Praktyki teatralne Wsiewołoda Meyerholda

Praktyki teatralne Wsiewołoda Meyerholda
Konferencja międzynarodowa
3–5 października 2013
Instytut im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu
Sala Teatru Laboratorium, Rynek Ratusz 27
Wstęp wolny
„Meyerhold to pomieszanie geniuszu twórczego i ludzkiej
podstępności. To niezliczone cierpienia tych, którzy jak ja kochali go
bezgranicznie. I niezliczone chwile zachwytu, kiedy mogliśmy
śledzić magię twórczego procesu tego wyjątkowego w swoim
rodzaju czarodzieja sceny”.
Siergiej Eisenstein
Buntowniczy uczeń Stanisławskiego, genialny aktor i reżyser, twórca biomechaniki teatralnej i
propagator fizycznego treningu aktorskiego, największy rewolucjonista inscenizacji, prekursor
koncepcji muzycznej konstrukcji przedstawienia, pierwszy „autor przedstawienia teatralnego”,
nauczyciel Eisensteina, odkrywca Szostakowicza. Wsiewołod Emiliewicz Meyerhold (1874–1940)
jest powszechnie uznawany za jednego z najważniejszych i najbardziej wpływowych artystów
teatru XX wieku. Jego propozycje były podejmowane i twórczo rozwijane przez takich mistrzów
jak: Jerzy Grotowski, Eugenio Barba, Robert Wilson czy Tadeusz Kantor. Do dziś Meyerhold,
zwłaszcza jako twórca biomechanicznego treningu aktorskiego i oryginalnych metod
reżyserskich, jest żywą inspiracją dla artystów. Jednocześnie wciąż pozostaje on jednym z
najsłabiej znanych w Polsce twórców Wielkiej Reformy Teatralnej.
Na początku XXI wieku chcemy na nowo, z dzisiejszej perspektywy, mając za sobą
doświadczenia przemian w teatrze drugiej połowy XX wieku, spojrzeć na dokonania Meyerholda
i zapytać o jego miejsce w teatrze współczesnym. W tym celu Instytut im. Jerzego Grotowskiego
podjął się organizacji pierwszej w Polsce konferencji poświęconej teatralnemu dorobkowi
Wsiewołoda Emiliewicza Meyerholda, skupiającej największych specjalistów z Polski, Rosji,
Europy Zachodniej i USA.
Chcemy odnowić zainteresowanie Meyerholdem i uczynić jego dorobek, zwłaszcza propozycje
dotyczące pracy z aktorem, tematem bieżącej refleksji teatrologicznej, dlatego wystąpienia
uczestników konferencji przedstawią dokonania artysty we współczesnym kontekście; dlatego też
konferencja wzbogacona jest o program imprez towarzyszących skonstruowany tak, by zetknięcie
własnego doświadczenia praktycznego i odbiorczego publiczności z refleksją naukową było
punktem wyjścia do inspirujących dyskusji.
Konferencja będzie tłumaczona symultanicznie na języki: polski, rosyjski i angielski.
Koordynacja: Dariusz Kosiński ([email protected])
Małgorzata Jabłońska ([email protected])
www.grotowski-institute.art.pl
Dofinansowano ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Program konferencji
3 października {czwartek}
10.00–13.30 Sala Teatru Laboratorium, Rynek Ratusz 27
Otwarcie konferencji
Beatrice Picon-Vallin (Centre national de la recherche scientifique)
Meyerhold: ku aktorowi ery naukowej i teorii podwójnej referencji
Nikołaj Piesoczynski (Sankt-Petersburskaja gosudarstwiennaja akademija tieatralnogo
iskusstwa)
Metoda aktorska w Teatrze Meyerholda. Technologia jako filozofia
Wadim Szczerbakow (Gosudarstwiennyj institut iskusstwoznanija)
Plastyczne ucieleśnienie paradoksu
Dyskusja
15.30–18.00 Sala Teatru Laboratorium, Rynek Ratusz 27
Natalia Makierowa (Muziej-Kwartira W.E. Meyerholda)
Aktor w scenograficznej przestrzeni spektakli Meyerholda
Nadieżda Tarszis (Sankt-Petersburskaja gosudarstwiennaja akademija tieatralnogo
iskusstwa)
Od „muzycznego realizmu” Meyerholda do współczesnych teatralnych ścieżek dźwiękowych
Dyskusja
19.00 PWST, ul. Braniborska 59
Spotkanie z Aleksiejem Lewińskim. Pokaz pracy podsumowujący warsztat
biomechaniki. Prowadzenie Jonatan Pitches (University of Leeds)
Wstęp wolny.
4 października {piątek}
10.00–13.30 Sala Teatru Laboratorium, Rynek Ratusz 27
Maria Shevtsova (Goldsmiths University of London)
Meyerholdowski wymiar prac współczesnych reżyserów
Jörg Bochow (Akademie für Darstellende Kunst Baden-Württemberg)
Meyerhold i teatr współczesny. Refleksja krytyczna.
