jeżeli mechanizm rynkowy nie daje szansy złagodzenia ciężarów podatkowych, podatnik będzie dążył do
ucieczki przed podatkiem
 Zachodzi między podatnikami a państwem
Przyczyny:
1) moralne – dualizm postępowania pod względem norm etycznych (łamanie norm publicznych jest postrzegane
jako
mniej
naganne
niż
łamanie
norm
życia
prywatnego);
symptomy zachowania się państwa (upośledzona pozycja podatnika wobec państwa):
 narzucanie przez państwo swojej decyzji podatnikowi
 stosowanie wyśrubowanych stawek podatkowych
 preferowanie interesów podatkowych grup rządzących
2) polityczne – jako sprzeciw wobec państwa, np. gdy nie akceptuje panującego ustroju czy realizowanej doktryny społecznej lub gospodarczej, ma inne preferencje co do wykorzystywania funduszy publicznych
3) ekonomiczne:
 gdy nie można przerzucić podatków, najczęściej w okresie stagnacji gospodarczej (podatnik dąży do
zachowania przedsiębiorstwa lub poziomu konsumpcji)
 istnienie tzw. drugiego obiegu gospodarczego (gł. w okresach kryzysu gospodarczego), np. nielegalna praca
 ponadnarodowe przedsiębiorstwa, koncerny, itp. – przepływ dochodów między krajami
4) techniczne – związane z wysokim stopniem skomplikowania współczesnych systemów podatkowych; wywołane rozwojem gospodarczym w ogóle, skalą procesów gospodarczych, złożonością stosunków ekonomicznych, różnorodnością zdarzeń gospodarczych, itp.
Formy:
1) unikanie podatku – polega na świadomym powstrzymywaniu się przed dokonywaniem czynności wywołujących powstanie stosunku podatkowego lub na wyszukiwaniu luk w przepisach podatkowych po to, by w
ogóle uniknąć podatku bądź zmniejszyć jego ciężary, np. powstrzymywanie się od zakupu opodatkowanych
dóbr,
odmowa
przyjęcia
spadku;
sprzyja temu rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i społecznych – w aspekcie międzynarodowym unikanie podatków może głównie polegać na:
 unikaniu nałożenia podatku
 unikaniu uiszczenia podatku
2) oszustwa podatkowe – są łamaniem prawa i podlegają karze; typowe formy:
 zatajenie materialne (ukrywanie przedmiotów podlegających opodatkowaniu)
 zatajenie rachunkowe (niezgodne ze stanem faktycznych prowadzenie rachunkowości)
 fałszywe kwalifikowanie (ukrywanie rzeczywistej sytuacji prawnej podatnika przez fikcyjną sytuację prawną, np. podstawianie osób, zmiana treści operacji finansowych)
Zasady systemu podatkowego
Niemal wszystkie nowoczesne systemy podatkowe posługują się wieloma podatkami, jednak nadmierne rozbudowanie
systemu podatkowego nie jest wskazane.
Zasady systemu podatkowego:
1) wprowadza się kilka podatków, przy czym trzy lub cztery ich rodzaje stanowią podstawę finansów (funduszy) publicznych
2) sięga się do różnych przedmiotów opodatkowania, tzn. dochodów, wydatków, majątku, nabycia praw majątkowych
3) stosuje się podatki bezpośrednie i pośrednie (w różnych proporcjach w różnych krajach)
4) podatki bezpośrednie wprowadza się dlatego, że są one trudniej przerzucalne i stanowią pewne i systematyczne, choć mniej wydajne źródło dochodów
5) podatki pośrednie, choć łatwiej przerzucalne, ale sposób ich poboru czyni z nich wydajne źródło dochodów
6) nadmierne dochody podmiotów gospodarczych ogranicza się przez progresywne skale podatkowe
7) równomierne obciążenie podmiotów realizuje się wg ich zdolności dochodowej (współczesne systemy podatkowe charakteryzuje stosunkowo duży stopień indywidualizacji obciążeń)
8) w opodatkowaniu przedsiębiorstw stosowane są skale podatkowe progresywne i degresywne; w związku z
przebiegiem cyklu koniunkturalnego ważnym instrumentem podatkowego oddziaływania na gospodarkę są
różne ulgi, wakacje i zwolnienia podatkowe
13
9) podstawowe rodzaje podatków ustala się na szczeblu władz centralnych; wynika to z istotnego znaczenia tego instrumentu dla funkcjonowania przedsiębiorstw oraz społeczeństwa; nie wyklucza to udziału władz samorządowych w dochodach z tytułu ustalonych centralnie podatków, a także stosowania w ograniczonym
zakresie podatków lokalnych stanowionych przez władze samorządowe
10) z psychologicznego punktu widzenia łatwiej jest zwiększać ciężary podatkowe przez podwyższenie istniejącego już podatku niż wprowadzenie nowego
11) wśród istniejących już podatków łatwiej jest (z psychologicznego punktu widzenia) zwiększyć ciężary podatkowe za pomocą podatków pośrednich niż bezpośrednich
12) w celu przeciwdziałania oszustwom podatkowym władze publiczne stosują rozwinięty system kontroli (prewencji)
oraz
system
kar;
w celu ograniczenia zjawiska ucieczki przed podatkami władze publiczne dążą do uproszczenia systemu podatkowego i prowadzenia współpracy międzynarodowej w kwestiach podatkowych (ma to szczególne znaczenie wobec dynamicznego rozwoju stosunków gospodarczych i finansowych między różnymi krajami)
Rozdział 8. Wydatki publiczne
I. Istota wydatków publicznych
Wydatki publiczne- to wydatki ponoszone na realizacje zadań publicznych, są dokonywane w celu zaspokojenia potrzeb
zbiorowych lub/i potrzeb indywidualnych których ranga jest wysoka (np. finansowanie usług zdrowotnych, edukacyjnych) :
 Wyrazem aktywności władz publicznych są nakładane na społeczeństwo ciężary podatkowe oraz ponoszone przez władze publiczne wydatki
 Ekonomiczny sens wydatków publicznych polega na tym, że w ich wyniku następuje alokacja dóbr czyli wykorzystanie
części PKB; wydatki publiczne
stanowią więc kluczowy element administracyjnego mechanizmu alokacji zasobu w gospodarce
 Ekonomiczny znaczenie wydatków publicznych wiąże się ze sposobem pozyskiwania środków, władze publiczne w
zaspokajaniu popytu na środki pieniężne ( dochody ) stosują przymus administracyjny. Można przyjąć założenie że
wydatki publiczne są nieuchronne i mają w ostateczności pożyteczne skutki
Cechy wydatkowania środków publicznych:
arbitralność decyzji dotyczących rozmiarów i kierunków wydatkowania środków publicznych tkwi w naturze administracyjnego mechanizmu alokacji zasobów, jej skutkiem może być lepsze lub gorsze dostosowanie wydatków publicznych do potrzeb społecznych; może być ograniczona przez wprowadzenie kryteriów przeznaczenia środków publicznych na poszczególne cele. Wynika to z faktu, że decyzje alokacyjne podlegają presji politycznej wywierane przez
różne grupy interesów
niebezpieczeństwo marnotrawstwa środków publicznych wynika z tego, że alokacja ta nie jest poddawana weryfikacji
ekonomicznej, dlatego możliwe są sytuacje „przefinansowania” pewnych dziedzin działalności, zadań publicznych itd.
Weryfikacja sposobu zużytkowania środków publicznych może się dokonywać jedynie przez administracyjne procedury. Ich ściśle postrzeganie może zresztą, paradoksalnie prowadzić do marnotrawienia środków publicznych.
niebezpieczeństwo nadużyć i korupcji podmiotów wydatkujących środki publiczne powstaje w związku z administracyjnym charakterem ich wydatkowania. Wybór partnera władz publicznych dokonuje się w warunkach ostrej rywalizacji o zamówienia, rodzi to warunki do korumpowania gestorów środków publicznych w zamian za otrzymanie zamówień rządowych (samorządowych). Istnieje również niebezpieczeństwo marnotrawienia środków publicznych przez
zlecenie nie najkorzystniejszych zamówień z punktu widzenia realizowanych zadań.
„wypychanie” zasobów poza obieg stricte gospodarcze, gdyż część wydatków budżetowych nie przynosi bezpośrednich efektów w postaci przyrostu PKB (wydatki na obronę narodową, bezpieczeństwo wewnętrzne i na administrację
publiczną)
Wydatki publiczne, to także kreowanie popytu w gospodarce. Istotna rolę w tym zakresie odgrywają:
 bezwzględny poziom wydatków
 struktura wydatków
 zmiany zachodzące zarówno w poziomie i w strukturze wydatków
Kwestie te są rozważane w kontekście równowagi budżetowej. Klasyczne wydatki publiczne nie zwiększają bezpośrednio
PKB, ale wydatki na infrastrukturę, naukę, ochronę zdrowia dają niewątpliwie efekty na poziom PKB. Ponadto ważna jest
także struktura wydatków publicznych: na jakie cele są one ponoszone, w jakim stopniu pozostają wewnątrz kraju, a w
jakim są transferowane.
Do podstawowych funkcji wydatków publicznych zaliczmy:
1. klasyczne funkcje publiczne państwa(obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne, administracja publiczna).
W ramach klasycznych funkcji wyróżnia się:
 funkcje zewnętrzne – władze państwowe mają obowiązek zapewnienia społeczeństwu bezpieczeństwa (wydatki na
utrzymanie armii)
 funkcje wewnętrzne – ponoszenie wydatków na utrzymanie administracji, sądownictwa, bezpieczeństwa wewnętrznego. Są one związane z funkcjami socjalnymi i funkcjami gospodarczymi.
2. socjalne funkcje władz publicznych
3. ekonomiczne funkcje państwa
14
Ze względu na związek wydatków z ostatecznym wykorzystaniem PKB wydatki możemy podzielić na:
 wydatki realne albo rzeczywiste (nabywcze) – w wyniku wydatków realnych następuje zużycie elementów PKB w
drodze zakupu towarów i usług przez jednostki należące do sektora publicznego. Wydatki nabywcze tworzą więc w
sposób bezpośredni popyt na dobra i usługi, co ma istotne znaczenie dla funkcjonowania gospodarki (np. zamówienia
publiczne)
 wydatki transferowe – dokonywane są na rzecz innych podmiotów, co wiąże się z istniejącym systemem finansów publicznych, albo wynika z prowadzonej przez państwo polityki finansowej.
Rozróżniamy więc:
- transfery wewnętrzne – czyli transfery dokonywane wewnątrz systemu finansów publicznych. Oznaczają wydatki
publiczne jednych gestorów funduszy publicznych na rzecz innych gestorów funduszy publicznych. W wyniku
tych transferów nie zmienia się ogólna wielkość środków publicznych, lecz zmienia się struktura ich finalnego wydatkowania.
- transfery zewnętrzne – czyli na rzecz podmiotów znajdujących się poza sektorem publicznym. Oznaczają zasilanie
podmiotów prywatnych w pieniądz pochodzący ze środków publicznych. Mogą one być związane z finansowym
wspieraniem przez władze publiczne realizacji ważnych celów społecznych i gospodarczych (np. transfery na
rzecz spółdzielczego i prywatnego budownictwa mieszkaniowego)
Odmiany transferów:
- dotacja podmiotowa – ma charakter ogólny i jest w całości związana z działalnością danego podmiotu
- dotacja przedmiotowa – wiąże ilość środków publicznych z konkretnymi potrzebami lub celami wydatkowania
Podział wydatków publicznych ze względu na przeznaczenie na cele bieżące oraz na cele średnio- i długookresowe:
 wydatki bieżące
 wydatki majątkowe
Podział wydatków wiążący się z możliwością oddziaływania władz na wydatkowanie środków:
 wydatki stałe
 wydatki zmienne – wyznaczają rzeczywiste pole wyboru władz publicznych w alokowaniu środków, a więc tworzą
warunki do prowadzenia polityki przez wydatki publiczne.
