Inspiracje dla nauczycieli
advertisement
Dilettante — teatr w ruchu Inspiracje dla nauczycieli Wydawca: Małopolski Instytut Kultury ul. Karmelicka 27, Kraków tel.: 012 422 18 84 www.mik.krakow.pl instytucja kultury Województwa Małopolskiego Publikacja (książka wraz z płytą) przygotowana w ramach programu „Dilettante – teatr w ruchu”, realizowanego przez Małopolski Instytut Kultury. Program „Dilettante – teatr w ruchu” został objęty honorowym patronatem Małopolskiego Kuratora Oświaty. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Koncepcja projektu: Dagmara Żabska Koordynacja projektu: Marta Hankus Opracowanie merytoryczne: Dagmara Żabska, Jadwiga Rożek-Sieraczyńska, Monika Kwaśniewska, Marta Hankus Redakcja: Jadwiga Rożek-Sieraczyńska, Marta Hankus Opracowanie graficzne i ilustracje: Agata Dębicka Korekta: Edyta Wygonik-Barzyk ISBN: 978-83-61406-28-0 © by Małopolski Instytut Kultury, Kraków 2009 Dilettante — teatr w ruchu Inspiracje dla nauczycieli Kraków 2009 Spis treści: STRUKTURA „DILETTANTE” 6 WSTĘP Dagmara Żabska 8 TEATR ANTYCZNEJ GRECJI Dagmara Żabska 10 KOMEDIA DELL’ARTE Agnieszka Kolanowska, Marta Kowalska, oprac. Dagmara Żabska 14 TEATR ELŻBIETAŃSKI Dagmara Żabska 18 TEATR HISZPAŃSKIEGO ZŁOTEGO WIEKU Dagmara Żabska 20 WSPÓŁCZESNA REŻYSERIA Aleksandra Gorczyca, oprac. Dagmara Żabska 22 TEATR ORIENTU Dagmara Żabska 26 „DILETTANTE – TEATR W RUCHU” – O PROGRAMIE 29 ZESPÓŁ „DILETTANTE” 31 AUTORKI PREZENTACJI I SCENARIUSZY ZAMIESZCZONYCH NA PŁYCIE, 32 WOLONTARIUSZKI I PRAKTYKANTKI „DILETTANTE” JAK DZIAŁAMY? STRUKTURA PROGRAMU „DILETTANTE – TEATR W RUCHU” FESTIWAL TEATRÓW AMATORSKICH TEATRAKCJE – wydarzenia teatralne, happeningi, pokazy spektakli itp. przygotowywane przez uczestników aktualnej edycji „Dilettante” i realizowane w ich rodzinnych miejscowościach; szansa zaprezentowania swoich osiągnięć lokalnej publiczności „Wózek Tespisa” – wielkie trzydniowe święto teatru w wybranej miejscowości Małopolski; podsumowanie rocznej pracy instruktorów i grup teatralnych w ramach programu „Dilettante” www.dilettante.pl strona internetowa programu OPRACOWANIE METODOLOGII PRACY Z AMATORSKIMI GRUPAMI TEATRALNYMI – wspieramy lokalnych instruktorów w ich zmaganiach z materią teatru – dla tych, którzy w swojej pracy teatralnej czują się osamotnieni; można tutaj znaleźć m.in.: scenariusze ćwiczeń teatralnych, propozycje repertuarowe, adaptacje sceniczne DILETTANTE – pasjonaci i idealiści w imię powszechnej edukacji teatralnej OPOWIEŚCI O TEATRZE INTERPRETACJE – dla dzieci, młodzieży i dorosłych; multimedialne lekcje o teatrze, które w interesujący i niekonwencjonalny sposób mają przybliżać historię i teorię teatru WARSZTATY Z PEDAGOGIKI TEATRU PRACOWNIE INDYWIDUALNE KONSULTACJE – dla instruktorów i ich grup teatralnych w poszczególnych miejscowościach – dwuletni kurs warsztatowy dla instruktorów prowadzących amatorskie zespoły teatralne – uczestników kolejnych edycji „Dilettante”, realizowany przez zespół „Dilettante” i aktorów Teatru Figur Kraków – cykl spotkań dla nauczycieli poświęcony interpretacji przedstawienia teatralnego KULISY – comiesięczne otwarte spotkania warsztatowe, prowadzone przez zaproszonych artystów (aktorów, reżyserów, plastyków itp.), na których rozwijamy kreatywność i zgłębiamy tajniki teatru; dla byłych uczestników „Dilettante” i nie tylko Dagmara Żabska WSTĘP Podczas warsztatów z pedagogiki teatralnej poprosiłyśmy uczestniczących w nich nauczycieli i instruktorów teatralnych, aby znaleźli pięć argumentów, którymi przekonają dziecko, rodzica, władze (szkolne, samorządowe itp.), że edukacja teatralna ma sens, że warto w niej uczestniczyć, namówić do udziału w niej dziecko, przeznaczyć na nią pieniądze. Uczestnicy, podzieleni na grupy, mieli w przeciągu czterdziestu minut przygotować odpowiednią argumentację. My, prowadzące warsztaty, przyjęłyśmy rolę adwokata diabła. – Bo kultura jest ważna – padała odpowiedź. A my na to: – Ale dlaczego?! Dla nas nie jest, wolimy sport. – Ważniejsza jest matematyka! Poza tym córka nie ma zdolności aktorskich. – Teraz ważniejsze są latarnie i straż pożarna. Poza tym latem był koncert rockowy, to wystarczy. Okazało się, że zadanie nie było łatwe: jak odpowiedzieć, dlaczego kultura jest ważna, po co chodzić do teatru, jak uzasadnić konieczność kupienia potrzebnych do zajęć teatralnych rekwizytów. Oczywiście można znaleźć kilka uniwersalnych powodów zainteresowania kulturą – pewnie takie przyświecają ministerstwu, kiedy ogłasza nabór wniosków o dofinansowanie w ramach programu edukacja kulturalna czy wydarzenie artystyczne, lub premierowi, kiedy mówi o potrzebie inwestycji w intelektualny potencjał kraju. Jednak jestem przekonana, że na poziomie realizacji poszczególnych projektów kulturalnych na pytanie o rolę kultury w naszym życiu za każdym razem należy odpowiedzieć sobie od nowa. I to nie tylko po to, aby powalczyć o grant, ale po to, by po trzech miesiącach się nie poddać – wtedy, kiedy dzieci przestają uczestniczyć w próbach teatralnych, kiedy traci się dostęp do sali trzy dni przed premierą, kiedy podczas spektaklu część klasy bawi się swoimi telefonami komórkowymi, a z zaproszonym gościem – aktorem – nikt nie chce rozmawiać. Jeśli nie znajdziemy własnej odpowiedzi na pytanie, do czego potrzebna jest edukacja kulturalna, to bardzo możliwe, że sami w rolę tej edukacji zwątpimy. Zanim zapytałyśmy o nią uczestnikom warsztatów, same nad tą kwestią dogłębnie się zastanawiałyśmy. Poniżej zamieszczam kilka argumentów, które sprawiają, że od siedmiu lat zespół programu „Dilettante – teatr w ruchu” w różnych miejscowościach Małopolski opowiada o teatrze. Jednym z podstawowych powodów, dla których podjęłyśmy się realizacji takiego przedsięwzięcia, jest przekonanie, że świadomość zjawisk kultury i umiejętność uczestniczenia w nich ułatwia udział w życiu społecznym. Budzi ciekawość świata, pozwala zrozumić kody, a tym samym język kultury, odczytywać symbole, metafory, pomaga w dostrzeżeniu różnorodności