Integracja finansowa w UE - Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Prof. dr hab. Jan Borowiec
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
INTEGRACJA FINANSOWA W UE
(materiały dydaktyczne)
Wrocław 2016
1
Spis treści
Wprowadzenie
1. Sektor finansowy w europejskim systemie rachunków narodowych i regionalnych w
Unii Europejskiej (ESA 2010)
1.1.Sektory o podsektory instytucji finansowych
1.2.Transakcje finansowe
1.3.Definicje i opis instrumentów finansowych
2. Rynki finansowe w UE – podstawowe dane
2.1. Skala i struktura rynków kapitałowych: analiza ilościowa
2.2. Rozwój rynków finansowych: analiza jakościowa
3. Podstawy teoretyczne integracji finansowej
3.1. Zagadnienia ogólne
3.2. Analiza ekonomiczna integracji rynków kapitałowych
3.3. Korzyści z integracji rynków finansowych i zagrożenia z niej wynikające
3.4. Niesprawności jednolitego rynku finansowego
4. Proces integracji rynków finansowych w UE
4.1. Program utworzenia wspólnego rynku finansowego
4.2. Program dokończenia tworzenia rynku wewnętrznego usług finansowych
4.3. Uzupełnienie rynku integracji finansowej integracją walutową
4.4. Integracja finansowa w czasie kryzysu gospodarczego i finansowego
4.5. Reforma ram regulacyjnych rynku wewnętrznego usług finansowych
4.6. Efekty integracji finansowej: analiza ilościowa
5. Ogólne ramy funkcjonowania rynku wewnętrznego usług finansowych
5.1. Swoboda przepływu usług finansowych
5.2. Swoboda przepływu kapitału i płatności
5.3. Reguły konkurencji
6. Działalność regulacyjna Uniiw dziedzinie rynku wewnętrznego usług finansowych –
wprowadzenie
6.1. Zagadnienia ogólne
6.2. Zakres materialny działalności regulacyjnej
7. Podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe, nadzór nad instytucjami
kredytowymi i firmami inwestycyjnymi oraz wymogi ostrożnościowe
6.1. Wprowadzenie
6.2. Podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe
6.3. Swoboda przedsiębiorczości i swoboda świadczenia usług finansowych
6.4. Nadzór ostrożnościowy
6.4.Wymogi w zakresie funduszy własnych, bufory kapitałowe i wymogi dotyczące
płynności
8. Rynek papierów wartościowych
8.1. Rynek instrumentów finansowych
8.2. Nadużycia na rynku
9. Fundusze inwestycyjne
9.1. Zbiorowe inwestowanie w zbywalne papiery wartościowe (UCITS)
9.2. Alternatywne fundusze inwestycyjne (AFI)
9.3. Europejskie długoterminowe fundusze inwestycyjne (EDFI)
10.Podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej
10.1. Wymogi dotyczące podejmowania działalności
10.2. Warunki prowadzenia działalności
2
10.3. Prawo przedsiębiorczości i swoboda świadczenie usług
10.4. Nadzór nad grupami
10.5. Reorganizacja i likwidacja zakładów ubezpieczeń
11. Europejski System Nadzoru Finansowego
11.1. Wstęp
11.2. Europejskie organy nadzoru finansowego
10.3. Krajowe organy nadzoru finansowego
10.4. Podział kompetencji między europejskie i krajowe organy nadzoru finansowego
10.5. Funkcje EBC w dziedzinie nadzoru finansowego
12.Unia bankowa
11.1.Jednolity mechanizm nadzorczy
11.2. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
3
Wprowadzenie
Treść przedmiotu
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Temat
Wprowadzenie
Sektor instytucji finansowych w ESA 2010
Rynki finansowe w UE – podstawowe dane
Podstawy teoretyczne integracji finansowej
Proces europejskiej integracji finansowej
Ogólne ramy funkcjonowania rynku wewnętrznego usług finansowych
Regulacja działalności finansowej UE – podstawa prawna, zakres materialny
Podejmowania działalności przez instytucje kredytowe, nadzór nad
instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi oraz wymogi
ostrożnościowe
Rynek papierów wartościowych i fundusze inwestycyjne
Podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej
Europejski system nadzoru finansowego
Unia bankowa
W kierunku unii rynków kapitałowych
Wykład
X
Ćwiczenia
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Zakres przedmiotowy ćwiczeń
Temat
Sektor instytucji finansowych w
ESA 2010.Rynki finansowe w
UE – podstawowe dane
Ogólne ramy funkcjonowania
rynku wewnętrznego usług
finansowych
Podejmowanie działalności przez
instytucje kredytowe, nadzór nad
instytucjami kredytowymi i
firmami inwestycyjnymi i
wymogi ostrożnościowe
Rynek papierów wartościowych i
fundusze inwestycyjne.
Podejmowanie i prowadzenie
działalności ubezpieczeniowej i
reasekuracyjnej
Treść
Podsektory instytucji finansowych i ich podstawowa
działalność. Transakcje finansowe i ich klasyfikacja. Definicje i
opis instrumentów finansowych. Stopień rozwoju rynków
finansowych i ich struktura – analiza ilościowa. Stopień rozwoju
rynków finansowych – analiza jakościowa.
Zasady integracji finansowej. Swoboda przedsiębiorczości i
swoboda świadczenia usług finansowych oraz ich ograniczenia.
Reguły konkurencji na rynku wewnętrznym usług finansowych.
Warunki podejmowania działalności przez instytucje kredytowe.
Nadzór nad instytucjami kredytowymi i firmami
inwestycyjnymi: ogólne zasady nadzoru finansowego; wymogi
dotyczące przeglądu nadzorczego nałożone na instytucje
kredytowe i firmy inwestycyjne; uprawnienia organów nadzoru
finansowego. Wymogi ostrożnościowe: wymogi w zakresie
funduszy własnych, bufory kapitałowe, wymogi dotyczące
płynności.
Rynek instrumentów finansowych: wymogi dotyczące zezwoleń
na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne; warunki
prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne. Nadużycia
na rynku. Fundusze inwestycyjne: ogólny zarys działalności
regulacyjnej Unii.
Wymogi dotyczące podejmowania działalności
ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Warunki prowadzenia
działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej: ogólne zasady
nadzoru; wymogi dotyczące systemu zarządzania; wymogi
dotyczące rezerw techniczno-ekonomicznych, środków
własnych, kapitałowego wymogu wypłacalności i minimalnego
współczynnika kapitałowego.
Rozdział
1, 2
6
7
8, 9
10
Zaliczenie ćwiczeń
4
Pytania kontrolne (do zaliczenia przedmiotu)
Podsektory instytucji finansowych i ich podstawowa działalność.
Istota i klasyfikacja transakcji finansowych.
Rodzaje instrumentów finansowych i ogólna ich charakterystyka.
Istota, przesłanki i ogólne warunki integracji finansowej.
Efekty ekonomiczne integracji rynków kapitałowych.
Korzyści i zagrożenia wynikające z integracji rynków finansowych.
Niesprawności jednolitego rynku finansowego oraz korygujące działania Unii w tym
zakresie.
8. Programu utworzenia wspólnego rynku finansowego oraz jego realizacja.
9. Program utworzenia rynku wewnętrznego usług finansowych (jednolitego rynku
finansowego) – założenia, realizacja.
10. Zasady integracji finansowej w UE.
11. Swoboda przepływu usług finansowych i jej ograniczenia.
12. Swoboda przepływu kapitału i płatności oraz jej ograniczenia.
13. Reguły konkurencji na rynku wewnętrznym usług finansowych.
14. Działalność regulacyjna Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego usług finansowych:
uzasadnienie, podstawy prawne i zakres materialny.
15. Rodzaje i kategorie aktówprawnych Unii. Procedury przyjmowania aktów
ustawodawczych.
16. Zdefiniuj następujące pojęcia: fundusze własne, kapitał założycielski, ogólne wymogi
ostrożnościowe, państwo członkowskie pochodzenia, przyjmujące państwo członkowskie,
ryzyko kredytowe, ryzyko operacyjne, ryzyko płynności, ryzyko rynkowe, ryzyko
systemowe, współczynnik kapitałowy, wymogi kapitałowe.
17. Scharakteryzuj warunki podejmowania działalności przez instytucje kredytowe.
18. Ogólne zasady nadzoru ostrożnościowego.
19. Przedstaw wymogi dotyczące przeglądu nadzorczego nałożone na instytucje kredytowe i
firmy inwestycyjne.
20. Scharakteryzuj wynikające z regulacji unijnych uprawnienia krajowych organów nadzoru
finansowego.
21. Wymóg utrzymania bufora kapitałowego – bufora zabezpieczającego, bufora
antycyklicznego i bufora ryzyka systemowego.
22. Przedstaw wymogi Unii w zakresie funduszy własnych i wymogi dotyczące płynności.
23. Wymogi dotyczące zezwoleń na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne.
24. Scharakteryzuj warunki prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne.
25. Istota nadużycia na rynku oraz wymogi unijne z nimi związane.
26. Ogólna charakterystyka działalności regulacyjnej Unii w odniesieniu do funduszy
inwestycyjnych.
27. Warunki podejmowania działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej.
28. Warunki prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej.
29. Struktura Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego (ESNF).
30. Cele nadzoru makroostrożnościowego oraz zadania Europejskiej Rady ds. Ryzyka
Systemowego (ERRS).
31. Zadania europejskich urzędów nadzoru oraz ich uprawnienia.
32. Podział kompetencji między europejskie i krajowe organy nadzoru finansowego w ramach
ESNF – zasady określające zakres kompetencji europejskich organów nadzoru
finansowego oraz ich wykonywanie.
33. Przestaw strukturę unii bankowej.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
5
34. Zadania powierzone EBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego.
35. W odniesieniu do jakich instytucji EBC wykonuje swoje zadania bezpośrednio w ramach
jednolitego mechanizmu nadzorczego?
36. Przedstaw kryteria istotności instytucji kredytowych.
37. Jaka jest rola właściwych organów krajowych w wykonywaniu zadań powierzonych EBC
w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego?
38. Wymień uprawnienia nadzorcze EBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego.
39. Rada ds. Nadzoru – skład, kompetencje.
Pytania związane z zaliczeniem ćwiczeń: 1-3; 10-13; 16-28.
6
1. Sektor instytucji finansowych w europejskim systemie
rachunków narodowych i regionalnych (ESA 2010)
1.1. Sektory i podsektory instytucji finansowych
Sektor instytucji finansowych (S.12) obejmuje samodzielne jednostki instytucjonalne
posiadające osobowość prawną i będące producentami rynkowymi, których podstawową
działalnością jest świadczenie usług finansowych. Do tych jednostek instytucjonalnych należą
wszystkie instytucje i jednostki typu przedsiębiorstwo, które angażują się głównie w
pośrednictwo finansowe (instytucje pośrednictwa finansowego) lub pomocniczą działalność
finansową (pomocnicze instytucje finansowe).
Pośrednictwo finansowe jest działalnością, w ramach której jednostka instytucjonalna
nabywa aktywa finansowe i zaciąga zobowiązania na swój własny rachunek poprzez
angażowanie się w transakcje finansowe na rynku. W procesie pośrednictwa finansowego
dokonuje się transferu funduszy między stronami trzecimi – od tych, które posiadają
nadwyżki funduszy, do tych, którym ich brakuje. Instytucja pośrednictwa finansowego nie
działa jedynie jako agent dla pozostałych jednostek instytucjonalnych, ale naraża się na
ryzyko poprzez nabywanie aktywów finansowych i zaciąganie zobowiązań na swój własny
rachunek.
Pomocnicza działalność finansowa jest działalnością związaną z pośrednictwem
finansowym, ale nie obejmuje samego pośrednictwa. Obejmuje ona działalność
wspomagającą realizację transakcji dotyczących aktywów finansowych i zobowiązań lub
przekształcania bądź przegrupowania funduszy. Pomocnicze instytucje finansowe nie
wystawiają się na ryzyko związane z nabywaniem aktywów finansowych czy zaciąganiem
zobowiązań. Ułatwiają one pośrednictwo finansowe.
Sektor instytucji finansowych dzieli się na następujące podsektory:
‒ bank centralny (S.121);
‒ instytucje przyjmujące depozyty, z wyjątkiem banku centralnego (S.122);
‒ fundusze rynku pieniężnego (S.123);
‒ fundusze inwestycyjne niebędące funduszami rynku pieniężnego (S.124);
‒ pozostałe
instytucje
pośrednictwa
finansowego,
z
wyjątkiem
instytucji
ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych (S.125);
‒ pomocnicze instytucje finansowe (S.126);
‒ instytucje finansowe typu captive i udzielające pożyczek (S.127);
‒ instytucje ubezpieczeniowe (S.128);
‒ fundusze emerytalno-rentowe (S.129).
Tabela 1.1. Sektor instytucji finansowych i jego podsektory
Publiczne
Prywatne
krajowe
Pod
kontrolą
zagraniczną
S.122
S.12201
S. 12202
S.12203
S.123
S.12301
S.12302
S.12303
Sektory i podsektory
Instytucje finansowe
Monetarne instytucje
finansowe
Bank centralny
Pozostałe
monetarne
instytucje
finansowe
S.12
S.121
Instytucje
przyjmujące
depozyty
Fundusze rynku
7
Instytucje finansowe,
z wyjątkiem instytucji
monetarnych i
ubezpieczeniowych oraz
funduszy emerytalnorentowych
Instytucje
ubezpieczeniowe i
fundusze emerytalnorentowe
pieniężnego
Fundusz inwestycyjne niebędące
funduszami rynku pieniężnego
Pozostałe instytucje pośrednictwa
finansowego, z wyjątkiem
instytucji ubezpieczeniowych i
funduszy emerytalno-rentowych
Pomocnicze instytucje finansowe
Instytucje finansowe typu captive
i udzielające pożyczek
Instytucje ubezpieczeniowe
Fundusze emerytalno-rentowe
S.124
S.12401
S.12402
S.12403
S.125
S.12501
S.12502
S.12503
S.126
S.12601
S.12602
S.12603
S.127
S.12701
S.12702
S.22703
S.128
S.12801
S.12802
S.12803
S.129
S.12901
S.12902
S.12903
Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie
europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE L 174 z
26.6.2013, s. 69.
Podsektor banku centralnego (S.121) składa się narodowego banku centralnego i
centralnych instytucji monetarnych o zasadniczo publicznym charakterze, których
podstawową funkcją jest emisja pieniądza, zachowanie odpowiedniego poziomu wartości
waluty krajowej i obcej oraz utrzymywanie całości lub części rezerw walut kraju.
Podsektor instytucji przyjmujących depozyty, z wyjątkiem banku centralnego (S.122)
obejmuje wszystkie instytucje i przedsiębiorstwa finansowe, z wyjątkiem zaliczonych do
podsektorów S.121 i S.123, których podstawową działalnością jest przyjmowanie depozytów
od jednostek instytucjonalnych – a zatem nie tylko od monetarnych instytucji finansowych –
oraz, we własnym imieniu, udzielanie kredytów i pożyczek lub dokonywanie inwestycji w
papiery wartościowe.
Podsektor funduszy rynku pieniężnego (S.123) obejmuje wszystkie finansowe
instytucje i jednostki typu przedsiębiorstwo (z wyjątkiem tych zaliczonych do podsektorów
banku centralnego oraz instytucji kredytowych), których podstawową działalnością jest
emisja udziałów lub jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, a także dokonywanie
inwestycji, przede wszystkim w udziały/uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego,
krótkoterminowe dłużne papiery wartościowe lub depozyty.
Podsektor funduszy niebędących funduszami rynku pieniężnego (S.124) składa się ze
wszystkich systemów zbiorowego inwestowania. Instytucje te zajmują się emisją udziałów
lub jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych niebędących bliskimi substytutami
depozytów oraz, we własnym imieniu, dokonują inwestycji, przede wszystkim w aktywa
finansowe inne niż aktywa finansowe krótkoterminowe oraz aktywa niefinansowe
(przeważnie nieruchomości).
Podsektor pozostałych instytucji pośrednictwa finansowego, z wyjątkiem instytucji
ubezpieczeniowych i funduszy rentowo-emerytalnych (S.125), obejmuje instytucje i
przedsiębiorstwa finansowe, których podstawową działalnością jest pośrednictwo finansowe
realizowane poprzez zaciąganie zobowiązań w formach innych niż gotówka, depozyty lub
udziały funduszy inwestycyjnych, bądź związanych z ubezpieczeniami emeryturami oraz
standardowymi programami gwarancyjnymi od jednostek instytucjonalnych. Podsektor ten
obejmuje instytucje pośrednictwa finansowego, które w głównej mierze zajmują się
długoterminowymi transakcjami finansowymi. Podsektor ten dzieli się na dalsze podsektory
obejmujące: podmioty sekurytyzacyjne, domy maklerskie instytucje finansowe zajmujące się
kredytowaniem (np. leasing finansowy, sprzedaż ratalna, faktoring), specjalistyczne instytucje
finansowe (np. przedsiębiorstwa inwestycji kapitałowych o wysokim stopniu ryzyka oraz
finansowe przedsiębiorstwa eksportowo-importowe).
8
Podsektor pomocniczych instytucji finansowych (S.126) obejmuje instytucje i
przedsiębiorstwa finansowe, których podstawową działalnością jest pośrednictwo finansowe,
ale same nie są instytucjami pośrednictwa finansowego. Do tego sektora zalicza się m.in.
brokerów ubezpieczeniowych, brokerów pożyczkowych, maklerów papierów wartościowych,
doradców inwestycyjni, instytucje zajmujące się operacjami w zakresie instrumentów
pochodnych, instytucje zarządzające funduszami emerytalno-rentowymi, instytucje
prowadzące giełdy papierów wartościowych, instytucje płatnicze.
Podsektor instytucji typu captive i udzielających pożyczek (S.127) składa się ze
wszystkich finansowych instytucji i jednostek typu przedsiębiorstwo, których działalność nie
polega ani na pośrednictwie finansowym, ani na pomocniczych usługach finansowych, a
większość ich aktywów i zobowiązań nie jest przedmiotem transakcji na otwartych rynkach.
Do tego sektora zalicza się np. podmioty zarządzające powierzonym majątkiem, spółki
holdingowe, które mają pakiety kontrolne grupy jednostek zależnych, ale nie administrują
nimi ani nimi nie zarządzają, spółki lub fundusze specjalnego przeznaczenia, instytucje
pożyczające pieniądze przy wykorzystaniu wyłącznie własnych środków.
Podsektor instytucji ubezpieczeniowych (S.128) obejmuje wszystkie instytucje i
przedsiębiorstwo finansowe, których podstawową działalnością jest gromadzenie funduszy
dla ochrony przed ryzykiem przede wszystkie w formie ubezpieczenia bezpośredniego lub
reasekuracji. Instytucje ubezpieczeniowe świadczą usługi: a) ubezpieczeń na życie i
pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – ubezpieczenia od ryzyka w rodzaju
wypadku, choroby, pożaru, kredytu itp.; b) reasekuracji na rzecz innych instytucji
ubezpieczeniowych.
Tabela 1.2. Typy ubezpieczeń
Typ ubezpieczenia
Ubezpieczenia
bezpośrednie
Reasekuracja
Ubezpieczenie
społeczne
Ubezpieczenia na życie
Pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe
Ubezpieczenie wykupione przez ubezpieczyciela dla
ochrony przed wypłatą nadspodziewanie wielu
odszkodowań i świadczeń lub wyjątkowo wysokich
odszkodowań i świadczeń
Emerytury i renty w
ramach systemu
zabezpieczenia
Zabezpieczenie
społecznego
społeczne
Pozostałe zabezpieczenia
społeczne
Emerytury i renty
Ubezpieczenia społeczne związane z zatrudnieniem
związane z
Pozostałe systemy
zatrudnieniem, inne niż
ubezpieczeń społecznych
zabezpieczenie społeczne związanych z
(wymagane przez
zatrudnieniem
pracodawcę)
Sektor/podsektor
Instytucje
ubezpieczeniowe
Instytucje
ubezpieczeniowe
Fundusze zabezpieczenia
społecznego
Sektor pracodawcy,
instytucji
ubezpieczeniowych,
funduszy emerytalnorentowych lub instytucji
niekomercyjnych
działających na rzecz
gospodarstw domowych
Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie
europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE L 174 z
26.6.2013, s. 74-75.
Podsektor funduszy emerytalno-rentowych (S. 129) obejmuje instytucje i
przedsiębiorstwa finansowe, których podstawową działalnością jest gromadzenie funduszy
dla ochrony przed ryzykiem społecznym i dla zaspokojenia potrzeb osób ubezpieczonych.
9
Fundusze emerytalno-rentowe w formie systemów ubezpieczeń społecznych zapewniają
dochody po zakończeniu aktywności zawodowej, a często także świadczenia z tytułu śmierci i
niepełnosprawności.
1.2. Transakcje finansowe
Przez transakcje finansowe (F) rozumie się transakcje dotyczące aktywów finansowych
(AF) i zobowiązań pomiędzy jednostkami instytucjonalnymi będącymi rezydentami oraz
między tymi jednostkami a jednostkami instytucjonalnymi będącymi nierezydentami.
Transakcje finansowe między pomiędzy jednostkami instytucjonalnymi to równocześnie
utworzenie lub zlikwidowanie aktywów finansowych i odpowiadających im zobowiązań, albo
zmiana własności aktywów lub przejęcie zobowiązań. W skład aktywów finansowych
wchodzą wszystkie należności finansowe, udziały kapitałowe oraz złoto kruszcowe jako
składnik złota monetarnego. Przez należność finansową rozumie się prawo wierzyciela do
otrzymania płatności lub serii płatności od dłużnika. Należności finansowe to aktywa
finansowe, które mają swoje odpowiedniki w postaci zobowiązań. Zobowiązania powstają
wówczas, gdy dłużnik jest zobowiązany do uiszczenia płatności lub serii płatności na rzecz
wierzyciela.
Wyróżnia się osiem kategorii aktywów finansowych:
1) złoto monetarne i specjalne prawa ciągnienia (AF.1);
2) gotówka i depozyty (AF.2);
3) dłużne papiery wartościowe (AF.3);
4) kredyty i pożyczki (AF.4);
5) udziały kapitałowe i udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych (AF.5);
6) systemy ubezpieczeniowe, emerytalno-rentowe i standardowych gwarancji (AF.6);
7) instrumenty pochodne i opcje dla pracowników (AF.7);
8) pozostałe kwoty do zapłacenia/otrzymania (AF.8).
Każdy składnik aktywa finansowego ma swój odpowiednik w postaci zobowiązania, z
wyjątkiem złotego kruszcu będącego składnikiem złota monetarnego przechowywanego przez
władze monetarne jako aktywa rezerwowe zakwalifikowane do kategorii złoto monetarne i
specjalne prawa ciągnienia.Klasyfikacja transakcji finansowych odpowiada klasyfikacji
aktywów finansowych i zobowiązań.Transakcje finansowe można klasyfikować według
różnych kryteriów: według rodzajów instrumentów finansowych, zbywalności, rodzaju
dochodu, terminu zapadalności, waluty i rodzaju stopy procentowej.
Tabela 1.3. Klasyfikacja transakcji finansowych według rodzajów instrumentów finansowych
Kategoria
Złoto monetarne i specjalne prawa ciągnienia
Złoto monetarne
Specjalne prawa ciągnienia (SDR)
Gotówka i depozyty
Gotówka
Depozyty bieżące rozliczeniowe
Pozostałe depozyty
Dłużne papiery wartościowe
Krótkoterminowe
Długoterminowe
Kredyty i pożyczki
Krótkoterminowe
Długoterminowe
Udziały kapitałowe i udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych
Kod
F.1
F.11
F.12
F.2
F.21
F.22
F.23
F.3
F.31
F.32
F.4
F.41
F.42
F.5
10
Udziały kapitałowe
Akcje notowane
Akcje nienotowane
Pozostałe udziały kapitałowe
Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych
Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego
Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych niebędących funduszami
rynku pieniężnego
Systemy ubezpieczeniowe, emerytalno-rentowe i standaryzowanych gwarancji
Rezerwy techniczne pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych
Uprawnienia z tytułu ubezpieczeń na życie i rent dożywotnich
Uprawnienia emerytalno-rentowe
Należności funduszy emerytalno-rentowych od podmiotów nimi zarządzających
Uprawnienia do świadczeń innych niż emerytalno-rentowe
Rezerwy na pokrycie żądań wypłaty z tytułu standaryzowanych gwarancji
Instrumenty pochodne i opcje na akcje dla pracowników
Instrumenty pochodne inne niż opcje na akcje dla pracowników
Opcje na akcje dla pracowników
Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia
Kredyty handlowe i zaliczki
Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia, oprócz kredytów handlowych i zaliczek
F.51
F.511
F.512
F.513
F.52
F.521
F.522
F.6
F.61
F.62
F.63
F.64
F.65
F.66
F.7
F.71
F.72
F.8
F.81
F.89
Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie
europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy UE L
174 z 26.6.2013.
Należności finansowe mogą być zbywalne niezbywalne. Należność jest zbywalna, kiedy
tytuł do niej można przenieść z jednej jednostki na drugą. Należnościami zbywalnymi są:
papiery wartościowe (F.3, F.511, F.512, F.52) oraz instrumenty pochodne i opcje dla
pracowników (F.7), natomiast należnościami niezbywalnymi – złoto monetarne i SDR-y
(F.1), gotówka i depozyty (F.2), kredyty i pożyczki (F.4), pozostałe udziały kapitałowe
(F.519), systemy ubezpieczeniowe, emerytalno-rentowe i standardowych gwarancji (F.6) oraz
pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia (F.8) nie są zbywalne.
Transakcje finansowe mogą generować różne rodzaje dochodu, np. odsetki, dywidendy,
reinwestowane zyski i inne rodzaje dochodu.
Tabela 1.4. Transakcje finansowe klasyfikuje się według rodzaju dochodu, które generują.
Transakcje finansowe
Złoto monetarne i specjalne prawa ciągnienia
(SDR-y)
Gotówka
Depozyty bieżące rozliczeniowe
Pozostałe depozyty
Dłużne papiery wartościowe
Kredyty i pożyczki
Kod
Rodzaj dochodu
Kod
F.1
Odsetki
D.41
F.21
F.22
F.29
F.3
F.4
Udziały kapitałowe
F.51
Akcje notowane
Akcje nienotowane
F.511
F.512
Pozostałe udziały kapitałowe
F.519
Udziały/jednostki uczestnictwa w
funduszach inwestycyjnych
F.52
Brak
Odsetki
Odsetki
Odsetki
Odsetki
Dochód podzielony przedsiębiorstw
niefinansowych i instytucji finansowych
Reinwestowane zyski
Dywidendy
Reinwestowane zyski
Dochód podzielony jednostek typu
przedsiębiorstw
Reinwestowane zyski
Dywidendy
Dochody z inwestycji przypisane udziałowcom
funduszy zbiorowego inwestowania
D.41
D.41
D.41
D.41
D.42
D.43
D.421
D.43
D.422
D.43
D.421
D.443
11
Systemy ubezpieczeniowe, emerytalnorentowe i standardowych gwarancji
Instrumenty pochodne i opcje na akcje dla
przedsiębiorstw
Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia
F.6
Dochody z inwestycji przypisane posiadaczom
polis ubezpieczeniowych
Dochody z inwestycji do zapłacenia z tytułu
uprawnień emerytalno-rentowych
F.7
Brak
F.8
Odsetki
D.441
D.442
D.41
Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie
europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy UE L
174 z 26.6.2013
Pozostałe klasyfikacje transakcji finansowych:
 Klasyfikacja transakcji finansowych według rodzaju stopy procentowej. Aktywa
finansowe i zobowiązania generujące odsetki można podzielić pod względem rodzajów
stóp procentowych na instrumenty o stałej, zmiennej i mieszanej stopie procentowej.
 Klasyfikacja transakcji finansowych według zapadalności. Dla potrzeb analizy stóp
procentowych, stóp zwrotu z kapitału, płynności lub zdolności do obsługi długu może
okazać się potrzebny podział aktywów finansowych i zobowiązań według terminów
zapadalności. Aktywa finansowe lub zobowiązania o krótkim terminie zapadalności są
płatne na żądanie wierzyciela w ciągu jednego roku lub w krótszym terminie. Aktywa
finansowe lub zobowiązania o długim terminie zapadalności są płatne w terminie
ponadrocznym lub nie maja ustalonej końcowej daty płatności.
 Klasyfikacja transakcji finansowych według rodzaju waluty. Wiele kategorii,
podkategorii oraz pozycji aktywów finansowych i zobowiązań można podzielić według
rodzaju waluty, w której są denominowane. Aktywa finansowe lub zobowiązania w
walucie zagranicznej obejmują aktywa finansowe lub zobowiązania denominowane w
koszyku walutowym (np., SDR-y) i aktywa finansowe lub zobowiązania denominowane
w złocie. Rozróżnienie na walutę krajową i waluty zagraniczne jest szczególnie przydatne
dla gotówki i depozytów (F.2.), dłużnych papierów wartościowych (F.3) oraz kredytów i
pożyczek (F.4).
1.3. Definicje i opis instrumentów finansowych
ZŁOTO ISPECJALNE PAWA CIĄGNINIA(F.1)
Złoto monetarne to złoto, do którego tytuł posiadają władze monetarne i które jest
utrzymywane jako aktywa rezerwowe. Całość złota monetarnego znajduje się w aktywach
rezerwowych lub jest zdeponowane w międzynarodowych organizacjach finansowych.
Transakcje dotyczące złota monetarnego obejmują przede wszystkim kupno i sprzedaż złota
monetarnego między władzami monetarnymi lub określonymi międzynarodowymi
organizacjami finansowymi. Niemożliwe jest dokonywanie transakcji na złocie monetarnym z
udziałem innych jednostek instytucjonalnych niż powyższe.
Specjalne prawa ciągnienia (SDR) są międzynarodowymi aktywami rezerwowymi
tworzonymi przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i przydzielanymi jej
członkom dla uzupełnienia posiadanych przez nich aktywów rezerwowych. SDR-y
utrzymywane są wyłącznie przez oficjalnych posiadaczy, którymi są banki centralne oraz
określne agencje międzynarodowe, i są zbywalne wśród uczestników oraz pozostałych
oficjalnych posiadaczy. SDR-y reprezentują zagwarantowane i bezwarunkowe prawo każdego
posiadacza do otrzymywania innych aktywów rezerwowych, w szczególności walut
12
wymienialnych, od pozostałych członków MFW. SDR-y są aktywami mającymi swoje
odpowiedniki po stronie zobowiązań, przy czym aktywa stanowią należności od uczestników
łącznie, nie zaś od MFW. Uczestnik może sprzedać część lub całość posiadanych przez niego
SDR-ów innemu uczestnikowi i otrzymać w zamian inne aktywa rezerwowe, w szczególności
waluty wymienialne.
GOTÓWKA I DEPOZYTY (F.2)
Gotówkę stanowią banknoty i monety emitowane lub zatwierdzone przez władze monetarne.
Obejmuje ona zarówno banknoty i monety emitowane przez krajowe władze monetarne jako
waluta krajowa w obiegu i będące w posiadaniu rezydentów, jak i banknoty i monety
emitowane przez zagraniczne władze monetarne jako waluta zagraniczna w obiegu i
posiadane przez rezydentów.
Depozyty są to znormalizowane, niezbywalne kontrakty przeznaczane dla ogółu,
oferowane przez instytucje przyjmujące depozyty, a także, w niektórych przypadkach, przez
instytucje rządowe szczebla centralnego jako dłużników, i pozwalające na ulokowanie, a
później podjęcie kwoty głównej przez wierzyciela. Depozyty zwykle zakładają zwrócenie
inwestorowi pełnej kwoty głównej przez dłużnika.
Depozyty obejmują:
‒ depozyty bieżące rozliczeniowe, które mogą być wymieniane na żądanie na gotówkę
według ich wartości nominalnej i które nadają się bezpośrednio do wykorzystania w celu
dokonania płatności czekiem, przekazem, poprzez polecenie przelewu, polecenie zapłaty,
lub innymi metodami płatności bezpośrednich, bez żadnych opłat ani ograniczeń;
‒ pozostałe depozyty, które mogą być one wykorzystane do dokonywania płatności i nie są
wymieniane na gotówkę ani na depozyty bieżące rozliczeniowe bez znaczących
ograniczeń lub opłat; obejmują one (a) depozyty terminowe, czyli depozyty, którymi nie
można dysponować na żądanie, ale w uzgodnionym terminie zapadalności, (b) depozyty
oszczędnościowe i książeczki oszczędnościowe, (c) depozyty utrzymywane w związku z
określonymi planami oszczędnościowymi, (d) depozyty wydawane przez stowarzyszenia
oszczędnościowe i pożyczkowe.
DŁUŻNE PAPIERY WARTOŚCIOWE (F.3)
Dłużne papiery wartościowe są zbywalnymi instrumentami finansowymi służącymi jako
dowód zaciągnięcia długu. Obejmują one aktywa finansowe i zobowiązania, które można
opisać według różnych klasyfikacji – według terminu zapadalności (krótko- i długoterminowe
papiery wartościowe), sektora i podsektora będącego w ich posiadaniu i je emitującego,
waluty (papiery wartościowe emitowane w walucie krajowej lub w walutach zagranicznych),
a także rodzaju oprocentowania (dłużne papiery wartościowe o stałej, zmiennej lub mieszanej
stopie procentowej). Dłużne papiery wartościowe obejmują także oferty niepubliczne,
sekurytyzację oraz obligacje zabezpieczone.
Oferta niepubliczna polegana sprzedaży dłużnych papierów wartościowych przez
emitenta bezpośrednio na rzecz małej liczby inwestorów. Wiarygodność kredytowa
emitentów tego rodzaju dłużnych papierów wartościowych zwykle nie jest poddawana ocenie
przez agencje ratingowe, a papiery wartościowe nie są zasadniczo odsprzedawane ani
powtórnie wyceniane. Większość ofert niepublicznych spełnia jednak kryteria zbywalności.
Sekurytyzacja to emisja dłużnych papierów wartościowych, w przypadku których
wypłaty z tytułu kuponów lub kwoty głównej zabezpieczone są określonymi aktywami bądź
przyszłymi strumieniami dochodów. Sekurytyzacja może objąć różne rodzaje aktywów lub
przyszłych strumieni dochodu, w tym m.in.: mieszkaniowe i komercyjne kredyty hipoteczne,
13
kredyty/pożyczki konsumenckie, kredyty/pożyczki dla przedsiębiorstw, kredyty/pożyczki dla
sektora instytucji rządowych i samorządowych, umowy ubezpieczenia, kredytowe
instrumenty pochodne, a także przyszłe przychody. Sekurytyzacja aktywów lub przyszłych
strumieni dochodu jest istotną innowacją finansową, która doprowadziła do powstania i
intensywnego wykorzystania nowych instytucji finansowych w celu ułatwienia tworzenia,
sprzedaży i emisji dłużnych papierów wartościowych. Sekurytyzacja stosowania jest z
rozmaitych względów. W przypadku przedsiębiorstw niefinansowych i instytucji finansowych
należą do nich: możliwość pozyskania tańszego finansowania niż dostępne w ofercie
produktów bankowych, mniejsze ustawowe wymogi kapitałowe, przeniesienie różnych
rodzajów ryzyka jak np. ryzyko kredytowe, czy ryzyko ubezpieczeniowe, a także
dywersyfikacja źródeł finansowania.
Obligacje zabezpieczone sądłużnymi papierami wartościowymi emitowanymi przez
instytucje finansowe lub w pełni przez nie gwarantowanymi. W przypadku niewywiązania się
ze zobowiązań przez instytucję finansową będącą emitentem lub gwarantem posiadacze
obligacji mają uprzywilejowane prawo do puli aktywów stanowiących zabezpieczenie
obligacji, oprócz zwykłych roszczeń wobec instytucji finansowej.
KREDYTY I POŻYCZKI (F.4)
Kredyty i pożyczki to aktywa finansowe tworzone, gdy wierzyciele pożyczają fundusze
dłużnikom. Charakteryzują się one następującymi cechami: a) warunki kredytu/pożyczki są
ustalone przez instytucje finansową udzielającą kredytu/pożyczki albo są uzgodnione przez
pożyczkodawcę i pożyczkobiorcę lub przez pośrednika; b) inicjatywa zaciągnięcia
kredytu/pożyczki leży na ogół po stronie pożyczkobiorcy; c) kredyt/pożyczka stanowi
bezwarunkowy dług wobec wierzyciela, który musi zostać spłacony w ustalonym terminie
zapadalności i który jest oprocentowany.
UDZIAŁY
KAPITAŁOWE
I
UDZIAŁY/JEDNOSTKI
FUNDUSZACH INWESTYCYJNYCH (F.5)
UCZESTNICTWA
W
Udziały kapitałowe i udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych stanowią
należności rezydualne z tytułu aktywów jednostek instytucjonalnych, które wyemitowały
odnośne udziały lub jednostki uczestnictwa. Kategoria ta obejmuje dwie podkategorie:
udziały kapitałowe oraz udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych.
Udziały kapitałowe to aktywa finansowe będące należnością z tytułu wartości
rezydualnej danego przedsiębiorstwa, po zaspokojeniu wszystkich innych roszczeń.
Potwierdzeniem udziałów kapitałowych w podmiotach prawnych są zazwyczaj akcje, udziały,
kwity depozytowe, świadectwa udziałowe lub podobne dokumenty. Akcje i udziały oznaczają
to samo. Kwity depozytowe są potwierdzeniem własności papierów wartościowych
notowanych w innych gospodarkach. Udziały kapitałowe dzielą się na następujące
podkategorie: akcje notowane (na giełdzie), akcje nienotowane oraz pozostałe udziały
kapitałowe.
Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych stanowią należność
rezydualną z tytułu uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych w formie akcji (gdy fundusz
ma strukturę przedsiębiorstwa) lub jednostek uczestnictwa (gdy fundusz ma charakter
funduszu powierniczego). Fundusze inwestycyjne są przedsięwzięciami zbiorowego
inwestowania w zbywalne papiery wartościowe, poprzez które inwestorzy gromadzą środki
na inwestycje w aktywa finansowe lub niefinansowe. Fundusze inwestycyjne są
równieżzwane funduszami wspólnego inwestowania, funduszami inwestycyjnymi typu
otwartego, funduszami inwestycyjnymi typu zamkniętego, przedsięwzięciami zbiorowego
14
inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS). Udziały w funduszach
inwestycyjnych dzielą się na: a) udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach rynku
pieniężnego; oraz b) udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych
niebędących funduszami rynku pieniężnego.
SYSTEMY UBEZPIECZENIOWE, IMERYTALNO-RENTOWNE I STADARDOWYCH
GWARANCJI (F.6)
Systemy te dzielą się na sześć podkategorii: a) rezerwy techniczne pozostałych ubezpieczeń
osobowych i majątkowych; b) uprawnienia z tytułu ubezpieczenia na życie i rent
dożywotnich; c) uprawnienia emerytalno-rentowe; d) należności funduszy emerytalnorentowych od podmiotów nimi zarządzających; e) uprawnienia od świadczeń innych niż
emerytalno-rentowe; oraz f) rezerwy na pokrycie żądań wypłaty z tytułu standardowych
gwarancji.
Rezerwy techniczne pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych stanowią
należności finansowe posiadaczy polis pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych
od instytucji ubezpieczeniowych z tytułu składek niezarobionych oraz odszkodowań i
świadczeń należnych.
Uprawnienia z tytułu ubezpieczeń na życie i rent dożywotnich stanowią
odszkodowania i świadczenia finansowe dla posiadaczy polis na życie i beneficjentów rent
dożywotnich od instytucji świadczących ubezpieczenia na życie.
Uprawnienia emerytalno-rentowe obejmują należności finansowe obecnych
pracowników i byłych pracowników od: a) ich pracodawców; b) systemu wskazanego przez
pracodawcę do wypłaty emerytur lub rent w ramach umowy kompensacyjnej między
pracodawcą a pracownikiem; albo c) instytucji ubezpieczeniowej.
INSTRUMENTY POCHODNE I OPCJE NA AKCJE DLA PRACOWNIKÓW (F.7)
Kategoria ta dzieli się na dwie podkategorie: a) instrumenty pochodne; b) opcje na akcje dla
pracowników.
A. Instrumenty pochodne są instrumentami finansowymi powiązanymi z konkretnym
instrumentem finansowych, wskaźnikiem lub towarem, poprzez które można samoistnie
obracać ściśle określonym ryzykiem finansowym na rynkach finansowych. Instrumenty
pochodne spełniają następujące warunki: a) są powiązane z aktywem finansowym lub
niefinansowym, grupą wskaźników lub wskaźnikiem; b) są zbywalne lub mogą być
kompensowane poprzez zajęcie pozycji przeciwstawnej; oraz c) nie dokonuje się z góry
płatności kwoty głównej, która miałaby zostać wypłacona.
Stosowanie instrumentów pochodnych ma wiele celów, wśród których można wymienić
zarządzanie ryzykiem, zabezpieczenie, arbitraż miedzy rynkami, spekulację i wynagrodzenie
pracowników. Instrumenty pochodne umożliwiają stronom zbywanie określonego ryzyka
finansowego, takiego jak ryzyko zmiany stopy procentowej, ryzyko walutowe, ryzyko
kapitałowe oraz ryzyko zmiany ceny towarów, ryzyko kredytowe itp. na rzecz innych
podmiotów, które są skłonne przyjąć na siebie takie ryzyko, zazwyczaj bez zbywania aktywa
bazowego. Stąd też instrumenty pochodne są określane mianem aktywów wtórnych. Wartość
instrumentów pochodnych zależy od ceny aktywów bazowych: ceny referencyjnej. Cena
referencyjna może odnosić się do aktywa finansowego lub niefinansowego, stopy
procentowej, kursu wymiany, innego instrumentu pochodnego lub różnicy miedzy dwoma
cenami. Umowy dotyczące instrumentów pochodnych mogą również dotyczyć wskaźników,
koszyka cenowego lub innych pozycji takich jak handel uprawnieniami do emisji lub warunki
pogodowe.
15
Instrumenty pochodne można podzielić na kategorie według rodzaju instrumentu (np.
opcje, kontrakty typu forward i kredytowe instrumenty pochodne) lub według ryzyka
rynkowego (np. swapy walutowe, swapy odsetkowe). Opcje to umowy dające ich
posiadaczom prawo, lecz nie obowiązek, zakupu od emitenta opcji lub sprzedaży na jego
rzecz aktywów po z góry ustalonej cenie w ciągu danego okresu lub w danym dniu.
Kontrakty typuforwardto umowy finansowe, w ramach których dwie strony zgadzają się na
wymianę określonej ilości aktywów bazowych po uzgodnionej cenie w ustalonym terminie.
Swapy stanowią zobowiązania umowne między dwoma stronami, które zgadzają się na
wymianę płatności od uzgodnionej umownej kwoty głównej. Najczęściej występują swapy
odsetkowe, swapy kursowe i swapy walutowe. Swapy odsetkowe polegają na wymianie
płatności odsetkowych o różnym charakterze od umownej kwoty głównej, która nigdy nie
podlega wymianie. Przedmiotem swapu mogą być: stała stopa procentowa, zmienna stopa
procentowa i stopy procentowe denominowane w walutach. Rozliczenia są często rozliczane
poprzez płatności gotówkowe netto równych różnicy między dwiema określonymi w umowie
stopami procentowymi od umownej kwoty głównej. Swapy kursowe są transakcjami
dotyczącymi walut zagranicznych przy zastosowaniu kursu wymiany uzgodnionego w
kontrakcie. Swapy walutowe polegają na wymianie przepływów środków pieniężnych z
tytułu płatności odsetkowych oraz na wymianie kwot głównych po uzgodnionym kursie
wymiany na zakończenie umowy. Kontrakty terminowe na stopę procentową (FRA) są
umowami, na mocy których dwie strony, w celu ochrony przed zmianami stóp procentowych,
zgadzają się zapłacić odsetki w dniu rozliczenia w oparciu o umowną kwotę główną, która
nigdy nie podlega wymianie. FRA są rozliczane poprzez płatności gotówkowe netto,
podobnie jak swapy odsetkowe. Płatności są dokonywane w oparciu o różnicę między stopą
procentową określoną w umowie terminowej a stopą rynkową obowiązującą w momencie
rozliczenia. Kredytowe instrumenty pochodne to instrumenty pochodne, których głównym
celem jest obrót ryzykiem kredytowym. Jednym z tych instrumentów są swapy rynku
kredytowego (CDS) – umowy ubezpieczenia kredytu. Są przeznaczone na pokrycie strat
wierzyciela (nabywcy CDS), w przypadku gdy: a) dojdzie do zdarzenia kredytowego w
odniesieniu do jednostki referencyjnej, a nie w związku z konkretnym dłużnym papierem
wartościowym lub kredytem/pożyczka; b) występuje zwłoka w spłacie konkretnego
instrumentu dłużnego, zwykle dłużnego papieru wartościowego lub kredytu/pożyczki.
B. Opcje na akcje dla pracowników to umowy zawierane na określony dzień, na mocy
których pracownik ma prawo do nabycia określonej liczby akcji pracodawcy po ustalonej
cenie, w ustalonym terminie albo w danym okresie następującym bezpośrednio po dacie
nabycia uprawnień.
POZOSTAŁE KWOTY DO ZAPŁACENIA (F. 8)
Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia to aktywa finansowe i zobowiązania powstające
jako odpowiedniki transakcji, w przypadku gdy zachodzi różnica czasu między tymi
transakcjami a płatnościami z ich tytułu. Transakcje finansowe dotyczące pozostałych kwot
do otrzymania lub zapłacenia obejmują: a) kredyt handlowy i zaliczki; oraz b) pozostałe
kwoty do otrzymania/zapłacenia, oprócz kredytów i zaliczek.
Kredyty handlowe i zaliczki to należności powstające z tytułu bezpośredniego udzielenia
kredytu przez dostawców towarów i usług ich klientom oraz płatności zaliczkowych za prace
niezakończone lub planowane, w formie przedpłaty dokonywanej przez klientów na poczet
jeszcze niedostarczonych towarów lub niezrealizowanych usług.
Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia, z wyjątkiem kredytów handlowych i
zaliczek są należności finansowe powstałe w wyniku różnic w czasie pomiędzy
dokonywanymi transakcjami a płatnościami z tytułu, na przykład: wynagrodzeń, podatków i
16
składek na ubezpieczenie społeczne, dywidend, rent gruntowych oraz zakupu i sprzedaży
papierów wartościowych.
1.4. Klasyfikacja działalności finansowej i ubezpieczeniowej
Tabela 1.5. Klasyfikacja działalności finansowej i ubezpieczeniowej (NACE Rev. 2)
Sekcja K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa
Finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy
emerytalnych
Pośrednictwo pieniężne
Działalność banku centralnego
Pozostałe pośrednictwo pieniężne
Działalność holdingów finansowych
Działalność trustów, funduszy i podobnych instytucji finansowych
Pozostała działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych
Leasing finansowy
Pozostałe formy udzielania kredytów
Pozostała finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy
emerytalnych, gdzie indziej nie sklasyfikowana
Ubezpieczenia, reasekuracja oraz fundusze emerytalne, z wyłączeniem
obowiązkowego ubezpieczenia społecznego
Ubezpieczenia
Ubezpieczenia na życie
Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe
Reasekuracja
Fundusze emerytalne
Działalność wspomagająca usługi finansowe, ubezpieczenia i fundusze
emerytalne
Działalność wspomagająca usługi finansowe, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy
emerytalnych
Zarządzanie rynkami finansowymi
Działalność maklerska związana z rynkiem papierów wartościowych
Pozostała działalność wspomagająca usługi finansowe, z wyłączeniem ubezpieczeń i
funduszy emerytalnych
Działalność wspomagająca ubezpieczenia i fundusze emerytalne
Działalność związana z oceną ryzyka i szacowaniem poniesionych strat
Działalność agentów i brokerów ubezpieczeniowych
Pozostała działalność wspomagająca ubezpieczenia i fundusze emerytalne
Działalność związana z zarządzaniem funduszami
Dział
Grupa
Klasa
64
64.1.
64.2
64.3
64.9
64.11
64.19
64.20
64.30
64.91
64.92
64.99
65
65.1
65.2
65.3
65.11
65.12
65.20
65.30
66
66.1
66.11
66.12
66.19
66.2
66.3
66.21
66.22
66.29
66.30
Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1893/2006 z dnia 20 grudnia 2006 r. w
sprawie statystycznej klasyfikacji działalności gospodarczej NACE Rev. 2, Dziennik Urzędowy UE L 393 z
30.12.2006.
17
2.Rynki finansowe w UE: podstawowe dane
2.1. Skala i struktura rynków kapitałowych: analiza ilościowa
Tabela 2.1. Skala rynków kapitałowych (w % PKB)
Belgia
Niemcy
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Włochy
Luksemburg
Holandia
Austria
Portugalia
Finlandia
EA-12
Szwecja
Zjednoczone Królestwo
Szwajcaria
Japonia
Stany Zjednoczone
1990-1994
140
158
:
42
112
181
82
426
184
142
:
150
:
162
236
301
302
185
1995-1999
184
203
79
86
140
187
113
508
291
154
151
196
176
206
310
407
307
270
2000-2004
180
249
251
124
215
230
168
713
403
195
219
234
227
257
357
452
231
307
2005-2009
184
241
634
155
357
258
198
992
473
254
257
222
263
338
436
455
231
328
2010-2013
207
215
779
165
380
277
224
896
514
244
319
219
279
387
500
423
213
316
Legenda: wskaźnik rozmiaru rynków kapitałowych – suma kapitalizacji rynkowej, kredytów dla sektora
prywatnego i obligacji przedsiębiorstw podzielona przez PKB dla każdego roku.
Źródło: http://www.ecb.europa.eu/stats/finint/html/index.en.htm (data ostatniej aktualizacji: 7.8.2014)
Tabela 2.2. Struktura rynków kapitałowych (w % PKB)
BE
DE
IE
Kapitalizacja
rynkowa
2007
2013
89
72
63
56
51
72
Obligacje
2007
232
169
216
2013
153
120
515
Aktywa
bankowe
2007
2013
502
361
196
229
567
440
Obligacje, akcje
i aktywa bankowe
2007
2013
823
454
428
403
838
1227
18
EL
ES
FR
IT
LU
NL
AT
PT
FI
EA-12
DK
SE
UK
UE-15
US
JP
84
125
105
51
336
74
64
66
146
82
93
127
139
94
144
106
34
57
76
30
130
96
29
39
82
59
97
134
160
78
133
94
190
217
169
201
212
263
177
200
103
126
222
145
139
124
217
210
99
176
169
197
1393
278
158
180
116
175
272
152
232
197
220
250
160
202
335
178
1565
302
161
115
104
247
345
150
400
275
81
179
232
282
291
144
1629
295
361
289
278
252
355
182
407
276
95
233
432
546
609
429
2111
636
401
381
352
520
659
422
678
549
442
496
358
515
537
371
3152
669
549
508
401
484
725
469
799
538
413
544
Źródło: Global Financial Stability Report, IMF, October 2007, 2014.
Kapitalizacja rynkowa (stock market capitalisation) w państwach członkowskich UE w 2013 (w % PKB w
każdym kraju)
Luksemburg – 125, Zjednoczone Królestwo – 121, Szwecja – 112, Niderlandy – 98, Finlandia – 84, Francja –
81, Hiszpania – 79, Irlandia – 75, Dania – 71, Belgia – 71, Niemcy – 51, Malta – 45, Polska – 38, Austria – 38,
Portugalia – 35, Włochy – 35, Grecja – 33, Węgry – 15, Republika Czeska – 15, Słowenia – 15, Rumunia – 13,
Bułgaria – 13, Estonia – 10, Cypr – 9, Litwa – 8, Słowacja – 6, Łotwa – 4.
Źródło: http://ec.europa.eu/finance/capital-markets-union.
Tabela 2.3. Sektor finansowy w strefie euro
Kraje
BE
DE
EE
IE
EL
ES
FR
IT
CY
LV
LT
LU
MT
NL
AT
PT
SI
SK
FI
EA
Liczba
instytucji
kredytowych
Liczba
zagranicznych
oddziałów
2008
49
1882
6
472
36
282
672
729
137
21
77
120
23
266
771
147
21
17
334
6062
2008
56
103
11
32
30
87
99
84
23
6
7
40
3
32
30
28
3
9
22
705
2014
43
1698
30
414
21
144
413
592
32
49
82
110
24
177
677
130
20
13
241
4910
2014
65
105
7
33
20
84
90
79
25
10
7
40
3
39
30
23
4
15
25
704
Aktywa
monetarnych
instytucji
finansowych w
stosunku do PKB
2008
2014
3,6
2,7
3,9
2,8
:
1,1
:
5,6
:
2,0
2,9
2,7
3,7
3,8
:
2,3
:
5,1
1,8
1,3
0,8
0,7
34,3
19,6
:
6,7
:
3,3
3,6
2,6
2,6
2,6
1,3
1,1
:
0,8
2,1
2,8
3,4
3,1
Aktywa
pozostałych
instytucji
finansowych w
stosunku do PKB
2008
2014
1,8
1,8
0,3
0,3
:
0,3
:
5,6
:
0,1
0,8
0,6
0,4
0,4
:
0,6
:
3,3
0,2
0,2
0,2
0,1
38,6
76,0
:
20,6
:
3,3
0,7
0,7
1,2
1,0
0,2
0,2
:
0,1
0,1
0,2
:
1,4
Aktywa zagranicznych
jednostek zależnych i
oddziałów w stosunku
do PKB
2008
0,6
0,4
2,2
5,8
0,4
0,3
0,1
0,1
2,1
0,9
0,8
23,2
5,9
0,2
1,2
0,6
0,4
0,9
1,4
0,5
2013
1,2
0,1
1,1
1,3
0,1
0,2
0,2
0,1
1,5
0,7
0,6
14,3
4,7
0,3
1,0
0,5
0,4
0,7
2,0
0,4
19
ECB, Report on financial structures, October 2015, s. 55-61.
Tabela 2.4. Aktywa największych banków w UE (2011)
Bank
Deutsche Bank (DE)
HSBC (UK)
PNB Paribas (FR)
Crédit Agricole Group (FR)
Barclays (UK)
RBS (UK)
Santander (ES)
Société Générale (FR)
Loyds Banking Group (UK)
Groupe PBCE (FR)
Razem
Aktywa ogółem
w mld euro
2 164
1 978
1 965
1 880
1 871
1 803
1 252
1 181
1 162
1 138
16 394
Aktywa ogółem
w % krajowego PKB
84.8
119.8
99.8
95.4
113.9
109.8
118.2
60.0
70.7
57.8
:
Aktywa ogółem
w % PKB UE
17.4
15.8
15.8
15.1
15.0
14,5
10.1
9.5
9.3
9.1
131.6
Źródło: High-level Expert Group on reforming the structure of the EU banking sector, chaired by E. Liikanen,
Brussels, 2 October 2012 (Raport Liikanena), s. 39.
Praca własna studenta:
1. Porównaj rynki kapitałowe w Unii Europejskiej, strefie euro, Stanach Zjednoczonych i
Japonii pod względem ich skali i struktury.
2. Oceń stopień rozwoju rynków kapitałowych w państwach członkowskich.
3. Czy struktura rynków finansowych w państwach członkowskich jest podobna? Uzasadnij
swoją wypowiedź.
4. Uzasadnij stwierdzenie, że banki w Unii są zbyt duże, aby mogły upaść. Jakie mogą być
potencjalne skutki upadku dużego banku europejskiego dla systemu finansowego i
gospodarki?
2.2. Rozwój rynków finansowych: analiza jakościowa
Tabela 2.6. Wskaźniki rozwoju rynków finansowych Światowego Forum Ekonomicznego w Davos
L.p.
Wskaźniki
EFEKTYWNOŚĆ RYNKÓW (50%)
1.
Dostępność usług finansowych
2.
Możliwości korzystania z usług finansowych
3.
Finansowanie za pośrednictwem lokalnego rynku kapitałowego
4.
Łatwość dostępu do kredytów
5.
Dostęp do kapitału podwyższonego ryzyka
ZAUFANIE DO RYNKÓW (50%)
6.
Kondycja finansowa banków
7.
Regulacje dotyczące rynku papierów wartościowych
8.
Indeks ochrony prawnej inwestorów
Wartość
1-7
1-7
1-7
1-7
1-7
1-7
1-7
0-10 (0-12 od 2015)
Legenda: wskaźnik najgorszy – 1 (wskaźniki 1-7) lub 0 (wskaźnik 8); wskaźnik najlepszy – 7 (wskaźniki 1-7)
lub 10 (12 od 2015) (wskaźnik 8).
Tabela 2.7. Ogólny wskaźnik rozwoju rynków finansowych w państwach członkowskich UE i wybranych
państwach trzecich w latach 2008-2015
20
2008/
2009/
2010/
2011/
2012/
2009
2010
2011
2012
2013
Kraje strefy euro (EA-19)
BE
5.25
4.86
4,64
4.76
4.68
DE
5.35
4.68
4,62
4.54
4.66
EE
5.08
4.82
4,50
4.51
4.51
IE
5.68
4.60
3,79
3.44
3.60
EL
4.29
4.02
3,88
3.52
3.13
ES
4.93
4.47
4,28
4.14
3.90
FR
5.19
4.95
4,96
5.00
4.73
IT
3.90
3.76
3,70
3.73
3.57
CY
5.11
5.00
5,01
4.83
4.56
LV
4.80
4.32
3,98
4.17
4.40
LT
4.50
4.16
3,95
3.86
3.86
LU
5.39
5.31
5,35
5.35
5.21
MT
5.36
5.16
5,22
5.11
5.11
NL
5.57
4.90
4,71
4.86
4.96
AT
5.01
4.85
4,74
4.64
4.65
PT
4.71
4.26
4,26
3.98
3.71
SI
4.67
4.49
4,02
3.62
3.29
SK
5.04
4.82
4,61
4.44
4.45
FI
5.51
5.33
5,38
5.34
5.50
Średnia arytmetyczna i wskaźniki dyspersji w strefie euro (EA-19)
średnia
5,02
4,67
4,51
4,41
4,34
σ
0,45
0,42
0,51
0,59
0,66
v
11,2
8,9
11,4
13,3
15,1
Pozostałe państwa członkowskie UE
BG
4.18
4.09
3,95
3.99
3.97
CZ
4.65
4.64
4,49
4.31
4.25
DK
5.82
5.31
4,94
5.01
4.69
HR
4.37
4.09
3,96
3.87
3.79
HU
4.42
4.20
4,16
4.15
4.05
PL
4.28
4.61
4,66
4.60
4.59
RO
4.42
4.40
4,01
3.91
3.98
SE
5.65
5.17
5,15
5.24
5.29
UK
5.81
4.96
4,73
4.94
5.16
Średnia arytmetyczna i wskaźniki dyspersji w Unii Europejskiej (UE-28)
średnia
4.96
4.47
4,49
4.23
4.37
σ
0.52
0.44
0,49
0.38
0.62
v
10.5
9.9
10,9
14.5
14.3
Państwa trzecie mające najlepiej rozwinięte rynki finansowe
HK
6,19
5,95
5,85
5,78
5,89
SG
5,94
5,91
5,76
5,84
5,85
NZ
5,87
5,69
5,23
5,21
5,48
AU
5,76
5,51
5,45
5,38
5,35
NO
5,51
5,29
5,35
5,46
5,42
CA
5,58
5,25
5,16
5,20
5,28
CH
5,26
5,15
5,34
5,35
5,30
US
5.61
4.96
4,67
4.87
5.07
2013/
2014
2014/
2015
2015/
2016
4.48
4.69
4.59
3.86
2.86
3.72
4.61
3.33
4.07
4.46
3.82
5.14
4.61
4.68
4.56
3.50
2.98
4.49
5.57
4.53
4.76
4.67
4.15
2.97
3.76
4.79
3.35
3.81
4.63
4.05
5.10
4.56
4.55
4.45
3.65
2.85
4.50
5.55
4,40
4,71
4,63
3,98
2,81
3,78
4,53
3,25
3,41
4,39
3,99
5,04
4,37
4,43
4,21
3,41
2,85
4,41
5,40
4,21
0,70
16,5
4,25
0,68
16,1
4,10
0,70
17,1
3.95
4.20
4.57
3.90
3.93
4.54
3.95
5.32
5.00
4.17
4.45
4.72
3,91
3.93
4.60
4.12
5.25
5.07
3,98
4,62
4,64
3,59
3,93
4,26
4,05
4,99
4,83
4.26
0.64
15.0
4.32
0.62
14.3
4,17
0,62
14,9
6,02
5,82
5,61
5,41
5,31
5,21
5,23
5.26
5,91
5,84
5,73
5,41
5,34
5,35
5,29
5.35
5,50
5,57
5,73
5,36
5,21
5,47
5,10
5,45
Legenda: kody państw członkowskich: AT – Austria, BE – Belgia, BG – Bułgaria, CZ – Czechy, DK – Dania,
DE – Niemcy, EE – Estonia, IE – Irlandia, EL – Grecja, ES – Hiszpania, FR- Francja, HR –Chorwacja, IT –
Włochy, CY –Cypr, LV – Łotwa, LT – Litwa, LU – Luksemburg, MT – Malta, NL – Niderlandy, AT – Austria,
PL – Polska, PT – Portugalia, RO – Rumunia, SI – Słowenia, SK – Słowacja, FI – Finlandia, SE – Szwecja, UK
– Zjednoczone Królestwo. Kody państw trzecich: AU – Australia, CA – Kanada, CH – Szwajcaria, HK –
Hongkong, NO – Norwegia, NZ – Nowa Zelandia, US – Stany Zjednoczone. Wskaźniki dyspersji: σ –
odchylenie standardowe (odchylenie wskaźnika rozwoju rynków finansowych od jego średniej arytmetycznej). v
21
– współczynnik zmienności (stosunek odchylenia standardowego do średniej arytmetycznej (w % średniej
arytmetycznej). Komórki cieniowane: kolor jasnoszary – najgorsze wskaźniki rozwoju rynków finansowych,
kolor ciemnoszary – najlepsze wskaźniki rozwoju rynków finansowych. Wskaźnik najgorszy – wartość
wskaźnika rozwoju rynków finansowych w danym roku niższa od różnicy między średnią a odchyleniem
standardowym w latach 2008-2016. Wskaźnik najlepszy – wartość wskaźnika rozwoju rynków finansowych w
danym roku wyższa od sumy średniej i odchylenia standardowego w latach 2008-2016.
Źródło: The Global Competitiveness Report 2008/2009-2015/2016,ed. K. Schwab, World Economic Forum,
Geneva 2008-2015.
Tabela 2.8. Szczegółowe wskaźniki rozwoju rynków finansowych w państwach członkowskich UE
Okres
Kraje strefy euro (EA-19)
2015/2016
BE
2014/2015
2013/2014
2015/2016
DE
2014/2015
2013/2014
2015/2016
EE
2014/2015
2013/2014
2015/2016
IE
2014/2015
2013/2014
2015/2016
EL
2014/2015
2013/2014
2015/2016
ES
2014/2015
2013/2014
2015/2016
FR
2014/2015
2013/2014
2015/2016
IT
2014/2015
2013/2014
2015/2016
CY
2014/2015
2013/2014
2015/2016
LV
2014/2015
2013/2014
2015/2016
LT
2014/2015
2013/2014
2015/2016
LU
2014/2015
2013/2014
2015/2016
MT
2014/2015
2013/2014
2015/2016
NL
2014/2015
2013/2014
AT
2015/2016
(1)
5,9
5.9
5.8
5,6
5.6
5.7
5,2
5.2
5.1
4,9
4.9
4.6
3,8
3.8
3.8
4,5
4.9
5.1
5,3
5.2
5.2
4,3
4.3
4.5
4,7
4.7
5.0
5,1
5.1
5.0
4,9
4.9
4.8
6,3
6.3
6.1
5,4
5.4
5.4
5,9
5.9
6.0
5,4
Szczegółowe wskaźniki rozwoju rynków finansowych
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
5,5
5.5
5.5
5,5
5.5
5.3
4,9
4.9
4.7
4,7
4.7
4.2
3,6
3.6
3.6
4,2
4.2
4.4
5,2
5.3
4.9
4,0
4.0
3.6
4,4
4.3
4.5
5,1
5.1
4.7
4,9
3.9
4.5
6,1
6.1
6.0
5,2
5.2
5.1
5,5
5.5
5.3
5,3
4,4
3.9
3.9
4,8
4.3
4.2
3,8
3.8
3.6
3,8
3.3
3.1
2,4
2.3
2.2
3,3
2.9
2.9
4,7
4.4
4.4
3,4
3.2
3.1
2,3
2.5
2.8
3,0
3.0
2.9
3,5
3.5
3.4
4,9
4.4
4.4
4,3
4.4
4.4
4,6
4.4
4.3
4,3
3,3
3.3
3.5
3,3
3.3
3.2
3,3
3.3
3.1
2,2
2.2
1.9
1,7
1.7
1.6
1,7
1.7
1.8
3,8
3.8
3.2
1,6
1.6
1.6
2,4
2.4
2.7
2,5
2.5
2.5
2,6
2.6
2.4
4,4
4.4
4.2
3,8
3.8
3.9
3,1
3.1
3.2
2,9
3,5
3.3
3.3
3,5
3.4
3.2
3,5
3.4
3.3
3,2
3.0
2.7
1,9
1.9
1.7
2,7
2.3
2.3
3,4
3.3
2.9
2,1
2.0
1.8
2,3
2.7
2.8
2,9
3.0
2.8
3,0
2.7
2.5
4,3
4.2
4.0
2,9
3.1
3.2
3,5
3.5
3.5
2,9
4,9
4.6
4.3
5,4
5.3
5.1
5,8
5.7
5.7
3,6
3.0
2.5
3,0
2.8
2.3
4,7
4.2
4.0
5,5
5.4
5.2
4,4
4.4
4.7
2,7
2.4
3.3
5,3
5.2
4.8
4,6
4.2
4.2
6,1
6.0
6.0
6,0
6.3
6.3
5,1
4.7
4.9
4,8
4,9
4.9
4.9
5,2
4.0
4.8
5,1
4.8
4.7
4,5
4.7
4.4
3,3
3.7
3.8
4,4
4.2
3.9
5,2
5.0
4.9
3,9
3.8
3.7
3,6
4.1
4.0
4,4
4.3
4.2
4,1
4.1
4.2
6,0
6.0
6.0
5,2
5.0
5.4
5,5
5.2
5.2
4,6
(8)
4
6
6
6
7
7
7
7
7
7
9
9
3
4
4
5
6
6
4
7
7
2
3
3
7
9
9
9
10
10
6
7
5
3
4
5
2
3
3
3
5
6
5
22
2014/2015
5.4
5.3
2013/2014
5.7
5.3
2015/2017
4,9
4,2
PT
2014/2015
4.9
4.2
2013/2014
5.0
4.1
2015/2016
3,6
3,5
SI
2014/2015
2.6
3.5
2013/2014
3.8
3.6
2015/2016
5,1
5,2
SK
2014/2015
5.1
5.2
2013/2014
5.0
4.8
2015/2016
6,0
6,0
FI
2014/2015
6.0
6.0
2013/2014
6.1
5.8
Średnia arytmetyczna i wskaźniki dyspersji (EA-19)
2015/2016
5,1
4,9
średnia
2014/2015
5,1
4,8
2013/2014
5,1
4,7
2015/2016
0,70
0,73
σ
2014/2015
0,82
0,76
2013/2014
0,59
0,69
2015/2016
13,7
14,9
v
2014/2015
16,1
15,8
2013/2014
11,6
14,7
Pozostałe państwa członkowskie (UE-28)
2015/2016
4,2
4,0
BG
2014/2015
4.2
4.0
2013/2014
3.8
3.5
2015/2016
5,1
5,1
CZ
2014/2015
5.1
5.1
2013/2014
4.7
4.0
2015/2016
5,3
5
DK
2014/2015
5.3
5.0
2013/2014
5.1
4.7
2015/2016
4,3
3,8
HR
2014/2015
4,3
3,8
2013/2014
4,2
3,9
2015/2016
4,5
3,8
HU
2014/2015
4,5
3,8
2013/2014
4,6
3,7
2015/2016
4,9
4,8
PL
2014/2015
4,9
4,8
2013/2014
4,9
4.6
2015/2016
4,1
4,2
RO
2014/2015
4.1
4.2
2013/2014
3.9
3.9
2015/2016
5,6
5,5
SE
2014/2015
5.6
5.5
2013/2014
5.8
5.3
2015/2016
6,1
5,5
UK
2014/2015
6.1
5.5
2013/2014
6.1
5.3
Średnia arytmetyczna i wskaźniki dyspersji (UE-28)
2015/2016
5,0
4,8
średnia
2014/2015
5.0
4.7
2013/2014
5.0
4.6
2015/2016
0,69
0,73
σ
2014/2015
0.68
0.72
3.8
3.9
3,2
3.0
2.7
2,7
2.3
2.4
3,2
2.8
2.7
4,7
4.5
4.7
2.9
3.0
2,4
2.4
2.1
1,6
1.6
1.8
3,3
3.3
3.1
4,0
4.0
4.2
2.7
2.8
2,8
2.5
2.2
2,4
2.0
2.0
2,9
2.8
2.7
4,5
4.3
4.0
5.0
5.2
3,9
4.2
4.1
2,9
2.2
2.4
6,0
5.9
5.8
6,7
6.5
6.5
4.4
4.5
4,1
4.6
4.4
3,5
3.7
3.9
4,1
3.8
2.8
6,2
6.1
6.2
7
7
2
3
3
3
4
4
7
8
9
7
8
8
3,5
3,5
3,5
0,85
0,75
0,76
24,3
21,4
21,7
2,9
2,8
2,8
0,84
0,83
0,71
29,0
29,6
25,4
3,1
2,8
2,8
0,65
0,67
0,67
21,0
23,9
23,9
4,8
4,6
4,6
1,06
1,25
1,24
22,1
27,2
27,0
4,8
4,5
4,5
0,79
0,69
0,80
16,5
15,3
17,8
4,8
6,2
6,2
2,08
2,17
2,17
