Prof. dr hab. Jan Borowiec Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu INTEGRACJA FINANSOWA W UE (materiały dydaktyczne) Wrocław 2016 1 Spis treści Wprowadzenie 1. Sektor finansowy w europejskim systemie rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej (ESA 2010) 1.1.Sektory o podsektory instytucji finansowych 1.2.Transakcje finansowe 1.3.Definicje i opis instrumentów finansowych 2. Rynki finansowe w UE – podstawowe dane 2.1. Skala i struktura rynków kapitałowych: analiza ilościowa 2.2. Rozwój rynków finansowych: analiza jakościowa 3. Podstawy teoretyczne integracji finansowej 3.1. Zagadnienia ogólne 3.2. Analiza ekonomiczna integracji rynków kapitałowych 3.3. Korzyści z integracji rynków finansowych i zagrożenia z niej wynikające 3.4. Niesprawności jednolitego rynku finansowego 4. Proces integracji rynków finansowych w UE 4.1. Program utworzenia wspólnego rynku finansowego 4.2. Program dokończenia tworzenia rynku wewnętrznego usług finansowych 4.3. Uzupełnienie rynku integracji finansowej integracją walutową 4.4. Integracja finansowa w czasie kryzysu gospodarczego i finansowego 4.5. Reforma ram regulacyjnych rynku wewnętrznego usług finansowych 4.6. Efekty integracji finansowej: analiza ilościowa 5. Ogólne ramy funkcjonowania rynku wewnętrznego usług finansowych 5.1. Swoboda przepływu usług finansowych 5.2. Swoboda przepływu kapitału i płatności 5.3. Reguły konkurencji 6. Działalność regulacyjna Uniiw dziedzinie rynku wewnętrznego usług finansowych – wprowadzenie 6.1. Zagadnienia ogólne 6.2. Zakres materialny działalności regulacyjnej 7. Podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe, nadzór nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi oraz wymogi ostrożnościowe 6.1. Wprowadzenie 6.2. Podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe 6.3. Swoboda przedsiębiorczości i swoboda świadczenia usług finansowych 6.4. Nadzór ostrożnościowy 6.4.Wymogi w zakresie funduszy własnych, bufory kapitałowe i wymogi dotyczące płynności 8. Rynek papierów wartościowych 8.1. Rynek instrumentów finansowych 8.2. Nadużycia na rynku 9. Fundusze inwestycyjne 9.1. Zbiorowe inwestowanie w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) 9.2. Alternatywne fundusze inwestycyjne (AFI) 9.3. Europejskie długoterminowe fundusze inwestycyjne (EDFI) 10.Podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej 10.1. Wymogi dotyczące podejmowania działalności 10.2. Warunki prowadzenia działalności 2 10.3. Prawo przedsiębiorczości i swoboda świadczenie usług 10.4. Nadzór nad grupami 10.5. Reorganizacja i likwidacja zakładów ubezpieczeń 11. Europejski System Nadzoru Finansowego 11.1. Wstęp 11.2. Europejskie organy nadzoru finansowego 10.3. Krajowe organy nadzoru finansowego 10.4. Podział kompetencji między europejskie i krajowe organy nadzoru finansowego 10.5. Funkcje EBC w dziedzinie nadzoru finansowego 12.Unia bankowa 11.1.Jednolity mechanizm nadzorczy 11.2. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji 3 Wprowadzenie Treść przedmiotu Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Temat Wprowadzenie Sektor instytucji finansowych w ESA 2010 Rynki finansowe w UE – podstawowe dane Podstawy teoretyczne integracji finansowej Proces europejskiej integracji finansowej Ogólne ramy funkcjonowania rynku wewnętrznego usług finansowych Regulacja działalności finansowej UE – podstawa prawna, zakres materialny Podejmowania działalności przez instytucje kredytowe, nadzór nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi oraz wymogi ostrożnościowe Rynek papierów wartościowych i fundusze inwestycyjne Podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej Europejski system nadzoru finansowego Unia bankowa W kierunku unii rynków kapitałowych Wykład X Ćwiczenia X X X X X X X X X X X X X Zakres przedmiotowy ćwiczeń Temat Sektor instytucji finansowych w ESA 2010.Rynki finansowe w UE – podstawowe dane Ogólne ramy funkcjonowania rynku wewnętrznego usług finansowych Podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe, nadzór nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi i wymogi ostrożnościowe Rynek papierów wartościowych i fundusze inwestycyjne. Podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej Treść Podsektory instytucji finansowych i ich podstawowa działalność. Transakcje finansowe i ich klasyfikacja. Definicje i opis instrumentów finansowych. Stopień rozwoju rynków finansowych i ich struktura – analiza ilościowa. Stopień rozwoju rynków finansowych – analiza jakościowa. Zasady integracji finansowej. Swoboda przedsiębiorczości i swoboda świadczenia usług finansowych oraz ich ograniczenia. Reguły konkurencji na rynku wewnętrznym usług finansowych. Warunki podejmowania działalności przez instytucje kredytowe. Nadzór nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi: ogólne zasady nadzoru finansowego; wymogi dotyczące przeglądu nadzorczego nałożone na instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne; uprawnienia organów nadzoru finansowego. Wymogi ostrożnościowe: wymogi w zakresie funduszy własnych, bufory kapitałowe, wymogi dotyczące płynności. Rynek instrumentów finansowych: wymogi dotyczące zezwoleń na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne; warunki prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne. Nadużycia na rynku. Fundusze inwestycyjne: ogólny zarys działalności regulacyjnej Unii. Wymogi dotyczące podejmowania działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Warunki prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej: ogólne zasady nadzoru; wymogi dotyczące systemu zarządzania; wymogi dotyczące rezerw techniczno-ekonomicznych, środków własnych, kapitałowego wymogu wypłacalności i minimalnego współczynnika kapitałowego. Rozdział 1, 2 6 7 8, 9 10 Zaliczenie ćwiczeń 4 Pytania kontrolne (do zaliczenia przedmiotu) Podsektory instytucji finansowych i ich podstawowa działalność. Istota i klasyfikacja transakcji finansowych. Rodzaje instrumentów finansowych i ogólna ich charakterystyka. Istota, przesłanki i ogólne warunki integracji finansowej. Efekty ekonomiczne integracji rynków kapitałowych. Korzyści i zagrożenia wynikające z integracji rynków finansowych. Niesprawności jednolitego rynku finansowego oraz korygujące działania Unii w tym zakresie. 8. Programu utworzenia wspólnego rynku finansowego oraz jego realizacja. 9. Program utworzenia rynku wewnętrznego usług finansowych (jednolitego rynku finansowego) – założenia, realizacja. 10. Zasady integracji finansowej w UE. 11. Swoboda przepływu usług finansowych i jej ograniczenia. 12. Swoboda przepływu kapitału i płatności oraz jej ograniczenia. 13. Reguły konkurencji na rynku wewnętrznym usług finansowych. 14. Działalność regulacyjna Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego usług finansowych: uzasadnienie, podstawy prawne i zakres materialny. 15. Rodzaje i kategorie aktówprawnych Unii. Procedury przyjmowania aktów ustawodawczych. 16. Zdefiniuj następujące pojęcia: fundusze własne, kapitał założycielski, ogólne wymogi ostrożnościowe, państwo członkowskie pochodzenia, przyjmujące państwo członkowskie, ryzyko kredytowe, ryzyko operacyjne, ryzyko płynności, ryzyko rynkowe, ryzyko systemowe, współczynnik kapitałowy, wymogi kapitałowe. 17. Scharakteryzuj warunki podejmowania działalności przez instytucje kredytowe. 18. Ogólne zasady nadzoru ostrożnościowego. 19. Przedstaw wymogi dotyczące przeglądu nadzorczego nałożone na instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne. 20. Scharakteryzuj wynikające z regulacji unijnych uprawnienia krajowych organów nadzoru finansowego. 21. Wymóg utrzymania bufora kapitałowego – bufora zabezpieczającego, bufora antycyklicznego i bufora ryzyka systemowego. 22. Przedstaw wymogi Unii w zakresie funduszy własnych i wymogi dotyczące płynności. 23. Wymogi dotyczące zezwoleń na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne. 24. Scharakteryzuj warunki prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne. 25. Istota nadużycia na rynku oraz wymogi unijne z nimi związane. 26. Ogólna charakterystyka działalności regulacyjnej Unii w odniesieniu do funduszy inwestycyjnych. 27. Warunki podejmowania działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. 28. Warunki prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. 29. Struktura Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego (ESNF). 30. Cele nadzoru makroostrożnościowego oraz zadania Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS). 31. Zadania europejskich urzędów nadzoru oraz ich uprawnienia. 32. Podział kompetencji między europejskie i krajowe organy nadzoru finansowego w ramach ESNF – zasady określające zakres kompetencji europejskich organów nadzoru finansowego oraz ich wykonywanie. 33. Przestaw strukturę unii bankowej. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 5 34. Zadania powierzone EBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego. 35. W odniesieniu do jakich instytucji EBC wykonuje swoje zadania bezpośrednio w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego? 36. Przedstaw kryteria istotności instytucji kredytowych. 37. Jaka jest rola właściwych organów krajowych w wykonywaniu zadań powierzonych EBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego? 38. Wymień uprawnienia nadzorcze EBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego. 39. Rada ds. Nadzoru – skład, kompetencje. Pytania związane z zaliczeniem ćwiczeń: 1-3; 10-13; 16-28. 6 1. Sektor instytucji finansowych w europejskim systemie rachunków narodowych i regionalnych (ESA 2010) 1.1. Sektory i podsektory instytucji finansowych Sektor instytucji finansowych (S.12) obejmuje samodzielne jednostki instytucjonalne posiadające osobowość prawną i będące producentami rynkowymi, których podstawową działalnością jest świadczenie usług finansowych. Do tych jednostek instytucjonalnych należą wszystkie instytucje i jednostki typu przedsiębiorstwo, które angażują się głównie w pośrednictwo finansowe (instytucje pośrednictwa finansowego) lub pomocniczą działalność finansową (pomocnicze instytucje finansowe). Pośrednictwo finansowe jest działalnością, w ramach której jednostka instytucjonalna nabywa aktywa finansowe i zaciąga zobowiązania na swój własny rachunek poprzez angażowanie się w transakcje finansowe na rynku. W procesie pośrednictwa finansowego dokonuje się transferu funduszy między stronami trzecimi – od tych, które posiadają nadwyżki funduszy, do tych, którym ich brakuje. Instytucja pośrednictwa finansowego nie działa jedynie jako agent dla pozostałych jednostek instytucjonalnych, ale naraża się na ryzyko poprzez nabywanie aktywów finansowych i zaciąganie zobowiązań na swój własny rachunek. Pomocnicza działalność finansowa jest działalnością związaną z pośrednictwem finansowym, ale nie obejmuje samego pośrednictwa. Obejmuje ona działalność wspomagającą realizację transakcji dotyczących aktywów finansowych i zobowiązań lub przekształcania bądź przegrupowania funduszy. Pomocnicze instytucje finansowe nie wystawiają się na ryzyko związane z nabywaniem aktywów finansowych czy zaciąganiem zobowiązań. Ułatwiają one pośrednictwo finansowe. Sektor instytucji finansowych dzieli się na następujące podsektory: ‒ bank centralny (S.121); ‒ instytucje przyjmujące depozyty, z wyjątkiem banku centralnego (S.122); ‒ fundusze rynku pieniężnego (S.123); ‒ fundusze inwestycyjne niebędące funduszami rynku pieniężnego (S.124); ‒ pozostałe instytucje pośrednictwa finansowego, z wyjątkiem instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych (S.125); ‒ pomocnicze instytucje finansowe (S.126); ‒ instytucje finansowe typu captive i udzielające pożyczek (S.127); ‒ instytucje ubezpieczeniowe (S.128); ‒ fundusze emerytalno-rentowe (S.129). Tabela 1.1. Sektor instytucji finansowych i jego podsektory Publiczne Prywatne krajowe Pod kontrolą zagraniczną S.122 S.12201 S. 12202 S.12203 S.123 S.12301 S.12302 S.12303 Sektory i podsektory Instytucje finansowe Monetarne instytucje finansowe Bank centralny Pozostałe monetarne instytucje finansowe S.12 S.121 Instytucje przyjmujące depozyty Fundusze rynku 7 Instytucje finansowe, z wyjątkiem instytucji monetarnych i ubezpieczeniowych oraz funduszy emerytalnorentowych Instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalnorentowe pieniężnego Fundusz inwestycyjne niebędące funduszami rynku pieniężnego Pozostałe instytucje pośrednictwa finansowego, z wyjątkiem instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalno-rentowych Pomocnicze instytucje finansowe Instytucje finansowe typu captive i udzielające pożyczek Instytucje ubezpieczeniowe Fundusze emerytalno-rentowe S.124 S.12401 S.12402 S.12403 S.125 S.12501 S.12502 S.12503 S.126 S.12601 S.12602 S.12603 S.127 S.12701 S.12702 S.22703 S.128 S.12801 S.12802 S.12803 S.129 S.12901 S.12902 S.12903 Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE L 174 z 26.6.2013, s. 69. Podsektor banku centralnego (S.121) składa się narodowego banku centralnego i centralnych instytucji monetarnych o zasadniczo publicznym charakterze, których podstawową funkcją jest emisja pieniądza, zachowanie odpowiedniego poziomu wartości waluty krajowej i obcej oraz utrzymywanie całości lub części rezerw walut kraju. Podsektor instytucji przyjmujących depozyty, z wyjątkiem banku centralnego (S.122) obejmuje wszystkie instytucje i przedsiębiorstwa finansowe, z wyjątkiem zaliczonych do podsektorów S.121 i S.123, których podstawową działalnością jest przyjmowanie depozytów od jednostek instytucjonalnych – a zatem nie tylko od monetarnych instytucji finansowych – oraz, we własnym imieniu, udzielanie kredytów i pożyczek lub dokonywanie inwestycji w papiery wartościowe. Podsektor funduszy rynku pieniężnego (S.123) obejmuje wszystkie finansowe instytucje i jednostki typu przedsiębiorstwo (z wyjątkiem tych zaliczonych do podsektorów banku centralnego oraz instytucji kredytowych), których podstawową działalnością jest emisja udziałów lub jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, a także dokonywanie inwestycji, przede wszystkim w udziały/uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego, krótkoterminowe dłużne papiery wartościowe lub depozyty. Podsektor funduszy niebędących funduszami rynku pieniężnego (S.124) składa się ze wszystkich systemów zbiorowego inwestowania. Instytucje te zajmują się emisją udziałów lub jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych niebędących bliskimi substytutami depozytów oraz, we własnym imieniu, dokonują inwestycji, przede wszystkim w aktywa finansowe inne niż aktywa finansowe krótkoterminowe oraz aktywa niefinansowe (przeważnie nieruchomości). Podsektor pozostałych instytucji pośrednictwa finansowego, z wyjątkiem instytucji ubezpieczeniowych i funduszy rentowo-emerytalnych (S.125), obejmuje instytucje i przedsiębiorstwa finansowe, których podstawową działalnością jest pośrednictwo finansowe realizowane poprzez zaciąganie zobowiązań w formach innych niż gotówka, depozyty lub udziały funduszy inwestycyjnych, bądź związanych z ubezpieczeniami emeryturami oraz standardowymi programami gwarancyjnymi od jednostek instytucjonalnych. Podsektor ten obejmuje instytucje pośrednictwa finansowego, które w głównej mierze zajmują się długoterminowymi transakcjami finansowymi. Podsektor ten dzieli się na dalsze podsektory obejmujące: podmioty sekurytyzacyjne, domy maklerskie instytucje finansowe zajmujące się kredytowaniem (np. leasing finansowy, sprzedaż ratalna, faktoring), specjalistyczne instytucje finansowe (np. przedsiębiorstwa inwestycji kapitałowych o wysokim stopniu ryzyka oraz finansowe przedsiębiorstwa eksportowo-importowe). 8 Podsektor pomocniczych instytucji finansowych (S.126) obejmuje instytucje i przedsiębiorstwa finansowe, których podstawową działalnością jest pośrednictwo finansowe, ale same nie są instytucjami pośrednictwa finansowego. Do tego sektora zalicza się m.in. brokerów ubezpieczeniowych, brokerów pożyczkowych, maklerów papierów wartościowych, doradców inwestycyjni, instytucje zajmujące się operacjami w zakresie instrumentów pochodnych, instytucje zarządzające funduszami emerytalno-rentowymi, instytucje prowadzące giełdy papierów wartościowych, instytucje płatnicze. Podsektor instytucji typu captive i udzielających pożyczek (S.127) składa się ze wszystkich finansowych instytucji i jednostek typu przedsiębiorstwo, których działalność nie polega ani na pośrednictwie finansowym, ani na pomocniczych usługach finansowych, a większość ich aktywów i zobowiązań nie jest przedmiotem transakcji na otwartych rynkach. Do tego sektora zalicza się np. podmioty zarządzające powierzonym majątkiem, spółki holdingowe, które mają pakiety kontrolne grupy jednostek zależnych, ale nie administrują nimi ani nimi nie zarządzają, spółki lub fundusze specjalnego przeznaczenia, instytucje pożyczające pieniądze przy wykorzystaniu wyłącznie własnych środków. Podsektor instytucji ubezpieczeniowych (S.128) obejmuje wszystkie instytucje i przedsiębiorstwo finansowe, których podstawową działalnością jest gromadzenie funduszy dla ochrony przed ryzykiem przede wszystkie w formie ubezpieczenia bezpośredniego lub reasekuracji. Instytucje ubezpieczeniowe świadczą usługi: a) ubezpieczeń na życie i pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – ubezpieczenia od ryzyka w rodzaju wypadku, choroby, pożaru, kredytu itp.; b) reasekuracji na rzecz innych instytucji ubezpieczeniowych. Tabela 1.2. Typy ubezpieczeń Typ ubezpieczenia Ubezpieczenia bezpośrednie Reasekuracja Ubezpieczenie społeczne Ubezpieczenia na życie Pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe Ubezpieczenie wykupione przez ubezpieczyciela dla ochrony przed wypłatą nadspodziewanie wielu odszkodowań i świadczeń lub wyjątkowo wysokich odszkodowań i świadczeń Emerytury i renty w ramach systemu zabezpieczenia Zabezpieczenie społecznego społeczne Pozostałe zabezpieczenia społeczne Emerytury i renty Ubezpieczenia społeczne związane z zatrudnieniem związane z Pozostałe systemy zatrudnieniem, inne niż ubezpieczeń społecznych zabezpieczenie społeczne związanych z (wymagane przez zatrudnieniem pracodawcę) Sektor/podsektor Instytucje ubezpieczeniowe Instytucje ubezpieczeniowe Fundusze zabezpieczenia społecznego Sektor pracodawcy, instytucji ubezpieczeniowych, funduszy emerytalnorentowych lub instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE L 174 z 26.6.2013, s. 74-75. Podsektor funduszy emerytalno-rentowych (S. 129) obejmuje instytucje i przedsiębiorstwa finansowe, których podstawową działalnością jest gromadzenie funduszy dla ochrony przed ryzykiem społecznym i dla zaspokojenia potrzeb osób ubezpieczonych. 9 Fundusze emerytalno-rentowe w formie systemów ubezpieczeń społecznych zapewniają dochody po zakończeniu aktywności zawodowej, a często także świadczenia z tytułu śmierci i niepełnosprawności. 1.2. Transakcje finansowe Przez transakcje finansowe (F) rozumie się transakcje dotyczące aktywów finansowych (AF) i zobowiązań pomiędzy jednostkami instytucjonalnymi będącymi rezydentami oraz między tymi jednostkami a jednostkami instytucjonalnymi będącymi nierezydentami. Transakcje finansowe między pomiędzy jednostkami instytucjonalnymi to równocześnie utworzenie lub zlikwidowanie aktywów finansowych i odpowiadających im zobowiązań, albo zmiana własności aktywów lub przejęcie zobowiązań. W skład aktywów finansowych wchodzą wszystkie należności finansowe, udziały kapitałowe oraz złoto kruszcowe jako składnik złota monetarnego. Przez należność finansową rozumie się prawo wierzyciela do otrzymania płatności lub serii płatności od dłużnika. Należności finansowe to aktywa finansowe, które mają swoje odpowiedniki w postaci zobowiązań. Zobowiązania powstają wówczas, gdy dłużnik jest zobowiązany do uiszczenia płatności lub serii płatności na rzecz wierzyciela. Wyróżnia się osiem kategorii aktywów finansowych: 1) złoto monetarne i specjalne prawa ciągnienia (AF.1); 2) gotówka i depozyty (AF.2); 3) dłużne papiery wartościowe (AF.3); 4) kredyty i pożyczki (AF.4); 5) udziały kapitałowe i udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych (AF.5); 6) systemy ubezpieczeniowe, emerytalno-rentowe i standardowych gwarancji (AF.6); 7) instrumenty pochodne i opcje dla pracowników (AF.7); 8) pozostałe kwoty do zapłacenia/otrzymania (AF.8). Każdy składnik aktywa finansowego ma swój odpowiednik w postaci zobowiązania, z wyjątkiem złotego kruszcu będącego składnikiem złota monetarnego przechowywanego przez władze monetarne jako aktywa rezerwowe zakwalifikowane do kategorii złoto monetarne i specjalne prawa ciągnienia.Klasyfikacja transakcji finansowych odpowiada klasyfikacji aktywów finansowych i zobowiązań.Transakcje finansowe można klasyfikować według różnych kryteriów: według rodzajów instrumentów finansowych, zbywalności, rodzaju dochodu, terminu zapadalności, waluty i rodzaju stopy procentowej. Tabela 1.3. Klasyfikacja transakcji finansowych według rodzajów instrumentów finansowych Kategoria Złoto monetarne i specjalne prawa ciągnienia Złoto monetarne Specjalne prawa ciągnienia (SDR) Gotówka i depozyty Gotówka Depozyty bieżące rozliczeniowe Pozostałe depozyty Dłużne papiery wartościowe Krótkoterminowe Długoterminowe Kredyty i pożyczki Krótkoterminowe Długoterminowe Udziały kapitałowe i udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych Kod F.1 F.11 F.12 F.2 F.21 F.22 F.23 F.3 F.31 F.32 F.4 F.41 F.42 F.5 10 Udziały kapitałowe Akcje notowane Akcje nienotowane Pozostałe udziały kapitałowe Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych niebędących funduszami rynku pieniężnego Systemy ubezpieczeniowe, emerytalno-rentowe i standaryzowanych gwarancji Rezerwy techniczne pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Uprawnienia z tytułu ubezpieczeń na życie i rent dożywotnich Uprawnienia emerytalno-rentowe Należności funduszy emerytalno-rentowych od podmiotów nimi zarządzających Uprawnienia do świadczeń innych niż emerytalno-rentowe Rezerwy na pokrycie żądań wypłaty z tytułu standaryzowanych gwarancji Instrumenty pochodne i opcje na akcje dla pracowników Instrumenty pochodne inne niż opcje na akcje dla pracowników Opcje na akcje dla pracowników Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia Kredyty handlowe i zaliczki Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia, oprócz kredytów handlowych i zaliczek F.51 F.511 F.512 F.513 F.52 F.521 F.522 F.6 F.61 F.62 F.63 F.64 F.65 F.66 F.7 F.71 F.72 F.8 F.81 F.89 Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy UE L 174 z 26.6.2013. Należności finansowe mogą być zbywalne niezbywalne. Należność jest zbywalna, kiedy tytuł do niej można przenieść z jednej jednostki na drugą. Należnościami zbywalnymi są: papiery wartościowe (F.3, F.511, F.512, F.52) oraz instrumenty pochodne i opcje dla pracowników (F.7), natomiast należnościami niezbywalnymi – złoto monetarne i SDR-y (F.1), gotówka i depozyty (F.2), kredyty i pożyczki (F.4), pozostałe udziały kapitałowe (F.519), systemy ubezpieczeniowe, emerytalno-rentowe i standardowych gwarancji (F.6) oraz pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia (F.8) nie są zbywalne. Transakcje finansowe mogą generować różne rodzaje dochodu, np. odsetki, dywidendy, reinwestowane zyski i inne rodzaje dochodu. Tabela 1.4. Transakcje finansowe klasyfikuje się według rodzaju dochodu, które generują. Transakcje finansowe Złoto monetarne i specjalne prawa ciągnienia (SDR-y) Gotówka Depozyty bieżące rozliczeniowe Pozostałe depozyty Dłużne papiery wartościowe Kredyty i pożyczki Kod Rodzaj dochodu Kod F.1 Odsetki D.41 F.21 F.22 F.29 F.3 F.4 Udziały kapitałowe F.51 Akcje notowane Akcje nienotowane F.511 F.512 Pozostałe udziały kapitałowe F.519 Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych F.52 Brak Odsetki Odsetki Odsetki Odsetki Dochód podzielony przedsiębiorstw niefinansowych i instytucji finansowych Reinwestowane zyski Dywidendy Reinwestowane zyski Dochód podzielony jednostek typu przedsiębiorstw Reinwestowane zyski Dywidendy Dochody z inwestycji przypisane udziałowcom funduszy zbiorowego inwestowania D.41 D.41 D.41 D.41 D.42 D.43 D.421 D.43 D.422 D.43 D.421 D.443 11 Systemy ubezpieczeniowe, emerytalnorentowe i standardowych gwarancji Instrumenty pochodne i opcje na akcje dla przedsiębiorstw Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia F.6 Dochody z inwestycji przypisane posiadaczom polis ubezpieczeniowych Dochody z inwestycji do zapłacenia z tytułu uprawnień emerytalno-rentowych F.7 Brak F.8 Odsetki D.441 D.442 D.41 Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy UE L 174 z 26.6.2013 Pozostałe klasyfikacje transakcji finansowych: Klasyfikacja transakcji finansowych według rodzaju stopy procentowej. Aktywa finansowe i zobowiązania generujące odsetki można podzielić pod względem rodzajów stóp procentowych na instrumenty o stałej, zmiennej i mieszanej stopie procentowej. Klasyfikacja transakcji finansowych według zapadalności. Dla potrzeb analizy stóp procentowych, stóp zwrotu z kapitału, płynności lub zdolności do obsługi długu może okazać się potrzebny podział aktywów finansowych i zobowiązań według terminów zapadalności. Aktywa finansowe lub zobowiązania o krótkim terminie zapadalności są płatne na żądanie wierzyciela w ciągu jednego roku lub w krótszym terminie. Aktywa finansowe lub zobowiązania o długim terminie zapadalności są płatne w terminie ponadrocznym lub nie maja ustalonej końcowej daty płatności. Klasyfikacja transakcji finansowych według rodzaju waluty. Wiele kategorii, podkategorii oraz pozycji aktywów finansowych i zobowiązań można podzielić według rodzaju waluty, w której są denominowane. Aktywa finansowe lub zobowiązania w walucie zagranicznej obejmują aktywa finansowe lub zobowiązania denominowane w koszyku walutowym (np., SDR-y) i aktywa finansowe lub zobowiązania denominowane w złocie. Rozróżnienie na walutę krajową i waluty zagraniczne jest szczególnie przydatne dla gotówki i depozytów (F.2.), dłużnych papierów wartościowych (F.3) oraz kredytów i pożyczek (F.4). 1.3. Definicje i opis instrumentów finansowych ZŁOTO ISPECJALNE PAWA CIĄGNINIA(F.1) Złoto monetarne to złoto, do którego tytuł posiadają władze monetarne i które jest utrzymywane jako aktywa rezerwowe. Całość złota monetarnego znajduje się w aktywach rezerwowych lub jest zdeponowane w międzynarodowych organizacjach finansowych. Transakcje dotyczące złota monetarnego obejmują przede wszystkim kupno i sprzedaż złota monetarnego między władzami monetarnymi lub określonymi międzynarodowymi organizacjami finansowymi. Niemożliwe jest dokonywanie transakcji na złocie monetarnym z udziałem innych jednostek instytucjonalnych niż powyższe. Specjalne prawa ciągnienia (SDR) są międzynarodowymi aktywami rezerwowymi tworzonymi przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i przydzielanymi jej członkom dla uzupełnienia posiadanych przez nich aktywów rezerwowych. SDR-y utrzymywane są wyłącznie przez oficjalnych posiadaczy, którymi są banki centralne oraz określne agencje międzynarodowe, i są zbywalne wśród uczestników oraz pozostałych oficjalnych posiadaczy. SDR-y reprezentują zagwarantowane i bezwarunkowe prawo każdego posiadacza do otrzymywania innych aktywów rezerwowych, w szczególności walut 12 wymienialnych, od pozostałych członków MFW. SDR-y są aktywami mającymi swoje odpowiedniki po stronie zobowiązań, przy czym aktywa stanowią należności od uczestników łącznie, nie zaś od MFW. Uczestnik może sprzedać część lub całość posiadanych przez niego SDR-ów innemu uczestnikowi i otrzymać w zamian inne aktywa rezerwowe, w szczególności waluty wymienialne. GOTÓWKA I DEPOZYTY (F.2) Gotówkę stanowią banknoty i monety emitowane lub zatwierdzone przez władze monetarne. Obejmuje ona zarówno banknoty i monety emitowane przez krajowe władze monetarne jako waluta krajowa w obiegu i będące w posiadaniu rezydentów, jak i banknoty i monety emitowane przez zagraniczne władze monetarne jako waluta zagraniczna w obiegu i posiadane przez rezydentów. Depozyty są to znormalizowane, niezbywalne kontrakty przeznaczane dla ogółu, oferowane przez instytucje przyjmujące depozyty, a także, w niektórych przypadkach, przez instytucje rządowe szczebla centralnego jako dłużników, i pozwalające na ulokowanie, a później podjęcie kwoty głównej przez wierzyciela. Depozyty zwykle zakładają zwrócenie inwestorowi pełnej kwoty głównej przez dłużnika. Depozyty obejmują: ‒ depozyty bieżące rozliczeniowe, które mogą być wymieniane na żądanie na gotówkę według ich wartości nominalnej i które nadają się bezpośrednio do wykorzystania w celu dokonania płatności czekiem, przekazem, poprzez polecenie przelewu, polecenie zapłaty, lub innymi metodami płatności bezpośrednich, bez żadnych opłat ani ograniczeń; ‒ pozostałe depozyty, które mogą być one wykorzystane do dokonywania płatności i nie są wymieniane na gotówkę ani na depozyty bieżące rozliczeniowe bez znaczących ograniczeń lub opłat; obejmują one (a) depozyty terminowe, czyli depozyty, którymi nie można dysponować na żądanie, ale w uzgodnionym terminie zapadalności, (b) depozyty oszczędnościowe i książeczki oszczędnościowe, (c) depozyty utrzymywane w związku z określonymi planami oszczędnościowymi, (d) depozyty wydawane przez stowarzyszenia oszczędnościowe i pożyczkowe. DŁUŻNE PAPIERY WARTOŚCIOWE (F.3) Dłużne papiery wartościowe są zbywalnymi instrumentami finansowymi służącymi jako dowód zaciągnięcia długu. Obejmują one aktywa finansowe i zobowiązania, które można opisać według różnych klasyfikacji – według terminu zapadalności (krótko- i długoterminowe papiery wartościowe), sektora i podsektora będącego w ich posiadaniu i je emitującego, waluty (papiery wartościowe emitowane w walucie krajowej lub w walutach zagranicznych), a także rodzaju oprocentowania (dłużne papiery wartościowe o stałej, zmiennej lub mieszanej stopie procentowej). Dłużne papiery wartościowe obejmują także oferty niepubliczne, sekurytyzację oraz obligacje zabezpieczone. Oferta niepubliczna polegana sprzedaży dłużnych papierów wartościowych przez emitenta bezpośrednio na rzecz małej liczby inwestorów. Wiarygodność kredytowa emitentów tego rodzaju dłużnych papierów wartościowych zwykle nie jest poddawana ocenie przez agencje ratingowe, a papiery wartościowe nie są zasadniczo odsprzedawane ani powtórnie wyceniane. Większość ofert niepublicznych spełnia jednak kryteria zbywalności. Sekurytyzacja to emisja dłużnych papierów wartościowych, w przypadku których wypłaty z tytułu kuponów lub kwoty głównej zabezpieczone są określonymi aktywami bądź przyszłymi strumieniami dochodów. Sekurytyzacja może objąć różne rodzaje aktywów lub przyszłych strumieni dochodu, w tym m.in.: mieszkaniowe i komercyjne kredyty hipoteczne, 13 kredyty/pożyczki konsumenckie, kredyty/pożyczki dla przedsiębiorstw, kredyty/pożyczki dla sektora instytucji rządowych i samorządowych, umowy ubezpieczenia, kredytowe instrumenty pochodne, a także przyszłe przychody. Sekurytyzacja aktywów lub przyszłych strumieni dochodu jest istotną innowacją finansową, która doprowadziła do powstania i intensywnego wykorzystania nowych instytucji finansowych w celu ułatwienia tworzenia, sprzedaży i emisji dłużnych papierów wartościowych. Sekurytyzacja stosowania jest z rozmaitych względów. W przypadku przedsiębiorstw niefinansowych i instytucji finansowych należą do nich: możliwość pozyskania tańszego finansowania niż dostępne w ofercie produktów bankowych, mniejsze ustawowe wymogi kapitałowe, przeniesienie różnych rodzajów ryzyka jak np. ryzyko kredytowe, czy ryzyko ubezpieczeniowe, a także dywersyfikacja źródeł finansowania. Obligacje zabezpieczone sądłużnymi papierami wartościowymi emitowanymi przez instytucje finansowe lub w pełni przez nie gwarantowanymi. W przypadku niewywiązania się ze zobowiązań przez instytucję finansową będącą emitentem lub gwarantem posiadacze obligacji mają uprzywilejowane prawo do puli aktywów stanowiących zabezpieczenie obligacji, oprócz zwykłych roszczeń wobec instytucji finansowej. KREDYTY I POŻYCZKI (F.4) Kredyty i pożyczki to aktywa finansowe tworzone, gdy wierzyciele pożyczają fundusze dłużnikom. Charakteryzują się one następującymi cechami: a) warunki kredytu/pożyczki są ustalone przez instytucje finansową udzielającą kredytu/pożyczki albo są uzgodnione przez pożyczkodawcę i pożyczkobiorcę lub przez pośrednika; b) inicjatywa zaciągnięcia kredytu/pożyczki leży na ogół po stronie pożyczkobiorcy; c) kredyt/pożyczka stanowi bezwarunkowy dług wobec wierzyciela, który musi zostać spłacony w ustalonym terminie zapadalności i który jest oprocentowany. UDZIAŁY KAPITAŁOWE I UDZIAŁY/JEDNOSTKI FUNDUSZACH INWESTYCYJNYCH (F.5) UCZESTNICTWA W Udziały kapitałowe i udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych stanowią należności rezydualne z tytułu aktywów jednostek instytucjonalnych, które wyemitowały odnośne udziały lub jednostki uczestnictwa. Kategoria ta obejmuje dwie podkategorie: udziały kapitałowe oraz udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. Udziały kapitałowe to aktywa finansowe będące należnością z tytułu wartości rezydualnej danego przedsiębiorstwa, po zaspokojeniu wszystkich innych roszczeń. Potwierdzeniem udziałów kapitałowych w podmiotach prawnych są zazwyczaj akcje, udziały, kwity depozytowe, świadectwa udziałowe lub podobne dokumenty. Akcje i udziały oznaczają to samo. Kwity depozytowe są potwierdzeniem własności papierów wartościowych notowanych w innych gospodarkach. Udziały kapitałowe dzielą się na następujące podkategorie: akcje notowane (na giełdzie), akcje nienotowane oraz pozostałe udziały kapitałowe. Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych stanowią należność rezydualną z tytułu uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych w formie akcji (gdy fundusz ma strukturę przedsiębiorstwa) lub jednostek uczestnictwa (gdy fundusz ma charakter funduszu powierniczego). Fundusze inwestycyjne są przedsięwzięciami zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe, poprzez które inwestorzy gromadzą środki na inwestycje w aktywa finansowe lub niefinansowe. Fundusze inwestycyjne są równieżzwane funduszami wspólnego inwestowania, funduszami inwestycyjnymi typu otwartego, funduszami inwestycyjnymi typu zamkniętego, przedsięwzięciami zbiorowego 14 inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS). Udziały w funduszach inwestycyjnych dzielą się na: a) udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego; oraz b) udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych niebędących funduszami rynku pieniężnego. SYSTEMY UBEZPIECZENIOWE, IMERYTALNO-RENTOWNE I STADARDOWYCH GWARANCJI (F.6) Systemy te dzielą się na sześć podkategorii: a) rezerwy techniczne pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych; b) uprawnienia z tytułu ubezpieczenia na życie i rent dożywotnich; c) uprawnienia emerytalno-rentowe; d) należności funduszy emerytalnorentowych od podmiotów nimi zarządzających; e) uprawnienia od świadczeń innych niż emerytalno-rentowe; oraz f) rezerwy na pokrycie żądań wypłaty z tytułu standardowych gwarancji. Rezerwy techniczne pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych stanowią należności finansowe posiadaczy polis pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych od instytucji ubezpieczeniowych z tytułu składek niezarobionych oraz odszkodowań i świadczeń należnych. Uprawnienia z tytułu ubezpieczeń na życie i rent dożywotnich stanowią odszkodowania i świadczenia finansowe dla posiadaczy polis na życie i beneficjentów rent dożywotnich od instytucji świadczących ubezpieczenia na życie. Uprawnienia emerytalno-rentowe obejmują należności finansowe obecnych pracowników i byłych pracowników od: a) ich pracodawców; b) systemu wskazanego przez pracodawcę do wypłaty emerytur lub rent w ramach umowy kompensacyjnej między pracodawcą a pracownikiem; albo c) instytucji ubezpieczeniowej. INSTRUMENTY POCHODNE I OPCJE NA AKCJE DLA PRACOWNIKÓW (F.7) Kategoria ta dzieli się na dwie podkategorie: a) instrumenty pochodne; b) opcje na akcje dla pracowników. A. Instrumenty pochodne są instrumentami finansowymi powiązanymi z konkretnym instrumentem finansowych, wskaźnikiem lub towarem, poprzez które można samoistnie obracać ściśle określonym ryzykiem finansowym na rynkach finansowych. Instrumenty pochodne spełniają następujące warunki: a) są powiązane z aktywem finansowym lub niefinansowym, grupą wskaźników lub wskaźnikiem; b) są zbywalne lub mogą być kompensowane poprzez zajęcie pozycji przeciwstawnej; oraz c) nie dokonuje się z góry płatności kwoty głównej, która miałaby zostać wypłacona. Stosowanie instrumentów pochodnych ma wiele celów, wśród których można wymienić zarządzanie ryzykiem, zabezpieczenie, arbitraż miedzy rynkami, spekulację i wynagrodzenie pracowników. Instrumenty pochodne umożliwiają stronom zbywanie określonego ryzyka finansowego, takiego jak ryzyko zmiany stopy procentowej, ryzyko walutowe, ryzyko kapitałowe oraz ryzyko zmiany ceny towarów, ryzyko kredytowe itp. na rzecz innych podmiotów, które są skłonne przyjąć na siebie takie ryzyko, zazwyczaj bez zbywania aktywa bazowego. Stąd też instrumenty pochodne są określane mianem aktywów wtórnych. Wartość instrumentów pochodnych zależy od ceny aktywów bazowych: ceny referencyjnej. Cena referencyjna może odnosić się do aktywa finansowego lub niefinansowego, stopy procentowej, kursu wymiany, innego instrumentu pochodnego lub różnicy miedzy dwoma cenami. Umowy dotyczące instrumentów pochodnych mogą również dotyczyć wskaźników, koszyka cenowego lub innych pozycji takich jak handel uprawnieniami do emisji lub warunki pogodowe. 15 Instrumenty pochodne można podzielić na kategorie według rodzaju instrumentu (np. opcje, kontrakty typu forward i kredytowe instrumenty pochodne) lub według ryzyka rynkowego (np. swapy walutowe, swapy odsetkowe). Opcje to umowy dające ich posiadaczom prawo, lecz nie obowiązek, zakupu od emitenta opcji lub sprzedaży na jego rzecz aktywów po z góry ustalonej cenie w ciągu danego okresu lub w danym dniu. Kontrakty typuforwardto umowy finansowe, w ramach których dwie strony zgadzają się na wymianę określonej ilości aktywów bazowych po uzgodnionej cenie w ustalonym terminie. Swapy stanowią zobowiązania umowne między dwoma stronami, które zgadzają się na wymianę płatności od uzgodnionej umownej kwoty głównej. Najczęściej występują swapy odsetkowe, swapy kursowe i swapy walutowe. Swapy odsetkowe polegają na wymianie płatności odsetkowych o różnym charakterze od umownej kwoty głównej, która nigdy nie podlega wymianie. Przedmiotem swapu mogą być: stała stopa procentowa, zmienna stopa procentowa i stopy procentowe denominowane w walutach. Rozliczenia są często rozliczane poprzez płatności gotówkowe netto równych różnicy między dwiema określonymi w umowie stopami procentowymi od umownej kwoty głównej. Swapy kursowe są transakcjami dotyczącymi walut zagranicznych przy zastosowaniu kursu wymiany uzgodnionego w kontrakcie. Swapy walutowe polegają na wymianie przepływów środków pieniężnych z tytułu płatności odsetkowych oraz na wymianie kwot głównych po uzgodnionym kursie wymiany na zakończenie umowy. Kontrakty terminowe na stopę procentową (FRA) są umowami, na mocy których dwie strony, w celu ochrony przed zmianami stóp procentowych, zgadzają się zapłacić odsetki w dniu rozliczenia w oparciu o umowną kwotę główną, która nigdy nie podlega wymianie. FRA są rozliczane poprzez płatności gotówkowe netto, podobnie jak swapy odsetkowe. Płatności są dokonywane w oparciu o różnicę między stopą procentową określoną w umowie terminowej a stopą rynkową obowiązującą w momencie rozliczenia. Kredytowe instrumenty pochodne to instrumenty pochodne, których głównym celem jest obrót ryzykiem kredytowym. Jednym z tych instrumentów są swapy rynku kredytowego (CDS) – umowy ubezpieczenia kredytu. Są przeznaczone na pokrycie strat wierzyciela (nabywcy CDS), w przypadku gdy: a) dojdzie do zdarzenia kredytowego w odniesieniu do jednostki referencyjnej, a nie w związku z konkretnym dłużnym papierem wartościowym lub kredytem/pożyczka; b) występuje zwłoka w spłacie konkretnego instrumentu dłużnego, zwykle dłużnego papieru wartościowego lub kredytu/pożyczki. B. Opcje na akcje dla pracowników to umowy zawierane na określony dzień, na mocy których pracownik ma prawo do nabycia określonej liczby akcji pracodawcy po ustalonej cenie, w ustalonym terminie albo w danym okresie następującym bezpośrednio po dacie nabycia uprawnień. POZOSTAŁE KWOTY DO ZAPŁACENIA (F. 8) Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia to aktywa finansowe i zobowiązania powstające jako odpowiedniki transakcji, w przypadku gdy zachodzi różnica czasu między tymi transakcjami a płatnościami z ich tytułu. Transakcje finansowe dotyczące pozostałych kwot do otrzymania lub zapłacenia obejmują: a) kredyt handlowy i zaliczki; oraz b) pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia, oprócz kredytów i zaliczek. Kredyty handlowe i zaliczki to należności powstające z tytułu bezpośredniego udzielenia kredytu przez dostawców towarów i usług ich klientom oraz płatności zaliczkowych za prace niezakończone lub planowane, w formie przedpłaty dokonywanej przez klientów na poczet jeszcze niedostarczonych towarów lub niezrealizowanych usług. Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia, z wyjątkiem kredytów handlowych i zaliczek są należności finansowe powstałe w wyniku różnic w czasie pomiędzy dokonywanymi transakcjami a płatnościami z tytułu, na przykład: wynagrodzeń, podatków i 16 składek na ubezpieczenie społeczne, dywidend, rent gruntowych oraz zakupu i sprzedaży papierów wartościowych. 1.4. Klasyfikacja działalności finansowej i ubezpieczeniowej Tabela 1.5. Klasyfikacja działalności finansowej i ubezpieczeniowej (NACE Rev. 2) Sekcja K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych Pośrednictwo pieniężne Działalność banku centralnego Pozostałe pośrednictwo pieniężne Działalność holdingów finansowych Działalność trustów, funduszy i podobnych instytucji finansowych Pozostała działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych Leasing finansowy Pozostałe formy udzielania kredytów Pozostała finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych, gdzie indziej nie sklasyfikowana Ubezpieczenia, reasekuracja oraz fundusze emerytalne, z wyłączeniem obowiązkowego ubezpieczenia społecznego Ubezpieczenia Ubezpieczenia na życie Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe Reasekuracja Fundusze emerytalne Działalność wspomagająca usługi finansowe, ubezpieczenia i fundusze emerytalne Działalność wspomagająca usługi finansowe, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych Zarządzanie rynkami finansowymi Działalność maklerska związana z rynkiem papierów wartościowych Pozostała działalność wspomagająca usługi finansowe, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych Działalność wspomagająca ubezpieczenia i fundusze emerytalne Działalność związana z oceną ryzyka i szacowaniem poniesionych strat Działalność agentów i brokerów ubezpieczeniowych Pozostała działalność wspomagająca ubezpieczenia i fundusze emerytalne Działalność związana z zarządzaniem funduszami Dział Grupa Klasa 64 64.1. 64.2 64.3 64.9 64.11 64.19 64.20 64.30 64.91 64.92 64.99 65 65.1 65.2 65.3 65.11 65.12 65.20 65.30 66 66.1 66.11 66.12 66.19 66.2 66.3 66.21 66.22 66.29 66.30 Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1893/2006 z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie statystycznej klasyfikacji działalności gospodarczej NACE Rev. 2, Dziennik Urzędowy UE L 393 z 30.12.2006. 17 2.Rynki finansowe w UE: podstawowe dane 2.1. Skala i struktura rynków kapitałowych: analiza ilościowa Tabela 2.1. Skala rynków kapitałowych (w % PKB) Belgia Niemcy Irlandia Grecja Hiszpania Francja Włochy Luksemburg Holandia Austria Portugalia Finlandia EA-12 Szwecja Zjednoczone Królestwo Szwajcaria Japonia Stany Zjednoczone 1990-1994 140 158 : 42 112 181 82 426 184 142 : 150 : 162 236 301 302 185 1995-1999 184 203 79 86 140 187 113 508 291 154 151 196 176 206 310 407 307 270 2000-2004 180 249 251 124 215 230 168 713 403 195 219 234 227 257 357 452 231 307 2005-2009 184 241 634 155 357 258 198 992 473 254 257 222 263 338 436 455 231 328 2010-2013 207 215 779 165 380 277 224 896 514 244 319 219 279 387 500 423 213 316 Legenda: wskaźnik rozmiaru rynków kapitałowych – suma kapitalizacji rynkowej, kredytów dla sektora prywatnego i obligacji przedsiębiorstw podzielona przez PKB dla każdego roku. Źródło: http://www.ecb.europa.eu/stats/finint/html/index.en.htm (data ostatniej aktualizacji: 7.8.2014) Tabela 2.2. Struktura rynków kapitałowych (w % PKB) BE DE IE Kapitalizacja rynkowa 2007 2013 89 72 63 56 51 72 Obligacje 2007 232 169 216 2013 153 120 515 Aktywa bankowe 2007 2013 502 361 196 229 567 440 Obligacje, akcje i aktywa bankowe 2007 2013 823 454 428 403 838 1227 18 EL ES FR IT LU NL AT PT FI EA-12 DK SE UK UE-15 US JP 84 125 105 51 336 74 64 66 146 82 93 127 139 94 144 106 34 57 76 30 130 96 29 39 82 59 97 134 160 78 133 94 190 217 169 201 212 263 177 200 103 126 222 145 139 124 217 210 99 176 169 197 1393 278 158 180 116 175 272 152 232 197 220 250 160 202 335 178 1565 302 161 115 104 247 345 150 400 275 81 179 232 282 291 144 1629 295 361 289 278 252 355 182 407 276 95 233 432 546 609 429 2111 636 401 381 352 520 659 422 678 549 442 496 358 515 537 371 3152 669 549 508 401 484 725 469 799 538 413 544 Źródło: Global Financial Stability Report, IMF, October 2007, 2014. Kapitalizacja rynkowa (stock market capitalisation) w państwach członkowskich UE w 2013 (w % PKB w każdym kraju) Luksemburg – 125, Zjednoczone Królestwo – 121, Szwecja – 112, Niderlandy – 98, Finlandia – 84, Francja – 81, Hiszpania – 79, Irlandia – 75, Dania – 71, Belgia – 71, Niemcy – 51, Malta – 45, Polska – 38, Austria – 38, Portugalia – 35, Włochy – 35, Grecja – 33, Węgry – 15, Republika Czeska – 15, Słowenia – 15, Rumunia – 13, Bułgaria – 13, Estonia – 10, Cypr – 9, Litwa – 8, Słowacja – 6, Łotwa – 4. Źródło: http://ec.europa.eu/finance/capital-markets-union. Tabela 2.3. Sektor finansowy w strefie euro Kraje BE DE EE IE EL ES FR IT CY LV LT LU MT NL AT PT SI SK FI EA Liczba instytucji kredytowych Liczba zagranicznych oddziałów 2008 49 1882 6 472 36 282 672 729 137 21 77 120 23 266 771 147 21 17 334 6062 2008 56 103 11 32 30 87 99 84 23 6 7 40 3 32 30 28 3 9 22 705 2014 43 1698 30 414 21 144 413 592 32 49 82 110 24 177 677 130 20 13 241 4910 2014 65 105 7 33 20 84 90 79 25 10 7 40 3 39 30 23 4 15 25 704 Aktywa monetarnych instytucji finansowych w stosunku do PKB 2008 2014 3,6 2,7 3,9 2,8 : 1,1 : 5,6 : 2,0 2,9 2,7 3,7 3,8 : 2,3 : 5,1 1,8 1,3 0,8 0,7 34,3 19,6 : 6,7 : 3,3 3,6 2,6 2,6 2,6 1,3 1,1 : 0,8 2,1 2,8 3,4 3,1 Aktywa pozostałych instytucji finansowych w stosunku do PKB 2008 2014 1,8 1,8 0,3 0,3 : 0,3 : 5,6 : 0,1 0,8 0,6 0,4 0,4 : 0,6 : 3,3 0,2 0,2 0,2 0,1 38,6 76,0 : 20,6 : 3,3 0,7 0,7 1,2 1,0 0,2 0,2 : 0,1 0,1 0,2 : 1,4 Aktywa zagranicznych jednostek zależnych i oddziałów w stosunku do PKB 2008 0,6 0,4 2,2 5,8 0,4 0,3 0,1 0,1 2,1 0,9 0,8 23,2 5,9 0,2 1,2 0,6 0,4 0,9 1,4 0,5 2013 1,2 0,1 1,1 1,3 0,1 0,2 0,2 0,1 1,5 0,7 0,6 14,3 4,7 0,3 1,0 0,5 0,4 0,7 2,0 0,4 19 ECB, Report on financial structures, October 2015, s. 55-61. Tabela 2.4. Aktywa największych banków w UE (2011) Bank Deutsche Bank (DE) HSBC (UK) PNB Paribas (FR) Crédit Agricole Group (FR) Barclays (UK) RBS (UK) Santander (ES) Société Générale (FR) Loyds Banking Group (UK) Groupe PBCE (FR) Razem Aktywa ogółem w mld euro 2 164 1 978 1 965 1 880 1 871 1 803 1 252 1 181 1 162 1 138 16 394 Aktywa ogółem w % krajowego PKB 84.8 119.8 99.8 95.4 113.9 109.8 118.2 60.0 70.7 57.8 : Aktywa ogółem w % PKB UE 17.4 15.8 15.8 15.1 15.0 14,5 10.1 9.5 9.3 9.1 131.6 Źródło: High-level Expert Group on reforming the structure of the EU banking sector, chaired by E. Liikanen, Brussels, 2 October 2012 (Raport Liikanena), s. 39. Praca własna studenta: 1. Porównaj rynki kapitałowe w Unii Europejskiej, strefie euro, Stanach Zjednoczonych i Japonii pod względem ich skali i struktury. 2. Oceń stopień rozwoju rynków kapitałowych w państwach członkowskich. 3. Czy struktura rynków finansowych w państwach członkowskich jest podobna? Uzasadnij swoją wypowiedź. 4. Uzasadnij stwierdzenie, że banki w Unii są zbyt duże, aby mogły upaść. Jakie mogą być potencjalne skutki upadku dużego banku europejskiego dla systemu finansowego i gospodarki? 2.2. Rozwój rynków finansowych: analiza jakościowa Tabela 2.6. Wskaźniki rozwoju rynków finansowych Światowego Forum Ekonomicznego w Davos L.p. Wskaźniki EFEKTYWNOŚĆ RYNKÓW (50%) 1. Dostępność usług finansowych 2. Możliwości korzystania z usług finansowych 3. Finansowanie za pośrednictwem lokalnego rynku kapitałowego 4. Łatwość dostępu do kredytów 5. Dostęp do kapitału podwyższonego ryzyka ZAUFANIE DO RYNKÓW (50%) 6. Kondycja finansowa banków 7. Regulacje dotyczące rynku papierów wartościowych 8. Indeks ochrony prawnej inwestorów Wartość 1-7 1-7 1-7 1-7 1-7 1-7 1-7 0-10 (0-12 od 2015) Legenda: wskaźnik najgorszy – 1 (wskaźniki 1-7) lub 0 (wskaźnik 8); wskaźnik najlepszy – 7 (wskaźniki 1-7) lub 10 (12 od 2015) (wskaźnik 8). Tabela 2.7. Ogólny wskaźnik rozwoju rynków finansowych w państwach członkowskich UE i wybranych państwach trzecich w latach 2008-2015 20 2008/ 2009/ 2010/ 2011/ 2012/ 2009 2010 2011 2012 2013 Kraje strefy euro (EA-19) BE 5.25 4.86 4,64 4.76 4.68 DE 5.35 4.68 4,62 4.54 4.66 EE 5.08 4.82 4,50 4.51 4.51 IE 5.68 4.60 3,79 3.44 3.60 EL 4.29 4.02 3,88 3.52 3.13 ES 4.93 4.47 4,28 4.14 3.90 FR 5.19 4.95 4,96 5.00 4.73 IT 3.90 3.76 3,70 3.73 3.57 CY 5.11 5.00 5,01 4.83 4.56 LV 4.80 4.32 3,98 4.17 4.40 LT 4.50 4.16 3,95 3.86 3.86 LU 5.39 5.31 5,35 5.35 5.21 MT 5.36 5.16 5,22 5.11 5.11 NL 5.57 4.90 4,71 4.86 4.96 AT 5.01 4.85 4,74 4.64 4.65 PT 4.71 4.26 4,26 3.98 3.71 SI 4.67 4.49 4,02 3.62 3.29 SK 5.04 4.82 4,61 4.44 4.45 FI 5.51 5.33 5,38 5.34 5.50 Średnia arytmetyczna i wskaźniki dyspersji w strefie euro (EA-19) średnia 5,02 4,67 4,51 4,41 4,34 σ 0,45 0,42 0,51 0,59 0,66 v 11,2 8,9 11,4 13,3 15,1 Pozostałe państwa członkowskie UE BG 4.18 4.09 3,95 3.99 3.97 CZ 4.65 4.64 4,49 4.31 4.25 DK 5.82 5.31 4,94 5.01 4.69 HR 4.37 4.09 3,96 3.87 3.79 HU 4.42 4.20 4,16 4.15 4.05 PL 4.28 4.61 4,66 4.60 4.59 RO 4.42 4.40 4,01 3.91 3.98 SE 5.65 5.17 5,15 5.24 5.29 UK 5.81 4.96 4,73 4.94 5.16 Średnia arytmetyczna i wskaźniki dyspersji w Unii Europejskiej (UE-28) średnia 4.96 4.47 4,49 4.23 4.37 σ 0.52 0.44 0,49 0.38 0.62 v 10.5 9.9 10,9 14.5 14.3 Państwa trzecie mające najlepiej rozwinięte rynki finansowe HK 6,19 5,95 5,85 5,78 5,89 SG 5,94 5,91 5,76 5,84 5,85 NZ 5,87 5,69 5,23 5,21 5,48 AU 5,76 5,51 5,45 5,38 5,35 NO 5,51 5,29 5,35 5,46 5,42 CA 5,58 5,25 5,16 5,20 5,28 CH 5,26 5,15 5,34 5,35 5,30 US 5.61 4.96 4,67 4.87 5.07 2013/ 2014 2014/ 2015 2015/ 2016 4.48 4.69 4.59 3.86 2.86 3.72 4.61 3.33 4.07 4.46 3.82 5.14 4.61 4.68 4.56 3.50 2.98 4.49 5.57 4.53 4.76 4.67 4.15 2.97 3.76 4.79 3.35 3.81 4.63 4.05 5.10 4.56 4.55 4.45 3.65 2.85 4.50 5.55 4,40 4,71 4,63 3,98 2,81 3,78 4,53 3,25 3,41 4,39 3,99 5,04 4,37 4,43 4,21 3,41 2,85 4,41 5,40 4,21 0,70 16,5 4,25 0,68 16,1 4,10 0,70 17,1 3.95 4.20 4.57 3.90 3.93 4.54 3.95 5.32 5.00 4.17 4.45 4.72 3,91 3.93 4.60 4.12 5.25 5.07 3,98 4,62 4,64 3,59 3,93 4,26 4,05 4,99 4,83 4.26 0.64 15.0 4.32 0.62 14.3 4,17 0,62 14,9 6,02 5,82 5,61 5,41 5,31 5,21 5,23 5.26 5,91 5,84 5,73 5,41 5,34 5,35 5,29 5.35 5,50 5,57 5,73 5,36 5,21 5,47 5,10 5,45 Legenda: kody państw członkowskich: AT – Austria, BE – Belgia, BG – Bułgaria, CZ – Czechy, DK – Dania, DE – Niemcy, EE – Estonia, IE – Irlandia, EL – Grecja, ES – Hiszpania, FR- Francja, HR –Chorwacja, IT – Włochy, CY –Cypr, LV – Łotwa, LT – Litwa, LU – Luksemburg, MT – Malta, NL – Niderlandy, AT – Austria, PL – Polska, PT – Portugalia, RO – Rumunia, SI – Słowenia, SK – Słowacja, FI – Finlandia, SE – Szwecja, UK – Zjednoczone Królestwo. Kody państw trzecich: AU – Australia, CA – Kanada, CH – Szwajcaria, HK – Hongkong, NO – Norwegia, NZ – Nowa Zelandia, US – Stany Zjednoczone. Wskaźniki dyspersji: σ – odchylenie standardowe (odchylenie wskaźnika rozwoju rynków finansowych od jego średniej arytmetycznej). v 21 – współczynnik zmienności (stosunek odchylenia standardowego do średniej arytmetycznej (w % średniej arytmetycznej). Komórki cieniowane: kolor jasnoszary – najgorsze wskaźniki rozwoju rynków finansowych, kolor ciemnoszary – najlepsze wskaźniki rozwoju rynków finansowych. Wskaźnik najgorszy – wartość wskaźnika rozwoju rynków finansowych w danym roku niższa od różnicy między średnią a odchyleniem standardowym w latach 2008-2016. Wskaźnik najlepszy – wartość wskaźnika rozwoju rynków finansowych w danym roku wyższa od sumy średniej i odchylenia standardowego w latach 2008-2016. Źródło: The Global Competitiveness Report 2008/2009-2015/2016,ed. K. Schwab, World Economic Forum, Geneva 2008-2015. Tabela 2.8. Szczegółowe wskaźniki rozwoju rynków finansowych w państwach członkowskich UE Okres Kraje strefy euro (EA-19) 2015/2016 BE 2014/2015 2013/2014 2015/2016 DE 2014/2015 2013/2014 2015/2016 EE 2014/2015 2013/2014 2015/2016 IE 2014/2015 2013/2014 2015/2016 EL 2014/2015 2013/2014 2015/2016 ES 2014/2015 2013/2014 2015/2016 FR 2014/2015 2013/2014 2015/2016 IT 2014/2015 2013/2014 2015/2016 CY 2014/2015 2013/2014 2015/2016 LV 2014/2015 2013/2014 2015/2016 LT 2014/2015 2013/2014 2015/2016 LU 2014/2015 2013/2014 2015/2016 MT 2014/2015 2013/2014 2015/2016 NL 2014/2015 2013/2014 AT 2015/2016 (1) 5,9 5.9 5.8 5,6 5.6 5.7 5,2 5.2 5.1 4,9 4.9 4.6 3,8 3.8 3.8 4,5 4.9 5.1 5,3 5.2 5.2 4,3 4.3 4.5 4,7 4.7 5.0 5,1 5.1 5.0 4,9 4.9 4.8 6,3 6.3 6.1 5,4 5.4 5.4 5,9 5.9 6.0 5,4 Szczegółowe wskaźniki rozwoju rynków finansowych (2) (3) (4) (5) (6) (7) 5,5 5.5 5.5 5,5 5.5 5.3 4,9 4.9 4.7 4,7 4.7 4.2 3,6 3.6 3.6 4,2 4.2 4.4 5,2 5.3 4.9 4,0 4.0 3.6 4,4 4.3 4.5 5,1 5.1 4.7 4,9 3.9 4.5 6,1 6.1 6.0 5,2 5.2 5.1 5,5 5.5 5.3 5,3 4,4 3.9 3.9 4,8 4.3 4.2 3,8 3.8 3.6 3,8 3.3 3.1 2,4 2.3 2.2 3,3 2.9 2.9 4,7 4.4 4.4 3,4 3.2 3.1 2,3 2.5 2.8 3,0 3.0 2.9 3,5 3.5 3.4 4,9 4.4 4.4 4,3 4.4 4.4 4,6 4.4 4.3 4,3 3,3 3.3 3.5 3,3 3.3 3.2 3,3 3.3 3.1 2,2 2.2 1.9 1,7 1.7 1.6 1,7 1.7 1.8 3,8 3.8 3.2 1,6 1.6 1.6 2,4 2.4 2.7 2,5 2.5 2.5 2,6 2.6 2.4 4,4 4.4 4.2 3,8 3.8 3.9 3,1 3.1 3.2 2,9 3,5 3.3 3.3 3,5 3.4 3.2 3,5 3.4 3.3 3,2 3.0 2.7 1,9 1.9 1.7 2,7 2.3 2.3 3,4 3.3 2.9 2,1 2.0 1.8 2,3 2.7 2.8 2,9 3.0 2.8 3,0 2.7 2.5 4,3 4.2 4.0 2,9 3.1 3.2 3,5 3.5 3.5 2,9 4,9 4.6 4.3 5,4 5.3 5.1 5,8 5.7 5.7 3,6 3.0 2.5 3,0 2.8 2.3 4,7 4.2 4.0 5,5 5.4 5.2 4,4 4.4 4.7 2,7 2.4 3.3 5,3 5.2 4.8 4,6 4.2 4.2 6,1 6.0 6.0 6,0 6.3 6.3 5,1 4.7 4.9 4,8 4,9 4.9 4.9 5,2 4.0 4.8 5,1 4.8 4.7 4,5 4.7 4.4 3,3 3.7 3.8 4,4 4.2 3.9 5,2 5.0 4.9 3,9 3.8 3.7 3,6 4.1 4.0 4,4 4.3 4.2 4,1 4.1 4.2 6,0 6.0 6.0 5,2 5.0 5.4 5,5 5.2 5.2 4,6 (8) 4 6 6 6 7 7 7 7 7 7 9 9 3 4 4 5 6 6 4 7 7 2 3 3 7 9 9 9 10 10 6 7 5 3 4 5 2 3 3 3 5 6 5 22 2014/2015 5.4 5.3 2013/2014 5.7 5.3 2015/2017 4,9 4,2 PT 2014/2015 4.9 4.2 2013/2014 5.0 4.1 2015/2016 3,6 3,5 SI 2014/2015 2.6 3.5 2013/2014 3.8 3.6 2015/2016 5,1 5,2 SK 2014/2015 5.1 5.2 2013/2014 5.0 4.8 2015/2016 6,0 6,0 FI 2014/2015 6.0 6.0 2013/2014 6.1 5.8 Średnia arytmetyczna i wskaźniki dyspersji (EA-19) 2015/2016 5,1 4,9 średnia 2014/2015 5,1 4,8 2013/2014 5,1 4,7 2015/2016 0,70 0,73 σ 2014/2015 0,82 0,76 2013/2014 0,59 0,69 2015/2016 13,7 14,9 v 2014/2015 16,1 15,8 2013/2014 11,6 14,7 Pozostałe państwa członkowskie (UE-28) 2015/2016 4,2 4,0 BG 2014/2015 4.2 4.0 2013/2014 3.8 3.5 2015/2016 5,1 5,1 CZ 2014/2015 5.1 5.1 2013/2014 4.7 4.0 2015/2016 5,3 5 DK 2014/2015 5.3 5.0 2013/2014 5.1 4.7 2015/2016 4,3 3,8 HR 2014/2015 4,3 3,8 2013/2014 4,2 3,9 2015/2016 4,5 3,8 HU 2014/2015 4,5 3,8 2013/2014 4,6 3,7 2015/2016 4,9 4,8 PL 2014/2015 4,9 4,8 2013/2014 4,9 4.6 2015/2016 4,1 4,2 RO 2014/2015 4.1 4.2 2013/2014 3.9 3.9 2015/2016 5,6 5,5 SE 2014/2015 5.6 5.5 2013/2014 5.8 5.3 2015/2016 6,1 5,5 UK 2014/2015 6.1 5.5 2013/2014 6.1 5.3 Średnia arytmetyczna i wskaźniki dyspersji (UE-28) 2015/2016 5,0 4,8 średnia 2014/2015 5.0 4.7 2013/2014 5.0 4.6 2015/2016 0,69 0,73 σ 2014/2015 0.68 0.72 3.8 3.9 3,2 3.0 2.7 2,7 2.3 2.4 3,2 2.8 2.7 4,7 4.5 4.7 2.9 3.0 2,4 2.4 2.1 1,6 1.6 1.8 3,3 3.3 3.1 4,0 4.0 4.2 2.7 2.8 2,8 2.5 2.2 2,4 2.0 2.0 2,9 2.8 2.7 4,5 4.3 4.0 5.0 5.2 3,9 4.2 4.1 2,9 2.2 2.4 6,0 5.9 5.8 6,7 6.5 6.5 4.4 4.5 4,1 4.6 4.4 3,5 3.7 3.9 4,1 3.8 2.8 6,2 6.1 6.2 7 7 2 3 3 3 4 4 7 8 9 7 8 8 3,5 3,5 3,5 0,85 0,75 0,76 24,3 21,4 21,7 2,9 2,8 2,8 0,84 0,83 0,71 29,0 29,6 25,4 3,1 2,8 2,8 0,65 0,67 0,67 21,0 23,9 23,9 4,8 4,6 4,6 1,06 1,25 1,24 22,1 27,2 27,0 4,8 4,5 4,5 0,79 0,69 0,80 16,5 15,3 17,8 4,8 6,2 6,2 2,08 2,17 2,17 43,3 35,0 35,0 3,1 3.0 3.0 3,7 3.2 3.0 4,3 3.9 3.5 2,9 2,8 2,8 3,0 2,8 2,7 3,6 3.6 3.6 3,0 3.2 3.0 5,0 4.8 4.8 5,4 4.9 4.8 3,0 3.0 3.3 3,3 3.3 3.0 2,9 2.9 2.9 2,4 2,4 2,4 2,0 2.0 2.1 2,6 2.6 2.5 2,9 2.9 2.7 4,1 4.1 4.2 2,7 2.7 2.7 2,8 2.6 2.7 3,3 3.1 2.6 2,7 2.5 2.4 2,3 2,2 2,2 2,4 2,1 2,1 2,5 2.3 2.3 2,4 2,6 2,4 3,8 4,2 4,3 3,9 3.6 3.5 4,5 5.0 4.8 6,1 5.9 5.8 5,3 4.7 4.5 4,8 4,9 4,9 4,4 4.8 4.7 5,4 5.4 5.3 4,6 4.5 4.4 6,0 5.8 6.0 5,0 4.5 4.3 3,7 3.6 3.4 4,9 4.4 4.4 5,5 5.4 5.3 3,8 4,0 4,0 3,7 4.4 4.7 4,6 4.9 4.9 3,7 3.6 3.4 5,5 5.4 5.5 5,4 5.3 5.2 9 9 8 7 6 6 8 9 9 5 7 7 10 7 7 7 9 9 10 9 9 6 8 8 7 10 10 3,8 3.5 3.5 0,83 0.75 2,8 2.8 2.8 0,76 0.76 3,0 2.9 2.8 0,63 0.69 4,9 4.8 4.7 0,99 0.98 4,7 4.6 4.7 0,78 0.63 5,7 6.8 6.8 2,36 2.12 23 v 2013/2014 2015/2016 2014/2015 2013/2014 0.71 13,8 13.6 14.2 0.74 15,2 15,3 16,1 0.76 21,8 21.4 21.7 0.75 27,1 27.1 26.8 0.66 21,0 23.8 23.6 1.09 20,2 20.4 23.2 0.78 16,6 13,7 16.6 2.09 41,4 31.2 30.7 Legenda: kody państw członkowskich: AT – Austria, BE – Belgia, BG – Bułgaria, CZ – Czechy, DK – Dania, DE – Niemcy, EE – Estonia, IE – Irlandia, EL – Grecja, ES – Hiszpania, FR- Francja, HR –Chorwacja, IT – Włochy, CY –Cypr, LV – Łotwa, LT – Litwa, LU – Luksemburg, MT – Malta, NL – Niderlandy, AT – Austria, PL – Polska, PT – Portugalia, RO – Rumunia, SI – Słowenia, SK – Słowacja, FI – Finlandia, SE – Szwecja, UK – Zjednoczone Królestwo. Szczegółowe wskaźniki rozwoju rynków finansowych: (1) dostępność (podaż) usług finansowych, (2) możliwości korzystania z usług finansowych, (3) finansowanie za pośrednictwem lokalnego rynku kapitałowego, (4) łatwość dostępu do kredytów, (5) dostęp do kapitału podwyższonego ryzyka, (6) kondycja finansowa banków, (7) regulacje dotyczące papierów wartościowych, (8) indeks ochrony prawnej inwestorów. Wskaźniki dyspersji: σ – odchylenie standardowe, v – współczynnik zmienności. Komórki cieniowane: kolor jasnoszary – najgorsze wskaźniki rozwoju rynków finansowych, kolor ciemnoszary – najlepsze wskaźniki rozwoju rynków finansowych. Wskaźnik najgorszy – wartość wskaźnika rozwoju rynków finansowych w danym roku niższa od różnicy między średnią a odchyleniem standardowym w latach 20082016. Wskaźnik najlepszy – wartość wskaźnika rozwoju rynków finansowych w danym roku wyższa od sumy średniej i odchylenia standardowego w latach 2008-2016. Źródło: The Global Competitiveness Report 2013/2014, 2114/2015, 2015/2016, ed. K. Schwab, World Economic Forum, Geneva 2013, 2014, 2015. Praca własna studenta: 1. Oceń podobieństwo rynków finansowych w UE na podstawie analizy wskaźników rozwoju rynków finansowych w państwach członkowskich, w tym wskaźników dyspersji – odchylenia standardowego i współczynnika zmienności. Wskaż państwa członkowskie mające najlepiej i najsłabiej rozwinięte rynki finansowe. 2. Oceń zmiany na rynkach finansowych w Unii w latach 2008-2015 (w czasie kryzysu finansowego i gospodarczego) na podstawie zmian wskaźnika rozwoju rynków finansowych. Czy zmianom tym towarzyszyła poprawa jakości regulacji tych rynków? 24 3. Podstawy teoretyczne integracji finansowej 3.1. Zagadnienia ogólne Definicjaintegracji finansowej Integracjafinansowa jest toproces scalania krajowych rynków finansowych, w którego wyniku stają się one coraz bardziej współzależne pod względem:a)organizacji i infrastruktury rynkowej;b) zasad i regulacji;oraz c)cen, transakcji i praktyk rynkowych. Definicja jednolitego rynku finansowego (rynku wewnętrznego usług finansowych) Jednolity rynek finansowy jest to obszar, w którym zapewniona jest swoboda przepływu usług finansowych, obejmującaswobodę prowadzenia działalności przez instytucje finansowe oraz swobodę świadczenia usług finansowych. Ekonomiczne przesłanki integracji finansowej Poprawa dobrobytu wynikająca z bardziej efektywnej alokacji zasobów dzięki wzrostowi konkurencji, korzyściom skali, korzyściom ze specjalizacji oraz efektom synergicznym współpracy w sferze regulacyjnej (poprawie jakości regulacji finansowych). Rozwój rynków finansowych, zwłaszcza w krajach, w których są one słabiej rozwinięte. Integracja finansowa wpływa korzystnie na ich rozwój gospodarczy za pośrednictwem niższych kosztów kapitału (spadku stóp procentowych) oraz bardziej zdywersyfikowanej podaży instrumentów finansowych. Dywersyfikacja portfela inwestycyjnego i rozkładanie ryzyka finansowego na większą liczbę uczestników rynków finansowych. Ogólne warunki sprzyjające procesom integracji finansowej Warunkami tymi są: 1) podobieństwo stopnia rozwoju rynków finansowych oraz struktury finansowej; 2) podobieństwo regulacji finansowych; 3) istnienie infrastruktury rynkowej zapewniającej transgraniczne przepływy finansowe. 3.2. Analiza ekonomiczna integracji rynków kapitałowych 25 Swoboda przepływu usług finansowych jest ściśle związana ze swobodą przepływu kapitału, której przedmiotem są różne transakcje finansowe, w tym zakup lub sprzedaż instrumentów finansowych. Stąd też podstawy teoretyczne integracji rynków kapitałowych odnoszą się do także do integracji finansowej (swobody przepływu usług finansowych). W analizie ekonomicznej integracji rynków kapitałowych przyjęto następujące założenia: ‒ wspólny rynek kapitałowy składa się z rynków kapitałowych dwóch państw: Polski i Niemiec; ‒ rynek kapitałowy w Niemczech charakteryzuje się stosunkowo obfitą podażą kapitału i relatywnie niską stopę zwrotu z kapitału (niższą realną stopę procentową), natomiast rynki kapitałowe w Polsce – stosunkowo małą podaż kapitału, ale za to wyższą stopę zwrotu z kapitału (wyższym dochodem z kapitału);przed wzajemnym otwarciem rynków kapitałowych w obu krajach były one w stanie równowagi. Ponieważ głównym motywem przepływów kapitałowych są różnice w stopie zwrotu z kapitału, nastąpi odpływ kapitału z Niemiec do Polski. Jakie skutki wywoła on dla gospodarek obu tych krajów i dla wspólnego rynku? Skutki te przedstawia tabela 3.1. Tabela 3.1. Efekty ekonomiczne integracji rynków kapitałowych Stopa procentowa Produkcja Udział dochodów z kapitału w dochodach ogółem Udział dochodów z pracy w dochodach ogółem Polska spadek wzrost spadek wzrost Niemcy wzrost spadek wzrost spadek Wspólny rynek wyrównywanie się stóp procentowych wzrost Podstawowymi skutkami integracji rynków kapitałowych są więc: 1) wyrównywanie się stóp procentowych; 2) wzrost produkcji (poprawa dobrobytu) na wspólnym rynku; 3) efekty redystrybucyjne: odmienne zmiany udziałów dochodów z kapitału i pracy w dochodach całkowitych w Polsce i Niemczech. Integracja rynków kapitałowych wywołuje również inne efekty, którymi są: a) łatwiejsza restrukturyzacja gospodarki dzięki napływowi kapitału zagranicznego; b) efekty dynamiczne: większa konkurencja między instytucjami finansowymi, korzyści skali, poprawa jakości usług finansowych; c) efekt koncentracji przestrzennej na rynkach finansowych (przenoszenie się działalności finansowej do centrów finansowych). 3.3. Korzyści z integracji rynków finansowych i zagrożenia z niej wynikające 3.3.1. Korzyści z integracji rynków finansowych Ogólną korzyścią z integracji rynków finansowych jest wzrost gospodarczy oraz poprawa dobrobytu. Integracja finansowa wpływa na wzrost gospodarczy za pośrednictwem następujących mechanizmów transmisyjnych: a) poprawy efektywności alokacji zasobów; b) powstania większych i bardziej płynnych rynków finansowych; c) dywersyfikacji aktywów finansowych i rozłożenia ryzyka finansowego na większą liczbę uczestników rynków finansowych (risk sharing); d) rozwoju rynków finansowych i innowacji finansowych. Bezpośrednimi korzyściami z integracji rynków finansowych są: ‒ wzrost konkurencji; ‒ powstanie większego i bardziej płynnego rynku finansowego; 26 ‒ większe możliwości rynku i jego kompletność. A. WZROST KONKURENCJI Integracja finansowa → usuwanie barier wejścia na rynek → wzrost konkurencji Barierami wejścia są przepisy prawa, instytucje i praktyki, które utrudniają lub uniemożliwiają nowym przedsiębiorstwom podejmowanie działalności na danym rynku. Bariery tymi są: 1) korzyści skali (wysokie koszty wejścia na rynek); 2) przywileje monopolistyczne; 3) nałożenie na nowe podmioty obowiązku uzyskania licencji (zezwolenia na podjęcia działalności), której otrzymanie jest uzależnione od spełnienia bardzo rygorystycznych wymogów; 4) patenty (wydane wynalazcy pozwolenie na tymczasowe wyłączne użytkowanie opatentowanego produktu lub procesu); 5) cła, limity importowe oraz ograniczenia w przepływie kapitału i płatności; 6) reklama; 7) zróżnicowanie produktu (na rynkach finansowych produkty są identyczne). Oddziaływanie konkurencji na efektywność alokacji zasobów Wzrost konkurencji na rynkach finansowych ↓ Przymus sprostania większej konkurencji na rynkach finansowych (dostosowania się do nowych warunków konkurencji) ↓ ‒ ‒ ‒ ‒ Wewnętrzne strategie dostosowawcze: poprawa zarządzania finansowego zmiana struktury oferowanych usług finansowych (dywersyfikacja lub specjalizacja) wprowadzenie nowych produktów finansowych (innowacje finansowe) zmiana rynków sprzedaży usług finansowych (dywersyfikacja lub specjalizacja geograficzna) ‒ ‒ ‒ Zewnętrzne strategie dostosowawcze alianse strategiczne (porozumienia o współpracy między instytucjami finansowymi w wybranych obszarach ich działalności udziały kapitałowe (wzmocnienie funduszy danej spółki udziałami kapitałowymi wniesionymi przez inną spółkę) fuzje (dobrowolne połączenie spółek) i przejęcia (przejęcie danej spółki przez inną spółkę) ↓ Większa efektywność alokacji zasobów (niższy koszt kapitału – spadek realnych stóp procentowych, poprawa jakości świadczonych usług finansowych, innowacje finansowe) B. POWSTANIE WIĘKSZEGO I BARDZIEJ PŁYNNEGO RYNKU FINANSOWEGO Skutkiem zniesienia przeszkód w przepływie usług finansowych jest powstanie większego i płynniejszego rynku finansowego. Umożliwia to wykorzystanie korzyści skali, które obniżają koszty świadczenia usług. Ponadto integracja infrastruktury rynkowej pozwala na czerpanie korzyści z sieci, które również obniżają koszty świadczenia usług finansowych oraz koszty finansowania inwestycji za pośrednictwem rynków kapitałowych. C. MOŻLIWOŚCI RYNKÓW I ICH KOMPLETNOŚĆ Integracja finansowa: ‒ sprzyja innowacjom finansowym, np. wprowadzaniu nowych instrumentów finansowych, które mogą utworzyć nowe rodzaje finansów oraz zmniejszyć ryzyko inwestycyjne (np. wprowadzenie instrumentów pochodnych stworzyło nowe możliwości zarządzania różnymi rodzajami ryzyka finansowego – ryzyka zmiany stopy procentowej, ryzyka zmiany kursowego…); ‒ zmniejsza różnice w stopniu rozwoju rynków finansowych (efekt przepływów kapitałowych wewnątrz jednolitego rynku finansowego); 27 ‒ wspiera dzielenie się ryzykiem (risk sharing) za pośrednictwem dywersyfikacji portfela inwestycyjnego; ‒ w warunkach asymetrii szoków gospodarczych, ogranicza zmienność krajowego poziomu dochodu i konsumpcji za pośrednictwem dywersyfikacji aktywów gospodarstw domowych, rynków ubezpieczeniowych i łatwiejszego dostępu do środków finansowych. 3.3.2. Zagrożenia wynikające z integracji finansowej Silna współzależność rynków finansowych ułatwia transgraniczną transmisję szoków finansowych w ramach danego segmentu rynku finansowego, między poszczególnymi jego segmentami lub w całym systemie finansowym. Zjawisko „rozlewania się” szoków finansowych określa się czasami mianem efektu zarażania (contagion). Efekt zarażania jest różnie definiowany, np. jako: a) transnarodowa transmisja szoków lub transnarodowe efekty zewnętrzne; b) rozlanie się zmienności cen aktywów od kraju jej źródła do innych krajów; c) silne przenoszenie niesprawności danej instytucji, danego rynku lub systemu na inne instytucje, rynki lub systemy; d) nadmierna korelacja między wskaźnikami finansowymi, nieuzasadniona czynnikami ekonomicznymi; e) transmisja szoków do innych krajów, nie związana z powiązaniami fundamentalnymi między krajami lub ze wspólnymi szokami. 3.4. Niesprawności jednolitego rynku finansowego Jednolitemu rynkowi finansowemu towarzyszą różnego rodzaju niesprawności: niedoskonała konkurencja, istnienie transgranicznych efektów zewnętrznych i wspólnych dóbr publicznych, koszty transakcyjne, asymetria informacji, nierówny podział korzyści z integracji rynków finansowych. Uzasadniają one podejmowanie wspólnych działań regulacyjnych, które przynajmniej częściowo eliminują te niesprawności, poprawiając efektywność alokacji zasobów w gospodarce za pośrednictwem rynków finansowych. Tabela 3.2. Rodzaje niesprawności jednolitego rynku finansowego i korygujące działania Unii Niesprawności Niedoskonała konkurencja: korzyści skali, bariery wejścia na rynek, systemy pomocy publicznej Transgraniczne efekty zewnętrzne (efekt zarażania) Wspólne dobra publiczne (stabilność finansowa) Asymetria informacja Koszty transakcyjne Działania Unii korygujące niesprawności jednolitego rynku finansowego Eliminowanie barier prawnych wejścia na rynek ze względu na przynależność państwową Ustanowienie jednolitych reguł konkurencji Przyjmowanie wspólnych wymogów oraz standardów technicznych w celu ograniczenia ryzyka finansowego (i efektu zarażania) Określanie wspólnych zasad nadzoru nad instytucjami finansowymi Powierzanie niektórych zadań nadzorczych europejskim urzędom nadzoru finansowego i Europejskiemu Bankowi Centralnemu Ustanawianie jednolitych wymogów kapitałowych (wymóg posiadania funduszy własnych odpowiednich do rodzajów ryzyka, na jakie jest narażona lub może być narażona instytucja finansowa) Zmniejszenie asymetrii informacji przez nałożenie na instytucje finansowe wymogów dotyczących poinformowania kredytobiorcy, inwestora lub ubezpieczonego o istocie danej transakcji finansowej oraz o jej rzeczywistych lub potencjalnych skutkach Obniżanie kosztów wejścia na rynek związanych z kosztami przystosowania się instytucji finansowych do krajowych regulacji finansowych przez ich harmonizację (ustalanie minimalnych wymagań dotyczących warunków podejmowania i prowadzenia działalności finansowej), wzajemne uznawanie (uznawania zezwoleń na podjęcie działalności przez instytucje finansowe) lub ustanowienie jednolitych standardów regulacyjnych i technicznych dotyczących 28 Nierówny podział korzyści z integracji rynków określonych wymogów nałożonych na instytucje finansowe. Wyeliminowanie kosztów wymiany walut wewnątrz unii walutowej (w strefie euro) Wspólne działania w dziedzinie polityki społecznej i polityki regionalnej. Działania te nie są bezpośrednio związane z integracją finansową, niemniej jednak w długim okresie wpływają one korzystnie na rozwój rynków finansowych w krajach i regionach słabiej rozwiniętych, ułatwiając tym samym ich integrację. 