Z powyższym podziałem wiąże się także podział na:
 wydatki sztywne – obowiązek ponoszenia przez władze publiczne wydatków sztywnych jest bardziej rygorystyczne
niż ponoszenie wydatków stałych. Za wydatki sztywne uważa się wydatki związane z obsługa długu publicznego.
 pozostałe wydatki
Wydatki publiczne dzieli się też według szczebla wydatkowania środków na:
 wydatki szczebla centralnego (ogólnokrajowego) – są to wydatki państwowe
 wydatki szczebla regionalnego – mogą to być wydatki państwowe, samorządowe lub rządowo samorządowe
 wydatki szczebla lokalnego – są to wyłącznie wydatki samorządowe
Podział według kryterium formy funduszu publicznego:
 wydatki budżetowe – obejmujące wydatki budżetu państwa i wydatki budżetów samorządowych
 wydatki publicznych funduszy celowych – obejmujące wydatki funduszy państwowych i funduszy samorządowych
Ze względu na podmioty wydatkujące środki publiczne rozróżniać należy:
 wydatki jednostek budżetowych
 wydatki jednostek pozabudżetowych (zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych)
Dwie płaszczyzny racjonalizacji wydatków publicznych
W płaszczyźnie makroekonomicznej chodzi o ustalenie racjonalnego poziomu i struktury wydatków publicznych. Ważne
jest czy środki publiczne wydatkowane są przez budżet, czy przez fundusze celowe. Ważna jest również struktura wydatkowania środków według szczebla władz publicznych. Środki publiczne przeznaczane na różne cele i zadania lepiej są wykorzystywane przez władze lokalne, gdyż mają one lepsze rozeznanie w skali potrzeb, niż władze publiczne szczebla pośredniego, czy centralnego. Racjonalne wydatkowanie uwarunkowane jest więc tym kto wydatkuje środki oraz jaki jest
dystans miedzy gestorem a podmiotem wydatkującym te środki.
Płaszczyzna mikroekonomiczna dotyczy podmiotów które bezpośrednio wykorzystują środki publiczne, a więc jednostek
sektora publicznego (jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych). Chodzi o takie sformułowanie zasad gospodarki środkami finansowymi, które zapewniłoby wydatkowanie zgodne z celami i zadaniami publicznymi danej jednostki sektora publicznego, przy jednoczesnym oszczędnym zużywaniu środków. Chodzi o jak najlepsze dostosowanie wykorzystania środków publicznych do zadań realizowanych przez dany podmiot i jak najlepsze zaspokojenie potrzeb ludzkich.
Zagadnienie efektywności wydatków publicznych
Gromadzenie pieniężnych środków publicznych i administracyjny sposób ich alokacji stwarza problem ich racjonalnego
wykorzystania. Rozwiązanie tego problemu jest tym trudniejsze, że dziedziny na które ponosi się wydatki na ogół nie są
15
podatne na stosowanie pomiaru skutków, efektywności tych wydatków. Np. w przypadku wydatków na obronę narodową
ciężko jest zweryfikować efektywność alokacji biorąc za kryterium np. wojnę, kiedy w kraju może nie być wojny przez
kilkadziesiąt lat.
Problem mierzenia efektywności wydatków publicznych dotyczy także dziedzin w których istnieją konkretni odbiorcy
usług, jak np. w przypadku ochrony zdrowia, czy edukacji. Rzecz w tym że nie jest łatwo ustalić zależność między rozmiarami wydatków, a osiągniętymi efektami, gdyż efekty są trudno mierzalne, a skutki niektórych wydatków pojawiają się
niekiedy za znacznym opóźnieniem.
W pomiarze efektywności wydatków chodzi o ustalenie związku miedzy poziomem i struktura wydatków publicznych a
rzeczywistymi korzyściami, jakie odniesie społeczeństwo i gospodarka w wyniku tych wydatków.
Do oszczędności w wydatkach publicznych należy podchodzić w dwóch wymiarach:
1) wymiar uniwersalny: jego sens polega na takim wydawaniu pieniędzy, aby osiągnąć jak największe korzyści (efekty)należy się kierować zasadą maksymalnego efektu przy danych nakładach lub minimalnego nakładu przy danych efektach; oszczędności w tym wymiarze wykluczają wszelkie marnotrawstwo.
2) Wymiar specyficzny: polega na tym, że wobec ograniczoności środków publicznych oszczędne gospodarowanie nimi
sprowadza się do powstrzymywania się od wydatków na cele oraz zadania gospodarczo i społecznie uzasadnione, na
które jednak w danej sytuacji finansowej władz publicznych nie stać; z problemem tym wiąże się optymalizacja wydatków publicznych.
Metody racjonalizacji wydatków publicznych
Przed podjęciem próby kształtowania wydatków publicznych konieczne jest określenie jakie cele i zadania społeczne oraz
gospodarcze maja być finansowane z wydatków publicznych. Wielkość wydatków publicznych zależy od stanu gospodarki,
a ściślej, od tego w jakim stopniu gospodarka ta może być obciążona wydatkami publicznymi. To z kolei uzależnione jest
od wydajności podatkowej, czy szerzej dochodowej społeczeństwa i gospodarki oraz możliwości zaciągania pożyczek przez
władze publiczne.
Planowanie – podstawowe narzędzie kształtowania wydatków publicznych. Konieczność planowania wynika z samej natury gospodarki środkami publicznymi, która wymaga przyjęcia i planowanych dochodów i planowanych wydatków, najczęściej w formie ustawy. Plany wydatków publicznych stanowią integralna część budżetu państwa, budżetów samorządowych
i publicznych funduszy celowych.
Metody kształtowania wydatków publicznych w aspekcie makroekonomicznym
Metoda historyczna: wedle niej wydatki publiczne danego okresu fiskalnego są zdeterminowane poziomem publicznych
strukturą wydatków publicznych w okresach poprzednich. Wada: petryfikuje strukturę wydatków, która nie musi być najlepsza z punktu widzenia efektywnego wykorzystania środków publicznych oraz przy zmieniających się preferencjach społeczeństwa podważa się racjonalność wykorzystania środków)
Metoda kształtowania wydatków w zależności od potrzeb: doskonalsza, choć trudniejsza od metody historycznej; trudność polega na tym, że potrzeby są nieograniczone a wielkość środków publicznych jest ograniczona. Stopień uporania się z
tą trudnością zależy od możliwości dochodowych społeczeństwa i gospodarki oraz możliwości zaciągania pożyczek. Druga
trudność wiąże się z rywalizacja poszczególnych społeczności o pozyskanie środków publicznych.
W przypadku tej metody stosuje się zobiektywizowane kryteria określające potrzeby: np. – liczba ludności, jej struktura wg
płci, wieku, wykształcenia
stan środowiska naturalnego, czystość wód, powietrza itd.
stan infrastruktury gospodarczej i społecznej (siec dróg, liczba mieszkań, szkół, szpitali)
stan rozwoju gospodarczego wyrażający się w poziomie i zmianach w produkcji, rozwoju usług, stopie bezrobocia itd.
Przedstawione przykłady zobiektywizowanych kryteriów musza być przedstawione w wielkościach porównywalnych. Przy
podejmowaniu decyzji alokacyjnych odnośnie poszczególnych działów konieczne jest stosowanie kryteriów wyspecjalizowanych, np. w procesie kształtowania wydatków na ochronę zdrowia potrzebne są mierniki:
- przeciętna długość życia
- zapadalność na pewne choroby
- umieralność niemowląt
- liczba lekarzy na określoną liczbę mieszkańców itd.
Wyróżniamy 3 odmiany tej metody:
 Metoda popytowa: odmiana metody kształtowania wydatków w zależności od potrzeb, stosowana w przypadku
kształtowania wydatków publicznych na wytwarzanie określonych usług, np. edukacja, ochrona zdrowia.
 Metoda podażowa: polega na tym, że środki publiczne mogą być alokowane zgodnie z istniejącą baza materialną i
kadrową ( zgodnie z istniejącym potencjałem). Podejście takie jest również wyrazem zastosowania zobiektywizo16
wanych kryteriów przy ustalaniu wydatków publicznych. W rozwiązaniu tym zawarte są również elementy metody
historycznej.
 Metoda ekspertów: jej istota sprowadza się do tego, że specjaliści z danych dziedzin kształtują wydatki publiczne
na podstawie swoje wiedzy oraz stanu dane dziedziny w kraju, regionie itd.
Programowanie budżetowe
Racjonalizacja wydatków publicznych jest tym trudniejsza, im większy jest ich stopień agregacji. Najwięcej trudności występuje wiec przy racjonalnym kształtowaniu na szczeblu centralnym, mniej w przypadku budżetów budowanych dla poszczególnych jednostek sektora publicznego i budżetów szczebla podstawowego. Aby wydatki były jak najbardziej racjonalne oraz aby wyeliminować marnotrawstwo przyjęto założenie, że wydatkowanie publiczne musi być poddane nowoczesnym procedurom wynikającym z teorii i praktyki zarządzania. Podejście nazwano PROGRAMOWANIEM
BUDŻETOWYM.
(nie planowanie budżetowe). Badania nad programowaniem rozpoczęły się po II wojnie światowej w krajach Europy Zachodniej i przede wszystkim w USA.
Do najbardziej rozwiniętych metod należy zaliczyć:
1) Planning- Programming- Budgeting System (PPBS)
2) Rationalisations des Choix Budgetaires (RCB)
3) Cost- Benefit- Analysis
4) Zero- Base Budgeting (ZBB)
Punktem wyjścia wszystkich metod jest zakwestionowanie wcześniej stosowanego powszechnie planowania wydatków
budżetowych przy wykorzystaniu metody historycznej oraz nadużywaniu metody ekstrapolacji
Cechy wspólne wymienionych metod:
1) przyjęcie metody budżetowania według potrzeb za kardynalną zasadę obowiązującą przy programowaniu wydatków
2) możliwość mierzenia efektów nawet wtedy gdy są wyrażone w jednostkach fizycznych a nie pieniężnych
3) możliwość uwzględnienia jakości usług (działalności)
4) przy kształtowaniu wydatków publicznych konieczne jest stosowanie wariantowej analizy osiągania celów ( analiza
taka pozwala wybrać najlepszą ścieżkę realizacji celu przy zastosowaniu uniwersalnej zasady racjonalnego działania,
czyli maksymalizacji efektów przy danych wydatkach lub minimalizacji wydatków przy danych efektach)
5) w trakcie budżetowania wydatków konieczne jest wprowadzenie pewniej elastyczności jako elementu racjonalizującego
wydatki
Metoda ZBB (budżetowanie zerowe, budżetowanie od podstaw) – jest najnowsza metoda programowania budżetowego;
eliminuje słabe strony metod wcześniejszych, a w szczególności to, że trudno było się oderwać od przeszłości. Zasadniczą cechą jest rezygnacja z budżetowania przyrostowego (tzn. podstawą budżetowania nie są budżety z ostatnich lat).
Wyodrębniamy dwie fazy:

polegająca na przygotowaniu pakietów decyzyjnych

na którą składają się dwa rodzaje czynności:
a) ustalanie hierarchii pakietów decyzyjnych w oparciu o analizę kosztów i korzyści oraz na podstawie innych subiektywnych przesłanek
b) ustalanie podziału środków w sposób odpowiadający tym priorytetom
Elementy pakietu decyzyjnego:
1) cele, których realizacji służy dany rodzaj działalności
2) konsekwencje rezygnacji z tego celu działalności
3) różne warianty realizacji tej działalności
4) koszty i efekty działalności
Przy przygotowaniu pakietów decyzyjnych istotna jest budowa etapu alternatywnych ścieżek realizacji określonej działalności:
1) analiza, na podstawie szacunku kosztów i korzyści, różnych technicznych ścieżek realizacji działalności oraz wyboru ścieżki najkorzystniejszej
2) analiza różnego poziomu zaangażowania wydatków ( środków ) publicznych dla wybranej ścieżki realizacji działalności
Ranking - ustalanie hierarchii programów według malejącego znaczenia stosowany w ZBB; w połączeniu z technika analizy alokacji zasobów umożliwia uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania:
- jakie cele i zadania powinien osiągać podmiot (organ władz publicznych) w pierwszej kolejności
- jakie wydatki (środki) są konieczne do uzyskania tych celów i wykonania zadań
17
- ile zadań musi być wykonanych, aby pozyskać niezbędne fundusze
Rozdział 9 - Równowaga budżetowa
1. Istota równowagi budżetowej
Równowaga budżetowa to stan budżetu, w którym jego wydatki równają się jego dochodom. Jednak to nie występuje
prawie nigdy. W literaturze fachowej przyjmuje się, że nierównowaga budżetu (budżet niezrównoważony) występuje wówczas, gdy w budżecie jest deficyt. Budżet wykazujący nadwyżki traktuje się jako zrównoważony.