43,3
35,0
35,0
3,1
3.0
3.0
3,7
3.2
3.0
4,3
3.9
3.5
2,9
2,8
2,8
3,0
2,8
2,7
3,6
3.6
3.6
3,0
3.2
3.0
5,0
4.8
4.8
5,4
4.9
4.8
3,0
3.0
3.3
3,3
3.3
3.0
2,9
2.9
2.9
2,4
2,4
2,4
2,0
2.0
2.1
2,6
2.6
2.5
2,9
2.9
2.7
4,1
4.1
4.2
2,7
2.7
2.7
2,8
2.6
2.7
3,3
3.1
2.6
2,7
2.5
2.4
2,3
2,2
2,2
2,4
2,1
2,1
2,5
2.3
2.3
2,4
2,6
2,4
3,8
4,2
4,3
3,9
3.6
3.5
4,5
5.0
4.8
6,1
5.9
5.8
5,3
4.7
4.5
4,8
4,9
4,9
4,4
4.8
4.7
5,4
5.4
5.3
4,6
4.5
4.4
6,0
5.8
6.0
5,0
4.5
4.3
3,7
3.6
3.4
4,9
4.4
4.4
5,5
5.4
5.3
3,8
4,0
4,0
3,7
4.4
4.7
4,6
4.9
4.9
3,7
3.6
3.4
5,5
5.4
5.5
5,4
5.3
5.2
9
9
8
7
6
6
8
9
9
5
7
7
10
7
7
7
9
9
10
9
9
6
8
8
7
10
10
3,8
3.5
3.5
0,83
0.75
2,8
2.8
2.8
0,76
0.76
3,0
2.9
2.8
0,63
0.69
4,9
4.8
4.7
0,99
0.98
4,7
4.6
4.7
0,78
0.63
5,7
6.8
6.8
2,36
2.12
23
v
2013/2014
2015/2016
2014/2015
2013/2014
0.71
13,8
13.6
14.2
0.74
15,2
15,3
16,1
0.76
21,8
21.4
21.7
0.75
27,1
27.1
26.8
0.66
21,0
23.8
23.6
1.09
20,2
20.4
23.2
0.78
16,6
13,7
16.6
2.09
41,4
31.2
30.7
Legenda: kody państw członkowskich: AT – Austria, BE – Belgia, BG – Bułgaria, CZ – Czechy, DK – Dania,
DE – Niemcy, EE – Estonia, IE – Irlandia, EL – Grecja, ES – Hiszpania, FR- Francja, HR –Chorwacja, IT –
Włochy, CY –Cypr, LV – Łotwa, LT – Litwa, LU – Luksemburg, MT – Malta, NL – Niderlandy, AT – Austria,
PL – Polska, PT – Portugalia, RO – Rumunia, SI – Słowenia, SK – Słowacja, FI – Finlandia, SE – Szwecja, UK
– Zjednoczone Królestwo. Szczegółowe wskaźniki rozwoju rynków finansowych: (1) dostępność (podaż) usług
finansowych, (2) możliwości korzystania z usług finansowych, (3) finansowanie za pośrednictwem lokalnego
rynku kapitałowego, (4) łatwość dostępu do kredytów, (5) dostęp do kapitału podwyższonego ryzyka, (6)
kondycja finansowa banków, (7) regulacje dotyczące papierów wartościowych, (8) indeks ochrony prawnej
inwestorów. Wskaźniki dyspersji: σ – odchylenie standardowe, v – współczynnik zmienności. Komórki
cieniowane: kolor jasnoszary – najgorsze wskaźniki rozwoju rynków finansowych, kolor ciemnoszary –
najlepsze wskaźniki rozwoju rynków finansowych. Wskaźnik najgorszy – wartość wskaźnika rozwoju rynków
finansowych w danym roku niższa od różnicy między średnią a odchyleniem standardowym w latach 20082016. Wskaźnik najlepszy – wartość wskaźnika rozwoju rynków finansowych w danym roku wyższa od sumy
średniej i odchylenia standardowego w latach 2008-2016.
Źródło: The Global Competitiveness Report 2013/2014, 2114/2015, 2015/2016, ed. K. Schwab, World Economic
Forum, Geneva 2013, 2014, 2015.
Praca własna studenta:
1. Oceń podobieństwo rynków finansowych w UE na podstawie analizy wskaźników
rozwoju rynków finansowych w państwach członkowskich, w tym wskaźników dyspersji
– odchylenia standardowego i współczynnika zmienności. Wskaż państwa członkowskie
mające najlepiej i najsłabiej rozwinięte rynki finansowe.
2. Oceń zmiany na rynkach finansowych w Unii w latach 2008-2015 (w czasie kryzysu
finansowego i gospodarczego) na podstawie zmian wskaźnika rozwoju rynków
finansowych. Czy zmianom tym towarzyszyła poprawa jakości regulacji tych rynków?
24
3. Podstawy teoretyczne integracji finansowej
3.1. Zagadnienia ogólne
Definicjaintegracji finansowej
Integracjafinansowa jest toproces scalania krajowych rynków finansowych, w którego wyniku
stają się one coraz bardziej współzależne pod względem:a)organizacji i infrastruktury
rynkowej;b) zasad i regulacji;oraz c)cen, transakcji i praktyk rynkowych.
Definicja jednolitego rynku finansowego (rynku wewnętrznego usług finansowych)
Jednolity rynek finansowy jest to obszar, w którym zapewniona jest swoboda przepływu
usług finansowych, obejmującaswobodę prowadzenia działalności przez instytucje finansowe
oraz swobodę świadczenia usług finansowych.
Ekonomiczne przesłanki integracji finansowej
 Poprawa dobrobytu wynikająca z bardziej efektywnej alokacji zasobów dzięki wzrostowi
konkurencji, korzyściom skali, korzyściom ze specjalizacji oraz efektom synergicznym
współpracy w sferze regulacyjnej (poprawie jakości regulacji finansowych).
 Rozwój rynków finansowych, zwłaszcza w krajach, w których są one słabiej rozwinięte.
Integracja finansowa wpływa korzystnie na ich rozwój gospodarczy za pośrednictwem
niższych kosztów kapitału (spadku stóp procentowych) oraz bardziej zdywersyfikowanej
podaży instrumentów finansowych.
 Dywersyfikacja portfela inwestycyjnego i rozkładanie ryzyka finansowego na większą
liczbę uczestników rynków finansowych.
Ogólne warunki sprzyjające procesom integracji finansowej
Warunkami tymi są: 1) podobieństwo stopnia rozwoju rynków finansowych oraz struktury
finansowej; 2) podobieństwo regulacji finansowych; 3) istnienie infrastruktury rynkowej
zapewniającej transgraniczne przepływy finansowe.
3.2. Analiza ekonomiczna integracji rynków kapitałowych
25
Swoboda przepływu usług finansowych jest ściśle związana ze swobodą przepływu kapitału,
której przedmiotem są różne transakcje finansowe, w tym zakup lub sprzedaż instrumentów
finansowych. Stąd też podstawy teoretyczne integracji rynków kapitałowych odnoszą się do
także do integracji finansowej (swobody przepływu usług finansowych).
W analizie ekonomicznej integracji rynków kapitałowych przyjęto następujące założenia:
‒ wspólny rynek kapitałowy składa się z rynków kapitałowych dwóch państw: Polski i
Niemiec;
‒ rynek kapitałowy w Niemczech charakteryzuje się stosunkowo obfitą podażą kapitału i
relatywnie niską stopę zwrotu z kapitału (niższą realną stopę procentową), natomiast rynki
kapitałowe w Polsce – stosunkowo małą podaż kapitału, ale za to wyższą stopę zwrotu z
kapitału (wyższym dochodem z kapitału);przed wzajemnym otwarciem rynków
kapitałowych w obu krajach były one w stanie równowagi.
Ponieważ głównym motywem przepływów kapitałowych są różnice w stopie zwrotu z
kapitału, nastąpi odpływ kapitału z Niemiec do Polski. Jakie skutki wywoła on dla
gospodarek obu tych krajów i dla wspólnego rynku? Skutki te przedstawia tabela 3.1.
Tabela 3.1. Efekty ekonomiczne integracji rynków kapitałowych
Stopa procentowa
Produkcja
Udział dochodów z kapitału w dochodach ogółem
Udział dochodów z pracy w dochodach ogółem
Polska
spadek
wzrost
spadek
wzrost
Niemcy
wzrost
spadek
wzrost
spadek
Wspólny rynek
wyrównywanie się stóp procentowych
wzrost
Podstawowymi skutkami integracji rynków kapitałowych są więc: 1) wyrównywanie się
stóp procentowych; 2) wzrost produkcji (poprawa dobrobytu) na wspólnym rynku; 3) efekty
redystrybucyjne: odmienne zmiany udziałów dochodów z kapitału i pracy w dochodach
całkowitych w Polsce i Niemczech.
Integracja rynków kapitałowych wywołuje również inne efekty, którymi są: a) łatwiejsza
restrukturyzacja gospodarki dzięki napływowi kapitału zagranicznego; b) efekty dynamiczne:
większa konkurencja między instytucjami finansowymi, korzyści skali, poprawa jakości usług
finansowych; c) efekt koncentracji przestrzennej na rynkach finansowych (przenoszenie się
działalności finansowej do centrów finansowych).
3.3. Korzyści z integracji rynków finansowych i zagrożenia z niej
wynikające
3.3.1. Korzyści z integracji rynków finansowych
Ogólną korzyścią z integracji rynków finansowych jest wzrost gospodarczy oraz poprawa
dobrobytu. Integracja finansowa wpływa na wzrost gospodarczy za pośrednictwem
następujących mechanizmów transmisyjnych: a) poprawy efektywności alokacji zasobów;
b) powstania większych i bardziej płynnych rynków finansowych; c) dywersyfikacji aktywów
finansowych i rozłożenia ryzyka finansowego na większą liczbę uczestników rynków
finansowych (risk sharing); d) rozwoju rynków finansowych i innowacji finansowych.
Bezpośrednimi korzyściami z integracji rynków finansowych są:
‒ wzrost konkurencji;
‒ powstanie większego i bardziej płynnego rynku finansowego;
26
‒ większe możliwości rynku i jego kompletność.
A. WZROST KONKURENCJI
Integracja finansowa → usuwanie barier wejścia na rynek → wzrost konkurencji
Barierami wejścia są przepisy prawa, instytucje i praktyki, które utrudniają lub uniemożliwiają nowym
przedsiębiorstwom podejmowanie działalności na danym rynku. Bariery tymi są: 1) korzyści skali (wysokie
koszty wejścia na rynek); 2) przywileje monopolistyczne; 3) nałożenie na nowe podmioty obowiązku uzyskania
licencji (zezwolenia na podjęcia działalności), której otrzymanie jest uzależnione od spełnienia bardzo
rygorystycznych wymogów; 4) patenty (wydane wynalazcy pozwolenie na tymczasowe wyłączne użytkowanie
opatentowanego produktu lub procesu); 5) cła, limity importowe oraz ograniczenia w przepływie kapitału i
płatności; 6) reklama; 7) zróżnicowanie produktu (na rynkach finansowych produkty są identyczne).
Oddziaływanie konkurencji na efektywność alokacji zasobów
Wzrost konkurencji na rynkach finansowych
↓
Przymus sprostania większej konkurencji na rynkach finansowych
(dostosowania się do nowych warunków konkurencji)
↓
‒
‒
‒
‒
Wewnętrzne strategie dostosowawcze:
poprawa zarządzania finansowego
zmiana struktury oferowanych usług finansowych
(dywersyfikacja lub specjalizacja)
wprowadzenie nowych produktów finansowych
(innowacje finansowe)
zmiana rynków sprzedaży usług finansowych
(dywersyfikacja lub specjalizacja geograficzna)
‒
‒
‒
Zewnętrzne strategie dostosowawcze
alianse strategiczne (porozumienia o współpracy
między instytucjami finansowymi w wybranych
obszarach ich działalności
udziały kapitałowe (wzmocnienie funduszy danej
spółki udziałami kapitałowymi wniesionymi przez
inną spółkę)
fuzje (dobrowolne połączenie spółek) i przejęcia
(przejęcie danej spółki przez inną spółkę)
↓
Większa efektywność alokacji zasobów
(niższy koszt kapitału – spadek realnych stóp procentowych, poprawa jakości
świadczonych usług finansowych, innowacje finansowe)
B. POWSTANIE WIĘKSZEGO I BARDZIEJ PŁYNNEGO RYNKU FINANSOWEGO
Skutkiem zniesienia przeszkód w przepływie usług finansowych jest powstanie większego i
płynniejszego rynku finansowego. Umożliwia to wykorzystanie korzyści skali, które obniżają
koszty świadczenia usług. Ponadto integracja infrastruktury rynkowej pozwala na czerpanie
korzyści z sieci, które również obniżają koszty świadczenia usług finansowych oraz koszty
finansowania inwestycji za pośrednictwem rynków kapitałowych.
C. MOŻLIWOŚCI RYNKÓW I ICH KOMPLETNOŚĆ
Integracja finansowa:
‒ sprzyja innowacjom finansowym, np. wprowadzaniu nowych instrumentów finansowych,
które mogą utworzyć nowe rodzaje finansów oraz zmniejszyć ryzyko inwestycyjne (np.
wprowadzenie instrumentów pochodnych stworzyło nowe możliwości zarządzania
różnymi rodzajami ryzyka finansowego – ryzyka zmiany stopy procentowej, ryzyka
zmiany kursowego…);
‒ zmniejsza różnice w stopniu rozwoju rynków finansowych (efekt przepływów
kapitałowych wewnątrz jednolitego rynku finansowego);
27
‒ wspiera dzielenie się ryzykiem (risk sharing) za pośrednictwem dywersyfikacji portfela
inwestycyjnego;
‒ w warunkach asymetrii szoków gospodarczych, ogranicza zmienność krajowego poziomu
dochodu i konsumpcji za pośrednictwem dywersyfikacji aktywów gospodarstw
domowych, rynków ubezpieczeniowych i łatwiejszego dostępu do środków finansowych.
3.3.2. Zagrożenia wynikające z integracji finansowej
Silna współzależność rynków finansowych ułatwia transgraniczną transmisję szoków
finansowych w ramach danego segmentu rynku finansowego, między poszczególnymi jego
segmentami lub w całym systemie finansowym. Zjawisko „rozlewania się” szoków
finansowych określa się czasami mianem efektu zarażania (contagion).
Efekt zarażania jest różnie definiowany, np. jako: a) transnarodowa transmisja szoków lub transnarodowe
efekty zewnętrzne; b) rozlanie się zmienności cen aktywów od kraju jej źródła do innych krajów; c) silne
przenoszenie niesprawności danej instytucji, danego rynku lub systemu na inne instytucje, rynki lub systemy; d)
nadmierna korelacja między wskaźnikami finansowymi, nieuzasadniona czynnikami ekonomicznymi; e)
transmisja szoków do innych krajów, nie związana z powiązaniami fundamentalnymi między krajami lub ze
wspólnymi szokami.
3.4. Niesprawności jednolitego rynku finansowego
Jednolitemu rynkowi finansowemu towarzyszą różnego rodzaju niesprawności: niedoskonała
konkurencja, istnienie transgranicznych efektów zewnętrznych i wspólnych dóbr publicznych,
koszty transakcyjne, asymetria informacji, nierówny podział korzyści z integracji rynków
finansowych. Uzasadniają one podejmowanie wspólnych działań regulacyjnych, które
przynajmniej częściowo eliminują te niesprawności, poprawiając efektywność alokacji
zasobów w gospodarce za pośrednictwem rynków finansowych.
Tabela 3.2. Rodzaje niesprawności jednolitego rynku finansowego i korygujące działania Unii
Niesprawności
Niedoskonała konkurencja:
korzyści
skali,
bariery
wejścia na rynek, systemy
pomocy publicznej
Transgraniczne
efekty
zewnętrzne (efekt zarażania)
Wspólne dobra publiczne
(stabilność finansowa)
Asymetria informacja
Koszty transakcyjne
Działania Unii korygujące niesprawności jednolitego rynku finansowego
Eliminowanie barier prawnych wejścia na rynek ze względu na przynależność
państwową
Ustanowienie jednolitych reguł konkurencji
Przyjmowanie wspólnych wymogów oraz standardów technicznych w celu
ograniczenia ryzyka finansowego (i efektu zarażania)
Określanie wspólnych zasad nadzoru nad instytucjami finansowymi
Powierzanie niektórych zadań nadzorczych europejskim urzędom nadzoru
finansowego i Europejskiemu Bankowi Centralnemu
Ustanawianie jednolitych wymogów kapitałowych (wymóg posiadania funduszy
własnych odpowiednich do rodzajów ryzyka, na jakie jest narażona lub może być
narażona instytucja finansowa)
Zmniejszenie asymetrii informacji przez nałożenie na instytucje finansowe
wymogów dotyczących poinformowania kredytobiorcy, inwestora lub
ubezpieczonego o istocie danej transakcji finansowej oraz o jej rzeczywistych lub
potencjalnych skutkach
Obniżanie kosztów wejścia na rynek związanych z kosztami przystosowania się
instytucji finansowych do krajowych regulacji finansowych przez ich
harmonizację (ustalanie minimalnych wymagań dotyczących warunków
podejmowania i prowadzenia działalności finansowej), wzajemne uznawanie
(uznawania zezwoleń na podjęcie działalności przez instytucje finansowe) lub
ustanowienie jednolitych standardów regulacyjnych i technicznych dotyczących
28
Nierówny podział korzyści
z integracji rynków
określonych wymogów nałożonych na instytucje finansowe.
Wyeliminowanie kosztów wymiany walut wewnątrz unii walutowej (w strefie
euro)
Wspólne działania w dziedzinie polityki społecznej i polityki regionalnej.
Działania te nie są bezpośrednio związane z integracją finansową, niemniej
jednak w długim okresie wpływają one korzystnie na rozwój rynków
finansowych w krajach i regionach słabiej rozwiniętych, ułatwiając tym samym
ich integrację.
4. Proces integracji rynków finansowych w UE
4.1. Program utworzenia wspólnego rynku finansowego
A. ZAŁOŻENIA PROGRAMU (TRAKTAT EWG, 1957)
Cel programu – utworzenie wspólnego rynku do 31 grudnia 1969 r., obejmującego także
rynkifinansowe państw członkowskich.
Warunki niezbędne do utworzenia wspólnego rynku finansowego:
‒ zniesienie przeszkód w swobodnym przepływie usług finansowych i kapitału między
państwami członkowskimi;
‒ ustanowienie systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję we wspólnym rynku;
‒ zbliżanie przepisów prawnych państw członkowskich w stopniu koniecznym do
funkcjonowania wspólnego rynku.
Wprowadzanie zasady swobodnego przepływu usług finansowych i kapitału:
‒ stopniowe znoszenie ograniczeń swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa
członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego;
‒ stopniowe znoszenie ograniczeń w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Wspólnoty
w odniesieniu do obywateli państw członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w
państwie Wspólnoty innym niż państwo odbiorcy świadczenia;
‒ liberalizacja usług bankowych i ubezpieczeniowych związanych z przepływem kapitału
jest realizowana w zgodzie ze stopniową liberalizacją kapitału;
‒ stopniowe znoszenie ograniczeń w przepływie kapitału i płatności w zakresie niezbędnym
do sprawnego funkcjonowania wspólnego rynku.
Zasady konkurencji:
‒ zakaz porozumień między przedsiębiorstwami, które mogą mieć wpływ na handel między
państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie
lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku;
‒ zakaz nadużywania pozycji dominującej na wspólnym rynku lub na znacznej jego części,
w zakresie, w jakim może wpływać na handel między państwami członkowskimi;
29
‒ zakaz przyznawania pomocy przez państwa członkowskie, która zakłóca lub grozi
zakłóceniem konkurencji na wspólnym rynku i która wywiera wpływ na wymianę
handlową między państwami członkowskimi.
Zbliżanie prawa krajowego:
Upoważnienie Rady do uchwalania jednomyślnie dyrektyw w celu zbliżenia przepisów
ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, które mają
bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie wspólnego rynku.
B. REALIZACJA PROGRAMU
Swobodny przepływ usług finansowych:
‒ niewielki postęp w znoszeniu ograniczeń swobody przedsiębiorczości i swobody
świadczenia usług finansowych w okresie przejściowym (do końca 1969 r.);
‒ rozpoczęcie w latach 70. XX w. procesu znoszenia ograniczeń dotyczących swobody
przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług przez instytucje kredytowe (pierwsza
dyrektywa bankowa 77/780/EWG), instytucje ubezpieczeniowe (ubezpieczenia na życie –
dyrektywa 79/267/EWG, ubezpieczenia nie na życie – dyrektywa 73/279/EWG) i firmy
inwestycyjne (dyrektywa 79/279/EWG);
‒ orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości w 1974 r. w sprawie skutku bezpośredniego norm
Traktatu EWG dotyczących swobody przepływu usług: wraz z upływem okresu
przejściowego (od 1.1.1970 r.) artykuły 52 (swoboda przedsiębiorczości) i 62 (swoboda
świadczenia usług) wywołują skutek bezpośredni (i są bezpośrednio stosowane w
państwach członkowskich). W wyniku takiej ich interpretacji wszelkie przepisy krajowe
przewidujące ograniczenia tych swobód za względu na przynależność państwową nie
mogły być już stosowane.
Swobodny przepływ kapitału i płatności:
‒ transakcje podlegające zasadzie swobodnego przepływu między państwami
członkowskimi: bezpośrednie inwestycje zagraniczne, płatności związane z zakupem
nieruchomości, kredyty handlowe, transakcje osobiste, papiery wartościowe będące
przedmiotem obrotu giełdowego;
‒ warunkowa liberalizacja pozostałych średnio- i długoterminowych papierów
wartościowych: możliwość utrzymywania lub wprowadzenia ograniczeń przez państwo
członkowskie, jeśli swoboda przepływu kapitału i płatności stanowi przeszkodę w
osiąganiu celów jego polityki gospodarczej;
‒ brak liberalizacji w odniesieniu do przepływu kapitału krótkookresowego.
Reguły konkurencji:
Wprowadzenie w życie reguł konkurencji przewidzianych Traktatem na początku lat 60. XX
wieku.
Zbliżanie prawa krajowego:
Niska skuteczność harmonizacji prawa, wynikająca z przepisów traktatowych dotyczących
zarówno wprowadzania w życie swobody przepływu usług (dla każdego rodzaju działalności
finansowej), jak i procedur stanowienia prawa przez Radę (wymóg jednomyślności w
podejmowaniu decyzji).
30
4.2. Program dokończenia tworzenia rynku wewnętrznego usług
finansowych
A. ZAŁOŻENIA PROGRAMU (BIAŁA KSIĘGA W SPAWIE DOKOŃCZENIA
TWORZENIA RYNKU WEWNĘTRZNEGO, 1985)
Cel programu:
Ustanowienie do 31 grudnia 1992 roku rynku wewnętrznego usług finansowego.
Działania wspólnotowe przewidziane programem:
‒ wprowadzenie ogólnego systemu wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych;
‒ dokończenie procesu liberalizacji usług finansowych na podstawie wzajemnego
uznawania zezwoleń na prowadzenie działalności i świadczenie usług przez instytucje
finansowe państwa pochodzenia w przyjmującym państwie członkowskich oraz
minimalnej harmonizacji przepisów prawnych państw członkowskich;
‒ dokończenie procesu znoszenia ograniczeń względu na przynależność państwową w
swobodnym przepływie kapitału wewnątrz Wspólnoty.
B. REALIZACJA PROGRAMU
Zmiany w Traktacie EWG wprowadzone Jednolitym aktem europejskim (1986):
‒ wprowadzenie do Traktatu definicji rynku wewnętrznego, rozumianego jako obszar, w
którym zapewniony jest swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału;
‒ wprowadzenie nowej podstawy zbliżania prawa w celu utworzenia i funkcjonowania
rynku wewnętrznego, w której ramach Rada przyjmowała akty prawne większością
kwalifikowaną, a nie jednomyślnie).
Swoboda przepływu usług finansowych:
‒ wprowadzenie ogólnego systemu uznawania kwalifikacji zawodowych: uznawanie
dyplomów ukończenia szkół wyższych (dyrektywa 89/48/EWG);
‒ zapewnienie pełnej liberalizacji usług finansowych: bankowych i ubezpieczeniowych
(1.1.1993) oraz inwestycyjnych (1.1.1996).
Swoboda przepływu kapitału i płatności: dokończenie procesu liberalizacji rynków
kapitałowych: 1.06.1990.
4.3. Uzupełnienie integracji finansowej integracją walutową
Współzależność integracji finansowej i integracji walutowej:
‒ zapewnienie swobody przepływu kapitału i płatności jest warunkiem niezbędnym do
wprowadzenia wspólnej waluty i realizacji jednolitej polityki monetarnej;
‒ integracja finansowa stanowi istotne kryterium optymalnych obszarów walutowych
(optimum currency areas – OCA), umożliwiając złagodzenie skutków asymetrycznych
szoków makroekonomicznych za pośrednictwem dywersyfikacji portfela inwestycyjnego i
przepływów kapitałowych (integracja finansowa jest rynkowym mechanizmem
dostosowawczym unii walutowej);
31
‒ zgodnie z hipotezą endogeniczności kryteriów OCA, integracja walutowa wywiera
korzystny wpływ na procesy integracji rynków finansowych (jest katalizatorem integracji
rynków finansowych).
Etapy realizacji unii gospodarczej i walutowej:
 I etap: 1990-1993. Głównym zadaniem było dokończenie procesu liberalizacji rynków
kapitałowych, co nastąpiło 1 lipca 1990. Państwa członkowskie miały także rozpocząć
procesy konwergencji w kierunku stabilności cen i zdrowych finansów publicznych. Z
powodu kryzysu europejskiego systemu finansowego oraz poważnego pogorszenia
koniunktury gospodarczej wystąpiły procesy dywergencji, zwłaszcza w odniesieniu do
stabilności budżetowej i walutowej.
 II etap: 1994-1998. Działania państw członkowskich zostały ukierunkowane na spełnienie
warunków niezbędnych do przyjęcia waluty euro, którymi są: 1) dostosowanie
ustawodawstwa krajowego do Traktatu i Statutu ESBC i EBC (spełnienie kryteriów
konwergencji prawnej); 2) spełnienie kryteriów konwergencji (nominalnej) dotyczących:
a) osiągnięcia wysokiego stopnia stabilności cen, b) stabilnej sytuacji finansów
publicznych; c) poszanowania zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych
mechanizmem kursów wymiany walut (Exchange Rate Mechanism – ERM)
europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata bez dewaluacji w stosunku
do euro (stabilności kursu walutowego); d) trwałego charakteru konwergencji osiągniętej
przez państwo członkowskie i jego udziału w mechanizmie ERM, co odzwierciedla się w
poziomach długoterminowych stóp procentowych (zbieżności długoterminowych stóp
procentowych).
 Trzeci etap: od 1999. Stopniowe wprowadzenie unii walutowej: a) określenie
nieodwołalnie kursu po jakim euro zastąpi walutę danego państwa członkowskiego
(1.1.1999); b) realizacja jednolitej polityki pieniężnej (od 1.1.1999); c) wprowadzenie
euro do obiegu bezgotówkowego (1.1.1999); d) wprowadzanie do obiegu banknotów i
monet euro (1.01-28.02.2012); e) euro jedynym środkiem płatniczym w strefie euro (od
1.3.2002).
Proces rozszerzania strefy euro:
‒ państwa założycielskie: Belgia, Niemcy, Irlandia, Hiszpania, Francja, Włochy,
Luksemburg, Niderlandy, Austria, Portugalia, Finlandia;
‒ stopniowe rozszerzanie strefy euro: 2002 (Grecja), 2007 (Cypr, Malta, Słowenia), 2009
(Słowacja), 2011 (Estonia), 2014 (Łotwa), 2015 (Litwa).
Status prawny państw członkowskich, które nie należą do strefy euro:
 Klauzula opting-out. Nie nakłada ona obowiązku przyjęcia waluty euro przez państwo
członkowskie. Z klauzuli tej korzystają Dania, Zjednoczone Królestwo.
 Derogacja. Derogacją jest objęte państwo członkowskie, które nie spełnia wszystkich
warunków niezbędnych do przyjęcia waluty euro. W odniesieniu do takiego państwa
członkowskiego nie mają zastosowania niektóre przepisy Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej dotyczących unii gospodarczej i walutowej, w tymogół przepisów
dotyczących polityki pieniężnej Unii (realizowanej w strefie euro), niektóre przepisy
dotyczące nadzoru budżetowego (przede wszystkim przepisy dotyczące nakładania
sankcji w ramach procedury nadmiernego deficytu) oraz przepisy szczególne mające
zastosowanie do państw członkowskich, których walutą jest euro. Państwo członkowskie
objęte derogacja ma obowiązek przyjęcia waluty euro.Derogacją są objęte: Bułgaria,
Republika Czeska, Chorwacja, Węgry, Polska, Rumunia i Szwecja.
32
4.4. Integracja finansowa w czasie kryzysu gospodarczego i
finansowego
Fazy kryzysu (Raport Liikanena):
(a) faza kryzysu subprime (od połowy 2007 do września 2008): załamanie się portfeli
inwestycyjnych;
(b) faza kryzysu systemowego (od września 2008): bezprecedensowa pomoc publiczna dla
sektora bankowego;
(c) faza kryzysu gospodarczego (od 2009): stymulujące fiskalne pakiety;
(d) faza kryzysu zadłużeniowego (od 2010);
(e) faza kryzysu zaufania do rynków finansowych oraz ich wiarygodności (kryzys
europejskiej integracji finansowej)
KRYZYS SYSTEMOWY
Pomoc publiczna dla sektora bankowego w latach 2008-2012 (w % PKB z 2012):
Belgia – 22.9%, Dania – 4.9%, Niemcy – 5.9%, Irlandia – 91.5%, Grecja – 52.8%, Hiszpania
– 15.6%, Francja – 3.95, Włochy – 5.9%, Cypr – 22.7%, Łotwa – 7.3%, Luksemburg –
10.4%, Węgry – 0.2%, Niderlandy – 7.5%, Austria – 7.0%, Portugalia – 16.1%, Słowenia –
2.6%, Szwecja – 1.3%, Zjednoczone Królestwo – 9.4%, UE27 – 9.7%.
Źródło: Komisja Europejska.
KRYZYS GOSPODARCZY
Tabela 4.1. Roczne tempo realnego PKB w latach 2007-2015
UE-28
EA-19
Belgia
Bułgaria
Republika Czeska
Dania
Niemcy
Estonia
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Chorwacja
Włochy
Cypr
Łotwa
Litwa
Luksemburg
Węgry
Malta
Niderlandy
Austria
Polska
Portugalia
Rumunia
2007
3.1
3.0
3,4
7,7
5.5
0,8
3.3
7.7
5.5
3.3
3.8
2.4
5.2
1.5
4,9
10.0
11,1
8,4
0.4
4.0
3.7
3.6
7,2
2.5
6.9
2008
0.5
0.5
0,7
5,6
2,7
-0.7
1.1
-5,4
-2.2
-0.3
1,1
0.2
2.1
-1.0
3.7
-3,6
2.6
-0.8
0.8
3.3
1.7
1.5
3,9
0.2
8,5
2009
-4.4
-4.6
-2.3
-4,2
-4.8
-5.1
-5.6
-14.7
-5,6
-4,3
-3.6
-2,9
-7,4
-5.5
-2,0
-14,3
-14.8
-5.4
-6.6
-2.5
-3.8
-3.8
2.6
-3,0
-7,1
2010
2.1
2,0
2.7
0.1
2.3
1.6
4.1
2,5
0,4
-5,5
0.0
2,0
-1,7
1.7
1.4
-3,8
1.6
5,7
0,7
3,5
1.4
1.9
3.7
1.9
-0,8
2011
1.7
1.6
1.8
1.6
2,0
1.2
3.7
7.6
2.6
-9.1
-1,0
2.1
-0.3
0.6
0.4
6,2
6.0
2,6
1.8
2,1
1,7
2.8
5,0
-1.8
1,1
2012
-0.5
-0.8
0.2
0.2
-0,9
-0.1
0.4
5,2
0.2
-7.3
-2.6
0.2
-2.2
-2.8
-2.4
4,0
3.8
-0.8
-1.7
2,5
-1.1
0.8
1,6
-4,0
0.6
2013
0.2
-0.3
0.0
1,3
-0.5
-0.2
0.3
1,6
1,4
-3.2
-1.7
0.7
-0.9
-1.7
-5.9
3,0
3.5
4,3
1.9
2.6
-0.5
0.3
1.3
-1.1
3.5
2014
1,4
0,9
1,3
1,5
2,0
1,3
1,6
2,9
5,2
0,7
1,4
0,2
-0,4
-0,4
-2,5
2,4
3,0
4,1
3,7
3,5
1,0
0,4
3,3
0,9
2,8
33
Słowenia
Słowacja
Finlandia
Szwecja
Zjednoczone Królestwo
6,9
10.8
5.2
3.4
2,6
3.3
5.7
0.7
-0.6
-0.5
-7.8
-5,5
-8.1
-5.2
-4.2
1.2
5,1
3.0
6.0
1.5
0.6
2,8
2.6
2.7
2,0
-2.7
1.5
-1.4
-0,3
1,2
-1.1
1,4
-1.1
1.2
2,2
3,0
2,5
-0,4
2,3
2,9
Legenda:2015 – prognoza, komórki cieniowane – recesja gospodarcza.
Źródło: Eurostat.
Fiskalne pakiety stabilizacyjne przyjęteprzez rządy niektórych państw członkowskichw latach 2008-2010 (w
% PKB): Belgia – 1,0%, Bułgaria (2008-2009) – 2,3%, Niemcy – 1,0%, Irlandia – 7,1%, Grecja (2008-2009) –
2,9%, Hiszpania (2008-2009) – 4,7%, Cypr – 2,4%, Niderlandy – 1,0%, Polska – 1,5%, Słowenia (2013) –
10,0%, Słowacja – 0,9%, Zjednoczone Królestwo (2008-2009) – 2.0%. Źródło: AMECO.
KRYZYS ZADŁUŻENIOWY
Tabela 4.2. Dług publiczny (w % PKB)
2007
BE
DE
EE
IE
EL
ES
FR
IT
CY
LV
LT
LU
MT
NL
AT
PT
SI
SK
FI
EA-19
BG
CZ
DK
HR
HU
PL
RO
SE
UK
UE-28
86,9
63,6
3,7
23,9
103,1
35,5
64,4
99,7
53,9
8,4
15,9
7,2
62,4
42,4
64,8
68.4
22,7
29,9
34,0
64,9
16,2
27,8
27,3
37,1
65,6
44,2
12,7
38,3
43.5
57,8
Dług publiczny
2014
106,7
74,9
10,4
107,5
178,6
99,3
95,6
132,3
108,2
40,6
40,7
23,0
68,3
68,2
84,2
130,2
80,8
53,5
59,3
92,1
27,0
42,7
45,1
85,1
76,2
50,4
39,9
44,9
88,2
86,8
Zmiana
19,8
11,3
6,7
83,6
75,5
63,8
31,2
32,6
54,3
32,2
24,9
15,8
5,9
25,8
19,4
61,8
58,1
23,6
25,3
27,2
10,8
14,9
17,8
48,0
10,6
6,2
27,2
6,6
44,7
29,0
Legenda: komórki cieniowane – poziom długu publicznego zagrażający długookresowej stabilności finansów
publicznych.
Źródło: Eurostat.
4.5. Reforma ram regulacyjnych rynku wewnętrznego usług
finansowych
34
Cel reformy: przywrócenie zaufania do rynków finansowych i ich wiarygodności.
Główne kierunki reform regulacyjnych:
‒ wzmocnienie przepisów regulacyjnych Unii dotyczących warunków podejmowania i
prowadzenia działalności przez instytucje finansowe, nadzoru nad instytucjami
kredytowymi i firmami inwestycyjnymi oraz wymogów ostrożnościowych (zwłaszcza
wymogów kapitałowych);
‒ wzmocnienie nadzoru finansowego na poziomie Unii przez utworzenie Europejskiego
Systemu Nadzoru Finansowego, obejmującego cztery europejskie organy nadzoru
finansowego: Europejską Radę ds. Ryzyka Systemowego (ERRS), Europejski Urząd
Nadzoru Bankowego (EUNB), Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów
Wartościowych (EUNGiPW) i Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych
Programów Emerytalnych (EUNUiPPE);
‒ ustanowienie unii bankowej: jednolitego mechanizmu nadzorczego, jednolitego
mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji i europejskiego systemu
gwarantowania depozytów;
‒ ograniczenie ryzyka związanego z równoległym systemem bankowym (shadow banking):
wprowadzenie ram prawnych dla funduszy rynku pieniężnego, przejrzystość
funkcjonowania równoległego systemu bankowego, zaostrzenie norm ostrożnościowych
stosowanych wobec banków w przypadku transakcji z podmiotami finansowymi, których
działalność nie jest uregulowana;
‒ reforma strukturalna sektora bankowego;
‒ utworzenie unii rynków kapitałowych.
4.6. Efekty integracji finansowej
4.6.1. Wskaźniki integracji finansowej
Wskaźniki integracji rynku pieniężnego
wskaźniki cenowe:
‒ odchylenie standardowe międzybankowej stopy kredytowej (EONIA, EURIBOR);
wskaźniki ilościowe:
‒ udział TARGET2 w płatnościach ogółem między państwami członkowskimi: 1999 –
39%, 2013 – 35%;
Wskaźniki integracji rynku papierów wartościowych
wskaźniki cenowe:
‒ odchylenie standardowe stopy zwrotu akcji;
‒ odchylenie standardowe rentowności 10-letnich obligacji;
Wskaźniki integracji sektora bankowego
wskaźniki cenowe:
‒ współczynnik zmienności oprocentowania kredytów dla sektora prywatnego;
wskaźniki ilościowe:
‒ struktura geograficzna aktywów finansowych;
‒ wskaźniki koncentracji: 1) udział aktywów pięciu największych instytucji kredytowych w
aktywach ogółem sektora bankowego; 2) indeks Herfindahla.
Wskaźniki rozwoju finansowego
wskaźniki ilościowe dotyczące całego sektora finansowego:
35
‒ stosunek wartości akcji przedsiębiorstw notowanych na giełdzie, obligacji i aktywów
finansowe banków do PKB (MFW);
‒ stosunek wartości akcji przedsiębiorstw notowanych na giełdzie, obligacji przedsiębiorstw
i kredytów dla sektora prywatnego do PKB (EBC);
wskaźniki ilościowe dotyczące wybranych rynków finansowych:
‒ kredyty monetarnych instytucji finansowych (MFI) dla sektora prywatnego (w % PKB)
‒ papiery dłużne emitowane przez niefinansowe przedsiębiorstwa (w % PKB);
4.6.2. Wybrane efekty integracji rynków finansowych
Efekty makroekonomiczne
Studium opracowane przez London Economics (2002) wskazuje na następujące skutki
utworzenia jednolitego rynku finansowego:
‒ zwiększenie się PKB Unii o 1.1% w latach 1992-2001;
‒ zwiększenie się PKB w państwach członkowskich w granicach 0.3-2.0%;
‒ wzrost PKB na mieszkańca Unii o 300 euro (w cenach z 2002 roku);
‒ wzrost inwestycji przedsiębiorstwo o 6%;
‒ wzrost konsumpcji indywidualnej o 0.8%;
‒ wzrost zatrudnienie o 0.5%.
Głównym źródłem wzrostu PKB były niższe koszty finansowania inwestycji: redukcja
kosztów akcji – 0.5% PKB, redukcja kosztów obligacji – 0.3% PKB, redukcja kosztów
kredytów – 0.3% PKB.
Wyrównywanie się rynkowych stóp procentowych
Tabela 4.3. Współczynnik zmienności stóp procentowych monetarnych instytucji finansowych w UE
1990
2000
Kredyty dla gospodarstw domowych
UE27
:
:
UE25
:
41.4
UE15
29.1
12.4
Kredyty dla przedsiębiorstw o terminie zapadalności powyżej roku
UE27
:
:
UE25
:
46.6
UE15
30.9
21.9
Kredyty dla przedsiębiorstw o terminie zapadalności poniżej roku
UE27
:
:
UE25
:
45.1
UE15
34.4
22.2
2008
2011
28.0
25.0
7.9
46.1
40.2
22.9
33.1
22.3
8.8
42.9
30.9
13.9
30.7
20.1
10.4
41.6
35.6
31.0
Źródło: Eurostat, Statistics Database
Tabela 4.4. Współczynnik zmienności stóp procentowych monetarnych instytucji finansowych w strefie euro
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Kredyty ogółem dla niefinansowych przedsiębiorstw
EA
10.0
12.0
12.0
9.5
7.1
7.3
Kredyty na zakup mieszkania
EA
11.2
15.6
16.6
12.2
6.8
8.2
2009
2010
2011
2012
2013
2014
9.2
12.4
13.0
15.8
17.9
18.1
13.2
24.0
18.6
19.6
24.5
24.3
Źródło: ECB, Statistical Data Warehouse
36
5. Ogólne ramyfunkcjonowania rynku wewnętrznego
usług finansowych
5.1. Swoboda przepływu usług finansowych
Zasady integracji finansowej:
‒ zasada wolności gospodarczej: ograniczenia swobody przedsiębiorczości i swobody
świadczenia usług finansowych wewnątrz Unii są zakazane (art. 49 i 56 TFUE);
‒ zasada niedyskryminacji: warunki podejmowania i prowadzenia działalności oraz
świadczenia usług w przyjmującym państwie członkowskim przez obywateli państwa
członkowskiego pochodzenia są takie same jak dla jego własnych obywateli (art. 49 i 56
TFUE);
‒ zasada pomocniczości: Unia podejmuje działania na rynku wewnętrznym usług
finansowym tylko wówczas i tylko w takim zakresie w jakim cele zamierzonego działania
nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, i jeśli ze
względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich
osiągnięcie na poziomie Unii (art. 5 ust. 3 TUE);
‒ zasada proporcjonalności: zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest
konieczne do osiągnięcia celów Traktatów (art. 5 ust. 4 TUE);
‒ zasada lojalnej współpracy: a) Unia i państwa członkowskie udzielają sobie
wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów; b) państwa
członkowskie podejmują wszelkie środki właściwe dla zapewnienia wykonania
zobowiązań
wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii; c) państwa
członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od
podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii
(art. 4 ust. 3 TUE);
37
‒ zasada traktowania narodowego: podejmowania i prowadzenia działalności finansowej
na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego na warunkach określonych przez
jego ustawodawstwo (art. 49 TFUE);
‒ zasada zbliżania prawa krajowego: harmonizacja przepisów ustawowych,
wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w celu ustanowienia rynku
wewnętrznego usług finansowych (art. 114 TFUE), koordynacja przepisów dotyczących
warunków podejmowania i wykonywania działalności prowadzonej na własny rachunek
(art. 53 TFUE);
‒ zasada wzajemnego uznawania: wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych (art. 53
TFUE) i zezwoleń na podjęcie działalności przez instytucje finansowe (odpowiednie akty
instytucji Unii).
Zakres przedmiotowy swobody przepływu usług finansowych
Swoboda przepływu usług obejmuje:
 swobodę przedsiębiorczości (art. 49 TFUE): ograniczenia swobody przedsiębiorczości
obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa
członkowskiego są zakazane. Zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu
agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego państwa członkowskiego,
ustanowionych na terytorium innego państwa członkowskiego. Swoboda
przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na
własny rachunek, jak również zakładanie przedsiębiorstw, zwłaszcza spółek, oraz
zarzadzanie nimi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo państwa
przyjmującego dla własnych obywateli;
 swobodę świadczenia usług (art. 56 TFUE): ograniczenia w swobodnym świadczeniu
usług wewnątrz Unii są zakazane w odniesieniu do obywateli państw członkowskich
mających swe przedsiębiorstwo w państwie członkowskim innym niż państwo odbiorcy
świadczenia.
Ograniczenia swobody przepływu usług (art. 51, 52 i 62 TFUE):
 ograniczenia związane z wykonywaniem władzy publicznej: postanowienia dotyczące
swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług nie mają zastosowania do
działalności, która w jednym z państw członkowskich jest związana, choćby przejściowo,
z wykonywaniem władzy publicznej;
 ograniczenia uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa
publicznego
lub
zdrowia
publicznego:postanowienia
dotyczące
swobody
przedsiębiorczości i swobody świadczenia usługnie przesądzają o zastosowaniu przepisów
ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych przewidujących szczególne
traktowanie cudzoziemców, uzasadnione względami porządku publicznego,
bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego;
5.2. Swoboda przepływu kapitału i płatności
Zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału i płatności między państwami
członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi (art. 63 TFUE).
W odniesieniu do przepływu kapitału i płatności między państwami członkowskimi
Traktat nie przewiduje jakichkolwiek wyjątków spod tego zakazu.Natomiast wodniesieniu do
przepływu kapitału i płatności między państwami członkowskimi a państwami trzecimi
możliwe jest wprowadzania środków ograniczających te przepływy w wyjątkowych
okolicznościach, np. gdy powodują one lub mogą spowodować poważne trudności w
38
funkcjonowaniu unii gospodarczej i walutowej. W stosunku do tych państw Rada może
podjąć środki ochronne na okres nie przekraczający sześciu miesięcy, o ile środki te są
bezwzględnie konieczne (art. 66 TFUE) .
Ponadto zakaz ograniczeń w przepływie kapitału i płatności nie narusza prawa państw
członkowskich do:
a) stosowania odpowiednich przepisów ich prawa podatkowego traktujących odmiennie
podatników ze względu na różne miejsce zamieszkania lub inwestowania kapitału;
b) podejmowania wszelkich środków niezbędnych do zapobiegania naruszeniom ich ustaw i
aktów wykonawczych, zwłaszcza w sferze podatkowej i w dziedzinie nadzoru
ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi lub ustanowienia procedur deklarowania
przepływu kapitału do celów informacji administracyjnej bądź statystycznej lub
podejmowania środków uzasadnionych powodami związanymi z porządkiem publicznym
lub bezpieczeństwem publicznym.
Środki i procedury uzasadnione tymi względami nie powinny stanowić arbitralnej
dyskryminacji ani ukrytego ograniczenia swobodnym przepływie kapitału i płatności.
5.3. Reguły konkurencji
5.3.1. Reguły mające zastosowanie do przedsiębiorstw
Zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE)
Niezgodne z rynkiem wewnętrznym są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami,
wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą
wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest
zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego, w
szczególności te, które polegają na: a) ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen
zakupu lub sprzedaży albo innych warunków transakcji; b) ograniczaniu lub kontrolowaniu
produkcji, rynków, rozwoju technicznego lub inwestycji; c) podziale rynków lub źródeł
zaopatrzenia; d) stosowaniu do partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń
równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji; e)
uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych,
które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem
tych kontraktów.
Porozumienia zakazane są nieważne z mocy prawa. Jednakże zakaz porozumień może
zostać uznany za niemający zastosowania do porozumień, które:
1) przyczyniają się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania
postępu technicznego lub gospodarczego;
2) zapewniają użytkowników słuszną część zysku, który z tego wynika;
3) nienakładają na zainteresowane przedsiębiorstwa ograniczeń, które nie są niezbędne do
osiągnięcia tych celów;
4) nie dają przedsiębiorstwom możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do
znacznej części danych produktów.
Zakaz nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TFUE)
Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane jest nadużywanie przez jedno lub większą
liczbę instytucji finansowych pozycji dominującej na rynku wewnętrznym lub na istotnej jego
części, w zakresie, w jakim może wpływać na handel usługami finansowymi między
państwami członkowskimi. Nadużycie takie może polegać w szczególności na: a) narzucaniu
w sposób bezpośredni lub pośredni niesłusznych cen zakupu lub sprzedaży albo innych
niesłusznych warunków transakcji; b) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji, rynków,
39
rozwoju technicznego ze szkodą dla konsumentów; c) stosowaniu do partnerów handlowych
nierównych warunków do świadczeń równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych
warunków konkurencji; d) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów
zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie
mają związku z przedmiotem tych kontraktów.
Kontrola operacji koncentracji1
Koncentracja występuje w przypadku, gdy trwała zmiana kontroli wynika z łączenia się
dwóch lub więcej wcześniej samodzielnych instytucji finansowych lub ich części lub z
przejęcia, przez jedną lub więcej osób już kontrolujących co najmniej jedną instytucję
finansową lub więcej instytucji finansowych, bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad całym
lub częścią jednego lub więcej innych instytucji finansowych, czy to w drodze zakupu
papierów wartościowych lub aktywów, czy to w drodze umowy lub w jakikolwiek inny
sposób.
Przedmiotem kontroli są operacje koncentracje mające wymiar unijny. Koncentracja ma
taki charakter, jeżeli: a) łączny światowy całkowity obrót wszystkich zainteresowanych
instytucji finansowych wynosi wiej niż 5 mld euro; lub b) łączny obrót przypadający na Unię,
każdego z co najmniej dwóch zainteresowanych instytucji finansowych, wynosi więcej niż
250 mln euro.
Koncentracje objęte unijną kontrolą są oceniane pod kątem ich zgodności z rynkiem
wewnętrznym, z uwzględnieniem dwóch następujących kryteriów:
‒ kryterium konkurencji, tj. potrzebą zachowania i rozwoju skutecznej konkurencji na
rynku wewnętrznym, z punktu widzenia m.in. struktury wszystkich danych rynków oraz
rzeczywistej lub potencjalnej konkurencji ze strony instytucji finansowych
zlokalizowanych w Unii lub poza nią;
‒ kryterium pozycji dominującej: pozycji rynkowej zainteresowanych instytucji
finansowych oraz ich siły ekonomicznej i finansowej.
Koncentrację, która nie przeszkadzałaby znacząco skutecznej konkurencji na rynku
wewnętrznym lub istotnej jego części, w szczególności w wyniku stworzenia lub umocnienia
pozycji dominującej, uznaje się za zgodną z rynkiem wewnętrznym. Natomiast za niezgodną
z rynkiem wewnętrznym uznaje się koncentrację, która przeszkadzałaby znacząco skutecznej
konkurencji na rynku wewnętrznym lub istotnej jego części, w szczególności w wyniku
stworzenia lub umocnienia pozycji dominującej.
5.3.2. Reguły dotyczące pomocy przyznawanej przez państwa
Zakaz przyznawania pomocy(art. 107 ust.1 TFUE)
Wszelka pomoc przyznawana przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów
państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji
poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest
niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową
między państwami członkowskimi.
Pomoc zgodna z rynkiem wewnętrznym(art. 107 ust. 2 TFUE)
Zgodna z rynkiem wewnętrznym jest:
a) pomoc o charakterze socjalnym przyznawana indywidualnym konsumentom, pod
warunkiem że jest przyznawana bez dyskryminacji związanej z pochodzeniem produktów;
Rozporządzenie Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji
przedsiębiorstw, Dz. Urz. UE L 24 z 29.1.2004)
1
40
b) pomoc mająca na celu naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi lub
innymi zdarzenia nadzwyczajnymi;
c) pomoc przyznawana gospodarce niektórych regionów Republiki Federalnej Niemiec
dotkniętych podziałem Niemiec, w zakresie w jakim jest niezbędna do skompensowania
niekorzystnych skutków gospodarczych spowodowanych tym podziałem.
Pomoc uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym(art. 107 ust. 3 TFUE)
Za zgodną z rynkiem wewnętrznym może być uznana:
a) pomoc przeznaczona na sprzyjanie rozwojowi gospodarczemu regionów, w których
poziom życia jest nienormalnie niski lub regionów, w których istnieje poważny stan
niedostatecznego zatrudnienia, jak również regionów najbardziej oddalonych, z
uwzględnieniem ich sytuacji strukturalnej, gospodarczej i społecznej;
b) pomoc przeznaczona na wspieranie realizacji ważnych projektów stanowiących przedmiot
wspólnego europejskiego zainteresowania lub mająca na celu zaradzenie poważnym
zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego;
c) pomoc przeznaczona na ułatwianie rozwoju niektórych działań gospodarczych lub
niektórych regionów gospodarczych, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej w
zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem;
d) pomoc przeznaczona na wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego, o ile
nie zmienia warunków wymiany handlowej i konkurencji w Unii w zakresie sprzecznym
ze wspólnym interesem;
e) inne rodzaje pomocy, jakie Rada może określić decyzją, na wniosek Komisji.
Podstawa prawna przyznawania pomocy dla instytucji finansowych: pomoc mająca na
celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego (art. 107 ust.
3 lit. b TFUE).
41
6. Działalność regulacyjna Unii w dziedzinie rynku
wewnętrznego usług finansowych – podstawa prawna,
zakres materialny
6.1. Zagadnienia ogólne
Uzasadnienie działalności regulacyjnej
Rynki finansowe należą do rynków najbardziej regulowanych przepisami prawnymi. Krajowe
regulacje dotyczące warunków podejmowania działalności przez instytucje finansowe,
wymogów ostrożnościowych czy nadzoru finansowego są często bardzo zróżnicowane,
utrudniając dostęp zagranicznych podmiotów do krajowego rynku finansowego. Ponieważ
podejmowanie i wykonywanie działalności przez instytucje finansowe danego państwa
członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego musi być zgodne z jego
ustawodawstwem, ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego usług finansowych
wymaga zarówno zniesienia ograniczeń w swobodnym przepływie usług finansowych, w tym
ograniczeń o charakterze dyskryminacyjnych, jak i zbliżenia krajowych przepisów prawnych
dotyczących warunków podejmowania i wykonywania działalności przez instytucje
finansowe. Różnice w tych warunkach mogą stanowić przeszkodę w integracji rynków
finansowych ze względu na wysoki koszt wejścia na rynek przyjmującego państwa
członkowskiego, a także zniekształcać warunki konkurencji, zmniejszając efektywność
ekonomiczną alokacji zasobów w gospodarce za pośrednictwem rynków finansowych.
Istota kompetencji Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego i zasady ich wykonywania
Zgodnie z art. 4 TFUE kompetencje Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego należą do
kompetencji dzielonych z państwami członkowskimi. Unia wykonuje te kompetencje zgodnie
z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Zgodnie z zasadą pomocniczości Unia
podejmuje działanie tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego
działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, i
jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich
osiągnięcie na poziomie Unii. Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania
Unii nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów (art. 5 Traktatu
o Unii Europejskiej).
42
Akty prawne Unii
W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy,
decyzje, zalecenia i opinie. Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest
bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Dyrektywa wiąże każde
państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być
osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.
Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów.
Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.
Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje mogą być aktami ustawodawczymi lub aktami o
charakterze nie ustawodawczym. Aktami ustawodawczymi są akty prawne przyjmowane w
drodze procedury ustawodawczej. Pozostałe akty prawne przyjmowane przez uprawnione
instytucje (Radę i Komisję Europejską oraz, w przypadkach przewidzianych Traktatami,
przez Radę Europejską i EBC)są aktami o charakterze nie ustawodawczym.
Procedury przyjmowania aktów ustawodawczych
Akty ustawodawcze są przyjmowane zgodnie ze zwykłą lub specjalną procedurą
ustawodawczą. Procedura zwykła polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub
decyzji wspólnie przez Parlament Europejski i Radę. Natomiast procedura specjalna,
stosowana w szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach, polega na przyjęciu
rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji przez Parlament Europejski z udziałem Rady (za jej
zgodą) lub przez Radę z udziałem Parlamentu Europejskiego (po konsultacji z nim lub za jego
zgodą). Akty ustawodawcze dotyczące rynku wewnętrznego usług finansowych są
przyjmowanie wspólnie przez Parlament Europejski i Radę.
Podstawa prawna działalności regulacyjnej
W odniesieniu do rynku wewnętrznego usług finansowych istnieją trzy główne podstawy
prawne działalności regulacyjnej Unii:
‒ art. 53 ust. 1 TFUE upoważnia Parlament Europejski i Radę do koordynacji przepisów
ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących
podejmowania i wykonywania działalności prowadzonej na własny rachunek;
‒ art. 114 ust. 1 TFUE upoważnia Parlament Europejski i Radędo wspólnego przyjmowania
środków dotyczące zbliżania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych
państw członkowskich, które mają na celu ustanowienie i funkcjonowanie rynku
wewnętrznego;
‒ art. 115 TFUE daje Radzie możliwość uchwalania jednomyślnie dyrektyw w celu
zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw
członkowskich, które mają bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie
rynku wewnętrznego.
6.2. Zakres materialnydziałalności regulacyjnej Unii
Tabela 6.1. Najważniejsze akty ustawodawcze Unii dotyczące jednolitego rynku usług finansowych
I. REGULACJE OGÓLNE
Europejski System Nadzoru Finansowego
Rozporządzenie (UE) nr 1092/2010 – ustanowienie Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) (Dz.
Urz. UE L 331 z 15.12.2010)
Rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 – ustanowienie Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB) (Dz.
Urz. UE L 331 z 15.12.2010)
Rozporządzenie (UE) nr 1094/2010 – ustanowienie Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i
Pracowniczych Programów Emerytalnych (EUNUiPPE) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010)
43
Rozporządzenie (UE) nr 1095/2010 – ustanowienie Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów
Wartościowych (EUNGiPW) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010)
Unia bankowa
Rozporządzenie (UE) nr 1024/2013 – ustanowienie jednolitego mechanizmu nadzorczego (Dz. Urz. UE L 287 z
29.10.2013)
Rozporządzenie (UE) nr 806/2014 – ustanowienie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (Dz. Urz. UE L 225 z 30.7.2014)
Równoległy system bankowy (shadow banking)
Rozporządzenie (wniosek Komisji) – zgłaszanie transakcji finansowania papierów wartościowych oraz
przejrzystość tych transakcji [COM(2014) 40 final]
Rozporządzenie (wniosek Komisji)– fundusze rynku pieniężnego [COM (2013) 615 final]
II. RYNKI FINANSOWE
Papiery wartościowe
Dyrektywa 2014/65/UE – rynek instrumentów finansowych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014)
Rozporządzenie (UE) nr 600/2014 – rynek instrumentów finansowych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014)
Rozporządzenie (UE) nr 648/2012 – instrumenty pochodne będące przedmiotem obrotu poza rynkiem
regulowanym (Dz. Urz. UE L 2011 z 27.7.2012)
Rozporządzenie (UE) nr 596/2014 – nadużycia na rynku (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014)
Dyrektywa 2014/57/UE – sankcje karne za nadużycia na rynku (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014)
Rozporządzenie (UE) 2015/2365 – przejrzystość transakcji finansowych z użyciem papierów wartościowych i
ponownego wykorzystania (Dz. Urz. UE L 337 z 23.12.2015)
Fundusze inwestycyjne
Rozporządzenie (wniosek Komisji) – fundusze rynku pieniężnego [COM (2013) 615 final]
Rozporządzenie (UE) nr 2015/760 – europejskie długoterminowe fundusze inwestycyjne, Dz. Urz. UE L 123 z
19.5.2015
Dyrektywa 2009/65/WE – przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe
(UCITS) (Dz. Urz. UE L 302 z 17.11.2009)
Dyrektywa 2011/61/UE – alternatywne fundusze inwestycyjne (AFI) (Dz. Urz. UE L 174 z 1.7.2011)
Rozporządzenie (UE) 346/2013 – europejskie fundusze na rzecz przedsiębiorczości społecznej (Dz. Urz. UE L
115 z 25.4.2013)
Rozporządzenie (UE) nr 345/2013 – europejskie fundusze venture capital (Dz. Urz. UE L 115 z 25.4.2013)
INSTYTUCJE FINANSOWE
Dyrektywa 2013/36/UE – dopuszczenie instytucji kredytowych do działalności oraz nadzór ostrożnościowy nad
instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi (Dz. Urz. UE L 176 z 27.6.2013)
Rozporządzenie (UE) nr 575/2013 – wymogi ostrożnościowe dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych
(Dz. Urz. UE L 176 z 27.6.2013)
Dyrektywa 2014/65/UE – rynek instrumentów finansowych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014)
Dyrektywa 2014/59/UE – działania naprawcze oraz restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja instytucji
kredytowych i firm inwestycyjnych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014)
Dyrektywa 2009/138/WE – podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej
(Dz. Urz. UE L 335 z 17.12.2009)
Dyrektywa 2002/87/WE – dodatkowy nadzór nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń oraz
firmami inwestycyjnymi konglomeratu finansowego (Dz. Urz. UE L 35 z 11.2.2002)
REGULACJE DOTYCZĄCE KONSUMENTÓW
Dyrektywa 2015/2366/UE – usługi płatnicze w ramach rynku wewnętrznego (Dz. Urz. UE L 337 z 23.12.2015)
Rozporządzenie (WE) nr 924/2009 – płatności transgraniczne w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 266 z
9.10.2009)
Dyrektywa 2014/17/UE – konsumenckie umowy o kredyt związane z nieruchomościami mieszkalnymi
(Dz. Urz. UE L 60 z 28.2.2014)
Dyrektywa 2014/49/UE – systemy gwarancji depozytów (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014)
Dyrektywa (wniosek Komisji) – system rekompensat dla inwestorów [COM (2010) 371 final]
RACHUNKOWOŚĆ I AUDYT
Dyrektywa 2013/34/UE – roczne sprawozdania finansowe (Dz. Urz. UE L 182 z 29.6.2013)
Dyrektywa 2003/71/WE – prospekty emisyjne (Dz. Urz. L 345 z 31.12.2003)
Dyrektywa 2013/50/UE – przejrzystość informacji o emitentach, których papiery wartościowe dopuszczone są
do obrotu na rynku regulowanym (Dz. Urz. UE L 294 z 6.12.2013)
Rozporządzenie (UE) nr 537/2014 – badanie sprawozdań finansowych jednostek interesu publicznego (Dz. Urz.
UE L 158 z 27.5.2014)
Rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 – agencje ratingowe (Dz. Urz. UE L 302 z 17.11.2009)
44
7. Podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe,
nadzór nad instytucjami kredytowymi i firmami
inwestycyjnymi oraz wymogi ostrożnościowe
7.1. Wprowadzenie
Podstawa prawna
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 września 2013 r. w
sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru
ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi (Dz. Urz. UE L
176 z 27.6.2013)
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca
2013r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm
inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (Dz. Urz. UE L 176 z
27.6.2013)
Pojęcia podstawowe:
 adekwatność kapitałowa (wypłacalność) – wymóg utrzymywania na odpowiednim
poziomie funduszy własnych w celu zapewnienia wypłacalności instytucji kredytowej lub
firmy inwestycyjnej (muszą być one utrzymywane na poziomie wyższym od sumy
wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka, na jakie są lub mogą
być narażone instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne;
 ECAI – zewnętrzna instytucja oceny wiarygodności kredytowej;
 ekspozycja – pozycja aktywów lub pozabilansowa;
 fundusze własne – suma kapitału podstawowego Tier 1 i kapitału dodatkowego Tier 2;
 instytucja kredytowa – przedsiębiorstwo, którego działalność polega na przyjmowaniu depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi od klientów oraz na udzielaniu
kredytów na swój własny rachunek;
 kapitał założycielski – kwota i rodzaje funduszy własnych instytucji finansowych;
 ogólne wymogi ostrożnościowe – wymogi w zakresie funduszy własnych, wymogi
ograniczające duże ekspozycje, wymogi dotyczące płynności, obowiązki sprawozdawcze,
wymogi dotyczące podawania informacji do wiadomości publicznej;
 państwo członkowskie pochodzenia – państwo członkowskie, w którym danej instytucji
udzielono zezwolenia;
45









