Łowcy mikrobów 2016 Cel: Gastroenterologia Wojciech Marlicz Klinika Gastroenterologii Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Choroby górnego i dolnego odcinka przewodu pokarmowego w latach 1996 - 2005 1) Lanas A i wsp.: Time trends and impact of upper and lower gastrointestinal bleeding and perforation in clinical practice. Am J Gastroenterol 2009; 104: 1633-1641 2) Wallace JL: Polypharmacy of Osteoarthritis. Perfect Intestinal Storm. Dig Dis Sci 2013 „… z wielkim zdziwieniem zobaczyłem niewiarygodną liczbę tych stworzeń, było ich tak wiele, że niesposób sobie tego wyobrazić, jeśli się tego nie widziało na własne oczy.” Antoni Leeuwenhoek Paul de Kruif „ Microbe Hunters” PZWL, Warszawa 1956 „Bakterie są groźne !!!” – Robert Koch, Ludwik Pasteur „Jedną z przyczyn starzenia się jest zatruwanie się naszymi własnymi bakteriami, znajdującymi się w kiszkach – te dzikie bakterie żyją w jelicie grubym, tam więc znajduje się źródło zła” – Ilja Miecznikow Mietchnikoff E. The prolongation of life. Optimistic studies. London: Butterworth Heinemann, 1907 Pasteur L. et al.: Summary report of the experiments conducted at Pouilly-le-Fort, near Melun, on the anthrax vaccination, 1881. Chen TS; Chen PS: Intestinal autointoxication: a medical leitmotif. J Clin Gastroenterol. 1989 Aug;11(4):434-41. Smith JL: Sir Arbuthnot Lane, chronic intestinal stasis, and autointoxication. Ann Intern Med. 1982 Mar;96(3):365-9. Human Microbiome Project 2008-2016 Mikroflora przewodu pokarmowego & rozrost flory bakteryjnej jelita cienkiego (SIBO) Lactobacilli 1-100/g Jama ustna Żołądek Lactobacilli Streptococci Lactobacilli Streptococci Enterobacteria Bifidobacteria Yeasts 1x102/g 1x104/g Dwunastnica Bifidobacteria Lactobacilli Streptococci Bacteroides Enterobacteria 1x105 /g 1x108 /g SPADEK BÓL Jelito czcze WZDĘCIE BIEGUNKA ANEMIA MASY BRZUCHA CIAŁA 1x105/g 1x106 /g Jelito kręte Jelito grube Odbyt Bacteroides Eubacteria Bifidobacteria Anaerobic cocci Clostridia Lactobacilli Enterobacteria Streptococci Zoetendal E.1 , Vaughan E. 1,2 de Vos WM: Microbial world within us. Molecular Microbiology 2006 Vol. 59, 6 Pages: 1639-1650 1x1010 /g 1x1011 /g MIKROBIOTA JAKIE BAKTERIE? KWASY NUKLEINOWE 16S RNA POTENCJAŁ GENETYCZNY JAKĄ PEŁNIĄ FUNKCJĘ RNA METATRANSKRYPTOMIKA BIAŁKA METABOLITY METAPROTEOMIKA METABOLOMIKA DNA METAGENOMIKA Mikroflora przewodu pokarmowego & rozrost flory bakteryjnej jelita cienkiego (SIBO) Depresja OTYŁOŚĆ NIEDOŻYWIENIE IBS 25-85% IBD PZT 50% Mikrobiom NERD / GERD CHOROBA UCHYŁKOWA CUKRZYCA T. 1 i 2 50% MARSKOŚĆ WĄTROBY 60% MUKOWISCYDOZA Enteropatie Nowotwory Celiakia SM, Parkinson Quigley EM.: Small intestinal bacterial overgrowth: what it is and what it is not. Curr Opin Gastroenterol 2014 Cukrzyca typu 2 LPS Zespół metaboliczny NASH Insulinooporność Hiperinsulinemia Rak prostaty Rak jelita grubego Rak piersi Wolpin BM, Meyerhardt JA, Chan AT, Ng K, Chan JA, Wu K, Pollak MN, Giovannucci EL, Fuchs CS: Insulin, the Insulin-Like Growth Factor Axis, and Mortality in Patients With Nonmetastatic Colorectal Cancer. Journal of Clinical Oncology 2009, 27:176-185. Nowotwory jelita grubego występują częściej w NAFLD 380 pacjentów 40-70 lat NAFLD n=199 NMR 45% 34.7% Zdrowi n= 181 Kolonoskopia Gruczolaki NAFLD 18.6% Dysplazja dużego stopnia Biopsja wątroby 21.5% P = 0.043 5.5% P = 0.002 Wong VW i