Zrozumienie istoty równowagi budżetowej nie jest jednak możliwe bez uwzględnienia:
1) rodzaju odchyleń od stanu równowagi między momentem wyjściowym a badanym;
2) skali odchylenia od stanu równowagi (zarówno w ujęciu bezwzględnym jak i relatywnym);
3) kierunku ewolucji niezrównoważonego budżetu (czy zbliża się, czy oddala od równowagi); wymaga to obserwacji zachowania budżetu w okresach poprzednich (ocena stabilności budżetu);
4) przyczyn naruszających równow. budż.; odróżnienie przyczyn wewn. od zewn.;
5) relacji między równowagą systemu finansów publicznych a równowagą budżetu;
6) poziomu równowagi budżetowej, gdyż trudności ze zrównoważeniem budżetu są większe przy większym jego
wolumenie (większym zakresie redystrybucji budżet.).
Równowagę budżetową trzeba rozpatrywać na tle równowagi sektora publicznego i równowagi całej gospodarki.
Ścisłe uchwycenie związków między równowagą budż. a równowagą gospodarczą wymaga szczegółowej analizy skutków wielk. budżetu, struktury dochodów i wydatków, ew. nadwyżki lub deficytu, źródeł jego finansowania itp.
Najoczywistszy jest związek równowagi budżet. z równowagą gospod. w zakresie redystrybucji dochodów. Budżet występuje tu w 2 rolach:
1) jako narzędzie ograniczające popyt podmiotów stricte gospodarczych i gospodarstw domowych,
2) jako kreujący popyt w związku z wydatkami publ. o charakt. bezpośrednim (nabywczym) oraz pośrednim
(transferowym).
Makroekonomiczne zależności między równowagą budż. a równow. gospod. można zidentyfikować głównie ze względu
na użytkowanie przez sektor publ. określ. czynników wytwórczych. Czynniki te są wykorzyst. przez jednostki i zakłady
użyteczności przy wytwarz. usług oraz wypełnianiu klasycznych zadań publ.
Niezrównow. budżet może wykazywać nadmierną ekspansję w zużywaniu zasobów pracy żywej (np. nadmierne zatrudn.w administracji), co musi prowadzić do nadmiernych wydatków budż., i w konsekwencji do nierównowagi budż.
Bezpośr. wpływ budżetu na równow. gospod. jest wówczas, gdy realizuje się ostateczne wydatki budżetu, czyli takich,
w wyniku których następuje zużycie określ. części prod. społecznego. Drugi rodz. wydatków budżet. – wydatki transferowe
(pośrednie), też będą miały wpływ na zużycie prod. społ., ale z pewnym opóźnieniem, którego długość może być różna,
uzależniona od charakteru wydatków transfer. W przypadku np. emerytur, znaczna ich część zostanie szybko przekształcona w wydatki ostateczne (zakup artykułów niezbędnych do życia), natomiast w przypadku dotacji, subwencji, subsydiów
itp. okres ich przekształc. w wydatki ostateczne może być trudny do sprecyzowania.
2. Czynniki równowagi budżetowej
Ogólnie, to na równowagę budż. wpływają wszystkie (a ilość ich jest ogromna) operacje dochod. i wydatkowe budżetu.
Analizę czynników równ. budż. powinno prowadzić się odrębnie (do pewnego stopnia) dla dochodów i wydatków budż.
Z punktu widzenia charakteru czynników kształt. równ. budż., należy wyróżnić czynniki:
1) ekonomiczne
2) organizacyjne
3) techniczne
4) polityczne
Czynniki ekonomiczne to te, kształtujące rozmiary i strukturę dochodów i wydatków budżet. Jednak inne czynniki
kształt. stronę dochodową, a inne stronę wydatkową, a w konsekwencji saldo budżetu.
Czynniki ekonom. kształt. stronę doch. budżetu to:
a) czynn. ekon. o charakt. realnym: rozmiary działaln. gospod. i inne zjawiska realne, powodujące powstanie stosunku
fiskalnego
b) czynn. ekon. o charakt. systemowym: przesądzają o rodzajach i wielkości doch. budżet. (rodzaje i konstrukcja podatków, podstawa, skala, zwolnienia, ulgi itp.)
c) czynn. ekon. wynik. z bieżącej polityki gospod. państwa: pozasystemowe sposoby oddziaływania na dochody budżetu, np. przyznawanie indywid. ulg podatkowych, zaciąganie pożyczek wewnętrznych i zewn. itd.
Do czynników ekonom. kształt. wydatkową stronę budżetu zaliczamy:
a) poziom wydatków na klasyczną sferę publiczną,
b) poziom wydatków na sferę usług społecznych,
c) poziom wydatków na gospodarkę narodową.
Równowaga budżet. kształt. jest też pod wpływem wydatków na infrastrukturę gospod. (drogi, porty morskie, porty lotnicze, system energetyczny kraju itd.). Wydatki na te cele mogą być realizowane przez przedsiębiorstwa publiczne, lub przedsiębiorstwa prywatne, realizujące zamówienia rządowe albo samorządowe.
Czynniki organizacyjne to:
18
a) ogólna budowa systemu finans. publ. uwzględn. zasady i tytuły przepływu dochodów i wydatków między poszczególnymi funduszami, np. między budżetem a funduszami emerytalnymi,
b) wewnętrzna struktura organizacyjna systemu budżet. wraz z zasadami regulującymi źródła i tytuły przepływu pieniądza między poszczególnymi elementami tegoż systemu,
c) zakres i zasady funkcjonowania pozabudżetowych funduszy publicznych – chodzi zwłaszcza o zasady powiązania
tych funduszy z budżetem państwa.
Czynniki techniczne to:
a) techniki planowania dochodów i wydatków budżetowych,
Budżet państwa musi być sporządz. ex ante, aby świadomie można było kształtować niektóre zjawiska społeczne i gospodarcze. Przewidywanie przyszłości gospodarczej nie jest łatwe, i zawsze zawiera elementy niepewności, tym większe, im
mniej stabilny jest układ gospod; przejawia się to np. w dużych ruchach cen, płac, kursów walutowych, stóp %, itd. Te
czynniki, a także wiele innych, wpływają na wielkość doch. i wydatk. budżet., stąd też dla kształtowania równowagi budżet.
ogromne znaczenie mają techniki planowania.
b) techniki gromadzenia dochodów budżetowych,
Z praktycznego punktu widzenia, istotne są precyzyjne i skuteczne techniki wymierzania należności budżetowych oraz
terminowe ich egzekwowanie. Stosowane techniki wywierają istotny wpływ na ogólne rozmiary i strukturę dochodów budżet. Nie można zatem nie zauważyć związków między rezultatem działalności organów budżet. a konstrukcją syst. podatkowego.
c) techniki rozdysponowywania wydatków budżetowych.
Mogą charakter. się sztywnością lub elastycznością. Ze wzgl. na to, że metody planow. doch. i wydatk. budż. są niedoskonałe, oraz na element niepewności, obecny w planowaniu, nadmierna sztywność tych technik może utrudniać równoważenie budżetu.
Problem elastyczności lub sztywności w gospodarowaniu środkami finans. nie ogranicza się do samego budżetu, pojawia
się też np. w stosunkach budżetu z innymi funduszami publicznymi. Czy budżet może i na jakich zasadach, korzystać z
wolnych środków pozabudżetowych funduszy publicznych.
Czynniki polityczne rozumiane są jako zespół zachowań państwa, które układają się w określoną strategię państwa. Jeśli
państwo ma strategię silnej władzy centralnej w stos. do gospod. i społeczeństwa, to musi to mieć odbicie w budżecie (w
jego wielkości i strukturze), czego wyrazem będą nadwyżki budżetowe jako skutek nadmiernej - w stosunku do potrzeb centralizacji.
Polityczne czynniki nie są łatwe do identyfikacji i klasyfikacji, ponieważ zmieniają się w zależn. od syt. wewn. i zewn.
kraju i państwa; np. państwo nie decyduje się na zwiększenie obciążeń podatkowych, aby nie pogarszać nastrojów społecznych, mimo iż względy równowagi budżet. przemawiałyby za tym.
Analizując czynniki polit., należy pamiętać, że rozmiary redystrybucji budżet. i jej struktura są wypadkową różnych sił
politycznych: grup interesów ekonom., zawodowych, regionalnych itd. Stąd też zmiana zakresu redystrybucji, a tym bardziej jej struktury, jest bardzo trudna do przeprowadzenia.
Państwo może celowo utrzymywać niezrównoważony budżet, do czego przesłanką jest społeczna percepcja i ocena takich zjawisk jak „nadwyżka” czy „deficyt”. Obywatele odbierają to przez pryzmat własnej gospodarki (mikroekonomicznie), podczas gdy reguły makroekonomiczne są inne. Istnienie nadwyżki budżetowej może pomóc w wywołaniu wrażenia,
że stan gospodarki jest dobry. Państwo może też sztucznie wywołać deficyt, aby łatwiej np. zmniejszyć wydatki na niektóre
dziedziny życia gospodarczego.
3. Mnożnik zrównoważonego budżetu
Zachowanie równow. budż. przez rządy było podstawą ich oceny przez parlament i społeczeństwo. Zmieniło się to od
czasu wielkiego kryzysu gospodarczego oraz rozwoju interwencjonizmu państwowego (J. M. Keynes). W tej koncepcji
państwo powinno posługiwać się dochodami, a zwłaszcza wydatkami w celu oddziaływania na gospodarkę, w szczególności na przebieg cyklu koniunkturalnego. Zatem możliwe jest występowanie deficytu budżetowego, jeśli wzrastające wydatki
państwa pobudzałyby gospodarkę, przynosząc większe korzyści, niż straty wynikające z wystąpienia deficytu. Owo silne
oddziaływanie wydatków budżet. jest związane z efektem mnożnikowym, a ten z kolei z zależnością między wydatkami
państwa a popytem globalnym zagregowanym oraz wielkością prod. narodowego i dochodu narod.
AG = C + I + G.
AG – popyt globalny, C – popyt. konsumpc., I – popyt inwest., G – popyt rządowy (państwo)
Popyt globalny tworzą 3 autonomiczne pozycje.
Gospodarstwa domowe (C) i przedsiębiorstwa (I) wytwarzają dochód narodowy i dysponują pewnymi dochodami, państwo zaś zmuszone jest sięgać do dochodów tych 2 kategorii podmiotów. Czyni to przez podatki. Jednak przejęta przez
państwo część doch. narodowego w formie podatków wraca do gospod. domowych, jako wydatki transferowe, np. emerytury czy zasiłki dla bezrobotnych. Wprowadza się zatem kategorię podatków netto, obliczanych jako podatki brutto pomniejszone o wypłacone przez państwo transfery. To właśnie podatki netto reprezentują popyt ze strony rządu (G). W wyniku
redystrybucji podatk. powstaje nowa kategoria: dochód do dyspozycji przedsiębiorców i konsumentów (dochód po opodatkowaniu). Liczy się go następująco:
19
YD = Y – NT.
YD – dochód do dyspozycji, Y – dochód narodowy, NT – podatki netto
Istotna jest stopa podatkowa netto (t) informująca, jaka część doch. narod. jest przedmiotem redystrybucji budżet.
netto, zatem:
NT = t*Y.
Jeśli założymy, że podatki netto są proporcjonalne do dochodu narodowego, to relację między dochodem rozporządzalnym
przez przedsiębiorców i konsumentów można opisać za pomocą następującego wzoru:
YD = Y – NT = Y – t*Y = Y*(1 – t).