świata. Od początku najistotniejszą sprawą w „Dilettante” było osobiste doświadczenie: młodych uczestników, instruktorów, prowadzących zajęcia aktorów oraz teatrologów-wolontariuszy. Wielką wagę przykładamy do motywacji prowadzących, przestrzeni realizacji zajęć/spotkań, wzajemnych korzyści – aktor, teatrolog czy reżyser prowadzący warsztaty na przykład w Biskupicach powinien tyle samo zyskać na tej wyprawie, ile dzieci, które uczyły się od niego scenicznego ABC. Od uczestników zajęć wymagamy minimum ciekawości, od prowadzących – pasji. Dzięki temu zderzeniu światów: teatralnych profesjonalistów, pedagogów teatru i dzieci/młodzieży pojawia się nowa jakość teatralnej pracy. Kilka lat temu prowadziłam warsztaty w Wiśniowej. Tamtejsza grupa złożona była z młodzieży oraz z osób dorosłych. Przygotowywali spektakl bożonarodzeniowy. Nie byłam pobłażliwa – dobitnie punktowałam mielizny scenariusza, prywatność na scenie itp. Próby przeciągały się do północy. Wyjeżdżałam stamtąd z przekonaniem, że komuś moja wiedza naprawdę do czegoś się przydała. Grupa zrobiła ciekawy spektakl, który z zainteresowaniem obejrzeli mieszkańcy wioski i wszyscy świetnie się bawili. Aktorzy w miarę upływu czasu czuli się na scenie coraz swobodniej – mówili coraz głośniej i wyraźniej, dziewczyny nie 8 DAGMARA ŻABSKA, WSTĘP chowały się za opadającymi na twarze włosami, chłopcy odważnie patrzyli publiczności w oczy. Wierzę, że to wszystko przekłada się pozytywnie na ich życie prywatne. To doświadczenie sceny jest zarazem ich osobistym doświadczeniem, a wszystko, czego dokonali w ramach kreowania postaci, jest ich dokonaniem. Oni nie chcieli mnie z tych prób wypuszczać! Tak samo jest w przypadku zajęć dla dzieci. Prof. Wolfgan Schneider, prezes niemieckiego oddziału ASSITEJ, pisał: „Podstawą dla edukacji kulturalnej nie jest przekazywanie wiedzy, ale ujawnianie zmysłowego przeżycia i doświadczenie kreacji samodzielnej i w grupie. W pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym natykamy się na odmienne punkty widzenia i różne formy ekspresji. Indywidualne zdolności, kulturalne podłoże i społeczne pochodzenie nie są cechami dystynktywnymi. Tak więc kulturalna edukacja w żłobkach, przedszkolach i szkołach podstawowych ma do spełnienia ważne zadania: sprzyja rozwojowi i integracji dzieci”. I edycja programu realizowana była między innymi we wspomnianych Biskupiacach Radłowskich. Kuba Snochowski prowadził tam zajęcia z dziećmi w wieku 8-12 lat. Efektem sześciu weekendowych spotkań była jedna z najniezwyklejszych sytuacji, jakie widziałam w teatrze. Miało to miejsce w ogromnej, kinowej sali wolbromskiego Domu Kultury. Na pustą scenę wszedł Tomek, wtedy chyba 11-latek. Stanął na skaju sceny i odważnie spojrzał na widownię – na ok. 300 nieznanych mu ludzi. I tak się nam przyglądał. Po chwili widzowie zaczęli niespokojnie kręcić się w fotelach. Tomek odwrócił sytuację – to on na nas patrzył, on był widzem. Po chwili (która dla nas, widzów, bardzo długo trwała) grzecznie się ukłonił, uśmiechnął i spokojnie zszedł w kulisy. Sala zgotowała mu owację. Jestem przekonana, że doświadczenie tej siły, którą wtedy miał w sobie, zostało mu na zawsze. Podobnie jak miłe wspomnienie burzy oklasków. Wszystkim działaniom artystycznym od zawsze towarzyszyły opowieści o teatrze. Bardzo nam zależy, aby dzieci nie tylko potrafiły skupić na sobie uwagę widzów, ale by umiały o tym doświadczeniu opowiedzieć. Aby wspomnienie ich wizyty w teatrze nie ograniczało się do niewiele mówiących określeń: „fajne”, „głupie”, ale by za każdą oceną mogły stać argumenty. Dlatego dużo rozmamy: o teatrze, dramatach, teatralnych szaleńcach i kłopotach interpretacyjnych. Pamiętamy też, że dziecko w teatrze nie może się nudzić, że zachwycone działaniami teatralnymi jest później interesującym partnerem do rozmowy, uważnym odbiorcą kultury, który wie, czego od niej oczekuje i potafi to wyrazić. Ma osobisty stosunek do sztuki i świata, zdaje sobie sprawę z wielości odniesień do każdego tematu, ma w miarę określoną tożsamość, a świadomość złożoności świata pozwala mu w przyszłości lepiej odnaleźć się na rynku pracy. Oddajemy w Państwa ręce efekt naszych działań. Książeczka jest zbiorem propozycji teatralnych zabaw. Do niej dołączona jest płyta zawierająca prezentacje multimedialne dotyczące przełomowych momentów w historii teatru. Materiały te mają posłużyć Państwu jako inspiracja do tworzenia własnych scenariuszy zajęć dotyczących teatru. Przez siedem lat nasze propozycje adresowane były głównie do domów kultury i grup teatralnych. Teraz pragniemy zacząć współpracę ze szkołami. Mamy nadzieję, że nasze pomysły spodobają się Państwu. Dagmara Żabska DAGMARA ŻABSKA, WSTĘP 9 Dagmara Żabska TEATR ANTYCZNEJ GRECJI Propozycja 1 Zajęcia plastyczne: amfiteatr Gordon Craig, jeden z najsławniejszych teoretyków teatru, wymyślał swoje przedstawienia, tworząc makiety sceny. Spróbujmy, jego śladem, przyjrzeć się architekturze teatru greckiego: Jak zbudowana jest przestrzeń sceny? Gdzie są kulisy? Jak piętrzy się widownia? Gdzie ustawić machiny teatralne? ZADANIE: Wykonaj makietę greckiego amfiteatru. Do wykonania makiety antycznego greckiego teatru można użyć np. tektury, plasteliny, modeliny, styropianu czy gąbki tapicerskiej. Wybór materiału zależy od fantazji i doświadczeń plastycznych, a także od rozmiarów planowanej makiety (np. do zrobienia małej makiety wystarczy plastelina, do wykonania nieco większych form potrzebna jest tektura czy gąbka tapicerska). Można także połączyć kilka technik i różne materiały. Ponieważ największą trudność może przysporzyć wykonanie wznoszącej się schodkowo widowni, podpowiadamy, w jaki sposób można ją uformować z tektury. Rys. 1 Tektura powinna być w miarę gruba i sztywna. Wykrawamy w niej rodzaj trapezu, którego podstawa ma linię lekkiego łuku. Między wierzchołkami trapezu (na rysunku punkty A i B) zaznaczamy ołówkiem półokrąg (będzie to część orchestry, która przylega do najniższych rzędów