przyjmujące państwo członkowskie – państwo członkowskie, w którym dana instytucja
ma oddział lub świadczy usługi;
ryzyko kredytowe – ryzyko straty instytucji kredytowej w wyniku niemożliwości spłaty
zobowiązań przez pożyczkobiorcę;
ryzyko operacyjne – ryzyko straty wynikające z nieodpowiednich lub zawodnych
procedur wewnętrznych, błędów ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych,
obejmując także ryzyko prawne;
ryzyko płynności – ryzyko niewypłacalności instytucji kredytowej wobec klientów;
ryzyko rynkowe – ryzyko straty lub niekorzystnej zmiany sytuacji finansowej, wynikające
bezpośrednio lub pośrednio z wahań poziomu i wahań zmienności rynkowych cen
aktywów, zobowiązań i instrumentów finansowych;
ryzyko systemowe – ryzyko zakłócenia systemu finansowego, które może spowodować
po-ważne negatywne konsekwencje dla systemu finansowego i gospodarki realnej;
współczynnik kapitałowy (współczynnik wypłacalności) – stosunek łącznej kwoty
aktywów i pozycji pozabilansowych narażonych na ryzyko do funduszy własnych
instytucji;
wymogi kapitałowe – wymogi w zakresie funduszy własnych odnoszące się do całkowicie
wymiernych, jednolitych i ustandaryzowanych elementów ryzyka kredytowego, ryzyka
rynkowego, ryzyka operacyjnego, ryzyka rozliczenia i ryzyka systemowego;
znaczny pakiet akcji – posiadany bezpośredni lub pośredni udział w przedsiębiorstwie reprezentujący co najmniej 10% kapitału lub praw głosu lub umożliwiający wywieranie
wpływu na zarządzanie tym przedsiębiorstwem.
Właściwe organy
Państwa członkowskie wyznaczają właściwe organy, które wykonują funkcje przewidziane
dyrektywą 2013/36/UE i rozporządzeniem (UE) nr 575/2013. Przekazują one Komisji i
Europejskiemu Urzędowi Nadzoru Bankowego (EUNB) informacje na temat tych organów,
wskazując ewentualny podział funkcji i obowiązków. Właściwe organy monitorują
działalność instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych w celu oceny zgodności z
wymogami określonymi powyższymi aktami prawnymi Unii.
Aby osiągnąć ten cel:
‒ właściwe organy uzyskują niezbędne informacje, by ocenić przestrzeganie przez
instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne tych wymogów i by wszcząć dochodzenie w
sprawie ich ewentualnych naruszeń;
‒ właściwe organy posiadają specjalistyczną wiedzę, zasoby, zdolności operacyjne,
uprawnienia oraz niezależność, których wymaga wykonywanie funkcji związanych z
nadzorem ostrożnościowym, dochodzeniami i sankcjami;
‒ instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne przedkładają właściwym organom państw
członkowskich ich pochodzenia wszelkie informacje potrzebne do oceny przestrzegania
przez te podmioty przepisów przyjętych na podstawie dyrektywy 2013/36/UE i
rozporządzenia (UE) nr 575/2013. Ponadto podmioty te wprowadzają mechanizmy
kontroli wewnętrznej oraz procedury administracyjne i księgowe, które umożliwiają w
każdej chwili kontrolowanie przestrzegania tych przepisów;
‒ funkcje nadzoru związane z przestrzeganie wymogów unijnych i pozostałe funkcje
właściwych organów są odrębne i niezależne od funkcji dotyczących restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji;
‒ aby uwzględnić zbieżność instrumentów nadzoru i praktyk nadzorczych podczas
wykonywania swoich obowiązków, właściwe organy współpracują z innymi właściwymi
organami w ramach Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego (ESNF), uczestniczą
46
w działaniach EUNB, stosują się do wytycznych i zaleceń EUNB oraz ścisłe współpracują
z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego (ERRS);
‒ właściwe organy należycie uwzględniają potencjalny wpływ swoich decyzji na stabilność
systemów finansowych we wszystkich innych zainteresowanych państwach
członkowskich, zwłaszcza w sytuacjach nadzwyczajnych, w oparciu o informacje
dostępne w danym czasie.
7.2. Podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe
Ogólne warunki podejmowania działalności przez instytucje kredytowe
 Państwa członkowskie wymagają uzyskania przez instytucje kredytowe zezwolenia przed
rozpoczęciem działalności. Nie naruszając przepisów unijnych, państwa określają warunki
uzyskiwania takich zezwoleń i powiadają o nich Europejski Urząd Nadzoru Bankowego
(EUNB). Zezwolenia takiego udziela organ odpowiedzialny za sprawowanie nadzoru nad
instytucjami kredytowymi państwa członkowskiego pochodzenia.
 Zakaz prowadzenia przez osoby lub przedsiębiorstwa inne niż instytucje kredytowe
działalności polegającej na przyjmowaniu od ludności depozytów lub innych środków
finansowych podlegających zwrotowi.
 Do wniosków o udzielenie zezwolenia jest dołączany program działalności, który określa
planowane rodzaje działalności, oraz strukturę organizacyjną instytucji kredytowej.
 Państwa członkowskie nie wymagają, aby wniosek o udzielenie zezwolenia rozpatrywany
był pod kątem potrzeb ekonomicznych rynku.
 Minimalny kapitał założycielski danej instytucji kredytowej wynosi co najmniej 5 mln
euro. Państwa członkowskie mogą udzielić zezwolenia poszczególnym kategoriom
instytucji kredytowych, których kapitał założycielski wynosi nie mniej niż 1 mln euro,
powiadamiając Komisję i EUNB o powodach skorzystania z tej możliwości.
 Właściwe organy udzielają zezwolenia na rozpoczęcie działalności przez instytucję
kredytową jedynie wtedy, gdy przynajmniej dwie osoby będą kierować działalnością
wnioskującej instytucji kredytowej. Organy te odmawiają udzielenia zezwolenia, jeśli
członkowie organu zarządzającego nie zawsze cieszą się wystarczającą dobrą opinią i nie
posiadają wystarczającej wiedzy, umiejętności i doświadczenia do wykonywania swoich
obowiązków.
 Instytucja kredytowa będącą osobą prawną i posiadająca na mocy prawa krajowego
siedzibę statutową ma siedzibę zarządu w tym samym państwie członkowskim, w którym
posiada siedzibę statutową. Inna instytucja kredytowa ma swoją siedzibę zarządu w tym
samym państwie członkowskim, które wydało jej zezwolenie i w którym faktycznie
prowadzi swoją działalność.
 Właściwy organ państwa członkowskiego odmawia udzielenia zezwolenia na rozpoczęcie
działalności przez instytucję kredytową, która nie poinformowała je o tożsamości swoich
akcjonariuszy lub udziałowców posiadających znaczne pakiety akcji lub udziałów, oraz o
wartości takich pakietów, lub, w przypadku, gdy żaden z takich akcjonariuszy lub
udziałowców nie posiada znacznego pakietu akcji, o dwudziestu największych
akcjonariuszach lub udziałowcach.
Nabycie znacznego pakietu akcji instytucji kredytowej
Każda osoba fizyczna lub prawna lub grupa takich osób działających w porozumieniu, która
postanowiła nabyć lub zwiększyć znaczny pakiet akcji instytucji kredytowej, powiadamia
właściwe organy dla instytucji kredytowej, w której zamierza ona nabyć lub zwiększyć
znaczny pakiet akcji, o wielkości tego pakietu oraz przekazuje odpowiednie informacje.
47
W ramach oceny powiadomienia właściwe organy, dla zapewnienia należytego i
ostrożnego zarządzania instytucją kredytową, której akcje mają zostać nabyte, oraz mając na
względzie prawdopodobny wpływ potencjalnego nabywcy na tę instytucję kredytowa,
oceniają odpowiedniość potencjalnego nabywcy oraz bezpieczeństwo finansowe
planowanego nabycia na podstawie następujących kryteriów:
‒ reputacja potencjalnego nabywcy;
‒ reputacja, wiedza, umiejętności i doświadczenie członków organu zarządzającego oraz
członków kadry kierowniczej wyższego szczebla, którzy będą kierować działalnością
instytucji kredytowej w wyniku planowanego nabycia;
‒ solidność finansowa potencjalnego nabywcy;
‒ czy instytucja kredytowa będzie spełniać wymogi ostrożnościowe;
‒ czy istnieją uzasadnione podstawy, by podejrzewać, że w związku z planowanym
nabyciem dokonuje się, dokonano lub usiłowano dokonać prania pieniędzy lub
finansowania terroryzmu.
Odpowiednie właściwe organy konsultują się za sobą podczas przeprowadzania oceny, w
przypadku gdy potencjalny nabywca jest podmiotem instytucji finansowej, posiadającej
zezwolenia na prowadzenie działalności w innym państwie członkowskim lub w sektorze
innym niż sektor, w którym ma nastąpić transakcja nabycia.
Każda osoba fizyczna lub prawna, która postanowiła zbyć znaczny pakiet akcji instytucji
kredytowej, uprzednio powiadamia o zbyciu właściwe organy, wraz z informacją o wielkości
pakietu akcji, które zamierza zbyć.
7.3. Swoboda przedsiębiorczości i swoboda świadczenia usług
finansowych
Wzajemne uznawanie zezwoleń
Państwa członkowskie zapewniają na swoim terytorium możliwość prowadzenia działalności
przez każdą instytucję kredytową posiadającą zezwolenie udzielone przez właściwe organy
innego państwa członkowskiego i nadzorowaną przez te organy, która to działalność polega
na zakładaniu oddziałów lub świadczeniu usług, pod warunkiem że taka działalność jest
objęta wyżej wymienionym zezwoleniem.
Wzajemnemu uznaniu podlegają następujące rodzaje działalności:
‒ przejmowanie depozytów i innych środków podlegających zwrotowi;
‒ udzielanie kredytów;
‒ leasing finansowy;
‒ usługi płatnicze;
‒ emisja innych środków płatności i administrowanie nimi;
‒ gwarancje i zobowiązania;
‒ obrót na rachunek własny lub na rachunek klienta instrumentami rynku pieniężnego
(czekami, wekslami itp.), dewizami, opcjami i terminowymi umowami na instrumenty
finansowe typu futures, instrumentami stopy procentowej i wymiany walutowej,
zbywalnymi papierami wartościowymi;
‒ uczestniczenie w emisji papierów wartościowych i świadczenie usług związanych z taką
emisją;
‒ doradztwo dla przedsiębiorstw gospodarczych w zakresie struktury kapitałowej, strategii
przemysłowej i kwestii z nimi związanych, jak również doradztwo i usługi dotyczące
łączenia się i nabywania przedsiębiorstw gospodarczych;
‒ pośrednictwo na rynku pieniężnym;
‒ zarządzanie portfelem i doradztwo inwestycyjne;
48
‒ przechowywanie papierów wartościowych i administrowanie nimi;
‒ usługi w zakresie opiniowania kredytobiorców;
‒ przechowywanie w sejfach; p) emisja pieniądza elektronicznego.
Korzystanie ze swobody przedsiębiorczości
Instytucja kredytowa pragnąca założyć oddział na terytorium innego państwa członkowskiego
powiadamia o tym właściwe organy swojego państwa członkowskiego pochodzenia. W
powiadomieniu tym przekazuje następujące informacje: a) państwo członkowskie, na
terytorium którego planuje założyć oddział; b) program działalności, określający m.in.
przewidywany zakres działalności i strukturę organizacyjną oddziału; c) adres w
przyjmującym państwie członkowskim, pod którym można otrzymać dokumenty; d) nazwiska
osób, które będą odpowiedzialne za zarządzanie oddziałem;
O ile właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia nie mają powodu
kwestionować adekwatności struktury administracyjnej do planowanego zakresu działalności
oddziału lub kondycji finansowej instytucji kredytowej, to przekazują te informacje
właściwym organom przyjmującego państwa członkowskiego i odpowiednio zawiadamiają
zainteresowaną instytucję kredytową. Właściwe organy państwa członkowskiego
pochodzenia podają również informacje o wysokości i strukturze funduszy własnych oraz o
łącznej wysokości wymogów w zakresie funduszy własnych instytucji kredytowej.
W przypadku gdy właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia odmawiają
przekazania informacji właściwym organom przyjmującego państwa członkowskiego, podają
one zainteresowanej instytucji kredytowej uzasadnienie swojej odmowy. Taka odmowa lub
brak odpowiedzi podlegają zaskarżeniu do sądu w państwie członkowskim pochodzenia.
Przed rozpoczęciem działalności przez oddział instytucji kredytowej właściwe organy
przyjmującego państwa członkowskiego przygotowują się do nadzoru nad instytucją
kredytową, zgodnie z przyznanymi im uprawnieniami, a jeśli jest to konieczne, wskazują
warunki, na jakich – w interesie dobra ogólnego – prowadzona ma być działalność w
przyjmującym państwie członkowskim. Oddział może zostać założony i rozpocząć swoją
działalność z chwilą otrzymania zawiadomienia od właściwych organów przyjmującego
państwa członkowskiego.
Korzystanie ze swobody świadczenia usług
Każda instytucja kredytowa pragnąca skorzystać ze swobody świadczenia usług poprzez
prowadzenie po raz pierwszy działalności na terytorium innego państwa członkowskiego
powiadamia właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia o rodzajach działalności,
które zamierza prowadzić. Organy te przesyłają to powiadomienie właściwym organom
przyjmującego państwa członkowskiego.
Uprawnienia właściwych organów przyjmującego państwa członkowskiego
Właściwe organy przyjmującego państwa członkowskiego mogą wymagać, aby wszystkie
instytucje kredytowe posiadające oddziały na ich terytorium przekazywały im okresowo
sprawozdania dotyczące działalności prowadzonej przez te instytucje w tych przyjmujących
państwach członkowskich.
W przypadku gdy właściwe organy przyjmującego państwa członkowskiego stwierdzą, że
instytucja kredytowa nie przestrzega lub że istnieje istotne ryzyko nieprzestrzegania
krajowych przepisów transponujących dyrektywę 2013/36/UE lub rozporządzenia (UE) nr
575/2013 lub że istnieje istotne ryzyko, że instytucja kredytowa nie będzie przestrzegać tych
przepisów, organy te powiadamiają właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia.
Właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia podejmują wszelkie odpowiednie
środki celem zapewnienia, że dana instytucja kredytowa zaradziła nieprzestrzeganiu
49
przepisów lub podjęła środki zapobiegające ryzyku nieprzestrzegania przepisów. Organy te
powiadamiają organy przyjmującego państwa członkowskiego o tych środkach.
W przypadku uznania przez właściwe organy przyjmującego państwa członkowskiego, że
właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia nie zapewniły lub nie zapewnią
przestrzegania przepisów przez instytucję kredytowa, mogą one przekazać sprawę do EUNB
oraz zwrócić się do niego o pomoc. W szczególnych sytuacjach – w oczekiwaniu na podjęcie
środków przez właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia – właściwe organy
przyjmującego państwa członkowskiego mogą podjąć wszelkie środki zapobiegawcze
konieczne do ochrony przed niestabilnością finansową, która poważnie zagroziłaby
zbiorowym interesom deponentów, inwestorów i klientów w przyjmującym państwie
członkowskim. Środki te są proporcjonalne do zamierzonego celu. O podjętych środkach
zapobiegawczych powiadamia się Komisję, EUNB i właściwe organy pozostałych
zainteresowanych państw członkowskich.
W przypadku gdy właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia lub innego
państwa członkowskiego, którego to dotyczy, zgłoszą sprzeciw wobec środków podjętych
przez właściwe organy przyjmującego państwa członkowskiego, organy te mogą skierować
sprawę do EUNB i zwrócić się do niego o pomoc.
Niezależnie od uprawnień właściwych ich organów, przyjmujące państwa członkowskie
mogą korzystać z uprawnień przyznanych im na mocy dyrektywy 2013/36/UE do
podejmowania odpowiednich środków mających na celu zapobieganie nieprawidłowościom
lub karanie popełnianych na ich terytorium naruszeń przepisów przyjętych przez nie na
podstawie tej dyrektywy lub w interesie dobra ogólnego.
7.4. Nadzór ostrożnościowy
7.4.1. Zasady nadzoru ostrożnościowego
Za nadzór ostrożnościowy nad instytucją (instytucją kredytową lub firmą inwestycyjną)
odpowiedzialne są właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia.
Działania podejmowane przez przyjmujące państwo członkowskie nie mogą pociągać za
sobą dyskryminacyjnego lub restrykcyjnego traktowania instytucji działającej na podstawie
zezwolenia udzielonego w innym państwie członkowskim.
Właściwe organy zainteresowanych państw członkowskich prowadzą ścisłą współpracę
przy nadzorze nad instytucjami prowadzącymi działalność w innym państwie członkowskim
lub w innych państwach członkowskich niż państwo siedziby instytucji. Organy te przekazują
sobie wszelkie informacje dotyczące zarządzania i stosunków właścicielskich w takich
instytucjach, ich płynności i wypłacalności, gwarantowania depozytów, ograniczania dużych
ekspozycji, innych czynników, które mogą wywierać wpływ na ryzyko systemowe stwarzane
przez instytucje, procedur administracyjnych i księgowych oraz mechanizmów kontroli
wewnętrznej. EUNB opracowuje projekty regulacyjnych standardów technicznych w celu
sprecyzowania tych informacji.
Wszystkie osoby obecnie lub w przeszłości zatrudnione przez właściwe organy oraz biegli
rewidenci lub eksperci działający w imieniu właściwych organów podlegają obowiązkowi
zachowania tajemnicy zawodowej lub służbowej.
Właściwe organy otrzymujące poufne informacje wykorzystują te informacje wyłącznie w
ramach pełnienia swoich obowiązków i wyłącznie do poniższych celów;
‒ do sprawdzania, czy spełnione zostały warunki regulacyjne dopuszczania instytucji
kredytowych do działalności, oraz w celu ułatwienia monitorowania prowadzenia takiej
działalności;
‒ w celu nałożenia sankcji;
50
‒ w postępowaniu odwoławczym od decyzji wydanej przez właściwy organ;
‒ w postępowaniu sądowym.
Każda osoba odpowiedzialna za przeprowadzanie ustawowego badania sprawozdań
finansowych ma obowiązek bezzwłocznego zgłoszenia właściwym organom wszelkich
faktów lub decyzji dotyczących tej instytucji, o których osoba ta uzyska wiedzę w trakcie
wykonywania zadań, a które mogą:
‒ stanowić istotne naruszenie przepisów, które określają warunki udzielenia zezwolenia lub
szczegółowo regulują prowadzenie działalności przez instytucje;
‒ mogą mieć wpływ na ciągłość działania instytucji;
‒ skutkować odmową zatwierdzenia sprawozdań finansowych lub wydaniem opinii z
zastrzeżeniem.
Właściwym organom przyznaje się wszelkie uprawnienia nadzorcze do interwencji w
działalność instytucji, niezbędne do wykonywania przez te organy ich funkcji, w tym prawo
do cofnięcia zezwolenia udzielonego instytucji kredytowej oraz uprawnienia wymagane do
celów stosowania dyrektywy 2013/36/UE i rozporządzenia (UE) nr 575/2013. Sankcje
administracyjne i inne środki administracyjne odnoszące się do naruszeń przepisów
krajowych transponujących dyrektywę 2013/36/UE oraz rozporządzenia (UE) nr 575/2013
muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające.
7.4.2. Procedury przeglądu
Wymogi nałożone na instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne
 Proces oceny adekwatności kapitałowej. Instytucje posiadają należyte, skuteczne i
kompletne strategie i procedury służące do oceny i stałego utrzymywania kwoty, rodzaju i
struktury kapitału wewnętrznego, które uważają za odpowiednie do zabezpieczenia
rodzaju i skali ryzyka, na które są lub mogą być narażone.
 Zarządzanie wewnętrzne. Instytucje posiadają solidne zasady zarządzania obejmujące co
najmniej:
‒ jasną i przejrzystą strukturę organizacyjną;
‒ skuteczne procedury służące identyfikacji ryzyka, na które instytucje są lub mogą być
narażone, zarządzaniu tym ryzykiem, jego monitorowaniu i raportowaniu; oraz
‒ odpowiednie mechanizmy kontroli wewnętrznej obejmujące należyte procedury
administracyjne i księgowe oraz politykę wynagrodzeń i praktyk w tym względzie.
Zasady, procedury i mechanizmy muszą być kompleksowe i proporcjonalne do w
stosunku do charakteru, skali i rodzajów ryzyka związanych z danym modelem
biznesowym oraz działalnością danej instytucji.
 Plany naprawcze i plany uporządkowanej likwidacji. Właściwe organy zapewniają,
aby wprowadzone zostały plany naprawcze służące poprawie sytuacji finansowej
instytucji, w związku z wcześniejszym znacznym pogorszeniem tej sytuacji oraz plany
uporządkowanej likwidacji. Instytucje ściśle współpracują z organem restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji oraz przekazują mu wszelkie niezbędne informacje. EUNB
jest uprawniony do uczestniczenia w opracowaniu i koordynacji skutecznych i spójnych
planów naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
 Traktowanie ryzyka. Organ zarządzający zatwierdza strategie dotyczące podejmowania,
monitorowania i ograniczania ryzyka, na które jest lub może być narażona instytucja, a
także zarządza takim ryzykiem, włącznie z ryzykiem, jakie niesie otoczenie
makroekonomiczne danej instytucji w związku ze stanem cyklu koniunkturalnego.
Instytucje istotne ustanawiają komitet ds. ryzyka, który wspiera organ zarządzający w
odniesieniu do gotowości instytucji do podejmowania ryzyka oraz jej strategii w tym
zakresie.
51