Należy wprowadzić jeszcze pojęcie krańcowej skłonności do konsumpcji (MPC). Informuja ona, jaki % każdej dodatkowej jednostki monetarnej dochodu do dyspozycji konsument skłonny jest przeznaczyć na wydatki konsumpc. MPC można
analizować w stosunku do dochodu narodowego do dyspozycji po opodatkowaniu, jak i przed opodatkowaniem. Jeśli założymy, że stopa opodatk. netto t jest proporcjon. do dochodu do dyspozycji, równego (1 – t)*Y, to krańcowa skłonność do
konsumpcji z dochodu do dyspozycji MPC jest skorelowana z krańcową stopą skłonności do konsumpcji dochodu narodowego MPC’, wedle następ. zależności:
MPC’ = MPC*(1 – t).
Zatem popyt konsumpc. redukowany jest nie tylko przez stopę opodatk. netto, lecz także przez MPC. Jeśli np. t = 30%
(0,3), a MPC = 0,6, to popyt konsumpcyjny (C) wzrośnie o 0,42 jedn. monetarnej:
C = 0,6*YD = 0,6*(1 – 0,3) = 0,6*0,7 = 0,42.
Zatem pomimo wzrostu dochodów o jedną jednostkę monetarną, C wzrośnie tylko o 0,42 jedn. monet. (w wyniku t i MPC).
Teorię mnożnika inwestyc. sformułował J. M. Keynes. Próbuje on uchwycić zależności między inwestycjami a przyrostem dochodu narod., przy czym jego sens polega na tym,że w wyniku dodatk. inwestycji dochód narod. wzrasta w stopniu
wyższym niż niż przyrost inwestycji. Można to zapisać jako:
ΔY = k*ΔI,
ΔY – przyrost dochodu, ΔI – przyrost inwestycji, k- mnożnik inwestycyjny
W prostym modelu gospodarki doch. narod. jest określ. przez konsumpcję. i inwestycje., stąd:
Y = C + I,
ΔY = ΔC + ΔI,
ΔI = ΔY – ΔC,
a ponieważ:
k=
Y
,
I
to otrzymujemy:
k=
Y
,
Y  C
a po podzieleniu równania przez ΔY otrzymamy klasyczną postać mnożnika inwestycyjnego:
k=
1
1
lub k =
,
C
1  MPC
1
Y
Jednak przedstawiona powyżej formuła jest zbyt uproszczona i mało przydatna do analizy równowagi budżetowej, gdyż
nie uwzględnia sektora rządowego. Równanie przyrostu dochodu w gospodarce powinno mieć postać:
ΔD = C + I + G.
Przykład: następuje wzrost wydatków państwa, bez wzrostu podatków. Wydatki rządowe będą spełniały podobną rolę jak
inwestycje. Jeśli np. produkcja wynosiła 100 jedn. monet., a wydatki państwa wzrosły o 20 jednostek, to przy k = 2,27, taki
wzrost wydatków spowoduje wzrost prod. o 45,4 jedn. monet.
Należy pamiętać, że mnożnik działa w obydwie strony, tzn. zwiększenia jak i zmniejszenia produkcji. Jeśli np. wzrosłyby
podatki, przy nie zmienionych wydatkach państwa, to spadek produkcji będzie znacznie większy niż stopa opodatkowania
dochodów.
Istotą mnożnika budżetu zrównoważonego jest fakt, że pobudzenie popytu w gospodarce przez dodatkowe wydatki
państwa mimo zwiększenia podatków spowoduje większy przyrost prod. narodowego, oraz dochodu narod. jako efekt działania mnożnika.
4. Rodzaje sald budżetowych
Skoro idealne zrównoważenie dochodów i wydatków budżet. jest czymś wyjątkowym, to budżet państwa na ogół wykazujejakieś saldo, czyli nadwyżkę lub deficyt. Rodzi to problem interpretacji salda budżetu państwa, którego nie można
przedstawiać jako rachunkowego wyliczenia różnicy między doch. a wydatk. budżet. w danym roku. Byłoby to zbyt duże
formalne uproszczenie.
20
Po stronie dochodów budżet. należy wyróżnić dochody bezzwrotne i zwrotne (zwyczajne i nadzwyczajne), a także dochody z poprzednich okresów. Po stronie wydatków – wydatki bieżące i majątkowe, oraz na obsługę długów. Znaczenie ma
również podział długów na wewnętrzne i międzypaństwowe. Należy zatem rożróżniać następujące salda:
1) saldo kredytowe i majątkowe,
Saldo kredytowe (zwane inaczej saldem pierwotnym): budżet uważany jest za zrównoważony, jeśli w ciągu okresu
obrach. państwo nie zaciąga nowych pożyczek publ.. Wg tej koncepcji, do doch. budż. nie mogą być zaliczane środki poch.
z poprzedn. okresów jak również pożyczki (bezpośrednie – emisja biletów skarbowych, jak i pośrednie – w drodze kredytów, udzielanych przez banki). Do salda nie mogą być zaliczane wydatki na obsługę długów publicz. oraz nadwyżki budżet.
powiększ. zasoby pieniężne budżetu na rachunkach bankowych.
Saldo pierwotne jest ważne z punktu widzenia oceny zdolności podatkowej gospodarki i społeczeństwa w danym roku
fiskalnym.
Saldo majątkowe: różnica między doch. budżet., pomniejsz. o dochody uzyskane ze sprzedaży majątku publicz. i o pożyczki zaciągane na cele inwestycyjne a wydatkami bieżącymi budżetu. Saldo to informuje o zmianie stanu majątku publicznego państwa.
2) saldo ogólne i krajowe,
Saldo ogólne pokrywa się z kredytową koncepcją salda budżetu, natomiast saldo krajowe uzyskuje się po skorygowaniu
salda ogólnego o budżet. rozliczenia zagraniczne. Wymaga to jednak nieuwzględnienia tych rozliczeń w dochodach i wydatkach budżetu. Ten podział ma znaczenie, ponieważ w przypadku pojawienia się deficytu budżet., można się dowiedzieć
jaki jest wpływ rozliczeń zagranicznych na ogólne saldo budżetu, czyli jakie jest obciążenie państwa wypłatami odsetek
zagranicznym wierzycielom.
3) saldo realne i nominalne.
Podział ten związany jest z występowaniem zjawisk inflacyjnych w gospodarce, które wpływają w różnym stopniu na
kształtowanie się dochodów i wydatków budżetowych.
Zaprezentowane rodzaje sald budżet. nie wykluczają się nawzajem, lecz uzupełniają. Poznanie charakteru salda budżet.
jest szczególnie ważne przy poszukiwaniu racjonalnych źródeł pokrywania deficytu budżet.
Metody pokrywania deficytu można uznać za prawidłowe tylko wtedy, gdy źródła tego pokrycia mają podstawy ekonomiczne, czyli: przyrost oszczędności ludności, przedsiębiorstw i innych podmiotów, których skutkiem jest ogranicz. funduszy nabywczych tych podmiotów.
Nie można natomiast zaakceptować pokrywania deficytu za pomocą emisji dodatkowego pieniądza, bez wzgl. na to, czy
ma ona charakt. bezpośredni (emisja skarbowa), czy pośredni (zaciąganie przez budżet kredytów bank., nie znajdujących
pokrycia w przyroście oszczędności). Ten sposób równoważenia budżetu prowadzi do nierównowagi gospodarczej, zwłaszcza nierównowagi rynkowej, wywołuje lub nasila zjawiska inflacyjne, powoduje spadek siły nabywczej pieniądza, a więc
wprowadza ogólną destabilizację sytuacji gospod. i społecznej kraju.
5. Mechanizm powstawania deficytu budżetowego
Budżet przypomina „pompę ssąco-tłoczącą” – przyjmuje strumienie dochodów od jednych podmiotów i kieruje do innych.
Jednak rzadko strumienie dochodów są zgodne pod wzgl. rozmiarów i czasu ze strumieniami wydatków. Można to przedstawić w formie zagregowanej jako:
ΣD = ΣW
ΣD > ΣW
ΣD < ΣW
ΣD – suma strumieni dochodów budż., ΣW – suma strumieni wydatków budżet.
Budżet jest funduszem uchwalonym z reguły na 1 rok kalendarzowy. Techniki realizacji dochodów oraz ich rozdysponowywania, stwarzają możliwość niezrównoważenia budżetu w różnych momentach czasu od T0 do T1. Jednak ze wzgl. na
ogrom operacji dochod. – wydatk. budżetu, aparat skarbowy ani bankowy nie zauważą naruszenia równowagi, jeśli na koniec roku dojdzie do samoczynnego zrównoważenia dochodów i wydatków. Oznacza to stabilność układu budżetowego.
Największe znaczenie dla badania równowagi budżet. ma porównanie strumieni dochodów i wydatków na koniec roku
budżetowego, gdyż jego zamknięcie wywołuje skutki prawno-ekonomiczne. Organy budżetowe nie mają wtedy prawa do
korzystania ze środków budżet., dopóki parlament nie uchwali nowego budżetu. Niewykorzystane środki budżetowe „nie
przepadają”, lecz po konfrontacji z sumą strumieni dochodów tworzą saldo (czyli nadwyżkę lub deficyt).
Dodatkowo pojęcia deficyt i nadwyżka budżetowa są właściwe dla strumieniowej metody analizy równowagi budżet.,
czyli dla jednego roku budżet. Badanie (nie)równowagi budżetowej w kilku okresach jest możliwe po wprowadzeniu dodatkowych pojęć: długu publicznego i akumulacji publicznej. Dług publiczny jest sumą deficytów powstałych w okresach poprzed., a akumulacja publ. – sumą nadwyżek z okresów poprzednich.
Rozpatrywanie równowagi budż. w 1 okresie budżet. (metodą strumieniowa) ma zatem ograniczone walory poznawcze.
W stanie budż. można się zorientować dopiero na podst. następujących równań:
B = D – W = E  A,
B = E  A,
21
B – stan budżetu w ujęciu strumien.-zasobowym, D – strum. doch. budżet., W – strum. wydat. budż., E – saldo strum. doch.
i wydatk. budżet., A – saldo zobowiązań i należności budż.w poprz. okresach.
Analiza ww. równań daje obiektywny obraz równowagi budżetowej.
6. Ekonomiczne rodzaje deficytu budżetowego
Deficyt budż. nie jest tylko rachunkowym wynikiem działaln. państwa w sferze finans. publ., ma także głęboką treść ekonomiczną. Rozpoznanie tej treści jest trudne ze wzgl.:
1) 1 rok – czyli czas, na jaki sporządza się budżet – jest zbyt krótki, by ocenić przyczyny zjawiska;
2) rok budżet. nie przystaje na ogół do cyklu koniunkturalnego, a poszczególne fazy cyklu wpływają na dochody i
wydatki budżetowe;
3) deficyt może dotyczyć budżetów bieżących, majątkowych, zwyczajnych i nadzwyczajnych; kwestia, jak interpret. ewent. deficyt poszczeg. rodzajów budżetów i związki między saldami tych budżetów;
4) deficyt nie dotyczy tylko budżetu centralnego, ale całego systemu funduszy publ.; transfery między budż. centr.
a budż. samorząd. i funduszami ubezp. społecznych;
5) deficyt jest związ. w pewnym stopniu z polityką monetarną państwa, np.wysoka stopa % → niższa aktywn. gospod. → niższe wpływy z podatków;
6) stan budżetu centr. jest pod wpływem otoczenia zewn.: kształt. się kursu waluty krajowej; wynika to z faktu, że
zagran. zakupy publ. są finans. z budżetu, oraz z tego, że zadłuż państwa może mieć charakter zewnętrzny.
Analiza przyczyn i treści deficytu powinna dać odpowiedź na 1, zajebiście ważne pytanie;-)): czy deficyt jest skutkiem
procesów gospod., których nie można było przewidzieć, czy jest wynikiem świadomej polityki państwa.