widowni). Rys. 2 Rys. 1 Następnie rysujemy na całości trapezu linie schodkowych siedzeń – powinny być lekko półkoliste. Rys. 3 Wycinamy w trapezie podłużne pasy – szersze u jego podstawy, węższe u wierzchołka – nacięcia kończą się na linii półkola orchestry. Będą to poszczególne „sektory” widowni. Rys. 4 Pasy tektury zginamy w miejscach zamarkowanych wcześniej „schodków” – w zgięciu tektury mogą pomóc lekkie nacięcia nożykiem. Formujemy z pasów schodkową, wznoszącą się widownię – jeśli poszczególne pasy Rys. 2 nachodzą na siebie, należy wyciąć między nimi większe odstępy. Całość widowni usztywniamy półkolistymi „plecami” z tektury bądź, podpierając widownię pod spodem – rodzajem kolumienek z drucików (mocujemy je w kilku miejscach, prowadząc od zagięć w schodach do miękkiej – na przykład styropianowej – podstawy makiety). Rys. 3 10 Rys. 4 DAGMARA ŻABSKA, TEATR ANTYCZNEJ GRECJI Propozycja 2 Zajęcia plastyczne: maska Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów greckiego teatru jest maska. Rozróżniamy dwa jej typy: komiczną oraz tragiczną. Ale rodzajów masek można tworzyć bardzo wiele! Smutek, złość, rozczarowanie, szczęście, rozanielenie, radość itd. – wszystkie te uczucia i emocje można odmalować właśnie za pomocą odpowiednio zaprojektowanej maski. ZADANIE: Zaprojektuj i wykonaj maskę antyczną. Potrzebne materiały: bandaż gipsowy, wazelina, mydło lniane lub olej, miska z piaskiem lub dużą ilością zmiętych podartych gazet, gips budowlany, glina plastyczna, klej wikol, folia śniadaniowa, pędzel, kubek z wodą, różne rodzaje papieru (gazeta, szary papier, papier karbowany), grunt malarski, farby. Sposób wykonania: 1. Pierwszy etap pracy wykonujemy w parach. Posmaruj twarz kolegi wazeliną, bardzo dokładnie zabezpiecz brwi, wąsy, rzęsy. Można je dodatkowo schować pod folią śniadaniową. 2. Bandaż gipsowy potnij na małe kawałki, lekko zmoczone przykładaj do twarzy kolegi, zostawiając odkryte jedynie dziurki w nosie (oczy również muszą być zakryte). 3. Po zasłonięciu całej twarzy model musi poruszać twarzą tak, aby maska dała się lekko ściągnąć. 4. Formę uzupełniamy po bokach tak, aby zrobiła się z niej miseczka. Wlewamy do niej odrobinę oleju lub mydła, wyścielamy nim ścianki, układamy poziomo w misce z piaskiem. 5. Do formy wlewamy gips budowlany. Trzeba go szybko rozmieszać z wodą, gdyż zastyga po około pięciu minutach. 6. Po zaschnięciu formy wyciągamy pozytyw i przygotowujemy model maski. Na pozytyw nakładamy co najmniej dwucentymetrową warstwę gliny, z niej formujemy kształt maski, grymasy twarzy, miny, ale też owal, wystające brwi czy kości policzkowe. 7. Kiedy forma jest gotowa, glinę zabezpieczamy, bardzo dokładnienakładając na nią folię śniadaniową (trzeba uważać, aby nie było bąbelków wypełnionych powietrzem, najlepiej wykorzystać do tego jeden kawałek folii). 8. Przygotowujemy różne rodzaje papieru, potargane na małe kawałeczki oraz klej zmieszany z wodą w proporcjach 3:1, a następnie nakładamy kolejno warstwy papieru, zdecydowanie nadużywając kleju. Papier może być wręcz nim zalany. Potrzebnych jest pięć warstw z różnego papieru. 9. Kiedy piąta warstwa wyschnie, należy delikatnie zdjąć formę z gipsu, zagruntować i pomalować według uznania. DAGMARA ŻABSKA, TEATR ANTYCZNEJ GRECJI 11 Propozycja 3 Zajęcia ruchowe: antyczne wazy czerwono-czarne Elżbieta Rojek z Ośrodka Praktyk Teatralnych „Gardzienice”, przygotowując spektakl, opracowała taniec, który składał się z pozycji ciał wzorowanych na rysunkach zdobiących czerwono-czarne wazy. Odwzorowując je, ułożyła w odpowiedniej kolejności, tworząc w ten sposób niezwykłą choreografię. Przygotowanie do ćwiczenia: wydrukuj zdjęcia z postaciami z waz, każdą postać na osobnym zdjęciu. ZADANIE 1: Ułóż postaci w takiej kolejności, aby można było sobie wyobrazić układ choreograficzny. ZADANIE 2 (dla starszych uczniów): Ułóż choreografię i zatańcz taniec „waza”. ZADANIE 3: Wykorzystując muzykę z płyty Metamorfozy „Gardzienic” (fragmenty utworów dostępne są na stronie internetowej tego teatru), przygotuj scenkę prezentującą pochód Dionizosa. Wizerunki postaci idących w pochodzie powinny być inspirowane postaciami z waz. Propozycja 4 Łamigłówka Na stronie obok — szablon do skserowania 12 DAGMARA ŻABSKA, TEATR ANTYCZNEJ GRECJI ŁAMIGŁÓWKA TEATR ANTYCZNEJ GRECJI Wpisz hasła w odpowiednie miejsca. Objaśnienia haseł: — najdzielniejszy po Achillesie, pomyliła mu się trzoda z Grekami — miejsce dla chóru — na głowie aktora — państwo-miasto — autor tragedii Król Edyp — przeciwnik Antygony — jednooki olbrzym — koniec — wprowadził pierwszego aktora — dał się zwabić syrenom, czekała na niego Penelopa — tam znajduje się Partenon DAGMARA ŻABSKA, TEATR ANTYCZNEJ GRECJI 13 Agnieszka Kolanowska, Marta Kowalska, oprac. Dagmara Żabska COMMEDIA DELL’ARTE Propozycja 1 Mapa myśli Mapa myśli to szczególna metoda notowania. Tworzenie mapy rozpoczynamy od umieszczenia w centralnym punkcie kartki rysunku lub wyrazu, od którego na zasadzie promieni tworzymy swoistą „notatkę” opierającą się na skojarzeniach, podając kolejne skojarzenia do pojawiających się na kartce słów. Do rozrysowania mapki używamy kolorowych kredek, flamastrów lub farb. Na jednej linii może znajdować się jeden wyraz lub zasugerowany przez uczestników zabawy rysunek. Rozpoczynamy np. od umieszczonego na środku kartki słowa „udawanie”, dalej dopisując skojarzenia, takie jak „zabawa” – „lalki” – „teatr” – „przedstawienie” itd. Wyjściem do rozpoczęcia zabawy mogą być imiona postaci komedii dell’arte: Dottore, Kolombina, Pantalone itd. Dzięki temu ćwiczeniu sprawdzimy, co uczniowie zapamiętali z prezentacji, ale też dowiemy się, jakie mają skojarzenia związane z tym tematem. Z wymienionych w zabawie skojarzeń wybieramy te słowa, które pomogą nam w dalszym przebiegu zajęć. Kontynuując temat, podejmujemy z uczniami dyskusję na zadane tematy: – Czy można gdzieś jeszcze obejrzeć komedię dell’arte? – Czy jakieś jej formy są obecne we współczesnym teatrze czy