Zasady zarządzania. Organ zarządzający określa zasady zarządzania, które zapewniają
skuteczne i ostrożne zarządzanie instytucją; nadzoruje też wdrażanie tych zasad oraz
ponosi odpowiedzialność za to działanie.
 Wymogi nałożone na członków organu zarządzającego. Członkowie organu
zarządzającego spełniają wymagania:
‒ poświęcają wystarczająco dużo czasu wykonywaniu swoich funkcji w instytucji;
‒ nie mogą pełnić jednocześnie określonych funkcji (zakaz łączenia niektórych funkcji);
‒ posiadają odpowiednią wiedzę, umiejętności i doświadczenia, by zrozumieć
działalność instytucji, w tym główne rodzaje ryzyka;
‒ działają w sposób uczciwy i etyczny i zachowują niezależność osądu.
 Polityka wynagrodzeń. Polityka wynagrodzeń prowadzona przez instytucję jest zgodna z
zasadą należytego i skutecznego zarządzania ryzykiem i sprzyja takiemu zarządzaniu
ryzykiem, jest zgodna ze strategią działalności, celami, wartościami i długoterminowymi
interesami instytucji oraz uwzględnia środki mające na celu zapobieganie konfliktom
interesów. Polityka wynagrodzeń obejmuje wyraźnie wyodrębnione kryteria określania
podstawowego oraz zmiennego składnika wynagrodzeń. Pierwszy składnik powinien
odzwierciedlać odpowiednie doświadczenie zawodowe i zakres odpowiedzialności, drugi
– zrównoważone i dostosowane do ryzyka wyniki, a także osiągnięte wyniki
wykraczające poza zakres obowiązków.
Wymogi dotyczące procesu przeglądu i oceny nadzorczej przez właściwe organy
 Przegląd i ocena nadzorcza. Właściwe organy dokonują przeglądu uregulowań, strategii,
procesów i mechanizmów wdrożonych przez instytucję w celu zastosowania się do
przepisów dyrektywy 2013/36/WE i rozporządzenia (UE) nr 575/2013 oraz oceniają: a)
rodzaje ryzyka, na które instytucje są lub mogą być narażone; b) rodzaje ryzyka, jakie
instytucja stwarza dla systemu finansowego; oraz c) rodzaje ryzyka ujawnione w ramach
testów warunków skrajnych.
 Kryteria przeglądu i oceny nadzorczej. Oprócz ryzyka kredytowego, rynkowego i
operacyjnego przegląd i ocena obejmują co najmniej:
‒ wyniki testu warunków skrajnych przeprowadzonego przez instytucje, które stosują
podejście oparte na ratingach wewnętrznych;
‒ aktywa narażone na ryzyko koncentracji, a także zarządzanie nim przez instytucję;
‒ aktywa instytucji narażone na ryzyko płynności, pomiary tego ryzyka i zarządzanie
nim;
‒ wpływ dywersyfikacji na ryzyko;
‒ wyniki testów warunków skrajnych przeprowadzonych przez instytucje stosujące
model wewnętrzny do obliczania wymogów w zakresie funduszy własnych z tytułu
ryzyka rynkowego;
‒ lokalizację geograficzną aktywów instytucji;
‒ model biznesowy instytucji;
‒ ocenę ryzyka systemowego.
Środki i uprawnienia nadzorcze
Właściwe wymagają od instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych spełnienia unijnych
wymogów dotyczących m.in.:
‒ posiadania funduszy własnych przewyższających wymogi kapitałowe;
‒ wzmocnienia rozwiązań, procedur, mechanizmów i strategii wdrożonych dotyczących
oceny adekwatności kapitału wewnętrznego, zarządzania wewnętrznego oraz planów
naprawczych i planów uporządkowanej likwidacji;
‒ przedstawienia planu przywrócenia zgodności z wymogami nadzorczymi;
52
‒ stosowania szczególnej polityki w zakresie rezerw lub szczególnego traktowania aktywów
w kontekście wymogów w zakresie funduszy własnych;
‒ ograniczenia działalności, operacji lub sieci instytucji lub żądania zbycia działalności,
która stanowi nadmierne zagrożenie dla stabilności finansowej instytucji;
‒ ograniczenia ryzyka związanego z działalnością, produktami lub systemami instytucji;
‒ ograniczenia wysokości zmiennego składnika wynagrodzeń, w przypadku gdy jego
wysokość utrudnia utrzymanie prawidłowej bazy kapitałowej;
‒ przeznaczenia zysków netto na zwiększenie funduszy własnych;
‒ ograniczenia lub zakazania dokonywania przez instytucję wypłat z zysków lub odsetek
miedzy akcjonariuszy, udziałowców lub posiadaczy instrumentów dodatkowych w Tier I,
w przypadku gdy zakaz taki nie stanowi zdarzenia niewykonania zobowiązania ze strony
instytucji;
‒ nakładania dodatkowych obowiązków sprawozdawczych lub ich częstotliwości;
‒ nakładania szczególnych wymogów w zakresie płynności, w tym w zakresie
niedopasowania terminów zapadalności między aktywami i pasywami;
‒ ujawniania dodatkowych informacji.
7.4.3. Nadzór skonsolidowany
Nadzór skonsolidowany sprawowany jest przez właściwe państwa członkowskiego, które
udzieliły zezwolenia jednostce dominującej w grupie instytucji.
Organ sprawujący nadzór skonsolidowany i właściwe organy odpowiedzialne za nadzór
nad jednostkami zależnymi dominującej instytucji podejmują wszelkie starania, aby
wypracować wspólną decyzję:
a) w celu określenia adekwatności poziomu funduszy własnych tej grupy instytucji w
odniesieniu do jej sytuacji finansowej i profilu ryzyka oraz poziomu funduszy własnych
przewyższających wymogi kapitałowe w stosunku do każdego podmiotu w ramach grupy
instytucji oraz na zasadzie skonsolidowanej;
b) w sprawie środków dotyczących wszelkich ważnych kwestii i istotnych ustaleń
związanych z nadzorem nad płynnością, zgodnie z art. 86 i 105 dyrektywy 2013/36/UE.
W przypadku gdy właściwe organy nie podejmą takiej wspólnej decyzji, decyzje
podejmuje na zasadzie skonsolidowanej organ sprawujący nadzór skonsolidowany po
należytym uwzględnieniu oceny ryzyka jednostek zależnych przeprowadzonej przez
odpowiednie właściwe organy.
Po należytym uwzględnieniu opinii i zastrzeżeń wyrażonych przez organ sprawujący
nadzór skonsolidowany, zainteresowane właściwe organy odpowiedzialne za nadzór nad
jednostkami zależnymi podejmują decyzje dotyczące:
‒ wymogu posiadania przez jednostki zależne należytych, skutecznych i kompletnych
strategii i procedur służących do oceny adekwatności kapitału wewnętrznego;
‒ wymogu posiadania przez jednostki zależne solidnych strategii, polityk, procedur i
systemów identyfikacji i pomiaru ryzyka płynności oraz zarządzania takim ryzykiem i
monitorowania go;
‒ przeglądu uregulowań, strategii, procesów i mechanizmów wdrożonych przez jednostki
zależne w celu zastosowania się do przepisów dyrektywy 2013/36/UE i rozporządzenia
(UE) nr 575/2013 oraz oceny: a) ryzyka, na które jednostki te są lub mogą być narażone;
b) ryzyka, jakie jednostka zależna stwarza dla systemu finansowego; c) ryzyka
ujawnionego w ramach testów warunków skrajnych;
W przypadku wystąpienia sytuacji nadzwyczajnej, zagrażającej płynności na rynku i
stabilności systemu finansowego w jakimkolwiek państwie członkowskim, gdzie podmioty
grupy uzyskały zezwolenie na działalność lub gdzie siedzibę istotne oddziały, organ
53
sprawujący nadzór skonsolidowany zawiadamia EUNB i inne odpowiednie organy oraz
przekazuje im wszystkie informacje kluczowe do realizacji ich zadań.
Organ sprawujący nadzór skonsolidowany ustanawia kolegia organów nadzoru w celu
ułatwienia wykonywania zadań w zakresie koordynacji działalności nadzorczej oraz
podejmowania wspólnych decyzji na temat wymogów ostrożnościowych.
Właściwe organy ściśle ze sobą współpracują. Przekazują sobie nawzajem wszelkie
informacje niezbędne lub istotne dla wykonywania przez pozostałe organy zadań
nadzorczych.
7.5. Wymogi w zakresie funduszy własnych, bufory kapitałowe i
wymogi dotyczące płynności
Wymogi w zakresie funduszy własnych
Fundusze własne danej instytucji stanowią sumę jej kapitału podstawowego Tier I oraz
kapitału dodatkowego Tier II. Instytucje spełniają następujące wymogi w zakresie funduszy
własnych:
‒ współczynnik kapitału podstawowego Tier I na poziomie 4.5% (kapitał podstawowy
danej instytucji wyrażony jako odsetek łącznej kwoty aktywów i pozycji pozabilansowych
narażonych na ryzyko);
‒ współczynnik kapitału dodatkowegoTier II na poziomie 6% (kapitał dodatkowy danej
instytucji wyrażony jako odsetek łącznej kwoty aktywów i pozycji pozabilansowych
narażonych na ryzyko);
‒ łączny współczynnik kapitałowy na poziomie 8% (fundusze własne danej instytucji
wyrażone jako odsetek łącznej kwoty aktywów i pasywów narażonych na ryzyko).
Bufory kapitałowe
Instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne mają obowiązek utrzymywania, oprócz kapitału
podstawowego Tier I utrzymywanego w celu spełnienia wymogu w zakresie funduszy
własnych, bufora zabezpieczającego z kapitału podstawowego Tier I na poziomie 2.5% ich
łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko, zgodnie z art. 92 ust. 3 rozporządzenia (UE) nr 575/2013
(wymogi w zakresie funduszy własnych). Państwo członkowskie może zwolnić małe i średnie
firmy inwestycyjne z wymogu dotyczącego utrzymywania tego bufora, jeśli takie zwolnienie
nie zagraża stabilności systemu finansowego tego państwa członkowskiego.
Ponadto instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne zostały zobowiązane do utrzymania
specyficznego bufora antycyklicznego na poziomie ich łącznej kwoty ekspozycji na
ryzyko,zgodnie z art. 92 ust. 3 rozporządzenia (UE) nr 575/2013. Państwo członkowskie
może zwolnić małe i średnie firmy inwestycyjne z wymogu dotyczącego utrzymywania tego
bufora, jeśli takie zwolnienie nie zagraża stabilności systemu finansowego tego państwa
członkowskiego. Organ odpowiedzialny za ustalenie wskaźnika bufora antycyklicznego
oblicza co kwartał wartość odniesienia dla tego wskaźnika. Wartość odniesienia dotycząca
bufora odzwierciedla w sposób racjonalny cykl kredytowy i ryzyko związane z nadmiernym
wzrostem akcji kredytowej w państwie członkowskim, a także należycie uwzględnia
specyfikę gospodarki danego państwa. Wartość ta opiera się na odchyleniach od
długoterminowych tendencji w zakresie wskaźnika kredytów do PKB, uwzględniając przy
tym m.in. wskaźnik wzrostu akcji kredytowej w danym państwie oraz wytyczne Europejskiej
Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERSS). Wskaźnik bufora antycyklicznego, wyrażony jako
odsetek łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko, instytucji, które mają ekspozycje kredytowe w
tym państwie członkowskim, musi zawierać się w przedziale 0-2.5% jej kapitału
podstawowego Tier I. Jeżeli jest to uzasadnione, wskaźnik ten może być ustalony na poziomie
przekraczającym 2.5% łącznej ekspozycji na ryzyko.
54
Każde państwo członkowskie może wprowadzić bufor ryzyka systemowego z kapitału
podstawowego Tier I w odniesieniu do sektora finansowego lub co najmniej jednego
podzbioru tego sektora w celu zapobiegania i ograniczania długoterminowego
niecyklicznicznego ryzyka systemowego lub makroostrożnościowego, rozumianego jako
ryzyko zakłócenia w systemie finansowym, które może mieć poważne negatywne skutki dla
systemu finansowego i gospodarki realnej w danym państwie członkowskim. Instytucje mogą
być zobowiązane do utrzymywania bufora ryzyka systemowego kapitału podstawowego Tier
I w wysokości co najmniej 1% w oparciu o kwoty ekspozycji wobec których ma zastosowanie
bufor ryzyka systemowego.
Nakładając wymóg utrzymania bufora ryzyka systemowego, właściwe organy
przestrzegają następujących zasad:
‒ bufor ryzyka systemowego nie może pociągnąć za sobą nieproporcjonalnie
niekorzystnych skutków dla całości lub części systemu finansowego innych państw
członkowskich lub Unii jako całości, stanowiąc lub stwarzając przeszkodę dla
funkcjonowania rynku wewnętrznego;
‒ bufor ryzyka systemowego musi być poddawany przeglądowi przez właściwy organ co
najmniej raz na dwa lata.
Przed ustaleniem lub ponownym ustaleniem wskaźnika bufora ryzyka systemowego w
właściwy organ powiadamia Komisję, ERRS, EUNB oraz właściwe organy zainteresowanych
państw członkowskich lub państw trzecich. Powiadomienie to zawiera szczegółowy opis
następujących elementów:
‒ ryzyka systemowego lub makroekonomicznego w państwie członkowskim;
‒ powodów, dla których rozmiar ryzyka systemowego lub makroostrożnościowego zagraża
stabilności systemu finansowego na szczeblu krajowym, uzasadniając wskaźnik ryzyka
systemowego;
‒ uzasadnienie, dlaczego uznaje się, że bufor ryzyka systemowego może być skuteczny i
proporcjonalny do celu ograniczenia ryzyka;
‒ ocenę prawdopodobnego pozytywnego lub negatywnego wpływu bufora ryzyka
systemowego na rynek wewnętrzny;
‒ wyjaśnienie, dlaczego żaden z istniejących środków ostrożnościowych sam lub w
połączeniu z innymi nie wystarczy, by zaradzić wskazanemu ryzyku
makroostrożnościowemu lub systemowemu;
‒ wskaźnik bufora ryzyka systemowego, którego państwo członkowskie chce.
Wymogi dotyczące płynności
Instytucje kredytowe i firmy inwestycyjneutrzymują aktywa płynne, których łączna wartość
pokrywa odpływy płynności w warunkach skrajnych, w celu zagwarantowania utrzymania
przez nie takich poziomów zabezpieczeń przed utratą płynności, które są odpowiednie w
sytuacji ewentualnego zakłócenia równowagi między przypływami i odpływami płynności w
warunkach wysoce skrajnych w okresie trzydziestu dni. W warunkach skrajnych mogą one
wykorzystywać swoje aktywa płynne do pokrycia odpływów płynności netto.
55
8. Rynek papierów wartościowych
8.1. Rynek instrumentów finansowych
8.1.1. Wprowadzenie
Podstawa prawna
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie
rynków instrumentów finansowych oraz zmieniająca dyrektywę 2002/92/UE i dyrektywę
2011/61/UE (wersja przekształcona) (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014)
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 600/2014 z dnia 15 maja 2014 r. w
sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr
648//2012 (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014).
Przedmiot regulacji
Dyrektywa 2014/65/UE w sprawie rynków instrumentów finansowych ustanawia wymogi
dotyczące:
‒ zezwoleń na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne oraz warunków
prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne;
‒ świadczenia usług inwestycyjnych lub prowadzenia działalności inwestycyjnej przez
firmy z państw trzecich poprzez utworzenie oddziału;
‒ zezwoleń dla rynków regulowanych oraz funkcjonowania rynków regulowanych;
‒ zezwoleń dla dostawców usług w zakresie udostępniania informacji oraz prowadzenia
działalności w tym zakresie;
‒ nadzoru sprawowanego przez właściwe organy, współpracy między organami oraz
egzekwowania przez nie przepisów.
Rozporządzenie (UE) nr 600/2014 w sprawie rynków instrumentów finansowych
ustanawia jednolite wymogi w odniesieniu do:
‒ podawania danych o obrocie do wiadomości publicznej;
‒ zgłaszania transakcji właściwym organom;
‒ obrotu instrumentami pochodnymi w zorganizowanych systemach obrotu;
‒ niedyskryminacyjnego dostępu do rozliczeń oraz niedyskryminacyjnego dostępu do
obrotu wskaźnikami;
56
‒ uprawnień właściwych organów, EUNGiPW i EUNB w zakresie interwencji produktowej
oraz uprawnień EUNGiPW w zakresie kontroli zarządzania pozycjami i limitów pozycji;
‒ świadczenia usług inwestycyjnych lub prowadzenia działalności w formie oddziału bądź
posiadania oddziału przez firmy z państw trzecich po wydaniu przez Komisję mającej
zastosowanie decyzji w sprawie równoważności.
Pojęcia podstawowe:
 firma inwestycyjna – każda osoba prawna, której działalność prowadzona w sposób
zawodowy i regularny polega na świadczeniu jednej lub większej liczby usług
inwestycyjnych na rzecz osób trzecich bądź prowadzeniu jednego lub większej liczby
rodzajów działalności inwestycyjnej;
 usługi inwestycyjne i działalność inwestycyjna – wszelkiego rodzaju usługi i
działalność odnoszące się do wszelkiego rodzaju instrumentów finansowych;
 operator rynku – osoba lub osoby zarządzające działalnością lub prowadzące działalność
rynku regulowanego;
 rynek regulowany – system wielostronny prowadzony lub zarządzany przez operatora
rynku, który kojarzy lub ułatwia kojarzenie wielu deklaracji gotowości zakupu i sprzedaży
instrumentów finansowych przez osoby trzecie w sposób skutkujący zawarciem kontraktu
obejmującego instrumenty finansowe dopuszczone do obrotu zgodnie z jego zasadami lub
systemami oraz który posiada zezwolenie i funkcjonuje w sposób systematyczny;
 wielostronna platforma obrotu (MTF) – system wielostronny prowadzony lub
zarządzany przez firmę inwestycyjną lub operatora rynku, który kojarzy wiele deklaracji
gotowości zakupu i sprzedaży instrumentów finansowych przez osoby trzecie w sposób
skutkujący zawarciem kontraktu;
 zorganizowana platforma obrotu (OTF) – system wielostronny niebędący rynkiem
regulowanym ani MTF, w ramach którego umożliwia się interakcję wielu deklaracji
zakupu i sprzedaży obligacji, strukturyzowanych produktów finansowych, uprawnień do
emisji lub instrumentów pochodnych, składanych przez osoby trzecie w sposób
skutkujący zawarciem kontraktu;
 system obrotu – każdy rynek regulowany, MTF lub OTF;
 zbywalne papiery wartościowe – rodzaje papierów wartościowych, które są zbywalne na
rynku kapitałowym, z wyłączeniem instrumentów płatniczych, takie jak: akcje spółek lub
inne papiery wartościowe równoważne akcjom; obligacje i inne formy wierzytelności, w
tym kwity depozytowe dotyczące papierów wartościowych; owszelkie inne papiery
wartościowe dające prawo do nabycia lub zbycia jakichkolwiek zbywalnych papierów
wartościowych.
8.1.2. Wymogi dotyczące zezwoleń na prowadzenie działalności przez firmy
inwestycyjne


