czytaj PDF - Endokrynologia Pediatryczna

Vol. 1/2002 Nr 1
Endokrynologia Pediatryczna
Pediatric Endocrinology
Ocena wybranych parametrów gospodarki lipidowej u dzieci z mikrosomią
Evaluation of selected lipid metabolism in children with microsomia
1
1
2
Elżbieta Pac-Kożuchowska, 1Maria Kozłowska, 2Teresa Jaklińska, 2Leszek Szewczyk
Zakład Propedeutyki Pediatrii Akademii Medycznej w Lublinie
Klinika Pediatrii, Endokrynologii i Neurologii Akademii Medycznej w Lublinie
Adres do korespondencji: dr n. med. Elżbieta Pac-Kożuchowska, Zakład Propedeutyki Pediatrii, AM w Lublinie, 20-093 Lublin, ul. Chodźki 2, tel. 743-01-00
Słowa kluczowe: somatotropinowa niedoczynność przysadki, hormon wzrostu, lipidy, lipoproteiny, apolipoproteiny.
Key words: growth hormone deficiency, lipids, lipoproteins, apolipoproteins
STRESZCZENIE/
STRESZCZENIE/ABSTRACT
Wstęp: Niedobory wzrostu i masy ciała u dzieci skłoniły do oceny wybranych parametrów gospodarki lipidowej u
dzieci i młodzieży z mikrosomią.
Materiał i metody: Badania przeprowadzono u 48 dzieci (w wieku od 6 do 15 lat): 27 dzieci z potwierdzoną somatotropinową niedoczynnością przysadki (SNP), 21 rówieśników z mikrosomią, ale z prawidłowym wydzielaniem GH.
U wszystkich badanych dzieci wysokość ciała znajdowała się poniżej 3 centyla. Za punkt odniesienia przyjęto siatki
centylowe opracowane dla dzieci warszawskich.
U wszystkich dzieci oznaczono stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu we frakcjach: HDL, LDL, VLDL, triglicerydów oraz apolipoprotein (apo-AI, apo-B) w surowicy krwi. U dzieci z potwierdzoną somatotropinową niedoczynnością przysadki w/w oznaczenia wykonano przed podjęciem leczenia hormonem wzrostu.
Wyniki badań: W grupie dzieci z SNP stwierdzono średnio wyższe stężenia triglicerydów, cholesterolu VLDL i
apo-B oraz niższe stężenia cholesterolu HDL, niż w grupie porównawczej, ale różnice te nie były istotne statystycznie. Natomiast stężenie apo-AI w surowicy krwi dzieci z SNP było istotnie niższe (p<0.05) niż u dzieci z prawidłowym wydzielaniem GH.
Wnioski: Stwierdzone różnice w stężeniach oznaczanych parametrów gospodarki lipidowej u dzieci z mikrosomią
nie wydają się być obciążające dla aktualnego zdrowia badanych dzieci.
Introduction: Defects in body height and weight in children made us evaluate some of the lipid metabolism
parameters in children and youth with microsomia.
Material and methods: 48 children (aged 6-15 years) were studied: 27 with growth hormone deficiency (GHD)
and 21 with microsomia but without GHD. The concentration of triglicerides, total cholesterol, HDL-, LDL-, VLDL
cholesterol and apolipoproteins: apo-AI and apo-B was assayed in blood serum in studied children. Children were
diagnosed before growth hormone treatment.
Vol. 1/2002, Nr 1
21
Prace oryginalne
Endokrynol. Ped. , 2002;1(1):21-25
Results: Significant lower mean values for Apo-AI in children with GHD (p<0,05) in relation to children with
microsomia but without GHD was found.
Conclusion: The confirmed differences in the concentrations of the assayed parameters of lipid metabolism in
children with microsomia do not seem responsible for the present health condition of a child.
Wstęp
Jakościowe i ilościowe zmiany w składzie lipidów i lipoprotein w ustroju człowieka prowadzą do
zaburzeń określanych jako dyslipidemie. W obrębie dyslipidemii wyróżniamy hiperlipoproteinemie
i hipolipoproteinemie, a te dzielimy na pierwotne i
wtórne.
Hiperlipoproteinemie są głównym czynnikiem
ryzyka choroby niedokrwiennej serca. Hiperlipoproteinemie pierwotne są najczęściej uwarunkowane genetycznie, wtórne zawsze są dodatkowym
skutkiem zmian patofizjologicznych, wywołujących inną chorobę podstawową [1, 2].