innych sztukach? – Na czym polegała siła takiego teatru? Mapa myśli dotycząca skojarzeń tworzonych od słowa dell’arte MODRZEJEWSKA JAZZ TEATR TANIEC ROLA DZIADY HOLLYWOOD IMPROWIZACJA AKTORZY DELL’ARTE WŁOCHY KUCHNIA MORZE RZYM 14 KOMEDIA ANTYK FILM DOWCIP AGNIESZKA KOLANOWSKA, MARTA KOWALSKA, OPRAC. DAGMARA ŻABSKA, COMMEDIA DELL’ARTE Propozycja 2 Układanki To właściwie zabawa bardziej dla dzieci w wieku przedszkolnym niż młodzieży gimnazjalno-licealnej. Zdecydowaliśmy się jednak ją tutaj dołączyć – dell’arte to przecież przede wszystkim zabawa. My bawiliśmy się przy tym świetnie, więc jeśli i uczniowie mają na to ochotę, z pewnością chętnie wezmą udział w tym ćwiczeniu. Na płycie znajdziecie wzór lalki oraz mnóstwo ubranek. Należy je wydrukować i wyciąć. Dodatkowo należy przygotować zestaw karteczek z wypisanymi cechami poszczególnych postaci i przemieszać je, np.: – kupiec wenecki, kłótliwy, podstarzały kochanek, bojaźliwy (Pantalone) – pedantyczny, uczony, lekarz, filozof (Dottore) – głupi, sprytny, zwinny, oszukujący (Arlekin) – służąca, ukochana Arlekina, dowcipna, zuchwała (Kolombina) – samochwał, tchórz, gdy zbliża się bójka, przerażający wygląd (Capitano) – itd. Uczniowie najpierw muszą „ubrać” wszystkie postaci z komedii dell’arte, a następnie do każdej z nich dopasować cechy charakteru. Na koniec proponujemy przygotowanie miniteatrzyku. Oczywiście: improwizowanego! Następne zadanie jest podobne: należy dopasować do siebie hasła i ich definicje. Aby zadanie było trudniejsze, można pełne definicje podzielić na dwie lub trzy części. Przykłady: – improwizacja – spontaniczna zabawa aktora z widzem, aktor zna kilka historii, które zostaną pokazane na scenie, fragmenty roli, która będzie odgrywał – scenario – opowiadał w skrócie, o czym jest przedstawienie, podawał miejsce akcji, wykaz postaci, potrzebne rekwizyty, dzielił akcję na akty i sceny – generico – indywidualny repertuar aktorów, który polegał na określeniu, w jaką postać zawsze wcielał się dany aktor; chodziło o to, czy odgrywa postać poważną czy też zabawną – Carlo Goldoni – Giorgio Streler – sługa dwóch panów – itd. AGNIESZKA KOLANOWSKA, MARTA KOWALSKA, OPRAC. DAGMARA ŻABSKA, COMMEDIA DELL’ARTE 15 Propozycja 3 Łamigłówki Kalambury Zabawa jest dobrze znana, a zawsze sprawia dużo radości. Hasłami mogą być: cechy bohaterów, miasta, z których oni pochodzą, tytuły sztuk, wątki tematyczne itp. Krzyżówka Na stronie obok — szablon krzyżówki do skserowania 16 AGNIESZKA KOLANOWSKA, MARTA KOWALSKA, OPRAC. DAGMARA ŻABSKA, COMMEDIA DELL’ARTE KRZYŻÓWKA COMMEDIA DELL’ARTE Wpisz hasła w odpowiednie miejsca. Litery z zaznaczonych pól utworzą rozwiązanie. Objaśnienia haseł: 1. lekarz, towarzysz Pantalone 2. ukochana Arlekina 3. tchórzliwy żołnież z wybujałą wyobraźnią na temat swoich czynów 4. inaczej służący w komedii improwizowanej 5. służący w czarnej masce i kostiumie z łat 6. starzec z wydatnym, hakowatym nosem AGNIESZKA KOLANOWSKA, MARTA KOWALSKA, OPRAC. DAGMARA ŻABSKA, COMMEDIA DELL’ARTE 17 Dagmara Żabska TEATR ELŻBIETAŃSKI WILLIAM SZEKSPIR Propozycja 1 Inscenizacje Wychodzimy z założenia, iż powikłane losy bohaterów najlepiej zapamiętuje się, wcielając się w te postaci. Poniżej znajduje się monolog Julii z dramatu Romeo i Julia. Monolog ten jest dla nas tekstem wyjściowym do ćwiczenia. Po zapoznaniu się z nim przechodzimy do analizy postaci Julii. Monolog Julii: Wierna kochankom nocy, spuść zasłonę, By się wznieść mogły oczy w dzień spuszczone I w te objęcia niedostrzeżonego Sprowadź, ach! sprowadź mi Romea mego! Miłości świeci pod twą czarną krepą Jej własna piękność, a jeśli jest ślepą, Tym stosowniejszy mrok dla niej. O nocy! Cicha matrono, w ciemnej twej karocy Przybądź i naucz mię niemym wyrazem, Jak się to traci i wygrywa razem Wśród gry niewinnej dwojga serc dziewiczych; Skryj w płaszcza twego zwojach tajemniczych Krew, co roi do lic bije z głębi łona; Aż nieświadoma miłość ośmielona Za skromność weźmie czyn swej świadomości. Przyjdź, ciemna nocy! Przyjdź, mój dniu w ciemności! To twój blask, o mój luby, jaśnieć będzie Na skrzydłach nocy, jak pióro łabędzie Na grzbiecie kruka. Wstąp, o, wstąp w te progi! Daj mi Romea, a po jego zgonie Rozsyp go w gwiazdki! A niebo zapłonie Tak, że się cały świat w tobie zakocha I czci odmówi słońcu. Ach, jam sobie Kupiła piękny przybytek miłości, A w posiadanie jego wejść nie mogę; Nabytą jestem także, a nabywca Jeszcze mię nie ma! Dzień ten mi nieznośny Jak noc, co święto jakowe poprzedza, Niecierpliwemu dziecku, które nowe Dostało szaty, a nie może zaraz W nie się przystroić. A! niania kochana. W. Szekspir, Romeo i Julia (akt III, scena II), przeł. J. Paszkowski Dziewczęta (w teatrze szekspirowskim role dziewcząt odgrywali chłopcy, ale tu nie będziemy się do tego stosować), na podstawie powyższego tekstu, odpowiadają na pytania: Co się dzieje z Julią? O czym ona myśli? Czego pragnie? Następnie wymyślają biografię Julii, zamieszczając w niej także informacje o tym, co lubi jeść, czy jest złośnicą, w co się bawiła, kiedy była mała, jakie kolory lubi itd. 18 DAGMARA ŻABSKA, TEATR ELŻBIETAŃSKI Julia, o której to wszystko wiemy, wybiera się na bal. Spotyka tam: Otella, Jago, Prospero, Hermionę, Hamleta, Lizandra, Lady Makbet... Aktorzy sami decydują, czy postaci się znają, czy nie i o czym będą rozmawiać. Każdy z uczniów może odgrywać rolę jednego z bohaterów. Można też przyjąć, iż zespoły typują reprezentantów, którzy odgrywają scenkę balu. W przypadku większej liczby uczestników zabawy można co jakiś czas zawieszać akcję i prosić pozostałych, aby uzasadnili zachowania bohaterów – np. jeżeli Julia nie chce z nikim rozmawiać, tylko siedzi milcząca przy stole, wynika to z tego, że: a. nie ma na balu Romea i jest smutna b. przejadła się poprzedniego dnia i boli ją brzuch c. zastanawia się, czy Hamlet nie jest atrakcyjniejszy od Romea. Propozycja 2 Potyczki Dzielimy klasę na dwie grupy: Trupę Lorda Admirała i Trupę Lorda Szambelana. Wybieramy ponadto