Wymóg uzyskania zezwolenia.Każde państwo członkowskie wymaga, aby świadczenie
usług inwestycyjnych lub prowadzenie działalności inwestycyjnej podlegało wymogowi
uzyskania wcześniejszego zezwolenia. Zezwolenia takiego udziela właściwy organ
macierzystego państwa członkowskiego.
Rejestr firm inwestycyjnych.Państwa członkowskie rejestrują wszystkie firmy
inwestycyjne. Rejestr jest ogólnie dostępny i zawiera informacje w sprawie usług lub
działalności, do których świadczenia i prowadzenia firma inwestycyjna jest uprawniona.
Rejestry te uaktualnia się regularnie. O każdym zezwoleniu powiadamia się Europejski
57








Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (EUGiPW). Urząd ten tworzy wykaz
wszystkich firm inwestycyjnych w Unii.
Siedziba zarządu.Każda firma inwestycyjna, która jest osobą prawną, posiada siedzibę
zarządu w tym samym państwie członkowskim, co jej siedziba statutowa. Każda firma
inwestycyjna, która nie jest osobą prawną lub każda firma inwestycyjna, która jest osobą
prawną, ale na podstawie prawa krajowego nie posiada siedziby statutowej, posiada
siedzibę zarządu w państwie członkowskim, w którym rzeczywiści prowadzi działalność.
Zakres działalności i świadczonych usług.Zezwolenie określa usługi inwestycyjne lub
działalność inwestycyjną, do których świadczenia lub prowadzenia firma inwestycyjna
jest uprawniona. Firma inwestycyjna dążąca do uzyskania zezwolenia w celu rozszerzenia
prowadzonej działalności na dodatkowe usługi inwestycyjne lub działalność inwestycyjną
składa wniosek o rozszerzenie zakresu zezwolenia.
Wzajemne uznawanie zezwoleń.Zezwolenie jest ważne w całej Unii i umożliwia firmie
inwestycyjnej prowadzenie działalności za pośrednictwem oddziału lub świadczenie usług
na terenie przyjmującego państwa członkowskiego.
Program działalności i struktura organizacyjna.Firma inwestycyjna dostarcza
wszystkich wymaganych informacji, w tym program działalności dotyczący m.in.
przewidywanych rodzajów działalności i struktury organizacyjnej. EUNGiPW
opracowuje projekty regulacyjnych i wykonawczych standardów technicznych w celu
określenia informacji, jakie należy przekazać właściwemu organowi.
Cofnięcie zezwolenia.Właściwy organ może cofnąć zezwolenie, jeśli firma inwestycyjna
nie wykorzystała jego w terminie 12 miesięcy, uzyskała zezwolenie składając fałszywe
oświadczenia, nie spełnia już wymaganych warunków lub poważnie i systematycznie
narusza przepisy regulujące warunki działalności inwestycyjnej.
Wymogi dotyczące członków organu zarządzającego.Państwa członkowskie
wymagają, aby wszyscy członkowie organu zarządzającego firmy inwestycyjnej w
każdym czasie cieszyli się nieposzlakowana opinią, posiadali wystarczającą wiedzę,
umiejętności i doświadczenie oraz poświęcali wystarczająco dużo czasu na wykonywanie
swoich obowiązków. Państwa członkowskie zapewniają w szczególności przestrzeganie
przyjętych przez Komisję Europejską regulacyjnych standardów technicznych dla tych
wymogów.
Akcjonariusze i udziałowcy posiadający znaczne pakiety akcji.Firma inwestycyjna
informuje właściwe organy o tożsamości akcjonariuszy lub podmiotów gospodarczych
posiadających znaczne pakiety akcji oraz o wartościach takich pakietów akcji.
Powiadomienie o planowanym nabyciu znacznego pakietu akcji.Każda osoba fizyczna
lub prawna, która postanowiła nabyć znaczny pakiet akcji w firmie inwestycyjnej,
uprzednio powiadamia o tym jej właściwy organ, wskazując wielkość tego pakietu i
przekazując istotne informacje. Organ ten, w celu zapewnienia należytego i ostrożnego
zarządzania firmą inwestycyjną, której akcje mają zostać nabyte, oraz mając na względzie
prawdopodobny wpływ potencjalnego nabywcy na firmę inwestycyjną, ocenia
odpowiedniość potencjalnego nabywcy oraz bezpieczeństwo finansowe planowanego
nabycia na podstawie wszystkich poniższych kryteriów:
‒ reputacji potencjalnego nabywcy;
‒ reputacji i doświadczenia wszystkich osób, które będą kierować działalnością firmy
inwestycyjnej w wyniku planowanego nabycia;
‒ dobrej kondycji finansowej potencjalnego nabywcy;
‒ tego, czy firma inwestycyjna będzie w stanie spełniać wymogi oceny ostrożnościowej;
‒ tego, czy istnieją uzasadnione powody, aby podejrzewać, iż w związku z planowanym
nabyciem dokonano lub usiłowano dokonać prania pieniędzy lub finansowania
terroryzmu.
58


Obowiązek udziału w systemie rekompensat dla inwestorów.Firma inwestycyjna musi
wypełnić obowiązek udziału w systemie rekompensat dla inwestorów.
Minimalny kapitał założycielski.Kapitał założycielski firm inwestycyjnych innych niż
firmy inwestycyjne szczególnego rodzaju wynosi 730 000 euro. Firmy inwestycyjne
szczególnego rodzaju (np. firmy, które nie zawierają transakcji, których przedmiotem są
instrumenty finansowe) posiadają kapitał założycielki w wysokości 125 000 euro.
Państwa członkowskie mogą obniżyć tę kwotę do wysokości 50 000 euro, jeśli dana firma
nie posiada zezwolenia na przechowywanie środków pieniężnych lub papierów
wartościowych klientów ani na zawieranie transakcji na własny rachunek, ani na
gwarantowanie emisji z gwarancja przejęcia emisji. Przedsiębiorstwa miejscowe posiadają
kapitał założycielski w wysokości 50 000 euro, o ile korzystają ze swobody
przedsiębiorczości lub swobody świadczenia usług (dyrektywa 2013/36/UE).
Usługi inwestycyjne i działalność inwestycyjna
‒ przyjmowanie i przekazywanie zleceń w odniesieniu do jednego lub większej liczby instrumentów
finansowych;
‒ wykonywanie zleceń na rachunek klienta;
‒ zawieranie transakcji na własny rachunek;
‒ zarządzanie portfelem;
‒ doradztwo inwestycyjne;
‒ gwarantowanie emisji instrumentów finansowych lub subemisja instrumentów finansowych z gwarancją
przejęcia emisji;
‒ prowadzenie MTF;
‒ prowadzenie OTF;
Instrumenty finansowe:
‒ zbywalne papiery wartościowe;
‒ instrumenty rynku pieniężnego;
‒ jednostki uczestnictwa w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania;
‒ transakcje opcyjnie, transakcje typu futures, swap, kontrakty terminowe typu foreward oraz wszelkie inne
kontrakty pochodne dotyczące papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych, które można
rozliczać fizycznie lub w jednostkach pieniężnych;
‒ transakcje opcyjnie, transakcje typu futures, swapy oraz wszelkie inne kontrakty pochodne dotyczące
towarów, które muszą być rozliczane w jednostkach pieniężnych lub mogą być rozliczane według uznania
jednej ze stron;
‒ instrumenty pochodne dotyczące przenoszenia ryzyka kredytowego;
‒ kontrakty finansowe na transakcje różnicowe;
‒ transakcje opcyjnie, transakcje typu futures, swapy, kontrakty terminowe typu foreward oraz wszelkie inne
kontrakty pochodne odnoszące się do stawek klimatycznych, opłat przewozowych lub stóp inflacji lub
innych urzędowych danych statystycznych, które muszą być rozliczane w jednostkach pieniężnych lub
mogą być rozliczane według uznania jednej ze stron;
‒ uprawnienia do emisji obejmujące dowolne jednostki uznane za spełniające dyrektywy 2003/87/WE
(system handlu uprawnieniami do emisji).
8.1.3. Warunki działalności firm inwestycyjnych
Warunki ogólne
 Regularny przegląd warunków dotyczących wydawania pierwszego zezwolenia.Firma
inwestycyjna uprawniona na ich terytorium przez cały czas wypełnia wymogi unijne
dotyczące wydawania pierwszego zezwolenia. Właściwe organy ustanawiają odpowiednie
metody monitorowania, czy firmy inwestycyjne wypełniają te wymogi.
 Ogólny obowiązek w odniesieniu do ciągłego nadzoru.Właściwe organy monitorują
działalność firm inwestycyjnych w celu dokonania zgodności ich działalności z
warunkami prowadzenia działalności przewidzianymi dyrektywą 2014/65/UE.
59

Konflikty interesów. Firmy inwestycyjne podejmują wszelkie odpowiednie działania w
celu ustalenia wszystkich konfliktów interesów występujących między nimi, a także
zapobiegania im i zarządzania nimi.
Ochrona inwestora
 Zasady ogólne. Przy świadczeniu usług, firma inwestycyjna działa uczciwie, rzetelnie i
profesjonalnie. Wystawiając instrumenty finansowe przeznaczone na sprzedaż klientom,
zapewnia, aby instrumenty te były tworzone na potrzeby określonego rynku docelowego
klientów.
 Wymogi dotyczące informacji udzielanych klientom. Wszystkie informacje muszą być
rzetelne i wyraźne oraz nie mogą wprowadzać w błąd. Klientom dostarcza się w
stosownym czasie odpowiednich informacji dotyczących firmy inwestycyjnej i jej usług,
instrumentów finansowych i proponowanych strategii inwestycyjnych, miejsca wykonania
oraz wszelkich kosztów i powiązanych opłat. Informacje te przekazywane są w taki
sposób, aby klienci byli w stanie zrozumieć charakter oraz ryzyko związane z usługą
inwestycyjną oraz oferowanym instrumentem finansowym. W przypadku świadczenia
usługi doradztwa inwestycyjnego lub zarządzania portfelem, firma inwestycyjna uzyskuje
niezbędne informacje dotyczące wiedzy i doświadczenia klientów w dziedzinie inwestycji
odpowiedniej do określonego produktu czy usługi, jego sytuacji finansowej, w tym jego
zdolności ponoszenia strat, oraz jego celów inwestycyjnych, w tym jego tolerancji ryzyka,
tak mogła rekomendować klientowi odpowiednie dla niego usługi inwestycyjne lub
instrumenty finansowe.
 Obowiązek wykonywania zleceń na warunkach najbardziej korzystnych dla klienta.
Podczas wykonywania zleceń, firmy inwestycyjne podejmują wszelkie działania w celu
uzyskania możliwie najlepszych dla klienta wyników, uwzględniając cenę, koszty i
pozostałe aspekty wykonywania zlecenia.
8.1.4. Swoboda świadczenia
działalności inwestycyjnej
usług
inwestycyjnych
i
prowadzenia
Państwa członkowskie zapewniają, aby każda firma inwestycyjna, uprawniona i nadzorowana
przez właściwe organy innego państwa członkowskiego oraz instytucje kredytowe mogły
świadczyć usługi inwestycyjne lub prowadzić działalność inwestycyjną oraz świadczyć usługi
dodatkowe na ich terytoriach, pod warunkiem że takie usługi lub taka działalność są objęte
zezwoleniem. Usługi dodatkowe można świadczyć tylko wraz z usługami inwestycyjnymi lub
działalnością inwestycyjną.
Każda firma inwestycyjna, która chce świadczyć usługi inwestycyjne lub prowadzić
działalność inwestycyjna na terytorium innego państwa członkowskiego po raz pierwszy lub
która chce zmienić zakres świadczonych usług lub prowadzonej działalności przekazuje
właściwym organom swojego macierzystego państwa członkowskiego informacje dotyczące
państwa członkowskiego, w którym zamierza prowadzić działalność, oraz programu
działania. W terminie jednego miesiąca od daty otrzymania informacji właściwy organ
macierzystego państwa członkowskiego przesyła te informacje właściwemu organowi
przyjmującego państwa członkowskiego. Firma inwestycyjna może wtedy rozpocząć
świadczenie danych usług inwestycyjnych lub prowadzenia działalności w przyjmującym
państwie członkowskim.
8.1.5. Rynki regulowane
60
Zezwolenie na prowadzenie działalności wydaje się dla rynku regulowanego tylko wtedy, gdy
właściwy organ upewni się, że zarówno operator rynku, jak i systemy rynku regulowanego
spełniają następujące wymogi:
 Wszyscy członkowie organu zarządzającego operatora rynku przez cały czas mają
wystarczająco nieposzlakowaną opinię, posiadają wystarczającą wiedzę, umiejętności i
doświadczenie pozwalające na wykonywanie obowiązków. Poświęcają także
wystarczająco dużo czasu na sprawowanie swoich funkcji. Liczba funkcji dyrektorskich,
jakie może pełnić członek organu zarządzającego jednocześnie uwzględnia indywidualne
okoliczności oraz charakter i złożoność działalności operatora rynku.
 Osoby, które są w stanie wywierać istotny wpływ na zarządzanie rynkiem regulowanym
muszą być odpowiednie. Operator rynku dostarcza właściwemu organowi oraz podaje do
wiadomości publicznej informacje dotyczące tożsamości tych osób oraz skali ich
interesów.
 Państwa członkowskie wymagają od rynku regulowanego:
‒ aby posiadał uzgodnienia mające na celu wyraźne określenie wszelkich konfliktów
interesów i zarządzanie ich negatywnymi skutkami;
‒ odpowiednich zdolności do zarządzania ryzykiem, na które jest narażony, wdrażania
odpowiednich mechanizmów i systemów służących identyfikacji istotnych zagrożeń
dla działalności oraz wprowadzania skutecznych środków ograniczania ryzyka;
‒ wprowadzania rozwiązań na potrzeby należytego zarządzania technicznego działaniem
systemu;
‒ wprowadzenia przejrzystości i nie uznaniowych zasad i procedur dotyczących
uczciwego i prawidłowego obrotu oraz ustanowienia obiektywnych kryteriów
skutecznego wykonywania zleceń;
‒ wprowadzenia skutecznych rozwiązań ułatwiających skuteczne i terminowe
finalizowanie transakcji zawieranych na podstawie tych systemów;
‒ dysponowania wystarczającymi środkami finansowymi umożliwiającymi jego
prawidłowe funkcjonowanie.
 Rynek regulowany posiada skuteczne systemy, procedury i mechanizmy zapewniające
odporność jego systemów transakcyjnych na duże napięcia rynkowe, automatyczne
zawieszanie obrotu oraz obrót elektroniczny.
 Rynek regulowany przyjmuje systemy minimalnej zmiany ceny dla akcji, kwitów
depozytowych, funduszy inwestycyjnych typu ETF, świadectw i innych podobnych
instrumentów, a także dla wszelkich innych instrumentów finansowych, dla których
opracowuje się regulacyjne standardy techniczne.
 Wszystkie systemy obrotu i ich członkowie lub uczestnicy synchronizują zegary
służbowe, których używają do rejestrowania daty i godziny wszystkich zdarzeń
podlegających sprawozdawczości.
 Rynek regulowany wprowadza wyraźne i przejrzyste zasady dotyczące dopuszczenia
instrumentów finansowych do obrotu.
 Operator rynku może zawiesić lub wycofać z obrotu instrument finansowy (wraz z
instrumentami pochodnymi), który nie jest zgodny z zasadami rynku regulowanego,
chyba że takie zawieszenie lub wycofanie mogłoby spowodować poważną szkodę dla
inwestorów lub prawidłowego funkcjonowania rynku.
 Rynek regulowany ustanawia, wdraża i utrzymuje przejrzyste i niedyskryminacyjne
zasady, oparte na obiektywnych kryteriach, regulujące dostęp do rynku regulowanego.
 Rynki regulowane ustanawiają i utrzymują skuteczne mechanizmy i procedury konieczne
do regularnego monitorowania zgodności działalności swoich członków lub uczestników
z tymi zasadami.
61
8.1.6. Pozostałe wymogi
Wymogi dotyczące usług w zakresie udostępniania informacji
Państwa członkowskie wymagają, aby świadczenie usług w zakresie udostępniania informacji
uzależnione było od uzyskania uprzedniego zezwolenia. Zezwolenia takiego udziela właściwy
organ macierzystego państwa członkowskiego. Państwa członkowskie prowadza ogólnie
dostępny rejestr wszystkich dostawców usług w tym zakresie. O każdym zezwoleniu
powiadamia się EUNGiPW. Zezwolenie określa zakres świadczonych usług. Zezwolenie jest
ważne w całej Unii. Dostawca usług spełnia wszystkie wymogi określone dyrektywą
2014/65/UE, zwłaszcza wymogi dotyczące członków organu zarządzającego.
Wymogi dotyczące nadzoru skonsolidowanego sprawowanego przez właściwe organy i
współpracy między organami
Każde państwo członkowskie wyznacza właściwy organ, który sprawuje nadzór nad
przestrzeganiem wymogów dotyczących rynków instrumentów finansowych. Państwa
członkowskie informują Komisję, EUNGiPW i właściwe organy innych państw
członkowskich o właściwych organach odpowiedzialnych za wykonywanie obowiązków
nadzorczych.
Właściwym organom nadaje się wszelkie uprawnienia nadzorcze, które są wykonywane z
zachowaniem tajemnicy zawodowej i ochrony danych osobowych. Obejmują one m.in. takie
uprawnienia, jak: dostęp do wszelkich dokumentów i innych danych, wymaganie lub żądanie
informacji od wszelkich osób, przeprowadzanie kontroli na miejscu lub dochodzeń,
wymaganie zamrożenia lub zajęcia aktywów, wymaganie czasowego zakazu prowadzenia
działalności zawodowej, przekazywanie spraw organom ścigania, wymaganie zawieszenia
obrotu instrumentami finansowymi, wydawanie komunikatów publicznych, wymaganie
usunięcia osoby fizycznej z organu zarządzającego firmy inwestycyjnej lub operatora rynku.
Bez uszczerbku dla uprawnień nadzorczych, właściwe organy mogą nakładać kary
administracyjne oraz inne środki stosowane w odniesieniu do naruszeń unijnych przepisów
dotyczących rynków instrumentów finansowych. Przy ustalaniu rodzaju i wysokości kary
uwzględniają wszystkie istotne okoliczności, w tym wagę naruszenia i czas jego trwania,
stopień odpowiedzialności osoby fizycznej lub prawnej odpowiedzialnej za dane naruszenie,
sytuację finansową tej osoby, skalę korzyści uzyskanych lub unikniętych strat przez
odpowiedzialną osobę, o ile można je ustalić, straty poniesione przez osoby trzecie w związku
z naruszeniem, o ile można je ustalić, poziom współpracy odpowiedzialnej osoby z
właściwym organem, wcześniejsze naruszenia popełnione przez odpowiedzialną osobę.
Właściwe organy państw członkowskich współpracują ze sobą oraz z EUNGiPW.
Współpraca ta polega na niezbędnych wymianie informacji.
Jednolite wymogi w zakresie przejrzystości transakcji na rynkach instrumentów
finansowych
Rozporządzenie (UE) nr 600/2014 ustanawia jednolite wymogi w zakresie przejrzystości
transakcji na rynkach instrumentów finansowych. Jako przykład tego rodzaje wymogów
przytoczyć można następujące wymogi:
‒ wymóg podawania do publicznej wiadomości bieżących cen zakupu i sprzedaży
instrumentów finansowych oraz wolumenu transakcji zawartych po tych cenach;
‒ obowiązek oferowania danych o obrocie na właściwych zasadach handlowych;
‒ obowiązek przechowywania przez pięć lat danych dotyczących wszystkich zleceń i
wszystkich transakcji w instrumentach finansowych zrealizowanych na własny rachunek
lub klienta;
‒ obowiązek zgłaszania transakcji realizowanych w instrumentach finansowych.
62
8.2. Nadużycia na rynku
Podstawa prawna
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 596/2014 z dnia 16 kwietnia 2014
r. w sprawie nadużyć na rynku (rozporządzenie w sprawie nadużyć na rynku) (Dz. Urz. UE L
173 z 12.6.2014)
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/57/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w
sprawie sankcji karnych za nadużycia na rynku (dyrektywa w sprawie nadużyć na rynku) (Dz.
Urz. UE L 173 z 12.6.2014).
Pojęcia podstawowe:
 informacje poufne – informacje, które nie zostały podane do wiadomości publicznej,
dotyczące, bezpośrednio lub pośrednio, jednego lub większej liczby emitentów
instrumentów finansowych, a które w przypadku podania do wiadomości publicznej
miałaby prawdopodobnie znaczący wpływ na ceny tych instrumentów finansowych lub na
ceny powiązanych pochodnych instrumentów finansowych;
 wykorzystywanie informacji poufnych – sytuacja, w której osoba posiadająca
informację poufną i wykorzystuje ją, nabywając lub zbywając, na własny rachunek lub na
rzecz osoby trzeciej, bezpośrednio lub pośrednio, instrumenty finansowe, których
informacja ta dotyczy;
 bezprawne ujawnianie informacji poufnych – ujawnianie informacji poufnych innej
osobie przez osobę znajdującą się w posiadaniu tych informacji, z wyjątkiem przypadków,
gdy ujawnienie to odbywa się w normalnym trybie wykonywania czynności w ramach
zatrudnienia, zawodu lub obowiązków;
 manipulacja na rynku – działaniapolegające na:
‒ zawieraniu transakcji, składaniu zleceń lub podjęciu innych działań, które
wprowadzają lub mogą wprowadzać w błąd co do popytu lub podaży instrumentów
finansowych, lub utrzymują lub mogą utrzymywać ceny jednego lub kilku
instrumentów finansowych na nienaturalnym lub sztucznym poziomie;
‒ zawieraniu transakcji, składaniu zleceń, podjęcie innych działań, które wpływają lub
mogą wpływać na cenę jednego lub kilku instrumentów finansowych, związanych z
użyciem fikcyjnych narzędzi lub innych form wprowadzania w błąd lub podstępu;
‒ rozpowszechnianiu za pośrednictwem mediów, w tym Internetu, lub przy użyciu
innych sposobów, informacji, które wprowadzają lub mogą wprowadzać w błąd co do
popytu, podaży lub cen instrumentów finansowych, w przypadku gdy osoba
rozpowszechniająca te informacje wiedziała lub powinna wiedzieć, że informacje te są
fałszywe lub wprowadzające w błąd;
‒ przekazywaniu fałszywych lub wprowadzających w błąd informacji, lub dostarczaniu
fałszywych lub wprowadzających w błąd danych dotyczących wskaźnika
referencyjnego, jeżeli osoba przekazująca te informacje lub dostarczająca dane
wiedziała lub powinna wiedzieć, że są one fałszywe i wprowadzające w błąd, lub
każde inne zachowanie stanowiące manipulowanie obliczaniem wskaźnika
referencyjnego.
Zakaz nadużyć na rynku.
Zabrania się każdej osobie wykorzystywania i bezprawnego ujawniania informacji poufnych
oraz manipulacji na rynku. Zakaz ten nie ma zastosowania do:
63
‒ obrotu akcjami własnymi w ramach programów odkupu;
‒ papierów wartościowych lub powiązanych instrumentów służących stabilizacji papierów
wartościowych;
‒ działalności związanej z gospodarką pieniężną i zarządzaniem długiem publicznym;
‒ działalności w ramach realizacji unijnej polityki klimatycznej, w tym dotyczącej
uprawnień do emisji gazów wywołujących efekt cieplarniany;
‒ działalności w ramach realizacji wspólnej polityki rolnej Unii lub wspólnej polityki
rybołówstwa Unii.
Zapobieganie nadużyciom na rynku i ich wykrywanie
Operatorzy rynku i firmy inwestycyjne prowadzące system obrotu instrumentami
finansowymi ustanawiają i utrzymują skuteczne rozwiązania, systemy i procedury mające na
celu zapobieganie nadużyciom na rynku i ich wykrywaniu. Każda osoba zawodowo
zajmująca się pośredniczeniem w zawieraniu transakcji lub wykonywaniu zleceń ustanawia i
utrzymuje skuteczne rozwiązania, systemy i procedury wykrywania i powiadamiania o
podejrzanych zleceniach i transakcjach. Jeżeli osoba ta podejrzewa, że zlecenie lub transakcja
dotycząca jakiegokolwiek instrumentu finansowego może stanowić nadużycie na rynku, bez
względu na to, czy takie zlecenie złożono lub taką transakcję wykonano w ramach systemu
obrotu, czy poza nim, niezwłocznie powiadamia właściwy organ.
Wymogi w zakresie podawania informacji do wiadomości publicznej
Emitent podaje niezwłocznie do wiadomości publicznej informacje poufne bezpośrednio go
dotyczące. Nie może on łączyć podawania tych informacji do wiadomości publicznej z
reklamowaniem własnej działalności. Informacje poufne zamieszcza i utrzymuje na swojej
stronie internetowej przez co najmniej pięć lat.
W celu zapewnienia stabilności systemu finansowego emitent będący instytucją
kredytową lub instytucją finansową może na własną odpowiedzialność opóźnić podanie do
publicznej wiadomości informacji poufnych, pod warunkiem że spełni wszystkie poniższe
kryteria:
‒ ujawnienie informacji poufnych pociąga za sobą zagrożenie dla stabilności finansowej
emitenta i systemu finansowego;
‒ opóźnienie ujawnienia informacji leży w interesie publicznym;
‒ można zapewnić poufność tych informacji;
‒ właściwy organ wydał zgodę na opóźnienie na podstawie spełniania warunków
określonych pierwszymi trzema kryteriami.
Środki i sankcje administracyjne
Właściwe organy mają uprawnienia do stosowania sankcji administracyjnych i innych
środków administracyjnych w odniesieniu do co najmniej następujących naruszeń:
‒ zakazu wykorzystywania i bezprawnego ujawniania informacji poufnych;
‒ zakazu manipulacji na rynku;
‒ zapobiegania nadużyciom na rynku i ich wykrywania;
‒ wymogów w zakresie podawania informacji do wiadomości publicznej;
‒ odmowy współpracy lub podporządkowania się wymogom czynności wyjaśniających i
kontroli stosowania przepisów dotyczących zakazu nadużyć na rynku.
W odniesieniu do tego rodzaju naruszeń właściwe organy stosują następujące sankcje
administracyjne lub inne środki administracyjne:
‒ nakaz zobowiązujący osobę odpowiedzialną za naruszenie sankcji do zaprzestania
określonego postępowania oraz powstrzymywania się od jego ponownego podejmowania;
64
‒ wyrównanie korzyści uzyskanych lub strat unikniętych w wyniku naruszenia, o ile jest to
możliwe;
‒ publiczne ostrzeżenie wskazujące osobę odpowiedzialną za popełnienie naruszenia;
‒ cofnięcie lub zawieszenie zezwolenia dla firmy inwestycyjnej;
‒ tymczasowy zakaz sprawowania funkcji zarządczych w firmach inwestycyjnych przez
osobę uznaną za odpowiedzialną za popełnienie naruszenia;
‒ w przypadku ponownych naruszeń zakazu nadużyć na rynku – stały zakaz sprawowania
funkcji zarządczych przez osobę odpowiedzialna za popełnione naruszenia;
‒ maksymalne administracyjne sankcje pieniężne w wysokości co najmniej trzykrotnej
wartości korzyści uzyskanych lub strat unikniętych w wyniku naruszenia, o ile można je
określić;
‒ maksymalna administracyjna sankcja, która w przypadku naruszenia zakazu nadużyć na
rynku wynosi co najmniej 5 mln euro w odniesieniu do osoby fizycznej i 15 mln euro lub
15% całkowitych obrotów w odniesieniu do osoby prawnej.
Przy ustalaniu rodzaju i poziomu sankcji administracyjnych uwzględnia się następujące
istotne okoliczności:wagę naruszenia i czas jego trwania;stopień odpowiedzialności osoby
odpowiedzialnej za naruszenie;sytuację finansową osoby odpowiedzialnej za naruszenie;
skalę korzyści uzyskanych lub strat unikniętych, o ile można ją ustalić;gotowość osoby
odpowiedzialnej za naruszenie do współpracy z właściwym organem;uprzednie naruszenia
popełnione przez osobę odpowiedzialna za naruszenie; środki zastosowane przez osobę
odpowiedzialna za naruszenie w celu zapobieżenia powtórnemu naruszeniu.
Właściwe organy ustanawiają skuteczne mechanizmy umożliwiające zgłaszanie im
rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń oraz publikują swoje decyzje w zawiązku z
naruszeniem zakazu nadużyć na rynku i związanych z tym zakazem innych wymogów.
65
9. Fundusze inwestycyjne
9.1. Zbiorowe inwestowanie w zbywalne papiery wartościowe
9.1.1. Wstęp
Podstawa prawna
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie
koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do
przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) (wersja
przekształcona), Dz. Urz. UE L 302 z 17.11.2009.
Podstawowe pojęcia:
 UCITS – przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe,
którego celem jest zbiorowe inwestowanie w zbywalne papiery wartościowe lub inne
płynne aktywa finansowe kapitału pochodzącego od obywateli i które działają na zasadzie
dywersyfikacji ryzyka, orazktórego jednostki uczestnictwa są, na żądanie ich posiadaczy,
odkupywane lub umarzane bezpośrednio lub pośrednio z aktywów tych przedsiębiorstw;
 forma prawna UCITS – przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery
wartościowe mogą być utworzone zgodnie z prawem zobowiązań (jako wspólne fundusze
zarządzane przez spółki zarządzające), na podstawie prawa powierniczego (jako fundusze
powiernicze), lub na podstawie statutu (jako spółki inwestycyjne);
 depozytariusz – instytucja, której powierzono zadanie przechowywaniaaktywów
funduszu wspólnego;
 spółka zarządzająca – spółka, której zasadniczy rodzaj działalności to zarządzanie
UCITS w formie funduszy wspólnych lub spółek inwestycyjnych;
 macierzyste państwo członkowskie spółki zarządzającej – państwo członkowskie, w
którym znajduje się statutowa siedziba spółki;;
 państwo członkowskie goszczące spółkę zarządzającą – państwo członkowskie, inne
niż macierzyste państwo członkowskie, na którego terytorium spółka zarządzająca ma
swój oddział;
66



macierzyste państwo członkowskie UCITS – państwo członkowskie, w którym UCITS
otrzymał zezwolenie na prowadzenie działalności;
państwo członkowskie goszczące UCITS– państwo członkowskie, inne niż macierzyste
państwo członkowskie, w który jednostki uczestnictwa UCITS są wprowadzane do
obrotu;
właściwe organy–organy wyznaczone przez państwa członkowskie odpowiedzialne za
wydawanie zezwoleń i sprawowanie nadzoru nad UCITS.
9.1.2. Zezwolenie na prowadzenie działalności przez UCITS