4. Proces integracji rynków finansowych w UE 4.1. Program utworzenia wspólnego rynku finansowego A. ZAŁOŻENIA PROGRAMU (TRAKTAT EWG, 1957) Cel programu – utworzenie wspólnego rynku do 31 grudnia 1969 r., obejmującego także rynkifinansowe państw członkowskich. Warunki niezbędne do utworzenia wspólnego rynku finansowego: ‒ zniesienie przeszkód w swobodnym przepływie usług finansowych i kapitału między państwami członkowskimi; ‒ ustanowienie systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję we wspólnym rynku; ‒ zbliżanie przepisów prawnych państw członkowskich w stopniu koniecznym do funkcjonowania wspólnego rynku. Wprowadzanie zasady swobodnego przepływu usług finansowych i kapitału: ‒ stopniowe znoszenie ograniczeń swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego; ‒ stopniowe znoszenie ograniczeń w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Wspólnoty w odniesieniu do obywateli państw członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w państwie Wspólnoty innym niż państwo odbiorcy świadczenia; ‒ liberalizacja usług bankowych i ubezpieczeniowych związanych z przepływem kapitału jest realizowana w zgodzie ze stopniową liberalizacją kapitału; ‒ stopniowe znoszenie ograniczeń w przepływie kapitału i płatności w zakresie niezbędnym do sprawnego funkcjonowania wspólnego rynku. Zasady konkurencji: ‒ zakaz porozumień między przedsiębiorstwami, które mogą mieć wpływ na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku; ‒ zakaz nadużywania pozycji dominującej na wspólnym rynku lub na znacznej jego części, w zakresie, w jakim może wpływać na handel między państwami członkowskimi; 29 ‒ zakaz przyznawania pomocy przez państwa członkowskie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji na wspólnym rynku i która wywiera wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Zbliżanie prawa krajowego: Upoważnienie Rady do uchwalania jednomyślnie dyrektyw w celu zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, które mają bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie wspólnego rynku. B. REALIZACJA PROGRAMU Swobodny przepływ usług finansowych: ‒ niewielki postęp w znoszeniu ograniczeń swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług finansowych w okresie przejściowym (do końca 1969 r.); ‒ rozpoczęcie w latach 70. XX w. procesu znoszenia ograniczeń dotyczących swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług przez instytucje kredytowe (pierwsza dyrektywa bankowa 77/780/EWG), instytucje ubezpieczeniowe (ubezpieczenia na życie – dyrektywa 79/267/EWG, ubezpieczenia nie na życie – dyrektywa 73/279/EWG) i firmy inwestycyjne (dyrektywa 79/279/EWG); ‒ orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości w 1974 r. w sprawie skutku bezpośredniego norm Traktatu EWG dotyczących swobody przepływu usług: wraz z upływem okresu przejściowego (od 1.1.1970 r.) artykuły 52 (swoboda przedsiębiorczości) i 62 (swoboda świadczenia usług) wywołują skutek bezpośredni (i są bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich). W wyniku takiej ich interpretacji wszelkie przepisy krajowe przewidujące ograniczenia tych swobód za względu na przynależność państwową nie mogły być już stosowane. Swobodny przepływ kapitału i płatności: ‒ transakcje podlegające zasadzie swobodnego przepływu między państwami członkowskimi: bezpośrednie inwestycje zagraniczne, płatności związane z zakupem nieruchomości, kredyty handlowe, transakcje osobiste, papiery wartościowe będące przedmiotem obrotu giełdowego; ‒ warunkowa liberalizacja pozostałych średnio- i długoterminowych papierów wartościowych: możliwość utrzymywania lub wprowadzenia ograniczeń przez państwo członkowskie, jeśli swoboda przepływu kapitału i płatności stanowi przeszkodę w osiąganiu celów jego polityki gospodarczej; ‒ brak liberalizacji w odniesieniu do przepływu kapitału krótkookresowego. Reguły konkurencji: Wprowadzenie w życie reguł konkurencji przewidzianych Traktatem na początku lat 60. XX wieku. Zbliżanie prawa krajowego: Niska skuteczność harmonizacji prawa, wynikająca z przepisów traktatowych dotyczących zarówno wprowadzania w życie swobody przepływu usług (dla każdego rodzaju działalności finansowej), jak i procedur stanowienia prawa przez Radę (wymóg jednomyślności w podejmowaniu decyzji). 30 4.2. Program dokończenia tworzenia rynku wewnętrznego usług finansowych A. ZAŁOŻENIA PROGRAMU (BIAŁA KSIĘGA W SPAWIE DOKOŃCZENIA TWORZENIA RYNKU WEWNĘTRZNEGO, 1985) Cel programu: Ustanowienie do 31 grudnia 1992 roku rynku wewnętrznego usług finansowego. Działania wspólnotowe przewidziane programem: ‒ wprowadzenie ogólnego systemu wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych; ‒ dokończenie procesu liberalizacji usług finansowych na podstawie wzajemnego uznawania zezwoleń na prowadzenie działalności i świadczenie usług przez instytucje finansowe państwa pochodzenia w przyjmującym państwie członkowskich oraz minimalnej harmonizacji przepisów prawnych państw członkowskich; ‒ dokończenie procesu znoszenia ograniczeń względu na przynależność państwową w swobodnym przepływie kapitału wewnątrz Wspólnoty. B. REALIZACJA PROGRAMU Zmiany w Traktacie EWG wprowadzone Jednolitym aktem europejskim (1986): ‒ wprowadzenie do Traktatu definicji rynku wewnętrznego, rozumianego jako obszar, w którym zapewniony jest swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału; ‒ wprowadzenie nowej podstawy zbliżania prawa w celu utworzenia i funkcjonowania rynku wewnętrznego, w której ramach Rada przyjmowała akty prawne większością kwalifikowaną, a nie jednomyślnie). Swoboda przepływu usług finansowych: ‒ wprowadzenie ogólnego systemu uznawania kwalifikacji zawodowych: uznawanie dyplomów ukończenia szkół wyższych (dyrektywa 89/48/EWG); ‒ zapewnienie pełnej liberalizacji usług finansowych: bankowych i ubezpieczeniowych (1.1.1993) oraz inwestycyjnych (1.1.1996). Swoboda przepływu kapitału i płatności: dokończenie procesu liberalizacji rynków kapitałowych: 1.06.1990. 4.3. Uzupełnienie integracji finansowej integracją walutową Współzależność integracji finansowej i integracji walutowej: ‒ zapewnienie swobody przepływu kapitału i płatności jest warunkiem niezbędnym do wprowadzenia wspólnej waluty i realizacji jednolitej polityki monetarnej; ‒ integracja finansowa stanowi istotne kryterium optymalnych obszarów walutowych (optimum currency areas – OCA), umożliwiając złagodzenie skutków asymetrycznych szoków makroekonomicznych za pośrednictwem dywersyfikacji portfela inwestycyjnego i przepływów kapitałowych (integracja finansowa jest rynkowym mechanizmem dostosowawczym unii walutowej); 31 ‒ zgodnie z hipotezą endogeniczności kryteriów OCA, integracja walutowa wywiera korzystny wpływ na procesy integracji rynków finansowych (jest katalizatorem integracji rynków finansowych). Etapy realizacji unii gospodarczej i walutowej: I etap: 1990-1993. Głównym zadaniem było dokończenie procesu liberalizacji rynków kapitałowych, co nastąpiło 1 lipca 1990. Państwa członkowskie miały także rozpocząć procesy konwergencji w kierunku stabilności cen i zdrowych finansów publicznych. Z powodu kryzysu europejskiego systemu finansowego oraz poważnego pogorszenia koniunktury gospodarczej wystąpiły procesy dywergencji, zwłaszcza w odniesieniu do stabilności budżetowej i walutowej. II etap: 1994-1998. Działania państw członkowskich zostały ukierunkowane na spełnienie warunków niezbędnych do przyjęcia waluty euro, którymi są: 1) dostosowanie ustawodawstwa krajowego do Traktatu i Statutu ESBC i EBC (spełnienie kryteriów konwergencji prawnej); 2) spełnienie kryteriów konwergencji (nominalnej) dotyczących: a) osiągnięcia wysokiego stopnia stabilności cen, b) stabilnej sytuacji finansów publicznych; c) poszanowania zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem kursów wymiany walut (Exchange Rate Mechanism – ERM) europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata bez dewaluacji w stosunku do euro (stabilności kursu walutowego); d) trwałego charakteru konwergencji osiągniętej przez państwo członkowskie i jego udziału w mechanizmie ERM, co odzwierciedla się w poziomach długoterminowych stóp procentowych (zbieżności długoterminowych stóp procentowych). Trzeci etap: od 1999. Stopniowe wprowadzenie unii walutowej: a) określenie nieodwołalnie kursu po jakim euro zastąpi walutę danego państwa członkowskiego (1.1.1999); b) realizacja jednolitej polityki pieniężnej (od 1.1.1999); c) wprowadzenie euro do obiegu bezgotówkowego (1.1.1999); d) wprowadzanie do obiegu banknotów i monet euro (1.01-28.02.2012); e) euro jedynym środkiem płatniczym w strefie euro (od 1.3.2002). Proces rozszerzania strefy euro: ‒ państwa założycielskie: Belgia, Niemcy, Irlandia, Hiszpania, Francja, Włochy, Luksemburg, Niderlandy, Austria, Portugalia, Finlandia; ‒ stopniowe rozszerzanie strefy euro: 2002 (Grecja), 2007 (Cypr, Malta, Słowenia), 2009 (Słowacja), 2011 (Estonia), 2014 (Łotwa), 2015 (Litwa). Status prawny państw członkowskich, które nie należą do strefy euro: Klauzula opting-out. Nie nakłada ona obowiązku przyjęcia waluty euro przez państwo członkowskie. Z klauzuli tej korzystają Dania, Zjednoczone Królestwo. Derogacja. Derogacją jest objęte państwo członkowskie, które nie spełnia wszystkich warunków niezbędnych do przyjęcia waluty euro. W odniesieniu do takiego państwa członkowskiego nie mają zastosowania niektóre przepisy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej dotyczących unii gospodarczej i walutowej, w tymogół przepisów dotyczących polityki pieniężnej Unii (realizowanej w strefie euro), niektóre przepisy dotyczące nadzoru budżetowego (przede wszystkim przepisy dotyczące nakładania sankcji w ramach procedury nadmiernego deficytu) oraz przepisy szczególne mające zastosowanie do państw członkowskich, których walutą jest euro. Państwo członkowskie objęte derogacja ma obowiązek przyjęcia waluty euro.Derogacją są objęte: Bułgaria, Republika Czeska, Chorwacja, Węgry, Polska, Rumunia i Szwecja. 32 4.4. Integracja finansowa w czasie kryzysu gospodarczego i finansowego Fazy kryzysu (Raport Liikanena): (a) faza kryzysu subprime (od połowy 2007 do września 2008): załamanie się portfeli inwestycyjnych; (b) faza kryzysu systemowego (od września 2008): bezprecedensowa pomoc publiczna dla sektora bankowego; (c) faza kryzysu gospodarczego (od 2009): stymulujące fiskalne pakiety; (d) faza kryzysu zadłużeniowego (od 2010); (e) faza kryzysu zaufania do rynków finansowych oraz ich wiarygodności (kryzys europejskiej integracji finansowej) KRYZYS SYSTEMOWY Pomoc publiczna dla sektora bankowego w latach 2008-2012 (w % PKB z 2012): Belgia – 22.9%, Dania – 4.9%, Niemcy – 5.9%, Irlandia – 91.5%, Grecja – 52.8%, Hiszpania – 15.6%, Francja – 3.95, Włochy – 5.9%, Cypr – 22.7%, Łotwa – 7.3%, Luksemburg – 10.4%, Węgry – 0.2%, Niderlandy – 7.5%, Austria – 7.0%, Portugalia – 16.1%, Słowenia – 2.6%, Szwecja – 1.3%, Zjednoczone Królestwo – 9.4%, UE27 – 9.7%. Źródło: Komisja Europejska. KRYZYS GOSPODARCZY Tabela 4.1. Roczne tempo realnego PKB w latach 2007-2015 UE-28 EA-19 Belgia Bułgaria Republika Czeska Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja Hiszpania Francja Chorwacja Włochy Cypr Łotwa Litwa Luksemburg Węgry Malta Niderlandy Austria Polska Portugalia Rumunia 2007 3.1 3.0 3,4 7,7 5.5 0,8 3.3 7.7 5.5 3.3 3.8 2.4 5.2 1.5 4,9 10.0 11,1 8,4 0.4 4.0 3.7 3.6 7,2 2.5 6.9 2008 0.5 0.5 0,7 5,6 2,7 -0.7 1.1 -5,4 -2.2 -0.3 1,1 0.2 2.1 -1.0 3.7 -3,6 2.6 -0.8 0.8 3.3 1.7 1.5 3,9 0.2 8,5 2009 -4.4 -4.6 -2.3 -4,2 -4.8 -5.1 -5.6 -14.7 -5,6 -4,3 -3.6 -2,9 -7,4 -5.5 -2,0 -14,3 -14.8 -5.4 -6.6 -2.5 -3.8 -3.8 2.6 -3,0 -7,1 2010 2.1 2,0 2.7 0.1 2.3 1.6 4.1 2,5 0,4 -5,5 0.0 2,0 -1,7 1.7 1.4 -3,8 1.6 5,7 0,7 3,5 1.4 1.9 3.7 1.9 -0,8 2011 1.7 1.6 1.8 1.6 2,0 1.2 3.7 7.6 2.6 -9.1 -1,0 2.1 -0.3 0.6 0.4 6,2 6.0 2,6 1.8 2,1 1,7 2.8 5,0 -1.8 1,1 2012 -0.5 -0.8 0.2 0.2 -0,9 -0.1 0.4 5,2 0.2 -7.3 -2.6 0.2 -2.2 -2.8 -2.4 4,0 3.8 -0.8 -1.7 2,5 -1.1 0.8 1,6 -4,0 0.6 2013 0.2 -0.3 0.0 1,3 -0.5 -0.2 0.3 1,6 1,4 -3.2 -1.7 0.7 -0.9 -1.7 -5.9 3,0 3.5 4,3 1.9 2.6 -0.5 0.3 1.3 -1.1 3.5 2014 1,4 0,9 1,3 1,5 2,0 1,3 1,6 2,9 5,2 0,7 1,4 0,2 -0,4 -0,4 -2,5 2,4 3,0 4,1 3,7 3,5 1,0 0,4 3,3 0,9 2,8 33 Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Zjednoczone Królestwo 6,9 10.8 5.2 3.4 2,6 3.3 5.7 0.7 -0.6 -0.5 -7.8 -5,5 -8.1 -5.2 -4.2 1.2 5,1 3.0 6.0 1.5 0.6 2,8 2.6 2.7 2,0 -2.7 1.5 -1.4 -0,3 1,2 -1.1 1,4 -1.1 1.2 2,2 3,0 2,5 -0,4 2,3 2,9 Legenda:2015 – prognoza, komórki cieniowane – recesja gospodarcza. Źródło: Eurostat. Fiskalne pakiety stabilizacyjne przyjęteprzez rządy niektórych państw członkowskichw latach 2008-2010 (w % PKB): Belgia – 1,0%, Bułgaria (2008-2009) – 2,3%, Niemcy – 1,0%, Irlandia – 7,1%, Grecja (2008-2009) – 2,9%, Hiszpania (2008-2009) – 4,7%, Cypr – 2,4%, Niderlandy – 1,0%, Polska – 1,5%, Słowenia (2013) – 10,0%, Słowacja – 0,9%, Zjednoczone Królestwo (2008-2009) – 2.0%. Źródło: AMECO. KRYZYS ZADŁUŻENIOWY Tabela 4.2. Dług publiczny (w % PKB) 2007 BE DE EE IE EL ES FR IT CY LV LT LU MT NL AT PT SI SK FI EA-19 BG CZ DK HR HU PL RO SE UK UE-28 86,9 63,6 3,7 23,9 103,1 35,5 64,4 99,7 53,9 8,4 15,9 7,2 62,4 42,4 64,8 68.4 22,7 29,9 34,0 64,9 16,2 27,8 27,3 37,1 65,6 44,2 12,7 38,3 43.5 57,8 Dług publiczny 2014 106,7 74,9 10,4 107,5 178,6 99,3 95,6 132,3 108,2 40,6 40,7 23,0 68,3 68,2 84,2 130,2 80,8 53,5 59,3 92,1 27,0 42,7 45,1 85,1 76,2 50,4 39,9 44,9 88,2 86,8 Zmiana 19,8 11,3 6,7 83,6 75,5 63,8 31,2 32,6 54,3 32,2 24,9 15,8 5,9 25,8 19,4 61,8 58,1 23,6 25,3 27,2 10,8 14,9 17,8 48,0 10,6 6,2 27,2 6,6 44,7 29,0 Legenda: komórki cieniowane – poziom długu publicznego zagrażający długookresowej stabilności finansów publicznych. Źródło: Eurostat. 4.5. Reforma ram regulacyjnych rynku wewnętrznego usług finansowych 34 Cel reformy: przywrócenie zaufania do rynków finansowych i ich wiarygodności. Główne kierunki reform regulacyjnych: ‒ wzmocnienie przepisów regulacyjnych Unii dotyczących warunków podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje finansowe, nadzoru nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi oraz wymogów ostrożnościowych (zwłaszcza wymogów kapitałowych); ‒ wzmocnienie nadzoru finansowego na poziomie Unii przez utworzenie Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego, obejmującego cztery europejskie organy nadzoru finansowego: Europejską Radę ds. Ryzyka Systemowego (ERRS), Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB), Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (EUNGiPW) i Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EUNUiPPE); ‒ ustanowienie unii bankowej: jednolitego mechanizmu nadzorczego, jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji i europejskiego systemu gwarantowania depozytów; ‒ ograniczenie ryzyka związanego z równoległym systemem bankowym (shadow banking): wprowadzenie ram prawnych dla funduszy rynku pieniężnego, przejrzystość funkcjonowania równoległego systemu bankowego, zaostrzenie norm ostrożnościowych stosowanych wobec banków w przypadku transakcji z podmiotami finansowymi, których działalność nie jest uregulowana; ‒ reforma strukturalna sektora bankowego; ‒ utworzenie unii rynków kapitałowych. 4.6. Efekty integracji finansowej 4.6.1. Wskaźniki integracji finansowej Wskaźniki integracji rynku pieniężnego wskaźniki cenowe: ‒ odchylenie standardowe międzybankowej stopy kredytowej (EONIA, EURIBOR); wskaźniki ilościowe: ‒ udział TARGET2 w płatnościach ogółem między państwami członkowskimi: 1999 – 39%, 2013 – 35%; Wskaźniki integracji rynku papierów wartościowych wskaźniki cenowe: ‒ odchylenie standardowe stopy zwrotu akcji; ‒ odchylenie standardowe rentowności 10-letnich obligacji; Wskaźniki integracji sektora bankowego wskaźniki cenowe: ‒ współczynnik zmienności oprocentowania kredytów dla sektora prywatnego; wskaźniki ilościowe: ‒ struktura geograficzna aktywów finansowych; ‒ wskaźniki koncentracji: 1) udział aktywów pięciu największych instytucji kredytowych w aktywach ogółem sektora bankowego; 2) indeks Herfindahla. Wskaźniki rozwoju finansowego wskaźniki ilościowe dotyczące całego sektora finansowego: 35 ‒ stosunek wartości akcji przedsiębiorstw notowanych na giełdzie, obligacji i aktywów finansowe banków do PKB (MFW); ‒ stosunek wartości akcji przedsiębiorstw notowanych na giełdzie, obligacji przedsiębiorstw i kredytów dla sektora prywatnego do PKB (EBC); wskaźniki ilościowe dotyczące wybranych rynków finansowych: ‒ kredyty monetarnych instytucji finansowych (MFI) dla sektora prywatnego (w % PKB) ‒ papiery dłużne emitowane przez niefinansowe przedsiębiorstwa (w % PKB); 4.6.2. Wybrane efekty integracji rynków finansowych Efekty makroekonomiczne Studium opracowane przez London Economics (2002) wskazuje na następujące skutki utworzenia jednolitego rynku finansowego: ‒ zwiększenie się PKB Unii o 1.1% w latach 1992-2001; ‒ zwiększenie się PKB w państwach członkowskich w granicach 0.3-2.0%; ‒ wzrost PKB na mieszkańca Unii o 300 euro (w cenach z 2002 roku); ‒ wzrost inwestycji przedsiębiorstwo o 6%; ‒ wzrost konsumpcji indywidualnej o 0.8%; ‒ wzrost zatrudnienie o 0.5%. Głównym źródłem wzrostu PKB były niższe koszty finansowania inwestycji: redukcja kosztów akcji – 0.5% PKB, redukcja kosztów obligacji – 0.3% PKB, redukcja kosztów kredytów – 0.3% PKB. Wyrównywanie się rynkowych stóp procentowych Tabela 4.3. Współczynnik zmienności stóp procentowych monetarnych instytucji finansowych w UE 1990 2000 Kredyty dla gospodarstw domowych UE27 : : UE25 : 41.4 UE15 29.1 12.4 Kredyty dla przedsiębiorstw o terminie zapadalności powyżej roku UE27 : : UE25 : 46.6 UE15 30.9 21.9 Kredyty dla przedsiębiorstw o terminie zapadalności poniżej roku UE27 : : UE25 : 45.1 UE15 34.4 22.2 2008 2011 28.0 25.0 7.9 46.1 40.2 22.9 33.1 22.3 8.8 42.9 30.9 13.9 30.7 20.1 10.4 41.6 35.6 31.0 Źródło: Eurostat, Statistics Database Tabela 4.4. Współczynnik zmienności stóp procentowych monetarnych instytucji finansowych w strefie euro 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kredyty ogółem dla niefinansowych przedsiębiorstw EA 10.0 12.0 12.0 9.5 7.1 7.3 Kredyty na zakup mieszkania EA 11.2 15.6 16.6 12.2 6.8 8.2 2009 2010 2011 2012 2013 2014 9.2 12.4 13.0 15.8 17.9 18.1 13.2 24.0 18.6 19.6 24.5 24.3 Źródło: ECB, Statistical Data Warehouse 36 5. Ogólne ramyfunkcjonowania rynku wewnętrznego usług finansowych 5.1. Swoboda przepływu usług finansowych Zasady integracji finansowej: ‒ zasada wolności gospodarczej: ograniczenia swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług finansowych wewnątrz Unii są zakazane (art. 49 i 56 TFUE); ‒ zasada niedyskryminacji: warunki podejmowania i prowadzenia działalności oraz świadczenia usług w przyjmującym państwie członkowskim przez obywateli państwa członkowskiego pochodzenia są takie same jak dla jego własnych obywateli (art. 49 i 56 TFUE); ‒ zasada pomocniczości: Unia podejmuje działania na rynku wewnętrznym usług finansowym tylko wówczas i tylko w takim zakresie w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii (art. 5 ust. 3 TUE); ‒ zasada proporcjonalności: zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów (art. 5 ust. 4 TUE); ‒ zasada lojalnej współpracy: a) Unia i państwa członkowskie udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów; b) państwa członkowskie podejmują wszelkie środki właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii; c) państwa członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii (art. 4 ust. 3 TUE); 37 ‒ zasada traktowania narodowego: podejmowania i prowadzenia działalności finansowej na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego na warunkach określonych przez jego ustawodawstwo (art. 49 TFUE); ‒ zasada zbliżania prawa krajowego: harmonizacja przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w celu ustanowienia rynku wewnętrznego usług finansowych (art. 114 TFUE), koordynacja przepisów dotyczących warunków podejmowania i wykonywania działalności prowadzonej na własny rachunek (art. 53 TFUE); ‒ zasada wzajemnego uznawania: wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych (art. 53 TFUE) i zezwoleń na podjęcie działalności przez instytucje finansowe (odpowiednie akty instytucji Unii). Zakres przedmiotowy swobody przepływu usług finansowych Swoboda przepływu usług obejmuje: swobodę przedsiębiorczości (art. 49 TFUE): ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego są zakazane. Zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego państwa członkowskiego, ustanowionych na terytorium innego państwa członkowskiego. Swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie przedsiębiorstw, zwłaszcza spółek, oraz zarzadzanie nimi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo państwa przyjmującego dla własnych obywateli; swobodę świadczenia usług (art. 56 TFUE): ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Unii są zakazane w odniesieniu do obywateli państw członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w państwie członkowskim innym niż państwo odbiorcy świadczenia. Ograniczenia swobody przepływu usług (art. 51, 52 i 62 TFUE): ograniczenia związane z wykonywaniem władzy publicznej: postanowienia dotyczące swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług nie mają zastosowania do działalności, która w jednym z państw członkowskich jest związana, choćby przejściowo, z wykonywaniem władzy publicznej; ograniczenia uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego:postanowienia dotyczące swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usługnie przesądzają o zastosowaniu przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych przewidujących szczególne traktowanie cudzoziemców, uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego; 5.2. Swoboda przepływu kapitału i płatności Zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału i płatności między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi (art. 63 TFUE). W odniesieniu do przepływu kapitału i płatności między państwami członkowskimi Traktat nie przewiduje jakichkolwiek wyjątków spod tego zakazu.Natomiast wodniesieniu do przepływu kapitału i płatności między państwami członkowskimi a państwami trzecimi możliwe jest wprowadzania środków ograniczających te przepływy w wyjątkowych okolicznościach, np. gdy powodują one lub mogą spowodować poważne trudności w 38 funkcjonowaniu unii gospodarczej i walutowej. W stosunku do tych państw Rada może podjąć środki ochronne na okres nie przekraczający sześciu miesięcy, o ile środki te są bezwzględnie konieczne (art. 66 TFUE) . Ponadto zakaz ograniczeń w przepływie kapitału i płatności nie narusza prawa państw członkowskich do: a) stosowania odpowiednich przepisów ich prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne miejsce zamieszkania lub inwestowania kapitału; b) podejmowania wszelkich środków niezbędnych do zapobiegania naruszeniom ich ustaw i aktów wykonawczych, zwłaszcza w sferze podatkowej i w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi lub ustanowienia procedur deklarowania przepływu kapitału do celów informacji administracyjnej bądź statystycznej lub podejmowania środków uzasadnionych powodami związanymi z porządkiem publicznym lub bezpieczeństwem publicznym. Środki i procedury uzasadnione tymi względami nie powinny stanowić arbitralnej dyskryminacji ani ukrytego ograniczenia swobodnym przepływie kapitału i płatności. 5.3. Reguły konkurencji 5.3.1. Reguły mające zastosowanie do przedsiębiorstw Zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) Niezgodne z rynkiem wewnętrznym są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego, w szczególności te, które polegają na: a) ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków transakcji; b) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji, rynków, rozwoju technicznego lub inwestycji; c) podziale rynków lub źródeł zaopatrzenia; d) stosowaniu do partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji; e) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów. Porozumienia zakazane są nieważne z mocy prawa. Jednakże zakaz porozumień może zostać uznany za niemający zastosowania do porozumień, które: 1) przyczyniają się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub gospodarczego; 2) zapewniają użytkowników słuszną część zysku, który z tego wynika; 3) nienakładają na zainteresowane przedsiębiorstwa ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów; 4) nie dają przedsiębiorstwom możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów. Zakaz nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TFUE) Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane jest nadużywanie przez jedno lub większą liczbę instytucji finansowych pozycji dominującej na rynku wewnętrznym lub na istotnej jego części, w zakresie, w jakim może wpływać na handel usługami finansowymi między państwami członkowskimi. Nadużycie takie może polegać w szczególności na: a) narzucaniu w sposób bezpośredni lub pośredni niesłusznych cen zakupu lub sprzedaży albo innych niesłusznych warunków transakcji; b) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji, rynków, 39 rozwoju technicznego ze szkodą dla konsumentów; c) stosowaniu do partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji; d) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów. Kontrola operacji koncentracji1 Koncentracja występuje w przypadku, gdy trwała zmiana kontroli wynika z łączenia się dwóch lub więcej wcześniej samodzielnych instytucji finansowych lub ich części lub z przejęcia, przez jedną lub więcej osób już kontrolujących co najmniej jedną instytucję finansową lub więcej instytucji finansowych, bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad całym lub częścią jednego lub więcej innych instytucji finansowych, czy to w drodze zakupu papierów wartościowych lub aktywów, czy to w drodze umowy lub w jakikolwiek inny sposób. Przedmiotem kontroli są operacje koncentracje mające wymiar unijny. Koncentracja ma taki charakter, jeżeli: a) łączny światowy całkowity obrót wszystkich zainteresowanych instytucji finansowych wynosi wiej niż 5 mld euro; lub b) łączny obrót przypadający na Unię, każdego z co najmniej dwóch zainteresowanych instytucji finansowych, wynosi więcej niż 250 mln euro. Koncentracje objęte unijną kontrolą są oceniane pod kątem ich zgodności z rynkiem wewnętrznym, z uwzględnieniem dwóch następujących kryteriów: ‒ kryterium konkurencji, tj. potrzebą zachowania i rozwoju skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym, z punktu widzenia m.in. struktury wszystkich danych rynków oraz rzeczywistej lub potencjalnej konkurencji ze strony instytucji finansowych zlokalizowanych w Unii lub poza nią; ‒ kryterium pozycji dominującej: pozycji rynkowej zainteresowanych instytucji finansowych oraz ich siły ekonomicznej i finansowej. Koncentrację, która nie przeszkadzałaby znacząco skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym lub istotnej jego części, w szczególności w wyniku stworzenia lub umocnienia pozycji dominującej, uznaje się za zgodną z rynkiem wewnętrznym. Natomiast za niezgodną z rynkiem wewnętrznym uznaje się koncentrację, która przeszkadzałaby znacząco skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym lub istotnej jego części, w szczególności w wyniku stworzenia lub umocnienia pozycji dominującej. 5.3.2. Reguły dotyczące pomocy przyznawanej przez państwa Zakaz przyznawania pomocy(art. 107 ust.1 TFUE) Wszelka pomoc przyznawana przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Pomoc zgodna z rynkiem wewnętrznym(art. 107 ust. 2 TFUE) Zgodna z rynkiem wewnętrznym jest: a) pomoc o charakterze socjalnym przyznawana indywidualnym konsumentom, pod warunkiem że jest przyznawana bez dyskryminacji związanej z pochodzeniem produktów; Rozporządzenie Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw, Dz. Urz. UE L 24 z 29.1.2004) 1 40 b) pomoc mająca na celu naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi lub innymi zdarzenia nadzwyczajnymi; c) pomoc przyznawana gospodarce niektórych regionów Republiki Federalnej Niemiec dotkniętych podziałem Niemiec, w zakresie w jakim jest niezbędna do skompensowania niekorzystnych skutków gospodarczych spowodowanych tym podziałem. Pomoc uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym(art. 107 ust. 3 TFUE) Za zgodną z rynkiem wewnętrznym może być uznana: a) pomoc przeznaczona na sprzyjanie rozwojowi gospodarczemu regionów, w których poziom życia jest nienormalnie niski lub regionów, w których istnieje poważny stan niedostatecznego zatrudnienia, jak również regionów najbardziej oddalonych, z uwzględnieniem ich sytuacji strukturalnej, gospodarczej i społecznej; b) pomoc przeznaczona na wspieranie realizacji ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania lub mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego; c) pomoc przeznaczona na ułatwianie rozwoju niektórych działań gospodarczych lub niektórych regionów gospodarczych, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem; d) pomoc przeznaczona na wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej i konkurencji w Unii w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem; e) inne rodzaje pomocy, jakie Rada może określić decyzją, na wniosek Komisji. Podstawa prawna przyznawania pomocy dla instytucji finansowych: pomoc mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego (art. 107 ust. 3 lit. b TFUE). 41 6. Działalność regulacyjna Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego usług finansowych – podstawa prawna, zakres materialny 6.1. Zagadnienia ogólne Uzasadnienie działalności regulacyjnej Rynki finansowe należą do rynków najbardziej regulowanych przepisami prawnymi. Krajowe regulacje dotyczące warunków podejmowania działalności przez instytucje finansowe, wymogów ostrożnościowych czy nadzoru finansowego są często bardzo zróżnicowane, utrudniając dostęp zagranicznych podmiotów do krajowego rynku finansowego. Ponieważ podejmowanie i wykonywanie działalności przez instytucje finansowe danego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego musi być zgodne z jego ustawodawstwem, ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego usług finansowych wymaga zarówno zniesienia ograniczeń w swobodnym przepływie usług finansowych, w tym ograniczeń o charakterze dyskryminacyjnych, jak i zbliżenia krajowych przepisów prawnych dotyczących warunków podejmowania i wykonywania działalności przez instytucje finansowe. Różnice w tych warunkach mogą stanowić przeszkodę w integracji rynków finansowych ze względu na wysoki koszt wejścia na rynek przyjmującego państwa członkowskiego, a także zniekształcać warunki konkurencji, zmniejszając efektywność ekonomiczną alokacji zasobów w gospodarce za pośrednictwem rynków finansowych. Istota kompetencji Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego i zasady ich wykonywania Zgodnie z art. 4 TFUE kompetencje Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego należą do kompetencji dzielonych z państwami członkowskimi. Unia wykonuje te kompetencje zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Zgodnie z zasadą pomocniczości Unia podejmuje działanie tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii. Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów (art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej). 42 Akty prawne Unii W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów. Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej. Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje mogą być aktami ustawodawczymi lub aktami o charakterze nie ustawodawczym. Aktami ustawodawczymi są akty prawne przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej. Pozostałe akty prawne przyjmowane przez uprawnione instytucje (Radę i Komisję Europejską oraz, w przypadkach przewidzianych Traktatami, przez Radę Europejską i EBC)są aktami o charakterze nie ustawodawczym. Procedury przyjmowania aktów ustawodawczych Akty ustawodawcze są przyjmowane zgodnie ze zwykłą lub specjalną procedurą ustawodawczą. Procedura zwykła polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez Parlament Europejski i Radę. Natomiast procedura specjalna, stosowana w szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach, polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji przez Parlament Europejski z udziałem Rady (za jej zgodą) lub przez Radę z udziałem Parlamentu Europejskiego (po konsultacji z nim lub za jego zgodą). Akty ustawodawcze dotyczące rynku wewnętrznego usług finansowych są przyjmowanie wspólnie przez Parlament Europejski i Radę. Podstawa prawna działalności regulacyjnej W odniesieniu do rynku wewnętrznego usług finansowych istnieją trzy główne podstawy prawne działalności regulacyjnej Unii: ‒ art. 53 ust. 1 TFUE upoważnia Parlament Europejski i Radę do koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących podejmowania i wykonywania działalności prowadzonej na własny rachunek; ‒ art. 114 ust. 1 TFUE upoważnia Parlament Europejski i Radędo wspólnego przyjmowania środków dotyczące zbliżania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, które mają na celu ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego; ‒ art. 115 TFUE daje Radzie możliwość uchwalania jednomyślnie dyrektyw w celu zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, które mają bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie rynku wewnętrznego. 