osoby, które będą odgrywały role cenzora oraz królowej. Wszyscy biorący udział w zabawie powinni być ubrani (ucharakteryzowani) w stroje z epoki, do której się przenoszą… Oto dla teatru nastały trudne czasy. Cenzor planuje zamknąć większość scen w mieście. Szanse na przetrwanie ma tylko jedna. Każda z grup ma możliwość obronienia swojej sceny. Musi jednak przygotować prezentację własnych dokonań, wychwalić osiągnięcia oraz przedstawić rolę, jaką jej obecność będzie odgrywać w dziejach miasta. Cenzor, po konsultacji z królową, ogłasza werdykt. Uczniowie muszą zebrać informacje na temat epoki, repertuaru poszczególnych kompanii, dramatopisarzy, tematów poruszanych w sztukach, najznakomitszych aktorów itp. Propozycja 3 Interpretacje Wersja a Do tego ćwiczenia potrzebne są różne ekranizacje tego samego dramatu, np. Hamleta (wersja BBC, K. Branagh, F. Zeffirelli, A. Wajda). Uczestnicy oglądają tę samą scenę w różnych interpretacjach. Następnie odpowiadają na pytania: – Czy to jest ta sama historia? – W jaki sposób inscenizacja wpływa na interpretację utworu? Wersja b Nauczyciel prezentuje uczniom zdjęcia z różnych wystawień tego samego dramatu (K. Warlikowski, A. Wajda, P. Brook, J. Klata). Uczniowie, biorąc pod uwagę scenografię i inscenizację, szukają odpowiedzi na pytanie: – O czym mogą opowiadać poszczególne realizacje? DAGMARA ŻABSKA, TEATR ELŻBIETAŃSKI 19 Dagmara Żabska TEATR HISZPAŃSKIEGO ZŁOTEGO WIEKU Teatr hiszpańskiego Złotego Wieku, czyli okresu wielkiego rozkwitu literatury i sztuki, rozsławili przede wszystkim dramatopisarze Calderon de la Barca oraz Lope de Vega. Zdając sobie sprawę, iż młodzież nie sięgnie po pięćset zachowanych sztuk, proponujemy skupić się na sentencjach tych dawnych hiszpańskich autorów. Propozycja 1 Lope de Vega i jego sentencje Proponujemy trzy zabawy z wykorzystaniem sentencji Lope de Vegi. We wszystkich może wziąć udział dowolna liczba pięcioosobowych grup. 1. Każda grupa otrzymuje jedną sentencję. W ciągu dwóch dni ma przygotować instalację lub happening ilustrujące daną myśl. Dobrze byłoby, aby wydarzenia artystyczne były utrzymane w barokowej stylistyce. Aby ułatwić młodzieży zadanie, można przygotować albumy z barokową modą, ilustracje corrales, przykłady hiszpańskiego malarstwa tego okresu. W podsumowaniu zabawy dobrze byłoby wspólnie omówić „znaki” – tzn. dlaczego twórcy działań wybrali taką a nie inną kolorystykę, formę wypowiedzi, stylistykę itd. Warto wskazać uczniom szczegóły, na które zazwyczaj nie zwracają uwagi, np. jeżeli happening odegrali na szkolnym korytarzu, tuż przy schodach, warto zauważyć celny dobór miejsca, który nawiązuje do prototypów hiszpańskich scen – umiejscowione one były bowiem na podwórkach. Hiszpanie wykorzystywali patio i galerie, uczniowie wykorzystali schody. 2. Zadaniem każdej grupy jest przygotowanie etiudy, w której padają wszystkie wykorzystane we wcześniejszym ćwiczeniu sentencje. Ważne w tym zadaniu jest to, aby każda myśl była użyta we właściwym kontekście. Kolejność zdań może być dowolna (dla poszczególnych grup może być inna). 3.To zadanie przewidziane jest dla starszej młodzieży lubiącej abstrakcyjne zabawy. Zadanie pozornie podobne jest do popularnych kalamburów i składa się z dwóch części: – Pierwsza polega na przygotowaniu scenek, w których zostaną przedstawione/pokazane poszczególne słowa, które pozostali uczestnicy zabawy muszą odgadnąć, np: biada, artysta, nieszczęścia, skazać, okoliczności, miłość itd. – W drugiej części każda grupa tworzy z tych słów sentencje. Grupa, której sentencja będzie najbardziej zbliżona do myśli Lope de Vegi, wygrywa. Przykłady: a) „Biada artystom, na których nikt nie pluje”. b) „Na nieszczęścia mogą nas skazać okoliczności, na miłość skazujemy się sami”. c) „Gdybym był królem, zakładałbym katedry, żeby nauczać milczenia”. d) „Gdy pan pojmie, że jego sługa jest mądrzejszy, zaczyna go nienawidzić”. 20 DAGMARA ŻABSKA, TEATR HISZPAŃSKIEGO ZŁOTEGO WIEKU Propozycja 2 Inscenizacje 1. Dzielimy klasę na grupy i każdej z nich rozdajemy role postaci pochodzących z dramatu Pies ogrodnika: hrabina Diana de Belflor, Teaodor, Marcelina, Oktawio, Fabio, Trista i inni. Uczestnicy w przeciągu 45 minut mają przygotować scenkę, która obrazuje to powiedzenie: „jadło przed nim, lecz on nie je, a drugim jeść nie pozwala”. Następnie warto obejrzeć wspólnie teatr telewizji, w ramach którego ta sztuka została wystawiona. 2. Odwolując się do barokowej estetyki, zaprojektujcie i wykonajcie stroje bohaterów autos sacramentales: Człowieka, Wzroku, Słuchu, Piękna, Świata, Rozumu, Wiary. Propozycja 3 Szukamy przestrzeni W Gdańsku powstaje obecnie rekonstrukcja teatru szekspirowskiego. Może warto też wskrzesić corrales? Proponujemy taką zabawę: Do Waszej miejscowości przyjeżdżają najwięksi producenci teatralni Europy (ich role mogą odgrywać nauczyciele). Poszukują oni przestrzeni do wystawienia dramatu Życie snem. Każda grupa ma za zadanie znaleźć w okolicy przestrzeń, która nadawałaby się do wystawienia tego hiszpańskiego dramatu. Następnie prezentuje wybrane miejsce komisji, odpowiadając na jej pytania dotyczące szczegółów realizacyjnych. Aby dobrze wykonać to zadanie, uczniowie muszą znać zarówno tekst dramatu, jak i wiedzieć, co jest niezbędne do wystawienia sztuki. DAGMARA ŻABSKA, TEATR HISZPAŃSKIEGO ZŁOTEGO WIEKU 21 Aleksandra Gorczyca, oprac. Dagmara Żabska WSPÓŁCZESNA REŻYSERIA TEATR LESZKA MĄDZIKA Teatr Mądzika odwołuje się do zmysłów. Nie operuje słowem, nie ma w nim akcji, dramaturgia jest prowadzona zupełnie inaczej niż w teatrze dramatycznym. Dlatego zajęcia poświęcone temu teatrowi zmuszają do skupienia się na zmysłach, skojarzeniach i fantazjowaniu. Leszek Mądzik i Scena Plastyczna KUL Przed czterdziestoma laty (w 1969 r.) Leszek Mądzik, ówczesny student Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, założył teatr, który nazwał Sceną Plastyczną KUL. To był teatr plastyczny, teatr wyobraźni, teatr bez słów. Mądzik urodził się w Górach