wsp.: High prevalence of colorectal neoplasm in patients with non-alcoholic steatohepatitis. Gut 2011; 60: 829-836 Nowotwory jelita grubego występują częściej w NASH Pacjenci z NAFLD Biopsja wątroby NASH n=49 Kolonoskopia 51.0% 34.7% Gruczolaki Dysplazja dużego stopnia Stłuszczenie proste n=86 25.6% 14.0% P = 0.005 P = 0.011 Wong VW i wsp.: High prevalence of colorectal neoplasm in patients with non-alcoholic steatohepatitis. Gut 2011; 60: 829 Nowotwory jelita grubego występują wcześniej u osób z cukrzycą OR 15.5 Cl 95% Badanie retrospektywne Kolonoskopia 2005 - 2011 Cukrzyca typu 2 3749 osób 40-49 lat z cukrzycą n=125 30.4% 40-49 lat bez cukrzycy 14.4% 50-59 lat bez cukrzycy 32.0% Adenoma Detection Rate (ADR) Vu & Petrini: Type 2 diabetes raises adenoma risk in those 40 to 49 years of age. Abstract Tu 1185; DDW 2012 Clarke G i wsp.: Minireview: Gut microbiota: the neglected endocrine organ. Mol Endocrinol. 2014; 28(8):1221-38 Clarke G i wsp.: Minireview: Gut microbiota: the neglected endocrine organ. Mol Endocrinol. 2014; 28(8):1221-38 Mikroorganizmy jelitowe produkują hormony i neurotransmitery Lactococcus lactis subsp lactis Lactobacillus plantarum FI8595 Escherichia coli K-12 Klebsiella pneumoniae NCIMB Bacteroides subtilis Proteus vulgaris Serratia marcescences Staphyloccocus aureus Bacteroides subtilis Escherichia coli K-12 Bifidobacterium infantis Lactobacillus plantarum Serotonina Dopamina Noradrenalina Lactobacillus brevis Bifidobacterium infantis GABA Lactobacillus plantarum Acetylocholina Sandrini S i wsp: Microbial endocrinology: host-bacteria communication within the gut microbiome. J Endocrinol. 2015 Clarke G i wsp.: Minireview: Gut microbiota: the neglected endocrine organ. Mol Endocrinol. 2014; 28(8):1221-38 Rev Esp Enferm Dig 2015;107(11):686-696 Spadoni I i wsp.: A gut-vascular barrier controlsthe systemic dissemination of bacteria. Science 2015 Blood 2002, 100, 515 Stem Cells 2003, 21: 363-371 Leukemia 2004, 18: 29-40 Circulation 2004, 110:3213-3 Circulation Res. 2004, 95:1191-9 Biol. Cell 2005, 97:113-146. Dysbioza a regeneracja CXCR4 SDF-1 gradient SDF-1 gradient SDF-1 gradient SDF-1 gradient SDF-1 gradient Pula komórek macierzystych niezbędnych do regeneracji organizmu wskutek dysbiozy i nasilenia endotoksemii ulega zmniejszeniu NASH Upośledzenie bariery jelitowej i endotoksemia są przyczyną nielakoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby ( NAFLD, NASH ) Llopis M i wsp.: Intestinal microbiota contributes to individual susceptibility to alcoholic liver disease. Gut. 2015 Dec 7 Chen P, Miyamoto Y, Mazagova M i wsp.: Microbiota Protects Mice Against Acute Alcohol-Induced Liver Injury. Alcohol Clin Exp Res. 2015; 39 (12): 2313-23 Cirrhosis dysbiosis ratio (CDR) Lachnospiraceae, Ruminococcaceae, Clostridiales Cl XIV Enterobacteriaceae, Bacteroidaceae CDR = Cirrhosis (alc) Bajaj JS i wsp.: Altered profile of human gut microbiome is associated with cirrhosis and its complications. J Hepatol 2014; 60: 940-947 Probiotic VSL#3 Reduces Liver Disease Severity and Hospitalization in Patients with Cirrhosis: a Randomized, Controlled Trial Radha K. Dhiman, Baldev Rana, Swastik Agrawal, Ashish Garg, Madhu Chopra, Kiran K. Thumburu, Amit Khattri, Samir Malhotra, Ajay Duseja, Yogesh K. Chawla Encefalopatia Encefalopatia: 34% probiotyk VSL#3 51% placebo (p =0.12) 6 miesięcy Placebo VSL#3 (9x10 11 CFU ) Hospitlaizacja: 19% probiotyk VSL#3 42% placebo (p =0.02) Powikłania: n = 130 Gastroenterology. 