Ekonomiści zaproponowali rozróżnienie 3 rodzajów deficytu budżet.:
1) deficyt rzeczywisty – faktyczna różnica między wydatkami i dochodami w danym okresie budżet.
2) deficyt strukturalny – wielkość symulowana, hipotetyczna, powstająca, gdyby dochody i wydatki były realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki.
3) deficyt cykliczny – rezultat cyklu koniunkturalnego (ożywienia lub recesji), wpływ. na dochody i wydatki, w warunkach niepełnego wykorzyst. zdolności wytwórczych.
Deficyt cykliczny zawsze różni się od rzeczywistego i strukturalnego! Jest on konsekwencją stosowania automatycznych
stabilizatorów koniunktury.
7. Równowaga budżetowa jako kryterium oceny działalności władz publicznych
Zachowanie równowagi budżetowej jest trudne. Wywołuje to wiele emocji, jest przedmiotem ostrych polemik polityków.
W klasycznej teorii skarbowości zachowanie równowagi budżet. urosło do rangi kanonu, którym ma kierować się państwo.
Jednak:
- w gospodarce rynkowej państwo ma minimum możliwości bezpośredniego oddziaływania na podmioty gopsodarcze;
wykorzystuje narzędzia pośrednie, wśród których decydujące są podatki;
- budżet poza celami czysto fiskalnymi (przejmowanie części dochodów) jest także wykorzystywany jako regulator w
stos. do podmiotów gospodarczych;
- (nie)równowaga budżet. ma wpływ na ogólną równow. gospod., zjawiska inflacyjne, bezrobocie, realizację celów socjalnych itd.;
- zrównoważ. budżetu to ważny argument w walce politycznej.
Wraz z interwencjonizmem J. M. Keynesa zaczęto odchodzić od żelaznej zasady równoważ. budżetu; najpierw inne cele:
zrównoważ. wzrost gospod., ogranicz. bezrobocia, łagodzenie wahań cyklu koniunkt.
Jednak już „szoki naftowe” spowodowały powrót do tradycyjnych koncepcji zrównoważ. budżetu.
Nie ma jednoznacznej oceny zjawiska deficytu budżet. i długu publicznego w gospodarce. Podstawowe kwestie stawiane
przez różne szkoły i nurty myśli ekonomicznej to:
- czy deficyt budż. i dług publ. są zawsze źródłem inflacji?
- czy dług publ. jest krzywdzącym obciążeniem przyszłych pokoleń?
- czy powiększanie długu publ. doprowadzi do fiskalnego bankructwa? (vide Argentyna)
- czy deficyt budżet. wchłania oszczędności sektora prywatnego?
- czy deficyt budż. i koszt obsługi długu publ. zmniejszają poziom inwestycji prywatnych?.
Na żadne z tych pytań nie ma jednoznacznej odpowiedzi.
Zarówno deficyt budż. jak i dług publ. nie są czymś wyjątkowym w krajach zachodnich.
Równowaga budżetowa nie może być trakt. jako bezwzgl. kryterium polityki fiskalnej i gospodarczej państwa. O tym czy
ma wystąpić deficyt, w jakich rozmiarach bezwzgl. i relatywnych (w stos. do PNB), z jakich źródeł ma być finansowany
itd. decydują konkretne warunki ekonom., społeczne, i inne panujące w danym czasie w danym kraju. Podobnie, istotna jest
odpowiedź na pytanie, czy występowanie deficytu budżet. i jego wielkość są wystarczającą podstawą identyfikacji charakteru polityki fiskalnej państwa. Na podst. obserwacji budżetów państw zach. nie można stwierdzić, że samo wystąpienie i
wielkość deficytu są wystarcz. podstawą do określ. charakteru polityki fisk. państwa, zatem deficyt nie może być wyłączną
podstawą wyboru środków polityki fiskalnej i gospod. państwa, ponieważ jest on kształtowany przez wiele czynników o
różnorodnym charakterze.
22
Konkludując, deficyt budż. nie jest wystarczającym kryterium oceny działalności władz publicznych. Fakt jego występowania jest zaledwie jednym z symptomów sytuacji finansowej państwa. Konieczne jest analizowanie przyczyn występowania deficytu budżetowego oraz jego związków ze stanem gospodarki.
Rozdział 10 – Dług publiczny
1. Ekonomiczna istota długu publicznego.
Dług publiczny (w skrócie: dp) – finansowe zobowiązanie władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek. Najważniejszą przyczyna powstawania dp jest zaciąganie pożyczek na pokrycie deficytu budżetowego lub np. przymusowe wywłaszczenia mienia na zasadach odpłatności, zobowiązania odszkodowawcze i inne. Zaciąganie dp wywołuje koszty, które
muszą być pokryte w przyszłości.
Dp powinien być wykorzystywany do finansowania przede wszystkim wydatków kapitałowych (majątkowych), wykraczających poza bieżący rok budżetowy, a nie do finansowania bieżących wydatków budżetu. W niektórych krajach wydatki
bieżące i kapitałowe są rozdzielone, co ułatwia gospodarowanie tymi środkami. Pierwsze z nich uzyskiwane są głównie z
dochodów podatkowych, a drugie z pożyczek publicznych.
2. Rodzaje długu publicznego.
Kryterium dowolności:
 dp dobrowolny
 dp przymusowy - posiada charakter podatku
Kryterium przyczyn i skutków zadłużenia publicznego:
 globalny dp
 wewnętrzny (krajowy) dp
 zewnętrzny (zagraniczny) dp
Kryterium czasu:
 dp krótkoterminowy (płynny) – przejściowe trudności płatnicze władz publicznych, rozwiązywane w danym roku fiskalnym, postuluje się jednak aby było to 2-3 lat.
 dp długoterminowy (fundowany) - finansowany z pożyczek długoterminowych a wykorzystywany na wydatki majątkowe takie jak budowy obiektów użyteczności publicznej itp., stające się zabezpieczeniem pożyczek. Mogą one przynosić dochody będące źródłami spłaty długu.
Kryterium “kto od kogo pożycza”:
 dp brutto – pożyczanie pieniędzy przez władze innym podmiotom krajowym i zagranicznym, lokowanie nadwyżek na
rynkach finansowych.
 dp netto
Kryterium struktury władz publicznych (“kto zaciąga dług”):
 dp centralny (państwowy)
 dp lokalny (samorządowy)
3. Przyczyny powstawania długu publicznego:
 uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy.
 okres wzmożonych wydatków publicznych (wojny, kryzysy gospodarcze).
 doktryna ekonomiczna zakładająca utrzymywanie długu publicznego jako narzędzia interwencjonizmu państwowego.
 cele polityczne elity politycznej niechętnej podnoszeniu podatków oraz cięciu w wydatkach
 wpadnięcie wpadł w pułapkę zadłużenia
W krajach wysoko i średnio rozwiniętych dp utrzymujący się przez dziesięciolecia jest zjawiskiem powszechnym, choć
staje się to przyczyną krytycznych ocen ekonomistów.
4. Dylematy związane z zaciąganiem pożyczek publicznych.
Rządzący uświadamiają sobie skutki zadłużenia publicznego oraz spirali deficytu budżetowego oraz dp, polegającej na tym,
że obsługa dp wymusza coraz większe pożyczki, co z kolei uniemożliwia zrównoważenie budżetu oraz prowadzi do wymykania się budżetu spod kontroli. Zaciąganie dp jest korzystne dla podatników, jednak nie dla wszystkich tak samo co wynika z progresywnego charakterów systemów podatkowych.
Podatek
Pożyczka
1. Przymusowy charakter
1. Dobrowolny charakter
2. Natychmiastowe zubożenie podatnika
2. Potencjalne zubożenie podatnika
3. Obciąża obecne pokolenia
3. Obciąża przyszłe pokolenia
4. Przerzucany w ceną – inflacjogenny
4. Działa deinflacyjnie
5. Podmiotowy przekrój podatników jest inny niż 5. Obligacja może być przedmiotem sprzedaży
pożyczkodawców
6. Wywołuje transfer dochodów od przyszłych
23
6. Może spowodować wybuch społeczny
7. Może wywołać zjawisko ucieczki przed podatkami
7.
8.
podatników do obecnych posiadaczy papierów
wartościowych
Może być przyczyną dewaluacji pieniądza
Prowadzi do zmniejszenia globalnej siły nabywczej
9. Może wyrażać poparcie społeczeństwa dla władzy
10. Może być narzędziem zmiany struktury gospodarki
11. Może wpływać na koniunkturę gospodarczą
Pożyczka stanie się podatkiem gdy:
 inflacja spowoduje realny spadek wartości pożyczonego kapitału
 następuje konwersja długu czyli zmiana zasad zaciągania pożyczek
 władze ogłaszają niewypłacalność całości lub części długu, czyli gdy następuje repudiacja długu
Zaciągane pożyczki mogą wpływać deflacyjnie na ceny poprzez nie podnoszenie podatków wpływających na ceny. Analiza
problemu ciężaru długu publicznego musi uwzględnić czynnik czasu, a więc kto kiedy zaciąga dług i kto oraz kiedy będzie
go spłacał.
5. Instrumenty zaciągania długu publicznego.
Dwie metody finansowania deficytu:
 kredyt bankowy emitowany przez bank centralny
 powstawanie zobowiązań płatniczych w związku z transakcjami (zakupami) podmiotów publicznych, które są przejściowo finansowane przez dostawców towarów i usług, a dopiero po jakimś czasie mogą być spłacone ze środków budżetowych albo mogą trwale powiększać dp.
Instrumenty zaciągania pożyczek:
 krótkookresowe
 średniookresowe
 długookresowe
Należy rozróżnić tutaj pojęcia kredytu i pożyczki. Każdy kredyt jest pożyczką, ale nie każda pożyczka jest kredytem.
Kredytu udzielają banki mające zdolność kreacji pieniądza, czyli “pożyczania więcej niż maja”. Inaczej jest z podmiotami
które udzielają pożyczek tylko do wysokości posiadanych środków pieniężnych. Różnice te powodują że kredyt bankowy
jest uniwersalnym instrumentem zaspokajania popytu na pieniądz przez władze. Można go podzielić na:
 kredyt banku centralnego
 kredyt banku komercyjnego
 kredyt międzynarodowych instytucji finansowych (BŚ)
Najczęściej stosowane instrumenty finansowania deficytu:
 weksle (bony) skarbowe – krótkoterminowe papiery wartościowe, emitowane w dużych nominałach, przeznaczone do
transakcji na rynku blokowym (hurtowym)
 obligacje skarbowe – papier wartościowy, który zawiera zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej
nominalnej wartości wraz z odsetkami. Gwarantują one stałe oprocentowanie, określone są warunki wypłaty odsetek.
Obligacje są przedmiotem obrotu giełdowego posiadając cechę płynności finansowej.
Wyróżnia się obligacje:
 krótsze niż 5-letnie (krótkoterminowe)
 od 6 do 16-letnie (średnioterminowe)
 dłuższe niż 15-letnie (długoterminowe)
Podział ze względu na emitenta:
 obligacje skarbowe
 obligacje manipulacyjne (emitowane przez władze lokalne lub ich agencje np. w USA)
Obligacje są trwalszym instrumentem do dokonywania wydatków bez pokrycia.
6. Zasady i metody zarządzania długiem publicznym.



minimalizacja kosztów pozyskiwania środków pieniężnych na obsługę długu publicznego,
koordynowanie bieżącej i przyszłej zapadalności instrumentów skarbu państwa z wymagalnością zobowiązań wobec
niego,
zapewnienie bieżącej płynności finansowej rządu.
7. Rola banku centralnego w finansowaniu długu publicznego.
Funkcje banku centralnego:
 funkcja kasjera rządu,
24


funkcja instytucji działającej w imieniu rządu na rynku pożyczkowym,
funkcja instytucji pożyczkodawcy - dla rządu
Ogólnie rozdział ten strasznie mętnie opisuje stosunki panujące miedzy bankami centralnymi a rządami różnych krajów.
Zwraca uwagę na kwestię własności banku centralnego czy jest on państwowy czy jak w USA jest własnością grupy banków, oraz iż przy niezależności banku centralnego od rządu muszą one współpracować.