Świętokrzyskich, obecnie mieszka i tworzy swoje spektakle w Lublinie. Wraz ze swoim teatrem brał udział w ponad pięćdziesięciu międzynarodowych festiwalach na pięciu kontynentach (był z nim m.in. w Japonii, Egipcie, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Libanie, Chile, a także w wielu krajach europejskich). Prowadzi warsztaty teatralne, organizuje wystawy i tworzy scenografie. Źródłem pomysłów na przedstawienia Leszka Mądzika są jego własne przeżycia, wspomnienia z dzieciństwa, które dzięki wyostrzeniu zmysłów przywołuje i przedstawia na scenie przy pomocy plastycznej, bardzo tajemniczej wizji przekształcającego się obrazu teatralnego. Obrazy, które widzimy, oglądając spektakl, wykorzystują i wynurzają z ciemnej przestrzeni światło i kolory, tkaniny i różne inne przedmioty, przeobrażające się i odnoszące się do rzeczywistości, którą znamy, którą odbieramy wszystkimi zmysłami, a która jednocześnie przez tajemnicę, niedopowiedzenie ukazuje nam to, co niepoznawalne – uczucia, stany, myśli. Posiadające wymowne tytuły spektakle Leszka Mądzika, m.in. Włókna, Wrota, Wilgoć, Zielnik, Pętanie, Tchnienie, Szczelina, Brzeg, Bruzda, obrazem i dźwiękiem (działając na zmysły) ukazują nam świat nadzmysłowy, świat, którego nie rozumiemy, a próbujemy zrozumieć, świat, który czujemy, gdyż składa się z uczuć, a którego nie możemy dotknąć ani zobaczyć, świat, który zbliża nas, który porusza temat miłości, wiary, świętości, a także przemijania, lęku, śmierci. Do realizacji zajęć odwołujących się do teatru Mądzika, których propozycje zamieszczamy poniżej, niezbędna jest zaciemniona sala. To, co widoczne jest po wejściu do sali, to oświetlony w ciemności stół. Potrzebne także będą materiały wymienione przy poszczególnych ćwiczeniach. 22 ALEKSANDRA GORCZYCA, OPRAC. DAGMARA ŻABSKA, WSPÓŁCZESNA REŻYSERIA – LESZEK MĄDZIK Propozycja 1 Mapa myśli Potrzebne materiały: połączone taśmą kartony bristolowe, kolorowe flamastry (markery), taśmy dwustronne, naklejki (papier formatu A4 do wycinania dowolnych wzorów). Pierwszym elementem prowadzącym do poznania „plastycznego teatru wyobraźni” jest mapa myśli, czyli mapa swobodnych, indywidualnych skojarzeń wokół danego tematu – skojarzeń związanych z uczuciami, miejscami, postaciami, przedmiotami, sytuacjami. Jedne skojarzenia wywołują w wyobraźni kolejne. Wszystkie zapisujemy na kartonach znajdujących się na podłodze. Przykład skrótowej mapy myśli, której tematem jest okno marzenia wierność śmierć strach fantazja czarownica baśń pies las podwórko miłość drzewa rodzina OKNO dom szyba szkło szklanka woda Tematem naszych zajęć (i skojarzeń) jest stół. W trakcie pracy warto na mapie rysować, naklejać, zaznaczać itp. – tak by ważniejsze hasła zyskały na wyrazistości. Podsumowanie mapy myśli Mapa myśli przełożona na myślenie o teatrze ukazuje jego niedosłowność, nieprzewidywalność skojarzeń przedstawionych na scenie za pomocą przedmiotów, np. okno za pomocą ciągu skojarzeń z nim związanych może doprowadzić nas (nasze myślenie) do wody, miłości, wierności, rodziny, ale także do strachu i śmierci. Oznacza to, że okno na scenie nie musi oznaczać jedynie okna jako przedmiotu, ale może również symbolizować uczucia. Celem ćwiczenia jest pokazanie, że skojarzenia mogą być podstawową formą konstrukcji spektaklu. ALEKSANDRA GORCZYCA, OPRAC. DAGMARA ŻABSKA, WSPÓŁCZESNA REŻYSERIA – LESZEK MĄDZIK 23 Propozycja 2 Pobudzanie zmysłów Kolejnym elementem, obok skojarzeń, który zbliża nas do teatru plastycznego, teatru wyobraźni jest pobudzenie zmysłów (dotyku, zapachu, słuchu, wzroku, smaku). Wcześniej należy przygotować „stanowiska zmysłów”, a każdy z uczestników zajęć powinien sprawdzić wszystkie z wymienionych. Dotyk (potrzebna: czarna zasłona z dwoma otworami umożliwiającymi dotykanie przedmiotów znajdujących się na stole po drugiej stronie zasłony) Np. ziemia, ziarno, błoto, płatki kwiatów, pióra, szyszki, kasztany, trawa, mąka, mech. Zapach (potrzebne: czarne opaski na oczy) Np. bez, wanilia, kawa, cynamon, pieprz, ocet, zioła, róża, herbata, gałązka sosny. Słuch (potrzebne: nagrania dźwiękowe) Np. odgłos kapiącej wody lub strumienia, przybijania gwoździ, szelest liści, bzyczenie pszczoły, śpiew ptaków, odgłos stukającego w drzewo dzięcioła, trzask ogniska, odgłos dartych kartek, chlapiącego błota, stukot kół wozu, koni, przecinanie blachy, przesypywanie ziarna. Wzrok (potrzebne: kartki i drucik, ewentualnie latarki i białe zasłony) – kilka osób za pomocą kartki i drucika (ewentualnie „cieni”) oraz własnej ekspresji twórczej tworzy przedmioty i związane z nimi sytuacje; pozostali uczestnicy rozpoznają kolejno np. parasol, maskę, kubek (filiżankę), latawiec, koronę, mikrofon, ptaka, walizkę, rękawiczki. Smak (potrzebne: łyżeczki jednorazowe) Np. cytryna, winogrona, sok grejpfrutowy, poziomki (jagody), zielona pietruszka, szczaw, kapusta kiszona, ogórki w occie. Podsumowanie ćwiczenia pobudzającego zmysły Wyostrzenie zmysłów pozwala, wnikając we własną wyobraźnię, dostrzec szczegóły ukazujące piękno rzeczywistości, która nie zawsze jest poznawalna i dostępna, która czasem nas zadziwia, za którą kryje się to, co niewyrażalne, np. myśli, uczucia miłości lub strachu, śmierć, szczęście. Powinniśmy zatem, wyostrzając nasze zmysły, szukać w rzeczywistości otaczającej nas tego, co nas zachwyca, co zmusza nas do stawiania sobie pytań, a tym samym pozwala nam zbliżyć się do tego, co jest „niedotykalne”. 