046_Szkola_Lwowosko_..
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA, CZĘŚĆ I I – lekcja 46 SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA SZKOŁA LWOWSKO-WARSZAWSKA to grupa filozofów polskich, uczniów K. Twardowskiego, działających w pierwszej połowie XX w., hołdujących analizie filozoficznej języka jako metodzie filozoficznej, znanych przede wszystkim z osiągnięć logicznych. Lwów K. Twardowski Warszawa SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Za pośrednictwem Twardowskiego szkoła lwowsko-warszawska podlegała poważnemu wpływowi ze strony brentanizmu: 1) teza Brentana, że treść aktów mentalnych dana nam jest z oczywistością, została zinterpretowana semiotycznie, tzn. przekształcona w pogląd, że znaczenie wyrażeń językowych jest całkowicie oczywiste dla kompetentnego użytkownika języka; 2) zasada intencjonalności aktów psychicznych znalazła wykładnię semiotyczną jako teza, że wyrażenia językowe odnoszą się do czegoś poza nimi. Franz Brentano Kazimierz Twardowski SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA K. Twardowski został profesorem filozofii na Uniwersytecie Lwowskim w 1895 roku. Miał bardzo ambitny program, chciał zaszczepić w Polsce filozofię w nawiązaniu do idei swego nauczyciela, F. Brentana. Główne punkty były następujące: 1) metoda filozofii jest taka sama jak innych nauk empirycznych, w związku z tym filozof zobowiązany jest do głoszenia tez jasnych i dobrze uzasadnionych; 2) podstawą filozofii jest psychologia deskryptywna, która bada nie tyle tworzenie się zjawisk psychicznych, ile ich treść; 3) charakterystyczną cechą zjawisk psychicznych jest ich intencjonalność, tzn. skierowanie na przedmiot; 4) filozofia winna unikać zagadnień spekulatywnych (Twardowski nazywał to „metafizycyzmem”); 5) filozofia winna być neutralna wobec światopoglądów, np. religijnych czy politycznych. K. Twardowski SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Bardzo złożona była sprawa wpływu fenomenologii na szkołę lwowsko-warszawską, Ajdukiewicz i Czeżowski akceptowali husserlowską teorię intencji znaczeniowej, a Leśniewski, Ajdukiewicz i Tarski znali i rozwijali koncepcję kategorii znaczeniowych Husserla. Gdy Ingarden został profesorem we Lwowie (1933), rozpoczął tworzenie środowiska fenomenologicznego. Jednak większość zwolenników szkoły lwowsko-warszawskiej odrzucała podstawowe tezy fenomenologii. R. Ingarden Prof. Izydora Dąmbska, doc. Danuta Gierulanka, prof. Roman Ingarden, Kraków, ok. 1962 SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Z historycznego punktu widzenia najciekawszy i najważniejszy jest stosunek szkoły lwowsko-warszawskiej do logicznego empiryzmu, jako że polska szkoła analityczna bywa często postrzegana jako rodzaj neopozytywizmu. Twórcy logiki współczesnej: Gottlob Frege (1848-1925), Alfred Whitehead (1861-1947) i Bertrand Russell (1872-1970), SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Warszawska szkoła logiczna jest uważana za jedną z najważniejszych w całej historii logiki. Odegrała znaczącą rolę w rozwoju logiki matematycznej. Łukasiewicz wynalazł beznawiasową notację logiczną (symbolika polska, symbolika Łukasiewicza). Łukasiewicz i jego uczniowie przeprowadzili wielostronne badania nad rachunkiem zdań (formalizacja, aksjomatyzacje, częściowe systemy teorii dedukcji, twierdzenia metalogiczne). Jaśkowski opracował metodę dedukcji naturalnej, tj. wnioskowania posiłkującego się tylko regułami i założeniami, ale bez aksjomatów. Jaśkowski, Łukasiewicz, Tarski i Wajsberg ustalili wiele faktów dotyczących logiki intuicjonistycznej, m.in. jej związek z topologią. Badano logiki modalne, a Jaśkowski zbudował pierwszy system logiki parakonsystentnej. Tarski odkrył metodę eliminacji kwantyfikatorów, wykazał, że pojęcie prawdy arytmetycznej nie jest definiowalne w arytmetyce i uzyskał wiele fundamentalnych wyników na temat szczegółowych teorii matematycznych. Niektóre rezultaty