Żadne UCITS nie będzie prowadzić swojej działalności jako przedsiębiorstwo zbiorowego
inwestowania bez uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności. Zezwolenie takie
jest ważne we wszystkich państwach członkowskich.
 Fundusz wspólny uzyska zezwolenie na prowadzenie działalności tylko wtedy, jeżeli
właściwe organy macierzystego państwa członkowskiego zatwierdzą wniosek spółki
zarządzającej w sprawie zarządzania tym wspólnym funduszem, regulamin funduszu,
dokumenty założycielskie spółki inwestycyjnej i wybór depozytariusza
 Właściwe organy macierzystego państwa członkowskiego UCITS nie wydają zezwolenia
na UCITS, jeżeli:
‒ nie spełnia ono obowiązków dotyczących funduszy inwestycyjnych:warunków
podejmowania działalności gospodarczej, warunków działalności i obowiązków
dotyczących depozytariusza;
‒ dyrektorzy depozytariuszy nie mają odpowiednio nieposzlakowanej opinii lub brakuje
im doświadczenia, również w odniesieniu do zarządzania danym typem UCITS;
‒ UCITS zostaną pozbawione z przyczyn prawnych możliwości wprowadzania do
obrotu jednostek uczestnictwa w państwach będących dla nich państwami
macierzystymi.
 Bez zgody właściwych organów macierzystego państwa członkowskiego UCITS nie
można dokonać zmiany spółki zarządzającej ani depozytariusza, ani wnieść zmian do
regulaminu funduszu lub dokumentów założycielskich spółki inwestycyjnej.
9.1.3. Podejmowania i prowadzenie działalności gospodarczej przez spółkę
zarządzającą
Warunki podejmowania działalności
 Dostęp do prowadzenia działalności gospodarczej przez spółkę zarządzającą podlega
wymogowi uzyskania wcześniejszego zezwolenia wydawanego przez właściwe organy
macierzystego państwa członkowskiego spółki zarządzającej. Zezwolenie jest ważne we
wszystkich państwach członkowskich.
 Spółka zarządzająca nie angażuje się w działalność inną niż zarzadzanie UCITS.
 Spółka zarządzająca posiada kapitał założycielski w wysokości co najmniej 125 000 euro.
Gdy wartość portfeli spółki zarządzającej przekracza 250 mln euro, od spółki
zarządzającej musi być wymagane zapewnienie dodatkowej kwoty funduszy własnych,
które odpowiadają 0,02% kwoty, o jaką wartość portfela spółki zarządzającej przekracza
kwotę 250 mln euro, lecz wymagana łączna wysokość kapitału założycielskiego nie
jednak przekroczyć 10 mln euro.
 Osoby faktycznie prowadzące działalność spółki zarządzającej muszą cieszyć się
odpowiednio nieposzlakowaną opinią oraz posiadać odpowiednie doświadczenie.
67




Do wniosku o wydanie zezwolenia dołącza się program działalności i strukturę
organizacyjną spółki.
Siedziba zarządu, jak i statutowa siedziba spółki zarządzającej znajdują się w tym samym
państwie członkowskim (macierzystym państwie członkowskim).
Spółka zarządzająca przedstawia właściwemu organowi dane osobowe akcjonariuszy lub
uczestników posiadających znaczne pakiety akcji i dane na temat wartości takich
pakietów. Akcjonariusze i uczestnicy posiadający znaczne pakiety akcji muszą być
odpowiedni, aby zapewnić racjonalne i ostrożne zarządzanie spółką zarządzającą.
Istnienie ścisłych powiązań między spółką zarządzającą a innymi osobami fizycznymi lub
prawnymi nie może uniemożliwiać skutecznego sprawowania przez właściwe organy
funkcji nadzorczych.
Warunki prowadzenia działalności
 Spółka zarządzająca trwale spełnia wszystkie warunki podejmowania działalności
gospodarczej.
 Za właściwy nadzór ostrożnościowy nad spółką zarządzającą odpowiedzialne są właściwe
organy macierzystego państwa członkowskiego spółki zarządzającej.
 Właściwe organy macierzystego państwa członkowskiego wymagają, aby spółka
zarządzająca:
‒ stosowała racjonalne procedury administracyjne i procedury księgowe, ustalenia
dotyczące zabezpieczenia elektronicznego przetwarzania danych oraz odpowiednie
wewnętrzne mechanizmy kontroli;
‒ posiadała strukturę ograniczającą do minimum ryzyko naruszenia interesów UCITS
lub klientów w związku z konfliktem interesów między spółką i jej klientami, między
dwoma jej klientami, między jednym z jej klientów a UCITS lub miedzy dwoma
UCITS;
‒ ustanowiła odpowiednie procedury i ustalenia, aby zapewnić właściwe rozpatrywanie
skarg inwestorów i niepodlegające żadnym ograniczeniom egzekwowania przez
inwestorów swoich praw w przypadku , gdy spółka zarządzająca uzyskała zezwolenie
w państwie członkowskim różnym od macierzystego państwa członkowskiego.
9.1.4. Obowiązki dotyczące depozytariusza


Aktywa funduszu wspólnego powierza się do przechowywaniu depozytariuszowi.
Depozytariusz:
‒ zapewnia, aby sprzedaż, emisja, odkup, umorzenie lub unieważnienie jednostek
uczestnictwa wykonywane były zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami prawa
krajowego oraz regulaminem funduszu;
‒ zapewnia, aby wartość jednostek uczestnictwa obliczana była zgodnie z mającymi
zastosowanie przepisami prawa krajowego oraz regulaminem funduszu;
‒ wykonuje polecenia spółki zarządzającej, o ile nie one niezgodne z mającymi
zastosowanie przepisami prawa krajowego oraz regulaminem funduszu;
‒ zapewnia, aby w transakcjach związanych z aktywami funduszu wspólnego wszystkie
płatności przekazywane mu były w zwyczajowo ustalonych terminach;
‒ zapewnia, aby zyski funduszu wspólnego były przeznaczane na cele zgodne z
mającymi zastosowanie przepisami prawa krajowego oraz regulaminem funduszu.
 Depozytariusz ma swoją statutową siedzibę albo prowadzi przedsiębiorstwo w
macierzystym państwie członkowskim UCITS. Podlega on ostrożnościowym przepisom i
stałemu nadzorowi.
68


Depozytariusz odpowiada przed spółką zarządzającą i posiadaczami jednostek
uczestnictwa za wszelkie straty poniesione przez nich w wyniku nieuzasadnionego
niewykonania przez siebie obowiązków lub ich niewłaściwego wykonania.
Żadna spółka nie może prowadzić działalności jednocześnie jako spółka zarządzająca i
depozytariusz.
9.1.5. Obowiązki dotyczące funduszy inwestycyjnych
Warunkipodejmowania działalności gospodarczej
 Dostęp do podejmowania działalności gospodarczej przez spółkę inwestycyjną podlega
wymogowi uzyskania zezwolenia przyznawanego przez właściwe organy macierzystego
państwa członkowskiego spółki inwestycyjnej. Państwa członkowskie określają formę
prawną, jaką spółka inwestycyjna może przybrać. Statutowa siedziba spółki inwestycyjnej
znajduje się w macierzystym państwie członkowskim spółki inwestycyjnej.
 Żadna spółka inwestycyjna nie może prowadzić innej działalności niż określona w art. 1
ust. 2.
 Spółka inwestycyjna posiada odpowiedni kapitał założycielski równy co najmniej 300 tys.
euro.
 Dodatkowo, jeżeli spółka inwestycyjna nie wyznaczyła spółki zarządzającej, która
uzyskała stosowne zezwolenie na działalność, stosuje się następujące zasady:
‒ do wniosku o wydanie zezwolenia jest dołączony program działalności określający, co
najmniej, strukturę organizacyjna spółki inwestycyjnej;
‒ dyrektorzy spółki inwestycyjnej muszą cieszyć się nieposzlakowaną opinią i posiadać
odpowiednie doświadczenie również w odniesieniu do danego rodzaju działalności
prowadzonej przez spółkę inwestycyjną;
‒ istnienie ścisłych powiazań między spółką inwestycyjną a innymi osobami fizycznymi
lub prawnymi nie uniemożliwia skutecznego sprawowania funkcji nadzorczych przez
właściwe organy.
 Przepisy prawne państwa trzeciego dotyczące osób fizycznych lub prawnych, z którymi
spółka inwestycyjna jest ściśle powiązana, lub rudności związane z ich stosowanie nie
mogą uniemożliwiać skuteczne sprawowanie funkcji nadzorczych przez właściwe organy
macierzystego państwa członkowskiego spółki inwestycyjnej.
Warunki działalności
 Spółki inwestycyjne zarządzają wyłącznie aktywami swoich własnych portfeli.
 Spółki inwestycyjne są zobowiązane zawsze przestrzegać zasady ostrożnościowe.
Właściwe macierzystego państwa członkowskiego spółki inwestycyjnej wymagają spółka
ta stosowała właściwe procedury administracyjne i procedury księgowe, przepisy z
zakresu kontroli i zabezpieczenia elektronicznego przetwarzania danych oraz wewnętrzne
mechanizmy kontroli.
Obowiązki dotyczące depozytariusza
 Aktywa spółki inwestycyjnej są powierzone do przechowywania depozytariuszowi.
 Depozytariusz zapewnia:
‒ aby sprzedaż, emisja, odkup, umorzenie lub unieważnienie jednostek uczestnictwa
wykonywane były zgodnie przepisami prawa oraz dokumentami założycielskimi
spółki inwestycyjnej;
‒ aby w transakcjach związanych z aktywami spółki inwestycyjnej wszystkie płatności
przekazywane mu były w zwyczajowo ustalonych terminach;
69





‒ aby zyski spółki inwestycyjnej były przeznaczane na cele zgodne przepisami prawa
oraz jej dokumentami założycielskimi.
Macierzyste państwa członkowskie spółek inwestycyjnych mogą podjąć decyzje, że
spółki inwestycyjne mające siedziby na ich terytorium, wprowadzające do obrotu swoje
jednostki wyłącznie za pośrednictwem jednej lub więcej giełd papierów wartościowych,
na których ich jednostki są dopuszczone do oficjalnych notowań giełdowych, nie muszą
posiadać depozytariuszy.
Depozytariusz ma statutową siedzibę albo prowadzi przedsiębiorstwo w tym samym
państwie członkowskim, w którym znajduje się siedziba spółki inwestycyjnej.
Depozytariusz jest instytucja podlegającą ostrożnościowym przepisom i stałemu
nadzorowi.
Depozytariusz odpowiada, zgodnie z przepisami macierzystego państwa członkowskiego
spółki inwestycyjnej, przed spółką inwestycyjną i posiadaczami jednostek uczestnictwa,
za wszelkie straty poniesione przez nich w wyniku nieuzasadnionego niewykonania przez
siebie obowiązków lub ich niewłaściwego wykonania.
Żadna spółka nie może prowadzić działalności jednocześnie jako spółka inwestycyjna i
depozytariusz. Depozytariusz działa wyłącznie w interesie posiadaczy jednostek
uczestnictwa.
9.1.6. Polityka inwestycyjna UCITS

Przedmiotem inwestycji UCITS jest wyłącznie jedna lub więcej spośród następujących
kategorii:
‒ zbywalne papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego dopuszczone do
obrotu lub będące w obrocie na rynku regulowanym;
‒ zbywalne papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego będące w obrocie na
innym rynku regulowanym w państwie członkowskim, który funkcjonuje regularnie,
jest uznany i otwarty dla ogółu obywateli;
‒ zbywalne papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego dopuszczone do
obrotu giełdowego na giełdzie papierów wartościowych w państwie trzecim lub
będące w obrocie na innym rynku regulowanym w państwie trzecim, który
funkcjonuje regularnie, jest uznany i otwarty dla ogółu obywateli, pod warunkiem że
wybór giełdy lub rynku został zatwierdzony przez właściwe organy lub jest
przewidziany w przepisach prawa albo w regulaminie funduszu lub dokumentach
założycielskich spółki inwestycyjnej;
‒ emitowane ostatnio zbywalne papiery wartościowe, jednostki UCITS, lokaty w
instytucjach kredytowych, finansowe instrumenty pochodne, instrumenty rynku
pieniężnego inne niż będące w obrocie na rynku regulowanym, pod warunkiem że
spełnione zostały warunki właściwe dla tych kategorii instrumentów finansowych.
 UCITSnie może:
‒ zainwestować więcej niż 10% swoich aktywów w zbywalne papiery wartościowelub
nabywać instrumenty rynku pieniężnego inne niż będące w obrocie na rynku
regulowanym;
‒ nabywać metali szlachetnych ani świadectw odnoszących się do metali szlachetnych.
 Spółka inwestycyjna może nabywać majątek ruchomy lub nieruchomy, mający istotne
znaczenie dla bezpośredniego prowadzenia działalności.
 Spółka zarządzająca lub spółka inwestycyjna stosuje system zarządzania ryzykiem, który
umożliwia jej monitorowanie i pomiar ryzyka pozycji i ich udziału w ogólnym profilu
ryzyka portfela. Zapewnia także prawidłową i niezależną wycenę wartości instrumentów
pochodnych.
70

UCITS inwestuje nie więcej niż;
‒ 5% swoich aktywów w zbywalne papiery wartościowe lub instrumenty rynku
pieniężnego wyemitowane przez ten sam podmiot; lub
‒ nie więcej niż 20% swoich aktywów w lokaty ustanowione w tym samym podmiocie.
 Państwa członkowskie mogą podwyższyć 5% limit:
‒ do maksymalnie 10%, pod warunkiem że całkowita wartość posiadanych przez
UCITS zbywalnych papierów wartościowych lub instrumentów rynku pieniężnego
emitentów, z których u każdego inwestuje więcej niż 5% swoich aktywów, nie
przekracza 40% wartości aktywów UCITS;
‒ do maksymalnie 35%, jeżeli zbywalne papiery wartościowe lub instrumenty rynku
pieniężnego są emitowane lub gwarantowane przez państwa członkowskie, przez jego
organy lokalne, przez państwo trzecie lub przez międzynarodową instytucje publiczną,
do której należy jedno lub więcej państw członkowskich;
‒ do maksymalnie 25%, w przypadku gdy obligacje zostały wyemitowane przez
instytucję kredytową, która posiada statutową siedzibę w państwie członkowskim i
podlega na mocy prawa szczegółowemu nadzorowi publicznemu służącemu ochronie
posiadaczy obligacji. Całkowita wartość tych inwestycji nie przekracza 80% aktywów
UCITS;
‒ do maksymalnie 20% w odniesieniu do inwestycji w akcje lub dłużne papiery
wartościowe wyemitowane przez ten sam podmiot, jeżeli celem polityki inwestycyjnej
UCITS jest wystarczające i odpowiednie zróżnicowanie składu indeksu giełdowego
lub papierów dłużnych, który jest uznawany przez właściwe organy.
9.1.7. Informacje udostępniane inwestorom

Spółka inwestycyjna lub spółka zarządzająca ma obowiązek publikacji prospektu
emisyjnego oraz rocznych i półrocznych sprawozdań okresowych. Prospekt emisyjny
zawiera informacje niezbędne inwestorom w celu wyrobienia sobie poglądu na temat
proponowanych im inwestycji i ryzyka z nimi związanego.
 Wszelkie informacje reklamowe dla inwestorów są oznaczone jako takie informacje.
Informacje te są uczciwe, jasne i niewprowadzające w błąd. W szczególności nie mogą
być one sprzeczne ze znaczeniem informacji zawartych w prospekcie emisyjnym i w
kluczowych informacjach dla inwestora.
 Spółka sporządzakrótki dokument określany jako „kluczowe informacje dla inwestorów”,
zawierający odpowiednie informacje o cechach danego UCITS, które muszą być
przedstawione inwestorom, tak, aby mogli oni zrozumieć charakter oraz ryzyko związane
z oferowanym im produktem inwestycyjnym oraz, w konsekwencji, podjąć świadome
decyzje inwestycyjne.
 Kluczowe informacje dla inwestorów obejmują:
‒ identyfikację UCITS;
‒ krótki opis jego polityki inwestycyjnej i celów inwestycyjnych;
‒ przedstawienie dotychczasowych wyników lub, w stosownych przypadkach,
scenariusze wyników;
‒ koszty i odnośne opłaty;
‒ profil ryzyka/zysku inwestycji, w tym stosowne wskazówki dotyczące ryzyka
związanego z inwestycjami w danym UCITS oraz odpowiednie ostrzeżenie.
9.2. Alternatywne fundusze inwestycyjne (AFI)
71
9.2.1. Przedmiot regulacji i definicje
Podstawa prawna
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/61/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie
zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, Dz. Urz. UE L 174 z 1.7.2011 r.
Przedmiot regulacji
Dyrektywa 2011/61/UE ustanawia zasady dotyczące zezwoleń, bieżącej działalności i
przejrzystości osób zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (ZAFI),
którzy zarządzają alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (AFI) lub wprowadzają je do
obrotu na terytorium Unii.
Podstawowe pojęcia:
 AFI – przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania, w tym subfundusze takich
przedsiębiorstw, które pozyskują kapitał od wielu inwestorów z myślą o inwestowaniu go
zgodnie z określona polityką inwestycyjną z korzyścią dla tych inwestorów, oraz nie
potrzebują zezwolenia na prowadzenia działalności przez UCITS;
 ZAFI – osoby prawne, których stała działalność polega na zarządzaniu jednym lub
większą liczbą AFI;
 bliskie powiązania – sytuacja, w której co najmniej dwie osoby fizyczne lub prawne są ze
sobą powiązane udziałem lub kontrolą;
 właściwe organy – organy krajowe państwa członkowskiego, które na mocy przepisów
prawnych są uprawnione do nadzorowania ZAFI.
9.2.1. Zezwolenie na prowadzenie działalności przez ZAFI
Warunki podjęcia działalności
Państwa członkowskie wymagają, aby ZAFI nie zarządzali AFI, o ile nie uzyskali zezwolenia.
ZAFI posiadający zezwolenie musi stale wypełniać warunki zezwolenia. ZAFI zajmuje się
wyłącznie działalnością w zakresie zarządzania inwestycyjnego. Minimalny jej zakres
obejmuje zarządzanie portfelem inwestycyjnym i zarządzanie ryzykiem. Innymi funkcjami,
które ZAFI może dodatkowo wykonywać w trakcie wspólnego zarzadzania AFI są:
administrowanie, wprowadzanie do obiegu oraz działalność zawiązana z aktywami AFI.
Wniosek o wydanie zezwolenia
ZAFI jest zobowiązane do wystąpienia o wydanie zezwolenia do właściwych organów
swojego rodzimego państwa członkowskiego. ZAFI przedkłada tym organom następujące
informacje:
‒ informacje na temat osób faktycznie prowadzących działalność danego ZAFI;
‒ dane identyfikujące bezpośrednich lub pośrednich wspólników, akcjonariuszy lub
członków ZAFI, posiadających znaczne pakiety akcji, oraz informacje o wartości takich
znacznych pakietów akcji;
‒ plan działalności określający strukturę działalności ZAFI, w tym informacje o tym, w jaki
sposób ZAFI zamierza wywiązać się z obowiązków przewidzianych dyrektywą
2011/61/UE;
‒ informacje o polityce i praktykach w zakresie wynagrodzeń;
‒ informacje na temat ustaleń dotyczących przekazywania i dalszego przekazywania
osobom trzecim funkcji.
Ponadto ZAFI występujący o zezwolenie przedkłada właściwym organom nadzoru
następujące informacje dotyczące AFI, którym zamierza zarządzać:
72
‒ informacje na temat strategii inwestycyjnych, polityki ZAFI w zakresie korzystania z
dźwigni finansowej, a także profil ryzyka i innych cech AFI;
‒ informacje na temat siedziby funduszu podstawowego, jeżeli AFI jest AFI powiązanym;
‒ regulamin lub dokumenty założycielskie każdego AFI;
‒ informacje o ustaleniach dotyczących mianowania depozytariusza w odniesieniu do
każdego AFI;
‒ wszelkie dodatkowe informacje dotyczące ujawniania informacji inwestorom dla każdego
AFI.
Warunki wydawania zezwoleń
Właściwe organy rodzimego państwa członkowskiego wydają zezwolenie, jeżeli:
‒ są przekonane, że ZAFI będzie w stanie spełnić warunki określone dyrektywą
2011/61/UE;
‒ ZAFI posiada wystarczający kapitał założycielski i fundusze własne;
‒ osoby faktycznie prowadzące działalność ZAFI cieszą się nieposzlakowaną opinią i
posiadają odpowiednie doświadczenie, również w odniesieniu do strategii inwestycyjnych
stosowanych przez AFI zarządzanie przez tego ZAFI;
‒ akcjonariusze lub członkowie ZAFI, którzy posiadają znaczne pakiety akcji, są w stanie
zapewnić rozsądne i ostrożne zarzadzanie AFI;
‒ siedziba zarządu i siedziba statutowa ZAFI znajdują się w tym samym państwie
członkowskim.
Właściwe organy rodzimego państwa członkowskiego ZAFI odmawiają wydania
zezwolenia, gdy nie mogą skutecznie sprawować funkcji nadzorczych w związku z: a)
bliskimi powiązaniami między ZAFI a innymi osobami fizycznymi i lub prawnymi; b)
przepisami państwa trzeciego dotyczącymi osób fizycznych lub prawnych, z którymi ZAFI
ma bliskie powiązania; c) trudnościami w egzekwowaniu takich przepisów.
Kapitał założycielski i fundusze własne
ZAFI, który jest wewnętrznie zarządzanym AFI, posiada kapitał założycielski w wysokości
300 tys. euro. Jeżeli ZAFI zostaje wyznaczony jako zewnętrzny zarządzający AFI, taki ZAFI
posiada kapitał założycielski w wysokości co najmniej 125 tys. euro. Jeżeli wartość portfeli
AFI przekracza 250 mln euro, ZAFI podwyższa wysokość funduszy własnych o dodatkową
kwotę, równą 0,02% różnicy pomiędzy wartością portfeli ZAFI a kwotą 250 mln euro. Jednak
wymagana łączna wartość kapitału założycielskiego i dodatkowej kwoty nie może
przekroczyć 10 mln euro. W celu pokrycia potencjalnego ryzyka związanego z
odpowiedzialnością zawodową ZAFI posiadają dodatkowe fundusze własne, odpowiednie do
pokrycia tego ryzyka, spowodowanego zaniedbaniem obowiązków, albo posiadają
ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej w zakresie wykonywania zawodu wynikającej
z zaniedbania obowiązków, odpowiednie do pokrycia ryzyka.
9.2.2. Warunki dotyczące prowadzenia działalności przez ZAFI
Wymogi ogólne
 Zasady ogólne. ZAFI:
‒ prowadzą działalność w sposób uczciwy, z należytą fachowością, dbałością,
starannością i rzetelnością;
‒ działają w najlepszym interesie AFI lub inwestorów AFI, którymi zarządzają, oraz w
interesie integralności rynku;
‒ posiadają i skutecznie stosują zasoby i procedury, które są niezbędne do prowadzenia
działalności gospodarczej;
73




‒ podejmują wszelkie uzasadnione środki w celu uniknięcia konfliktu interesów, a gdy
nie można ich uniknąć, wykrywają je, zarządzają nimi i monitorują je;
‒ przestrzegają wszystkie wymogi regulacyjne mające zastosowanie do oprowadzonej
działalności;
‒ nie traktują w sposób preferencyjny żadnego z inwestorów AFI.
Wynagrodzenia. Polityka i praktyki w zakresie wynagrodzeń muszą być zgodne z
rozsądnym i skutecznym zarządzaniem ryzykiem.
Konflikty interesów. ZAFI podejmują wszelkie odpowiednie kroki w celu wykrycia
konfliktów interesów, które pojawiają się przez zarządzaniu AFI. Posiadają i stosują
skutecznie ustalenia organizacyjno-administracyjne, aby móc skutecznie podejmować
odpowiednie działania służące wykrywaniu konfliktów interesów, zapobieganiu nim,
zarządzania nimi i monitorowania ich w celu zapobiegania niekorzystnemu wpływowi
konfliktów interesów na interesy AFI i ich inwestorów.
Zarządzanie ryzykiem. ZAFI dokonują funkcjonalnego i hierarchicznego oddzielenia
funkcji zarządzania ryzykiem od jednostek operacyjnych. Wdrażają one właściwe
systemy zarządzania ryzykiem w celu odpowiedniego określenia, monitorowania i
mierzenia wszelkich rodzajów ryzyka oraz zarządzania rodzajami ryzyka istotnymi dla
poszczególnych strategii inwestycyjnych AFI oraz ryzyka, na które jest lub może być
narażone każdy AFI. ZAFI musi co najmniej:
‒ przeprowadzać badanie ryzyka z należytą starannością, zgodnie ze strategią
inwestycyjną, celami i profilem ryzyka danego AFI;
‒ zapewnić, aby ryzyko związane z każdą pozycją inwestycyjną AFI i wpływ danej
pozycji inwestycyjnej na cały portfel AFI były prawidłowo i stale identyfikowane,
mierzone, zarządzane i monitorowane;
‒ zapewnić, aby profil ryzyka AFI odpowiadał wielkości AFI, strukturze jego portfela
oraz celom i strategiom inwestycyjnym AFI.
ZAFI ustalają maksymalny poziom dźwigni finansowej, który mogą stosować w imieniu
każdego AFI, którym zarządzają, oraz zakres prawa do ponownego wykorzystania
zabezpieczeń lub gwarancji udzielonych na podstawie porozumienia dotyczącego
dźwigni finansowej.
Zarządzanie płynnością. ZAFI stosują odpowiedni system zarządzania płynnością i
przyjmują procedury umożliwiające im monitorowanie ryzyka utraty płynności AFI i
zapewniające zgodność profilu płynności inwestycji AFI z obowiązującymi wymogami.
ZAFI przeprowadzają regularnie testy warunków skrajnych, w warunkach normalnej
płynności oraz w nadzwyczajnych okolicznościach w zakresie płynności, które
umożliwiają im ocenę ryzyka utraty płynności przez AFI, oraz odpowiednio je
monitorują. ZAFI zapewnia, aby dla każdego AFI, którym zarządzają, strategia
inwestycyjna, profil płynności i polityka umarzania tytułów uczestnictwa były spójne.
Wymogi organizacyjne
 Zasady ogólne.ZAFI stale korzystają z właściwych i odpowiednich zasobów ludzkich i
technicznych, które są niezbędne do właściwego zarządzania AFI.
 Wycena. ZAFI zapewniają, aby dla każdego zarządzanego przez nie AFI zostały
określone odpowiednie i spójne procedury przeprowadzania właściwej i niezależnej
wyceny aktywów AFI. Zasady wyceny tych aktywów są określone w prawodawstwie
kraju, w którym jest siedziba AFI, lub w regulaminie lub dokumentach założycielskich
AFI. ZAFI zapewniają, aby funkcje wyceny pełnił: a) zewnętrzny podmiot niezależny od
AFI, ZAFI i od wszelkich innych osób mających bliskie powiązania z AFI lub ZAFI; albo
b) sam ZAFI, pod warunkiem że funkcjonalnie zadanie wyceny jest niezależne od funkcji
zarządzania portfelem inwestycyjnym, a polityka wynagrodzeń i inne środki zapewniają
74
łagodzenie konfliktów interesów
wywieranym na pracowników.
oraz
zapobieganie
niepożądanych
nacisków
9.2.3. Wymogi dotyczące przejrzystości