24 ALEKSANDRA GORCZYCA, OPRAC. DAGMARA ŻABSKA, WSPÓŁCZESNA REŻYSERIA – LESZEK MĄDZIK Propozycja 3 Improwizacja teatralna a) Wprowadzenie do improwizacji przez wyobrażenie przestrzeni lasu Nauczyciel kieruje do uczestników ćwiczenia słowa: Zamknij oczy i wyobraź sobie, że wchodzisz do lasu. Czy panuje noc i jest ciemno, czy też jest jasny słoneczny dzień? Pada deszcz czy zza drzew wyłania się słońce? Jest zimno czy ciepło? Jaka jest pora roku? Boisz się czy czujesz się bezpiecznie? Co widzisz, idąc w głąb lasu? Jesteś sam? Rozejrzyj się uważnie. Spójrz wokół siebie, za siebie. Jakie kolory i kształty dostrzegasz? Zajrzyj pod kamień, za drzewo, pod gałęzie, pod liście. Przypatrz się wszystkiemu, co tam znajdujesz. Dotknij ziemi, drzew, liści. Spójrz wysoko do góry. Co widzisz? Jakie dźwięki słyszysz? Czy coś szeleści, czy ktoś się skrada, czy porusza się w trawie, czy słychać coś na ziemi, na drzewach? Może coś cię zaskoczyło? Co możesz dotknąć? Jakie zapachy czujesz? Co ciekawego możesz znaleźć? Co zabrać do domu? Co ci się najbardziej podoba? Podejdź do tego i przyjrzyj się uważnie… Zatrzymaj to w swojej wyobraźni… Teraz otwórz oczy. b) Jak stół zamienić w las? Wyobraźnia zamiast pracowni plastycznej Nauczyciel kieruje do uczestników ćwiczenia słowa: Spróbujemy teraz przenieść świat (las) ze swojej wyobraźni do realnej przestrzeni sali ze stołem w jej centrum. Stół i przestrzeń wokół niego stanie się tematem waszej improwizacji, czyli krótkiej spontanicznej scenki. Niech stół stanie się jednym z elementów lasu (rośliną, zwierzęciem, przedmiotem, postacią), który kojarzy się wam z nim i który jest jego częścią. Bez używania słów, swoimi gestami, sposobem chodzenia czy zachowania się w stosunku stołu „zamieńcie” go oraz przestrzeń wokół niego w las bądź element charakterystyczny dla lasu, który zatrzymaliście w swojej wyobraźni. Mogą być wam pomocne przedmioty, które wykorzystywaliście w części zajęć dotyczącej pobudzania zmysłów. ALEKSANDRA GORCZYCA, OPRAC. DAGMARA ŻABSKA, WSPÓŁCZESNA REŻYSERIA – LESZEK MĄDZIK 25 Dagmara Żabska TEATR ORIENTU Od ponad stu lat europejscy twórcy zachwycają się i inspirują teatrem Orientu. Dzięki azjatyckim wyprawom Antonina Artauda, Jerzego Grotowskiego, Petera Brooka, Eugenio Barby mieli okazję poznać tamtejsze techniki teatralne, z czarodziejskimi tańcami, oszałamiającymi makijażami, tajemniczymi teatrami cieni. A w teatrze wszystkiego warto spróbować! Propozycja 1 Konkurs kathakali Między innymi w serwisie YouTube można znaleźć wiele prezentacji kathakali i od ich obejrzenia warto zacząć – uczniowie powinni przyjrzeć się układom choreograficznym, kolorom strojów aktorów, przysłuchać charakterystycznym rytmom. Oczywiście nauczenie się tych układów wiąże się z niebywałym poświęceniem, ale można zaproponować uczniom coś prostszego – zorganizowanie konkursu kathakali. W jego ramach proponujemy trzy konkurencje: 1. na najcelniejszą interpretację tańca (prezentowaną przed jego wykonaniem), 2. na makijaż, 3. na choreografię i muzykę (jeśli uczestnicy zdecydują się podjąć takie wyzwanie). Zorganizowanie konkursu jest doskonałą okazją do zastanowienia się wspólnie z uczniami nad funkcją i znaczeniem takiego teatru. Propozycja 2 Teatr cieni Tradycyjny teatr cieni różni się zasadniczo od współczesnego, europejskiego teatru tego rodzaju. Norbert Gőtz, niemiecki lalkarz, który od lat zgłębia techniki cieniowe, wprowadził rozróżnienie na spektakle cieniowe i teatr cieni. Te pierwsze odnoszą się do sytuacji, kiedy twórcy wykorzystują stałe, nieruchome źródło światła lub takie, które – jeśli jest mobilne – daje niewyraźny cień, czyli spektakle z wykorzystaniem świeczek, pochodni, lamp naftowych, tradycyjnych żarówek. Teatr cieni, według Gőtza, korzysta z halogenu, diod, polaryzacji. Zanim jednak ktoś zacznie się specjalizować w nowoczesnych rozwiązaniach technicznych, warto zmierzyć się z wyzwaniami animacji. Do realizacji chińskiego teatru figur najlepiej jest przygotować dobrze naciągnięty ekran, który powinien być umieszczony na/przy stole. Najlepiej, aby był lekko pochylony – wtedy można o niego oprzeć lalkę. Do takiego teatru używamy zwykłych, rozpraszających światło żarówek. Schemat takiego ekranu znajduje się na dołączonej płycie. W teatrze figur chińskie lalki cieniowe wykonujemy z bristolu, filtrów i drutu (gabity). W przypadku realizowania tego zadania z większą grupą, pracę można podzielić na kilka etapów i zadań: — projekt lalek i scenografii (można też odrysować zamieszczone tutaj wzory), — scenariusz historii, 26 DAGMARA ŻABSKA, TEATR ORIENTU — dobór muzyki, — wykonanie lalek, scenografii, przygotowanie ekranu, — animacja lalek, — reżyseria całości, — produkcja. Lalki wzorowane na typowych chińskich lalkach cieniowych projekt i wykonanie: Agnieszka Polańska zdjecia: Przemek Sieraczyński Propozycja 3 Wayang kulit Świetnej zabawy dostarcza wykorzystywanie w zajęciach jawajskich masek, których niezwykłość polega na tym, że „pracują” na dwie strony, czyli że można je obracać. Zazwyczaj maski są płaskie i jeśli aktor przemieszcza się z prawej kulisy do lewej, musi dojść do niej i dopiero wtedy zmienić kierunek ruchu. Jawajskie maski składają się z dwóch części. Dzięki temu, że są złączone pod kątem osiemdziesięciu stopni, obrót wygląda bardzo naturalnie. Do eksperymentów z takimi maskami potrzebny jest bardzo duży ekran, gdyż ludzkie cienie są większe niż sami ludzie, a maski dodatkowo powiększają postać. Proponujemy ekran o wysokości około trzech metrów. Nie musi być idealnie naciągnięty. DAGMARA ŻABSKA, TEATR ORIENTU 27 Wykonanie maski cieniowej 1. Wykonaj obręcz na wymiar głowy aktora, ucinając pasek o szerokości ok. 5 cm, nieco dłuższy od obwodu głowy. 2. Podklej jedną stronę paska taśmą klejącą i dołącz rzep na drugiej stronie. Upewnij się, że odpowiadający rzepowi drugi jego fragment, ten podklejony taśmą klejącą, znajduje się na zewnątrz obręczy, a całość jest dostosowana do rozmiaru głowy aktora. 3. Po wybraniu charakteru przedstawianej postaci (kobieta, mężczyzna, starzec, czarownica itp.) narysuj na złożonym na pół kartonie jej profil, tak aby po jego rozłożeniu powstały dwa połączone ze sobą profile twarzy. Pamiętaj o zaznaczeniu na profilu oka, nosa, wąsów, zmarszczek, brodawek itp. Profil ten musi być nieco większy niż profil twarzy aktora. 4. Wytnij głowę postaci i wyrównaj ją do kształtu głowy aktora. 