8. Rola banku centralnego w finansowaniu długu publicznego na przykładzie Banku Anglii.
Finansowanie bieżącego deficytu budżetowego dokonuje się przez zakup od rządu weksli skarbowych, czyli krótkoterminowych instrumentów finansowych, które Bank Anglii sprzedaje przede wszystkim bankom komercyjnym w ramach operacji otwartego rynku. Mają one podstawowe znaczenie dla zapewnienia wypłacalności rządu oraz finansowania deficytu.
Bank Anglii występuje tu jako pożyczkodawca ostatniej instancji dla rządu. Jest to szczególnie ważne wtedy, gdy inne papiery skarbowe (obligacje) są niechętnie nabywane. Wyrazem niewielkiego bezpośredniego zaangażowania Banku Anglii w
finansowanie bieżącego deficytu budżetowego jest stosunkowo niewielki udział weksli skarbowych w aktywach Banku,
jak i udział w finansowaniu deficytu w ogóle. W celu sfinansowania pozostałej części deficytu rząd emituje obligacje skarbowe lub obligacje gwarantowane przez skarb państwa. Wiąże się to zawsze z finansowaniem konkretnych przedsięwzięć
gospodarczych, czyli z finansowaniem wydatków majątkowych rządu. Wymagalność obligacji przekracza 1 rok i znaczna
ich cześć ma charakter długoterminowych papierów wartościowych, niekiedy termin wykupu obligacji nie jest oznaczony.
Rozdział 11.Polityka fiskalna
1. Istota i cele polityki fiskalnej
Współczesne państwo musi oddziaływać na gospodarkę, wynika to z 2 powodów:
- możliwość samoczynnego kształtowania procesów gospodarczych są ograniczone i wymagają interwencji
państwa
- w systemie demokratycznym państwo ponosi odpowiedzialność za przebieg procesów gospodarczych
Istnieją 2 podstawowe rodzaje instrumentów pieniężnych za pomocą których państwo może oddziaływać na gospodarkę,
stosowane w ramach 2 obszarów polityki:
- monetarnej (odpowiedzialna za obronę wartości pieniądza, regulowanie podaży pieniądza krajowego, zachowanie bezpieczeństwa walutowego kraju względem zagranicy)
- fiskalnej (dostarczenie potrzebnych państwu dochodów)
Oba te cele muszą sprowadzać się do celów globalnych: walka z bezrobociem, wzrost gospodarczy, ograniczanie wahań
amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego, walka z inflacją,
Ze względu na potężne możliwości oddziaływania władz monetarnych na gospodarkę a także te działania mogą być
sprzeczne z realizacją podstawowych celów gospodarki, działalność władz monetarnych i fiskalnych powinny być skoordynowane. Nie podważa to autonomii działania Banku Centralnego, który może być poddawany naciskom władz fiskalnych
zwłaszcza w kwestii emisji pieniądza w celu sfinansowania deficytu. Argument koordynacji wynika stąd, że rząd(państwo)
jest najpotężniejszym podmiotem gospodarki ze względy na rozmiary zasobów i dochodów.
Kwestia aktywności państwa w dziedzinie polityki fiskalnej.
Polityka fiskalna polega na gromadzeniu środków publicznych, których poziom i struktura są ściśle określona przez wydatkowanie środków publicznych.
Polityka fiskalna polega wykorzystywaniu różnych instrumentów, które służą:
1. zaspokojenie popytu państwa (władz publicznych) na pieniądz (dochody)- jest to kluczowe zadanie, państwo nie
jest w stanie wytwarzać dochodów, a jeśli tak to musi sięgać do innych podmiotów
2. realizacji statutowych zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków pieniężnych
3. realizacji pozafiskalnych celów państwa, ale przy wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej – długookresowa analiza funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej prowadzi do wniosku, że jej rozwój nie odbywa się bez zakłóceń, a nawet może wywoływać negatywne skutki i dla gospodarki i dla społeczeństwa. te właśnie fakty leżą u
podstaw możliwości wykorzystania instrumentów finansowych.
Wykorzystanie polityki fiskalnej do celów pozafiskalnych:
a. tworzenie warunków pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki
b. tworzenie warunków gromadzenia oszczędności pieniężnych przez optymalizacje obciążeń podatkowych
c. ograniczenie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego
d. walka ze skutkami bezrobocia i promowanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy
e. korekta nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie będącego skutkiem bezwzględnie działającego mechanizmu rynkowego
f. łagodzenie negatywnych skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych, które kierują się przede
wszystkim motywem zysku
25
2. Narzędzia polityki fiskalnej
Powyżej wymienione cele mają cel pozafiskalny. Cała sztuka polityki fiskalnej polega na tym, żeby państwo umiejętnie
łączyło realizację podstawowych celów polityki fiskalnej(gromadzenie środków pieniężnych) „przy okazji” rozwiązywaniem innych ważnych celów gospodarczych i społecznych.
Do realizacji wymienionych szczegółowych celów polityki fiskalnej służyć mogą:
1. narzędzia podatkowe
2. zasiłki dla bezrobotnych
3. wydatki z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych
4. wydatki promujące restrukturyzację gospodarki
5. wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości
6. wydatki na roboty publiczne
7. deficyt budżetowy
8. dług publiczny
9. poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki
Ingerencja państwa jest korzystna dla niektórych podmiotów, a jednocześnie narusza interesy innych podmiotów.
3. Instytucjonalne podstawy polityki fiskalnej
Realizacja głównych celów polityki fiskalnej wymienionych powyżej, wymaga dobrze rozwiniętych instytucjonalnych
podstaw prowadzenia tej polityki. Chodzi o:
dobrze skonstruowany i rozwinięty system podatkowy – od tego jakie podatki się stosuje, jakie preferencje dla inwestorów itd. zależy stymulacyjne lub hamujące działanie państwa na aktywność podmiotów
skuteczny aparat skarbowy – zależy od niego nie tylko tyle ile dochodów wpłynie na rachunki władz publicznych, ale też
w jakim stopniu obowiązujące podatki są parametrem decyzyjnym dla wszystkich podmiotów gospodarujących oraz czy
ciężary podatkowe są rozłożone sprawiedliwie
sprawne procedury legislacyjne – warunkują skuteczność polityki fiskalnej, główne zasady nie mogą ulegać nadmiernej
fluktuacji, ale też zmieniająca się sytuacja w gospodarce powoduje że ustalony system podatkowy, system wydatków mogą
się okazać niewystarczające do realizacji celów polityki fiskalnej, wprowadzenie zmian w tym zakresie wymaga zmian w
systemie prawnym, zabiera to dużo czasu i przez to staje się nieskuteczne, łatwiejsza szybsza jest polityka monetarna (stóp
%, kursowa)
dobrze rozwinięte instytucje publiczne – chodzi o instytucje dystrybuujące środki publiczne: biura pośrednictwa pracy(walka z bezrobociem), roboty publiczne, zamówienia publiczne
4. Aktywna i pasywna polityka fiskalna
Aktywna: gdy rząd stosuje wybrane środki w celu: przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, zapewnienie stabilizacji cen,
ograniczanie bezrobocia. Głównymi rodzajami tych posunięć są zmiany stawek podatkowych, wydatki na roboty publiczne.
Może to jednak powodować wiele niekorzystnych zjawisk.
Pasywna: wykorzystuje automatyczne stabilizatory, które wymagają aktywności legislacyjnej państwa, lecz działają samoczynnie. Stabilizatory mają „wbudowaną giętkość” tzn. zmiany ich rozmiarów dokonują się przy niezmiennych zasadach
opodatkowania i zmiennych zasadach dokonywania wydatków. Jeżeli wielkość wpływów podatkowych zależy od wielkości
np. dochodów osobistych ludności to zmiana poziomu dochodów powoduje zmianę poziomu wpływów. Do stabilizatorów
zaliczyć można:
- podatki od dochodów osobistych
- podatki od dochodów osób prawnych
- podatki pośrednie
- zapomogi dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne
- programy stabilizacji dochodów w rolnictwie
5. Cechy „dobrej” polityki fiskalnej
Racjonalny fiskalizm – polityka fiskalna nie powinna doprowadzić do przekroczenia optymalnej granicy opodatkowania, nakładane podatki nie obniżają skłonności do oszczędzania i w konsekwencji nie wywołają spadku podaży
kapitału pieniężnego, granice te zostają przekroczone gdy spadają dochody podmiotów, a to z kolei wywołuje spadek
oszczędności i kapitału pieniężnego,
umiejętność łączenia celów fiskalnych z celami pozafiskalnymi
stabilność polityki fiskalnej
Racjonalny fiskalizm - ingerencja władz publicznych w dochody podmiotów gospodarczych, która pozwala zaspokoić
niewygórowane potrzeby władz publicznych w zakresie dochodów i jednocześnie pozwala funkcjonować oraz rozwijać się
podmiotom gospodarczym, a gospodarstwom domowym zaspokajać potrzeby na przyzwoitym poziomie, a także tworzy
warunki do oszczędzania. W skali makro powinien być zapewniony wzrost gospodarczy.
Nadmierny fiskalizm- agresywna ingerencja w dochody, skutek: spowolnienie wzrostu gospodarczego, ruina podmiotów
gospodarczych. Przykład stosowanie progresywnej skali podatkowej, co zniechęca do inwestowania.
26
Mierniki fiskalizmu:
- zakres ingerencji systemu finansów publicznych w produkt krajowy brutto
- stopień pokrycia wydatków publicznych z dochodów
- progresywne skale podatkowe
- różnice między nominalną a efektywną stopą opodatkowania
- zakres występowania tzw. szarej strefy w gospodarce
Brakuje jednak uniwersalnej odpowiedzi jaka powinna być optymalna redystrybucja PKB przez system finansów publicznych.
Miara rzeczywistego fiskalizmu może być różnica między nominalną a efektywną stopą opodatkowania podmiotów. Różnica wynika ze stosowanych ulg podatkowych, które oznaczają łagodzenie nadmiernego fiskalizmu.
Wysokie podatki i quasi podatki prowokują do uciekania w szarą strefę. W Polsce ocenia się na 15-25% PKB.
Aparat skarbowy powinien nie powinien działać w sposób bezwzględny tzn. cel fiskalny przesłania inne cele. Zła sytuacja
podatnika, trudności finansowe powinny skłonić państwo do podjęcia ryzyka polegającego na częściowym lub definitywnym zaniechaniu poboru zaległości, rozłożeniu na raty. Jednak to niesie niebezpieczeństwo: deformacja systemu podatkowego, korupcja.
Dobra polityka fiskalna wyraża się w umiejętnym łączeniu celów czysto fiskalnych z celami ekonomicznymi i społecznymi.
Tak więc podatki nie powinny być tylko źródłem zasilania pieniężnego, lecz instrumentem wywołującym pozytywne zachowania podatnika.
Neutralność podatkowa państwa jest utopią.
Cecha dobrej polityki fiskalnej – stabilność zasad. Jest to warunek racjonalnego zachowania się podmiotów gospodarczych,
daje podstawę do podejmowania decyzji średnio- i długookresowych.
Rozdział 13. Organizowanie systemu budżetowego
BUDŻET PAŃSTWA
Budżet państwa – plan finansowy obejmujący dochody i wydatki oraz przychody i rozchody państwa na okres jednego
roku budżetowego
Tworzy się go na podstawie prawa budżetowego.
Jest uchwalany przez Sejm jako ustawa budżetowa.
Zakresem budżetu państwa objęte są:
- organy władzy państwowej, kontroli, ochrony państwa
- sądy i trybunały
- organy administracji rządowej
Ustawa budżetowa zawiera plany przychodów funduszy celowych oraz tzw. gospodarki pozabudżetowej.
Za punkt wyjścia budowy budżetu trzeba przyjąć makroekonomiczną prognozę na3 lata.