Sprawozdanie roczne. Dla każdego AFI z UE, którym zarządza, i każdego AFI, który
wprowadza do obrotu w Unii, ZAFI udostępnia sprawozdanie roczne za każdy rok
obrotowy. Jest ono przekazywane inwestorom na ich wniosek, a także udostępniane
właściwym organom rodzimego państwa członkowskiego ZAFI, a w stosownym
przypadku, rodzimego państwa członkowskiego AFI. Sprawozdanie roczne zawiera m.in.
bilans lub zestawienie aktywów i zobowiązań oraz rachunek zysków i strat za dany rok
obrotów
Ujawnianie informacji inwestorom. ZAFI udostępnia inwestorom AFI przed
dokonaniem przez nich inwestycji w AFI, niezbędne informacje oraz wszelkie istotne
zmiany tych informacji. Dotyczą one np. opisu strategii inwestycyjnej i celów AFI, opisu
rodzajów aktywów, w które AFI może inwestować, opisu wszystkich rodzajów ryzyka
związanego z inwestycją, tożsamości ZAFI i depozytariusza AFI, opis procedur wyceny
aktywów AFI, opis zarządzania przez AFI ryzykiem utraty płynności, procedury i warunki
emisji i sprzedaży jednostek uczestnictwa lub udziałów.
Obowiązki sprawozdawcze wobec właściwych organów. ZAFI regularnie przekazuje
właściwym organom rodzimego państwa członkowskiego sprawozdania dotyczące
głównych rynków finansowych, w których inwestuje w imieniu zarządzanego przez siebie
AFI.
9.3. Europejskie długoterminowe fundusze inwestycyjne
9.3.1. Zagadnienia ogólne
Podstawa prawna
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/760 z dnia 29 kwietnia 2015 r.
w sprawie europejskich długoterminowych funduszy inwestycyjnych, Dz. Urz. L 123 z
19.5.2015.
Przedmiot i cel regulacji
Rozporządzenie ustanawia jednolite przepisy dotyczące zezwoleń, polityki inwestycyjnej i
warunków prowadzenia działalności w odniesieniu do alternatywnych funduszy
inwestycyjnych UE (AFI z UE) lub subfunduszy AFI z UE, które są wprowadzane do obrotu
w Unii jako długoterminowe fundusze inwestycyjne (EDFI). Jego celem jest pozyskanie i
uruchomienie kapitału na europejskie długoterminowe inwestycje w gospodarce realnej
zgodnie z unijnym celem inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego
włączeniu społecznemu (celem strategii Europa 2020).
Zezwolenie dla EDFI
Wprowadzenie EDFI do obrotu na terenie Unii wymaga uzyskania zezwolenia, które jest
ważne we wszystkich państwach członkowskich. Wyłącznie AFI z UE mogą ubiegać się o
zezwolenie na działalność jako EDFI. Wniosek o udzielenie takiego zezwolenia składa się do
organu właściwego dla tego EDFI.
Wniosek ten zawiera następujące elementy:
75
‒ regulamin funduszu lub jego dokumenty założycielskie;
‒ informacje o nazwie proponowanego zarządzającego EDFI oraz jego doświadczeniu w
zarządzaniu funduszami i dotychczasowej historii zarządzania funduszami;
‒ informację o nazwie depozytariusza;
‒ opis informacji udostępnianych inwestorom.
Wyłącznie ZAFI z UE, który uzyskała zezwolenie zgodnie z dyrektywą 2011/61/UE,
może zwrócić się do organu właściwego dla EDFI z wnioskiem o zezwolenie na zarządzanie
EDFI.
Wniosek ten zawiera następujące elementy:
‒ pisemną umowę z depozytariusze;
‒ informacje o ustaleniach dotyczących przekazania uprawnień w zakresie zarządzania i
administrowania portfelem i ryzykiem w odniesieniu do EDFI;
‒ informacje na temat strategii inwestycyjnych, profilu ryzyka i innych właściwości AFI, na
zarządzanie którymi ZAFI z UE uzyskał zezwolenie.
AFI z UE uzyskuje zezwolenie dla EDFI, gdy właściwy dla niego organ: ustalił, że AFI z
UE jest w stanie spełnić wszystkie stosowne wymogi; zatwierdził wniosek ZAFI z UE,
któremu udzielono zezwolenia na zarządzanie EDFI, a także zatwierdził regulamin funduszu
lub jego dokumenty założycielskie i wybór depozytariusza.
Organ właściwy dla EDFI może odmówić zatwierdzenie wniosku ZAFI z UE dotyczącego
zarządzania EDFI tylko wtedy, jeżeli ZAFI z UE:
‒ nie spełnia wymogów określonych w rozporządzeniu 2015/760/UE i dyrektywie
2011/61/UE;
‒ nie uzyskał zezwolenia organu właściwego dla tego ZAFI z UE na zarządzanie AFI
stosującymi strategie inwestycyjne takiego samego rodzaju jak w odniesieniu do EDFI;
‒ nie przedstawił wymaganych dokumentów lub wyjaśnień ich dotyczących.
9.3.2. Polityka inwestycyjna EDFI
Dopuszczalne inwestycje
EDFI inwestuje wyłącznie wdopuszczalne aktywa inwestycyjne oraz w aktywa będące
przedmiotem inwestycji UCITS, określone w art. 50 ust. 1 dyrektywy 2009/65/WE (zbywalne
papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego).
EDFI nie może podejmować żadnej z następujących działalności:
‒ krótkiej sprzedaży aktywów;
‒ bezpośredniego lub pośredniego zaangażowania się w towary;
‒ udzielania lub zaciągania pożyczki papierów wartościowych, odkupu lub zawierania
wszelkich innych umów o równoważnych skutkach gospodarczych, stwarzających
podobne ryzyko, jeżeli wpływają one na ponad 10 % aktywów EDFI;
‒ wykorzystywania finansowych instrumentów pochodnych, z wyjątkiem sytuacji, w
których wykorzystanie takiego instrumentu służy jedynie zabezpieczeniu ryzyka
związanego z innymi inwestycjami EDFI.
Dopuszczalne aktywa
Dopuszczalnymi aktywami inwestycyjnymi są jedynie aktywa należące do jednej z
następujących kategorii:
‒ instrumenty kapitałowe lub quasi-kapitałowe, które zostały wyemitowane przez
kwalifikowalne przedsiębiorstwo portfelowe i nabyte przez EDFI od tych przedsiębiorstw
lub strony trzeciej na rynku wtórnym;
‒ instrumenty dłużne wyemitowane przez kwalifikowalne przedsiębiorstwo portfelowe;
76
‒ pożyczki udzielone przez EDFI na rzecz kwalifikowalnego przedsiębiorstwa
portfelowego, których termin zapadalności nie jest dłuższy niż okres działalności EDFI;
‒ jednostki uczestnictwa lub udziały w innych EDFI, europejskich funduszach venture
capital (EuVECA)lub europejskich funduszach na rzecz przedsiębiorczości społecznej
(EuSEF), pod warunkiem że te EDFI, EuVECA i EuSEF same nie zainwestowały w
więcej niż 10% swojego kapitału w EDFI;
‒ bezpośrednie lub pośrednie udziały przez kwalifikowalne przedsiębiorstwa portfelowe w
pojedynczych aktywach rzeczowych o wartości ci najmniej 10 mln euro.
Kwalifikowalne przedsiębiorstwa portfelowe
Kwalifikowalnym przedsiębiorstwem portfelowym jest przedsiębiorstwo portfelowe inne niż
przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania, spełniającym następujące warunki:
‒ nie jest przedsiębiorstwem finansowym;
‒ jest przedsiębiorstwem, którenie jest dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym lub
na wielostronnej platformie obrotu lub jest do niego dopuszczone, pod warunkiem że jego
kapitalizacja rynkowa wynosi nie więcej niż 500 mln euro;
‒ ma siedzibę w państwie członkowskim lub państwie trzecim, pod warunkiem że nie
zostało ono zaliczone do jurysdykcji wysoce ryzykownych lub niechętnych współpracy i
podpisało umowę z państwem członkowskim pochodzenia zarządzającego EDFI i z
każdym z pozostałych państw członkowskich, w których zamierza się wprowadzać do
obrotu jednostki uczestnictwa lub udziały w EDFI, w celu zapewnienia, aby państwo
trzecie w pełni stosowało się do art. 26 Modelowej konwencji OECD w sprawie podatku
od dochodu i majątku oraz zapewniało skuteczną wymianę informacji w kwestiach
podatkowych.
Struktura i dywersyfikacja portfela
EDFI inwestuje co najmniej 70% swojego kapitału w dopuszczalne aktywa inwestycyjne.
EDFI inwestuje nie więcej niż:
‒ 10% swojego kapitału w instrumenty wyemitowane przez jakiekolwiek jedno
kwalifikowalne przedsiębiorstwo portfelowe lub pożyczki udzielone jakiemukolwiek
jednemu kwalifikowalnemu przedsiębiorstwu portfelowemu;
‒ 10% swojego kapitału pośrednio lub bezpośrednio w pojedyncze aktywa rzeczowe;
‒ 10% swojego kapitału w jednostki uczestnictwa lub udziały w jakimkolwiek jednym
EDFI, EuVECA lub EuSEF;
‒ 5% swojego kapitału w aktywa będące przedmiotem inwestycji UCITS, w przypadku gdy
aktywa te zostały wyemitowane przez jeden podmiot.
Łączna wartość jednostek uczestnictwa lub udziałów w EDFI, EuVECA lub EuSEF w
portfelu EDFI nie może przekraczać 20% wartości kapitału tego EDFI.
Łączna ekspozycja na ryzyko wobec kontrahenta EDFI, wynikające z transakcji
pojedynczych poza rynkiem regulowanym oraz umów z udzielonym lub otrzymanym
przyrzeczeniem odkupu, nie przekracza 5% wartości kapitału tego EDFI.
W odniesieniu do dopuszczalnych aktywów inwestycyjnych określonych w pkt. a i b
EDFI może podwyższyć limit w wysokości 10% do 20%, pod warunkiem że łączna wartość
aktywów posiadanych przez EDFI w kwalifikowalnych przedsiębiorstwach portfelowych i
poszczególnych aktywach rzeczowych, w które inwestuje on więcej niż 10% wartości
swojego kapitału, nie przekracza 40% wartości kapitału tego EDFI.
W odniesieniu do aktywów będących przedmiotem inwestycji UCTIS EDFI może
podwyższyć limit w wysokości 5% do 25%, w przypadku gdy obligacje zostały wyemitowane
przez instytucję kredytową, która posiada siedzibę statutową w państwie członkowskim i
77
podlega na mocy prawa szczególnemu nadzorowi publicznemu służącemu ochronie
posiadaczy obligacji.
Koncentracja
EDFI może nabyć nie więcej niż 25% jednostek uczestnictwa lub udziałów w jednym EDFI,
EuVECA lub EuSEF.
Zaciąganie pożyczek i kredytów
EDFI może zaciągać pożyczki i kredyty, pod warunkiem że taka pożyczka lub kredyt spełnia
wszystkie następujące warunki:
‒ stanowi nie więcej n iż 30% wartości kapitału EDFI;
‒ służy inwestowaniu w dopuszczalne aktywa inwestycyjne;
‒ zostaje zaciągnięta lub zaciągnięty w tej samej walucie co aktywa, które maja zostać
nabyte z pożyczkowych środków pieniężnych;
‒ posiada termin zapadalności nie dłuższy niż okres działalności EDFI;
‒ obciąża aktywa stanowiące nie więcej niż 30% wartości kapitału EDFI.
9.3.3. Wymogi dotyczące przejrzystości
Jednostki uczestnictwa lub udziały w EDFI nie mogą być wprowadzane do obrotu w Unii bez
uprzedniej publikacji prospektu emisyjnego, a także bez uprzedniej publikacji dokumentu
zawierającego kluczowe informacje, jeżeli jednostki te lub udziały są wprowadzane do obrotu
wśród inwestorów detalicznych, Zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1286/2014. Prospekt
emisyjny zawiera wszystkie informacje umożliwiające dokonanie świadomej oceny
proponowanych inwestycji oraz związanego z nimi ryzyka. Regulamin lub dokumenty
założycielskie EDFI stanowią integralną cześć prospektu emisyjnego i są do niego dołączane.
78
10. Działalność ubezpieczeniowa i reasekuracyjna
Podstawa prawna
Warunki podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje ubezpieczeniowe określa
dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w
sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej
(Wypłacalność II) (wersja przekształcona) (Dz. Urz. UE L 335 z 17.12.2009).
Przedmiot regulacji
Dyrektywa ta ustanawia wymogi dotyczące:
‒ podejmowania i prowadzenia w Unii na własny rachunek działalności w zakresie
ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji;
‒ nadzoru nad grupami ubezpieczeniowymi i reasekuracyjnymi;
‒ reorganizacji i likwidacji zakładów ubezpieczeń bezpośrednich.
10.1. Wymogi dotyczące podejmowania działalności
Wymóg uzyskania zezwolenia.Podejmowanie działalności w dziedzinie ubezpieczeń lub
reasekuracji wymaga uprzedniego uzyskania zezwolenia. O zezwolenie występuje do
organów nadzoru państwa członkowskiego siedziby: a) każdy zakład, który ustanawia swoją
siedzibę na terytorium tego państwa członkowskiego; lub b) każdy zakład ubezpieczeń, który
uzyskawszy zezwolenie zamierza rozszerzyć swoją działalność na całą grupę ubezpieczeń lub
na grupy inne niż te, na które uzyskał zezwolenie.Zezwolenie na prowadzenie działalności
jest ważne w całej Unii. Umożliwia ono zakładom ubezpieczeń i zakładom reasekuracji
prowadzenie tam działalności i obejmuje również prawo przedsiębiorczości oraz swobodę
świadczenia usług.
Dodatkowe rodzaje ryzyka. Zakład ubezpieczeń, który uzyskał zezwolenie na
przyjmowanie do ubezpieczenia ryzyka podstawowego może także ubezpieczać inne rodzaje
ryzyka bez konieczności uzyskania stosownego zezwolenia, pod warunkiem że takie rodzaje
ryzyka są związane z ryzykiem podstawowym, dotyczą przedmiotu objętego ubezpieczeniem
od ryzyka podstawowego i są objęte umową ubezpieczeniową dotyczącą ryzyka
podstawowego.
79
Forma prawna zakładu.Każdy zakład, który ubiega się o zezwolenie, przyjmuje jedną z
form prawnych, przewidzianych ustawodawstwem państwa członkowskiego siedziby. W
przypadku Polski formami tymi są: spółka akcyjna i towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych.
Warunki uzyskania zezwolenia.Państwo członkowskie siedziby wymaga od każdego
zakładu, który ubiega się o zezwolenie:
‒ ograniczenia jego działalności do działalności ubezpieczeniowej lub reasekuracyjnej oraz
czynności bezpośrednio z nich wynikających lub powiązanych;
‒ przedłożenia planu działalności;
‒ posiadania dopuszczonych środków własnych na pokrycie nieprzekraczalnego dolnego
progu minimalnego wymogu kapitałowego;
‒ udowodnienia, że w przyszłości będzie w stanie posiadać dopuszczalne środki własne na
pokrycie kapitałowego wymogu wypłacalności i minimalnego wymogu kapitałowego;
‒ udowodnienia, że w przyszłości będzie w stanie spełnić wymogi systemu zarządzania.
Bliskie powiązania. W przypadku istnienia bliskich powiazań między zakładem a inną
osobą fizyczną lub prawną, organy nadzoru udzielają zezwolenia tylko wówczas, gdy
powiązania te nie stanowią przeszkody w skutecznym wykonywaniu przez nie funkcji
nadzoru.
Siedziba zakładu.Siedziby zakładów ubezpieczeniowych i zakładów reasekuracyjnych
znajdują się w tym samym państwie członkowskim, co ich siedziby statutowe.
Warunki polis i taryfy składek. Państwa członkowskie nie nakładają wymogu
uprzedniego zatwierdzenia lub systematycznego powiadamiania o ogólnych lub
szczegółowych warunkach ubezpieczeń i taryfach składek.
Gospodarcze wymagania rynku.Państwa członkowskie nie nakładają wymogu, aby
wniosek o zezwolenie był rozpatrywany w świetle gospodarczych wymagań rynku.
Znaczne pakiety akcji.Organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby muszą zostać
poinformowane o tożsamości akcjonariuszy lub wspólników posiadających znaczne pakiety
akcji oraz o wysokości tych pakietów.
10.2. Warunki prowadzenia działalności
Ogólne zasady nadzoru
 Głównym celem nadzoru jest ochrona ubezpieczających i beneficjentów. Nie naruszając
tego celu, organy nadzoru wykonują swoje zadania z należytym uwzględnieniem
potencjalnego wpływu swoich decyzji na stabilność systemów finansowych w Unii. Biorą
one także pod uwagę potencjalne procykliczne skutki swoich decyzji.
 Podstawą nadzoru jest podejście perspektywiczne i oparte na ocenie ryzyka. Nadzór
obejmuje stałą kontrolę prowadzenia działalności ubezpieczeniowej lub reasekuracyjnej
oraz przestrzeganie przez zakłady ubezpieczeń lub zakłady reasekuracji przepisów
dotyczących nadzoru. Nadzór finansowy nad tymi zakładami stanowi wyłączną
odpowiedzialność państwa członkowskiego siedziby. Nadzór ten obejmuje sprawdzenie
stopnia wypłacalności zakładu, tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, jego
aktywów i dopuszczalnych środków własnych.
 Organy nadzoru wykonują swoje zadania w sposób przejrzysty i odpowiedzialny, z
należytym poszanowaniem ochrony informacji poufnych. Organy te są uprawnione do
stosowania wszelkich koniecznych środków, w tym, jeśli to stosowne, środków o
charakterze administracyjnym lub finansowym, w odniesieniu do zakładów
ubezpieczeniowych lub zakładów reasekuracji oraz członków ich organów
administracyjnych, zarządzających lub nadzorczych.
Wymogi dotyczące systemu zarządzania
80
Wszystkie zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji wprowadzają skutecznysystem
zarządzania, który zapewnia prawidłowe i ostrożne zarządzanie prowadzoną działalnością.
System ten obejmuje co najmniej odpowiednią strukturę organizacyjną, w której zakresy
odpowiedzialności są jasno przypisane i odpowiednio podzielone, oraz skuteczny system
zapewniający przekazywanie informacji.
Obejmuje on zgodność z następującymi wymogami:
‒ wymogi dotyczące kompetencji i reputacji osób, które faktycznie zarządzają
zakładem lub pełnią inne kluczowe funkcje: ichkwalifikacje zawodowe, wiedza i
doświadczenie są odpowiednie, aby umożliwić prawidłowe i ostrożne zarządzanie; oraz są
osobami uczciwymi i cieszącymi się nieposzlakowaną opinią;
‒ dowód dobrej reputacji: przedłożenie dowodu, że dana osoba nie ogłaszała uprzednio
upadłości;
‒ wymóg wprowadzenia efektywnego systemu zarządzania ryzykiem, obejmującego ca
najmniej następujące obszary: a) ocena ryzyka przyjmowanego do ubezpieczenia i
tworzenia rezerw; b) zarządzanie aktywami i pasywami; c) lokaty; d) zarządzenie
płynnością i ryzykiem koncentracji; e) zarządzanie ryzykiem operacyjnym; f) reasekurację
i inne techniki ograniczania ryzyka;
‒ wymóg przeprowadzania własnej oceny ryzyka i wypłacalności, obejmującej co
najmniej ogólne potrzeby w zakresie wypłacalności oraz ciągłą zgodność z wymogami
kapitałowymi oraz wymogami odnoszącymi się do rezerw techniczno-ekonomicznych;
Wymóg oddzielenia prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń na życie i
ubezpieczeń innych niż na życie
Zakłady ubezpieczeń nie mogą uzyskać zezwolenia na równoczesne prowadzenie działalności
w zakresie ubezpieczeń na życie i ubezpieczeń innych niż na życie. W drodze odstępstwa od
tej zasady, państwa członkowskie mogą dopuścić, aby: a) zakłady, które posiadają zezwolenie
na prowadzenie działalności w zakresie ubezpieczeń na życie, mogły otrzymać zezwolenie na
prowadzenie działalności w zakresie ubezpieczeń innych niż na życie dla ryzyka
wypadkowego i ryzyka chorobowego; b) zakłady, które posiadają zezwolenie wyłącznie dla
ryzyka wypadkowego i ryzyka chorobowego, mogły otrzymać zezwolenie na prowadzenie
działalności w zakresie ubezpieczeń na życie. Niemniej jednak każda z tych działalności jest
zarządzana oddzielnie.
Zasady dotyczące rezerw techniczno-ekonomicznych
Zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji tworzą rezerwy techniczno-ekonomiczne w celu
pokrycia wszystkich swoich zobowiązań ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych wobec
ubezpieczających i beneficjentów umów ubezpieczenia lub reasekuracji. Wartość rezerw
odpowiada bieżącej kwocie, którą zakłady ubezpieczeń lub zakłady reasekuracji musiałyby
zapłacić, gdyby dokonywały natychmiastowego przeniesienia swoich praw i zobowiązań
umownych na inny zakład ubezpieczeń lub zakład reasekuracji. Przy obliczaniu rezerw
wykorzystuje się dane dostępne na rynkach finansowych oraz ogólne dane na temat rodzajów
ryzyka ubezpieczeniowego, a obliczenia te musza być z nimi zgodne. Wartość rezerw ustala
się w sposób ostrożny, wiarygodny i obiektywny.
Wymogi kapitałowe
 Wymogi dotyczące środków własnych.Środki własne stanowią sumę podstawowych
środków własnych i uzupełniających środków własnych. Środki podstawowe składają się
z nadwyżek aktywów nad zobowiązaniami oraz z zobowiązań podporządkowanych,
natomiast środki uzupełniające – z innych środków, które mogą zostać wykorzystane do
81


pokrycia strat. Uzupełniającymi środkami własnymi mogą być np. akredytywy i
gwarancje, o ile nie stanowią one pozycji podstawowych środków własnych.
Kapitałowy wymóg wypłacalności. Zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji
posiadają środki własne na pokrycie kapitałowego wymogu wypłacalności,
uwzględniającego wszystkie rodzaje ryzyka, na które narażony jest zakład ubezpieczeń
lub zakład reasekuracji. Obejmuje on co najmniej następujące rodzaje ryzyka: ryzyko
ubezpieczeniowego w ubezpieczeniach innych niż na życie, ryzyka ubezpieczeniowe w
ubezpieczeniach na życie, ryzyko ubezpieczeniowe w ubezpieczeniach zdrowotnych,
ryzyko rynkowe, ryzyko kredytowe i ryzyko operacyjne.
Minimalny wymóg kapitałowy. Wymóg ten odpowiada kwocie podstawowych środków
własnych, poniżej której ubezpieczający i beneficjenci są narażeni na niedopuszczalny
poziom ryzyka. Minimalny wymóg kapitałowy wynosi: zakłady inne niż na życie – 2,2
mln euro; zakłady ubezpieczeń na życie – 3,2 mln euro; zakłady reasekuracji – 3,2 mln
euro; zakłady ubezpieczeń, które równocześnie prowadzą działalność w zakresie
ubezpieczeń na życie i działalność w zakresie ubezpieczeń innych niż na życie – 5,4 mln
euro.
10.3. Prawo przedsiębiorczości i swoboda świadczenia usług
Tworzenie oddziałów przez zakłady ubezpieczeń
Państwa członkowskie zapewniają, aby zakład ubezpieczeń, który zamierza utworzyć oddział
na terytorium innego państwa członkowskiego, powiadomił o tym organy nadzoru państwa
członkowskiego siedziby, przekazując mu następujące informacje:
‒ państwo członkowskie, na którego terytorium zakład zamierza utworzyć oddział;
‒ plan działalności, określający co najmniej przewidywane rodzaje działalności i strukturę
organizacyjną oddziału;
‒ nazwisko osoby, która dysponuje odpowiednimi uprawnieniami do zaciągania wobec
osób trzecich zobowiązań w imieniu zakładu ubezpieczeń;
‒ adres w przyjmującym państwie członkowskim, pod którym można otrzymywać i
przekazywać dokumenty.
Jeśli organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby nie mają powodów wątpić w
prawidłowość systemu zarządzania lub sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń lub
wymogów dotyczących kompetencji i reputacji upoważnionego przedstawiciela, przekazują
one informacje te organom nadzoru przyjmującego państwa członkowskiego oraz informują o
tym zakład ubezpieczeń, którego to dotyczy. Organy nadzoru państwa członkowskiego
siedziby poświadczają ponadto, że zakład ubezpieczeń posiada pokrycie kapitałowego
wymogu wypłacalności i minimalnego wymogu kapitałowego.
W przypadku odmowy przekazania tych informacji organowi przyjmującego państwa
członkowskiego, organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby zawiadamiają zakład
ubezpieczeń, którego to dotyczy, o powodach swojej odmowy. W przypadku takiej odmowy
lub zaniechania przysługuje prawo odwołania się do sądu w państwie członkowskim siedziby.
Mając na względzie dobro ogólne, organy nadzoru przyjmującego państwa
członkowskiego mogą określić warunki, na których działalność ta musi być prowadzona w
przyjmującym państwie członkowskim. Powiadamiają o tym organy nadzoru państwa
członkowskiego siedziby, które przekazują te informacje zainteresowanemu zakładowi
ubezpieczeń. Zakład ubezpieczeń może ustanowić oddział i rozpocząć działalność od daty
uzyskania przez organ nadzoru państwa członkowskiego takiej informacji lub w przypadku
nieuzyskania informacji, po upływie trzech miesięcy od daty otrzymania informacji przez
organ nadzoru przyjmującego państwa członkowskiego o zamiarze utworzenia na jego
terytorium swojego oddziału.
82
Swoboda świadczenia usług przez zakłady ubezpieczeń
Każdy zakład ubezpieczeń, który zamierza po raz pierwszy prowadzić działalność w jednym
lub w kilku państwach członkowskich w ramach swobody świadczenia usług, uprzednio
informuje o tym organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby, wskazując rodzaje ryzyka
lub zobowiązań, jakie zamierza pokryć. Organy te przekazują państwu członkowskiemu lub
państwom członkowskim, na terytorium których zakład ubezpieczeń zamierza świadczyć
usługi:
‒ zaświadczenie potwierdzające, że zakład ubezpieczeń spełnia kapitałowy wymóg
wypłacalności i minimalny wymóg kapitałowy;
‒ informacje o grupach ubezpieczeń, na oferowanie których zakład ubezpieczeń uzyskał
zezwolenie;
‒ informacje o rodzajach ryzyka lub zobowiązań, jakie zakład ubezpieczeń zamierza
pokrywać w przyjmującym państwie członkowskim.
Jednocześnie organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby powiadamiają
zainteresowany zakład ubezpieczeń o przekazaniu tych informacji.
10.4. Nadzór nad grupami
Definicja grupy ubezpieczeniowej
Grupa ubezpieczeniowa oznacza:
‒ grupę zakładów, w skład której wchodzi zakład posiadający udziały kapitałowe w innych
zakładach, jego jednostki zależne oraz podmioty, w których udziały posiada ten zakład
lub jego jednostki zależne;
‒ grupę zakładów opartą na silnych i trwałych powiązaniach finansowych między tymi
zakładami, pod warunkiem że jeden z tych zakładów uważa się za jednostkę dominującą,
a pozostałe jednostki – za zakłady zależne.
Przedmiot nadzoru nad grupą
Ogólnie przedmiotem nadzoru nad grupą są następujące zagadnienia:
‒ sytuacja finansowa grupy, zwłaszcza jej wypłacalność;
‒ koncentracja ryzyka oraz transakcje finansowe wewnątrz grupy;
‒ zarządzanie ryzykiem i kontrola wewnętrzna.
Wyznaczenie organu sprawującego nadzór nad grupą
Spośród organów nadzoru zainteresowanych państw członkowskich wyznacza się jeden organ
nadzoru odpowiadający za koordynowanie i prowadzenie nadzoru nad grupą. Jeżeli ten sam
organ nadzoru jest właściwym organem dla wszystkich zakładów w grupie, zadania organu
nadzoru sprawującego nadzór nad grupą wykonuje ten organ nadzoru. We wszystkich
pozostałych przypadkach zadania organu sprawującego nadzór nad grupą wykonuje organ
nadzoru, który wydał zezwolenie zakładowi stojącemu na czele grupy, jednostce dominującej
lub zakładowi z największą suma bilansową.
Prawa i obowiązki organu sprawującego nadzór nad grupą i pozostałych organów
Organ sprawujący nadzór nad grupą ma następujące prawa i obowiązki w odniesieniu do
nadzoru nad grupą:
‒ koordynowanie gromadzenia i rozpowszechniania informacji, w tym rozpowszechnianie
informacji ważnych z punktu widzenia zadań nadzorczych tego organu;
‒ nadzór nad sytuacją finansową grupy i jej ocena;
83
‒ ocena przestrzegania przez grupę zasad dotyczących wypłacalności, koncentracji ryzyka i
transakcji wewnątrz grupy;
‒ ocena systemu zarządzania ryzykiem w grupie;
‒ ocena mechanizmów kontroli wewnętrznej grupy, obejmujących co najmniej: a)
odpowiednie mechanizmy dotyczące wypłacalności, umożliwiających określenie i pomiar
wszystkich istotnych występujących rodzajów ryzyka oraz właściwe powiązanie środków
własnych z tymi rodzajami ryzyka; oraz b) rzetelne procedury dotyczące
sprawozdawczości i rachunkowości, umożliwiające monitorowanie transakcji wewnątrz
grupy i koncentracji ryzyka oraz zarządzanie nimi;
‒ ocena spełniania przez członków organu administracyjnego, zarządzającego lub
nadzorczego wymogów dotyczących kompetencji, doświadczenia i dobrej reputacji;
‒ planowanie i koordynacja zadań nadzorczych we współpracy z zainteresowanymi
organami, z jednoczesnym uwzględnieniem charakteru, skali i złożoności rodzajów
ryzyka właściwych dla działalności prowadzonej przez zakłady należące do grupy.
W celu ułatwienia wykonywania tych zadań, w ramach nadzoru nad grupą zostaje
powołane kolegium organów nadzoru, zapewniające stosowanie procedur współpracy i
wymiany informacji między organami nadzoru.
Organy odpowiedzialne za sprawowanie nadzoru nad poszczególnymi zakładami w grupie
oraz organ sprawujący nadzór nad grupą współpracują ze sobą, zwłaszcza w przypadku, gdy
zakład doświadcza trudności finansowych.
10.5. Reorganizacja i likwidacja zakładów ubezpieczeń
Środki odnoszące się do reorganizacji
Środki odnoszące się do reorganizacji oznaczają środki pociągające za sobą interwencje
właściwych władz, których celem jest zachowanie lub przywrócenie sytuacji finansowej
zakładu ubezpieczeń, a które oddziałują na prawa stron innych niż zakład ubezpieczeń, w
tym, ale nie tylko, środki powodujące możliwość zawieszenia opłatności, zawieszenia
środków egzekucji lub obniżenia roszczeń.
W odniesieniu do tych środków obowiązują następujące wymogi:
‒ jedynie właściwe organy państwa członkowskiego siedziby mają prawo decydować w
sprawie środków odnoszących się do reorganizacji w odniesieniu do zakładu ubezpieczeń,
w tym także jego siedziby;
‒ środki te podlegają przepisom prawnym stosowanym w państwie członkowskim siedziby;
‒ właściwe organy państwa członkowskiego informują w trybie pilnym organy nadzoru
pozostałych państw członkowskich o każdej swojej decyzji w sprawie środka
odnoszącego się do reorganizacji, w tym o możliwych praktycznych skutkach tego
rodzaju środków;
‒ decyzje w sprawie środków odnoszących się do reorganizacji są publikowane, w tym
Dzienniki Urzędowym Unii Europejskiej;
‒ jeżeli prawo państwa członkowskiego siedziby wymaga zgłoszenia roszczenia lub
przewiduje prawo wierzycieli do zgłoszenia roszczeń lub przedstawienia uwag
dotyczących tych roszczeń, właściwy organ państwa członkowskiego siedziby informuje
wierzycieli o środkach odnoszących się do reorganizacji.
Postępowanie likwidacyjne
Postępowanie likwidacyjne oznacza wspólne postępowanie powodujące upłynnienie aktywów
zakładu ubezpieczeń i podział uzyskanych z nich aktywów zakładu ubezpieczeń i podział
uzyskanych z nich dochodów, odpowiednio między wierzycieli, udziałowców lub członków.
Postępowanie takie przeprowadza się zgodnie z następującymi wymogami:
84
‒ jedynie właściwe organy państwa członkowskiego siedziby mają prawo podjąć decyzję o
wszczęciu postepowania likwidacyjnego;
‒ decyzja ta jest przyjmowana zgodnie z prawem krajowym państwa członkowskiego
siedziby;
‒ właściwe organy państwa członkowskiego siedziby informują organy nadzoru tego
państwa członkowskiego o decyzji otwierającej postępowanie likwidacyjne, które z kolei
informują organy nadzoru pozostałych państw członkowskich o tej decyzji;
‒ pierwszeństwo roszczeń ubezpieczeniowych przed innymi roszczeniami wobec zakładu
ubezpieczeń zapewnia się w jeden lub obydwa z następujących sposobów: a) w
odniesieniu do aktywów stanowiących rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, roszczenia
ubezpieczeniowe mają absolutne pierwszeństwo w stosunku do wszelkich innych
roszczeń wobec zakładu; lub b) w odniesieniu do wszystkich aktywów zakładu
ubezpieczeń roszczenia ubezpieczeniowe mają pierwszeństwo w stosunku do wszystkich
innych roszczeń wobec zakładu ubezpieczeń jedynie z możliwością wyjątku w
odniesieniu do roszczeń pracowników wynikających z umowy lub stosunku zatrudnienia,
roszczeń podatkowych instytucji publicznych, roszczeń systemów zabezpieczenia
społecznego i roszczeń do aktywów podlegającym prawom rzeczowym;
‒ właściwy organ zapewnia jawność decyzji decyzje w sprawie wszczęcia postepowania
likwidacyjnego (obowiązek publikacji tej decyzji, w tym Dzienniki Urzędowym Unii
Europejskiej);
‒ właściwy organy państwa członkowskiego siedziby zawiadamia pisemnie znanych
wierzycieli o wszczęciu postępowania likwidacyjnego;
‒ każdy wierzyciel ma prawo wnosić roszczenia lub przedkładać pisemne uwagi odnoszące
się do roszczenia.
85
11. Europejski System Nadzoru Finansowego
11.1. Wstęp
Geneza europejskiego systemu nadzoru finansowego
Kryzys finansowy ujawnił istotne braki w nadzorze finansowym w Unii w odniesieniu
zarówno do całego systemu finansowego, jak i do poszczególnych jego sektorów. Istniejące
rozwiązania w zakresie nadzoru nie były w stanie ani zapobiec sytuacjom kryzysowym, ani
zapewnić zarządzanie nimi, ani też rozwiązać problemy z nich wynikające. Kryzys ujawnił
także niedociągnięcia w zakresie współpracy między krajowymi organami nadzoru oraz
spójnego stosowania unijnego prawa. W odpowiedzi na kryzys finansowy w listopadzie 2008
r. Komisja zleciła grupie Larosière’a opracowanie zaleceń w sprawie wzmocnienia
europejskich rozwiązań w zakresie nadzoru. W raporcie końcowym grupa zaleciła utworzenie
na poziomie Unii organu, którego zadaniem byłoby nadzorowanie ryzyka w systemie
finansowym jako całości, a także reformę struktury nadzoru finansowego w Unii. W 2010
roku Parlament Europejski i Rada przyjęły kilka rozporządzeń w sprawie ustanowienia
europejskiego systemu nadzoru finansowego (ESNF). System zaczął funkcjonować z dniem 1
stycznia 2011 roku.
Podstawa prawna funkcjonowania ESNF
 Rozporządzenie (UE) nr 1092/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie unijnego
nadzoru makroostrożnościowego nad systemem finansowym i ustanowienia Europejskiej
Rady ds. Ryzyka Systemowego (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010).
 Rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia
Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego) (Dz. Urz.
UE L 331 z 15.12.2010).
86