i koncepcje miały wyraźną motywację filozoficzną. Na pierwszym miejscu trzeba tu wymienić semantyczną definicję prawdy podaną przez Tarskiego. Jest to zapewne jeden z najważniejszych rezultatów uzyskanych w szkole lwowsko-warszawskiej. SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Logiki wielowartościowe Łukasiewicza są powszechnie znanym osiągnięciem logików ze szkoły lwowsko-warszawskiej o znaczeniu filozoficznym. Uważał, że logika klasyczna, w szczególności – metalogiczna zasada dwuwartościowości, nieuchronnie prowadzą do fatalizmu. Wyjściem było więc przypisanie zdaniom o przyszłości trzeciej wartości logicznej, Łukasiewicz zaczął od logiki trójwartościowej, potem uogólnił ją do logiki o dowolnej (także nieskończonej) liczbie wartości logicznych. Jan Łukasiewicz SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Kolejnym ważnym przykładem konstrukcji logicznych o znaczeniu ogólnofilozoficznym pochodzącym ze szkoły lwowsko-warszawskiej są systemy Leśniewskiego. Zbudował on trzy takie rachunki: • prototetykę (uogólniony rachunek zdań), • ontologię (rachunek nazw) • mereologię (teoria części i całości jako ogólna logika klas), które razem miały stanowić kompletny system podstaw całej wiedzy, w szczególności podstaw matematyki. Stanisław Leśniewski SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Mówiąc o logice w szkole lwowsko-warszawskiej trzeba wspomnieć o badaniach w zakresie historii logiki. Łukasiewicz sformułował specjalny program badawczy w tym względzie. Uważał, że zachodzi ciągłość dziejów logiki od Arystotelesa do naszych czasów. Trzeba więc spoglądać na logikę dawną jako na antycypację tego, co działo się później, a nie traktować jej jako pasma błędów. Dokonał też formalizacji i interpretacji logicznego systemu Arystotelesa, włącznie z jego logiką modalną. Ukoronowaniem tych badań stała się monumentalna historia logiki napisana przez Bocheńskiego, która jest pierwszym opracowaniem całości dziejów logiki z punktu widzenia współczesnego stanu badań. Jan Łukasiewicz Józef Maria Bocheński SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Alfred Tarski (1901-1983) – polski matematyk i logik. Zajmował się wieloma dziedzinami matematyki – między innymi: teorią mnogości, algebrą, metamatematyką, a także logiką i filozofią. Tuż przed wybuchem wojny wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał już do końca życia. W latach 1939-1941 był wykładowcą Uniwersytetu Harvarda. W latach 1942-45 wykładał na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, a rok później dostał tam dożywotnia posadę profesorską. W Berkeley stworzył wielki ośrodek logiki, prawdziwą mekkę, do której pielgrzymowali logicy z całego świata. Uznawany jest za jednego z najwybitniejszych i najbardziej znanych w świecie Polaków, za jednego z największych logików w dotychczasowej historii ludzkości. A. Tarski, Zdjęcie z indeksu, 1918 SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Semantyczna definicja prawdy była szczególnym przypadkiem opracowania podstaw semantyki jako ścisłej teorii odnoszenia się języka do świata. Zadanie to postawił Tarski, on też pierwszy uzyskał wyniki, które stały się podstawą teorii modeli, jednego z podstawowych działów współczesnej logiki. Tarski podał też pierwszą precyzyjną definicję wynikania logicznego: zdanie A wynika logicznie ze zbioru zdań X, gdy każdy model zbioru zdań X jest też modelem zdania A. Portret Alfreda Tarskiego, rysowany przez Witkacego, 1936 r. Z. Zawirski SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Kazimierz Ajdukiewicz (1890 - 1963)— logik, filozof, matematyk, fizyk. Wywarł znaczny wpływ na polską filozofię, logikę oraz całą naukę i kulturę nie tylko jako znaczący uczony, ale też jako animator życia naukowego, dydaktyk i wychowawca, metodolog nauki, twórca programów badań. W zakresie logiki i metodologii nauki wprowadził do polskiej kultury logicznej i filozoficznej całe nowe