ZABURZENIA ZACHOWANIA DZIECI l MŁODZIEŻY

ZABURZENIA ZACHOWANIA DZIECI l MŁODZIEŻY
Prawie każcie dziecko w jakimś okresie rozwoju swym zachowaniem wywołuje niepokój i sprawia problemy
wychowawcze. Ocena czy zachowanie mieści się jeszcze w granicach normy czy może być uważane za
nieprawidłowe zależy od fazy rozwojowej dziecka od tego, w jakim stopniu dane zachowanie jest trwałe a w
jakim trudne do zniesienia przez otoczenie. Niektórzy autorzy pojęcie zaburzone zachowanie" ujmują bardzo
szeroko rozumiejąc przez nie wszystkie zachowania, które nie służą zaspokojeniu potrzeb osobistych człowieka i
nie mają na celu rozwiązywania zadań stawianych mu przez środowisko. Inni pojęcie to zawężają do
stwierdzenia, że są to odchylenia od normy pojmowanej jako zasady moralne t zwyczajowe przyjęte w danym
środowisku. Są też tacy, którzy uważają że zaburzenia zachowania wyrażają się zachowaniami antyspołecznymi
i są wynikiem niepowodzenia dziecka w osiągnięciu społecznie akceptowanych norm zachowania. W
klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego zaburzenia zachowania są definiowane jako
....................... się wzorzec zachowania w którym podstawowe prawa, normy społeczne, zakazy i nakazy są
łamane we wszystkich systemach, w których funkcjonuje jednostka, a więc : w systemie rodzinnym, grupie
rówieśników i szkole. W zachowaniach takich zawarty jest element względnej trwałości, ale z możliwością
różnego stopnia poprawy, nawet normalizacji. W klasyfikacji tej wyróżnia się 4 grupy zaburzeń zachowania:
1. Zachowania agresywne skierowane do ludzi i zwierząt. Manifestują się przez:
• Tyranizowanie
• Grożenie
• Zastraszanie
» Częste inicjowanie walk fizycznych
• Używanie broni, noży, kamieni itp., którymi powoduje się poważne uszkodzenie fizyczne
• Przejawianie okrucieństwa fizycznego wobec ludzi i zwierząt
• [Dokonywanie kradzieży bezpośrednio od ofiary przez napad z bronią, kradzież kieszonkową
• Wymuszanie nad kimś kontaktu fizycznego
2. Niszczenie cudzej własności przez:
• Podpalenie z intencją spowodowania poważnej szkody
• Inny sposób zniszczenia cudzej własności
3. Oszustwo i kradzież przez:
• Włamanie do cudzego domu, samochodu
• Świadome kłamstwo w celu uzyskania dóbr lub uniknięcia zobowiązań
• Kradzież dóbr materialnych bez konfrontacji z ofiarą, np. fałszerstwo
4. Bardzo poważne łamanie reguł, zasad, praw i nakazów przez:
• Przebywanie często poza domem w nocy bez zgody rodziców przed 13 rokiem żyda
• Ucieczka z domu bez zamiaru powrotu
• Systematyczne wagary przed 13 rokiem żyda
Wyróżnia się 2 typy zaburzeń zachowania u dzieci i młodzieży:
Typ dziecięcy - zaburzenie może być rozpoznane na podstawić przynajmniej jednego z wymienionych
kryteriów, które występują przed 10 rokiem żyda, natomiast typ młodzieżowych zaburzeń, gdy nie występuje
żadne zaburzone zachowanie przed 10 rokiem żyda. Oba typy zaburzeń mogą mieć lekki, umiarkowany i
znaczny stopień nasilenia.
Lekki stopień nasilenia zaburzeń zachowania występuje wtedy, gdy zaburzenie powoduje jedynie niewielkie
szkody, np. wagary, drobne kłamstwa
Umiarkowany, - gdy ilość zaburzeń zachowania i ich wpływ na innych są pośrednie między lekkim a
znacznym, np. wandalizm, kradzież bez konfrontacji z ofiarą oraz znaczny, gdy powodują wyjątkowo duże
szkody, np. kradzież w konfrontacji z ofiarą, użycie broni, okrucieństwo fizyczne.