6.2. Zakres materialnydziałalności regulacyjnej Unii Tabela 6.1. Najważniejsze akty ustawodawcze Unii dotyczące jednolitego rynku usług finansowych I. REGULACJE OGÓLNE Europejski System Nadzoru Finansowego Rozporządzenie (UE) nr 1092/2010 – ustanowienie Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010) Rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 – ustanowienie Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010) Rozporządzenie (UE) nr 1094/2010 – ustanowienie Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EUNUiPPE) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010) 43 Rozporządzenie (UE) nr 1095/2010 – ustanowienie Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (EUNGiPW) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010) Unia bankowa Rozporządzenie (UE) nr 1024/2013 – ustanowienie jednolitego mechanizmu nadzorczego (Dz. Urz. UE L 287 z 29.10.2013) Rozporządzenie (UE) nr 806/2014 – ustanowienie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (Dz. Urz. UE L 225 z 30.7.2014) Równoległy system bankowy (shadow banking) Rozporządzenie (wniosek Komisji) – zgłaszanie transakcji finansowania papierów wartościowych oraz przejrzystość tych transakcji [COM(2014) 40 final] Rozporządzenie (wniosek Komisji)– fundusze rynku pieniężnego [COM (2013) 615 final] II. RYNKI FINANSOWE Papiery wartościowe Dyrektywa 2014/65/UE – rynek instrumentów finansowych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Rozporządzenie (UE) nr 600/2014 – rynek instrumentów finansowych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Rozporządzenie (UE) nr 648/2012 – instrumenty pochodne będące przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym (Dz. Urz. UE L 2011 z 27.7.2012) Rozporządzenie (UE) nr 596/2014 – nadużycia na rynku (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Dyrektywa 2014/57/UE – sankcje karne za nadużycia na rynku (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Rozporządzenie (UE) 2015/2365 – przejrzystość transakcji finansowych z użyciem papierów wartościowych i ponownego wykorzystania (Dz. Urz. UE L 337 z 23.12.2015) Fundusze inwestycyjne Rozporządzenie (wniosek Komisji) – fundusze rynku pieniężnego [COM (2013) 615 final] Rozporządzenie (UE) nr 2015/760 – europejskie długoterminowe fundusze inwestycyjne, Dz. Urz. UE L 123 z 19.5.2015 Dyrektywa 2009/65/WE – przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) (Dz. Urz. UE L 302 z 17.11.2009) Dyrektywa 2011/61/UE – alternatywne fundusze inwestycyjne (AFI) (Dz. Urz. UE L 174 z 1.7.2011) Rozporządzenie (UE) 346/2013 – europejskie fundusze na rzecz przedsiębiorczości społecznej (Dz. Urz. UE L 115 z 25.4.2013) Rozporządzenie (UE) nr 345/2013 – europejskie fundusze venture capital (Dz. Urz. UE L 115 z 25.4.2013) INSTYTUCJE FINANSOWE Dyrektywa 2013/36/UE – dopuszczenie instytucji kredytowych do działalności oraz nadzór ostrożnościowy nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi (Dz. Urz. UE L 176 z 27.6.2013) Rozporządzenie (UE) nr 575/2013 – wymogi ostrożnościowe dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (Dz. Urz. UE L 176 z 27.6.2013) Dyrektywa 2014/65/UE – rynek instrumentów finansowych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Dyrektywa 2014/59/UE – działania naprawcze oraz restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Dyrektywa 2009/138/WE – podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. Urz. UE L 335 z 17.12.2009) Dyrektywa 2002/87/WE – dodatkowy nadzór nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń oraz firmami inwestycyjnymi konglomeratu finansowego (Dz. Urz. UE L 35 z 11.2.2002) REGULACJE DOTYCZĄCE KONSUMENTÓW Dyrektywa 2015/2366/UE – usługi płatnicze w ramach rynku wewnętrznego (Dz. Urz. UE L 337 z 23.12.2015) Rozporządzenie (WE) nr 924/2009 – płatności transgraniczne w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 266 z 9.10.2009) Dyrektywa 2014/17/UE – konsumenckie umowy o kredyt związane z nieruchomościami mieszkalnymi (Dz. Urz. UE L 60 z 28.2.2014) Dyrektywa 2014/49/UE – systemy gwarancji depozytów (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Dyrektywa (wniosek Komisji) – system rekompensat dla inwestorów [COM (2010) 371 final] RACHUNKOWOŚĆ I AUDYT Dyrektywa 2013/34/UE – roczne sprawozdania finansowe (Dz. Urz. UE L 182 z 29.6.2013) Dyrektywa 2003/71/WE – prospekty emisyjne (Dz. Urz. L 345 z 31.12.2003) Dyrektywa 2013/50/UE – przejrzystość informacji o emitentach, których papiery wartościowe dopuszczone są do obrotu na rynku regulowanym (Dz. Urz. UE L 294 z 6.12.2013) Rozporządzenie (UE) nr 537/2014 – badanie sprawozdań finansowych jednostek interesu publicznego (Dz. Urz. UE L 158 z 27.5.2014) Rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 – agencje ratingowe (Dz. Urz. UE L 302 z 17.11.2009) 44 7. Podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe, nadzór nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi oraz wymogi ostrożnościowe 7.1. Wprowadzenie Podstawa prawna Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 września 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi (Dz. Urz. UE L 176 z 27.6.2013) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (Dz. Urz. UE L 176 z 27.6.2013) Pojęcia podstawowe: adekwatność kapitałowa (wypłacalność) – wymóg utrzymywania na odpowiednim poziomie funduszy własnych w celu zapewnienia wypłacalności instytucji kredytowej lub firmy inwestycyjnej (muszą być one utrzymywane na poziomie wyższym od sumy wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka, na jakie są lub mogą być narażone instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne; ECAI – zewnętrzna instytucja oceny wiarygodności kredytowej; ekspozycja – pozycja aktywów lub pozabilansowa; fundusze własne – suma kapitału podstawowego Tier 1 i kapitału dodatkowego Tier 2; instytucja kredytowa – przedsiębiorstwo, którego działalność polega na przyjmowaniu depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi od klientów oraz na udzielaniu kredytów na swój własny rachunek; kapitał założycielski – kwota i rodzaje funduszy własnych instytucji finansowych; ogólne wymogi ostrożnościowe – wymogi w zakresie funduszy własnych, wymogi ograniczające duże ekspozycje, wymogi dotyczące płynności, obowiązki sprawozdawcze, wymogi dotyczące podawania informacji do wiadomości publicznej; państwo członkowskie pochodzenia – państwo członkowskie, w którym danej instytucji udzielono zezwolenia; 45 przyjmujące państwo członkowskie – państwo członkowskie, w którym dana instytucja ma oddział lub świadczy usługi; ryzyko kredytowe – ryzyko straty instytucji kredytowej w wyniku niemożliwości spłaty zobowiązań przez pożyczkobiorcę; ryzyko operacyjne – ryzyko straty wynikające z nieodpowiednich lub zawodnych procedur wewnętrznych, błędów ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych, obejmując także ryzyko prawne; ryzyko płynności – ryzyko niewypłacalności instytucji kredytowej wobec klientów; ryzyko rynkowe – ryzyko straty lub niekorzystnej zmiany sytuacji finansowej, wynikające bezpośrednio lub pośrednio z wahań poziomu i wahań zmienności rynkowych cen aktywów, zobowiązań i instrumentów finansowych; ryzyko systemowe – ryzyko zakłócenia systemu finansowego, które może spowodować po-ważne negatywne konsekwencje dla systemu finansowego i gospodarki realnej; współczynnik kapitałowy (współczynnik wypłacalności) – stosunek łącznej kwoty aktywów i pozycji pozabilansowych narażonych na ryzyko do funduszy własnych instytucji; wymogi kapitałowe – wymogi w zakresie funduszy własnych odnoszące się do całkowicie wymiernych, jednolitych i ustandaryzowanych elementów ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego, ryzyka operacyjnego, ryzyka rozliczenia i ryzyka systemowego; znaczny pakiet akcji – posiadany bezpośredni lub pośredni udział w przedsiębiorstwie reprezentujący co najmniej 10% kapitału lub praw głosu lub umożliwiający wywieranie wpływu na zarządzanie tym przedsiębiorstwem. Właściwe organy Państwa członkowskie wyznaczają właściwe organy, które wykonują funkcje przewidziane dyrektywą 2013/36/UE i rozporządzeniem (UE) nr 575/2013. Przekazują one Komisji i Europejskiemu Urzędowi Nadzoru Bankowego (EUNB) informacje na temat tych organów, wskazując ewentualny podział funkcji i obowiązków. Właściwe organy monitorują działalność instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych w celu oceny zgodności z wymogami określonymi powyższymi aktami prawnymi Unii. Aby osiągnąć ten cel: ‒ właściwe organy uzyskują niezbędne informacje, by ocenić przestrzeganie przez instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne tych wymogów i by wszcząć dochodzenie w sprawie ich ewentualnych naruszeń; ‒ właściwe organy posiadają specjalistyczną wiedzę, zasoby, zdolności operacyjne, uprawnienia oraz niezależność, których wymaga wykonywanie funkcji związanych z nadzorem ostrożnościowym, dochodzeniami i sankcjami; ‒ instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne przedkładają właściwym organom państw członkowskich ich pochodzenia wszelkie informacje potrzebne do oceny przestrzegania przez te podmioty przepisów przyjętych na podstawie dyrektywy 2013/36/UE i rozporządzenia (UE) nr 575/2013. Ponadto podmioty te wprowadzają mechanizmy kontroli wewnętrznej oraz procedury administracyjne i księgowe, które umożliwiają w każdej chwili kontrolowanie przestrzegania tych przepisów; ‒ funkcje nadzoru związane z przestrzeganie wymogów unijnych i pozostałe funkcje właściwych organów są odrębne i niezależne od funkcji dotyczących restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ aby uwzględnić zbieżność instrumentów nadzoru i praktyk nadzorczych podczas wykonywania swoich obowiązków, właściwe organy współpracują z innymi właściwymi organami w ramach Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego (ESNF), uczestniczą 46 w działaniach EUNB, stosują się do wytycznych i zaleceń EUNB oraz ścisłe współpracują z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego (ERRS); ‒ właściwe organy należycie uwzględniają potencjalny wpływ swoich decyzji na stabilność systemów finansowych we wszystkich innych zainteresowanych państwach członkowskich, zwłaszcza w sytuacjach nadzwyczajnych, w oparciu o informacje dostępne w danym czasie. 7.2. Podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe Ogólne warunki podejmowania działalności przez instytucje kredytowe Państwa członkowskie wymagają uzyskania przez instytucje kredytowe zezwolenia przed rozpoczęciem działalności. Nie naruszając przepisów unijnych, państwa określają warunki uzyskiwania takich zezwoleń i powiadają o nich Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB). Zezwolenia takiego udziela organ odpowiedzialny za sprawowanie nadzoru nad instytucjami kredytowymi państwa członkowskiego pochodzenia. Zakaz prowadzenia przez osoby lub przedsiębiorstwa inne niż instytucje kredytowe działalności polegającej na przyjmowaniu od ludności depozytów lub innych środków finansowych podlegających zwrotowi. Do wniosków o udzielenie zezwolenia jest dołączany program działalności, który określa planowane rodzaje działalności, oraz strukturę organizacyjną instytucji kredytowej. Państwa członkowskie nie wymagają, aby wniosek o udzielenie zezwolenia rozpatrywany był pod kątem potrzeb ekonomicznych rynku. Minimalny kapitał założycielski danej instytucji kredytowej wynosi co najmniej 5 mln euro. Państwa członkowskie mogą udzielić zezwolenia poszczególnym kategoriom instytucji kredytowych, których kapitał założycielski wynosi nie mniej niż 1 mln euro, powiadamiając Komisję i EUNB o powodach skorzystania z tej możliwości. Właściwe organy udzielają zezwolenia na rozpoczęcie działalności przez instytucję kredytową jedynie wtedy, gdy przynajmniej dwie osoby będą kierować działalnością wnioskującej instytucji kredytowej. Organy te odmawiają udzielenia zezwolenia, jeśli członkowie organu zarządzającego nie zawsze cieszą się wystarczającą dobrą opinią i nie posiadają wystarczającej wiedzy, umiejętności i doświadczenia do wykonywania swoich obowiązków. Instytucja kredytowa będącą osobą prawną i posiadająca na mocy prawa krajowego siedzibę statutową ma siedzibę zarządu w tym samym państwie członkowskim, w którym posiada siedzibę statutową. Inna instytucja kredytowa ma swoją siedzibę zarządu w tym samym państwie członkowskim, które wydało jej zezwolenie i w którym faktycznie prowadzi swoją działalność. Właściwy organ państwa członkowskiego odmawia udzielenia zezwolenia na rozpoczęcie działalności przez instytucję kredytową, która nie poinformowała je o tożsamości swoich akcjonariuszy lub udziałowców posiadających znaczne pakiety akcji lub udziałów, oraz o wartości takich pakietów, lub, w przypadku, gdy żaden z takich akcjonariuszy lub udziałowców nie posiada znacznego pakietu akcji, o dwudziestu największych akcjonariuszach lub udziałowcach. Nabycie znacznego pakietu akcji instytucji kredytowej Każda osoba fizyczna lub prawna lub grupa takich osób działających w porozumieniu, która postanowiła nabyć lub zwiększyć znaczny pakiet akcji instytucji kredytowej, powiadamia właściwe organy dla instytucji kredytowej, w której zamierza ona nabyć lub zwiększyć znaczny pakiet akcji, o wielkości tego pakietu oraz przekazuje odpowiednie informacje. 47 W ramach oceny powiadomienia właściwe organy, dla zapewnienia należytego i ostrożnego zarządzania instytucją kredytową, której akcje mają zostać nabyte, oraz mając na względzie prawdopodobny wpływ potencjalnego nabywcy na tę instytucję kredytowa, oceniają odpowiedniość potencjalnego nabywcy oraz bezpieczeństwo finansowe planowanego nabycia na podstawie następujących kryteriów: ‒ reputacja potencjalnego nabywcy; ‒ reputacja, wiedza, umiejętności i doświadczenie członków organu zarządzającego oraz członków kadry kierowniczej wyższego szczebla, którzy będą kierować działalnością instytucji kredytowej w wyniku planowanego nabycia; ‒ solidność finansowa potencjalnego nabywcy; ‒ czy instytucja kredytowa będzie spełniać wymogi ostrożnościowe; ‒ czy istnieją uzasadnione podstawy, by podejrzewać, że w związku z planowanym nabyciem dokonuje się, dokonano lub usiłowano dokonać prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Odpowiednie właściwe organy konsultują się za sobą podczas przeprowadzania oceny, w przypadku gdy potencjalny nabywca jest podmiotem instytucji finansowej, posiadającej zezwolenia na prowadzenie działalności w innym państwie członkowskim lub w sektorze innym niż sektor, w którym ma nastąpić transakcja nabycia. Każda osoba fizyczna lub prawna, która postanowiła zbyć znaczny pakiet akcji instytucji kredytowej, uprzednio powiadamia o zbyciu właściwe organy, wraz z informacją o wielkości pakietu akcji, które zamierza zbyć. 7.3. Swoboda przedsiębiorczości i swoboda świadczenia usług finansowych Wzajemne uznawanie zezwoleń Państwa członkowskie zapewniają na swoim terytorium możliwość prowadzenia działalności przez każdą instytucję kredytową posiadającą zezwolenie udzielone przez właściwe organy innego państwa członkowskiego i nadzorowaną przez te organy, która to działalność polega na zakładaniu oddziałów lub świadczeniu usług, pod warunkiem że taka działalność jest objęta wyżej wymienionym zezwoleniem. Wzajemnemu uznaniu podlegają następujące rodzaje działalności: ‒ przejmowanie depozytów i innych środków podlegających zwrotowi; ‒ udzielanie kredytów; ‒ leasing finansowy; ‒ usługi płatnicze; ‒ emisja innych środków płatności i administrowanie nimi; ‒ gwarancje i zobowiązania; ‒ obrót na rachunek własny lub na rachunek klienta instrumentami rynku pieniężnego (czekami, wekslami itp.), dewizami, opcjami i terminowymi umowami na instrumenty finansowe typu futures, instrumentami stopy procentowej i wymiany walutowej, zbywalnymi papierami wartościowymi; ‒ uczestniczenie w emisji papierów wartościowych i świadczenie usług związanych z taką emisją; ‒ doradztwo dla przedsiębiorstw gospodarczych w zakresie struktury kapitałowej, strategii przemysłowej i kwestii z nimi związanych, jak również doradztwo i usługi dotyczące łączenia się i nabywania przedsiębiorstw gospodarczych; ‒ pośrednictwo na rynku pieniężnym; ‒ zarządzanie portfelem i doradztwo inwestycyjne; 48 ‒ przechowywanie papierów wartościowych i administrowanie nimi; ‒ usługi w zakresie opiniowania kredytobiorców; ‒ przechowywanie w sejfach; p) emisja pieniądza elektronicznego. Korzystanie ze swobody przedsiębiorczości Instytucja kredytowa pragnąca założyć oddział na terytorium innego państwa członkowskiego powiadamia o tym właściwe organy swojego państwa członkowskiego pochodzenia. W powiadomieniu tym przekazuje następujące informacje: a) państwo członkowskie, na terytorium którego planuje założyć oddział; b) program działalności, określający m.in. przewidywany zakres działalności i strukturę organizacyjną oddziału; c) adres w przyjmującym państwie członkowskim, pod którym można otrzymać dokumenty; d) nazwiska osób, które będą odpowiedzialne za zarządzanie oddziałem; O ile właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia nie mają powodu kwestionować adekwatności struktury administracyjnej do planowanego zakresu działalności oddziału lub kondycji finansowej instytucji kredytowej, to przekazują te informacje właściwym organom przyjmującego państwa członkowskiego i odpowiednio zawiadamiają zainteresowaną instytucję kredytową. Właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia podają również informacje o wysokości i strukturze funduszy własnych oraz o łącznej wysokości wymogów w zakresie funduszy własnych instytucji kredytowej. W przypadku gdy właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia odmawiają przekazania informacji właściwym organom przyjmującego państwa członkowskiego, podają one zainteresowanej instytucji kredytowej uzasadnienie swojej odmowy. Taka odmowa lub brak odpowiedzi podlegają zaskarżeniu do sądu w państwie członkowskim pochodzenia. Przed rozpoczęciem działalności przez oddział instytucji kredytowej właściwe organy przyjmującego państwa członkowskiego przygotowują się do nadzoru nad instytucją kredytową, zgodnie z przyznanymi im uprawnieniami, a jeśli jest to konieczne, wskazują warunki, na jakich – w interesie dobra ogólnego – prowadzona ma być działalność w przyjmującym państwie członkowskim. Oddział może zostać założony i rozpocząć swoją działalność z chwilą otrzymania zawiadomienia od właściwych organów przyjmującego państwa członkowskiego. Korzystanie ze swobody świadczenia usług Każda instytucja kredytowa pragnąca skorzystać ze swobody świadczenia usług poprzez prowadzenie po raz pierwszy działalności na terytorium innego państwa członkowskiego powiadamia właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia o rodzajach działalności, które zamierza prowadzić. Organy te przesyłają to powiadomienie właściwym organom przyjmującego państwa członkowskiego. Uprawnienia właściwych organów przyjmującego państwa członkowskiego Właściwe organy przyjmującego państwa członkowskiego mogą wymagać, aby wszystkie instytucje kredytowe posiadające oddziały na ich terytorium przekazywały im okresowo sprawozdania dotyczące działalności prowadzonej przez te instytucje w tych przyjmujących państwach członkowskich. W przypadku gdy właściwe organy przyjmującego państwa członkowskiego stwierdzą, że instytucja kredytowa nie przestrzega lub że istnieje istotne ryzyko nieprzestrzegania krajowych przepisów transponujących dyrektywę 2013/36/UE lub rozporządzenia (UE) nr 575/2013 lub że istnieje istotne ryzyko, że instytucja kredytowa nie będzie przestrzegać tych przepisów, organy te powiadamiają właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia. Właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia podejmują wszelkie odpowiednie środki celem zapewnienia, że dana instytucja kredytowa zaradziła nieprzestrzeganiu 49 przepisów lub podjęła środki zapobiegające ryzyku nieprzestrzegania przepisów. Organy te powiadamiają organy przyjmującego państwa członkowskiego o tych środkach. W przypadku uznania przez właściwe organy przyjmującego państwa członkowskiego, że właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia nie zapewniły lub nie zapewnią przestrzegania przepisów przez instytucję kredytowa, mogą one przekazać sprawę do EUNB oraz zwrócić się do niego o pomoc. W szczególnych sytuacjach – w oczekiwaniu na podjęcie środków przez właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia – właściwe organy przyjmującego państwa członkowskiego mogą podjąć wszelkie środki zapobiegawcze konieczne do ochrony przed niestabilnością finansową, która poważnie zagroziłaby zbiorowym interesom deponentów, inwestorów i klientów w przyjmującym państwie członkowskim. Środki te są proporcjonalne do zamierzonego celu. O podjętych środkach zapobiegawczych powiadamia się Komisję, EUNB i właściwe organy pozostałych zainteresowanych państw członkowskich. W przypadku gdy właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia lub innego państwa członkowskiego, którego to dotyczy, zgłoszą sprzeciw wobec środków podjętych przez właściwe organy przyjmującego państwa członkowskiego, organy te mogą skierować sprawę do EUNB i zwrócić się do niego o pomoc. Niezależnie od uprawnień właściwych ich organów, przyjmujące państwa członkowskie mogą korzystać z uprawnień przyznanych im na mocy dyrektywy 2013/36/UE do podejmowania odpowiednich środków mających na celu zapobieganie nieprawidłowościom lub karanie popełnianych na ich terytorium naruszeń przepisów przyjętych przez nie na podstawie tej dyrektywy lub w interesie dobra ogólnego. 7.4. Nadzór ostrożnościowy 7.4.1. Zasady nadzoru ostrożnościowego Za nadzór ostrożnościowy nad instytucją (instytucją kredytową lub firmą inwestycyjną) odpowiedzialne są właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia. Działania podejmowane przez przyjmujące państwo członkowskie nie mogą pociągać za sobą dyskryminacyjnego lub restrykcyjnego traktowania instytucji działającej na podstawie zezwolenia udzielonego w innym państwie członkowskim. Właściwe organy zainteresowanych państw członkowskich prowadzą ścisłą współpracę przy nadzorze nad instytucjami prowadzącymi działalność w innym państwie członkowskim lub w innych państwach członkowskich niż państwo siedziby instytucji. Organy te przekazują sobie wszelkie informacje dotyczące zarządzania i stosunków właścicielskich w takich instytucjach, ich płynności i wypłacalności, gwarantowania depozytów, ograniczania dużych ekspozycji, innych czynników, które mogą wywierać wpływ na ryzyko systemowe stwarzane przez instytucje, procedur administracyjnych i księgowych oraz mechanizmów kontroli wewnętrznej. EUNB opracowuje projekty regulacyjnych standardów technicznych w celu sprecyzowania tych informacji. Wszystkie osoby obecnie lub w przeszłości zatrudnione przez właściwe organy oraz biegli rewidenci lub eksperci działający w imieniu właściwych organów podlegają obowiązkowi zachowania tajemnicy zawodowej lub służbowej. Właściwe organy otrzymujące poufne informacje wykorzystują te informacje wyłącznie w ramach pełnienia swoich obowiązków i wyłącznie do poniższych celów; ‒ do sprawdzania, czy spełnione zostały warunki regulacyjne dopuszczania instytucji kredytowych do działalności, oraz w celu ułatwienia monitorowania prowadzenia takiej działalności; ‒ w celu nałożenia sankcji; 50 ‒ w postępowaniu odwoławczym od decyzji wydanej przez właściwy organ; ‒ w postępowaniu sądowym. Każda osoba odpowiedzialna za przeprowadzanie ustawowego badania sprawozdań finansowych ma obowiązek bezzwłocznego zgłoszenia właściwym organom wszelkich faktów lub decyzji dotyczących tej instytucji, o których osoba ta uzyska wiedzę w trakcie wykonywania zadań, a które mogą: ‒ stanowić istotne naruszenie przepisów, które określają warunki udzielenia zezwolenia lub szczegółowo regulują prowadzenie działalności przez instytucje; ‒ mogą mieć wpływ na ciągłość działania instytucji; ‒ skutkować odmową zatwierdzenia sprawozdań finansowych lub wydaniem opinii z zastrzeżeniem. Właściwym organom przyznaje się wszelkie uprawnienia nadzorcze do interwencji w działalność instytucji, niezbędne do wykonywania przez te organy ich funkcji, w tym prawo do cofnięcia zezwolenia udzielonego instytucji kredytowej oraz uprawnienia wymagane do celów stosowania dyrektywy 2013/36/UE i rozporządzenia (UE) nr 575/2013. Sankcje administracyjne i inne środki administracyjne odnoszące się do naruszeń przepisów krajowych transponujących dyrektywę 2013/36/UE oraz rozporządzenia (UE) nr 575/2013 muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. 7.4.2. Procedury przeglądu Wymogi nałożone na instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne Proces oceny adekwatności kapitałowej. Instytucje posiadają należyte, skuteczne i kompletne strategie i procedury służące do oceny i stałego utrzymywania kwoty, rodzaju i struktury kapitału wewnętrznego, które uważają za odpowiednie do zabezpieczenia rodzaju i skali ryzyka, na które są lub mogą być narażone. Zarządzanie wewnętrzne. Instytucje posiadają solidne zasady zarządzania obejmujące co najmniej: ‒ jasną i przejrzystą strukturę organizacyjną; ‒ skuteczne procedury służące identyfikacji ryzyka, na które instytucje są lub mogą być narażone, zarządzaniu tym ryzykiem, jego monitorowaniu i raportowaniu; oraz ‒ odpowiednie mechanizmy kontroli wewnętrznej obejmujące należyte procedury administracyjne i księgowe oraz politykę wynagrodzeń i praktyk w tym względzie. Zasady, procedury i mechanizmy muszą być kompleksowe i proporcjonalne do w stosunku do charakteru, skali i rodzajów ryzyka związanych z danym modelem biznesowym oraz działalnością danej instytucji. Plany naprawcze i plany uporządkowanej likwidacji. Właściwe organy zapewniają, aby wprowadzone zostały plany naprawcze służące poprawie sytuacji finansowej instytucji, w związku z wcześniejszym znacznym pogorszeniem tej sytuacji oraz plany uporządkowanej likwidacji. Instytucje ściśle współpracują z organem restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz przekazują mu wszelkie niezbędne informacje. EUNB jest uprawniony do uczestniczenia w opracowaniu i koordynacji skutecznych i spójnych planów naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Traktowanie ryzyka. Organ zarządzający zatwierdza strategie dotyczące podejmowania, monitorowania i ograniczania ryzyka, na które jest lub może być narażona instytucja, a także zarządza takim ryzykiem, włącznie z ryzykiem, jakie niesie otoczenie makroekonomiczne danej instytucji w związku ze stanem cyklu koniunkturalnego. Instytucje istotne ustanawiają komitet ds. ryzyka, który wspiera organ zarządzający w odniesieniu do gotowości instytucji do podejmowania ryzyka oraz jej strategii w tym zakresie. 51 Zasady zarządzania. Organ zarządzający określa zasady zarządzania, które zapewniają skuteczne i ostrożne zarządzanie instytucją; nadzoruje też wdrażanie tych zasad oraz ponosi odpowiedzialność za to działanie. Wymogi nałożone na członków organu zarządzającego. Członkowie organu zarządzającego spełniają wymagania: ‒ poświęcają wystarczająco dużo czasu wykonywaniu swoich funkcji w instytucji; ‒ nie mogą pełnić jednocześnie określonych funkcji (zakaz łączenia niektórych funkcji); ‒ posiadają odpowiednią wiedzę, umiejętności i doświadczenia, by zrozumieć działalność instytucji, w tym główne rodzaje ryzyka; ‒ działają w sposób uczciwy i etyczny i zachowują niezależność osądu. Polityka wynagrodzeń. Polityka wynagrodzeń prowadzona przez instytucję jest zgodna z zasadą należytego i skutecznego zarządzania ryzykiem i sprzyja takiemu zarządzaniu ryzykiem, jest zgodna ze strategią działalności, celami, wartościami i długoterminowymi interesami instytucji oraz uwzględnia środki mające na celu zapobieganie konfliktom interesów. Polityka wynagrodzeń obejmuje wyraźnie wyodrębnione kryteria określania podstawowego oraz zmiennego składnika wynagrodzeń. Pierwszy składnik powinien odzwierciedlać odpowiednie doświadczenie zawodowe i zakres odpowiedzialności, drugi – zrównoważone i dostosowane do ryzyka wyniki, a także osiągnięte wyniki wykraczające poza zakres obowiązków. Wymogi dotyczące procesu przeglądu i oceny nadzorczej przez właściwe organy Przegląd i ocena nadzorcza. Właściwe organy dokonują przeglądu uregulowań, strategii, procesów i mechanizmów wdrożonych przez instytucję w celu zastosowania się do przepisów dyrektywy 2013/36/WE i rozporządzenia (UE) nr 575/2013 oraz oceniają: a) rodzaje ryzyka, na które instytucje są lub mogą być narażone; b) rodzaje ryzyka, jakie instytucja stwarza dla systemu finansowego; oraz c) rodzaje ryzyka ujawnione w ramach testów warunków skrajnych. Kryteria przeglądu i oceny nadzorczej. Oprócz ryzyka kredytowego, rynkowego i operacyjnego przegląd i ocena obejmują co najmniej: ‒ wyniki testu warunków skrajnych przeprowadzonego przez instytucje, które stosują podejście oparte na ratingach wewnętrznych; ‒ aktywa narażone na ryzyko koncentracji, a także zarządzanie nim przez instytucję; ‒ aktywa instytucji narażone na ryzyko płynności, pomiary tego ryzyka i zarządzanie nim; ‒ wpływ dywersyfikacji na ryzyko; ‒ wyniki testów warunków skrajnych przeprowadzonych przez instytucje stosujące model wewnętrzny do obliczania wymogów w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka rynkowego; ‒ lokalizację geograficzną aktywów instytucji; ‒ model biznesowy instytucji; ‒ ocenę ryzyka systemowego. Środki i uprawnienia nadzorcze Właściwe wymagają od instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych spełnienia unijnych wymogów dotyczących m.in.: ‒ posiadania funduszy własnych przewyższających wymogi kapitałowe; ‒ wzmocnienia rozwiązań, procedur, mechanizmów i strategii wdrożonych dotyczących oceny adekwatności kapitału wewnętrznego, zarządzania wewnętrznego oraz planów naprawczych i planów uporządkowanej likwidacji; ‒ przedstawienia planu przywrócenia zgodności z wymogami nadzorczymi; 52 ‒ stosowania szczególnej polityki w zakresie rezerw lub szczególnego traktowania aktywów w kontekście wymogów w zakresie funduszy własnych; ‒ ograniczenia działalności, operacji lub sieci instytucji lub żądania zbycia działalności, która stanowi nadmierne zagrożenie dla stabilności finansowej instytucji; ‒ ograniczenia ryzyka związanego z działalnością, produktami lub systemami instytucji; ‒ ograniczenia wysokości zmiennego składnika wynagrodzeń, w przypadku gdy jego wysokość utrudnia utrzymanie prawidłowej bazy kapitałowej; ‒ przeznaczenia zysków netto na zwiększenie funduszy własnych; ‒ ograniczenia lub zakazania dokonywania przez instytucję wypłat z zysków lub odsetek miedzy akcjonariuszy, udziałowców lub posiadaczy instrumentów dodatkowych w Tier I, w przypadku gdy zakaz taki nie stanowi zdarzenia niewykonania zobowiązania ze strony instytucji; ‒ nakładania dodatkowych obowiązków sprawozdawczych lub ich częstotliwości; ‒ nakładania szczególnych wymogów w zakresie płynności, w tym w zakresie niedopasowania terminów zapadalności między aktywami i pasywami; ‒ ujawniania dodatkowych informacji. 7.4.3. Nadzór skonsolidowany Nadzór skonsolidowany sprawowany jest przez właściwe państwa członkowskiego, które udzieliły zezwolenia jednostce dominującej w grupie instytucji. Organ sprawujący nadzór skonsolidowany i właściwe organy odpowiedzialne za nadzór nad jednostkami zależnymi dominującej instytucji podejmują wszelkie starania, aby wypracować wspólną decyzję: a) w celu określenia adekwatności poziomu funduszy własnych tej grupy instytucji w odniesieniu do jej sytuacji finansowej i profilu ryzyka oraz poziomu funduszy własnych przewyższających wymogi kapitałowe w stosunku do każdego podmiotu w ramach grupy instytucji oraz na zasadzie skonsolidowanej; b) w sprawie środków dotyczących wszelkich ważnych kwestii i istotnych ustaleń związanych z nadzorem nad płynnością, zgodnie z art. 86 i 105 dyrektywy 2013/36/UE. W przypadku gdy właściwe organy nie podejmą takiej wspólnej decyzji, decyzje podejmuje na zasadzie skonsolidowanej organ sprawujący nadzór skonsolidowany po należytym uwzględnieniu oceny ryzyka jednostek zależnych przeprowadzonej przez odpowiednie właściwe organy. Po należytym uwzględnieniu opinii i zastrzeżeń wyrażonych przez organ sprawujący nadzór skonsolidowany, zainteresowane właściwe organy odpowiedzialne za nadzór nad jednostkami zależnymi podejmują decyzje dotyczące: ‒ wymogu posiadania przez jednostki zależne należytych, skutecznych i kompletnych strategii i procedur służących do oceny adekwatności kapitału wewnętrznego; ‒ wymogu posiadania przez jednostki zależne solidnych strategii, polityk, procedur i systemów identyfikacji i pomiaru ryzyka płynności oraz zarządzania takim ryzykiem i monitorowania go; ‒ przeglądu uregulowań, strategii, procesów i mechanizmów wdrożonych przez jednostki zależne w celu zastosowania się do przepisów dyrektywy 2013/36/UE i rozporządzenia (UE) nr 575/2013 oraz oceny: a) ryzyka, na które jednostki te są lub mogą być narażone; b) ryzyka, jakie jednostka zależna stwarza dla systemu finansowego; c) ryzyka ujawnionego w ramach testów warunków skrajnych; W przypadku wystąpienia sytuacji nadzwyczajnej, zagrażającej płynności na rynku i stabilności systemu finansowego w jakimkolwiek państwie członkowskim, gdzie podmioty grupy uzyskały zezwolenie na działalność lub gdzie siedzibę istotne oddziały, organ 53 sprawujący nadzór skonsolidowany zawiadamia EUNB i inne odpowiednie organy oraz przekazuje im wszystkie informacje kluczowe do realizacji ich zadań. Organ sprawujący nadzór skonsolidowany ustanawia kolegia organów nadzoru w celu ułatwienia wykonywania zadań w zakresie koordynacji działalności nadzorczej oraz podejmowania wspólnych decyzji na temat wymogów ostrożnościowych. Właściwe organy ściśle ze sobą współpracują. Przekazują sobie nawzajem wszelkie informacje niezbędne lub istotne dla wykonywania przez pozostałe organy zadań nadzorczych. 7.5. Wymogi w zakresie funduszy własnych, bufory kapitałowe i wymogi dotyczące płynności Wymogi w zakresie funduszy własnych Fundusze własne danej instytucji stanowią sumę jej kapitału podstawowego Tier I oraz kapitału dodatkowego Tier II. Instytucje spełniają następujące wymogi w zakresie funduszy własnych: ‒ współczynnik kapitału podstawowego Tier I na poziomie 4.5% (kapitał podstawowy danej instytucji wyrażony jako odsetek łącznej kwoty aktywów i pozycji pozabilansowych narażonych na ryzyko); ‒ współczynnik kapitału dodatkowegoTier II na poziomie 6% (kapitał dodatkowy danej instytucji wyrażony jako odsetek łącznej kwoty aktywów i pozycji pozabilansowych narażonych na ryzyko); ‒ łączny współczynnik kapitałowy na poziomie 8% (fundusze własne danej instytucji wyrażone jako odsetek łącznej kwoty aktywów i pasywów narażonych na ryzyko). Bufory kapitałowe Instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne mają obowiązek utrzymywania, oprócz kapitału podstawowego Tier I utrzymywanego w celu spełnienia wymogu w zakresie funduszy własnych, bufora zabezpieczającego z kapitału podstawowego Tier I na poziomie 2.5% ich łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko, zgodnie z art. 92 ust. 3 rozporządzenia (UE) nr 575/2013 (wymogi w zakresie funduszy własnych). Państwo członkowskie może zwolnić małe i średnie firmy inwestycyjne z wymogu dotyczącego utrzymywania tego bufora, jeśli takie zwolnienie nie zagraża stabilności systemu finansowego tego państwa członkowskiego. Ponadto instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne zostały zobowiązane do utrzymania specyficznego bufora antycyklicznego na poziomie ich łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko,zgodnie z art. 92 ust. 3 rozporządzenia (UE) nr 575/2013. Państwo członkowskie może zwolnić małe i średnie firmy inwestycyjne z wymogu dotyczącego utrzymywania tego bufora, jeśli takie zwolnienie nie zagraża stabilności systemu finansowego tego państwa członkowskiego. Organ odpowiedzialny za ustalenie wskaźnika bufora antycyklicznego oblicza co kwartał wartość odniesienia dla tego wskaźnika. Wartość odniesienia dotycząca bufora odzwierciedla w sposób racjonalny cykl kredytowy i ryzyko związane z nadmiernym wzrostem akcji kredytowej w państwie członkowskim, a także należycie uwzględnia specyfikę gospodarki danego państwa. Wartość ta opiera się na odchyleniach od długoterminowych tendencji w zakresie wskaźnika kredytów do PKB, uwzględniając przy tym m.in. wskaźnik wzrostu akcji kredytowej w danym państwie oraz wytyczne Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERSS). Wskaźnik bufora antycyklicznego, wyrażony jako odsetek łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko, instytucji, które mają ekspozycje kredytowe w tym państwie członkowskim, musi zawierać się w przedziale 0-2.5% jej kapitału podstawowego Tier I. Jeżeli jest to uzasadnione, wskaźnik ten może być ustalony na poziomie przekraczającym 2.5% łącznej ekspozycji na ryzyko. 