2014 Dec;147(6):1327-1337.e3 24% probiotyk VSL#3 45% placebo (p =0.12) Kuracja VSL#3 bez powikłań, Poprawa skali MELD Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego Lekarze specjaliści 5 % Lekarze rodzinni 15% Radzę sobie sama / sam 80% Od 25% do 50% porad w Poradniach Gastroenterologicznych Dyspepsja czynnościowa IBS1 Mikroflora Choroba trzewna GERD 13 – 80 % overlap Whitehead WE et al.: Systematic review of the comorbidity of irritable bowel syndrome with other disorders: what are the causes and implications? Gastroenterology 2002; 122:1140-1156 Type I Microbiome Type II Microbiome Streptococcus Mniej bakterii Gram + Więcej bakterii Gram Alimentary Pharm Ther 2014 Vanheel H i wsp. Impaired duodenal mucosal integrity and low-grade inflammation in functional dyspepsia. Gut. 2014 Feb;63(2):262-71 Cirillo C i wsp.: Evidence for Neuronal and Structural Changes in Submucous Ganglia of Patients With Functional Dyspepsia. Am J Gastroenterol 2015; 110 (8): 1205-15 Epidemiologia dyspepsji (czynnościowej) Przyczyna tylko u 9% na podstawie prostego badania endoskopowego Oshima T i wsp.: Epidemiology of Functional Gastrointestinal Disorders in Japan and in the World. J Neurogastroenterol Motil, 2015 Rostami K i wsp.: Microscopic enteritis. Bucharest consensus. World J Gastroenterol 2015 ENTEROPATIA (MICROSCOPIC ENTERITIS) (mikroskopowe zapalenie jelita cienkiego) ME mikroskopowe lub submikroskopowe zmiany w jelicie cienkim stwierdzone w badaniu histopatologicznym objawy kliniczne zespół złego wchłaniania niedobór mikro i/lub makroelementów Rostami K i wsp.: Microscopic enteritis. Bucharest consensus. World J Gastroenterol 2015 Prawidłowy „histopatologicznie nabłonek” nie wyklucza obecności procesu chorobowego w jelicie cienkim Rozpoznanie / nazwa „niespecyficzne”; „czynnościowe” jest błędne W większości przypadków istnieje czynnik etiologiczny Patologiczna aktywacja limfocytów śródnabłonkowych Rostami K i wsp.: Microscopic enteritis. Bucharest consensus. World J Gastroenterol 2015 Enteropatie - przyczyny U 66% pacjentów z „limfocytowym zapaleniem dwunastnicy” (limfocytic duodenitis) znaleziono przyczynę objawów i zmian histopatologicznych Aziz I i wsp.: A prospective study into the aetiology of lymphocytic duodenosis. Aliment Pharmacol Ther 2010; 32: 1392-1397 2B Classification of duodenitis at the foundation layer: Helicobacter pylori-induced duodenitis Stress-induced duodenitis Duodenitis due to external causes ▸ Alcoholic duodenitis ▸ Chemical duodenitis ▸ Radiation duodenitis ▸ Duodenitis due to other external causes ▸ Drug-induced duodenitis Special forms of duodenitis ▸ Allergic duodenitis ▸ Eosinophilic duodenitis ▸ Lymphocytic duodenitis Sugano K i wsp.: Kyoto global consensus report on Helicobacter pylori gastritis. Gut 2015;64:1353–1367 Czynniki wywołujące ME / dysbiozę NLPZ PPI Żelazo Infekcja H. pylori G. lamblia Dieta Gluten / Białko / FODMAP Chemioterapia i radioterapia Choroby autoimmunologiczne Stres fizyczny psychiczny Sugano K i wsp.: Kyoto global consensus report on Helicobacter pylori gastritis. Gut 2015;64:1353–1367 Marlicz W i wsp. Polski Merkuriusz Lekarski 2012, XXXII, 187 ME EMA, tTGA, AgA + Celiakia EMA, tTGA, AgA - NCGS H. Pylori test + Eradykacja H. Pylori test - Zakażenia / pasożyty ? NLPZ, PPI, Żelazo Olmesartan Wywiad negatywny Odstawienie leku, probiotyki + prebiotyki IBD, EGE, CGE, MVID, CVID Rostami K i wsp.: Microscopic enteritis. Bucharest consensus. World J Gastroenterol 2015 Sugano K i wsp.: Kyoto global consensus report on Helicobacter pylori gastritis. Gut 2015;64:1353–1367 Błędne koło leczenia „zaburzeń czynnościowych” przewodu pokarmowego ? Zespół jelita nadwrażliwego Dyspepsja Eradykacja H. pylori Szczepy antybiotykooporne * SIBO • klarytromycyna 17.5% • levofloksacyna 14.1 % • metronidazol 34.9% * FODMAPS Krótkołańcuchowe podlegające fermentacji węglowowadany: oligosacharydy (fruktany i galaktany) - galaktoza disacharydy - laktoza monosacharydy – fruktoza poliole, czyli alkohole, które źle wchłaniają się z jelit np.: - Sorbitol -Mannitol - Xylitol - Matitol produkty duża zawartość FODMAP mała zawartość FODMAP warzywa cebula, szparagi, karczochy, brokuły, kalafior, patisony, brukselka, soczewica, groszek zielony, pory, buraki ćwikłowe, kapusta, grzyby, koper włoski, czosnek marchew, pomidory, ogórki, papryka o wydłużonych strąkach, kapusta chińska, kiełki bambusa, seler, kukurydza, bakłażan, sałata, dynia, kabaczek, słodkie ziemniaki, szczypior owoce jabłko, gruszka, mango, gruszka chińska, arbuz, nektarynka, brzoskwinie, morele, śliwki, owoce suszone, owoce z puszki banany, winogrona, kiwi, mandarynki, pomarańcze, ananasy, grejpfruty, cytryny, jagody, truskawki mleko i produkty mleczne twaróg, delikatne sery (mascarpone, ricotta), mleko skondensowane, jogurty, maślanka, mleko (krowie, owcze, kozie), kwaśna śmietana, bita śmietana, mleko sojowe ser (szwajcarski, cheddar, parmezan, mozzarella), ser brie, ser camembert, mleko migdałowe, mleko ryżowe, masło, masło orzechowe, margaryna Leczenie zespołu jelita nadwrażliwego Leczenie – w zależności od dominującego objawu Przy kilku objawach terapie można łączyć Ból Leki rozkurczowe (A) Probiotyki (A) Leki ziołowe (A) Błonnik rozpuszczalny Leki p/depresyjne (A) Rifaxmina Wzdęcie Probiotyki (B) Rifaximina (A) Simeticone (C) Leki ziołowe (B) Dieta Ćwieczenia fizyczne Normalizacja rytmu wypróżnień Biegunka Loperamid (A) Cholestyramina (C) Probiotyki (A) Ryfaximina Błonnik Zioła Leki rozkurczowe Trójcykliczne leki p/depresyjne * Layer P i wsp.: Irritable bowel syndrome: German consensus guidelines on definition, pathophysiology and management. Z Gastroenterol 2011; 49:237-93 Zaparcie Polietyloglikole Błonnik (A) Lewatywy Prucalopride Probiotyki (A) Zioła (A) Leki rozkurczowe Ćwiczenia Trójcykliczne leki p/depresyjne (B) SSRI (B) Analogi prostaglandyn Czynniki wywołujące ME / dysbiozę NLPZ PPI Żelazo Infekcja H. pylori G. lamblia Dieta Gluten / Białko / FODMAP Chemioterapia i radioterapia Choroby autoimmunologiczne Stres fizyczny psychiczny Sugano K i wsp.: Kyoto global consensus report on Helicobacter pylori gastritis. Gut 2015;64:1353–1367 Marlicz W i wsp. Polski Merkuriusz Lekarski 2012, XXXII, 187 NLPZ i aspiryna (ASA) wywołują liczne uszkodzenia błony śluzowej w jelicie cienkim – badania z użyciem kapsułki endoskopowej (CE) Digestion 2009;79:44-5 Uszkodzenie jelita cienkiego • 68% osób 75mg Diclofenac przez 2 tyg (Maiden i wsp, Gastroenterology 2005, J Gastroenterol 2009) • 80% osób 75 mg ASA przez 2 tygodnie (Endo H i wsp, J Gastroenterol 2009) • 90% osób ASA przez 1 tydzień (Shiotani A i wsp, Scand J Gastroenterol. 