Wykazanie choroby, będącej przyczyną dyslipidemii, często umożliwia normalizację składu lipidów w surowicy w wyniku leczenia choroby podstawowej.
Niedoczynność przedniego płata przysadki mózgowej jest jednym ze stanów wywołujących wtórną hiperlipoproteinemię, dotyczy to zwłaszcza somatotropinowej niedoczynności przysadki [1, 3, 4].
Jednym z ważniejszych działań hormonu wzrostu
jest wpływ na metabolizm lipidowy, wykazuje on
silne działanie lipolityczne. Stymuluje hydrolizę triglicerydów z tkanki tłuszczowej, uwalniając do krążenia wolne kwasy tłuszczowe oraz zwiększa proces utleniania lipidów i powstawanie ciał ketonowych [5, 6].
W trakcie terapii hormonem wzrostu obserwuje się w surowicy krwi obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL i Apo-B
z równoczesnym podwyższeniem stężenia cholesterolu we frakcji HDL. Nie zauważono wpływu na
stężenia triglicerydów i Apo-AI [7]. To korzystne
działanie GH na profil lipidów i lipoprotein obserwuje się zarówno u dzieci [8], jak również u dorosłych z niedoborem hormonu wzrostu [7].
Celem pracy była ocena parametrów gospodarki
lipidowej u dzieci z potwierdzoną somatotropino22
wą niedoczynnością przysadki (SNP) oraz u dzieci
z mikrosomią, ale z prawidłową sekrecją hormonu
wzrostu.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono u 27 dzieci (19 chłopców i 8 dziewcząt) w wieku od 6 do 15 lat z potwierdzoną somatotropinową niedoczynnością
przysadki (SNP). Grupę porównawczą stanowiło 21 rówieśników z mikrosomią, ale z prawidłowym wydzielaniem GH. Sekrecję GH oceniono na
podstawie dwóch testów stymulujących: po insulinie (0,1 U/kg m.c.) i po klonidynie (0,1 mg/m2). Poziom GH oznaczano w czasach 0` 30` 60` i 120`
metodą IRMA. Za wynik negatywny testu przyjęto
wartość szczytową GH < 20 μIU/ml [9, 10].
U wszystkich badanych dzieci wysokość ciała znajdowała się poniżej 3 centyla. Za punkt odniesienia przyjęto siatki centylowe opracowane dla
dzieci warszawskich [11]. Wszystkim dzieciom
oceniono wiek kostny. W grupie z SNP – 92,6%
dzieci miał opóźnienie wieku kostnego w stosunku do wieku kalendarzowego, w grupie porównawczej – 85,7%. Stopień zaawansowania w pokwitaniu oceniono w skali Tannera [12]. W grupie dzieci z SNP – 85%, a w grupie porównawczej – 76,2%
pacjentów było w fazie przedpokwitaniowej.
U wszystkich dzieci oznaczono stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu we frakcjach:
HDL, LDL, VLDL, triglicerydów oraz apolipoprotein (apo-AI, apo-B) w surowicy krwi. U dzieci z
potwierdzoną somatotropinową niedoczynnością
przysadki wymienione oznaczenia wykonano przed
podjęciem leczenia hormonem wzrostu.
Krew do badań diagnostycznych pobierano
z żyły łokciowej na czczo, po 10-12 godzinach o
ostatniego posiłku.
Stężenie trójglicerydów, cholesterolu całkowitego i cholesterolu frakcji HDL oznaczono meto-
Pac-Ko¿uchowska E. i inni – Ocena wybranych parametrów gospodarki lipidowej...
dami enzymatycznymi za pomocą zestawów firmy Cormay, stężenie apolipoprotein apo-AI i apo-B
odczynnikami firmy Roche metodami immunoturbidymetrycznymi przy użyciu analizatora CobasMira S. Cholesterol we frakcji LDL i VLDL określono metodą pośrednią [13].
Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Stężenia lipidów, lipoprotein i apolipoprotein scharakteryzowano za pomocą średniej arytmetycznej i odchylenia standardowego. Istotność różnic sprawdzono za pomocą testu U Manna-Whitneya dla rozkładu nieparametrycznego.
Wyniki badań
Średnie wartości stężeń triglicerydów, cholesterolu całkowitego, cholesterolu we frakcjach HDL,
LDL, VLDL oraz apo-AI i apo-B w surowicy krwi
badanych dzieci zestawiono w tabeli I. W grupie
dzieci z SNP stwierdzono średnio wyższe stężenia
triglicerydów, cholesterolu VLDL i apo-B oraz niższe stężenia cholesterolu HDL niż w grupie porównawczej, ale różnice te nie były istotne statystycznie. Stężenie apo-AI w surowicy krwi dzieci z SNP
było istotnie niższe (p < 0,05) niż u dzieci z prawidłowym wydzielaniem GH.