54 Każde państwo członkowskie może wprowadzić bufor ryzyka systemowego z kapitału podstawowego Tier I w odniesieniu do sektora finansowego lub co najmniej jednego podzbioru tego sektora w celu zapobiegania i ograniczania długoterminowego niecyklicznicznego ryzyka systemowego lub makroostrożnościowego, rozumianego jako ryzyko zakłócenia w systemie finansowym, które może mieć poważne negatywne skutki dla systemu finansowego i gospodarki realnej w danym państwie członkowskim. Instytucje mogą być zobowiązane do utrzymywania bufora ryzyka systemowego kapitału podstawowego Tier I w wysokości co najmniej 1% w oparciu o kwoty ekspozycji wobec których ma zastosowanie bufor ryzyka systemowego. Nakładając wymóg utrzymania bufora ryzyka systemowego, właściwe organy przestrzegają następujących zasad: ‒ bufor ryzyka systemowego nie może pociągnąć za sobą nieproporcjonalnie niekorzystnych skutków dla całości lub części systemu finansowego innych państw członkowskich lub Unii jako całości, stanowiąc lub stwarzając przeszkodę dla funkcjonowania rynku wewnętrznego; ‒ bufor ryzyka systemowego musi być poddawany przeglądowi przez właściwy organ co najmniej raz na dwa lata. Przed ustaleniem lub ponownym ustaleniem wskaźnika bufora ryzyka systemowego w właściwy organ powiadamia Komisję, ERRS, EUNB oraz właściwe organy zainteresowanych państw członkowskich lub państw trzecich. Powiadomienie to zawiera szczegółowy opis następujących elementów: ‒ ryzyka systemowego lub makroekonomicznego w państwie członkowskim; ‒ powodów, dla których rozmiar ryzyka systemowego lub makroostrożnościowego zagraża stabilności systemu finansowego na szczeblu krajowym, uzasadniając wskaźnik ryzyka systemowego; ‒ uzasadnienie, dlaczego uznaje się, że bufor ryzyka systemowego może być skuteczny i proporcjonalny do celu ograniczenia ryzyka; ‒ ocenę prawdopodobnego pozytywnego lub negatywnego wpływu bufora ryzyka systemowego na rynek wewnętrzny; ‒ wyjaśnienie, dlaczego żaden z istniejących środków ostrożnościowych sam lub w połączeniu z innymi nie wystarczy, by zaradzić wskazanemu ryzyku makroostrożnościowemu lub systemowemu; ‒ wskaźnik bufora ryzyka systemowego, którego państwo członkowskie chce. Wymogi dotyczące płynności Instytucje kredytowe i firmy inwestycyjneutrzymują aktywa płynne, których łączna wartość pokrywa odpływy płynności w warunkach skrajnych, w celu zagwarantowania utrzymania przez nie takich poziomów zabezpieczeń przed utratą płynności, które są odpowiednie w sytuacji ewentualnego zakłócenia równowagi między przypływami i odpływami płynności w warunkach wysoce skrajnych w okresie trzydziestu dni. W warunkach skrajnych mogą one wykorzystywać swoje aktywa płynne do pokrycia odpływów płynności netto. 55 8. Rynek papierów wartościowych 8.1. Rynek instrumentów finansowych 8.1.1. Wprowadzenie Podstawa prawna Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniająca dyrektywę 2002/92/UE i dyrektywę 2011/61/UE (wersja przekształcona) (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 600/2014 z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648//2012 (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014). Przedmiot regulacji Dyrektywa 2014/65/UE w sprawie rynków instrumentów finansowych ustanawia wymogi dotyczące: ‒ zezwoleń na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne oraz warunków prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne; ‒ świadczenia usług inwestycyjnych lub prowadzenia działalności inwestycyjnej przez firmy z państw trzecich poprzez utworzenie oddziału; ‒ zezwoleń dla rynków regulowanych oraz funkcjonowania rynków regulowanych; ‒ zezwoleń dla dostawców usług w zakresie udostępniania informacji oraz prowadzenia działalności w tym zakresie; ‒ nadzoru sprawowanego przez właściwe organy, współpracy między organami oraz egzekwowania przez nie przepisów. Rozporządzenie (UE) nr 600/2014 w sprawie rynków instrumentów finansowych ustanawia jednolite wymogi w odniesieniu do: ‒ podawania danych o obrocie do wiadomości publicznej; ‒ zgłaszania transakcji właściwym organom; ‒ obrotu instrumentami pochodnymi w zorganizowanych systemach obrotu; ‒ niedyskryminacyjnego dostępu do rozliczeń oraz niedyskryminacyjnego dostępu do obrotu wskaźnikami; 56 ‒ uprawnień właściwych organów, EUNGiPW i EUNB w zakresie interwencji produktowej oraz uprawnień EUNGiPW w zakresie kontroli zarządzania pozycjami i limitów pozycji; ‒ świadczenia usług inwestycyjnych lub prowadzenia działalności w formie oddziału bądź posiadania oddziału przez firmy z państw trzecich po wydaniu przez Komisję mającej zastosowanie decyzji w sprawie równoważności. Pojęcia podstawowe: firma inwestycyjna – każda osoba prawna, której działalność prowadzona w sposób zawodowy i regularny polega na świadczeniu jednej lub większej liczby usług inwestycyjnych na rzecz osób trzecich bądź prowadzeniu jednego lub większej liczby rodzajów działalności inwestycyjnej; usługi inwestycyjne i działalność inwestycyjna – wszelkiego rodzaju usługi i działalność odnoszące się do wszelkiego rodzaju instrumentów finansowych; operator rynku – osoba lub osoby zarządzające działalnością lub prowadzące działalność rynku regulowanego; rynek regulowany – system wielostronny prowadzony lub zarządzany przez operatora rynku, który kojarzy lub ułatwia kojarzenie wielu deklaracji gotowości zakupu i sprzedaży instrumentów finansowych przez osoby trzecie w sposób skutkujący zawarciem kontraktu obejmującego instrumenty finansowe dopuszczone do obrotu zgodnie z jego zasadami lub systemami oraz który posiada zezwolenie i funkcjonuje w sposób systematyczny; wielostronna platforma obrotu (MTF) – system wielostronny prowadzony lub zarządzany przez firmę inwestycyjną lub operatora rynku, który kojarzy wiele deklaracji gotowości zakupu i sprzedaży instrumentów finansowych przez osoby trzecie w sposób skutkujący zawarciem kontraktu; zorganizowana platforma obrotu (OTF) – system wielostronny niebędący rynkiem regulowanym ani MTF, w ramach którego umożliwia się interakcję wielu deklaracji zakupu i sprzedaży obligacji, strukturyzowanych produktów finansowych, uprawnień do emisji lub instrumentów pochodnych, składanych przez osoby trzecie w sposób skutkujący zawarciem kontraktu; system obrotu – każdy rynek regulowany, MTF lub OTF; zbywalne papiery wartościowe – rodzaje papierów wartościowych, które są zbywalne na rynku kapitałowym, z wyłączeniem instrumentów płatniczych, takie jak: akcje spółek lub inne papiery wartościowe równoważne akcjom; obligacje i inne formy wierzytelności, w tym kwity depozytowe dotyczące papierów wartościowych; owszelkie inne papiery wartościowe dające prawo do nabycia lub zbycia jakichkolwiek zbywalnych papierów wartościowych. 8.1.2. Wymogi dotyczące zezwoleń na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne Wymóg uzyskania zezwolenia.Każde państwo członkowskie wymaga, aby świadczenie usług inwestycyjnych lub prowadzenie działalności inwestycyjnej podlegało wymogowi uzyskania wcześniejszego zezwolenia. Zezwolenia takiego udziela właściwy organ macierzystego państwa członkowskiego. Rejestr firm inwestycyjnych.Państwa członkowskie rejestrują wszystkie firmy inwestycyjne. Rejestr jest ogólnie dostępny i zawiera informacje w sprawie usług lub działalności, do których świadczenia i prowadzenia firma inwestycyjna jest uprawniona. Rejestry te uaktualnia się regularnie. O każdym zezwoleniu powiadamia się Europejski 57 Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (EUGiPW). Urząd ten tworzy wykaz wszystkich firm inwestycyjnych w Unii. Siedziba zarządu.Każda firma inwestycyjna, która jest osobą prawną, posiada siedzibę zarządu w tym samym państwie członkowskim, co jej siedziba statutowa. Każda firma inwestycyjna, która nie jest osobą prawną lub każda firma inwestycyjna, która jest osobą prawną, ale na podstawie prawa krajowego nie posiada siedziby statutowej, posiada siedzibę zarządu w państwie członkowskim, w którym rzeczywiści prowadzi działalność. Zakres działalności i świadczonych usług.Zezwolenie określa usługi inwestycyjne lub działalność inwestycyjną, do których świadczenia lub prowadzenia firma inwestycyjna jest uprawniona. Firma inwestycyjna dążąca do uzyskania zezwolenia w celu rozszerzenia prowadzonej działalności na dodatkowe usługi inwestycyjne lub działalność inwestycyjną składa wniosek o rozszerzenie zakresu zezwolenia. Wzajemne uznawanie zezwoleń.Zezwolenie jest ważne w całej Unii i umożliwia firmie inwestycyjnej prowadzenie działalności za pośrednictwem oddziału lub świadczenie usług na terenie przyjmującego państwa członkowskiego. Program działalności i struktura organizacyjna.Firma inwestycyjna dostarcza wszystkich wymaganych informacji, w tym program działalności dotyczący m.in. przewidywanych rodzajów działalności i struktury organizacyjnej. EUNGiPW opracowuje projekty regulacyjnych i wykonawczych standardów technicznych w celu określenia informacji, jakie należy przekazać właściwemu organowi. Cofnięcie zezwolenia.Właściwy organ może cofnąć zezwolenie, jeśli firma inwestycyjna nie wykorzystała jego w terminie 12 miesięcy, uzyskała zezwolenie składając fałszywe oświadczenia, nie spełnia już wymaganych warunków lub poważnie i systematycznie narusza przepisy regulujące warunki działalności inwestycyjnej. Wymogi dotyczące członków organu zarządzającego.Państwa członkowskie wymagają, aby wszyscy członkowie organu zarządzającego firmy inwestycyjnej w każdym czasie cieszyli się nieposzlakowana opinią, posiadali wystarczającą wiedzę, umiejętności i doświadczenie oraz poświęcali wystarczająco dużo czasu na wykonywanie swoich obowiązków. Państwa członkowskie zapewniają w szczególności przestrzeganie przyjętych przez Komisję Europejską regulacyjnych standardów technicznych dla tych wymogów. Akcjonariusze i udziałowcy posiadający znaczne pakiety akcji.Firma inwestycyjna informuje właściwe organy o tożsamości akcjonariuszy lub podmiotów gospodarczych posiadających znaczne pakiety akcji oraz o wartościach takich pakietów akcji. Powiadomienie o planowanym nabyciu znacznego pakietu akcji.Każda osoba fizyczna lub prawna, która postanowiła nabyć znaczny pakiet akcji w firmie inwestycyjnej, uprzednio powiadamia o tym jej właściwy organ, wskazując wielkość tego pakietu i przekazując istotne informacje. Organ ten, w celu zapewnienia należytego i ostrożnego zarządzania firmą inwestycyjną, której akcje mają zostać nabyte, oraz mając na względzie prawdopodobny wpływ potencjalnego nabywcy na firmę inwestycyjną, ocenia odpowiedniość potencjalnego nabywcy oraz bezpieczeństwo finansowe planowanego nabycia na podstawie wszystkich poniższych kryteriów: ‒ reputacji potencjalnego nabywcy; ‒ reputacji i doświadczenia wszystkich osób, które będą kierować działalnością firmy inwestycyjnej w wyniku planowanego nabycia; ‒ dobrej kondycji finansowej potencjalnego nabywcy; ‒ tego, czy firma inwestycyjna będzie w stanie spełniać wymogi oceny ostrożnościowej; ‒ tego, czy istnieją uzasadnione powody, aby podejrzewać, iż w związku z planowanym nabyciem dokonano lub usiłowano dokonać prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. 58 Obowiązek udziału w systemie rekompensat dla inwestorów.Firma inwestycyjna musi wypełnić obowiązek udziału w systemie rekompensat dla inwestorów. Minimalny kapitał założycielski.Kapitał założycielski firm inwestycyjnych innych niż firmy inwestycyjne szczególnego rodzaju wynosi 730 000 euro. Firmy inwestycyjne szczególnego rodzaju (np. firmy, które nie zawierają transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe) posiadają kapitał założycielki w wysokości 125 000 euro. Państwa członkowskie mogą obniżyć tę kwotę do wysokości 50 000 euro, jeśli dana firma nie posiada zezwolenia na przechowywanie środków pieniężnych lub papierów wartościowych klientów ani na zawieranie transakcji na własny rachunek, ani na gwarantowanie emisji z gwarancja przejęcia emisji. Przedsiębiorstwa miejscowe posiadają kapitał założycielski w wysokości 50 000 euro, o ile korzystają ze swobody przedsiębiorczości lub swobody świadczenia usług (dyrektywa 2013/36/UE). Usługi inwestycyjne i działalność inwestycyjna ‒ przyjmowanie i przekazywanie zleceń w odniesieniu do jednego lub większej liczby instrumentów finansowych; ‒ wykonywanie zleceń na rachunek klienta; ‒ zawieranie transakcji na własny rachunek; ‒ zarządzanie portfelem; ‒ doradztwo inwestycyjne; ‒ gwarantowanie emisji instrumentów finansowych lub subemisja instrumentów finansowych z gwarancją przejęcia emisji; ‒ prowadzenie MTF; ‒ prowadzenie OTF; Instrumenty finansowe: ‒ zbywalne papiery wartościowe; ‒ instrumenty rynku pieniężnego; ‒ jednostki uczestnictwa w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania; ‒ transakcje opcyjnie, transakcje typu futures, swap, kontrakty terminowe typu foreward oraz wszelkie inne kontrakty pochodne dotyczące papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych, które można rozliczać fizycznie lub w jednostkach pieniężnych; ‒ transakcje opcyjnie, transakcje typu futures, swapy oraz wszelkie inne kontrakty pochodne dotyczące towarów, które muszą być rozliczane w jednostkach pieniężnych lub mogą być rozliczane według uznania jednej ze stron; ‒ instrumenty pochodne dotyczące przenoszenia ryzyka kredytowego; ‒ kontrakty finansowe na transakcje różnicowe; ‒ transakcje opcyjnie, transakcje typu futures, swapy, kontrakty terminowe typu foreward oraz wszelkie inne kontrakty pochodne odnoszące się do stawek klimatycznych, opłat przewozowych lub stóp inflacji lub innych urzędowych danych statystycznych, które muszą być rozliczane w jednostkach pieniężnych lub mogą być rozliczane według uznania jednej ze stron; ‒ uprawnienia do emisji obejmujące dowolne jednostki uznane za spełniające dyrektywy 2003/87/WE (system handlu uprawnieniami do emisji). 8.1.3. Warunki działalności firm inwestycyjnych Warunki ogólne Regularny przegląd warunków dotyczących wydawania pierwszego zezwolenia.Firma inwestycyjna uprawniona na ich terytorium przez cały czas wypełnia wymogi unijne dotyczące wydawania pierwszego zezwolenia. Właściwe organy ustanawiają odpowiednie metody monitorowania, czy firmy inwestycyjne wypełniają te wymogi. Ogólny obowiązek w odniesieniu do ciągłego nadzoru.Właściwe organy monitorują działalność firm inwestycyjnych w celu dokonania zgodności ich działalności z warunkami prowadzenia działalności przewidzianymi dyrektywą 2014/65/UE. 59 Konflikty interesów. Firmy inwestycyjne podejmują wszelkie odpowiednie działania w celu ustalenia wszystkich konfliktów interesów występujących między nimi, a także zapobiegania im i zarządzania nimi. Ochrona inwestora Zasady ogólne. Przy świadczeniu usług, firma inwestycyjna działa uczciwie, rzetelnie i profesjonalnie. Wystawiając instrumenty finansowe przeznaczone na sprzedaż klientom, zapewnia, aby instrumenty te były tworzone na potrzeby określonego rynku docelowego klientów. Wymogi dotyczące informacji udzielanych klientom. Wszystkie informacje muszą być rzetelne i wyraźne oraz nie mogą wprowadzać w błąd. Klientom dostarcza się w stosownym czasie odpowiednich informacji dotyczących firmy inwestycyjnej i jej usług, instrumentów finansowych i proponowanych strategii inwestycyjnych, miejsca wykonania oraz wszelkich kosztów i powiązanych opłat. Informacje te przekazywane są w taki sposób, aby klienci byli w stanie zrozumieć charakter oraz ryzyko związane z usługą inwestycyjną oraz oferowanym instrumentem finansowym. W przypadku świadczenia usługi doradztwa inwestycyjnego lub zarządzania portfelem, firma inwestycyjna uzyskuje niezbędne informacje dotyczące wiedzy i doświadczenia klientów w dziedzinie inwestycji odpowiedniej do określonego produktu czy usługi, jego sytuacji finansowej, w tym jego zdolności ponoszenia strat, oraz jego celów inwestycyjnych, w tym jego tolerancji ryzyka, tak mogła rekomendować klientowi odpowiednie dla niego usługi inwestycyjne lub instrumenty finansowe. Obowiązek wykonywania zleceń na warunkach najbardziej korzystnych dla klienta. Podczas wykonywania zleceń, firmy inwestycyjne podejmują wszelkie działania w celu uzyskania możliwie najlepszych dla klienta wyników, uwzględniając cenę, koszty i pozostałe aspekty wykonywania zlecenia. 8.1.4. Swoboda świadczenia działalności inwestycyjnej usług inwestycyjnych i prowadzenia Państwa członkowskie zapewniają, aby każda firma inwestycyjna, uprawniona i nadzorowana przez właściwe organy innego państwa członkowskiego oraz instytucje kredytowe mogły świadczyć usługi inwestycyjne lub prowadzić działalność inwestycyjną oraz świadczyć usługi dodatkowe na ich terytoriach, pod warunkiem że takie usługi lub taka działalność są objęte zezwoleniem. Usługi dodatkowe można świadczyć tylko wraz z usługami inwestycyjnymi lub działalnością inwestycyjną. Każda firma inwestycyjna, która chce świadczyć usługi inwestycyjne lub prowadzić działalność inwestycyjna na terytorium innego państwa członkowskiego po raz pierwszy lub która chce zmienić zakres świadczonych usług lub prowadzonej działalności przekazuje właściwym organom swojego macierzystego państwa członkowskiego informacje dotyczące państwa członkowskiego, w którym zamierza prowadzić działalność, oraz programu działania. W terminie jednego miesiąca od daty otrzymania informacji właściwy organ macierzystego państwa członkowskiego przesyła te informacje właściwemu organowi przyjmującego państwa członkowskiego. Firma inwestycyjna może wtedy rozpocząć świadczenie danych usług inwestycyjnych lub prowadzenia działalności w przyjmującym państwie członkowskim. 8.1.5. Rynki regulowane 60 Zezwolenie na prowadzenie działalności wydaje się dla rynku regulowanego tylko wtedy, gdy właściwy organ upewni się, że zarówno operator rynku, jak i systemy rynku regulowanego spełniają następujące wymogi: Wszyscy członkowie organu zarządzającego operatora rynku przez cały czas mają wystarczająco nieposzlakowaną opinię, posiadają wystarczającą wiedzę, umiejętności i doświadczenie pozwalające na wykonywanie obowiązków. Poświęcają także wystarczająco dużo czasu na sprawowanie swoich funkcji. Liczba funkcji dyrektorskich, jakie może pełnić członek organu zarządzającego jednocześnie uwzględnia indywidualne okoliczności oraz charakter i złożoność działalności operatora rynku. Osoby, które są w stanie wywierać istotny wpływ na zarządzanie rynkiem regulowanym muszą być odpowiednie. Operator rynku dostarcza właściwemu organowi oraz podaje do wiadomości publicznej informacje dotyczące tożsamości tych osób oraz skali ich interesów. Państwa członkowskie wymagają od rynku regulowanego: ‒ aby posiadał uzgodnienia mające na celu wyraźne określenie wszelkich konfliktów interesów i zarządzanie ich negatywnymi skutkami; ‒ odpowiednich zdolności do zarządzania ryzykiem, na które jest narażony, wdrażania odpowiednich mechanizmów i systemów służących identyfikacji istotnych zagrożeń dla działalności oraz wprowadzania skutecznych środków ograniczania ryzyka; ‒ wprowadzania rozwiązań na potrzeby należytego zarządzania technicznego działaniem systemu; ‒ wprowadzenia przejrzystości i nie uznaniowych zasad i procedur dotyczących uczciwego i prawidłowego obrotu oraz ustanowienia obiektywnych kryteriów skutecznego wykonywania zleceń; ‒ wprowadzenia skutecznych rozwiązań ułatwiających skuteczne i terminowe finalizowanie transakcji zawieranych na podstawie tych systemów; ‒ dysponowania wystarczającymi środkami finansowymi umożliwiającymi jego prawidłowe funkcjonowanie. Rynek regulowany posiada skuteczne systemy, procedury i mechanizmy zapewniające odporność jego systemów transakcyjnych na duże napięcia rynkowe, automatyczne zawieszanie obrotu oraz obrót elektroniczny. Rynek regulowany przyjmuje systemy minimalnej zmiany ceny dla akcji, kwitów depozytowych, funduszy inwestycyjnych typu ETF, świadectw i innych podobnych instrumentów, a także dla wszelkich innych instrumentów finansowych, dla których opracowuje się regulacyjne standardy techniczne. Wszystkie systemy obrotu i ich członkowie lub uczestnicy synchronizują zegary służbowe, których używają do rejestrowania daty i godziny wszystkich zdarzeń podlegających sprawozdawczości. Rynek regulowany wprowadza wyraźne i przejrzyste zasady dotyczące dopuszczenia instrumentów finansowych do obrotu. Operator rynku może zawiesić lub wycofać z obrotu instrument finansowy (wraz z instrumentami pochodnymi), który nie jest zgodny z zasadami rynku regulowanego, chyba że takie zawieszenie lub wycofanie mogłoby spowodować poważną szkodę dla inwestorów lub prawidłowego funkcjonowania rynku. Rynek regulowany ustanawia, wdraża i utrzymuje przejrzyste i niedyskryminacyjne zasady, oparte na obiektywnych kryteriach, regulujące dostęp do rynku regulowanego. Rynki regulowane ustanawiają i utrzymują skuteczne mechanizmy i procedury konieczne do regularnego monitorowania zgodności działalności swoich członków lub uczestników z tymi zasadami. 61 8.1.6. Pozostałe wymogi Wymogi dotyczące usług w zakresie udostępniania informacji Państwa członkowskie wymagają, aby świadczenie usług w zakresie udostępniania informacji uzależnione było od uzyskania uprzedniego zezwolenia. Zezwolenia takiego udziela właściwy organ macierzystego państwa członkowskiego. Państwa członkowskie prowadza ogólnie dostępny rejestr wszystkich dostawców usług w tym zakresie. O każdym zezwoleniu powiadamia się EUNGiPW. Zezwolenie określa zakres świadczonych usług. Zezwolenie jest ważne w całej Unii. Dostawca usług spełnia wszystkie wymogi określone dyrektywą 2014/65/UE, zwłaszcza wymogi dotyczące członków organu zarządzającego. Wymogi dotyczące nadzoru skonsolidowanego sprawowanego przez właściwe organy i współpracy między organami Każde państwo członkowskie wyznacza właściwy organ, który sprawuje nadzór nad przestrzeganiem wymogów dotyczących rynków instrumentów finansowych. Państwa członkowskie informują Komisję, EUNGiPW i właściwe organy innych państw członkowskich o właściwych organach odpowiedzialnych za wykonywanie obowiązków nadzorczych. Właściwym organom nadaje się wszelkie uprawnienia nadzorcze, które są wykonywane z zachowaniem tajemnicy zawodowej i ochrony danych osobowych. Obejmują one m.in. takie uprawnienia, jak: dostęp do wszelkich dokumentów i innych danych, wymaganie lub żądanie informacji od wszelkich osób, przeprowadzanie kontroli na miejscu lub dochodzeń, wymaganie zamrożenia lub zajęcia aktywów, wymaganie czasowego zakazu prowadzenia działalności zawodowej, przekazywanie spraw organom ścigania, wymaganie zawieszenia obrotu instrumentami finansowymi, wydawanie komunikatów publicznych, wymaganie usunięcia osoby fizycznej z organu zarządzającego firmy inwestycyjnej lub operatora rynku. Bez uszczerbku dla uprawnień nadzorczych, właściwe organy mogą nakładać kary administracyjne oraz inne środki stosowane w odniesieniu do naruszeń unijnych przepisów dotyczących rynków instrumentów finansowych. Przy ustalaniu rodzaju i wysokości kary uwzględniają wszystkie istotne okoliczności, w tym wagę naruszenia i czas jego trwania, stopień odpowiedzialności osoby fizycznej lub prawnej odpowiedzialnej za dane naruszenie, sytuację finansową tej osoby, skalę korzyści uzyskanych lub unikniętych strat przez odpowiedzialną osobę, o ile można je ustalić, straty poniesione przez osoby trzecie w związku z naruszeniem, o ile można je ustalić, poziom współpracy odpowiedzialnej osoby z właściwym organem, wcześniejsze naruszenia popełnione przez odpowiedzialną osobę. Właściwe organy państw członkowskich współpracują ze sobą oraz z EUNGiPW. Współpraca ta polega na niezbędnych wymianie informacji. Jednolite wymogi w zakresie przejrzystości transakcji na rynkach instrumentów finansowych Rozporządzenie (UE) nr 600/2014 ustanawia jednolite wymogi w zakresie przejrzystości transakcji na rynkach instrumentów finansowych. Jako przykład tego rodzaje wymogów przytoczyć można następujące wymogi: ‒ wymóg podawania do publicznej wiadomości bieżących cen zakupu i sprzedaży instrumentów finansowych oraz wolumenu transakcji zawartych po tych cenach; ‒ obowiązek oferowania danych o obrocie na właściwych zasadach handlowych; ‒ obowiązek przechowywania przez pięć lat danych dotyczących wszystkich zleceń i wszystkich transakcji w instrumentach finansowych zrealizowanych na własny rachunek lub klienta; ‒ obowiązek zgłaszania transakcji realizowanych w instrumentach finansowych. 62 8.2. Nadużycia na rynku Podstawa prawna Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 596/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie nadużyć na rynku (rozporządzenie w sprawie nadużyć na rynku) (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/57/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie sankcji karnych za nadużycia na rynku (dyrektywa w sprawie nadużyć na rynku) (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014). Pojęcia podstawowe: informacje poufne – informacje, które nie zostały podane do wiadomości publicznej, dotyczące, bezpośrednio lub pośrednio, jednego lub większej liczby emitentów instrumentów finansowych, a które w przypadku podania do wiadomości publicznej miałaby prawdopodobnie znaczący wpływ na ceny tych instrumentów finansowych lub na ceny powiązanych pochodnych instrumentów finansowych; wykorzystywanie informacji poufnych – sytuacja, w której osoba posiadająca informację poufną i wykorzystuje ją, nabywając lub zbywając, na własny rachunek lub na rzecz osoby trzeciej, bezpośrednio lub pośrednio, instrumenty finansowe, których informacja ta dotyczy; bezprawne ujawnianie informacji poufnych – ujawnianie informacji poufnych innej osobie przez osobę znajdującą się w posiadaniu tych informacji, z wyjątkiem przypadków, gdy ujawnienie to odbywa się w normalnym trybie wykonywania czynności w ramach zatrudnienia, zawodu lub obowiązków; manipulacja na rynku – działaniapolegające na: ‒ zawieraniu transakcji, składaniu zleceń lub podjęciu innych działań, które wprowadzają lub mogą wprowadzać w błąd co do popytu lub podaży instrumentów finansowych, lub utrzymują lub mogą utrzymywać ceny jednego lub kilku instrumentów finansowych na nienaturalnym lub sztucznym poziomie; ‒ zawieraniu transakcji, składaniu zleceń, podjęcie innych działań, które wpływają lub mogą wpływać na cenę jednego lub kilku instrumentów finansowych, związanych z użyciem fikcyjnych narzędzi lub innych form wprowadzania w błąd lub podstępu; ‒ rozpowszechnianiu za pośrednictwem mediów, w tym Internetu, lub przy użyciu innych sposobów, informacji, które wprowadzają lub mogą wprowadzać w błąd co do popytu, podaży lub cen instrumentów finansowych, w przypadku gdy osoba rozpowszechniająca te informacje wiedziała lub powinna wiedzieć, że informacje te są fałszywe lub wprowadzające w błąd; ‒ przekazywaniu fałszywych lub wprowadzających w błąd informacji, lub dostarczaniu fałszywych lub wprowadzających w błąd danych dotyczących wskaźnika referencyjnego, jeżeli osoba przekazująca te informacje lub dostarczająca dane wiedziała lub powinna wiedzieć, że są one fałszywe i wprowadzające w błąd, lub każde inne zachowanie stanowiące manipulowanie obliczaniem wskaźnika referencyjnego. Zakaz nadużyć na rynku. Zabrania się każdej osobie wykorzystywania i bezprawnego ujawniania informacji poufnych oraz manipulacji na rynku. Zakaz ten nie ma zastosowania do: 63 ‒ obrotu akcjami własnymi w ramach programów odkupu; ‒ papierów wartościowych lub powiązanych instrumentów służących stabilizacji papierów wartościowych; ‒ działalności związanej z gospodarką pieniężną i zarządzaniem długiem publicznym; ‒ działalności w ramach realizacji unijnej polityki klimatycznej, w tym dotyczącej uprawnień do emisji gazów wywołujących efekt cieplarniany; ‒ działalności w ramach realizacji wspólnej polityki rolnej Unii lub wspólnej polityki rybołówstwa Unii. Zapobieganie nadużyciom na rynku i ich wykrywanie Operatorzy rynku i firmy inwestycyjne prowadzące system obrotu instrumentami finansowymi ustanawiają i utrzymują skuteczne rozwiązania, systemy i procedury mające na celu zapobieganie nadużyciom na rynku i ich wykrywaniu. Każda osoba zawodowo zajmująca się pośredniczeniem w zawieraniu transakcji lub wykonywaniu zleceń ustanawia i utrzymuje skuteczne rozwiązania, systemy i procedury wykrywania i powiadamiania o podejrzanych zleceniach i transakcjach. Jeżeli osoba ta podejrzewa, że zlecenie lub transakcja dotycząca jakiegokolwiek instrumentu finansowego może stanowić nadużycie na rynku, bez względu na to, czy takie zlecenie złożono lub taką transakcję wykonano w ramach systemu obrotu, czy poza nim, niezwłocznie powiadamia właściwy organ. Wymogi w zakresie podawania informacji do wiadomości publicznej Emitent podaje niezwłocznie do wiadomości publicznej informacje poufne bezpośrednio go dotyczące. Nie może on łączyć podawania tych informacji do wiadomości publicznej z reklamowaniem własnej działalności. Informacje poufne zamieszcza i utrzymuje na swojej stronie internetowej przez co najmniej pięć lat. W celu zapewnienia stabilności systemu finansowego emitent będący instytucją kredytową lub instytucją finansową może na własną odpowiedzialność opóźnić podanie do publicznej wiadomości informacji poufnych, pod warunkiem że spełni wszystkie poniższe kryteria: ‒ ujawnienie informacji poufnych pociąga za sobą zagrożenie dla stabilności finansowej emitenta i systemu finansowego; ‒ opóźnienie ujawnienia informacji leży w interesie publicznym; ‒ można zapewnić poufność tych informacji; ‒ właściwy organ wydał zgodę na opóźnienie na podstawie spełniania warunków określonych pierwszymi trzema kryteriami. Środki i sankcje administracyjne Właściwe organy mają uprawnienia do stosowania sankcji administracyjnych i innych środków administracyjnych w odniesieniu do co najmniej następujących naruszeń: ‒ zakazu wykorzystywania i bezprawnego ujawniania informacji poufnych; ‒ zakazu manipulacji na rynku; ‒ zapobiegania nadużyciom na rynku i ich wykrywania; ‒ wymogów w zakresie podawania informacji do wiadomości publicznej; ‒ odmowy współpracy lub podporządkowania się wymogom czynności wyjaśniających i kontroli stosowania przepisów dotyczących zakazu nadużyć na rynku. W odniesieniu do tego rodzaju naruszeń właściwe organy stosują następujące sankcje administracyjne lub inne środki administracyjne: ‒ nakaz zobowiązujący osobę odpowiedzialną za naruszenie sankcji do zaprzestania określonego postępowania oraz powstrzymywania się od jego ponownego podejmowania; 64 ‒ wyrównanie korzyści uzyskanych lub strat unikniętych w wyniku naruszenia, o ile jest to możliwe; ‒ publiczne ostrzeżenie wskazujące osobę odpowiedzialną za popełnienie naruszenia; ‒ cofnięcie lub zawieszenie zezwolenia dla firmy inwestycyjnej; ‒ tymczasowy zakaz sprawowania funkcji zarządczych w firmach inwestycyjnych przez osobę uznaną za odpowiedzialną za popełnienie naruszenia; ‒ w przypadku ponownych naruszeń zakazu nadużyć na rynku – stały zakaz sprawowania funkcji zarządczych przez osobę odpowiedzialna za popełnione naruszenia; ‒ maksymalne administracyjne sankcje pieniężne w wysokości co najmniej trzykrotnej wartości korzyści uzyskanych lub strat unikniętych w wyniku naruszenia, o ile można je określić; ‒ maksymalna administracyjna sankcja, która w przypadku naruszenia zakazu nadużyć na rynku wynosi co najmniej 5 mln euro w odniesieniu do osoby fizycznej i 15 mln euro lub 15% całkowitych obrotów w odniesieniu do osoby prawnej. Przy ustalaniu rodzaju i poziomu sankcji administracyjnych uwzględnia się następujące istotne okoliczności:wagę naruszenia i czas jego trwania;stopień odpowiedzialności osoby odpowiedzialnej za naruszenie;sytuację finansową osoby odpowiedzialnej za naruszenie; skalę korzyści uzyskanych lub strat unikniętych, o ile można ją ustalić;gotowość osoby odpowiedzialnej za naruszenie do współpracy z właściwym organem;uprzednie naruszenia popełnione przez osobę odpowiedzialna za naruszenie; środki zastosowane przez osobę odpowiedzialna za naruszenie w celu zapobieżenia powtórnemu naruszeniu. Właściwe organy ustanawiają skuteczne mechanizmy umożliwiające zgłaszanie im rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń oraz publikują swoje decyzje w zawiązku z naruszeniem zakazu nadużyć na rynku i związanych z tym zakazem innych wymogów. 65 9. Fundusze inwestycyjne 9.1. Zbiorowe inwestowanie w zbywalne papiery wartościowe 9.1.1. Wstęp Podstawa prawna Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) (wersja przekształcona), Dz. Urz. UE L 302 z 17.11.2009. Podstawowe pojęcia: UCITS – przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe, którego celem jest zbiorowe inwestowanie w zbywalne papiery wartościowe lub inne płynne aktywa finansowe kapitału pochodzącego od obywateli i które działają na zasadzie dywersyfikacji ryzyka, orazktórego jednostki uczestnictwa są, na żądanie ich posiadaczy, odkupywane lub umarzane bezpośrednio lub pośrednio z aktywów tych przedsiębiorstw; forma prawna UCITS – przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe mogą być utworzone zgodnie z prawem zobowiązań (jako wspólne fundusze zarządzane przez spółki zarządzające), na podstawie prawa powierniczego (jako fundusze powiernicze), lub na podstawie statutu (jako spółki inwestycyjne); depozytariusz – instytucja, której powierzono zadanie przechowywaniaaktywów funduszu wspólnego; spółka zarządzająca – spółka, której zasadniczy rodzaj działalności to zarządzanie UCITS w formie funduszy wspólnych lub spółek inwestycyjnych; macierzyste państwo członkowskie spółki zarządzającej – państwo członkowskie, w którym znajduje się statutowa siedziba spółki;; państwo członkowskie goszczące spółkę zarządzającą – państwo członkowskie, inne niż macierzyste państwo członkowskie, na którego terytorium spółka zarządzająca ma swój oddział; 66 macierzyste państwo członkowskie UCITS – państwo członkowskie, w którym UCITS otrzymał zezwolenie na prowadzenie działalności; państwo członkowskie goszczące UCITS– państwo członkowskie, inne niż macierzyste państwo członkowskie, w który jednostki uczestnictwa UCITS są wprowadzane do obrotu; właściwe organy–organy wyznaczone przez państwa członkowskie odpowiedzialne za wydawanie zezwoleń i sprawowanie nadzoru nad UCITS. 