Katarzyna Osińska (Instytut Slawistyki PAN)
Od biomechaniki do bio-obiektów: aktor u Wsiewołoda Meyerholda i Tadeusza Kantora
Dyskusja
15.30–18.00 Sala Teatru Laboratorium, Rynek Ratusz 27
Małgorzata Jabłońska (Uniwersytet Jagielloński)
Biomechanika Meyerholda - trening aktorski oparty na paradygmacie przygotowanego doświadczenia
Philip Brehse (Open Space Performunion)
Opowieść o doświadczeniu biomechaniki – od rekonstrukcji Living Theatre do własnej twórczości scenicznej.
Dyskusja
19.00 (PWST)
Spotkanie z Giennadijem Bogdanowem. Pokaz pracy podsumowujący warsztat
biomechaniki. Prowadzenie Jonatan Pitches (University of Leeds)
5 października {sobota}
10.00–13.30 Sala Teatru Laboratorium, Rynek Ratusz 27
Janne Risum (Aarhus Universitet)
Aktorki w męskich rolach w spektaklach Meyerholda
Fausto Malcovati (Università degli Studi di Milano)
Meyerhold i Wydział Teatralny Ludowego Komisariatu Oświaty (TEO Narkomprosu) - (1918-1920)
Olga Kupcowa (Wsjerossijskij gosudarstwiennyj uniwersitet kinematografii im. S. A.
Gierasimowa)
Odkrycie Puszkina: dramaturgia Puszkina w pedagogice teatralnej Meyerholda drugiej i trzeciej dekady XX
wieku.
Dyskusja
Zamknięcie konferencji
Meyerhold – konstruowanie człowieka
Instalacja multimedialna
Centrum Sztuki WRO, ul. Widok 7, Wrocław
25 września–14 października 2013
Godziny otwarcia: pon. 13:00–19:00, wt.–-pt. 11:00–19:00, niedz. 12:00–16:00; sob. nieczynne
25 września 2013 {środa} 18:00
Otwarcie wystawy z udziałem Pawła Korbusa
2 października 2013 {środa} 18:00
Spotkanie z Natalią Makierową – Dyrektor Muzeum-Mieszkania W.E. Meyerholda w Moskwie
Wstęp wolny
Autor wystawy: Paweł Korbus
Kuratorzy: Małgorzata Jabłońska, Natalia Makierowa
Multimedialna instalacja przygotowana przez performera i scenografa Pawła Korbusa jest
autorską reinterpretacją archiwalnych materiałów z Muzeum Teatralnego im. A.A. Bachruszyna w
Moskwie związanych z działalnością teatralną reżysera-rewolucjonisty Wsiewołoda Meyerholda.
Wśród archiwaliów znajdują się reprodukcje plakatów Teatru im. Meyerholda i prawdziwa
rzadkość – fragmenty zachowanych oryginalnych zapisów filmowych przedstawiających sceny ze
spektakli oraz etiudy treningu biomechanicznego. Fotografie ze szczególnie ważnych widowisk
(m.in. Rogacz wspaniały, Pluskwa, Śmierć Tariełkina) z okresu po Rewolucji Październikowej ukazują
eksperymentalną architekturę sceniczną autorstwa tak kluczowych twórców konstruktywizmu, jak
Lubow Popowa, Aleksander Rodczenko, kolektyw Kukryniksy czy Warwara Stiepanowa i jej
dynamiczne współdziałanie z żywą tkanką aktorskiego ciała.
Pawła Korbusa interesuje możliwość i zakres współczesnego oddziaływania archiwaliów.
Konstruuje on swoją instalację jako narzędzie badające reakcje odbiorców na zetknięcie z
materiałem historycznym. Zadaje pytania o grę napięć, która toczy się pomiędzy archiwum a
aktywnie działającą współczesnością. Umożliwia odbiorcom czynne poznanie i indywidualną
ocenę aktualności wizualnych i kinestetycznych aspektów meyerholdowskiej koncepcji aktorstwa,
proponując zaangażowanie własnego ciała w proces rekonstrukcji form nadawanych przez
Meyerholda ludzkiemu ciału na scenie. Sprawdza tym samym zależność mechanizmów percepcji
od posiadanej wiedzy i praktycznego doświadczenia.
Paweł Korbus - absolwent Wydziału Artystycznego UMCS w Lublinie, performer, twórca videoinstalacji, aktor i scenograf współpracujący m.in. z teatrami: CHOREA, neTTheatre, Earthfall i
Maat Project.
Instalacja Meyerhold – konstruowanie człowieka powstała przy współpracy z
Państwowym Centralnym Muzeum Teatralnym im. A.A. Bachruszyna w Moskwie
www.gctm.ru
Centrum Sztuki WRO
www.wrocenter.pl
Biomechanika teatralna Meyerholda
Warsztaty
PWST, ul. Braniborska 59
28 września – 2 października {sobota–środa} 15:00–20:00
Warsztaty prowadzone przez Aleksieja Lewińskiego
3 października {czwartek} 19:00
Spotkanie z Aleksiejem Lewińskim. Pokaz pracy podsumowujący warsztat biomechaniki.