Rozporządzenie (UE) nr 1094/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia
Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i
Pracowniczych Programów Emerytalnych) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010).
Rozporządzenie (UE) nr 1095/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie unijnego
ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i
Papierów Wartościowych) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010).
11.2. Europejskie organy nadzoru finansowego
W skład Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego wchodzą:
‒ Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS), odpowiedzialna za nadzór
makroostrożnościowy nad całym systemem finansowym w Unii;
‒ Europejski Urząd Nadzoru, odpowiadający za nadzór mikroostrożnościowy w
poszczególnych segmentach systemu finansowego w Unii;
‒ wspólny komitet europejskich urzędów nadzoru;
‒ właściwe organy lub organy nadzorcze państw członkowskich.
11.2.1. Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego
Cele nadzoru makroostrożnościowego
Nadzór makroostrożnościowy ma na celu:
‒ przyczynianie się do przeciwdziałania zagrożeniom dla stabilności finansowej
wynikającym z poważnych zaburzeń w całym systemie finansowym Unii, które mogą
wywołać negatywne skutki dla funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz dla realnej
gospodarki;
‒ ograniczanie tych zagrożeń, z uwzględnieniem zmian natury makroekonomicznej.
Zadania ERRS
Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego wykonuje następujące zadania:
‒ gromadzenie oraz analiza danych i wskaźników makroekonomicznych oraz
makrofinansowych, niezbędnych do monitorowania i oceny potencjalnego ryzyka
systemowego;
‒ identyfikacja ryzyka systemowego oraz określenie jego prawdopodobieństwa;
‒ ostrzeganie przed znaczącym ryzykiem systemowym;
‒ zalecanie podjęcia działań zaradczych w odniesieniu do zidentyfikowanego ryzyka;
‒ kierowanie do Rady poufnych ostrzeżeń przed możliwością wystąpienia sytuacji
nadzwyczajnej, poważnie zagrażającej prawidłowemu funkcjonowaniu rynków
finansowych i ich integralności lub stabilności całego systemu finansowego w Unii;
‒ monitorowanie działań zaradczych;
‒ ścisła współpraca ze wszystkimi innymi stronami Europejskiego Systemu Nadzoru
Finansowego;
‒ koordynowanie europejskich działań w dziedzinie nadzoru makroostrożnościowego z
międzynarodowymi instytucjami finansowymi, zwłaszcza z Międzynarodowym
Funduszem Walutowym i Radą Stabilności Finansowej.
11.2.2. EuropejskiUrząd Nadzoru
Struktura Europejskiego Urzędu Nadzoru
87
Europejski Urząd Nadzoru obejmuje trzy organy odpowiadające za unijny nadzór
mikroostrożnościowy w poszczególnych sektorach systemu finansowego:
‒ Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB), mający swoją siedzibę w Londynie;
‒ Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych
(EUNUiPPE), którego siedzibą jest Frankfurt nad Menem;
‒ Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (EUNGiPW), z siedzibą w
Paryżu.
Zadania europejskich urzędów nadzoru
EUNB, EUNUiPPE oraz EUNGiPW wykonują następujące zadania:
‒ przyczyniają się do ustanowienia wspólnych standardów i praktyk regulacyjnych i
nadzorczych wysokiej jakości;
‒ przyczyniają się do spójnego stosowania prawa Unii;
‒ wspierają i ułatwiają przekazywanie Europejskiemu Urzędowi Nadzoru lub innemu
krajowemu organowi nadzoru wykonywania zadań i kompetencji właściwego organu
nadzoru państwa członkowskiego;
‒ ściśle współpracują z ERRS, zwłaszcza w zakresie identyfikacji i mierzenia ryzyka
systemowego oraz postępowania naprawczego wobec upadających instytucji
finansowych;
‒ organizują i przeprowadzają okresowe oceny działań realizowanych przez właściwe
organy nadzorcze, w tym wydają wytyczne i zalecenia skierowane do tych organów oraz
określają najlepsze praktyki w celu zwiększenia spójności wyników w zakresie nadzoru;
‒ monitorują i dokonują ocen zmian na danym rynku finansowym;
‒ przeprowadzają analizy ekonomiczne dotyczące rynków finansowych;
‒ podejmują działania w celu wzmocnienia europejskich systemów gwarantowania
depozytów, ubezpieczeniowych programów gwarancyjnych oraz systemów rekompensat
dla inwestorów.
Uprawnienia europejskich urzędów nadzoru
W celu skutecznego wykonania powierzonych im zadań, europejskie urzędy nadzoru
posiadają niezbędne uprawnienia, które obejmują:
‒ podejmowanie działań w zakresie opracowywania projektów regulacyjnych i
wykonawczych standardów technicznych;
‒ wydawanie wytycznych i zaleceń w celu ustanowienia spójnych, efektywnych i
skutecznych praktyk nadzorczych w ramach ESNF;
‒ określania działań koniecznych do zapewnienia przestrzegania wspólnych standardów;
‒ koordynowanie wszelkich działań podejmowanych w sytuacjach nadzwyczajnych;
‒ rozstrzyganie sporów między właściwymi organami nadzoru w sytuacjach
transgranicznych;
‒ wydawanie opinii dla Parlamentu Europejskiego, Rady lub Komisji.
11.3. Krajowe organy nadzoru finansowego
Struktura instytucjonalna nadzoru finansowego w państwach członkowskich odzwierciedla
trzy jego modele:
‒ model nadzoru zintegrowanego, z jednym organem odpowiedzialnym za sprawowanie
nadzoru nad wszystkimi instytucjami finansowymi w zakresie właściwego stosowania
przez nie przepisów i standardów;
88
‒ model nadzoru funkcjonalnego (model „twin peaks”), zakładający rozdzielenie funkcji
nadzorczych na dwie części i powierzenie ich dwom różnym organom; pierwszy ma
kompetencje w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego, drugi zaś – w dziedzinie nadzoru
związanego z minimalnymi wymaganiami dotyczącymi prowadzenia działalności przez
instytucje finansowe;
‒ model nadzoru sektorowego, z trzema odrębnymi organami odpowiadającymi za
sprawowanie nadzoru nad instytucjami finansowymi w poszczególnych sektorach
systemu finansowego: kredytowym, ubezpieczeniowym i kapitałowym.
Tabela 11.1. Modele nadzoru finansowego w państwach członkowskich
Model nadzoru
Nadzór zintegrowany
Nadzór funkcjonalny
Nadzór sektorowy
Państwa członkowskie
Czechy, Dania, Niemcy, Estonia, Irlandia, Łotwa, Węgry, Malta, Austria, Polska,
Słowacja, Finlandia, Szwecja
Belgia, Francja, Holandia, Zjednoczone Królestwo
Bułgaria, Grecja, Hiszpania, Włochy, Cypr, Luksemburg, Portugalia, Rumunia,
Słowenia
W większości państw członkowskich nadzór nad instytucjami finansowymi powierzono
bankowi centralnemu lub odpowiedniemu organowi nadzoru finansowego, które odpowiada
zarówno za nadzór ostrożnościowy nad instytucjami finansowymi, jak i za przestrzeganie
przez nie wymagań dotyczących prowadzenia działalności i świadczenia usług finansowych
Kryzys finansowy doprowadził także do wzmocnienia nadzoru makroostrożnościowego na
poziomie krajowym przez ustanowienie organów mających uprawnienia podobne do ERRS.
We Francji została powołana Rada ds. Ryzyka Systemowego i Regulacji Finansowych, w
Belgii – Komitet ds. Ryzyka Systemowego i Instytucji Finansowych, na Węgrzech – Rada ds.
Stabilności Finansowej. Zadania tych organów obejmują m.in. monitorowanie zmian systemu
finansowego w celu identyfikacji zagrożeń makroekonomicznych dla stabilności finansowej,
przedkładanie opinii dla parlamentu i rządu w sprawie podjęcia niezbędnych środków w
dziedzinie nadzoru makroostrożnościowego, koordynowanie działań podejmowanych w
sytuacjach kryzysowych, wymiana informacji między bankiem centralnym a organami
nadzoru finansowego, współpraca z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego.
11.4. Podział kompetencji między europejskie i krajowe organy
nadzoru finansowego
Zgodnie z art. 6 ust. 2 TFUE kompetencje Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego, a więc
także w dziedzinie nadzoru nad instytucjami finansowymi działającymi na tym rynku, należą
do kompetencji dzielonych z państwami członkowskimi.
Wykonywanie tych kompetencji przez europejskie organy nadzoru finansowego podlega
dwóm zasadom:
‒ zasadzie pomocniczości, zgodnie z którą Unia podejmuje działania w tej dziedzinie tylko
wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim działania organów nadzorczych państw
członkowskich nie są wystarczająco skuteczne do zapewnienia stabilności finansowej w
Unii, i jeśli, ze względu skalę i skutki proponowanego działania, możliwe jest lepsze
osiągnięcie tego celu na poziomie Unii;
‒ zasadzie proporcjonalności, zgodnie z którą zakres i forma działania ESNF nie
wykraczają poza to, co jest konieczne do zachowania stabilności finansowej w Unii jako
całości lub istotnej jej części.
89
Podstawą funkcjonowania ESNF jest więc centralizacja specyficznych zadań związanych
z utrzymaniem stabilności finansowej w Unii oraz decentralizacja pozostałych zadań
nadzorczych. Zakres zadań nadzorczych wykonywanych na poziomie Unii odpowiada
zadaniom nadzorczym powierzonym Europejskiej Radzie ds. Ryzyka Systemowego oraz
Europejskiemu Urzędowi Nadzoru. Kompetencje powierzone tym organomdotyczą więc
specyficznych zadań w dziedzinie nadzoru makro- i mikroostrożnościowego, takich jak:
identyfikacja ryzyka systemowego i ostrzeganie przed nim, ustalanie wspólnych standardów
technicznych, zapewnienie przestrzegania tych standardów przez instytucje finansowe,
koordynowanie działań mających na celu ograniczenie zagrożeń dla prawidłowego
funkcjonowania rynków finansowych lub stabilności finansowej w Unii, rozstrzyganie
sporów o charakterze transgranicznym.
Natomiast pozostałe zadania w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego oraz zadania
związane z przestrzeganiem minimalnych wymagań Unii dotyczących prowadzenia
działalności i świadczenia usług przez instytucje finansowe należą do kompetencji
właściwych organów nadzoru państw członkowskich. Mają one m.in. uprawnienia do
udzielania zezwoleń na podejmowanie i prowadzenie działalności przez instytucje kredytowe,
towarzystwa ubezpieczeniowe i przedsiębiorstwa inwestycyjne oraz do kontroli
przestrzegania przez te instytucje wymogów kapitałowych w odniesieniu do różnych
zagrożeń dla ich stabilności finansowej.
W dziedzinie nadzoru ostrożnościowego pewne kompetencje ma także Europejski
Bank Centralny. Zgodnie z art. 25 Statutu ESBC i EBC:
a) EBC jest uprawniony do wyrażania opinii i udzielania konsultacji Radzie, Komisji i
właściwym organom nadzorczym państw członkowskich w sprawie zakresu i stosowania
ustawodawstwa unijnego odnoszącego się do nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami
kredytowymi i do stabilności systemu finansowego;
b) EBC może wykonywać specyficzne zadania w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego nad
instytucjami finansowymi, z wyjątkiem instytucji ubezpieczeniowych.
Specyficzne działania EBC w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego są związane z
realizacją zadań Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego. EBC gromadzi i przetwarza
informacje w imieniu ERRS na potrzeby wykonywania powierzonych jej zadań,
przygotowuje analizy niezbędne do wykonywania tych zadań, wspiera ERRS w prowadzonej
przez nią współpracy międzynarodowej na szczeblu administracyjnym z innymi właściwymi
organami w kwestiach makroostrożnościowych oraz wspiera prace organów ERRS.
Ponadto Europejski Bank Centralny przyczynia się, we współpracy z bankami centralnymi
państw członkowskich i Komitetem Nadzoru Bankowego przy ESBC, do stabilności
finansowej w Unii (art. 127 ust. 5 TFUE). EBC monitoruje zagrożenia dla tej stabilności oraz
ocenia zdolność systemu finansowego do absorpcji wstrząsów finansowych. Jego
sprawozdania dotyczące stabilności sektora bankowego oraz stabilności finansowej są
podawane do publicznej wiadomości.
Wraz z ustanowieniem jednolitego mechanizmu nadzorczegow ramach unii bankowej
EBC otrzymał wyłączne kompetencje w wykonywaniu takich zadań nadzorczych, jak:
wydawanie i cofanie zezwoleń dla instytucji kredytowych, ocena powiadomień dotyczących
nabycia i zbycia znacznych pakietów akcji w instytucjach kredytowych, zapewnienia
przestrzegania przez instytucje kredytowe wymogów ostrożnościowych oraz pozostałych
wymogów określonych przepisami prawa unijnego i krajowego, przeprowadzania przeglądów
nadzorczych. W stosunku do istotnych instytucji kredytowych kompetencje te wykonuje
bezpośrednio, w odniesieniu do pozostałych instytucji kredytowych – pośrednio (za
pośrednictwem właściwych organów krajowych).
90
12. Unia bankowa
Jednolity mechanizm
nadzorczy
Rozporządzenie (UE)
nr 1025/2013)
Jednolity mechanizm restrukturyzacji
Europejski system
i uporządkowanej likwidacji
gwarantowania
Rozporządzenie (UE)
depozytów
nr 806/2014
COM(2015) 472 final
Zbiór jednolitych przepisów
Rozporządzenie (UE) nr 575/2013 – wymogi ostrożnościowe dla instytucji kredytowych i
firm inwestycyjnych
Dyrektywa 2013/36/UE – warunki dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności
i nadzór ostrożnościowy nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi
Dyrektywa 2014/59/UE – restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja instytucji
kredytowych i firm inwestycyjnych
Dyrektywa 2014/49/UE ‒ systemy gwarancji depozytów
12.1. Jednolity mechanizm nadzorczy
12.1.1. Podstawa prawna i podstawowe pojęcia
Podstawa prawna
91
Rozporządzenie Rady (UE) nr 1024/2013 z dnia 15 października 2013 r. powierzające EBC
szczególne zadania w odniesieniu do polityki związanej z nadzorem ostrożnościowym nad
instytucjami kredytowymi (Dz. Urz. UE L 287 z 29.10.2013).
Definicje podstawowych pojęć:
 jednolity mechanizm nadzorczy – system nadzoru finansowego, złożony z EBC i
właściwych organów uczestniczących państw członkowskich;
 właściwy organ krajowy – właściwy organ wyznaczony przez uczestniczące państwo
członkowskie do sprawowania nadzoru nad instytucjami finansowymi;
 uczestniczące państwo członkowskie – państwo członkowskie, którego walutą jest euro,
lub państwo członkowskie, którego walutą nie jest euro, ale ustanowiło bliską współpracę
z właściwymi organami państw członkowskich, których walutą jest euro
12.1.2. Zadania powierzone EBC
W ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego EBC posiada wyłączną kompetencję w
zakresie wykonywania, do celów nadzoru ostrożnościowego, następujących zadań w
odniesieniu do wszystkich instytucji kredytowych mających siedzibę w uczestniczących
państwach członkowskich:
‒ wydawanie i cofanie zezwoleń dla instytucji kredytowych;
‒ w odniesieniu do instytucji kredytowych, które mają siedzibę w uczestniczącym państwie
członkowskim i które pragną ustanowić oddział lub świadczyć usługi transgraniczne na
terytorium nieuczestniczącego państwa członkowskiego – wykonywanie zadań, które
będą w gestii właściwego organu państwa członkowskiego pochodzenia na mocy
stosownego unijnego prawa;
‒ ocena powiadomień dotyczących nabycia i zbycia znacznych pakietów akcji w
instytucjach kredytowych, poza przypadkami restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji banków;
‒ zapewnienie zgodności z aktami, nakładającymi wymogi ostrożnościowe na instytucje
kredytowe w dziedzinie wymogów w zakresie funduszy własnych, sekurytyzacji, limitów
znacznych ekspozycji, płynności, dźwigni finansowej, sprawozdawczości i podawania do
wiadomości publicznej informacji dotyczących tych kwestii;
‒ zapewnienie zgodności z aktami, nakładającymi na instytucje kredytowe wymogi
posiadania solidnych zasad zarządzania, w tym wymogów dotyczących kompetencji i
reputacji odnoszących się do osób odpowiedzialnych za zarządzanie instytucjami
kredytowymi, procedur zarządzania ryzykiem, mechanizmów kontroli wewnętrznej,
polityki wynagrodzeń i praktyk w tym zakresie oraz skutecznych wewnętrznych procesów
oceny adekwatności kapitałowej, w tym modeli wewnętrznych ratingów (IRB);
‒ przeprowadzanie przeglądów nadzorczych;
‒ sprawowanie nadzoru skonsolidowanego nad jednostkami dominującymi instytucji
kredytowych mającymi siedzibę w jednym z uczestniczących państw członkowskich, a
także uczestniczenie w nadzorze skonsolidowanym – w charakterze obserwatorów –
właściwych organów krajowych, w odniesieniu do jednostek dominujących niemających
siedziby w jednym z uczestniczących państw członkowskich;
‒ uczestniczenie w nadzorze dodatkowym nad konglomeratami finansowymi w odniesieniu
do instytucji kredytowych, które wchodzą w jego skład;
‒ realizowanie zadań nadzorczych w zakresie planów naprawczych oraz wczesnej
interwencji, w przypadku gdy instytucja kredytowa lub grupa, w odniesieniu do której
EBC jest konsolidującym organem nadzoru, nie spełniają mających zastosowanie
wymogów ostrożnościowych lub prawdopodobnie je naruszą;
92
‒ wyłącznie w przypadkach przewidzianych w stosownym unijnym prawie dla właściwych
organów, dokonywanie strukturalnych zmian wymaganych od instytucji kredytowych w
celu zapobieżenia trudnościom, z wyłączeniem wszelkich uprawnień w zakresie
prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
O ile zostanie to uznane za konieczne, EBC może – zamiast właściwych organów
krajowych lub wyznaczonych organów krajowych uczestniczącego państwa członkowskiego
– zastosować wyższe wymogi dotyczące buforów kapitałowych niż wymogi zastosowane
przez właściwe organy krajowe lub wyznaczone organy krajowe uczestniczącego państwa
członkowskiego, które to wymogi instytucje kredytowe muszą utrzymywać na odpowiednim
poziomie w uzupełnieniu wymogów w zakresie funduszy własnych, w tym ustalić wskaźniki
bufora antycyklicznego, a także zastosować surowsze środki mające zaradzić ryzyku
systemowemu lub ryzyku makroostrożnościowemu na szczeblu instytucji kredytowych.
Wykonując te zadania, EBC blisko współpracuje z wyznaczonymi organami krajowymi w
danych państwach członkowskich, a także bierze pod uwagę specyfikę sytuacji systemu
finansowego, sytuację gospodarczą i cykl koniunkturalny w poszczególnych państwach
członkowskich.
12.1.3. Wykonywanie zadań nadzorczych powierzonych EBC
EBC wykonuje swoje zadania nadzorcze w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego we
współpracy z właściwymi organami krajowymi. EBC odpowiada za skuteczne i spójne
funkcjonowanie jednolitego mechanizmu nadzorczego.
W odniesieniu do istotnych instytucji kredytowych EBC wykonuje bezpośrednio swoje
zadania nadzorcze.
Ramka 12.1. Kryteria istotności instytucji kredytowej
Istotność instytucji kredytowej (podmiotu lub grupy) ocenia się w oparciu o następujące kryteria:
‒ wielkość: całkowita wartość jej aktywów przekracza 30 mld euro;
‒ znaczenie dla gospodarki Unii lub dowolnego uczestniczącego państwa członkowskiego: stosunek
całkowitej wartości jej aktywów do PKB państwa siedziby przekracza 20%, chyba że całkowita wartość jej
aktywów jest niższa niż 5 mld euro;
‒ istotność działalności transgranicznej: całkowita wartość nadzorowanej grupy przekracza 5 mld euro oraz
stosunek jej transgranicznych aktywów do wartości jej aktywów przekracza 20% i stosunek jej
transgranicznych pasywów do wartości jej pasywów przekracza 20 %;
‒ wnioskowanie o publiczną pomoc finansową z Europejskiego Mechanizmu Stabilności lub otrzymanie
takiej pomocy;
‒ podmiot jest jedną z trzech najistotniejszych instytucji kredytowych w uczestniczącym państwie
członkowskim.
‒
‒
‒
‒
Natomiast w odniesieniu do mniej istotnych instytucji kredytowych EBC:
wydaje właściwym organom krajowym zalecenia, wytyczne lub ogólne instrukcje,
zgodnie z którymi organy te wykonują zadania powierzone EBC, z wyjątkiem wydawania
i cofania zezwoleń dla instytucji kredytowych oraz oceny powiadomień dotyczących
nabycia i zbycia znacznych pakietów akcji instytucji kredytowych;
może podjąć decyzje o tym, że sam będzie wykonywał wszelkie stosowne zadania
nadzorcze, w tym w przypadku,gdy pomoc finansowa była wnioskowana lub otrzymana
pośrednio z Europejskiego Mechanizmu Stabilności Finansowej lub Europejskiego
Mechanizmu Stabilności;
sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem systemu;
może skorzystać z uprawnień dochodzeniowych;
93
‒ może również zwracać się do właściwych organów o dostarczenie informacji na temat
wykonania zadań realizowanych przez nie w ramach jednolitego mechanizmu
nadzorczego.
12.1.4. Bliska współpraca z właściwymi organami uczestniczących państw
członkowskich, których walutą nie jest euro
EBC realizuje zadania nadzorcze w odniesieniu do instytucji kredytowych mających siedzibę
w uczestniczących państw członkowskich, których walutą nie jest euro, jeżeli między EBC a
właściwym organem krajowym tego państwa członkowskiego została ustanowiona bliska
współpraca. Zostaje ona ustanowiona na mocy decyzji przyjętej przez EBC, jeżeli spełnione
są następujące warunki:
 Dane państwo członkowskie powiadamia pozostałe państwa członkowskie, Komisję, EBC
i Europejski Urząd Nadzoru Bankowego o swoim wniosku dotyczącym nawiązania
bliskiej współpracy z EBC w zakresie wykonywania zadań w ramach jednolitego
mechanizmu nadzorczego w odniesieniu do wszystkich instytucji kredytowych mających
siedzibę w danym państwie członkowskim.
 W powiadomieniu tym dane państwo członkowskie zobowiązuje się do: a)
zagwarantowania, że jego właściwe organy lub wyznaczony organ krajowy będą stosować
się do wszelkich wytycznych lub wniosków EBC, oraz b) przekazywania wszelkich
informacji na temat instytucji kredytowych mających siedzibę w danym państwie
członkowskim, które mogą być wymagane przez EBC w celu przeprowadzenia
wszechstronnej oceny tych instytucji kredytowych.
 Dane państwo członkowskie przyjęło stosowne ustawodawstwo krajowe celem
zapewnienia obowiązku przyjmowania przez właściwy organ krajowy tego państwa
wszelkich środków wymaganych przez EBC w odniesieniu do instytucji kredytowych.
Współpraca z EBC zostanie zawieszona lub zakończona, jeżeli, zdaniem EBC, dane
państwo członkowskie przestało spełniać właściwe dla niej warunki lub gdy właściwy organ
krajowy danego państwa nie wykonuje obowiązków z nią związanych.
12.1.5. Uprawnienia EBC
Uprawnienia dochodzeniowe
W celu wykonywania powierzonych mu zadań, EBC:
‒ ma prawo wezwać instytucje kredytowe i inne podmioty objęte jednolitym mechanizmem
nadzorczym do udzielenia mu wszelkich niezbędnych informacji;
‒ może przeprowadzać wszelkie niezbędne dochodzenia wobec dowolnej z tych osób
prawnych;
‒ może przeprowadzać wszelkie niezbędne kontrole na miejscu w siedzibie osób prawnych;
‒ jeżeli kontrola na miejscu wymaga zezwolenia organu sądowego, składa wniosek o
wydanie takiego zezwolenia
Zakres uprawnień nadzorczych
 Udzielanie zezwoleń. Wszelkie wnioski o udzielenie zezwolenia na podjęcie działalności
instytucji kredytowej, która ma siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim, są
przedkładane właściwym organom krajowym państwa członkowskiego, w którym
instytucja kredytowa ma mieć siedzibę, zgodnie z wymogami określonymi w stosownym
prawie krajowym. Jeśli wnioskodawca spełnia wszystkie wymagane warunki, właściwy
94
organ krajowy przyjmuje projekt decyzji w sprawie zaproponowania, by EBC udzielił
zezwolenia. Projekt decyzji uznaje się za przyjęty przez EBC, chyba że EBC wyrazi
sprzeciw w maksymalnym terminie dziesięciu dni roboczych.
 Ocena nabycia znacznych pakietów akcji. Wszelkie powiadomienia o nabyciu
znacznego pakietu akcji instytucji kredytowej przekazuje się właściwym organom
krajowym państwa członkowskiego, w którym dana instytucja kredytowa ma siedzibę,
zgodnie z wymogami określonymi w stosownym prawie krajowym. Właściwe organy
krajowe oceniają proponowane nabycie i przekazują EBC powiadomienie wraz z
wnioskiem dotyczącym decyzji w sprawie sprzeciwu wobec nabycia lub braku takiego
sprzeciwu.
 Nadzór ostrożnościowy. EBC ma w szczególności następujące uprawnienia:
‒ wymagania od instytucji posiadania funduszy własnych wyższych od wymogów
kapitałowych;
‒ wymagania udoskonalaniazasad, strategii, procedur i mechanizmów, które zapewnią
skuteczne i ostrożne zarządzenie instytucją;
‒ wymagania od instytucji przedstawienia planu przywrócenia zgodności z wymogami
nadzorczymi;
‒ wymagania od instytucji stosowaniaszczególnejpolityki w zakresie rezerw lub
szczególnego traktowaniaaktywa w kontekście wymogów w zakresie funduszy
własnych;
‒ ograniczenia działalności lub pozbycia się działalności, która stwarza nadmierne
ryzyko dla stabilności instytucji;
‒ wymagania ograniczenia ryzyka nieodłącznie związanego z działalnością, produktami
i systemami instytucji;
‒ wymagania od instytucji ograniczenia wysokości zmiennego składnika wynagrodzeń,
w przypadku gdy jego wysokość utrudnia utrzymanie prawidłowej bazy kapitałowej;
‒ wymagania od instytucji przeznaczenia zysków netto na zwiększenie funduszy
własnych;
‒ ograniczenia lub zakazu dokonywania przez instytucję wypłat z zysków między
akcjonariuszy lub udziałowców, gdy wypłaty utrudniają wykonanie zobowiązań;
‒ nakładania dodatkowych obowiązków sprawozdawczych;
‒ nakładania szczególnych wymogów w zakresie płynności;
‒ wymagania ujawniania dodatkowej informacji;
‒ odwołania każdego z członków organu zarządzającego instytucji kredytowej, którzy
nie spełniają nałożonych na nie wymogów, określonych w stosowych aktach
prawnych.
 Sankcje administracyjne. EBC, we współpracy z właściwymi organami krajowymi,
może nałożyć administracyjne sankcje finansowe na instytucje kredytowe, które naruszą
wymóg określony w rozporządzeniach Unii.
12.1.5 Zasady organizacyjne
Niezależność
Wykonując zadania, EBC i właściwe organy krajowe działające w ramach jednolitego
mechanizmu nadzorczego działają niezależnie. Członkowie Rady ds. Nadzoru i komitetu
sterującego działają niezależnie i obiektywnie w interesie Unii jako całości, oraz nie zwracają
się o instrukcje do instytucji lub organów Unii, rządu żadnego z państw członkowskich, lub
do innego podmiotu publicznego lub prywatnego, ani nie przyjmują takich instrukcji.
Niezależność ta jest respektowania przez instytucje, organy, urzędy i agencje Unii, a także
rządy państw członkowskich i wszelkie inne organy.
95
Odpowiedzialność i sprawozdawczość
EBC corocznie przedkłada Parlamentowi Europejskiemu, Radzie, Komisji i Eurogrupie
sprawozdanie z wykonania powierzonych mu zadań nadzorczych. Przewodniczący Rady ds.
Nadzoru EBC publicznie przedstawia to sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu i
Eurogrupie w obecności przedstawicieli wszystkich uczestniczących państw członkowskich,
których walutą nie jest euro. Na wniosek Eurogrupy przewodniczący Rady ds. Nadzoru może
zostać wysłuchany w sprawie wykonania swoich zadań nadzorczych przed Eurogrupą w
obecności przedstawicieli wszystkich uczestniczących państw członkowskich, których walutą
nie jest euro. Na wniosek Parlamentu Europejskiego przewodniczący Rady ds. Nadzoru EBC
uczestniczy w wysłuchaniu w sprawie wykonania jej zadań nadzorczych przed właściwymi
komisjami Parlamentu Europejskiego. EBC ma obowiązek udzielić odpowiedzi, w formie
ustnej lub pisemnej, na pytania przedstawione mu przez Parlament Europejski lub Eurogrupę
oraz w obecności przedstawicieli wszystkich uczestniczących państw członkowskich, których
walutą nie jest euro.Gdy Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej bada operacyjna
skuteczność zarządzania EBC, uwzględnia również zadania nadzorcze powierzone EBC. EBC
prowadzi szczerą współpracę przy wszelkich dochodzeniach prowadzonych przez Parlament
Europejski.
Administracyjna Rada Odwoławcza
Administracyjna Rada Odwoławcza, utworzona przez EBC, składa się z pięciu wysoko
cenionych osób pochodzących z państw członkowskich i mających udokumentowaną
odpowiednią wiedzę i zawodowe doświadczenie, również w zakresie nadzoru, na
wystarczająco wysokim poziomie w dziedzinie bankowości i usług finansowych. Jej
zadaniem jest przeprowadzanie wewnętrznego administracyjnego przeglądu decyzji podjętych
przez EBC w ramach wykonywania powierzonych mu uprawnień nadzorczych. Członkowie
Administracyjnej Rady Odwoławczej działają niezależnie i w interesie publicznym.
Rozdzielenie funkcji związanej z polityką pieniężną
EBC wykonuje powierzone mu zadania nadzorcze bez uszczerbku dla swoich zadań
dotyczących polityki pieniężnej oraz wszelkich innych zadań i oddzielnie od nich. Zadania
nadzorcze powierzone EBC nie mogą kolidować z jego zadaniami związanymi z polityką
pieniężną ani nie mogą być od nich uzależnione. Zadania nadzorcze EBC nie mogą też
kolidować z zadaniami związanymi z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego ani
jakimkolwiek innymi zadaniami.
Rada ds. Nadzoru
Planowaniem i wykonywaniem zadań powierzonych EBC zajmuje się całkowicie organ
wewnętrzny, którym jest Rada ds. Nadzoru. Organ ten składa się z przewodniczącego,
wiceprzewodniczącego – zatwierdzanych przez Parlament Europejski i mianowanych przez
Radę, czterech przedstawicieli EBC mianowanych przez Radę Prezesów EBC i z po jednym
przedstawicielu właściwego organu krajowego z każdego uczestniczącego państwa
członkowskiego. Wszyscy jej członkowie działają w interesie Unii jako całości. Rada ds.
Nadzoru powołuje spośród swoich członków komitet sterujący, który wykonuje zadania
przygotowawcze w interesie Unii jako całości i działa w pełnej przejrzystości z Radą ds.
Nadzoru.
Decyzje Rady ds. Nadzoru podejmowane są zwykłą większością głosów. Rada ds.
Nadzoru prowadzi wszystkie prace przygotowawcze dotyczące zadań nadzorczych
powierzonych EBC i przedstawia Radzie Prezesów EBC finalne projekty decyzji, które Rada
Prezesów ma przyjąć. Projekty decyzji są przekazywane jednocześnie do właściwych
96
organów krajowych danych państw członkowskich. Projekt decyzji jest uznany za przyjęty,
chyba że Rada Prezesów wyrazi sprzeciw w oznaczonym terminie, jednak nie dłuższym niż
dziesięć dni roboczych. Niemniej jednak, jeżeli uczestniczące państwo członkowskie, którego
walutą nie jest euro, nie zgadza się z projektem decyzji Rady ds. Nadzoru, Rada ds. Nadzoru
podejmuje decyzję większością kwalifikowaną.
Rada ds. Nadzoru powołuje spośród swoich członków komitet sterujący, który wspomaga
jej działania. Komitet ten nie ma uprawnień decyzyjnych.
12.2. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji
12.2.1. Zagadnienia ogólne
Podstawa prawna
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 806/2014 z dnia 15 lipca 2014 r.
ustanawiające jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji instytucji kredytowych i niektórych firm inwestycyjnych w ramach jednolitego
mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz jednolitego funduszu
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (DZ. Urz. UE L 225 z 30.7.2014)
Przedmiot regulacji
Niniejsze rozporządzenie ustanawia jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji podmiotów mających siedzibę w uczestniczących państwach
członkowskich. Te jednolite zasady i jednolita procedura stosowane są przez Jednolitą Radę
ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Jednolita Radę) wraz z Radą i Komisją
oraz krajowymi organami ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w ramach
jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Jednolity mechanizm
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest wspierany jednolitym funduszem
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (funduszem). Wykorzystanie funduszu jest
uzależnione od wejścia w życie umowy między uczestniczącymi państwami członkowskim
(Umowa) o przekazaniu do funduszu środków finansowych pobranych na szczeblu krajowym
oraz stopniowym łączeniu poszczególnych środków finansowych pobieranych na szczeblu
krajowym i przydzielanych do krajowych pul funduszu.
Uczestniczące państwo członkowskie
Uczestniczące państwo członkowskie oznacza państwo członkowskie, którego walutą jest
euro, lub państwo członkowskie, którego walutą nie jest euro, ale które ustanowiło bliską
współpracę z EBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego.
Zasady ogólne podejmowania działań w ramach funkcjonowania jednolitego
mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
‒ zakaz dyskryminacji podmiotów ze względu na ich narodowość lub miejsce prowadzenia
działalności;
‒ zasada zgodności z jednością i integralnością rynku wewnętrznego;
‒ zasada zrównoważenia celów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji z interesami
poszczególnych zainteresowanych państw członkowskim, z należytym uwzględnieniem
97
ewentualnego niekorzystnego wpływu podejmowanych działań na nieuczestniczące
państwo członkowskie;
‒ zakaz wymagania od państw członkowskich udzielenia nadzwyczajnego publicznego
wsparcia finansowego, ani podejmowania innych działań, które wpływać na suwerenność
budżetową i obowiązki budżetowe państw członkowskich.
Podział zadań w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji
Za skuteczne i spójne funkcjonowanie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji odpowiada Jednolita Rada.Jest ona odpowiedzialna za
sporządzanie planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz przyjmowanie
wszelkich decyzji związanych z restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacja w odniesieniu
do:
‒ podmiotówniebędących częścią grupyoraz grup, które uznaje się za istotne lub w
odniesieniu do których EBC podjął decyzję o tym, że będzie bezpośrednio wykonywał
wszelkie stosowne uprawnienia nadzorcze;
‒ innych grup transgranicznych;
‒ w odniesieniu do podmiotów mniej istotnych, jeżeli działania krajowych organów ds.
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji są niezgodne ze stosownymi przepisami lub
z ogólnymi wskazówkami Jednolitej Rady;
‒ w odniesieniu do podmiotów mniej istotnych, jeżeli uczestniczące państwo członkowskie
podjęło decyzję o wykonaniu przez Jednolitą Radę wszelkich stosownych uprawnień i
obowiązków w zakresie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
W odniesieniu do pozostałych podmiotów i grup krajowe organy ds. restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji realizują następujące zadania i ponoszą za nie
odpowiedzialność:
‒ przyjmowanie planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz dokonywanie
ocen możliwości przeprowadzenia skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji;
‒ przyjmowanie środków wczesnej interwencji;
‒ stosowanie uproszczonych obowiązków lub zniesienie obowiązku sporządzenia planu
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji;
‒ ustalenia minimalnego wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań
kwalifikowalnych;
‒ przyjmowania decyzji w sprawie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz
stosowania instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji;
‒ umarzania lub konwersji odpowiednich instrumentów kapitałowych.
12.2.2. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
Planowanie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
Jednolita Rada oraz krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
sporządzają i przyjmują plany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Plan
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji określa warianty zastosowania instrumentów
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz wykonania uprawnień w zakresie
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Aby zapewnić skuteczne i spójne stosowanie
stosownych przepisów, Jednolita Rada wydaje wytyczne i kieruje wskazówki do krajowych
organów ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji dotyczące przygotowania projektów
planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
98
Plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji nie zakłada z żadnego z następujących
elementów:
‒ żadnego nadzwyczajnego publicznego wsparcia finansowego poza wykorzystaniem
jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji;
‒ żadnego awaryjnego wsparcia płynnościowego udzielanego przez bank centralny;
‒ żadnego wsparcia płynnościowego udzielonego przez bank centralny na
niestandardowych warunkach dotyczących zabezpieczenia, terminu i stóp procentowych.
Sporządzając plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, Jednolita Rada ocenia, w
jakim zakresie możliwe jest przeprowadzenie skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji. Przeprowadzenie skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji danego
podmiotu lub podmiotów powiązanych jest możliwe, jeśli Jednolita Rada uzna, że jest ono
wykonalne i wiarygodne w ramach standardowego postępowania likwidacyjnego albo przez
zastosowanie instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, przy jednoczesnym
unikaniu w jak największym stopniu wszelkich negatywnych konsekwencji dla systemów
finansowychpaństwa członkowskiego siedziby, innych państw członkowskich lub Unii, oraz
w celu zapewnienia ciągłości funkcji krytycznych wykonywanych przez dany podmiot lub
podmioty powiązane.
Cele restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
Celem restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest:
‒ zapewnienie ciągłości funkcji krytycznych;
‒ uniknięcie znaczących negatywnych skutków dla stabilności finansowej, w szczególności
przez zapobiegnięcie efektowi domina oraz przez utrzymanie dyscypliny rynkowej;
‒ ochrona finansów publicznych przez ograniczenie do minimum korzystania z
nadzwyczajnego publicznego wsparcia finansowego;
‒ ochrona deponentów i inwestorów.
Procedura restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
Jednolita Rada przyjmuje program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, jeżeli
spełnione zostały następujące warunki:
‒ w ocenie EBC podmiotjest na progu upadłości lub jest zagrożony upadłością;
‒ zdaniem Jednolitej Rady lub, w stosownych przypadkach, krajowego organu ds.
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji nie ma racjonalnych podstaw, by oczekiwać,
że jakiekolwiek alternatywne środki sektora prywatnego lub działania nadzorcze podjęte
względem danego podmiotu, zapobiegłoby jego upadłości;
‒ działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest konieczne w
interesie publicznym.
Podmiot jest na progu upadłości lub jest zagrożony upadłością, jeżeli zachodzi co
najmniej jedna z następujących okoliczności:
‒ podmiot naruszył lub naruszy w najbliższej przyszłości wymogi dotyczące kontynuacji
zezwolenia w sposób uzasadniający wycofanie zezwolenia przez EBC;
‒ wartość aktywów podmiotu jest niższa lub będzie w najbliższej przyszłości niższa od
wartości jego zobowiązań;
‒ podmiot jest niezdolny lub będzie w najbliższej przyszłości niezdolny do spłaty swoich
długów lub innych zobowiązań w terminie ich wymagalności;
‒ wymagane jest nadzwyczajne publiczne wsparcie finansowe, z wyjątkiem sytuacji, gdy w
celu zaradzenia poważnym zakłóceniom w gospodarce państwa członkowskiego i
utrzymania stabilności finansowej nadzwyczajne publiczne wsparcie finansowe przyjmuje
dowolną z następujących form: a) gwarancji rządowej celem zabezpieczenia
instrumentów wsparcia płynności udostępnionych przez banki centralne na ich
99
warunkach; b) gwarancji rządowej dotyczącej nowo wyemitowanych zobowiązań; lub c)
zastrzyku funduszy własnych lub nabycia instrumentów kapitałowych.
Działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji uznaje się będące w
interesie publicznym, jeśli jest ono konieczne do osiągnięcia co najmniej jednego z celów
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji i jest proporcjonalne do tych celów, a likwidacja
podmiotu w ramach standardowego postępowania upadłościowego nie pozwoliłaby na
osiągnięcie tych celów w takim samym zakresie.
Jeżeli są spełnione warunki restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, Jednolita Rada
przyjmuje program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Program ten obejmuje
instytucję objętą restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, określa zastosowanie wobec
niej instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz określa wykorzystanie
jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
Po przyjęciu programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Jednolita Rada
przekazuje go Komisji. Komisja zatwierdza ten program albo sprzeciwia się temu
programowi w odniesieniu do jego aspektów uznaniowych.
Komisja może zaproponować Radzie, aby:
‒ sprzeciwiła się programowi restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przyjętego przez
Jednolitą Radę z powodu niespełnienia przez niego kryterium interesu publicznego;
‒ zatwierdziła istotną zmianę kwoty jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji przewidzianej w tym programie.
Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji może wejść w życie tylko wtedy,
gdy Rada lub Komisja nie wyraziły sprzeciwu w terminie 24 godzin od przekazania programu
przez Jednolitą Radę.Jeżeli w tym terminie Rada zatwierdziła propozycję Komisji dotyczącą
zmiany programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji lub Komisja wyraziła
sprzeciw, Jednolita Rada zmienia program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
zgodnie z przedstawionym uzasadnieniem.
Jeżeli Rada sprzeciwia się objęciu instytucji restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją
z powodu niespełnienia kryterium interesu publicznego, odnośny podmiot zostaje w sposób
uporządkowany zlikwidowany zgodnie z mającym zastosowanie prawem krajowym.
Jednolita Rada zapewnia podjęcie koniecznych działań w ramach restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji przez odpowiednie krajowe organy ds. restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji.
Zgodność pomocy państwa i pomocy z jednolitego funduszu restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji z rynkiem wewnętrznym
Jeżeli działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji obejmuje przyznanie
pomocy państwa na podstawie art. 107 ust. 1 TFUE lub pomocy z jednolitego funduszu
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, przyjęcie programu restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji może nastąpić dopiero po przyjęciu przez Komisję pozytywnej
lub warunkowej decyzji dotyczącej zgodności wykorzystania takiej pomocy z zasadami
regulującymi rynek wewnętrzny.
Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przyjęty przez Jednolitą Radę określa
szczegółowe informacje odnoszące się do instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji, które mają być zastosowane wobec instytucji objętej restrukturyzacją i
uporządkowaną likwidacją i mają zostać wdrożone przez krajowe organy ds. restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji.
Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji zawiera zarys działań w ramach
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, które powinna podjąć Jednolita Rada w
100
odniesieniu do unijnej jednostki dominującej lub poszczególnych podmiotów powiązanych
mających siedzibę w uczestniczących państwach członkowskich z myślą o osiągnięciu celów
i przestrzeganiu zasad restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
Przyjmując program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, Jednolita Rada, Rada i
Komisja uwzględniają plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz postępują
zgodnie z nim, chyba że Jednolita Rada stwierdzi, że cele restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji zostaną osiągnięte skutecznie w wyniku podjęcia działań, których nie przewidziano
w planie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. W trakcie procedury restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji, Jednolita Rada może zmienić i zaktualizować program
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
Instrumenty restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
Instrumentami restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji są:
‒ instrument zbycia działalności: przeniesienie na rzecz nabywcy niebędącego instytucją
pomostową instrumentów właścicielskich wyemitowanych przez instytucję objętą
restrukturyzacją lub uporządkowaną likwidacją lub wszystkich lub niektórych jej
aktywów, praw lub zobowiązań;
‒ instrument instytucji pomostowej: przeniesienie do instytucji pomostowej instrumentów
właścicielskich wyemitowanych przez co najmniej jedną z instytucji objętych
restrukturyzacją lub uporządkowaną likwidacją lub wszystkich lub niektórych aktywów,
praw lub zobowiązań co najmniej jednej z instytucji objętych restrukturyzacją lub
uporządkowaną likwidacją;
‒ instrument wydzielenia aktywów: przeniesienie aktywów, praw lub zobowiązań
instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją lub instytucji pomostowej
do co najmniej jednego podmiotu zarządzającego aktywami;
‒ instrument umorzenia lub konwersji długu, który można zastosować w każdym z
następujących celów:
a) dokapitalizowania podmiotu, spełniającego warunki uruchomienia procedury
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, w stopniu wystarczającym do
przywrócenia mu zdolności do spełniania warunków zezwolenia i warunków
prowadzenia działalności;
b) zamiany na kapitał własny lub obniżenia kwoty głównej należności lub instrumentów
dłużnych, które są przenoszone do instytucji pomostowej, w celu zapewnienia jej
kapitału, lub w ramach instrumentu zbycia działalności lub instrumentu wydzielenia
aktywów.
Uprawnienia dochodzeniowe
W odniesieniu do podmiotów objętych jednolitą procedurą restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji Jednolita Rada:
‒ może zażądać od nich przekazania wszystkich informacji niezbędnych do wykonywania
powierzonych jej zadań;
‒ może prowadzić niezbędne dochodzenia wobec tych podmiotów;
‒ może przeprowadzać wszelkie niezbędne kontrole na miejscu w lokalach tych
podmiotów;
‒ jeżeli kontrola na miejscu wymaga zezwolenia ze strony organu sądowego, występuje o
takie zezwolenie.
Kary
101
Jednolita Rada podejmuje decyzję o nałożeniugrzywny na dany podmiot za następujące
naruszenia:
‒ gdy nie przedstawia on zażądanych informacji;
‒ gdy nie poddaje się on dochodzeniu ogólnemu lub kontroli na miejsce;
‒ gdy nie stosuje się on do decyzji skierowanej do niego przez Jednolitą Radę.
Do powyższych grzywien mają zastosowanie następujące czynniki obciążające:
‒ naruszenie zostało popełnione umyślnie;
‒ naruszenie zostało popełnione wielokrotnie;
‒ naruszenie było popełnione przez okres dłuższy niż trzy miesiące;
‒ naruszenie ujawniło systemowe braki w organizacji podmiotu;
‒ od momentu stwierdzenia naruszenia nie podjęto żadnych działań naprawczych;
‒ kadra kierownicza wyższego szczebla danego podmiotu nie współpracowała z Jednolitą
Radą podczas prowadzenia przez nią dochodzenia
Ponadto Jednolita Rada nakładaokresową karę pieniężną na podmiot objęty jednolitą
procedurą restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, aby skłonić go do przestawienia
pełnych informacji, których zażądano od niego oraz poddania się dochodzeniu i kontroli na
miejscu. Okresowa kara musi być skuteczna i proporcjonalna.
12.2.3. Ramy instytucjonalne
Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji
Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Jednolita Rada) jest
agencją Unii, której siedzibą jest Bruksela. Posiada ona osobowość prawną. Jednolita Rada i
krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji działają niezależnie i w
interesie ogólnym. W jej skład Jednolitej Rady wchodzą: przewodniczący, czterech
dodatkowych członków zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy oraz członek
mianowany przez każde uczestniczące państwo członkowskie, reprezentujący swoje krajowe
organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Każdy członek ma jeden glos.
Komisja i EBC wyznaczają po jednym przedstawicielu z prawem uczestniczenia w sesjach w
charakterze stałego obserwatora. Jednolita Rada działa zgodnie z prawem Unii i odpowiada
przed Parlamentem Europejskim, Radą i Komisja za wykonanie rozporządzenia (UE) nr
806/2014.
Jednolity fundusz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
Ustanawia się jednolity fundusz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (fundusz).
Jednolita Rada korzysta z funduszu wyłącznie w celu zapewnienia skutecznego stosowania
instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz wykonywania uprawnień w
zakresie prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, a także zgodnie z celami
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz zasadami regulującymi ten proces. W
żadnych okolicznościach budżet Unii ani budżety krajowe nie odpowiadają za wydatki lub
straty funduszu. Właścicielem funduszu jest wyłącznie Jednolita Rada.
Krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji pobierają od podmiotów
objętych jednolitą procedurą restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji składki i
przekazują je do funduszu. Środkami finansowymi funduszu są:
 Składki ex ante. Są one pobierane od każdej instytucji i obliczane proporcjonalnie do
kwoty jej zobowiązań, z wyłączeniem funduszy własnych i depozytów gwarantowanych,
w odniesieniu do łącznych zobowiązań – z wyłączeniem funduszy własnych i depozytów
gwarantowanych – wszystkich instytucji, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie
działalności na terytorium wszystkich uczestniczących państw członkowskich. Wysokość
składki nie przekracza 12,5% poziomu docelowego.
102

Nadzwyczajne składki ex post. W przypadku gdy dostępne środki finansowe nie
wystarczają na pokrycie strat, kosztów lub innych wydatków poniesionych w wyniku
wykorzystania funduszu do działań w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji, pobiera się nadzwyczajne składki ex post od instytucji, które uzyskały
zezwolenie na prowadzenie działalności na terytorium uczestniczących państw
członkowskich, w celu pokrycia dodatkowych kwot. Ich wysokość oblicza się zgodnie z
zasadami dotyczącymi obliczania składek ex ante. Całkowita roczna kwot
nadzwyczajnych składek ex post nie może przekroczyć trzykrotnej rocznej kwoty składek
ex ante.
 Dobrowolne wzajemne pożyczki między mechanizmami finansowania restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji. Jednolita Rada podejmuje decyzję o wystąpienie z wnioskiem
o dobrowolną pożyczkę dla fundusz od mechanizmu finansowania restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji w uczestniczących państwach członkowskich, w przypadku
gdy: a) kwoty składek ex ante są niewystarczające; b) nadzwyczajne składki ex post nie są
bezzwłocznie dostępne; c) alternatywne sposoby finansowania nie są bezzwłocznie
dostępne na rozsądnych warunkach.
 Alternatywne sposoby finansowania. Jednolita Rada może zaciągnąć na rzecz funduszu
pożyczki lub inne formy wsparcia ze strony tych instytucji, instytucji finansowych lub
innych osób trzecich, które oferują lepsze warunki finansowe.
W ramach programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Jednolita Rada może
wykorzystywać fundusz jedynie w następujących celach:
‒ gwarantowania aktywów lub zobowiązań instytucji objętej restrukturyzacją i
uporządkowaną likwidacją, jej jednostek zależnych, instytucji pomostowej lub podmiotu
zarządzającego aktywami;
‒ udzielania pożyczek instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, jej
jednostek zależnych, instytucji pomostowej lub podmiotu zarządzającego aktywami;
‒ nabywania aktywów instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją;
‒ wniesienia wkładów do instytucji pomostowej i podmiotu zarządzającego aktywami;
‒ wypłaty rekompensat akcjonariuszom lub wierzycielom, jeżeli ponieśli oni większe straty
niż by to miało miejsce w wyniku likwidacji w ramach standardowego postepowania
likwidacyjnego;
‒ wniesienia wkładu na rzecz instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją
w miejsce umorzenia lub konwersji zobowiązań niektórych wierzycieli, gdy stosuje się
instrument umorzenia lub konwersji długu i podejmowana jest decyzja w sprawie
wyłączenia niektórych wierzycieli z zakresu umorzenia lub konwersji długu.
103
104