9.1.2. Zezwolenie na prowadzenie działalności przez UCITS Żadne UCITS nie będzie prowadzić swojej działalności jako przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania bez uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności. Zezwolenie takie jest ważne we wszystkich państwach członkowskich. Fundusz wspólny uzyska zezwolenie na prowadzenie działalności tylko wtedy, jeżeli właściwe organy macierzystego państwa członkowskiego zatwierdzą wniosek spółki zarządzającej w sprawie zarządzania tym wspólnym funduszem, regulamin funduszu, dokumenty założycielskie spółki inwestycyjnej i wybór depozytariusza Właściwe organy macierzystego państwa członkowskiego UCITS nie wydają zezwolenia na UCITS, jeżeli: ‒ nie spełnia ono obowiązków dotyczących funduszy inwestycyjnych:warunków podejmowania działalności gospodarczej, warunków działalności i obowiązków dotyczących depozytariusza; ‒ dyrektorzy depozytariuszy nie mają odpowiednio nieposzlakowanej opinii lub brakuje im doświadczenia, również w odniesieniu do zarządzania danym typem UCITS; ‒ UCITS zostaną pozbawione z przyczyn prawnych możliwości wprowadzania do obrotu jednostek uczestnictwa w państwach będących dla nich państwami macierzystymi. Bez zgody właściwych organów macierzystego państwa członkowskiego UCITS nie można dokonać zmiany spółki zarządzającej ani depozytariusza, ani wnieść zmian do regulaminu funduszu lub dokumentów założycielskich spółki inwestycyjnej. 9.1.3. Podejmowania i prowadzenie działalności gospodarczej przez spółkę zarządzającą Warunki podejmowania działalności Dostęp do prowadzenia działalności gospodarczej przez spółkę zarządzającą podlega wymogowi uzyskania wcześniejszego zezwolenia wydawanego przez właściwe organy macierzystego państwa członkowskiego spółki zarządzającej. Zezwolenie jest ważne we wszystkich państwach członkowskich. Spółka zarządzająca nie angażuje się w działalność inną niż zarzadzanie UCITS. Spółka zarządzająca posiada kapitał założycielski w wysokości co najmniej 125 000 euro. Gdy wartość portfeli spółki zarządzającej przekracza 250 mln euro, od spółki zarządzającej musi być wymagane zapewnienie dodatkowej kwoty funduszy własnych, które odpowiadają 0,02% kwoty, o jaką wartość portfela spółki zarządzającej przekracza kwotę 250 mln euro, lecz wymagana łączna wysokość kapitału założycielskiego nie jednak przekroczyć 10 mln euro. Osoby faktycznie prowadzące działalność spółki zarządzającej muszą cieszyć się odpowiednio nieposzlakowaną opinią oraz posiadać odpowiednie doświadczenie. 67 Do wniosku o wydanie zezwolenia dołącza się program działalności i strukturę organizacyjną spółki. Siedziba zarządu, jak i statutowa siedziba spółki zarządzającej znajdują się w tym samym państwie członkowskim (macierzystym państwie członkowskim). Spółka zarządzająca przedstawia właściwemu organowi dane osobowe akcjonariuszy lub uczestników posiadających znaczne pakiety akcji i dane na temat wartości takich pakietów. Akcjonariusze i uczestnicy posiadający znaczne pakiety akcji muszą być odpowiedni, aby zapewnić racjonalne i ostrożne zarządzanie spółką zarządzającą. Istnienie ścisłych powiązań między spółką zarządzającą a innymi osobami fizycznymi lub prawnymi nie może uniemożliwiać skutecznego sprawowania przez właściwe organy funkcji nadzorczych. Warunki prowadzenia działalności Spółka zarządzająca trwale spełnia wszystkie warunki podejmowania działalności gospodarczej. Za właściwy nadzór ostrożnościowy nad spółką zarządzającą odpowiedzialne są właściwe organy macierzystego państwa członkowskiego spółki zarządzającej. Właściwe organy macierzystego państwa członkowskiego wymagają, aby spółka zarządzająca: ‒ stosowała racjonalne procedury administracyjne i procedury księgowe, ustalenia dotyczące zabezpieczenia elektronicznego przetwarzania danych oraz odpowiednie wewnętrzne mechanizmy kontroli; ‒ posiadała strukturę ograniczającą do minimum ryzyko naruszenia interesów UCITS lub klientów w związku z konfliktem interesów między spółką i jej klientami, między dwoma jej klientami, między jednym z jej klientów a UCITS lub miedzy dwoma UCITS; ‒ ustanowiła odpowiednie procedury i ustalenia, aby zapewnić właściwe rozpatrywanie skarg inwestorów i niepodlegające żadnym ograniczeniom egzekwowania przez inwestorów swoich praw w przypadku , gdy spółka zarządzająca uzyskała zezwolenie w państwie członkowskim różnym od macierzystego państwa członkowskiego. 9.1.4. Obowiązki dotyczące depozytariusza Aktywa funduszu wspólnego powierza się do przechowywaniu depozytariuszowi. Depozytariusz: ‒ zapewnia, aby sprzedaż, emisja, odkup, umorzenie lub unieważnienie jednostek uczestnictwa wykonywane były zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami prawa krajowego oraz regulaminem funduszu; ‒ zapewnia, aby wartość jednostek uczestnictwa obliczana była zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami prawa krajowego oraz regulaminem funduszu; ‒ wykonuje polecenia spółki zarządzającej, o ile nie one niezgodne z mającymi zastosowanie przepisami prawa krajowego oraz regulaminem funduszu; ‒ zapewnia, aby w transakcjach związanych z aktywami funduszu wspólnego wszystkie płatności przekazywane mu były w zwyczajowo ustalonych terminach; ‒ zapewnia, aby zyski funduszu wspólnego były przeznaczane na cele zgodne z mającymi zastosowanie przepisami prawa krajowego oraz regulaminem funduszu. Depozytariusz ma swoją statutową siedzibę albo prowadzi przedsiębiorstwo w macierzystym państwie członkowskim UCITS. Podlega on ostrożnościowym przepisom i stałemu nadzorowi. 68 Depozytariusz odpowiada przed spółką zarządzającą i posiadaczami jednostek uczestnictwa za wszelkie straty poniesione przez nich w wyniku nieuzasadnionego niewykonania przez siebie obowiązków lub ich niewłaściwego wykonania. Żadna spółka nie może prowadzić działalności jednocześnie jako spółka zarządzająca i depozytariusz. 9.1.5. Obowiązki dotyczące funduszy inwestycyjnych Warunkipodejmowania działalności gospodarczej Dostęp do podejmowania działalności gospodarczej przez spółkę inwestycyjną podlega wymogowi uzyskania zezwolenia przyznawanego przez właściwe organy macierzystego państwa członkowskiego spółki inwestycyjnej. Państwa członkowskie określają formę prawną, jaką spółka inwestycyjna może przybrać. Statutowa siedziba spółki inwestycyjnej znajduje się w macierzystym państwie członkowskim spółki inwestycyjnej. Żadna spółka inwestycyjna nie może prowadzić innej działalności niż określona w art. 1 ust. 2. Spółka inwestycyjna posiada odpowiedni kapitał założycielski równy co najmniej 300 tys. euro. Dodatkowo, jeżeli spółka inwestycyjna nie wyznaczyła spółki zarządzającej, która uzyskała stosowne zezwolenie na działalność, stosuje się następujące zasady: ‒ do wniosku o wydanie zezwolenia jest dołączony program działalności określający, co najmniej, strukturę organizacyjna spółki inwestycyjnej; ‒ dyrektorzy spółki inwestycyjnej muszą cieszyć się nieposzlakowaną opinią i posiadać odpowiednie doświadczenie również w odniesieniu do danego rodzaju działalności prowadzonej przez spółkę inwestycyjną; ‒ istnienie ścisłych powiazań między spółką inwestycyjną a innymi osobami fizycznymi lub prawnymi nie uniemożliwia skutecznego sprawowania funkcji nadzorczych przez właściwe organy. Przepisy prawne państwa trzeciego dotyczące osób fizycznych lub prawnych, z którymi spółka inwestycyjna jest ściśle powiązana, lub rudności związane z ich stosowanie nie mogą uniemożliwiać skuteczne sprawowanie funkcji nadzorczych przez właściwe organy macierzystego państwa członkowskiego spółki inwestycyjnej. Warunki działalności Spółki inwestycyjne zarządzają wyłącznie aktywami swoich własnych portfeli. Spółki inwestycyjne są zobowiązane zawsze przestrzegać zasady ostrożnościowe. Właściwe macierzystego państwa członkowskiego spółki inwestycyjnej wymagają spółka ta stosowała właściwe procedury administracyjne i procedury księgowe, przepisy z zakresu kontroli i zabezpieczenia elektronicznego przetwarzania danych oraz wewnętrzne mechanizmy kontroli. Obowiązki dotyczące depozytariusza Aktywa spółki inwestycyjnej są powierzone do przechowywania depozytariuszowi. Depozytariusz zapewnia: ‒ aby sprzedaż, emisja, odkup, umorzenie lub unieważnienie jednostek uczestnictwa wykonywane były zgodnie przepisami prawa oraz dokumentami założycielskimi spółki inwestycyjnej; ‒ aby w transakcjach związanych z aktywami spółki inwestycyjnej wszystkie płatności przekazywane mu były w zwyczajowo ustalonych terminach; 69 ‒ aby zyski spółki inwestycyjnej były przeznaczane na cele zgodne przepisami prawa oraz jej dokumentami założycielskimi. Macierzyste państwa członkowskie spółek inwestycyjnych mogą podjąć decyzje, że spółki inwestycyjne mające siedziby na ich terytorium, wprowadzające do obrotu swoje jednostki wyłącznie za pośrednictwem jednej lub więcej giełd papierów wartościowych, na których ich jednostki są dopuszczone do oficjalnych notowań giełdowych, nie muszą posiadać depozytariuszy. Depozytariusz ma statutową siedzibę albo prowadzi przedsiębiorstwo w tym samym państwie członkowskim, w którym znajduje się siedziba spółki inwestycyjnej. Depozytariusz jest instytucja podlegającą ostrożnościowym przepisom i stałemu nadzorowi. Depozytariusz odpowiada, zgodnie z przepisami macierzystego państwa członkowskiego spółki inwestycyjnej, przed spółką inwestycyjną i posiadaczami jednostek uczestnictwa, za wszelkie straty poniesione przez nich w wyniku nieuzasadnionego niewykonania przez siebie obowiązków lub ich niewłaściwego wykonania. Żadna spółka nie może prowadzić działalności jednocześnie jako spółka inwestycyjna i depozytariusz. Depozytariusz działa wyłącznie w interesie posiadaczy jednostek uczestnictwa. 9.1.6. Polityka inwestycyjna UCITS Przedmiotem inwestycji UCITS jest wyłącznie jedna lub więcej spośród następujących kategorii: ‒ zbywalne papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego dopuszczone do obrotu lub będące w obrocie na rynku regulowanym; ‒ zbywalne papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego będące w obrocie na innym rynku regulowanym w państwie członkowskim, który funkcjonuje regularnie, jest uznany i otwarty dla ogółu obywateli; ‒ zbywalne papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego dopuszczone do obrotu giełdowego na giełdzie papierów wartościowych w państwie trzecim lub będące w obrocie na innym rynku regulowanym w państwie trzecim, który funkcjonuje regularnie, jest uznany i otwarty dla ogółu obywateli, pod warunkiem że wybór giełdy lub rynku został zatwierdzony przez właściwe organy lub jest przewidziany w przepisach prawa albo w regulaminie funduszu lub dokumentach założycielskich spółki inwestycyjnej; ‒ emitowane ostatnio zbywalne papiery wartościowe, jednostki UCITS, lokaty w instytucjach kredytowych, finansowe instrumenty pochodne, instrumenty rynku pieniężnego inne niż będące w obrocie na rynku regulowanym, pod warunkiem że spełnione zostały warunki właściwe dla tych kategorii instrumentów finansowych. UCITSnie może: ‒ zainwestować więcej niż 10% swoich aktywów w zbywalne papiery wartościowelub nabywać instrumenty rynku pieniężnego inne niż będące w obrocie na rynku regulowanym; ‒ nabywać metali szlachetnych ani świadectw odnoszących się do metali szlachetnych. Spółka inwestycyjna może nabywać majątek ruchomy lub nieruchomy, mający istotne znaczenie dla bezpośredniego prowadzenia działalności. Spółka zarządzająca lub spółka inwestycyjna stosuje system zarządzania ryzykiem, który umożliwia jej monitorowanie i pomiar ryzyka pozycji i ich udziału w ogólnym profilu ryzyka portfela. Zapewnia także prawidłową i niezależną wycenę wartości instrumentów pochodnych. 70 UCITS inwestuje nie więcej niż; ‒ 5% swoich aktywów w zbywalne papiery wartościowe lub instrumenty rynku pieniężnego wyemitowane przez ten sam podmiot; lub ‒ nie więcej niż 20% swoich aktywów w lokaty ustanowione w tym samym podmiocie. Państwa członkowskie mogą podwyższyć 5% limit: ‒ do maksymalnie 10%, pod warunkiem że całkowita wartość posiadanych przez UCITS zbywalnych papierów wartościowych lub instrumentów rynku pieniężnego emitentów, z których u każdego inwestuje więcej niż 5% swoich aktywów, nie przekracza 40% wartości aktywów UCITS; ‒ do maksymalnie 35%, jeżeli zbywalne papiery wartościowe lub instrumenty rynku pieniężnego są emitowane lub gwarantowane przez państwa członkowskie, przez jego organy lokalne, przez państwo trzecie lub przez międzynarodową instytucje publiczną, do której należy jedno lub więcej państw członkowskich; ‒ do maksymalnie 25%, w przypadku gdy obligacje zostały wyemitowane przez instytucję kredytową, która posiada statutową siedzibę w państwie członkowskim i podlega na mocy prawa szczegółowemu nadzorowi publicznemu służącemu ochronie posiadaczy obligacji. Całkowita wartość tych inwestycji nie przekracza 80% aktywów UCITS; ‒ do maksymalnie 20% w odniesieniu do inwestycji w akcje lub dłużne papiery wartościowe wyemitowane przez ten sam podmiot, jeżeli celem polityki inwestycyjnej UCITS jest wystarczające i odpowiednie zróżnicowanie składu indeksu giełdowego lub papierów dłużnych, który jest uznawany przez właściwe organy. 9.1.7. Informacje udostępniane inwestorom Spółka inwestycyjna lub spółka zarządzająca ma obowiązek publikacji prospektu emisyjnego oraz rocznych i półrocznych sprawozdań okresowych. Prospekt emisyjny zawiera informacje niezbędne inwestorom w celu wyrobienia sobie poglądu na temat proponowanych im inwestycji i ryzyka z nimi związanego. Wszelkie informacje reklamowe dla inwestorów są oznaczone jako takie informacje. Informacje te są uczciwe, jasne i niewprowadzające w błąd. W szczególności nie mogą być one sprzeczne ze znaczeniem informacji zawartych w prospekcie emisyjnym i w kluczowych informacjach dla inwestora. Spółka sporządzakrótki dokument określany jako „kluczowe informacje dla inwestorów”, zawierający odpowiednie informacje o cechach danego UCITS, które muszą być przedstawione inwestorom, tak, aby mogli oni zrozumieć charakter oraz ryzyko związane z oferowanym im produktem inwestycyjnym oraz, w konsekwencji, podjąć świadome decyzje inwestycyjne. Kluczowe informacje dla inwestorów obejmują: ‒ identyfikację UCITS; ‒ krótki opis jego polityki inwestycyjnej i celów inwestycyjnych; ‒ przedstawienie dotychczasowych wyników lub, w stosownych przypadkach, scenariusze wyników; ‒ koszty i odnośne opłaty; ‒ profil ryzyka/zysku inwestycji, w tym stosowne wskazówki dotyczące ryzyka związanego z inwestycjami w danym UCITS oraz odpowiednie ostrzeżenie. 9.2. Alternatywne fundusze inwestycyjne (AFI) 71 9.2.1. Przedmiot regulacji i definicje Podstawa prawna Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/61/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, Dz. Urz. UE L 174 z 1.7.2011 r. Przedmiot regulacji Dyrektywa 2011/61/UE ustanawia zasady dotyczące zezwoleń, bieżącej działalności i przejrzystości osób zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (ZAFI), którzy zarządzają alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (AFI) lub wprowadzają je do obrotu na terytorium Unii. Podstawowe pojęcia: AFI – przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania, w tym subfundusze takich przedsiębiorstw, które pozyskują kapitał od wielu inwestorów z myślą o inwestowaniu go zgodnie z określona polityką inwestycyjną z korzyścią dla tych inwestorów, oraz nie potrzebują zezwolenia na prowadzenia działalności przez UCITS; ZAFI – osoby prawne, których stała działalność polega na zarządzaniu jednym lub większą liczbą AFI; bliskie powiązania – sytuacja, w której co najmniej dwie osoby fizyczne lub prawne są ze sobą powiązane udziałem lub kontrolą; właściwe organy – organy krajowe państwa członkowskiego, które na mocy przepisów prawnych są uprawnione do nadzorowania ZAFI. 9.2.1. Zezwolenie na prowadzenie działalności przez ZAFI Warunki podjęcia działalności Państwa członkowskie wymagają, aby ZAFI nie zarządzali AFI, o ile nie uzyskali zezwolenia. ZAFI posiadający zezwolenie musi stale wypełniać warunki zezwolenia. ZAFI zajmuje się wyłącznie działalnością w zakresie zarządzania inwestycyjnego. Minimalny jej zakres obejmuje zarządzanie portfelem inwestycyjnym i zarządzanie ryzykiem. Innymi funkcjami, które ZAFI może dodatkowo wykonywać w trakcie wspólnego zarzadzania AFI są: administrowanie, wprowadzanie do obiegu oraz działalność zawiązana z aktywami AFI. Wniosek o wydanie zezwolenia ZAFI jest zobowiązane do wystąpienia o wydanie zezwolenia do właściwych organów swojego rodzimego państwa członkowskiego. ZAFI przedkłada tym organom następujące informacje: ‒ informacje na temat osób faktycznie prowadzących działalność danego ZAFI; ‒ dane identyfikujące bezpośrednich lub pośrednich wspólników, akcjonariuszy lub członków ZAFI, posiadających znaczne pakiety akcji, oraz informacje o wartości takich znacznych pakietów akcji; ‒ plan działalności określający strukturę działalności ZAFI, w tym informacje o tym, w jaki sposób ZAFI zamierza wywiązać się z obowiązków przewidzianych dyrektywą 2011/61/UE; ‒ informacje o polityce i praktykach w zakresie wynagrodzeń; ‒ informacje na temat ustaleń dotyczących przekazywania i dalszego przekazywania osobom trzecim funkcji. Ponadto ZAFI występujący o zezwolenie przedkłada właściwym organom nadzoru następujące informacje dotyczące AFI, którym zamierza zarządzać: 72 ‒ informacje na temat strategii inwestycyjnych, polityki ZAFI w zakresie korzystania z dźwigni finansowej, a także profil ryzyka i innych cech AFI; ‒ informacje na temat siedziby funduszu podstawowego, jeżeli AFI jest AFI powiązanym; ‒ regulamin lub dokumenty założycielskie każdego AFI; ‒ informacje o ustaleniach dotyczących mianowania depozytariusza w odniesieniu do każdego AFI; ‒ wszelkie dodatkowe informacje dotyczące ujawniania informacji inwestorom dla każdego AFI. Warunki wydawania zezwoleń Właściwe organy rodzimego państwa członkowskiego wydają zezwolenie, jeżeli: ‒ są przekonane, że ZAFI będzie w stanie spełnić warunki określone dyrektywą 2011/61/UE; ‒ ZAFI posiada wystarczający kapitał założycielski i fundusze własne; ‒ osoby faktycznie prowadzące działalność ZAFI cieszą się nieposzlakowaną opinią i posiadają odpowiednie doświadczenie, również w odniesieniu do strategii inwestycyjnych stosowanych przez AFI zarządzanie przez tego ZAFI; ‒ akcjonariusze lub członkowie ZAFI, którzy posiadają znaczne pakiety akcji, są w stanie zapewnić rozsądne i ostrożne zarzadzanie AFI; ‒ siedziba zarządu i siedziba statutowa ZAFI znajdują się w tym samym państwie członkowskim. Właściwe organy rodzimego państwa członkowskiego ZAFI odmawiają wydania zezwolenia, gdy nie mogą skutecznie sprawować funkcji nadzorczych w związku z: a) bliskimi powiązaniami między ZAFI a innymi osobami fizycznymi i lub prawnymi; b) przepisami państwa trzeciego dotyczącymi osób fizycznych lub prawnych, z którymi ZAFI ma bliskie powiązania; c) trudnościami w egzekwowaniu takich przepisów. Kapitał założycielski i fundusze własne ZAFI, który jest wewnętrznie zarządzanym AFI, posiada kapitał założycielski w wysokości 300 tys. euro. Jeżeli ZAFI zostaje wyznaczony jako zewnętrzny zarządzający AFI, taki ZAFI posiada kapitał założycielski w wysokości co najmniej 125 tys. euro. Jeżeli wartość portfeli AFI przekracza 250 mln euro, ZAFI podwyższa wysokość funduszy własnych o dodatkową kwotę, równą 0,02% różnicy pomiędzy wartością portfeli ZAFI a kwotą 250 mln euro. Jednak wymagana łączna wartość kapitału założycielskiego i dodatkowej kwoty nie może przekroczyć 10 mln euro. W celu pokrycia potencjalnego ryzyka związanego z odpowiedzialnością zawodową ZAFI posiadają dodatkowe fundusze własne, odpowiednie do pokrycia tego ryzyka, spowodowanego zaniedbaniem obowiązków, albo posiadają ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej w zakresie wykonywania zawodu wynikającej z zaniedbania obowiązków, odpowiednie do pokrycia ryzyka. 9.2.2. Warunki dotyczące prowadzenia działalności przez ZAFI Wymogi ogólne Zasady ogólne. ZAFI: ‒ prowadzą działalność w sposób uczciwy, z należytą fachowością, dbałością, starannością i rzetelnością; ‒ działają w najlepszym interesie AFI lub inwestorów AFI, którymi zarządzają, oraz w interesie integralności rynku; ‒ posiadają i skutecznie stosują zasoby i procedury, które są niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej; 73 ‒ podejmują wszelkie uzasadnione środki w celu uniknięcia konfliktu interesów, a gdy nie można ich uniknąć, wykrywają je, zarządzają nimi i monitorują je; ‒ przestrzegają wszystkie wymogi regulacyjne mające zastosowanie do oprowadzonej działalności; ‒ nie traktują w sposób preferencyjny żadnego z inwestorów AFI. Wynagrodzenia. Polityka i praktyki w zakresie wynagrodzeń muszą być zgodne z rozsądnym i skutecznym zarządzaniem ryzykiem. Konflikty interesów. ZAFI podejmują wszelkie odpowiednie kroki w celu wykrycia konfliktów interesów, które pojawiają się przez zarządzaniu AFI. Posiadają i stosują skutecznie ustalenia organizacyjno-administracyjne, aby móc skutecznie podejmować odpowiednie działania służące wykrywaniu konfliktów interesów, zapobieganiu nim, zarządzania nimi i monitorowania ich w celu zapobiegania niekorzystnemu wpływowi konfliktów interesów na interesy AFI i ich inwestorów. Zarządzanie ryzykiem. ZAFI dokonują funkcjonalnego i hierarchicznego oddzielenia funkcji zarządzania ryzykiem od jednostek operacyjnych. Wdrażają one właściwe systemy zarządzania ryzykiem w celu odpowiedniego określenia, monitorowania i mierzenia wszelkich rodzajów ryzyka oraz zarządzania rodzajami ryzyka istotnymi dla poszczególnych strategii inwestycyjnych AFI oraz ryzyka, na które jest lub może być narażone każdy AFI. ZAFI musi co najmniej: ‒ przeprowadzać badanie ryzyka z należytą starannością, zgodnie ze strategią inwestycyjną, celami i profilem ryzyka danego AFI; ‒ zapewnić, aby ryzyko związane z każdą pozycją inwestycyjną AFI i wpływ danej pozycji inwestycyjnej na cały portfel AFI były prawidłowo i stale identyfikowane, mierzone, zarządzane i monitorowane; ‒ zapewnić, aby profil ryzyka AFI odpowiadał wielkości AFI, strukturze jego portfela oraz celom i strategiom inwestycyjnym AFI. ZAFI ustalają maksymalny poziom dźwigni finansowej, który mogą stosować w imieniu każdego AFI, którym zarządzają, oraz zakres prawa do ponownego wykorzystania zabezpieczeń lub gwarancji udzielonych na podstawie porozumienia dotyczącego dźwigni finansowej. Zarządzanie płynnością. ZAFI stosują odpowiedni system zarządzania płynnością i przyjmują procedury umożliwiające im monitorowanie ryzyka utraty płynności AFI i zapewniające zgodność profilu płynności inwestycji AFI z obowiązującymi wymogami. ZAFI przeprowadzają regularnie testy warunków skrajnych, w warunkach normalnej płynności oraz w nadzwyczajnych okolicznościach w zakresie płynności, które umożliwiają im ocenę ryzyka utraty płynności przez AFI, oraz odpowiednio je monitorują. ZAFI zapewnia, aby dla każdego AFI, którym zarządzają, strategia inwestycyjna, profil płynności i polityka umarzania tytułów uczestnictwa były spójne. Wymogi organizacyjne Zasady ogólne.ZAFI stale korzystają z właściwych i odpowiednich zasobów ludzkich i technicznych, które są niezbędne do właściwego zarządzania AFI. Wycena. ZAFI zapewniają, aby dla każdego zarządzanego przez nie AFI zostały określone odpowiednie i spójne procedury przeprowadzania właściwej i niezależnej wyceny aktywów AFI. Zasady wyceny tych aktywów są określone w prawodawstwie kraju, w którym jest siedziba AFI, lub w regulaminie lub dokumentach założycielskich AFI. ZAFI zapewniają, aby funkcje wyceny pełnił: a) zewnętrzny podmiot niezależny od AFI, ZAFI i od wszelkich innych osób mających bliskie powiązania z AFI lub ZAFI; albo b) sam ZAFI, pod warunkiem że funkcjonalnie zadanie wyceny jest niezależne od funkcji zarządzania portfelem inwestycyjnym, a polityka wynagrodzeń i inne środki zapewniają 74 łagodzenie konfliktów interesów wywieranym na pracowników. oraz zapobieganie niepożądanych nacisków 9.2.3. Wymogi dotyczące przejrzystości Sprawozdanie roczne. Dla każdego AFI z UE, którym zarządza, i każdego AFI, który wprowadza do obrotu w Unii, ZAFI udostępnia sprawozdanie roczne za każdy rok obrotowy. Jest ono przekazywane inwestorom na ich wniosek, a także udostępniane właściwym organom rodzimego państwa członkowskiego ZAFI, a w stosownym przypadku, rodzimego państwa członkowskiego AFI. Sprawozdanie roczne zawiera m.in. bilans lub zestawienie aktywów i zobowiązań oraz rachunek zysków i strat za dany rok obrotów Ujawnianie informacji inwestorom. ZAFI udostępnia inwestorom AFI przed dokonaniem przez nich inwestycji w AFI, niezbędne informacje oraz wszelkie istotne zmiany tych informacji. Dotyczą one np. opisu strategii inwestycyjnej i celów AFI, opisu rodzajów aktywów, w które AFI może inwestować, opisu wszystkich rodzajów ryzyka związanego z inwestycją, tożsamości ZAFI i depozytariusza AFI, opis procedur wyceny aktywów AFI, opis zarządzania przez AFI ryzykiem utraty płynności, procedury i warunki emisji i sprzedaży jednostek uczestnictwa lub udziałów. Obowiązki sprawozdawcze wobec właściwych organów. ZAFI regularnie przekazuje właściwym organom rodzimego państwa członkowskiego sprawozdania dotyczące głównych rynków finansowych, w których inwestuje w imieniu zarządzanego przez siebie AFI. 9.3. Europejskie długoterminowe fundusze inwestycyjne 9.3.1. Zagadnienia ogólne Podstawa prawna Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/760 z dnia 29 kwietnia 2015 r. w sprawie europejskich długoterminowych funduszy inwestycyjnych, Dz. Urz. L 123 z 19.5.2015. Przedmiot i cel regulacji Rozporządzenie ustanawia jednolite przepisy dotyczące zezwoleń, polityki inwestycyjnej i warunków prowadzenia działalności w odniesieniu do alternatywnych funduszy inwestycyjnych UE (AFI z UE) lub subfunduszy AFI z UE, które są wprowadzane do obrotu w Unii jako długoterminowe fundusze inwestycyjne (EDFI). Jego celem jest pozyskanie i uruchomienie kapitału na europejskie długoterminowe inwestycje w gospodarce realnej zgodnie z unijnym celem inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu (celem strategii Europa 2020). Zezwolenie dla EDFI Wprowadzenie EDFI do obrotu na terenie Unii wymaga uzyskania zezwolenia, które jest ważne we wszystkich państwach członkowskich. Wyłącznie AFI z UE mogą ubiegać się o zezwolenie na działalność jako EDFI. Wniosek o udzielenie takiego zezwolenia składa się do organu właściwego dla tego EDFI. Wniosek ten zawiera następujące elementy: 75 ‒ regulamin funduszu lub jego dokumenty założycielskie; ‒ informacje o nazwie proponowanego zarządzającego EDFI oraz jego doświadczeniu w zarządzaniu funduszami i dotychczasowej historii zarządzania funduszami; ‒ informację o nazwie depozytariusza; ‒ opis informacji udostępnianych inwestorom. Wyłącznie ZAFI z UE, który uzyskała zezwolenie zgodnie z dyrektywą 2011/61/UE, może zwrócić się do organu właściwego dla EDFI z wnioskiem o zezwolenie na zarządzanie EDFI. Wniosek ten zawiera następujące elementy: ‒ pisemną umowę z depozytariusze; ‒ informacje o ustaleniach dotyczących przekazania uprawnień w zakresie zarządzania i administrowania portfelem i ryzykiem w odniesieniu do EDFI; ‒ informacje na temat strategii inwestycyjnych, profilu ryzyka i innych właściwości AFI, na zarządzanie którymi ZAFI z UE uzyskał zezwolenie. AFI z UE uzyskuje zezwolenie dla EDFI, gdy właściwy dla niego organ: ustalił, że AFI z UE jest w stanie spełnić wszystkie stosowne wymogi; zatwierdził wniosek ZAFI z UE, któremu udzielono zezwolenia na zarządzanie EDFI, a także zatwierdził regulamin funduszu lub jego dokumenty założycielskie i wybór depozytariusza. Organ właściwy dla EDFI może odmówić zatwierdzenie wniosku ZAFI z UE dotyczącego zarządzania EDFI tylko wtedy, jeżeli ZAFI z UE: ‒ nie spełnia wymogów określonych w rozporządzeniu 2015/760/UE i dyrektywie 2011/61/UE; ‒ nie uzyskał zezwolenia organu właściwego dla tego ZAFI z UE na zarządzanie AFI stosującymi strategie inwestycyjne takiego samego rodzaju jak w odniesieniu do EDFI; ‒ nie przedstawił wymaganych dokumentów lub wyjaśnień ich dotyczących. 9.3.2. Polityka inwestycyjna EDFI Dopuszczalne inwestycje EDFI inwestuje wyłącznie wdopuszczalne aktywa inwestycyjne oraz w aktywa będące przedmiotem inwestycji UCITS, określone w art. 50 ust. 1 dyrektywy 2009/65/WE (zbywalne papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego). EDFI nie może podejmować żadnej z następujących działalności: ‒ krótkiej sprzedaży aktywów; ‒ bezpośredniego lub pośredniego zaangażowania się w towary; ‒ udzielania lub zaciągania pożyczki papierów wartościowych, odkupu lub zawierania wszelkich innych umów o równoważnych skutkach gospodarczych, stwarzających podobne ryzyko, jeżeli wpływają one na ponad 10 % aktywów EDFI; ‒ wykorzystywania finansowych instrumentów pochodnych, z wyjątkiem sytuacji, w których wykorzystanie takiego instrumentu służy jedynie zabezpieczeniu ryzyka związanego z innymi inwestycjami EDFI. Dopuszczalne aktywa Dopuszczalnymi aktywami inwestycyjnymi są jedynie aktywa należące do jednej z następujących kategorii: ‒ instrumenty kapitałowe lub quasi-kapitałowe, które zostały wyemitowane przez kwalifikowalne przedsiębiorstwo portfelowe i nabyte przez EDFI od tych przedsiębiorstw lub strony trzeciej na rynku wtórnym; ‒ instrumenty dłużne wyemitowane przez kwalifikowalne przedsiębiorstwo portfelowe; 76 ‒ pożyczki udzielone przez EDFI na rzecz kwalifikowalnego przedsiębiorstwa portfelowego, których termin zapadalności nie jest dłuższy niż okres działalności EDFI; ‒ jednostki uczestnictwa lub udziały w innych EDFI, europejskich funduszach venture capital (EuVECA)lub europejskich funduszach na rzecz przedsiębiorczości społecznej (EuSEF), pod warunkiem że te EDFI, EuVECA i EuSEF same nie zainwestowały w więcej niż 10% swojego kapitału w EDFI; ‒ bezpośrednie lub pośrednie udziały przez kwalifikowalne przedsiębiorstwa portfelowe w pojedynczych aktywach rzeczowych o wartości ci najmniej 10 mln euro. Kwalifikowalne przedsiębiorstwa portfelowe Kwalifikowalnym przedsiębiorstwem portfelowym jest przedsiębiorstwo portfelowe inne niż przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania, spełniającym następujące warunki: ‒ nie jest przedsiębiorstwem finansowym; ‒ jest przedsiębiorstwem, którenie jest dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym lub na wielostronnej platformie obrotu lub jest do niego dopuszczone, pod warunkiem że jego kapitalizacja rynkowa wynosi nie więcej niż 500 mln euro; ‒ ma siedzibę w państwie członkowskim lub państwie trzecim, pod warunkiem że nie zostało ono zaliczone do jurysdykcji wysoce ryzykownych lub niechętnych współpracy i podpisało umowę z państwem członkowskim pochodzenia zarządzającego EDFI i z każdym z pozostałych państw członkowskich, w których zamierza się wprowadzać do obrotu jednostki uczestnictwa lub udziały w EDFI, w celu zapewnienia, aby państwo trzecie w pełni stosowało się do art. 26 Modelowej konwencji OECD w sprawie podatku od dochodu i majątku oraz zapewniało skuteczną wymianę informacji w kwestiach podatkowych. Struktura i dywersyfikacja portfela EDFI inwestuje co najmniej 70% swojego kapitału w dopuszczalne aktywa inwestycyjne. EDFI inwestuje nie więcej niż: ‒ 10% swojego kapitału w instrumenty wyemitowane przez jakiekolwiek jedno kwalifikowalne przedsiębiorstwo portfelowe lub pożyczki udzielone jakiemukolwiek jednemu kwalifikowalnemu przedsiębiorstwu portfelowemu; ‒ 10% swojego kapitału pośrednio lub bezpośrednio w pojedyncze aktywa rzeczowe; ‒ 10% swojego kapitału w jednostki uczestnictwa lub udziały w jakimkolwiek jednym EDFI, EuVECA lub EuSEF; ‒ 5% swojego kapitału w aktywa będące przedmiotem inwestycji UCITS, w przypadku gdy aktywa te zostały wyemitowane przez jeden podmiot. Łączna wartość jednostek uczestnictwa lub udziałów w EDFI, EuVECA lub EuSEF w portfelu EDFI nie może przekraczać 20% wartości kapitału tego EDFI. Łączna ekspozycja na ryzyko wobec kontrahenta EDFI, wynikające z transakcji pojedynczych poza rynkiem regulowanym oraz umów z udzielonym lub otrzymanym przyrzeczeniem odkupu, nie przekracza 5% wartości kapitału tego EDFI. W odniesieniu do dopuszczalnych aktywów inwestycyjnych określonych w pkt. a i b EDFI może podwyższyć limit w wysokości 10% do 20%, pod warunkiem że łączna wartość aktywów posiadanych przez EDFI w kwalifikowalnych przedsiębiorstwach portfelowych i poszczególnych aktywach rzeczowych, w które inwestuje on więcej niż 10% wartości swojego kapitału, nie przekracza 40% wartości kapitału tego EDFI. W odniesieniu do aktywów będących przedmiotem inwestycji UCTIS EDFI może podwyższyć limit w wysokości 5% do 25%, w przypadku gdy obligacje zostały wyemitowane przez instytucję kredytową, która posiada siedzibę statutową w państwie członkowskim i 77 podlega na mocy prawa szczególnemu nadzorowi publicznemu służącemu ochronie posiadaczy obligacji. Koncentracja EDFI może nabyć nie więcej niż 25% jednostek uczestnictwa lub udziałów w jednym EDFI, EuVECA lub EuSEF. Zaciąganie pożyczek i kredytów EDFI może zaciągać pożyczki i kredyty, pod warunkiem że taka pożyczka lub kredyt spełnia wszystkie następujące warunki: ‒ stanowi nie więcej n iż 30% wartości kapitału EDFI; ‒ służy inwestowaniu w dopuszczalne aktywa inwestycyjne; ‒ zostaje zaciągnięta lub zaciągnięty w tej samej walucie co aktywa, które maja zostać nabyte z pożyczkowych środków pieniężnych; ‒ posiada termin zapadalności nie dłuższy niż okres działalności EDFI; ‒ obciąża aktywa stanowiące nie więcej niż 30% wartości kapitału EDFI. 9.3.3. Wymogi dotyczące przejrzystości Jednostki uczestnictwa lub udziały w EDFI nie mogą być wprowadzane do obrotu w Unii bez uprzedniej publikacji prospektu emisyjnego, a także bez uprzedniej publikacji dokumentu zawierającego kluczowe informacje, jeżeli jednostki te lub udziały są wprowadzane do obrotu wśród inwestorów detalicznych, Zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1286/2014. Prospekt emisyjny zawiera wszystkie informacje umożliwiające dokonanie świadomej oceny proponowanych inwestycji oraz związanego z nimi ryzyka. Regulamin lub dokumenty założycielskie EDFI stanowią integralną cześć prospektu emisyjnego i są do niego dołączane. 78 10. Działalność ubezpieczeniowa i reasekuracyjna Podstawa prawna Warunki podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje ubezpieczeniowe określa dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II) (wersja przekształcona) (Dz. Urz. UE L 335 z 17.12.2009). Przedmiot regulacji Dyrektywa ta ustanawia wymogi dotyczące: ‒ podejmowania i prowadzenia w Unii na własny rachunek działalności w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji; ‒ nadzoru nad grupami ubezpieczeniowymi i reasekuracyjnymi; ‒ reorganizacji i likwidacji zakładów ubezpieczeń bezpośrednich. 10.1. Wymogi dotyczące podejmowania działalności Wymóg uzyskania zezwolenia.Podejmowanie działalności w dziedzinie ubezpieczeń lub reasekuracji wymaga uprzedniego uzyskania zezwolenia. O zezwolenie występuje do organów nadzoru państwa członkowskiego siedziby: a) każdy zakład, który ustanawia swoją siedzibę na terytorium tego państwa członkowskiego; lub b) każdy zakład ubezpieczeń, który uzyskawszy zezwolenie zamierza rozszerzyć swoją działalność na całą grupę ubezpieczeń lub na grupy inne niż te, na które uzyskał zezwolenie.Zezwolenie na prowadzenie działalności jest ważne w całej Unii. Umożliwia ono zakładom ubezpieczeń i zakładom reasekuracji prowadzenie tam działalności i obejmuje również prawo przedsiębiorczości oraz swobodę świadczenia usług. Dodatkowe rodzaje ryzyka. Zakład ubezpieczeń, który uzyskał zezwolenie na przyjmowanie do ubezpieczenia ryzyka podstawowego może także ubezpieczać inne rodzaje ryzyka bez konieczności uzyskania stosownego zezwolenia, pod warunkiem że takie rodzaje ryzyka są związane z ryzykiem podstawowym, dotyczą przedmiotu objętego ubezpieczeniem od ryzyka podstawowego i są objęte umową ubezpieczeniową dotyczącą ryzyka podstawowego. 