dziedziny, dyscypliny naukowe i obszary zainteresowań, utworzył całe programy badawcze, w których realizacji brali udział polscy naukowcy. Własnymi pracami inspirował rozległe polemiki i dyskusje naukowe. Pozostawił bardzo wielu uczniów, wśród których było wielu wybitnych. K. Ajdukiewicz SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Ajdukiewicz zajmował się głównie teorią poznania. Od niego pochodzą dwie ogólne koncepcje w tej dziedzinie, mianowicie konwencjonalizm radykalny i epistemologia semantyczna. Jest to pogląd, że nie tylko prawa teoretyczne, ale także zdania obserwacyjne są zależne od konwencji. Jeśli zatem jakieś stwierdzenie jest niezgodne z doświadczeniem, można je odrzucić lub zmienić język, w którym to zdanie jest sformułowane. Zbiór znaczeń wyrażeń tworzy tzw. aparaturę pojęciową i wyznacza reguły uznawania zdań, aksjomatyczne, dedukcyjne i empiryczne. Ajdukiewicz przyjmując pewne założenia o języku, wykazał, że dwie aparatury pojęciowe są albo identyczne, albo nieprzekładalne. Później Ajdukiewicz odrzucił konwencjonalizm radykalny i rozwijał epistemologię semantyczną, tj. wyprowadzanie wniosków na temat poznania z tez semantycznych. K. Ajdukiewicz SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Leśniewski i Ajdukiewicz zbudowali podstawy gramatyki kategorialnej, w szczególności Ajdukiewicz podał proste kryterium spójności syntaktycznej wyrażeń (badania te były kontynuacją pewnych idei Husserla). Ważne są też pionierskie badania Ajdukiewicza nad semiotyką pytań. Zgodnie z lingwistyczna wersją zasady intencjonalności, teoria języka w szkole lwowsko-warszawskiej miała zdecydowanie semantyczny charakter. Badania w zakresie gramatyki kategorialnej dotyczyły zagadnień składniowych. Nie zaniedbywano też problematyki pragmatycznej, m.in. pojęcia wyrażania (Ossowska), pojęcia znaku (Ossowski, Kotarbińska) czy nawet tak szczególnych kwestii, jak semiotyczne funkcje milczenia (Dąmbska). Izydora Dambska (1904-1983) SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Tadeusz Marian Kotarbiński (1886 - 1981) jeden z czołowych polskich filozofów, etyków i logików. Jego ojciec Miłosz był artystą malarzem, dyrektorem Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych, zaś matka, Ewa z Koskowskich była pianistką. Kotarbiński prawie przez całe życie związany był z Warszawą. Po zakończeniu II wojny światowej przeniósł się do Łodzi. Współorganizował tam uniwersytet, którego został pierwszym rektorem. Jednocześnie prowadził wykłady i kierował katedrą filozofii na Uniwersytecie Warszawskim. Po kilku latach spędzonych w Łodzi wrócił do stolicy na stałe i był z warszawską uczelnią związany już do emerytury w 1961 roku. Kotarbiński sformułował reizm, ogólną koncepcję ontologicznosemantyczną. W aspekcie ontologicznym reizm głosi, że istnieją wyłącznie jednostkowe rzeczy materialne, nie ma zaś stosunków, cech i zdarzeń. Reizm jest więc nominalizmem i materializmem (pansomatyzmem: istnieją materialne ciała). T. Kotarbiński SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Kotarbiński rozwinął prakseologię, czyli ogólną teorię działania praktycznego /teorię sprawnego działania/. Inspirowały go ku temu hasła pozytywizmu warszawskiego i idea pracy organicznej, ale także praktyki nauczycielskie Twardowskiego, którego uważał za prawdziwego mistrza dobrej roboty. Traktował prakseologię jako metodologię ogólną i przypisywał jej ważne znaczenie praktyczne. Sądził, że niekorzystne okoliczności historyczne utrudniły Polakom wykształcenie własnej kultury pracy i organizacji. Tadeusz Kotarbiński SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Szkoła lwowsko-warszawskiej stała na ogół na gruncie absolutyzmu aksjologicznego. Rozróżnienie etyki opisowej (etykologii) i etyki normatywnej było powszechne. Nikt nie miał wątpliwości, że etyka opisowa jest nauką. Według klasycznego schematu Ossowskiej składa się na nią semiotyka języka ocen i norm, psychologia