Pierwsze przejawy zaburzeń zachowania można dostrzec już u dziecka w przedszkolu w postaci
nieposłuszeństwa, uporu, gwałtownych wybuchów złości i gniewu ( krzyk, tupanie, kopanie, rzucanie się na
podłogę, niszczenie przedmiotów). U dzieci starszych gniew i agresja często wyrażane są przez wypowiadanie
ordynarnych stów. Zaburzenia zachowania u dzieci w wieku szkolnym są wyrazem zachwiania równowagi
między środowiskiem a organizmem i przejawiają się określanymi manifestacjami zewnętrznymi, z których
jedna jest zwykle dominująca. Manifestacje są wyrazem zaburzenia a nie zaburzeniem. Są one przejściowe i
mogą ulec zmianie, co jest dowodem zmiany warunków środowiskowych, a nie samego zaburzenia. Narastanie
zaburzeń zachowania jest procesem ciągłym, w którym do pierwszego objawu dołączają się stopniowo następne i
w którym można wyróżnić 3 fazy. W fazie pierwszej objawy są bezpośrednią reakcją na niekorzystne warunki
środowiskowe. Są to m. In. Niepowodzenia w nauce szkolnej, bunt przeciwko autorytetowi,
1
wagarowanie, niestałość emocjonalna. W fazie drugiej będącej kontynuacją pierwszej dziecko reaguje na
warunki zewnętrzne w sposób bardziej skomplikowany. Niejednokrotnie trudny do zrozumienia i uzasadnienia.
Mogą np. wystąpić zachowania agresywne, kłamstwa, kradzieże, włóczęgostwo. W fazie 3 obserwuje się reakcje
całkowicie nieproporcjonalne do bodźców j izolację od normalnej grupy społecznej. Występuje wówczas
całkowita aspołeczność, przejawiająca się chuligaństwem, młodzieńczą przestępczością. Niedostosowanie może
przejawiać się w dwojaki sposób:
zahamowaniem i bierną postawą dziecka lub zachowaniem demonstracyjnym i postawą bojową lub agresywną.
Przejawami zahamowania i bierności są najczęściej: agresja, wycofanie się, obojętność w kontaktach z ludźmi,
brak zaufania do ludzi i nowych sytuacji. W zachowaniu demonstracyjnie otwartym i bojowym występuje
dążenie do zwracania na siebie uwagi w sposób natrętny i natarczywy, wzmożona agresywność, wrogość,
wyrażająca się niezdolnością do współpracy, prowokacyjna bierność lub natarczywość. Dzieci, u których
zaburzenia zachowania powstały na podłożu organicznego uszkodzenia mózgu cechuje pobudzenie
psychoruchowe o różnym nasileniu, odhamowaniu i skłonność do działań popędowych. Dzieci są niespokojne,
hałaśliwe, nadruchliwe, często niszczą, są zbyt śmiałe, brak im dystansu do starszych, łatwo przechodzą od
śmiechu do płaczu, uwaga nadmiernie rozproszona, stąd złe wyniki w nauce.
Z biegiem lat nasilenie objawów zwykle maleje. W Okresie pokwitania pobudzenie psychoruchowe zwykle
ustępuje. Odhamowanie psychiczne zwykle wyraża ssę impulsywnością, wybuchowością, kradzieżami. Dzieci
nie przewidują następstw swych czynów, nie myślą ó karze i ewentualnych konsekwencjach. Wykazują
nieuzasadnioną agresywność, skłonności niszczycielskie, czasem skłonność do podpalania. Czasem bywają
okrutne ze skłonnością do męczenia zwierząt. Są przedwcześnie rozbudzone płciowo i skłonne do wybryków
seksualnych. Skłonne też do kłamstwa, nie przejmują się tym, że sprawiają rodzicom kłopoty. Są skłonne do
zatargów z otoczeniem, do którego nie mogą się przystosować. Typowe jest okresowe nasilenie się zaburzeń
charakterologicznych a potem okresy względnego wyciszenia, po których następuje znowu nasilenie zaburzeń.
Dochodzi do ucieczek z domu. W okresie dojrzewania zaburzenia zachowania mogą być związane z włączeniem
się do gangu młodzieżowego. Przejawem zaburzeń zachowania w tym okresie mogą być również:
zmienność nastroju, zwiększona aktywność, chaotyczne poszukiwanie nowości, krótkotrwałość zainteresowań,
mała tolerancja na otoczenie i nie liczenie się z nikim, drażliwość, trudności koncentracji, uwagi i
zapamiętywania, osłabiona kontrola nad wzmożonymi popędami, impulsywne reagowanie w sytuacjach
wzbudzających agresję, przemoc, przerzucanie odpowiedzialności na innych, reagowanie stałym poczuciem
krzywdy, zmienność w ocenie samego siebie od samozadowolenia do skrajne] samokrytyki i niezadowolenia z
siebie. Zaburzenia zachowania mogą być wywoływane przez:
1. środowisko domowe
2. środowisko społeczne
3. Patologię Ośrodkowego układu nerwowego
2