Chodzi tu o prognozy dotyczące:
- stopy wzrostu gospodarczego
- stopy bezrobocia
- stopy inflacji
- czynników kreacji pieniądza
- podaży pieniądza
- poziomu rezerw oficjalnych
- podstawowych stóp procentowych
- kursów walutowych
- salda bilansu handlowego
- salda bilansu płatniczego
- przeciętnej płacy w gospodarce
- przeciętnej emerytury i renty
- liczby rencistów
- liczby młodzieży kształcącej się
- zatrudnionych w sferze budżetowej
Cztery główne przekroje dochodów i wydatków:
1. Części budżetu (podmiotowy układ budżetu)
Swoją część w budżecie państwa mają naczelne organy władzy państwowej oraz naczelne i centralne organy administracji
państwowej, wymiaru sprawiedliwości itp.
Przykłady:
- Kancelaria Prezydenta RP
27
-
Kancelaria Sejmu
Kancelaria Senatu
Ministerstwo Finansów
Ministerstwo Gospodarki
Podmiotowe kryterium wyodrębniania części budżetu państwa jest naruszone przez nadanie specjalnego charakteru pewnym dziedzinom gospodarowania środkami budżetowymi:
- obsługa długu skarbu państwa
- rezerwa ogólna
- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego
- rezerwy celowe
- przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu budżetowego i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej
2. Działy budżetu
Reprezentują funkcjonalne ujęcie dochodów i wydatków budżetowych. Analiza umożliwia ocenę stopnia zaangażowania
środków budżetowych w realizację funkcji państwa: publicznych, społecznych, gospodarczych.
Działy budżetu to np. przemysł, rolnictwo, nauka, oświata i wychowanie, szkolnictwo wyższe, opieka społeczna, ochrona
zdrowia, obrona narodowa.
3. Rozdziały budżetu
Pogłębienie klasyfikacji działowej np. w dziale ochrona zdrowia występują: szpitale ogólne,...
4. Paragrafy budżetu
Ich treścią są rodzaje dochodów i wydatków budżetowych
PROCEDURA BUDŻETOWA
Określa szczegółowe zasady opracowywania projektu budżetu państwa, jego uchwalania, wykonania oraz kontroli.
Ustawa zasadnicza odnosi się do:
1. inicjatywy ustawodawczej
przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów
2. kalendarza budżetowego
konstytucja nakłada a uczestników procedury budżetowej następujące obowiązki:
- Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt budżetu na rok następny co najmniej 3 miesiące przed rozpoczęciem
roku budżetowego, czyli do 30 września
- Senat ma prawo wprowadzić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od momentu jej przekazania
- Prezydent RP ma obowiązek podpisania ustawy budżetowej w ciągu 7 dni od jej przekazania
- Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek orzec zgodność ustawy budżetowej z konstytucją w ciągu 2 m-cy od złożenia przez Prezydenta wniosku w tej sprawie
- Prezydent RP może skrócić kadencję sejmu, jeżeli w ciągu 4 m-cy od przedłożenia projektu ustawy budżetowej
Sejmowi nie zostanie ona przedłożona Prezydentowi do podpisu
- decyzję w tej materii Prezydent może podjąć w ciągu 14 dni od obowiązującej daty złożenia ustawy budżetowej do
podpisu
- Rada Ministrów ma obowiązek przedłożenia Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu państwa wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 m-cy od zakończenie roku budżetowego
- Sejm ma obowiązek rozpatrzyć sprawozdanie z wykonania budżetu państwa, po zapoznaniu się z opinią NIK, oraz
podjąć uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium
3. sytuacji, w której parlament nie może uchwalić ustawy budżetowej
PODSTAWOWE RODZAJE DOCHODÓW I WYDATKÓW BUDŻETU PAŃSTWA
KONCEPCJA ŚRODKÓW PUBLICZNYCH
Finansowe środki publiczne:
1. daniny publiczne
obejmują dochody i pozostałe obowiązkowe świadczenie pieniężne na rzecz władz państwowych, samorządowych i
innych zawiązków publicznoprawnych
2. pozostałe dochody
dochody z mienia, spadki, zapisy i darowizny w formie pieniężnej, środki z bezzwrotnej pomocy zagranicznej, dochody jednostek podległych organom administracji publicznej
3. przychody uzyskiwane przez jednostki sektora publicznego
- przychody z tytułu sprzedaży mienia skarbu państwa
28
- pożyczki i kredyty
- przychody ze sprzedaży papierów wartościowych i przychody z innych transakcji finansowych
- spłaty udzielonych pożyczek i kredytów
SYSTEM DOCHODÓW BUDŻETU PAŃSTWA
Dochody:
- podatki od działalności gospodarczej podmiotów o różnym statusie organizacyjno-prawnym
- podatki od dochodów ludności
- cła
- wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek skarbu państwa
- wpłaty z zysku NBP
- wpłaty z nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych
- dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe
- dochody z najmu i dzierżawy składników majątkowych skarbu państwa oraz z innych umów o podobnym charakterze
- dywidendy
- odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych
- odsetki od lokat terminowych ustawionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku budżetu państwa
- odsetki od pożyczek krajowych i zagranicznych udzielonych z budżetu państwa
- pieniężne darowizny, spadki i zapisy na rzecz skarbu państwa
- odsetki od poręczeń i gwarancji udzielonych przez skarb państwa
- spadki i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz skarbu państwa
- inne dochody publiczne
Wydatki:
a) wydatki bieżące
- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego
dotacje (celowe, podmiotowe, przedmiotowe, dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych, na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych)
 wynagrodzenia i uposażenia oraz naliczane od nich składki
 inne świadczenia na rzecz osób fizycznych
 zakupy towarów i usług
inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań
b) wydatki na obsługę długu skarbu państwa
koszty ponoszone przez państwo z tytułu płaconego oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat w związku z udzielonymi przez skarb państwa
poręczeniami i gwarancjami
c) wydatki majątkowe
wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji
wydatki związane z zakupem i objęciem akcji, wnoszonymi udziałami do spółek prawa handlowego oraz tworzonymi fundacjami
Rozchody:
- spłaty otrzymywanych pożyczek i kredytów
- wykup skarbowych papierów wartościowych
- inne operacje finansowe
Przychody:
- wpływy ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym
- kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych
- pożyczki
- przychody ze sprzedaży majątku skarbu państwa
FORMY ORGANIZACYJNE GOSPODARKI BUDŻETOWEJ
Jednostka budżetowa
- pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu państwa, a jej dochody są automatycznie dochodami budżetu (jest
powiązana z budżetem metodą brutto)
- celowe uniezależnienie wykonywania zadań statutowych od realizowanych dochodów
- tworzy się je w takich dziedzinach, gdzie wydatki są niewspółmiernie wysokie w stosunku do realizowanych przez nie
dochodów
29
Zakłady budżetowe
- tworzy się je w takich dziedzinach sektora publicznego, w których istnieje możliwość pełnej lub częściowej odpłatności
za usługi
- zakład budżetowy może pokrywać swoje wydatki z uzyskiwanych dochodów
- rozlicza się z budżetem metodą netto
Gospodarstwa pomocnicze
- tworzy się je przy jednostkach budżetowych
- są wyodrębnione z tych jednostek pod względem podmiotowym i organizacyjnym
- celem ich powołania jest złagodzenie rygorów budżetowych obowiązujących jednostkę budżetową
- np. warsztaty szkolne
- rozlicza się z budżetem metodą netto
Środki specjalne
- tworzy się je przy jednostkach budżetowych
- są wyodrębnione z tych jednostek pod względem finansowym
- rozlicza się z budżetem metodą netto
- np. rachunki, na których gromadzi się opłaty za korzystanie z placówek opiekuńczo-wychowawczych, sal i urządzeń
szkolnych
Zasady gospodarowania nimi dla racjonalnego wykorzystania środków budżetowych:
- dopuszcza się możliwość niezrównoważenia budżetu państwa (deficytu budżetowego)
- dokonywanie wydatków budżetowych musi być zgodne z celem, oszczędne, a przy zlecaniu zadań obowiązuje zasada
wyboru najkorzystniejszej oferty wykonania
- w razie wystąpienia zjawisk niegospodarności może nastąpić blokada planowanych wydatków budżetowych
- decyzje o blokadzie środków budżetowych podejmują: minister finansów, ministrowie w zakresie ich części budżetu,
wojewodowie zakresie ich części budżetu
- istnieje możliwość dokonywania zmian w klasyfikacji budżetowej
BUDŻETY WOJEWÓDZTW
- władze samorządowe występują na szczeblu gminnym, powiatowym i wojewódzkim
- władze państwowe – na szczeblu centralnym i wojewódzkim
- dla województw określono ogólne limity wydatków w jednej kwocie, bez ich podziału na działy i rozdziały
BUDŻETY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
a) trójszczeblowy system władzy i administracji publicznej:
- budżety powiatów
- budżety województw
b) nadanie województwom samorządowego charakteru, jeśli chodzi o kształtowanie dochodów i wydatków budżetu województwa
c) zachowanie jednolitych zasad dla gospodarki budżetowej i samorządowej
d) zmiany jakościowe w systemie zasilania finansowego jednostek samorządu terytorialnego
Ustawa o dochodach JST:
- dochody obligatoryjne – prawie wszystkie dotychczasowe tytuły dochodów
- dochody potencjalne (fakultatywne) – subwencja rekompensująca utracone dochody z tytułu ustawowych ulg i zwolnień
Procedury budżetowe obowiązujące JST, m.in.:
- budżet JST uchwala organ stanowiący przed rozpoczęciem roku budżetowego, ewentualnie nie później niż do 31 marca
roku budżetowego
- jeśli budżet nie zostanie uchwalony w w/w terminie, to Regionalna Izba Obrachunkowa ma obowiązek ustalenia do 30
kwietnia roku budżetowego budżet JST w zakresie zadań własnych oraz zleconych
- łączna kwota obciążenia planowanych dochodów budżetu JST spłatami kredytów i pożyczek, poręczeniami oraz kosztami obsługi długu JST nie może przekraczać 15%
- kwota łącznego długu JST na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% dochodów JST
- w budżecie JST może być utworzona rezerwa ogólna, nie większa niż 1% wydatków JST
- może być utworzona rezerwa celowa, nie większa niż 5% wydatków budżetu JST
- w odniesieniu do budżetów gmin istnieje obowiązek specyfikowania w uchwale budżetowej dochodów z tytułu wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych oraz wydatków na realizację zadań określonych w programie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholizmu
30
BUDŻETY GMIN
Najważniejsze cechy łączące władze centralne z władzami samorządowymi:
- nieprywatny majątek i nieprywatne fundusze, które są niezbędne do realizacji ich ustrojowych funkcji
- szczególny sposób pozyskiwania dochodów (sięgają do dochodów innych podmiotów)
Ustawa z 8 marca 1990 o samorządzie terytorialnym:
- nadanie gminom osobowości prawnej
- ochrona sądowa samodzielności gminy
- określenie zakresu działania i zadań gminy
- ustalenie zadań własnych gminy z możliwością wskazania, które zadania mają charakter obowiązkowy
- możliwość zlecania gminom zadań przez władze państwowe
- uzyskanie przez gminy możliwości prowadzenia szeroko rozumianej działalności gosp.
- wyposażenie gmin w mienie komunalne
- określenie podstawowych rodzajów dochodów
- ustanowienie samodzielności (autonomii) finansowej gminy, wyrażającej się zwłaszcza oddaniem części dochodów
gminy do wyłącznej jej dyspozycji
- wyposażenie wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w latach 1990-91 w prawo zaniechania ustalania należnych
gminie podatków
- prawo do ustalania przez gminy stawek podatkowych
Wg ustawy o samorządzie terytorialnym – zadania własne gminy obejmują:
- ład przestrzenny, gospodarkę terenową i ochronę środowiska
- drogi gminne, ulice, mosty, place oraz organizację ruchu drogowego
- wodociągi oraz zaopatrzenie w wodę, kanalizację, usuwanie śmieci komunalnych, utrzymywanie czystości oraz urządzeń sanitarnych i wysypisk, utylizację odpadów komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną
- lokalny transport zbiorowy
- ochronę zdrowia
- pomoc społeczną
- komunalne budownictwo mieszkaniowe
- oświatę
- kulturę
- kulturę fizyczną
- targowiska i hale targowe
- zieleń komunalną i zadrzewienie
- cmentarze komunalne
- porządek publiczny i ochronę przeciwpożarową
- utrzymywanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych
Ustawa o samorządzie terytorialnym
- przyznanie gminom prawa do dochodów z majątku gminy
- subwencja ogólne dla gmin, obliczana na podstawie zobiektywizowanych kryteriów
- przyznanie gminom prawa do nakładania podatków na mieszkańców gminy (samoopodatkowanie)
- umożliwienie gminom zaciągania pożyczek oraz emisji obligacji
Do 1999 roku podstawą finansów gminy były:
1. Dochody własne gminy:

podatek rolny
Obciąża osoby fizyczne i prawne, które są właścicielami gospodarstw rolnych o obszarze przekraczającym 1 hektar fizyczny lub przeliczeniowy.