2010) NLPZ i aspiryna (ASA) wywołują liczne uszkodzenia błony śluzowej w jelicie cienkim – badania z użyciem dwubalonowego enteroskopu Japanase Study Group for Double-Balloon Endoscopy (JSG-DBE) Uszkodzenia błony śluzowej po ASA mniejsze niż po NLPZ Zmiany w jelicie cienkim stwierdzono u 30% pacjentów przyjmujących ASA Matsumoto T i wsp.: Prevelance of non-steroidal anti-inflammatory drug-induced enteropathy determined by double-balloon endoscopt: a Japanase multicenter study. Scand J Gastroenterol. 2008; 43: 490-6 Inhibitory pompy protonowej nasilają toksyczne działanie NLPZ i ASA w jelicie cienkim – badania z użyciem kapsułki endoskopowej (CE) • 81% osób 75 mg Diclofenac + PPI 10 mg 14 dni Kuramoto T i wsp, BMC Gastroenterol 2013 Inhibitory pompy protonowej nasilają toksyczne działanie NLPZ i ASA w jelicie cienkim – badania z użyciem kapsułki endoskopowej (CE) Uszkodzenie jelita cienkiego • 100% osób 75 mg ASA + PPI 8 tygodni Watanabe i wsp. Clin Gastroenterol Hepatol 2008 Wskazania do leczenia inhibitorami pompy protonowej we współczesnej medycynie – czy zgodne z EBM ? Najczęściej wymieniane wskazania do stosowania IPP to profilaktyka przy stosowaniu innych leków - ASA (31%) - Glukokortykosteroidów (22%) - Warfaryny (21%) vs - H. pylori (2%) - Dyspepsja (2%) - GERD (2%) Ksiadzyna D i wsp.: Overuse of proton pump inhibitors. Pol Arch Int Med. 2015 Inhibitory pompy protonowej nasilają toksyczne działanie NLPZ i ASA w jelicie cienkim – badania z użyciem kapsułki endoskopowej (CE) Aspiryna buforowana (n= 24) Aspiryna – tabletki powlekane (n= 174) + inhibitor pompy protonowej (n= 72) > 1 miesiąc w dawce 10 – 30 mg/d Czynniki ryzyka uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego i anemii: Inhibitor pompy protonowej ( OR 2.04 95% CI 1.05-3.97) Tabletki powlekane ( OR 4.05 95% CI 1.49 – 11.0) Ryzyko związane z IPP niezależne od dawki IPP ( OD 5.81) vs tabletki powlekane ASA (OD 3.28) (CE Lewis Score) Endo H i wsp.: Risk factors for small-bowel mucosal breaks in chronic low dose aspirin users: data from a prospective multicenter capsule endoscopy registry. Gastrointest Endosc 2014 Inhibitory pompy protonowej nasilają toksyczne działanie NLPZ i ASA w jelicie cienkim – badania z użyciem kapsułki endoskopowej (CE) 100 pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) Czynniki ryzyka ciężkiego uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego: Starszy wiek ( OD 4.16) Przyjmowanie inhibitorów pompy protonowej (OD 5.22) Stosowanie H2 blokerów (OD 3.95) Watanabe T i wsp.: Risk factors for severe nonsteroidal anti-inflammatory drug-induced small intestinal damage. Dig Liver Dis 2013; 45:390-5 Tsuda A i wsp.: Infuence of Proton-Pump Inhibitors on the Luminal Microbiota in the Gastrointestinal Tract. Clin Transl Gastroenterol. 2015; 6: e89 Freedberg DE i wsp.: Proton Pump Inhibitors Alter Specific Taxa in the Human Gastrointestinal Microbiome: A Crosover Trial. Gastroenterology. 