KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 30.6.2016 r. SWD(2016) 208 final DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI STRESZCZENIE OCENY SKUTKÓW Towarzyszący dokumentowi: Wniosek dotyczący rozporządzenia Rady w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (wersja przekształcona) {COM(2016) 411 final} {SWD(2016) 207 final} PL PL Streszczenie oceny skutków Ocena skutków towarzysząca wnioskowi dotyczącemu przekształcenia rozporządzenia Bruksela II bis (nr 2201/2003) A. Zasadność działań Dlaczego należy podjąć działania? Na czym polega problem? Ocena wykazała szereg problemów, którym należy zaradzić, aby sprawić, by rozporządzenie przynosiło oczekiwane rezultaty. Problemy te związane są z przewidywalnością i skutecznością procedur transgranicznych ustanowionych w rozporządzeniu w interesie rodziców i dzieci. Również to, że obecny tekst prawny jest niewystarczająco jasny lub są w nim luki, powoduje problemy. Jeżeli chodzi o sprawy dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej, obejmujące przypadki uprowadzenia dziecka przez jedno z rodziców, umieszczanie dzieci poza rodziną za granicą, uznawanie i wykonywanie orzeczeń oraz współpracę między organami krajowymi (centralnymi i innymi), występują nadmierne i nieuzasadnione opóźnienia wynikające ze sposobu, w jaki są sformułowane lub stosowane obowiązujące procedury. Orzeczenia są często niewykonywane lub wykonywane ze znaczną zwłoką. Ponadto nieprecyzyjny opis współpracy między organami centralnymi prowadzi do opóźnień lub nierealizowania wniosków, co wpływa niekorzystnie na dobro dziecka. Te opóźnienia i mankamenty mają niekorzystny wpływ na prawa podstawowe dziecka i wpływają destrukcyjnie na wzajemne zaufanie między państwami członkowskimi, od którego zależy sprawne funkcjonowanie rozporządzenia. Jeżeli chodzi o sprawy małżeńskie, małżonkowie w małżeństwie międzynarodowym nie mają możliwości porozumienia się co do sądu, który ma orzekać w sprawie ich rozwodu. W przypadkach małżonków nieposiadających obywatelstwa tego samego państwa UE, którzy żyją w państwie nienależącym do UE, dostęp do sądu unijnego może być ograniczony. Problemy te były przedmiotem rozważań, jednak na obecnym etapie nie proponuje się żadnych działań. Co należy osiągnąć? Należy uprościć postępowanie dzięki ograniczeniu opóźnień i kosztów. Postępowanie w sprawie powrotu dziecka zostałoby usprawnione dzięki doprecyzowaniu obecnego mechanizmu powrotu i wprowadzeniu nowych środków, takich jak skoncentrowanie jurysdykcji i ograniczenie liczby odwołań, w celu skrócenia opóźnień. Jeżeli chodzi o orzeczenia w sprawie umieszczenia dziecka poza rodziną, ustanowiona zostałaby niezależna procedura zgody mająca zastosowanie we wszystkich przypadkach umieszczenia dziecka poza rodziną za granicą, uzupełniona terminem wyznaczonym na udzielenie odpowiedzi na wniosek przez wezwane państwo członkowskie. Zostałaby poza tym zniesiona procedura exequatur, przy zachowaniu odpowiednich zabezpieczeń (podstaw nieuznania oraz zaskarżenia wykonania jako takiego lub zaskarżenia określonych środków wykonawczych) powoływanych przez pozwanego na etapie wykonania, co skracałoby ogólny czas trwania postępowania, łącznie z etapem wykonania. Ponadto, jeżeli chodzi o współpracę, w ramach doprecyzowania należy określić, 1) kto może się zwracać 2) o jaką pomoc lub informacje 3) do kogo i 4) na jakich warunkach. Należy jasno wskazać, że w razie potrzeby również sądy i organy działające na rzecz dzieci mogłyby zwracać się o pomoc do organów centralnych. Na czym polega wartość dodana podjęcia działań na poziomie UE? Z uwagi na transgraniczny charakter problemu dotyka on jedynie par i rodziców „międzynarodowych”. Państwa członkowskie, działając indywidualnie, nie są w stanie zaradzić stwierdzonym brakom w obowiązującym prawie Unii, a wytyczonych celów nie da się w zadowalający sposób osiągnąć na poziomie krajowym; potrzebna jest zatem interwencja Unii. Proponowane działania nie mają wpływu na krajowe materialne przepisy prawa rodzinnego. B. Rozwiązania Jakie warianty legislacyjne i nielegislacyjne rozważono? Czy wskazano preferowany wariant? Jak uzasadniono ten wybór lub jego brak? Warianty strategiczne i ocena ich skutków rozpatrywane są odrębnie w odniesieniu do każdej z kwestii zidentyfikowanych w ramach oceny rozporządzenia jako problematyczne. Dla wszystkich kwestii opracowano scenariusz odniesienia i warianty alternatywne. W sprawach małżeńskich i dotyczących 2 odpowiedzialności rodzicielskiej rozpatrywano warianty strategiczne uwzględniające różny stopień interwencji. Jeżeli chodzi o procedurę w przypadku uprowadzenia dziecka, brane jest pod uwagę jedynie doprecyzowanie obecnego mechanizmu wraz z wariantem przewidującym wykaz środków wspomagających. Opracowano ponadto dwa warianty w celu oceny ewentualnych radykalnych zmian w mechanizmie powrotu (przywrócenie systemu „haskiego” i wyznaczenie jednego sądu w państwie członkowskim pochodzenia). Jeżeli chodzi o mechanizm umieszczania dziecka poza rodziną, proponowane są dwa warianty, aby umożliwić wybór pomiędzy systemami przewidującymi domniemaną albo wyraźną zgodę. W odniesieniu do uznawania i wykonywania orzeczeń w obu głównych wariantach strategicznych przewiduje się likwidację wymogu exequatur lub proponuje nową procedurę, aby jak najlepiej zaradzić problemowi nieskuteczności. Nowy system jest uzupełniony trzema podwariantami alternatywnymi dotyczącymi kwestii wysłuchania dziecka. Proponuje się również dwa warianty uzupełniające mające na celu usprawnienie wykonywania – poprzez ustanowienie orientacyjnego terminu albo poprzez pełną harmonizację prawa w zakresie wykonywania orzeczeń dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Ocenę kończą kompleksowe warianty preferowane dotyczące wszystkich kwestii przedstawionych w sprawozdaniu. Jakie są opinie poszczególnych zainteresowanych stron? Jak kształtuje się poparcie dla poszczególnych wariantów? Nie ulega wątpliwości, że zainteresowane strony, w tym państwa członkowskie, popierają potrzebę starannie ukierunkowanej reformy obowiązującego rozporządzenia. W odniesieniu do przypadków uprowadzenia dziecka przez jedno z rodziców większość (ponad 70 %) respondentów, w tym rodzice, uważa, że rozporządzenie nie zapewnia natychmiastowego powrotu dziecka w obrębie UE. Główne sugestie usprawnień dotyczą obszaru wykonywania i odnoszą się do terminu na wydanie zarządzenia powrotu i terminu jego wykonania. Rodzice, a następnie sędziowie i prawnicy, stanowią najbardziej widoczną grupę domagającą się zniesienia w większym zakresie procedury exequatur, natomiast niektóre państwa członkowskie sygnalizowały, że procedury exequatur nie należy całkowicie znosić. Znaczna liczba respondentów (86 %) uznała wykonywanie orzeczeń w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej za ważny obszar, w którym można wprowadzić usprawnienia. Ponadto rodzice wyrażali szczególne zastrzeżenia do współpracy między organami centralnymi. C. Skutki wdrożenia preferowanego wariantu Jakie korzyści przyniesie wdrożenie preferowanego wariantu lub – jeśli go nie wskazano – głównych wariantów? Preferowane warianty pozwolą na lepsze rozwiązanie stwierdzonych problemów niż którekolwiek z pozostałych wariantów. Postrzegane jako całość, zwiększają przewidywalność w sporach transgranicznych dzięki zapewnieniu rzeczywiście swobodnego obiegu orzeczeń w oparciu o zasadę wzajemnego uznawania i przyczyniają się do poprawy przestrzegania praw podstawowych, a zwłaszcza praw dziecka, poprzez zapewnienie niezbędnych zabezpieczeń. Ogólnie rzecz biorąc, umożliwiają ustanowienie szybszych procedur i tym samym zminimalizowanie niekorzystnych skutków dla rodziców, a przede wszystkim dla dzieci. Jakie są koszty wdrożenia preferowanego wariantu lub – jeśli go nie wskazano – głównych wariantów? Dzięki wdrożeniu preferowanych wariantów strategicznych obywatele europejscy zaangażowani w spory transgraniczne mogliby uzyskać oszczędności. Zniesienie wymogu exequatur pozwoliłoby im zaoszczędzić znaczną część obecnych kosztów procedury exequatur (średnio 2 200 euro do zapłacenia za rozpatrzenie wniosku). Ponadto preferowany wariant strategiczny dotyczący wykonywania orzeczeń przyczyniłby się do zmniejszenia kosztów ponoszonych przez rodziców dochodzących wykonania, ponieważ nie musieliby oni siłą rzeczy zwracać się do wyspecjalizowanych prawników dysponujących znajomością zagranicznych systemów wykonawczych. Mogłoby nastąpić niewielkie zmniejszenie kosztów ponoszonych przez organy centralne związane z ujednoliceniem zasad w ramach procedur lub skróconym przebiegiem procedur na etapie wykonywania. W podobny sposób doprecyzowanie zadań organów centralnych i procedury dotyczącej umieszczenia dziecka poza rodziną spowoduje obniżenie 3 kosztów, ponieważ procedury współpracy zostaną usprawnione. Jakie będą skutki dla przedsiębiorstw, MŚP i mikroprzedsiębiorstw? Nie dotyczy. Czy przewiduje się znaczące skutki dla budżetów i administracji krajowych? Preferowane warianty strategiczne pociągałyby za sobą względnie niewielkie koszty finansowe. Zniesienie procedury exequatur spowoduje, że państwa członkowskie musiałyby ponieść koszty szkoleń mających na celu zaznajomienie prawników z przewidzianymi nowymi procedurami, jednakże już teraz konieczne jest zapewnienie szkoleń, i to skierowanych do znacznie większej liczby sędziów. W przypadku niektórych państw członkowskich obowiązek zapewnienia ich organom centralnym odpowiednich zasobów może spowodować dodatkowe koszty (zwłaszcza w zakresie zasobów ludzkich), jeżeli ich organy centralne nie są obecnie należycie wyposażone. D. Działania następcze Kiedy nastąpi przegląd przyjętej polityki? Po 5 latach od przyjęcia rozporządzenia. 4