Osoby, których ziemia nie przekracza 1 ha płacą podatek od nieruchomości.
Spod obowiązku podatkowego są wyłączone gospodarstwa należące do działów specjalnych (płacą podatek dochodowy
lub od osób fizycznych)
Przedmiotem opodatkowania są:
- użytki rolne
- lasy i grunty leśne
- grunty pod stawami i zabudowaniami związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego
Podatek rolny:
- bodźcowe oddziaływanie podatku w celu wykorzystania gruntów rolnych
31






- racjonalne obciążenie podatkiem wyrażające się w uzależnieniu wysokości płaconego podatku od siły dochodowej ziemi (zastosowanie hektarów przeliczeniowych = hektar fizyczny * parametry jakościowe ziemi)
- oparcie stawki podatkowej na jednostkach fizycznych
- zastosowanie ulg przedmiotowych (grunty klasy VI i VII, grunty otrzymane w drodze wymiany lub scalenia-na 1 rok) i
podmiotowych (osoby odbywające służbę wojskową); także ulga inwestycyjna (25%)
podatek od nieruchomości
Ustawa z 12.01.1991 o podatkach i opłatach lokalnych
Podstawą opodatkowania jest powierzchnia nieruchomości lub kubatura.
Podatnikami podatku są właściciele lub użytkownicy wieczyści nieruchomości.
Opodatkowaniu podlegają budynki lub ich części związane z prowadzeniem pozarolniczej i pozaleśnej działalności gospodarczej.
Zwolnienia przedmiotowe: opodatkowaniu nie podlegają tereny zajęte przez drogi publiczne, budynki zabytkowe wpisane do rejestru, grunty, na których istnieją zbiorniki wodno-retencyjne, nieruchomości zajęte przez administrację samorządu terytorialnego.
podatek leśny
Ustawa z 28 października 1991 o lasach
Podmiot: wszyscy właściciele lasów.
Przedmiot: lasy z wyjątkiem lasów, na terenie których istnieją ośrodki wypoczynkowe oraz zlokalizowane są działki budowlane i rekreacyjne.
Podstawą podatku są hektary przeliczeniowe, przy wyliczaniu których uwzględnia się powierzchnię zajmowaną przez 9
głównych gatunków drzew i 6 klas bonitacji drzewostanu.
podatek od środków transportu
Od 1.01.1998 właściciele samochodów osobowych płacą ten podatek w cenie paliwa
Przedmiot opodatkowania:
- samochody ciężarowe o ładowności od 2 do 12 ton
- samochody ciężarowe o ładowności powyżej 12 ton (do 1732,5zł/rok)
- ciągniki siodłowe i balastowe (do 1732,5zł/rok)
- przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 5 ton (do 1339,65zł/rok)
- autobusy (do 1339,65zł/rok)
podatek od działalności gospodarczej osób fizycznych, opłacany w formie karty podatkowej
podatek od spadków i darowizn
Ustawa z 29 czerwca 1995 o zmianie ustawy podatku od spadków i darowizn.
Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw w drodze spadku.
W przypadku darowizny obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na obdarowywanych i darczyńcach.
Przedmiotem i podstawą opodatkowania jest tzw. czysta wartość nabytych rzeczy i praw, a więc po potrąceniu długów i
innych obciążeń, po cenach rynkowych w dniu złożenia zeznania podatkowego.
Stawka podatku jest uzależniona od grupy podatkowej, do której zaliczony został podmiot, a stosowanym kryterium
określania grup podatkowych jest stopień pokrewieństwa między nabywcą rzeczy lub praw majątkowych a ich zbywcą.
Grupy podatkowe:
I. małżonek, rodzice, dzieci, pasierbowie, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie
II. zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa
III. pozostali
podatek od posiadania psów
Płacą osoby fizyczne posiadające psy.
Zwolnienia:
- psy osób kalekich
- psy pilnujące gospodarstw rolnych
- psy osób powyżej 70 roku życia
- psy personelu przedstawicielstw dyplomatycznych
2. Dochody z tytułu opłat:

opłata skarbowa
Jest pobierana od różnych czynności administracyjnych, podejmowanych na wniosek zainteresowanego, np. sporządzenie aktu małżeństwa.
 opłata administracyjna
Zbliżona do opłaty skarbowej, pobierana za czynności administracyjne przez organy gminne, gdy za te czynności nie
jest przewidywana opłata skarbowa.
 opłata miejscowa
Płacą ją osoby przebywające czasowo w gminie w celach wypoczynkowych, turystycznych.
 opłata targowa
Płacą ją osoby dokonujące sprzedaży na targowiskach.
32








opłata parkingowa
Pobierana jest w niektórych miastach, gdzie brakuje miejsc do parkowania.
opłaty eksploatacyjne
Do zapłacenia jej zobowiązane są podmioty wydobywające kopaliny ze złóż znajdujących się na terenie gminy.
Pochodzące z niej wpływy w 50% zasilają budżet gminy, a w 50% stanowią dochód Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej.
opłata koncesyjna
nakładana na podmioty poszukujące kopalin i rozpoznające je.
Dochody z tej opłaty – 40% budżet państwa, 40% budżet gminy, 20% FOŚiGW.
opłaty adiacenckie
Są ponoszone przez osoby, które weszły w posiadanie działek budowlanych na szczególnych zasadach (niższa cena).
opłaty eksploatacyjne z tytułu korzystania ze środowiska
pobierana przez gminy, na terenie których składuje się opady promieniotwórcze
opłata za użytkowanie wieczyste
wysokość jej zależy od rodzaju gruntu, jego wartości itp.
opłaty lokalne
inne opłaty
3. Udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w następujących wysokościach:
- 17% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy
- 5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek nie posiadających osobowości prawnej, mających
siedzibę na terenie gminy
4. Dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gminy
5. Dochody z majątku
6. Subwencje
 subwencja ogólna
Wielkość przyznawanej gminom subwencji ogólnej ustala się jako procent planowanych dochodów budżetu państwa.
- subwencja na zadania oświatowe
Nie może być niższa niż 6,6% planowanych dochodów budżetu państwa.
Finansuje się z niej prowadzenie publicznych szkół podstawowych oraz dotacje dla szkół podstawowych prowadzonych przez osoby fizyczne i prywatne.
0,5% subwencji – rezerwa do dyspozycji ministra finansów
Pozostała część subwencji przydziela się gminom wg algorytmu
- subwencja na zadania pozostałe
Wydziela się z niej jednak 1% rezerwę (w latach 1996-2000 5% od pozostałej kwoty subwencji ogólnej) do dyspozycji ministra finansów. 80% w/w rezerwy subwencji miano przeznaczyć na zwiększenie subwencji gmin nie objętych subwencją wyrównawczą.
Obok subwencji gminy mogły także korzystać z dotacji budżetu państwa.
Dotacje celowe przyznawane były na finansowanie następujących zadań własncyh gmin: inwestycje, pomoc społeczna,
dodatki mieszkaniowe oraz prowadzenie szkół i placówek oświatowych.
 subwencja drogowa
ustalana w wysokości nie mniejszej niż 6,66% planowanych w ustawie budżetowej wpływów z podatku akcyzowego od
paliw silnikowych
ZREFORMORMOWANY SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH
Gminy
Wg nowej ustawy dochodami budżetu gminy są:
 wpływy z podatków (od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, od działalności gospodarczej
osób fizycznych opłacanych w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od posiadania psów)
 wpływy z opłat (skarbowa, eksploatacyjna /częściowo/, lokalna i inne stanowiące przez ustawy dochód gminy)
 udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa
- 27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy
- 5% wpływów z podatku dochodowego od osób prywatnych, jednostek nie posiadających osobowości prawnej mających siedzibę na terenie gminy
 subwencja ogólna
33




- część podstawowa – kwota przeznaczona na część subwencji ogólnej ustala się jako sumę kwoty stanowiącej nie
mniej niż 1% planowanych w ustawie budżetowej dochodów budżetu państwa oraz kwoty wpłat gmin bogatszych
- część oświatowa
- część rekompensująca – może się składać z kwot utraconych w związku z częściową likwidacją podatku
dochody jednostek budżetowych, wpłaty zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych
gminy
dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecane gminom oraz inne zadania zlecone ustawami
odsetki od środków finansowych gminy gromadzonych na rachunkach bankowych
dochody z majątku gminy
Poza tym dochodami budżetu gminy mogą być:
 dotacje celowe na finansowanie zadań własnych gminy z zakresu m.in. pomocy społ.
 dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub z
innymi JST
 dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego
 dotacje z funduszy celowych
 spadki, zapisy i darowizny
 odsetki od pożyczek udzielonych przez gminę
 opłata prolongacyjna oraz odsetki od nieterminowo przekazanych należności, stanowiących dochody gminy
 odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek
 dochody z kar pieniężnych i grzywien
 inne dochody
Powiaty
Dochodami budżetu powiatu są:
 udział w wysokości 1% w wpływach ze stanowiącego dochód budżetu państwa podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu
 subwencja ogólna
- część oświatowa
- część drogowa – zasady przyznawania są takie same dla powiatów i województw; wiąże się ona z budową, modernizacją, utrzymaniem, zarządzaniem i ochroną dróg wojewódzkich, powiatowych z wyjątkiem autostrad i dróg wojewódzkich
- część wyrównawcza (w określonych przypadkach)
 dochody powiatowych jednostek budżetowych oraz zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych
 dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań służb, inspekcji i straży
 dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez powiat
 dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych powiatu (szczególnie pomoc społeczna)
 odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych
 dochody z majątku powiatu
Dochodami budżetu powiatu mogą być:
 dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych powiatów
 dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego
 dotacje z funduszy celowych
 dotacje celowe z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiat na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub innymi JST
 spadki, zapisy i darowizny
 odsetki od pożyczek udzielonych przez powiat
 odsetki od nieterminowo przekazanych należności, stanowiących dochody powiatu
 odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek
 dochody z kar pieniężnych i grzywien
 inne dochody
Województwa
Dochody trwałe:
 udziały w dochodach stanowiących dochód budżetu państwa
- 1,5% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie województwa
34






- 0,5% wpływów z podatku dochodowego od osób prywatnych, jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej mających siedzibę na terenie województwa
subwencja ogólna
- część oświatowa
- część drogowa
- część wyrównawcza
dochody wojewódzkich jednostek budżetowych oraz zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych
dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez województwo
dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych województwa (szczególnie pomoc społeczna)
odsetki od środków finansowych województwa gromadzonych na rachunkach bankowych
dochody z majątku województwa
Dochodami potencjalnymi są:
 dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych województw (w ramach wieloletniego programu województwa)
 dotacje celowe na zadania realizowane przez województwo na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub z innymi JST
 dotacje celowe do państwowych uczelni zawodowych utworzonych na wniosek sejmiku województwa
 dotacje z funduszy celowych
 spadki, zapisy i darowizny
 odsetki od pożyczek udzielonych przez województwo
 odsetki od nieterminowo przekazanych należności, stanowiących dochody województwa
 odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek
 dochody z kar pieniężnych i grzywien
 inne dochody
35