Dyskusja
Prowadzone badania potwierdzają, że u chorych
z niedoczynnością przysadki mózgowej obserwuje
się przedwczesny rozwój chorób układu sercowonaczyniowego oraz większą śmiertelność z powodu chorób naczyniowych mózgu i układu krążenia
[14,15]. Substytucję hormonu wzrostu (GH) u dorosłych stosuje się dopiero od kilkunastu lat. Podstawę do jej wdrożenia dało potwierdzenie niekorzystnych klinicznych i metabolicznych następstw długotrwałego niedoboru hormonu wzrostu. Niedobór
hormonu wzrostu odpowiedzialny jest za występowanie aterogennego profilu lipidowego oraz zmian
miażdżycowych w naczyniach, terapia hormonem
wzrostu zmniejsza występowanie tych czynników
ryzyka miażdżycy [7]. W celu oceny gospodarki lipidowej należy wykonać profil lipidowy w surowicy krwi, obejmujący oznaczenie stężeń triglicerydów, cholesterolu całkowitego, cholestrolu we frakcji HDL, LDL i VLDL. Oznaczenie stężeń apolipoprotein obecnie traktowane jest jako lepszy wskaźnik określający wczesną predyspozycję do miażdżycy [1]. Wyniki badań własnych wykazały, że
u dzieci z potwierdzonym niedoborem hormonu
wzrostu nie zaobserwowano jeszcze dużych zmian
w metabolizmie lipidów. Wykazano jedynie istotnie niższe stężenie apo-AI w surowicy krwi dzieci
Tabela I. Wybrane parametry gospodarki lipidowej u dzieci z SNP.
Table I. Selected parameters of lipid metabolism in children with SNP.
Parametry gospodarki
lipidowej
mg/dl
Somatotropinowa
niedoczynność
przysadki (SNP
Grupa porównawcza
Istotność różnic
M
SD
M
SD
89,63
28,14
80,89
33,15
p>0,05
152,08
22,54
164,48
25,27
p>0,05
Chol-HDL
42,20
13,76
48,44
12,50
p>0,05
Chol-LDL
83,76
25,29
101,01
26,21
p<0,06
Chol-VLDL
18,31
6,14
17,46
7,01
p>0,05
APO-AI
161,18
38,20
196,22
47,78
p<0,05
APO-B
69,59
13,95
80,50
24,63
p>0,05
Triglicerydy
Cholesterol całkowity
23
Prace oryginalne
z SNP niż u dzieci niskorosłych, ale z prawidłową
sekrecją GH. Wartości stężeń apo-AI oraz cholesterolu we frakcji HDL w surowicy krwi u dzieci z mikrosomią w obu badanych grupach były niższe niż
u dzieci bez zaburzeń wzrastania [16]. Fakt ten jest
jednym z dowodów na to, że substytucję hormonu wzrostu należy rozpocząć względnie wcześnie i
kontynuować przez całe życie, aby zmniejszyć ryzyko choroby niedokrwiennej układu sercowo-naczyniowego w wieku późniejszym. Prowadzone badania potwierdzają, że w wyniku leczenia hormonem wzrostu dorosłych z niedoborem tego hormonu
obniża się stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL w surowicy krwi, które są jednymi
z ważniejszych czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca [17].
Stosowanie leczenia hormonem wzrostu u dzieci
z somatotropinową niedoczynnością przysadki ma
na celu osiągnięcie ostatecznego wzrostu dziecka w
granicach normy dla wieku [3]. Ważnym powodem
stosowania hormonu wzrostu jest także uniknięcie
Endokrynol. Ped. , 2002;1(1):21-25
powikłań metabolicznych związanych z jego niedoborem. Z tego względu istotne jest możliwie wczesne rozpoczęcie leczenia i konsekwentne jego kontynuowanie [18]. Liczne badania wskazują na celowość kontynuowania leczenia u dorosłych, aby zapewnić im jakość życia i stan zdrowia taki jak u
osób zdrowych, bez niedoczynności przysadki [7].
Przedstawione wyniki badań oceniają gospodarkę lipidową u dzieci z SNP przed rozpoczęciem leczenia hormonem wzrostu. Stwierdzone różnice
w stężeniach oznaczanych parametrów gospodarki lipidowej u dzieci z mikrosomią nie wydają się
być obciążające dla aktualnego zdrowia badanych.