79 Forma prawna zakładu.Każdy zakład, który ubiega się o zezwolenie, przyjmuje jedną z form prawnych, przewidzianych ustawodawstwem państwa członkowskiego siedziby. W przypadku Polski formami tymi są: spółka akcyjna i towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych. Warunki uzyskania zezwolenia.Państwo członkowskie siedziby wymaga od każdego zakładu, który ubiega się o zezwolenie: ‒ ograniczenia jego działalności do działalności ubezpieczeniowej lub reasekuracyjnej oraz czynności bezpośrednio z nich wynikających lub powiązanych; ‒ przedłożenia planu działalności; ‒ posiadania dopuszczonych środków własnych na pokrycie nieprzekraczalnego dolnego progu minimalnego wymogu kapitałowego; ‒ udowodnienia, że w przyszłości będzie w stanie posiadać dopuszczalne środki własne na pokrycie kapitałowego wymogu wypłacalności i minimalnego wymogu kapitałowego; ‒ udowodnienia, że w przyszłości będzie w stanie spełnić wymogi systemu zarządzania. Bliskie powiązania. W przypadku istnienia bliskich powiazań między zakładem a inną osobą fizyczną lub prawną, organy nadzoru udzielają zezwolenia tylko wówczas, gdy powiązania te nie stanowią przeszkody w skutecznym wykonywaniu przez nie funkcji nadzoru. Siedziba zakładu.Siedziby zakładów ubezpieczeniowych i zakładów reasekuracyjnych znajdują się w tym samym państwie członkowskim, co ich siedziby statutowe. Warunki polis i taryfy składek. Państwa członkowskie nie nakładają wymogu uprzedniego zatwierdzenia lub systematycznego powiadamiania o ogólnych lub szczegółowych warunkach ubezpieczeń i taryfach składek. Gospodarcze wymagania rynku.Państwa członkowskie nie nakładają wymogu, aby wniosek o zezwolenie był rozpatrywany w świetle gospodarczych wymagań rynku. Znaczne pakiety akcji.Organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby muszą zostać poinformowane o tożsamości akcjonariuszy lub wspólników posiadających znaczne pakiety akcji oraz o wysokości tych pakietów. 10.2. Warunki prowadzenia działalności Ogólne zasady nadzoru Głównym celem nadzoru jest ochrona ubezpieczających i beneficjentów. Nie naruszając tego celu, organy nadzoru wykonują swoje zadania z należytym uwzględnieniem potencjalnego wpływu swoich decyzji na stabilność systemów finansowych w Unii. Biorą one także pod uwagę potencjalne procykliczne skutki swoich decyzji. Podstawą nadzoru jest podejście perspektywiczne i oparte na ocenie ryzyka. Nadzór obejmuje stałą kontrolę prowadzenia działalności ubezpieczeniowej lub reasekuracyjnej oraz przestrzeganie przez zakłady ubezpieczeń lub zakłady reasekuracji przepisów dotyczących nadzoru. Nadzór finansowy nad tymi zakładami stanowi wyłączną odpowiedzialność państwa członkowskiego siedziby. Nadzór ten obejmuje sprawdzenie stopnia wypłacalności zakładu, tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, jego aktywów i dopuszczalnych środków własnych. Organy nadzoru wykonują swoje zadania w sposób przejrzysty i odpowiedzialny, z należytym poszanowaniem ochrony informacji poufnych. Organy te są uprawnione do stosowania wszelkich koniecznych środków, w tym, jeśli to stosowne, środków o charakterze administracyjnym lub finansowym, w odniesieniu do zakładów ubezpieczeniowych lub zakładów reasekuracji oraz członków ich organów administracyjnych, zarządzających lub nadzorczych. Wymogi dotyczące systemu zarządzania 80 Wszystkie zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji wprowadzają skutecznysystem zarządzania, który zapewnia prawidłowe i ostrożne zarządzanie prowadzoną działalnością. System ten obejmuje co najmniej odpowiednią strukturę organizacyjną, w której zakresy odpowiedzialności są jasno przypisane i odpowiednio podzielone, oraz skuteczny system zapewniający przekazywanie informacji. Obejmuje on zgodność z następującymi wymogami: ‒ wymogi dotyczące kompetencji i reputacji osób, które faktycznie zarządzają zakładem lub pełnią inne kluczowe funkcje: ichkwalifikacje zawodowe, wiedza i doświadczenie są odpowiednie, aby umożliwić prawidłowe i ostrożne zarządzanie; oraz są osobami uczciwymi i cieszącymi się nieposzlakowaną opinią; ‒ dowód dobrej reputacji: przedłożenie dowodu, że dana osoba nie ogłaszała uprzednio upadłości; ‒ wymóg wprowadzenia efektywnego systemu zarządzania ryzykiem, obejmującego ca najmniej następujące obszary: a) ocena ryzyka przyjmowanego do ubezpieczenia i tworzenia rezerw; b) zarządzanie aktywami i pasywami; c) lokaty; d) zarządzenie płynnością i ryzykiem koncentracji; e) zarządzanie ryzykiem operacyjnym; f) reasekurację i inne techniki ograniczania ryzyka; ‒ wymóg przeprowadzania własnej oceny ryzyka i wypłacalności, obejmującej co najmniej ogólne potrzeby w zakresie wypłacalności oraz ciągłą zgodność z wymogami kapitałowymi oraz wymogami odnoszącymi się do rezerw techniczno-ekonomicznych; Wymóg oddzielenia prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń na życie i ubezpieczeń innych niż na życie Zakłady ubezpieczeń nie mogą uzyskać zezwolenia na równoczesne prowadzenie działalności w zakresie ubezpieczeń na życie i ubezpieczeń innych niż na życie. W drodze odstępstwa od tej zasady, państwa członkowskie mogą dopuścić, aby: a) zakłady, które posiadają zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie ubezpieczeń na życie, mogły otrzymać zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie ubezpieczeń innych niż na życie dla ryzyka wypadkowego i ryzyka chorobowego; b) zakłady, które posiadają zezwolenie wyłącznie dla ryzyka wypadkowego i ryzyka chorobowego, mogły otrzymać zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie ubezpieczeń na życie. Niemniej jednak każda z tych działalności jest zarządzana oddzielnie. Zasady dotyczące rezerw techniczno-ekonomicznych Zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji tworzą rezerwy techniczno-ekonomiczne w celu pokrycia wszystkich swoich zobowiązań ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych wobec ubezpieczających i beneficjentów umów ubezpieczenia lub reasekuracji. Wartość rezerw odpowiada bieżącej kwocie, którą zakłady ubezpieczeń lub zakłady reasekuracji musiałyby zapłacić, gdyby dokonywały natychmiastowego przeniesienia swoich praw i zobowiązań umownych na inny zakład ubezpieczeń lub zakład reasekuracji. Przy obliczaniu rezerw wykorzystuje się dane dostępne na rynkach finansowych oraz ogólne dane na temat rodzajów ryzyka ubezpieczeniowego, a obliczenia te musza być z nimi zgodne. Wartość rezerw ustala się w sposób ostrożny, wiarygodny i obiektywny. Wymogi kapitałowe Wymogi dotyczące środków własnych.Środki własne stanowią sumę podstawowych środków własnych i uzupełniających środków własnych. Środki podstawowe składają się z nadwyżek aktywów nad zobowiązaniami oraz z zobowiązań podporządkowanych, natomiast środki uzupełniające – z innych środków, które mogą zostać wykorzystane do 81 pokrycia strat. Uzupełniającymi środkami własnymi mogą być np. akredytywy i gwarancje, o ile nie stanowią one pozycji podstawowych środków własnych. Kapitałowy wymóg wypłacalności. Zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji posiadają środki własne na pokrycie kapitałowego wymogu wypłacalności, uwzględniającego wszystkie rodzaje ryzyka, na które narażony jest zakład ubezpieczeń lub zakład reasekuracji. Obejmuje on co najmniej następujące rodzaje ryzyka: ryzyko ubezpieczeniowego w ubezpieczeniach innych niż na życie, ryzyka ubezpieczeniowe w ubezpieczeniach na życie, ryzyko ubezpieczeniowe w ubezpieczeniach zdrowotnych, ryzyko rynkowe, ryzyko kredytowe i ryzyko operacyjne. Minimalny wymóg kapitałowy. Wymóg ten odpowiada kwocie podstawowych środków własnych, poniżej której ubezpieczający i beneficjenci są narażeni na niedopuszczalny poziom ryzyka. Minimalny wymóg kapitałowy wynosi: zakłady inne niż na życie – 2,2 mln euro; zakłady ubezpieczeń na życie – 3,2 mln euro; zakłady reasekuracji – 3,2 mln euro; zakłady ubezpieczeń, które równocześnie prowadzą działalność w zakresie ubezpieczeń na życie i działalność w zakresie ubezpieczeń innych niż na życie – 5,4 mln euro. 10.3. Prawo przedsiębiorczości i swoboda świadczenia usług Tworzenie oddziałów przez zakłady ubezpieczeń Państwa członkowskie zapewniają, aby zakład ubezpieczeń, który zamierza utworzyć oddział na terytorium innego państwa członkowskiego, powiadomił o tym organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby, przekazując mu następujące informacje: ‒ państwo członkowskie, na którego terytorium zakład zamierza utworzyć oddział; ‒ plan działalności, określający co najmniej przewidywane rodzaje działalności i strukturę organizacyjną oddziału; ‒ nazwisko osoby, która dysponuje odpowiednimi uprawnieniami do zaciągania wobec osób trzecich zobowiązań w imieniu zakładu ubezpieczeń; ‒ adres w przyjmującym państwie członkowskim, pod którym można otrzymywać i przekazywać dokumenty. Jeśli organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby nie mają powodów wątpić w prawidłowość systemu zarządzania lub sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń lub wymogów dotyczących kompetencji i reputacji upoważnionego przedstawiciela, przekazują one informacje te organom nadzoru przyjmującego państwa członkowskiego oraz informują o tym zakład ubezpieczeń, którego to dotyczy. Organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby poświadczają ponadto, że zakład ubezpieczeń posiada pokrycie kapitałowego wymogu wypłacalności i minimalnego wymogu kapitałowego. W przypadku odmowy przekazania tych informacji organowi przyjmującego państwa członkowskiego, organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby zawiadamiają zakład ubezpieczeń, którego to dotyczy, o powodach swojej odmowy. W przypadku takiej odmowy lub zaniechania przysługuje prawo odwołania się do sądu w państwie członkowskim siedziby. Mając na względzie dobro ogólne, organy nadzoru przyjmującego państwa członkowskiego mogą określić warunki, na których działalność ta musi być prowadzona w przyjmującym państwie członkowskim. Powiadamiają o tym organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby, które przekazują te informacje zainteresowanemu zakładowi ubezpieczeń. Zakład ubezpieczeń może ustanowić oddział i rozpocząć działalność od daty uzyskania przez organ nadzoru państwa członkowskiego takiej informacji lub w przypadku nieuzyskania informacji, po upływie trzech miesięcy od daty otrzymania informacji przez organ nadzoru przyjmującego państwa członkowskiego o zamiarze utworzenia na jego terytorium swojego oddziału. 82 Swoboda świadczenia usług przez zakłady ubezpieczeń Każdy zakład ubezpieczeń, który zamierza po raz pierwszy prowadzić działalność w jednym lub w kilku państwach członkowskich w ramach swobody świadczenia usług, uprzednio informuje o tym organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby, wskazując rodzaje ryzyka lub zobowiązań, jakie zamierza pokryć. Organy te przekazują państwu członkowskiemu lub państwom członkowskim, na terytorium których zakład ubezpieczeń zamierza świadczyć usługi: ‒ zaświadczenie potwierdzające, że zakład ubezpieczeń spełnia kapitałowy wymóg wypłacalności i minimalny wymóg kapitałowy; ‒ informacje o grupach ubezpieczeń, na oferowanie których zakład ubezpieczeń uzyskał zezwolenie; ‒ informacje o rodzajach ryzyka lub zobowiązań, jakie zakład ubezpieczeń zamierza pokrywać w przyjmującym państwie członkowskim. Jednocześnie organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby powiadamiają zainteresowany zakład ubezpieczeń o przekazaniu tych informacji. 10.4. Nadzór nad grupami Definicja grupy ubezpieczeniowej Grupa ubezpieczeniowa oznacza: ‒ grupę zakładów, w skład której wchodzi zakład posiadający udziały kapitałowe w innych zakładach, jego jednostki zależne oraz podmioty, w których udziały posiada ten zakład lub jego jednostki zależne; ‒ grupę zakładów opartą na silnych i trwałych powiązaniach finansowych między tymi zakładami, pod warunkiem że jeden z tych zakładów uważa się za jednostkę dominującą, a pozostałe jednostki – za zakłady zależne. Przedmiot nadzoru nad grupą Ogólnie przedmiotem nadzoru nad grupą są następujące zagadnienia: ‒ sytuacja finansowa grupy, zwłaszcza jej wypłacalność; ‒ koncentracja ryzyka oraz transakcje finansowe wewnątrz grupy; ‒ zarządzanie ryzykiem i kontrola wewnętrzna. Wyznaczenie organu sprawującego nadzór nad grupą Spośród organów nadzoru zainteresowanych państw członkowskich wyznacza się jeden organ nadzoru odpowiadający za koordynowanie i prowadzenie nadzoru nad grupą. Jeżeli ten sam organ nadzoru jest właściwym organem dla wszystkich zakładów w grupie, zadania organu nadzoru sprawującego nadzór nad grupą wykonuje ten organ nadzoru. We wszystkich pozostałych przypadkach zadania organu sprawującego nadzór nad grupą wykonuje organ nadzoru, który wydał zezwolenie zakładowi stojącemu na czele grupy, jednostce dominującej lub zakładowi z największą suma bilansową. Prawa i obowiązki organu sprawującego nadzór nad grupą i pozostałych organów Organ sprawujący nadzór nad grupą ma następujące prawa i obowiązki w odniesieniu do nadzoru nad grupą: ‒ koordynowanie gromadzenia i rozpowszechniania informacji, w tym rozpowszechnianie informacji ważnych z punktu widzenia zadań nadzorczych tego organu; ‒ nadzór nad sytuacją finansową grupy i jej ocena; 83 ‒ ocena przestrzegania przez grupę zasad dotyczących wypłacalności, koncentracji ryzyka i transakcji wewnątrz grupy; ‒ ocena systemu zarządzania ryzykiem w grupie; ‒ ocena mechanizmów kontroli wewnętrznej grupy, obejmujących co najmniej: a) odpowiednie mechanizmy dotyczące wypłacalności, umożliwiających określenie i pomiar wszystkich istotnych występujących rodzajów ryzyka oraz właściwe powiązanie środków własnych z tymi rodzajami ryzyka; oraz b) rzetelne procedury dotyczące sprawozdawczości i rachunkowości, umożliwiające monitorowanie transakcji wewnątrz grupy i koncentracji ryzyka oraz zarządzanie nimi; ‒ ocena spełniania przez członków organu administracyjnego, zarządzającego lub nadzorczego wymogów dotyczących kompetencji, doświadczenia i dobrej reputacji; ‒ planowanie i koordynacja zadań nadzorczych we współpracy z zainteresowanymi organami, z jednoczesnym uwzględnieniem charakteru, skali i złożoności rodzajów ryzyka właściwych dla działalności prowadzonej przez zakłady należące do grupy. W celu ułatwienia wykonywania tych zadań, w ramach nadzoru nad grupą zostaje powołane kolegium organów nadzoru, zapewniające stosowanie procedur współpracy i wymiany informacji między organami nadzoru. Organy odpowiedzialne za sprawowanie nadzoru nad poszczególnymi zakładami w grupie oraz organ sprawujący nadzór nad grupą współpracują ze sobą, zwłaszcza w przypadku, gdy zakład doświadcza trudności finansowych. 10.5. Reorganizacja i likwidacja zakładów ubezpieczeń Środki odnoszące się do reorganizacji Środki odnoszące się do reorganizacji oznaczają środki pociągające za sobą interwencje właściwych władz, których celem jest zachowanie lub przywrócenie sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń, a które oddziałują na prawa stron innych niż zakład ubezpieczeń, w tym, ale nie tylko, środki powodujące możliwość zawieszenia opłatności, zawieszenia środków egzekucji lub obniżenia roszczeń. W odniesieniu do tych środków obowiązują następujące wymogi: ‒ jedynie właściwe organy państwa członkowskiego siedziby mają prawo decydować w sprawie środków odnoszących się do reorganizacji w odniesieniu do zakładu ubezpieczeń, w tym także jego siedziby; ‒ środki te podlegają przepisom prawnym stosowanym w państwie członkowskim siedziby; ‒ właściwe organy państwa członkowskiego informują w trybie pilnym organy nadzoru pozostałych państw członkowskich o każdej swojej decyzji w sprawie środka odnoszącego się do reorganizacji, w tym o możliwych praktycznych skutkach tego rodzaju środków; ‒ decyzje w sprawie środków odnoszących się do reorganizacji są publikowane, w tym Dzienniki Urzędowym Unii Europejskiej; ‒ jeżeli prawo państwa członkowskiego siedziby wymaga zgłoszenia roszczenia lub przewiduje prawo wierzycieli do zgłoszenia roszczeń lub przedstawienia uwag dotyczących tych roszczeń, właściwy organ państwa członkowskiego siedziby informuje wierzycieli o środkach odnoszących się do reorganizacji. Postępowanie likwidacyjne Postępowanie likwidacyjne oznacza wspólne postępowanie powodujące upłynnienie aktywów zakładu ubezpieczeń i podział uzyskanych z nich aktywów zakładu ubezpieczeń i podział uzyskanych z nich dochodów, odpowiednio między wierzycieli, udziałowców lub członków. Postępowanie takie przeprowadza się zgodnie z następującymi wymogami: 84 ‒ jedynie właściwe organy państwa członkowskiego siedziby mają prawo podjąć decyzję o wszczęciu postepowania likwidacyjnego; ‒ decyzja ta jest przyjmowana zgodnie z prawem krajowym państwa członkowskiego siedziby; ‒ właściwe organy państwa członkowskiego siedziby informują organy nadzoru tego państwa członkowskiego o decyzji otwierającej postępowanie likwidacyjne, które z kolei informują organy nadzoru pozostałych państw członkowskich o tej decyzji; ‒ pierwszeństwo roszczeń ubezpieczeniowych przed innymi roszczeniami wobec zakładu ubezpieczeń zapewnia się w jeden lub obydwa z następujących sposobów: a) w odniesieniu do aktywów stanowiących rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, roszczenia ubezpieczeniowe mają absolutne pierwszeństwo w stosunku do wszelkich innych roszczeń wobec zakładu; lub b) w odniesieniu do wszystkich aktywów zakładu ubezpieczeń roszczenia ubezpieczeniowe mają pierwszeństwo w stosunku do wszystkich innych roszczeń wobec zakładu ubezpieczeń jedynie z możliwością wyjątku w odniesieniu do roszczeń pracowników wynikających z umowy lub stosunku zatrudnienia, roszczeń podatkowych instytucji publicznych, roszczeń systemów zabezpieczenia społecznego i roszczeń do aktywów podlegającym prawom rzeczowym; ‒ właściwy organ zapewnia jawność decyzji decyzje w sprawie wszczęcia postepowania likwidacyjnego (obowiązek publikacji tej decyzji, w tym Dzienniki Urzędowym Unii Europejskiej); ‒ właściwy organy państwa członkowskiego siedziby zawiadamia pisemnie znanych wierzycieli o wszczęciu postępowania likwidacyjnego; ‒ każdy wierzyciel ma prawo wnosić roszczenia lub przedkładać pisemne uwagi odnoszące się do roszczenia. 85 11. Europejski System Nadzoru Finansowego 11.1. Wstęp Geneza europejskiego systemu nadzoru finansowego Kryzys finansowy ujawnił istotne braki w nadzorze finansowym w Unii w odniesieniu zarówno do całego systemu finansowego, jak i do poszczególnych jego sektorów. Istniejące rozwiązania w zakresie nadzoru nie były w stanie ani zapobiec sytuacjom kryzysowym, ani zapewnić zarządzanie nimi, ani też rozwiązać problemy z nich wynikające. Kryzys ujawnił także niedociągnięcia w zakresie współpracy między krajowymi organami nadzoru oraz spójnego stosowania unijnego prawa. W odpowiedzi na kryzys finansowy w listopadzie 2008 r. Komisja zleciła grupie Larosière’a opracowanie zaleceń w sprawie wzmocnienia europejskich rozwiązań w zakresie nadzoru. W raporcie końcowym grupa zaleciła utworzenie na poziomie Unii organu, którego zadaniem byłoby nadzorowanie ryzyka w systemie finansowym jako całości, a także reformę struktury nadzoru finansowego w Unii. W 2010 roku Parlament Europejski i Rada przyjęły kilka rozporządzeń w sprawie ustanowienia europejskiego systemu nadzoru finansowego (ESNF). System zaczął funkcjonować z dniem 1 stycznia 2011 roku. Podstawa prawna funkcjonowania ESNF Rozporządzenie (UE) nr 1092/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie unijnego nadzoru makroostrożnościowego nad systemem finansowym i ustanowienia Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010). Rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010). 86 Rozporządzenie (UE) nr 1094/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010). Rozporządzenie (UE) nr 1095/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie unijnego ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010). 11.2. Europejskie organy nadzoru finansowego W skład Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego wchodzą: ‒ Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS), odpowiedzialna za nadzór makroostrożnościowy nad całym systemem finansowym w Unii; ‒ Europejski Urząd Nadzoru, odpowiadający za nadzór mikroostrożnościowy w poszczególnych segmentach systemu finansowego w Unii; ‒ wspólny komitet europejskich urzędów nadzoru; ‒ właściwe organy lub organy nadzorcze państw członkowskich. 11.2.1. Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego Cele nadzoru makroostrożnościowego Nadzór makroostrożnościowy ma na celu: ‒ przyczynianie się do przeciwdziałania zagrożeniom dla stabilności finansowej wynikającym z poważnych zaburzeń w całym systemie finansowym Unii, które mogą wywołać negatywne skutki dla funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz dla realnej gospodarki; ‒ ograniczanie tych zagrożeń, z uwzględnieniem zmian natury makroekonomicznej. Zadania ERRS Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego wykonuje następujące zadania: ‒ gromadzenie oraz analiza danych i wskaźników makroekonomicznych oraz makrofinansowych, niezbędnych do monitorowania i oceny potencjalnego ryzyka systemowego; ‒ identyfikacja ryzyka systemowego oraz określenie jego prawdopodobieństwa; ‒ ostrzeganie przed znaczącym ryzykiem systemowym; ‒ zalecanie podjęcia działań zaradczych w odniesieniu do zidentyfikowanego ryzyka; ‒ kierowanie do Rady poufnych ostrzeżeń przed możliwością wystąpienia sytuacji nadzwyczajnej, poważnie zagrażającej prawidłowemu funkcjonowaniu rynków finansowych i ich integralności lub stabilności całego systemu finansowego w Unii; ‒ monitorowanie działań zaradczych; ‒ ścisła współpraca ze wszystkimi innymi stronami Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego; ‒ koordynowanie europejskich działań w dziedzinie nadzoru makroostrożnościowego z międzynarodowymi instytucjami finansowymi, zwłaszcza z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Radą Stabilności Finansowej. 11.2.2. EuropejskiUrząd Nadzoru Struktura Europejskiego Urzędu Nadzoru 87 Europejski Urząd Nadzoru obejmuje trzy organy odpowiadające za unijny nadzór mikroostrożnościowy w poszczególnych sektorach systemu finansowego: ‒ Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB), mający swoją siedzibę w Londynie; ‒ Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EUNUiPPE), którego siedzibą jest Frankfurt nad Menem; ‒ Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (EUNGiPW), z siedzibą w Paryżu. Zadania europejskich urzędów nadzoru EUNB, EUNUiPPE oraz EUNGiPW wykonują następujące zadania: ‒ przyczyniają się do ustanowienia wspólnych standardów i praktyk regulacyjnych i nadzorczych wysokiej jakości; ‒ przyczyniają się do spójnego stosowania prawa Unii; ‒ wspierają i ułatwiają przekazywanie Europejskiemu Urzędowi Nadzoru lub innemu krajowemu organowi nadzoru wykonywania zadań i kompetencji właściwego organu nadzoru państwa członkowskiego; ‒ ściśle współpracują z ERRS, zwłaszcza w zakresie identyfikacji i mierzenia ryzyka systemowego oraz postępowania naprawczego wobec upadających instytucji finansowych; ‒ organizują i przeprowadzają okresowe oceny działań realizowanych przez właściwe organy nadzorcze, w tym wydają wytyczne i zalecenia skierowane do tych organów oraz określają najlepsze praktyki w celu zwiększenia spójności wyników w zakresie nadzoru; ‒ monitorują i dokonują ocen zmian na danym rynku finansowym; ‒ przeprowadzają analizy ekonomiczne dotyczące rynków finansowych; ‒ podejmują działania w celu wzmocnienia europejskich systemów gwarantowania depozytów, ubezpieczeniowych programów gwarancyjnych oraz systemów rekompensat dla inwestorów. Uprawnienia europejskich urzędów nadzoru W celu skutecznego wykonania powierzonych im zadań, europejskie urzędy nadzoru posiadają niezbędne uprawnienia, które obejmują: ‒ podejmowanie działań w zakresie opracowywania projektów regulacyjnych i wykonawczych standardów technicznych; ‒ wydawanie wytycznych i zaleceń w celu ustanowienia spójnych, efektywnych i skutecznych praktyk nadzorczych w ramach ESNF; ‒ określania działań koniecznych do zapewnienia przestrzegania wspólnych standardów; ‒ koordynowanie wszelkich działań podejmowanych w sytuacjach nadzwyczajnych; ‒ rozstrzyganie sporów między właściwymi organami nadzoru w sytuacjach transgranicznych; ‒ wydawanie opinii dla Parlamentu Europejskiego, Rady lub Komisji. 11.3. Krajowe organy nadzoru finansowego Struktura instytucjonalna nadzoru finansowego w państwach członkowskich odzwierciedla trzy jego modele: ‒ model nadzoru zintegrowanego, z jednym organem odpowiedzialnym za sprawowanie nadzoru nad wszystkimi instytucjami finansowymi w zakresie właściwego stosowania przez nie przepisów i standardów; 88 ‒ model nadzoru funkcjonalnego (model „twin peaks”), zakładający rozdzielenie funkcji nadzorczych na dwie części i powierzenie ich dwom różnym organom; pierwszy ma kompetencje w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego, drugi zaś – w dziedzinie nadzoru związanego z minimalnymi wymaganiami dotyczącymi prowadzenia działalności przez instytucje finansowe; ‒ model nadzoru sektorowego, z trzema odrębnymi organami odpowiadającymi za sprawowanie nadzoru nad instytucjami finansowymi w poszczególnych sektorach systemu finansowego: kredytowym, ubezpieczeniowym i kapitałowym. Tabela 11.1. Modele nadzoru finansowego w państwach członkowskich Model nadzoru Nadzór zintegrowany Nadzór funkcjonalny Nadzór sektorowy Państwa członkowskie Czechy, Dania, Niemcy, Estonia, Irlandia, Łotwa, Węgry, Malta, Austria, Polska, Słowacja, Finlandia, Szwecja Belgia, Francja, Holandia, Zjednoczone Królestwo Bułgaria, Grecja, Hiszpania, Włochy, Cypr, Luksemburg, Portugalia, Rumunia, Słowenia W większości państw członkowskich nadzór nad instytucjami finansowymi powierzono bankowi centralnemu lub odpowiedniemu organowi nadzoru finansowego, które odpowiada zarówno za nadzór ostrożnościowy nad instytucjami finansowymi, jak i za przestrzeganie przez nie wymagań dotyczących prowadzenia działalności i świadczenia usług finansowych Kryzys finansowy doprowadził także do wzmocnienia nadzoru makroostrożnościowego na poziomie krajowym przez ustanowienie organów mających uprawnienia podobne do ERRS. We Francji została powołana Rada ds. Ryzyka Systemowego i Regulacji Finansowych, w Belgii – Komitet ds. Ryzyka Systemowego i Instytucji Finansowych, na Węgrzech – Rada ds. Stabilności Finansowej. Zadania tych organów obejmują m.in. monitorowanie zmian systemu finansowego w celu identyfikacji zagrożeń makroekonomicznych dla stabilności finansowej, przedkładanie opinii dla parlamentu i rządu w sprawie podjęcia niezbędnych środków w dziedzinie nadzoru makroostrożnościowego, koordynowanie działań podejmowanych w sytuacjach kryzysowych, wymiana informacji między bankiem centralnym a organami nadzoru finansowego, współpraca z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego. 11.4. Podział kompetencji między europejskie i krajowe organy nadzoru finansowego Zgodnie z art. 6 ust. 2 TFUE kompetencje Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego, a więc także w dziedzinie nadzoru nad instytucjami finansowymi działającymi na tym rynku, należą do kompetencji dzielonych z państwami członkowskimi. Wykonywanie tych kompetencji przez europejskie organy nadzoru finansowego podlega dwóm zasadom: ‒ zasadzie pomocniczości, zgodnie z którą Unia podejmuje działania w tej dziedzinie tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim działania organów nadzorczych państw członkowskich nie są wystarczająco skuteczne do zapewnienia stabilności finansowej w Unii, i jeśli, ze względu skalę i skutki proponowanego działania, możliwe jest lepsze osiągnięcie tego celu na poziomie Unii; ‒ zasadzie proporcjonalności, zgodnie z którą zakres i forma działania ESNF nie wykraczają poza to, co jest konieczne do zachowania stabilności finansowej w Unii jako całości lub istotnej jej części. 89 Podstawą funkcjonowania ESNF jest więc centralizacja specyficznych zadań związanych z utrzymaniem stabilności finansowej w Unii oraz decentralizacja pozostałych zadań nadzorczych. Zakres zadań nadzorczych wykonywanych na poziomie Unii odpowiada zadaniom nadzorczym powierzonym Europejskiej Radzie ds. Ryzyka Systemowego oraz Europejskiemu Urzędowi Nadzoru. Kompetencje powierzone tym organomdotyczą więc specyficznych zadań w dziedzinie nadzoru makro- i mikroostrożnościowego, takich jak: identyfikacja ryzyka systemowego i ostrzeganie przed nim, ustalanie wspólnych standardów technicznych, zapewnienie przestrzegania tych standardów przez instytucje finansowe, koordynowanie działań mających na celu ograniczenie zagrożeń dla prawidłowego funkcjonowania rynków finansowych lub stabilności finansowej w Unii, rozstrzyganie sporów o charakterze transgranicznym. Natomiast pozostałe zadania w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego oraz zadania związane z przestrzeganiem minimalnych wymagań Unii dotyczących prowadzenia działalności i świadczenia usług przez instytucje finansowe należą do kompetencji właściwych organów nadzoru państw członkowskich. Mają one m.in. uprawnienia do udzielania zezwoleń na podejmowanie i prowadzenie działalności przez instytucje kredytowe, towarzystwa ubezpieczeniowe i przedsiębiorstwa inwestycyjne oraz do kontroli przestrzegania przez te instytucje wymogów kapitałowych w odniesieniu do różnych zagrożeń dla ich stabilności finansowej. W dziedzinie nadzoru ostrożnościowego pewne kompetencje ma także Europejski Bank Centralny. Zgodnie z art. 25 Statutu ESBC i EBC: a) EBC jest uprawniony do wyrażania opinii i udzielania konsultacji Radzie, Komisji i właściwym organom nadzorczym państw członkowskich w sprawie zakresu i stosowania ustawodawstwa unijnego odnoszącego się do nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i do stabilności systemu finansowego; b) EBC może wykonywać specyficzne zadania w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi, z wyjątkiem instytucji ubezpieczeniowych. Specyficzne działania EBC w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego są związane z realizacją zadań Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego. EBC gromadzi i przetwarza informacje w imieniu ERRS na potrzeby wykonywania powierzonych jej zadań, przygotowuje analizy niezbędne do wykonywania tych zadań, wspiera ERRS w prowadzonej przez nią współpracy międzynarodowej na szczeblu administracyjnym z innymi właściwymi organami w kwestiach makroostrożnościowych oraz wspiera prace organów ERRS. Ponadto Europejski Bank Centralny przyczynia się, we współpracy z bankami centralnymi państw członkowskich i Komitetem Nadzoru Bankowego przy ESBC, do stabilności finansowej w Unii (art. 127 ust. 5 TFUE). EBC monitoruje zagrożenia dla tej stabilności oraz ocenia zdolność systemu finansowego do absorpcji wstrząsów finansowych. Jego sprawozdania dotyczące stabilności sektora bankowego oraz stabilności finansowej są podawane do publicznej wiadomości. Wraz z ustanowieniem jednolitego mechanizmu nadzorczegow ramach unii bankowej EBC otrzymał wyłączne kompetencje w wykonywaniu takich zadań nadzorczych, jak: wydawanie i cofanie zezwoleń dla instytucji kredytowych, ocena powiadomień dotyczących nabycia i zbycia znacznych pakietów akcji w instytucjach kredytowych, zapewnienia przestrzegania przez instytucje kredytowe wymogów ostrożnościowych oraz pozostałych wymogów określonych przepisami prawa unijnego i krajowego, przeprowadzania przeglądów nadzorczych. W stosunku do istotnych instytucji kredytowych kompetencje te wykonuje bezpośrednio, w odniesieniu do pozostałych instytucji kredytowych – pośrednio (za pośrednictwem właściwych organów krajowych). 90 12. Unia bankowa Jednolity mechanizm nadzorczy Rozporządzenie (UE) nr 1025/2013) Jednolity mechanizm restrukturyzacji Europejski system i uporządkowanej likwidacji gwarantowania Rozporządzenie (UE) depozytów nr 806/2014 COM(2015) 472 final Zbiór jednolitych przepisów Rozporządzenie (UE) nr 575/2013 – wymogi ostrożnościowe dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych Dyrektywa 2013/36/UE – warunki dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności i nadzór ostrożnościowy nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi Dyrektywa 2014/59/UE – restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych Dyrektywa 2014/49/UE ‒ systemy gwarancji depozytów 12.1. Jednolity mechanizm nadzorczy 12.1.1. Podstawa prawna i podstawowe pojęcia Podstawa prawna 91 Rozporządzenie Rady (UE) nr 1024/2013 z dnia 15 października 2013 r. powierzające EBC szczególne zadania w odniesieniu do polityki związanej z nadzorem ostrożnościowym nad instytucjami kredytowymi (Dz. Urz. UE L 287 z 29.10.2013). Definicje podstawowych pojęć: jednolity mechanizm nadzorczy – system nadzoru finansowego, złożony z EBC i właściwych organów uczestniczących państw członkowskich; właściwy organ krajowy – właściwy organ wyznaczony przez uczestniczące państwo członkowskie do sprawowania nadzoru nad instytucjami finansowymi; uczestniczące państwo członkowskie – państwo członkowskie, którego walutą jest euro, lub państwo członkowskie, którego walutą nie jest euro, ale ustanowiło bliską współpracę z właściwymi organami państw członkowskich, których walutą jest euro 12.1.2. Zadania powierzone EBC W ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego EBC posiada wyłączną kompetencję w zakresie wykonywania, do celów nadzoru ostrożnościowego, następujących zadań w odniesieniu do wszystkich instytucji kredytowych mających siedzibę w uczestniczących państwach członkowskich: ‒ wydawanie i cofanie zezwoleń dla instytucji kredytowych; ‒ w odniesieniu do instytucji kredytowych, które mają siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim i które pragną ustanowić oddział lub świadczyć usługi transgraniczne na terytorium nieuczestniczącego państwa członkowskiego – wykonywanie zadań, które będą w gestii właściwego organu państwa członkowskiego pochodzenia na mocy stosownego unijnego prawa; ‒ ocena powiadomień dotyczących nabycia i zbycia znacznych pakietów akcji w instytucjach kredytowych, poza przypadkami restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków; ‒ zapewnienie zgodności z aktami, nakładającymi wymogi ostrożnościowe na instytucje kredytowe w dziedzinie wymogów w zakresie funduszy własnych, sekurytyzacji, limitów znacznych ekspozycji, płynności, dźwigni finansowej, sprawozdawczości i podawania do wiadomości publicznej informacji dotyczących tych kwestii; ‒ zapewnienie zgodności z aktami, nakładającymi na instytucje kredytowe wymogi posiadania solidnych zasad zarządzania, w tym wymogów dotyczących kompetencji i reputacji odnoszących się do osób odpowiedzialnych za zarządzanie instytucjami kredytowymi, procedur zarządzania ryzykiem, mechanizmów kontroli wewnętrznej, polityki wynagrodzeń i praktyk w tym zakresie oraz skutecznych wewnętrznych procesów oceny adekwatności kapitałowej, w tym modeli wewnętrznych ratingów (IRB); ‒ przeprowadzanie przeglądów nadzorczych; ‒ sprawowanie nadzoru skonsolidowanego nad jednostkami dominującymi instytucji kredytowych mającymi siedzibę w jednym z uczestniczących państw członkowskich, a także uczestniczenie w nadzorze skonsolidowanym – w charakterze obserwatorów – właściwych organów krajowych, w odniesieniu do jednostek dominujących niemających siedziby w jednym z uczestniczących państw członkowskich; ‒ uczestniczenie w nadzorze dodatkowym nad konglomeratami finansowymi w odniesieniu do instytucji kredytowych, które wchodzą w jego skład; ‒ realizowanie zadań nadzorczych w zakresie planów naprawczych oraz wczesnej interwencji, w przypadku gdy instytucja kredytowa lub grupa, w odniesieniu do której EBC jest konsolidującym organem nadzoru, nie spełniają mających zastosowanie wymogów ostrożnościowych lub prawdopodobnie je naruszą; 92 ‒ wyłącznie w przypadkach przewidzianych w stosownym unijnym prawie dla właściwych organów, dokonywanie strukturalnych zmian wymaganych od instytucji kredytowych w celu zapobieżenia trudnościom, z wyłączeniem wszelkich uprawnień w zakresie prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. O ile zostanie to uznane za konieczne, EBC może – zamiast właściwych organów krajowych lub wyznaczonych organów krajowych uczestniczącego państwa członkowskiego – zastosować wyższe wymogi dotyczące buforów kapitałowych niż wymogi zastosowane przez właściwe organy krajowe lub wyznaczone organy krajowe uczestniczącego państwa członkowskiego, które to wymogi instytucje kredytowe muszą utrzymywać na odpowiednim poziomie w uzupełnieniu wymogów w zakresie funduszy własnych, w tym ustalić wskaźniki bufora antycyklicznego, a także zastosować surowsze środki mające zaradzić ryzyku systemowemu lub ryzyku makroostrożnościowemu na szczeblu instytucji kredytowych. Wykonując te zadania, EBC blisko współpracuje z wyznaczonymi organami krajowymi w danych państwach członkowskich, a także bierze pod uwagę specyfikę sytuacji systemu finansowego, sytuację gospodarczą i cykl koniunkturalny w poszczególnych państwach członkowskich. 