Prowadzenie Jonatan Pitches (University of Leeds)
29 września – 3 października {niedziela–czwartek} 9:00–14:00
Warsztaty prowadzone przez Giennadija Bogdanowa
4 października {piątek} 19:00
Spotkanie z Giennadijem Bogdanowem. Pokaz pracy podsumowujący warsztat biomechaniki.
Prowadzenie Jonatan Pitches (University of Leeds)
Biomechanika med. interdyscyplinarna dziedzina nauki o ruchu i mechanizmach wywołujących
ruch organizmów żywych oraz o działaniu wewnętrznych i zewnętrznych sił na ciało istot żywych
wraz ze skutkami tych działań.
Biomechanika teatralna została stworzona przez Wsiewołoda Meyerholda i jego aktorów w
pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Jej bazą jest synteza tradycji teatru europejskiego i
teatrów Wschodu. Jest to psychofizyczny trening skupiony na nauczaniu najbardziej
fundamentalnych zasad rzemiosła aktorskiego. Biomechanika pomaga aktorowi w odczuwaniu i
rozumieniu swojej scenicznej obecności – w czasie i przestrzeni, uczy koordynacji, równowagi,
pracy z rekwizytem, ścisłej realizacji zadań i idei proponowanych przez reżysera. Jednocześnie
podnosi samoświadomość aktora, rozwija kreatywność i dostarcza narzędzi do samodzielnego
komponowania działań ruchowych. Już w latach trzydziestych zajęcia z biomechaniki odbywały
się według schematu: najpierw wstępny trening obmyślony indywidualnie przez nauczyciela
zgodnie z ogólnymi zasadami biomechaniki, następnie nauka klasycznych etiud ruchowych
skomponowanych przez Meyerholda i stanowiących rdzeń techniki.
Kino Teatralne
Sala Kinowa, Rynek Ratusz 27
Wstęp wolny
9 października{środa} 18:00
Między biomechaniką a srebrnym ekranem
Prelekcja dr hab. Joanny Wojnickiej (Uniwersytet Jagielloński) ilustrowana materiałami filmowymi
Bogato ilustrowana materiałem filmowym prelekcja na temat oddziaływania koncepcji
Wsiewołoda Meyerholda na kinematografię, w tym szczególnie na aktorstwo filmowe (kariery
ekranowe Erasta Garina i Igora Ilińskiego). Wśród prezentowanych filmów znajdzie się m.in.
Biały orzeł (1928) wg Leonida Andrzejewa w reżyserii Jakowa Protazanowa z samym
Wsiewołodem Meyerholdem w roli Sędziego.
16 października{środa} 18:00
Meyerhold i Eisenstein – mistrz i uczeń
Prelekcja prof. dr. hab. Tadeusza Szczepańskiego (PWSFTViT) – wstęp do projekcji filmu Iwan
Groźny w reżyserii Siergieja Eisensteina.
Iwan Groźny
Dramat historyczny, scenariusz i reżyseria: Siergiej Eisenstein, ZSRR 1944 / 88’, film w jęz.
rosyjskim z napisami.
Dwuczęściowy dramat historyczny opowiada o życiu i rządach rosyjskiego cara Iwana Groźnego
(1530-1584) i jest uznawany za dzieło życia Siergieja Eisensteina. Pierwsza część filmu,
przedstawiająca młodego władcę pragnącego zjednoczenia Rosji, spotkała się z gorącym
przyjęciem publiczności, krytyków i władzy, co stało się dźwignią kariery Siergieja Eisensteina,
tymczasem jego druga część, posiadająca rozpoznawalne odniesienia do aktualnej sytuacji
politycznej, przyczyniła się do jej upadku. Od strony formalnej film ukazuje charakterystyczne
cechy montażu i dramaturgii, z których słynie Eisenstein, podczas gdy sama postać cara Iwana
wzorowana miałaby być na dawnym mistrzu reżysera – Wsiewołodzie Meyerholdzie.
23 pażdziernika{środa} 18:00
Iwan Groźny. Spisek bojarów
Dramat historyczny, scenariusz i reżyseria: Siergiej Eisenstein, ZSRR 1945 (1958)/ 88’, film w jęz.
rosyjskim z napisami.
Druga część historii panowania Iwana Groźnego. Pokazuje przemianę zachodzącą we władcy,
który w pierwszej części sportretowany jako idealistyczny i pełen dobrych chęci, od czasu
nieudanego zamachu na jego życie i zdrady przyjaciela zmienia się w nieufnego samotnika. Żądza
władzy i podejrzliwość stają się stopniowo głównymi motywami działań cara, prowadząc go na
skraj obłąkania. Skojarzenia z aktualną wtedy sytuacją polityczną Rosji były nieuniknione, dlatego
też film na premierę musiał czekać ponad 10 lat - do śmierci Stalina i odwilży.