Wraz z rozwojem diagnostyki laboratoryjnej, dotyczącej wczesnych symptomów miażdżycy ocena
stężeń apolipoprotein jest bardziej czułym wskaźnikiem ryzyka miażdżycy, co potwierdzają wyniki naszych badań. Przedstawione wyniki traktujmy
jako wstępne, a ocena gospodarki lipidowej u dzieci z SNP w trakcie leczenia hormonem wzrostu jest
tematem naszych dalszych badań.
PIŚMIENNICTWO/REFERENCES
[1] Tatoń J.: Miażdżyca – zapobieganie w praktyce lekarskiej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1996.
[2] Michajlik A., Sznajderman M.: Lipidy i lipoproteiny osocza, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich,
Warszawa 1986.
[3] Romer T.: Czy hormon wzrostu jest potrzebnym i skutecznym lekiem. Pediatria po dyplomie 2002:6, 9-15.
[4] Kędzia A., Korman E.: Hormon wzrostu – budowa, wydzielanie, przekazywanie sygnału wzrostowego.
Pediatria Praktyczna 2001:9, 17-23.
[5] Kinalska I., Kowalska I.: Kliniczne i metaboliczne efekty działania GH-GF-1 u dorosłych: wpływ na
gospodarkę węglowodanową, lipidową, białkową i układ krzepnięcia. Endokrynologia Polska 1999:50, suppl.
2, 69-73.
[6] De Boyer H., Blok G. J., Van Der Veen E. A.: Clinical aspects of growth hormone deficiency in adults.
Endocrine Rev.,1995:16, 63-86.
[7] Bolanowski M., Milewicz A.: Leczenie niedoboru hormonu wzrostu u dorosłych. Terapia 2001:2, 33-36.
[8] Boot A., Engels M., Boerma G., Krenning E., De-Muinck-Keizer-Schrama S.: Changes in bone mineral
density, body composition and lipid metabolism during growth hormone (GH) treatment in children with GH
deficiency. J. Clin. Endocrinol. Metab., 1997:82, 2423-2428.
[9] Cotterill A., Savage M.: Growth disorders. [w:] Diagnostic tests in endocrinology snd diabetes. Red.
Bouloux P., Rees L. Chapman and Hall, London 1994, 228-236.
[10] Chernausek S.: Laboratory diagnosis of growth disorders. [w:] Diagnostic tests in endocrinology snd diabetes.
Red. Bouloux P., Rees L. Chapman and Hall, London 1994, 231-254.
[11] Kurniewicz-Witczakowa R., Mięsowicz I., Niedźwiecka Z., Pietrzak M.: Rozwój fizyczny dzieci i młodzieży
warszawskiej. Instytut Matki i Dziecka. Zakład Rozwoju Dzieci i Młodzieży, Warszawa 1983.
[12] Tanner J. M., Whitehouse R. H.: Clinical longitudinal standards for height, weight, height velocity, weight
velocity, and stages of puberty. Arch. Dis. Child., 1976:51, 170-179.
[13] Friedewald W. T., Levy R. I., Fredrickson D. S.: Estimation of the concentration of low density lipoprotein
cholesterol in plasma, without use of the preparative ultracentrifuge. Clin. Chem.,1972:18, 499.
[14] Beshyah S. A., Johnston D. G.: Cardiovascular disease and risk factors in adult with hypopituitarism. Clin.
Endocrinol., 1999:50, 1-15.
24
Pac-Ko¿uchowska E. i inni – Ocena wybranych parametrów gospodarki lipidowej...
[15] Muller A., Leebeek F., Janssen J., Lamberts S., Hofland L., Van-der-Lely A.: Acute effect of pegvisomant
on cardiovascular risk markers in healthy men: implications for the pathogenesis of atherosclerosis in GH
deficiency. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2001:86,1061-1065.
[16] Pac-Kożuchowska E.: Stężenie cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji HDL, LDL i VLDL oraz
trójglicerydów w surowicy dzieci w różnych grupach wieku. Pediatria Polska 1999:3-4, 4-16.
[17] Garry P., Collins P., Devlin J. G.: An open 36-month study of lipid changes with growth hormone in adult:
lipid changes following replacement of growth hormone in adult acquired growth hormone deficiency. Eur. J.
Endocrinol., 1996:134, 61-66.
[18] Kohno H., Ueyama N., Yanai S., Ukaji K., Honda S.: Beneficial effect of growth hormone on atherogenic risk
in children with growth hormone deficiency. J. Pediatr., 1995:126, 953-955.
25