12.1.3. Wykonywanie zadań nadzorczych powierzonych EBC EBC wykonuje swoje zadania nadzorcze w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego we współpracy z właściwymi organami krajowymi. EBC odpowiada za skuteczne i spójne funkcjonowanie jednolitego mechanizmu nadzorczego. W odniesieniu do istotnych instytucji kredytowych EBC wykonuje bezpośrednio swoje zadania nadzorcze. Ramka 12.1. Kryteria istotności instytucji kredytowej Istotność instytucji kredytowej (podmiotu lub grupy) ocenia się w oparciu o następujące kryteria: ‒ wielkość: całkowita wartość jej aktywów przekracza 30 mld euro; ‒ znaczenie dla gospodarki Unii lub dowolnego uczestniczącego państwa członkowskiego: stosunek całkowitej wartości jej aktywów do PKB państwa siedziby przekracza 20%, chyba że całkowita wartość jej aktywów jest niższa niż 5 mld euro; ‒ istotność działalności transgranicznej: całkowita wartość nadzorowanej grupy przekracza 5 mld euro oraz stosunek jej transgranicznych aktywów do wartości jej aktywów przekracza 20% i stosunek jej transgranicznych pasywów do wartości jej pasywów przekracza 20 %; ‒ wnioskowanie o publiczną pomoc finansową z Europejskiego Mechanizmu Stabilności lub otrzymanie takiej pomocy; ‒ podmiot jest jedną z trzech najistotniejszych instytucji kredytowych w uczestniczącym państwie członkowskim. ‒ ‒ ‒ ‒ Natomiast w odniesieniu do mniej istotnych instytucji kredytowych EBC: wydaje właściwym organom krajowym zalecenia, wytyczne lub ogólne instrukcje, zgodnie z którymi organy te wykonują zadania powierzone EBC, z wyjątkiem wydawania i cofania zezwoleń dla instytucji kredytowych oraz oceny powiadomień dotyczących nabycia i zbycia znacznych pakietów akcji instytucji kredytowych; może podjąć decyzje o tym, że sam będzie wykonywał wszelkie stosowne zadania nadzorcze, w tym w przypadku,gdy pomoc finansowa była wnioskowana lub otrzymana pośrednio z Europejskiego Mechanizmu Stabilności Finansowej lub Europejskiego Mechanizmu Stabilności; sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem systemu; może skorzystać z uprawnień dochodzeniowych; 93 ‒ może również zwracać się do właściwych organów o dostarczenie informacji na temat wykonania zadań realizowanych przez nie w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego. 12.1.4. Bliska współpraca z właściwymi organami uczestniczących państw członkowskich, których walutą nie jest euro EBC realizuje zadania nadzorcze w odniesieniu do instytucji kredytowych mających siedzibę w uczestniczących państw członkowskich, których walutą nie jest euro, jeżeli między EBC a właściwym organem krajowym tego państwa członkowskiego została ustanowiona bliska współpraca. Zostaje ona ustanowiona na mocy decyzji przyjętej przez EBC, jeżeli spełnione są następujące warunki: Dane państwo członkowskie powiadamia pozostałe państwa członkowskie, Komisję, EBC i Europejski Urząd Nadzoru Bankowego o swoim wniosku dotyczącym nawiązania bliskiej współpracy z EBC w zakresie wykonywania zadań w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego w odniesieniu do wszystkich instytucji kredytowych mających siedzibę w danym państwie członkowskim. W powiadomieniu tym dane państwo członkowskie zobowiązuje się do: a) zagwarantowania, że jego właściwe organy lub wyznaczony organ krajowy będą stosować się do wszelkich wytycznych lub wniosków EBC, oraz b) przekazywania wszelkich informacji na temat instytucji kredytowych mających siedzibę w danym państwie członkowskim, które mogą być wymagane przez EBC w celu przeprowadzenia wszechstronnej oceny tych instytucji kredytowych. Dane państwo członkowskie przyjęło stosowne ustawodawstwo krajowe celem zapewnienia obowiązku przyjmowania przez właściwy organ krajowy tego państwa wszelkich środków wymaganych przez EBC w odniesieniu do instytucji kredytowych. Współpraca z EBC zostanie zawieszona lub zakończona, jeżeli, zdaniem EBC, dane państwo członkowskie przestało spełniać właściwe dla niej warunki lub gdy właściwy organ krajowy danego państwa nie wykonuje obowiązków z nią związanych. 12.1.5. Uprawnienia EBC Uprawnienia dochodzeniowe W celu wykonywania powierzonych mu zadań, EBC: ‒ ma prawo wezwać instytucje kredytowe i inne podmioty objęte jednolitym mechanizmem nadzorczym do udzielenia mu wszelkich niezbędnych informacji; ‒ może przeprowadzać wszelkie niezbędne dochodzenia wobec dowolnej z tych osób prawnych; ‒ może przeprowadzać wszelkie niezbędne kontrole na miejscu w siedzibie osób prawnych; ‒ jeżeli kontrola na miejscu wymaga zezwolenia organu sądowego, składa wniosek o wydanie takiego zezwolenia Zakres uprawnień nadzorczych Udzielanie zezwoleń. Wszelkie wnioski o udzielenie zezwolenia na podjęcie działalności instytucji kredytowej, która ma siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim, są przedkładane właściwym organom krajowym państwa członkowskiego, w którym instytucja kredytowa ma mieć siedzibę, zgodnie z wymogami określonymi w stosownym prawie krajowym. Jeśli wnioskodawca spełnia wszystkie wymagane warunki, właściwy 94 organ krajowy przyjmuje projekt decyzji w sprawie zaproponowania, by EBC udzielił zezwolenia. Projekt decyzji uznaje się za przyjęty przez EBC, chyba że EBC wyrazi sprzeciw w maksymalnym terminie dziesięciu dni roboczych. Ocena nabycia znacznych pakietów akcji. Wszelkie powiadomienia o nabyciu znacznego pakietu akcji instytucji kredytowej przekazuje się właściwym organom krajowym państwa członkowskiego, w którym dana instytucja kredytowa ma siedzibę, zgodnie z wymogami określonymi w stosownym prawie krajowym. Właściwe organy krajowe oceniają proponowane nabycie i przekazują EBC powiadomienie wraz z wnioskiem dotyczącym decyzji w sprawie sprzeciwu wobec nabycia lub braku takiego sprzeciwu. Nadzór ostrożnościowy. EBC ma w szczególności następujące uprawnienia: ‒ wymagania od instytucji posiadania funduszy własnych wyższych od wymogów kapitałowych; ‒ wymagania udoskonalaniazasad, strategii, procedur i mechanizmów, które zapewnią skuteczne i ostrożne zarządzenie instytucją; ‒ wymagania od instytucji przedstawienia planu przywrócenia zgodności z wymogami nadzorczymi; ‒ wymagania od instytucji stosowaniaszczególnejpolityki w zakresie rezerw lub szczególnego traktowaniaaktywa w kontekście wymogów w zakresie funduszy własnych; ‒ ograniczenia działalności lub pozbycia się działalności, która stwarza nadmierne ryzyko dla stabilności instytucji; ‒ wymagania ograniczenia ryzyka nieodłącznie związanego z działalnością, produktami i systemami instytucji; ‒ wymagania od instytucji ograniczenia wysokości zmiennego składnika wynagrodzeń, w przypadku gdy jego wysokość utrudnia utrzymanie prawidłowej bazy kapitałowej; ‒ wymagania od instytucji przeznaczenia zysków netto na zwiększenie funduszy własnych; ‒ ograniczenia lub zakazu dokonywania przez instytucję wypłat z zysków między akcjonariuszy lub udziałowców, gdy wypłaty utrudniają wykonanie zobowiązań; ‒ nakładania dodatkowych obowiązków sprawozdawczych; ‒ nakładania szczególnych wymogów w zakresie płynności; ‒ wymagania ujawniania dodatkowej informacji; ‒ odwołania każdego z członków organu zarządzającego instytucji kredytowej, którzy nie spełniają nałożonych na nie wymogów, określonych w stosowych aktach prawnych. Sankcje administracyjne. EBC, we współpracy z właściwymi organami krajowymi, może nałożyć administracyjne sankcje finansowe na instytucje kredytowe, które naruszą wymóg określony w rozporządzeniach Unii. 12.1.5 Zasady organizacyjne Niezależność Wykonując zadania, EBC i właściwe organy krajowe działające w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego działają niezależnie. Członkowie Rady ds. Nadzoru i komitetu sterującego działają niezależnie i obiektywnie w interesie Unii jako całości, oraz nie zwracają się o instrukcje do instytucji lub organów Unii, rządu żadnego z państw członkowskich, lub do innego podmiotu publicznego lub prywatnego, ani nie przyjmują takich instrukcji. Niezależność ta jest respektowania przez instytucje, organy, urzędy i agencje Unii, a także rządy państw członkowskich i wszelkie inne organy. 95 Odpowiedzialność i sprawozdawczość EBC corocznie przedkłada Parlamentowi Europejskiemu, Radzie, Komisji i Eurogrupie sprawozdanie z wykonania powierzonych mu zadań nadzorczych. Przewodniczący Rady ds. Nadzoru EBC publicznie przedstawia to sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu i Eurogrupie w obecności przedstawicieli wszystkich uczestniczących państw członkowskich, których walutą nie jest euro. Na wniosek Eurogrupy przewodniczący Rady ds. Nadzoru może zostać wysłuchany w sprawie wykonania swoich zadań nadzorczych przed Eurogrupą w obecności przedstawicieli wszystkich uczestniczących państw członkowskich, których walutą nie jest euro. Na wniosek Parlamentu Europejskiego przewodniczący Rady ds. Nadzoru EBC uczestniczy w wysłuchaniu w sprawie wykonania jej zadań nadzorczych przed właściwymi komisjami Parlamentu Europejskiego. EBC ma obowiązek udzielić odpowiedzi, w formie ustnej lub pisemnej, na pytania przedstawione mu przez Parlament Europejski lub Eurogrupę oraz w obecności przedstawicieli wszystkich uczestniczących państw członkowskich, których walutą nie jest euro.Gdy Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej bada operacyjna skuteczność zarządzania EBC, uwzględnia również zadania nadzorcze powierzone EBC. EBC prowadzi szczerą współpracę przy wszelkich dochodzeniach prowadzonych przez Parlament Europejski. Administracyjna Rada Odwoławcza Administracyjna Rada Odwoławcza, utworzona przez EBC, składa się z pięciu wysoko cenionych osób pochodzących z państw członkowskich i mających udokumentowaną odpowiednią wiedzę i zawodowe doświadczenie, również w zakresie nadzoru, na wystarczająco wysokim poziomie w dziedzinie bankowości i usług finansowych. Jej zadaniem jest przeprowadzanie wewnętrznego administracyjnego przeglądu decyzji podjętych przez EBC w ramach wykonywania powierzonych mu uprawnień nadzorczych. Członkowie Administracyjnej Rady Odwoławczej działają niezależnie i w interesie publicznym. Rozdzielenie funkcji związanej z polityką pieniężną EBC wykonuje powierzone mu zadania nadzorcze bez uszczerbku dla swoich zadań dotyczących polityki pieniężnej oraz wszelkich innych zadań i oddzielnie od nich. Zadania nadzorcze powierzone EBC nie mogą kolidować z jego zadaniami związanymi z polityką pieniężną ani nie mogą być od nich uzależnione. Zadania nadzorcze EBC nie mogą też kolidować z zadaniami związanymi z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego ani jakimkolwiek innymi zadaniami. Rada ds. Nadzoru Planowaniem i wykonywaniem zadań powierzonych EBC zajmuje się całkowicie organ wewnętrzny, którym jest Rada ds. Nadzoru. Organ ten składa się z przewodniczącego, wiceprzewodniczącego – zatwierdzanych przez Parlament Europejski i mianowanych przez Radę, czterech przedstawicieli EBC mianowanych przez Radę Prezesów EBC i z po jednym przedstawicielu właściwego organu krajowego z każdego uczestniczącego państwa członkowskiego. Wszyscy jej członkowie działają w interesie Unii jako całości. Rada ds. Nadzoru powołuje spośród swoich członków komitet sterujący, który wykonuje zadania przygotowawcze w interesie Unii jako całości i działa w pełnej przejrzystości z Radą ds. Nadzoru. Decyzje Rady ds. Nadzoru podejmowane są zwykłą większością głosów. Rada ds. Nadzoru prowadzi wszystkie prace przygotowawcze dotyczące zadań nadzorczych powierzonych EBC i przedstawia Radzie Prezesów EBC finalne projekty decyzji, które Rada Prezesów ma przyjąć. Projekty decyzji są przekazywane jednocześnie do właściwych 96 organów krajowych danych państw członkowskich. Projekt decyzji jest uznany za przyjęty, chyba że Rada Prezesów wyrazi sprzeciw w oznaczonym terminie, jednak nie dłuższym niż dziesięć dni roboczych. Niemniej jednak, jeżeli uczestniczące państwo członkowskie, którego walutą nie jest euro, nie zgadza się z projektem decyzji Rady ds. Nadzoru, Rada ds. Nadzoru podejmuje decyzję większością kwalifikowaną. Rada ds. Nadzoru powołuje spośród swoich członków komitet sterujący, który wspomaga jej działania. Komitet ten nie ma uprawnień decyzyjnych. 12.2. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji 12.2.1. Zagadnienia ogólne Podstawa prawna Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 806/2014 z dnia 15 lipca 2014 r. ustanawiające jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji kredytowych i niektórych firm inwestycyjnych w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (DZ. Urz. UE L 225 z 30.7.2014) Przedmiot regulacji Niniejsze rozporządzenie ustanawia jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji podmiotów mających siedzibę w uczestniczących państwach członkowskich. Te jednolite zasady i jednolita procedura stosowane są przez Jednolitą Radę ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Jednolita Radę) wraz z Radą i Komisją oraz krajowymi organami ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest wspierany jednolitym funduszem restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (funduszem). Wykorzystanie funduszu jest uzależnione od wejścia w życie umowy między uczestniczącymi państwami członkowskim (Umowa) o przekazaniu do funduszu środków finansowych pobranych na szczeblu krajowym oraz stopniowym łączeniu poszczególnych środków finansowych pobieranych na szczeblu krajowym i przydzielanych do krajowych pul funduszu. Uczestniczące państwo członkowskie Uczestniczące państwo członkowskie oznacza państwo członkowskie, którego walutą jest euro, lub państwo członkowskie, którego walutą nie jest euro, ale które ustanowiło bliską współpracę z EBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego. Zasady ogólne podejmowania działań w ramach funkcjonowania jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji ‒ zakaz dyskryminacji podmiotów ze względu na ich narodowość lub miejsce prowadzenia działalności; ‒ zasada zgodności z jednością i integralnością rynku wewnętrznego; ‒ zasada zrównoważenia celów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji z interesami poszczególnych zainteresowanych państw członkowskim, z należytym uwzględnieniem 97 ewentualnego niekorzystnego wpływu podejmowanych działań na nieuczestniczące państwo członkowskie; ‒ zakaz wymagania od państw członkowskich udzielenia nadzwyczajnego publicznego wsparcia finansowego, ani podejmowania innych działań, które wpływać na suwerenność budżetową i obowiązki budżetowe państw członkowskich. Podział zadań w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Za skuteczne i spójne funkcjonowanie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji odpowiada Jednolita Rada.Jest ona odpowiedzialna za sporządzanie planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz przyjmowanie wszelkich decyzji związanych z restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacja w odniesieniu do: ‒ podmiotówniebędących częścią grupyoraz grup, które uznaje się za istotne lub w odniesieniu do których EBC podjął decyzję o tym, że będzie bezpośrednio wykonywał wszelkie stosowne uprawnienia nadzorcze; ‒ innych grup transgranicznych; ‒ w odniesieniu do podmiotów mniej istotnych, jeżeli działania krajowych organów ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji są niezgodne ze stosownymi przepisami lub z ogólnymi wskazówkami Jednolitej Rady; ‒ w odniesieniu do podmiotów mniej istotnych, jeżeli uczestniczące państwo członkowskie podjęło decyzję o wykonaniu przez Jednolitą Radę wszelkich stosownych uprawnień i obowiązków w zakresie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. W odniesieniu do pozostałych podmiotów i grup krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji realizują następujące zadania i ponoszą za nie odpowiedzialność: ‒ przyjmowanie planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz dokonywanie ocen możliwości przeprowadzenia skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ przyjmowanie środków wczesnej interwencji; ‒ stosowanie uproszczonych obowiązków lub zniesienie obowiązku sporządzenia planu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ ustalenia minimalnego wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowalnych; ‒ przyjmowania decyzji w sprawie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz stosowania instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ umarzania lub konwersji odpowiednich instrumentów kapitałowych. 12.2.2. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Planowanie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Jednolita Rada oraz krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji sporządzają i przyjmują plany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji określa warianty zastosowania instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz wykonania uprawnień w zakresie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Aby zapewnić skuteczne i spójne stosowanie stosownych przepisów, Jednolita Rada wydaje wytyczne i kieruje wskazówki do krajowych organów ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji dotyczące przygotowania projektów planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. 98 Plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji nie zakłada z żadnego z następujących elementów: ‒ żadnego nadzwyczajnego publicznego wsparcia finansowego poza wykorzystaniem jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ żadnego awaryjnego wsparcia płynnościowego udzielanego przez bank centralny; ‒ żadnego wsparcia płynnościowego udzielonego przez bank centralny na niestandardowych warunkach dotyczących zabezpieczenia, terminu i stóp procentowych. Sporządzając plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, Jednolita Rada ocenia, w jakim zakresie możliwe jest przeprowadzenie skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Przeprowadzenie skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji danego podmiotu lub podmiotów powiązanych jest możliwe, jeśli Jednolita Rada uzna, że jest ono wykonalne i wiarygodne w ramach standardowego postępowania likwidacyjnego albo przez zastosowanie instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, przy jednoczesnym unikaniu w jak największym stopniu wszelkich negatywnych konsekwencji dla systemów finansowychpaństwa członkowskiego siedziby, innych państw członkowskich lub Unii, oraz w celu zapewnienia ciągłości funkcji krytycznych wykonywanych przez dany podmiot lub podmioty powiązane. Cele restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Celem restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest: ‒ zapewnienie ciągłości funkcji krytycznych; ‒ uniknięcie znaczących negatywnych skutków dla stabilności finansowej, w szczególności przez zapobiegnięcie efektowi domina oraz przez utrzymanie dyscypliny rynkowej; ‒ ochrona finansów publicznych przez ograniczenie do minimum korzystania z nadzwyczajnego publicznego wsparcia finansowego; ‒ ochrona deponentów i inwestorów. Procedura restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Jednolita Rada przyjmuje program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, jeżeli spełnione zostały następujące warunki: ‒ w ocenie EBC podmiotjest na progu upadłości lub jest zagrożony upadłością; ‒ zdaniem Jednolitej Rady lub, w stosownych przypadkach, krajowego organu ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji nie ma racjonalnych podstaw, by oczekiwać, że jakiekolwiek alternatywne środki sektora prywatnego lub działania nadzorcze podjęte względem danego podmiotu, zapobiegłoby jego upadłości; ‒ działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest konieczne w interesie publicznym. Podmiot jest na progu upadłości lub jest zagrożony upadłością, jeżeli zachodzi co najmniej jedna z następujących okoliczności: ‒ podmiot naruszył lub naruszy w najbliższej przyszłości wymogi dotyczące kontynuacji zezwolenia w sposób uzasadniający wycofanie zezwolenia przez EBC; ‒ wartość aktywów podmiotu jest niższa lub będzie w najbliższej przyszłości niższa od wartości jego zobowiązań; ‒ podmiot jest niezdolny lub będzie w najbliższej przyszłości niezdolny do spłaty swoich długów lub innych zobowiązań w terminie ich wymagalności; ‒ wymagane jest nadzwyczajne publiczne wsparcie finansowe, z wyjątkiem sytuacji, gdy w celu zaradzenia poważnym zakłóceniom w gospodarce państwa członkowskiego i utrzymania stabilności finansowej nadzwyczajne publiczne wsparcie finansowe przyjmuje dowolną z następujących form: a) gwarancji rządowej celem zabezpieczenia instrumentów wsparcia płynności udostępnionych przez banki centralne na ich 99 warunkach; b) gwarancji rządowej dotyczącej nowo wyemitowanych zobowiązań; lub c) zastrzyku funduszy własnych lub nabycia instrumentów kapitałowych. Działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji uznaje się będące w interesie publicznym, jeśli jest ono konieczne do osiągnięcia co najmniej jednego z celów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji i jest proporcjonalne do tych celów, a likwidacja podmiotu w ramach standardowego postępowania upadłościowego nie pozwoliłaby na osiągnięcie tych celów w takim samym zakresie. Jeżeli są spełnione warunki restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, Jednolita Rada przyjmuje program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Program ten obejmuje instytucję objętą restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, określa zastosowanie wobec niej instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz określa wykorzystanie jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Po przyjęciu programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Jednolita Rada przekazuje go Komisji. Komisja zatwierdza ten program albo sprzeciwia się temu programowi w odniesieniu do jego aspektów uznaniowych. Komisja może zaproponować Radzie, aby: ‒ sprzeciwiła się programowi restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przyjętego przez Jednolitą Radę z powodu niespełnienia przez niego kryterium interesu publicznego; ‒ zatwierdziła istotną zmianę kwoty jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przewidzianej w tym programie. Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji może wejść w życie tylko wtedy, gdy Rada lub Komisja nie wyraziły sprzeciwu w terminie 24 godzin od przekazania programu przez Jednolitą Radę.Jeżeli w tym terminie Rada zatwierdziła propozycję Komisji dotyczącą zmiany programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji lub Komisja wyraziła sprzeciw, Jednolita Rada zmienia program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji zgodnie z przedstawionym uzasadnieniem. Jeżeli Rada sprzeciwia się objęciu instytucji restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją z powodu niespełnienia kryterium interesu publicznego, odnośny podmiot zostaje w sposób uporządkowany zlikwidowany zgodnie z mającym zastosowanie prawem krajowym. Jednolita Rada zapewnia podjęcie koniecznych działań w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przez odpowiednie krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Zgodność pomocy państwa i pomocy z jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji z rynkiem wewnętrznym Jeżeli działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji obejmuje przyznanie pomocy państwa na podstawie art. 107 ust. 1 TFUE lub pomocy z jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, przyjęcie programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji może nastąpić dopiero po przyjęciu przez Komisję pozytywnej lub warunkowej decyzji dotyczącej zgodności wykorzystania takiej pomocy z zasadami regulującymi rynek wewnętrzny. Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przyjęty przez Jednolitą Radę określa szczegółowe informacje odnoszące się do instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, które mają być zastosowane wobec instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją i mają zostać wdrożone przez krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji zawiera zarys działań w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, które powinna podjąć Jednolita Rada w 100 odniesieniu do unijnej jednostki dominującej lub poszczególnych podmiotów powiązanych mających siedzibę w uczestniczących państwach członkowskich z myślą o osiągnięciu celów i przestrzeganiu zasad restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Przyjmując program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, Jednolita Rada, Rada i Komisja uwzględniają plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz postępują zgodnie z nim, chyba że Jednolita Rada stwierdzi, że cele restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji zostaną osiągnięte skutecznie w wyniku podjęcia działań, których nie przewidziano w planie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. W trakcie procedury restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, Jednolita Rada może zmienić i zaktualizować program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Instrumenty restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Instrumentami restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji są: ‒ instrument zbycia działalności: przeniesienie na rzecz nabywcy niebędącego instytucją pomostową instrumentów właścicielskich wyemitowanych przez instytucję objętą restrukturyzacją lub uporządkowaną likwidacją lub wszystkich lub niektórych jej aktywów, praw lub zobowiązań; ‒ instrument instytucji pomostowej: przeniesienie do instytucji pomostowej instrumentów właścicielskich wyemitowanych przez co najmniej jedną z instytucji objętych restrukturyzacją lub uporządkowaną likwidacją lub wszystkich lub niektórych aktywów, praw lub zobowiązań co najmniej jednej z instytucji objętych restrukturyzacją lub uporządkowaną likwidacją; ‒ instrument wydzielenia aktywów: przeniesienie aktywów, praw lub zobowiązań instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją lub instytucji pomostowej do co najmniej jednego podmiotu zarządzającego aktywami; ‒ instrument umorzenia lub konwersji długu, który można zastosować w każdym z następujących celów: a) dokapitalizowania podmiotu, spełniającego warunki uruchomienia procedury restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, w stopniu wystarczającym do przywrócenia mu zdolności do spełniania warunków zezwolenia i warunków prowadzenia działalności; b) zamiany na kapitał własny lub obniżenia kwoty głównej należności lub instrumentów dłużnych, które są przenoszone do instytucji pomostowej, w celu zapewnienia jej kapitału, lub w ramach instrumentu zbycia działalności lub instrumentu wydzielenia aktywów. Uprawnienia dochodzeniowe W odniesieniu do podmiotów objętych jednolitą procedurą restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Jednolita Rada: ‒ może zażądać od nich przekazania wszystkich informacji niezbędnych do wykonywania powierzonych jej zadań; ‒ może prowadzić niezbędne dochodzenia wobec tych podmiotów; ‒ może przeprowadzać wszelkie niezbędne kontrole na miejscu w lokalach tych podmiotów; ‒ jeżeli kontrola na miejscu wymaga zezwolenia ze strony organu sądowego, występuje o takie zezwolenie. Kary 101 Jednolita Rada podejmuje decyzję o nałożeniugrzywny na dany podmiot za następujące naruszenia: ‒ gdy nie przedstawia on zażądanych informacji; ‒ gdy nie poddaje się on dochodzeniu ogólnemu lub kontroli na miejsce; ‒ gdy nie stosuje się on do decyzji skierowanej do niego przez Jednolitą Radę. Do powyższych grzywien mają zastosowanie następujące czynniki obciążające: ‒ naruszenie zostało popełnione umyślnie; ‒ naruszenie zostało popełnione wielokrotnie; ‒ naruszenie było popełnione przez okres dłuższy niż trzy miesiące; ‒ naruszenie ujawniło systemowe braki w organizacji podmiotu; ‒ od momentu stwierdzenia naruszenia nie podjęto żadnych działań naprawczych; ‒ kadra kierownicza wyższego szczebla danego podmiotu nie współpracowała z Jednolitą Radą podczas prowadzenia przez nią dochodzenia Ponadto Jednolita Rada nakładaokresową karę pieniężną na podmiot objęty jednolitą procedurą restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, aby skłonić go do przestawienia pełnych informacji, których zażądano od niego oraz poddania się dochodzeniu i kontroli na miejscu. Okresowa kara musi być skuteczna i proporcjonalna. 12.2.3. Ramy instytucjonalne Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Jednolita Rada) jest agencją Unii, której siedzibą jest Bruksela. Posiada ona osobowość prawną. Jednolita Rada i krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji działają niezależnie i w interesie ogólnym. W jej skład Jednolitej Rady wchodzą: przewodniczący, czterech dodatkowych członków zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy oraz członek mianowany przez każde uczestniczące państwo członkowskie, reprezentujący swoje krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Każdy członek ma jeden glos. Komisja i EBC wyznaczają po jednym przedstawicielu z prawem uczestniczenia w sesjach w charakterze stałego obserwatora. Jednolita Rada działa zgodnie z prawem Unii i odpowiada przed Parlamentem Europejskim, Radą i Komisja za wykonanie rozporządzenia (UE) nr 806/2014. Jednolity fundusz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Ustanawia się jednolity fundusz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (fundusz). Jednolita Rada korzysta z funduszu wyłącznie w celu zapewnienia skutecznego stosowania instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz wykonywania uprawnień w zakresie prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, a także zgodnie z celami restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz zasadami regulującymi ten proces. W żadnych okolicznościach budżet Unii ani budżety krajowe nie odpowiadają za wydatki lub straty funduszu. Właścicielem funduszu jest wyłącznie Jednolita Rada. Krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji pobierają od podmiotów objętych jednolitą procedurą restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji składki i przekazują je do funduszu. Środkami finansowymi funduszu są: Składki ex ante. Są one pobierane od każdej instytucji i obliczane proporcjonalnie do kwoty jej zobowiązań, z wyłączeniem funduszy własnych i depozytów gwarantowanych, w odniesieniu do łącznych zobowiązań – z wyłączeniem funduszy własnych i depozytów gwarantowanych – wszystkich instytucji, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działalności na terytorium wszystkich uczestniczących państw członkowskich. Wysokość składki nie przekracza 12,5% poziomu docelowego. 102 Nadzwyczajne składki ex post. W przypadku gdy dostępne środki finansowe nie wystarczają na pokrycie strat, kosztów lub innych wydatków poniesionych w wyniku wykorzystania funduszu do działań w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, pobiera się nadzwyczajne składki ex post od instytucji, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działalności na terytorium uczestniczących państw członkowskich, w celu pokrycia dodatkowych kwot. Ich wysokość oblicza się zgodnie z zasadami dotyczącymi obliczania składek ex ante. Całkowita roczna kwot nadzwyczajnych składek ex post nie może przekroczyć trzykrotnej rocznej kwoty składek ex ante. Dobrowolne wzajemne pożyczki między mechanizmami finansowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Jednolita Rada podejmuje decyzję o wystąpienie z wnioskiem o dobrowolną pożyczkę dla fundusz od mechanizmu finansowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w uczestniczących państwach członkowskich, w przypadku gdy: a) kwoty składek ex ante są niewystarczające; b) nadzwyczajne składki ex post nie są bezzwłocznie dostępne; c) alternatywne sposoby finansowania nie są bezzwłocznie dostępne na rozsądnych warunkach. Alternatywne sposoby finansowania. Jednolita Rada może zaciągnąć na rzecz funduszu pożyczki lub inne formy wsparcia ze strony tych instytucji, instytucji finansowych lub innych osób trzecich, które oferują lepsze warunki finansowe. W ramach programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Jednolita Rada może wykorzystywać fundusz jedynie w następujących celach: ‒ gwarantowania aktywów lub zobowiązań instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, jej jednostek zależnych, instytucji pomostowej lub podmiotu zarządzającego aktywami; ‒ udzielania pożyczek instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, jej jednostek zależnych, instytucji pomostowej lub podmiotu zarządzającego aktywami; ‒ nabywania aktywów instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją; ‒ wniesienia wkładów do instytucji pomostowej i podmiotu zarządzającego aktywami; ‒ wypłaty rekompensat akcjonariuszom lub wierzycielom, jeżeli ponieśli oni większe straty niż by to miało miejsce w wyniku likwidacji w ramach standardowego postepowania likwidacyjnego; ‒ wniesienia wkładu na rzecz instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją w miejsce umorzenia lub konwersji zobowiązań niektórych wierzycieli, gdy stosuje się instrument umorzenia lub konwersji długu i podejmowana jest decyzja w sprawie wyłączenia niektórych wierzycieli z zakresu umorzenia lub konwersji długu. 103 104