2015 ; 149 (4) :883-5 Imhann F i wsp.: Proton pump inhibitor affect the gut microbiome. Gut. 2015 Jackson MA i wsp.: Proton pump inhibitor alter the composition of the gut microbiota. Gut. 2015 Clooney AG i wsp.: A comparison of the gut microbiome between long-term users and non-users of proton pump inhibitors. Aliment Pharmacol Ther; 2016 Marlicz W i wsp.: Nonsteroidal Anti-inflammatory Drugs, Proton Pump Inhibitors, and Gastrointestinal Injury: Contrasting Interactions in the Stomach and Small Intestine. Mayo Clinic Proceesings Dec 2014 Melgar S i Nieuwdorp M: Are Proton Pump Inhibitors Affecting Intestinal Microbiota Health? Gastroenterology 2015;149:848–863 Mechanizm powstawania zmian zapalnych błony śluzowej jelita cienkiego pod wpływem NLPZ i IPP Indometacyna + Omeprazol Zwolnienie perystaltyki w końcowym odcinku jelita krętego Wzrost markerów uszkodzenia błony śluzowej Zwiększenie liczby bakterii Gram (-) Lichtenberger LM i wsp.: Suppression of contractile activity in the small intestine by indomethacin and omeprazole. Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol Feb 2015 OBJAWY Freeman R i wsp.: Association between use of proton pump inhibitors and non-typhoidal salmonellosis identified following investigation into an outbreak of Salmonella Mikawasima in the UK, 2013; Epidemiol Infect 2016; 144 (5): 968-75 — Flora? What frickin' flora ? Simren M i wsp.: Intestinal microbiota in functional bowel disorders: a Rome foundation report. GUT 2012 Probiotyki zapobiegają uszkodzeniu błony śluzowej jelita cienkiego u osób przewlekle przyjmujących ASA + PPI 35 pacjentów z ciężką anemią o nieustalonej etiologii aspiryna 100 mg/d + omeprazol 20 mg/d + L. casei lub placebo Ocena jelita cienkiego w endoskopii kapsułkowej 0 m-c Kapsułka endoskopowa 3 miesiące Indeks uszkodzenia błony śluzowej [CE score] Probiotyki zapobiegają uszkodzeniu błony śluzowej jelita cienkiego u osób przewlekle przyjmujących ASA + PPI Endo H i wsp. J Gastroenterol 2011; 46: 894-905 PPI + NLPZ + Probiotyk ( p = 0.004 ) PPI + NLPZ + Placebo 800 400 Przed leczeniem Po leczeniu (3 miesiące ) t [czas] Hemoglobina [g/dl] Probiotyki zapobiegają uszkodzeniu błony śluzowej jelita cienkiego u osób przewlekle przyjmujących ASA + PPI 16 14 12 10 8 6 4 2 PPI + NLPZ + Probiotyk ( p = 0.0002 ) PPI + NLPZ + Placebo Endo H i wsp. J Gastroenterol 2011; 46: 894-905 Przed leczeniem Po leczeniu (3 miesiące ) t [czas] Pusztaszeri MP et al. (2007) Drug-induced injury in the gastrointestinal tract: clinical and pathologic considerations Nat Clin Pract Gastroenterol Hepatol 4: 442–453 doi:10.1038/ncpgasthep0896 Suplementacja żelaza a enteropatia & mikroflora Jaeggi Ti wsp.: Iron fortification adversely affects the gut microbiome, increases pathogen abundance and induces intestinal inflammation in Kenyan infants. 2015;64: 731–742. . . . . . . . Marlicz W, Łoniewski I, Grimes D, Quigley EM: Nonsteroidal Anti-inflammatory Drugs, Proton Pump Inhibitors, and Gastrointestinal Injury: Contrasting Interactions in the Stomach and Small Intestine. Mayo Clinic Proceesings Dec 2014 No gut – no problem ! Adapted from: Konstantin Monastyrsky www.gutsense.org 83 Mechanizm działania Lactobacillus plantarum 299v Białka adhezyjne wiążące mannozę ENO Enolaza GAPDH Dehydrogenaza aldehydu 3 - fosfoglicerynowego PGK Kinaza fosfoglicerynianowa Bsh 1-4 Hydroksylazy soli kwasów żółciowych NO Lactobacillus plantarum 299v / WFCS 1* tlenek azotu Msa-1 Kolonizacja nabłonka jelitowego * Lactobacillus plantarum WFCS1 – referencyjny szczep probiotyczny, którego sekwencja genetyczna wykazuje wysokie podobieństwo do szczepu Lactobacillus plantarum 299v