5. Umieść przygotowaną wcześniej obręcz na głowie aktora, następnie połącz ją z profilami w taki sposób, by łuki ich wygięć znajdowały się na policzkach aktora. Przyklej profile do obręczy – powinny one być ustawione w stosunku do siebie pod kątem ok. 90 stopni. Aktor, obserwując ekran, może prezentować w danym momencie jeden profil. Jeśli nieznacznie obróci głowę, może pokazać drugie oblicze. 28 DAGMARA ŻABSKA, TEATR ORIENTU „DILETTANTE – TEATR W RUCHU” – O PROGRAMIE „Dilettante – teatr w ruchu” to długofalowy program artystyczno-edukacyjny realizowany w Małopolskim Instytucie Kultury, prowadzony przez pasjonatów dla pasjonatów. Nazwa programu wywodzi się z włoskiego słowa dilettare, które oznacza: „lubować się” i określa osoby, które zajmują się czymś ze względu na zamiłowanie, a niekoniecznie wykształcenie lub zawód. Zespół realizatorów „Dilettante” tworzą praktycy i teoretycy teatru (aktorzy, reżyserzy, plastycy, teatrolodzy), którzy pracują z instruktorami teatralnymi, animatorami kultury, nauczycielami i pedagogami oraz dziecięcymi i młodzieżowymi grupami teatralnymi działającymi w małych miejscowościach Małopolski. Program realizowany jest na kilku płaszczyznach: — indywidualnej: założeniem „Dilettante” jest dążyć do tego, by każdy z uczestników miał możliwość odkrycia i rozwinięcia tkwiącego w nim potencjału; — międzyludzkiej: teatr wymaga pracy nad kontaktem z partnerem i brania osobistej odpowiedzialności za działanie całej grupy – doświadczenia zdobyte podczas zajęć teatralnych mogą znaleźć zastosowanie w wielu codziennych sytuacjach; — społecznej: w naszej pracy istotne jest, by angażować nie tylko członków grup teatralnych, ale i ich rodziny, kolegów, wreszcie społeczność lokalną; w ten sposób praca nabiera większej wagi, a teatrowi zostaje przywrócony wymiar święta, w którym uczestniczy cała społeczność. Najważniejsze aspekty naszej pracy: —podnoszenie kwalifikacji instruktorów teatralnych, animatorów kultury, nauczycieli i pedagogów z zakresu pedagogiki teatru; —wspieranie rozwoju artystycznego dzieci i młodzieży (zwłaszcza na obszarach o słabszym dostępie do kultury wysokiej); — kształtowanie świadomego odbiorcy teatralnego; —niwelowanie różnic w dostępie do edukacji kulturalnej pomiędzy mieszkańcami małych i dużych ośrodków. Istotnym założeniem „Dilettante” jest przywrócenie najważniejszego wymiaru amatorskiej działalności teatralnej: autentycznego zaangażowania opartego o fascynacje, pasje i radość tworzenia oraz przekonania, że pasja oznacza również szukanie coraz to nowych sposobów działania, drążenie tematu, stawianie pytań. Punktem wyjścia jest inspiracja, a narzędzi dostarcza długofalowy proces poznawania warsztatu aktorskiego, reżyserskiego, a także historii teatru. Program „Dilettante” ma charakter cykliczny (kolejne edycje w rytmie rocznym) i jest realizowany w następujących modułach: — warsztaty z pedagogiki teatru – „Pracownie” (kurs podstawowy), „Kulisy” (kurs dla zaawansowanych), „Interpretacje” (warsztaty z interpretacji przedstawienia teatralnego); — indywidualne konsultacje specjalistów w poszczególnych miejscowościach, zakończone prezentacją spektaklu w społeczności lokalnej („Teatrakcje”); — Festiwal Teatrów Amatorskich „Wózek Tespisa”; „DILETTANTE – TEATR W RUCHU” – O PROGRAMIE 29 — opowieści o teatrze – prezentacje multimedialne na temat teatru przygotowywane i realizowane przez studentów wiedzy o teatrze UJ, — strona internetowa www.dilettante.pl (prezentująca scenariusze ćwiczeń teatralnych, etiud aktorskich i reżyserskich, propozycje repertuarowe, adaptacje sceniczne literatury itp.). „Dilettante” realizowane jest w oparciu o strukturę „rozchodzących się kręgów”: profesjonaliści przekazują swą wiedzę i umiejętności instruktorom, którzy wykorzystują je w pracy z własnymi grupami teatralnymi. Z kolei członkowie grup teatralnych dzielą się nabytą wiedzą i umiejętnościami z rówieśnikami (np. żonglowanie, tworzenie masek teatralnych itp.). Wypracowane efekty (w formie etiud scenicznych lub przedstawienia) zostają zaprezentowane innym amatorskim grupom teatralnym podczas Festiwalu Teatrów Amatorskich „Wózek Tespisa”, a także własnej społeczności lokalnej – w ramach „Teatrakcji”. GRUPY TEATRALNE DILETTANTE INSTRUKTORZY TEATRALNI MIESZKAŃCY MIEJSCOWOŚĆI www.dilettante.pl 30 „DILETTANTE – TEATR W RUCHU” – O PROGRAMIE ZESPÓŁ „DILETTANTE” Marta Hankus – koordynator programu „Dilettante – teatr w ruchu” w MIK i projektów w Teatrze Figur Kraków. Absolwentka dramatologii UJ. W wolnych chwilach żongluje, pisze adaptacje teatralne i scenariusze filmowe. Uwielbia wyzwania i podróże. Dagmara Żabska – teatrolog, absolwentka Akademii Praktyk Teatralnych w Gardzienicach; lalkarstwa uczyła się w Figurentheater-kolleg (Bochum, Niemcy). W „Dilettante” odpowiedzialna za stronę merytoryczną „Pracowni” i „Kulis”. Absolutnie przekonana do idei powszechnej edukacji teatralnej. Założycielka i aktorka Teatru Figur Kraków. Po godzinach pasjonatka flamenco. Jadwiga Rożek–Sieraczyńska – absolwentka teatrologii, doktorantka UJ. W „Dilettante” zajmuje się stroną internetową i wydawnictwem. Mama pięcioletniej Olgi. ZESPÓŁ „DILETTANTE” 31 AUTORKI PREZENTACJI I SCENARIUSZY ZAMIESZCZONYCH NA PŁYCIE, WOLONTARIUSZKI I PRAKTYKANTKI „DILETTANTE” W LATACH 2006-2009 Aleksandra Gorczyca studentka nauk humanistycznych KUL Marta Hankus absolwentka dramatologii UJ, od 2007 r. koordynator programu „Dilettante” Agnieszka Kolanowska absolwentka teatrologii, aktorka Teatru Figur Kraków Marta Kowalska studentka wiedzy o teatrze Agata Kulik absolwentka dramatologii UJ Monika Kwaśniewska absolwentka teatrologii UJ, doktorantka UJ, recenzentka „Didaskaliów”, od 2008 r. współpracownik „Dilettante” Justyna Mikulicz-Nidecka absolwentka teatrologii UJ, instruktor teatralny Anna Sieroń studentka dramatologii UJ Gabriela Stańczuk absolwentka teatrologii UJ Agata Wołek absolwentka teatrologii UJ Ta publikacja nie powstałaby bez pomocy: Alicji Komorek oraz Weroniki Idziakowskiej. 32 AUTORKI PREZENTACJI I SCENARIUSZY ZAMIESZCZONYCH NA PŁYCIE, WOLONTARIUSZKII PRAKTYKANTKI „DILETTANTE” W LATACH 2006-2009 33