moralności i socjologia moralności. Większość filozofów ze szkoły lwowsko-warszawskiej. była przekonana, że można racjonalnie argumentować za wartościami i powinnościami. Czeżowski uważał, że istnieje doświadczenie moralne, a etyka jest nauką empiryczną. Kotarbiński wyprowadzał reguły etyczne z zasady spolegliwego opiekuństwa, jego zdaniem „oczywistość serca” wystarcza dla etyki niezależnej i nie trzeba odwoływać się do innych uzasadnień, np. religijnych. Według Tatarkiewicza, wartości są absolutne, natomiast normy bywają względne. SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Władysław Tatarkiewicz (1986–1980)– estetyk, etyk, historyk filozofii i sztuki. Studiował prawo na UW (1antropologię i zoologię w Zurychu (1905), filozofię na uniwersytetach w Berlinie i Marburgu (1905–1910) oraz w Collège de France w Paryżu (1911–1912). Jego nauczycielami w Polsce byli L. Krzywicki, K. Twardowski, A. Mahrburg, W. Weryho, w Berlinie G. Simmel, w Marburgu H. Cohen i P. Natorp, w Paryżu H. Bergson i P. Janet. W 1915 objął jedną z dwóch katedr filozofii na UW (kierownikiem drugiej został J. Łukasiewicz), następnie kierował Katedrą Filozofii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (1919–1921), Katedrą Estetyki i Najnowszej Historii Sztuki na Uniwersytecie Poznańskim, od 1923 do 1961 pracował na UW. W 1949 władze komunistyczne wydały mu zakaz wykładania (do 1956). Największe znaczenie w kształtowaniu kultury filozoficznej, a nawet w kształtowaniu całej kultury polskiej XX w. w ogóle odegrała jego Historia filozofii, w której obiektywnie i ze zrozumieniem przedstawił obraz rozwoju filozofii europejskiej, oddał jej różnorodność i bogactwo. Celu historii filozofii, podobnie jak estetyki, upatrywał w porządkowaniu pojęć. Władysław Tatarkiewicz SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Tatarkiewicz był niewątpliwie główną postacią w estetyce szkoły lwowsko-warszawskiej. Jego rozliczne studia, zarówno historyczne (przede wszystkim monumentalna historia estetyki), jak i systematyczne (o poszczególnych kategoriach estetycznych, np. pięknie, formie), ukształtowały kanon rozważań w zakresie estetyki. Władysław Tatarkiewicz SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Szkoła lwowsko-warszawska była pierwszą formacją filozoficzną w Polsce na tak poważną skalę. Na pewno dominowała na polskiej scenie filozoficznej w XX w. Niektórzy wybitni filozofowie polscy, jak H. Elzenberg czy R. Ingarden, uważali nawet, że było to szkodliwe z uwagi na minimalizm, scjentyzm i nadmierną wiarę w skuteczność logiki w badaniach filozoficznych, co sprawiło, że spora część filozofii polskich została odcięta od problemów fundamentalnych. Szkoła lwowsko-warszawska stworzyła model kształcenia filozofa i jego profesjonalnych powinności, zwłaszcza w dziedzinie metodologii filozofii. H. Elzenberg SZKOŁA LWOWSKO - WARSZAWSKA Osiągnięcia logików polskich są znane w świecie. Świadczy o tym termin „logika polska”, powszechnie stosowany na oznaczenie polskiej szkoły logicznej. Równie szeroko uznane jest filozoficzne znaczenie semantycznej definicji prawdy, logiki wielowartościowej i systemów Leśniewskiego. Ponadto szkoła lwowsko-warszawska antycypowała wiele poglądów, które stały się sławne w filozofii współczesnej takie jak np. aksjomatyzacje teorii konfirmacji, antyindukcjonizm (Łukasiewicz sformułował niemal wszystkie podstawowe argumenty przeciw indukcji wysunięte przez K. R. Poppera) czy krytykę podziału zdań na analityczne i syntetyczne. Także reizm, konwencjonalizm radykalny i epistemologia semantyczna to osiągnięcia porównywalne z najbardziej wartościowymi koncepcjami ontologicznymi i epistemologicznymi, przynajmniej w filozofii analitycznej. Szkoła lwowsko-warszawska zapewne nie jest tak znana, jak być powinna, jest jednak obecna na światowej scenie intelektualnej w większym stopniu niż jakiekolwiek inne zbiorowe polskie dokonanie filozoficzne. Maria (1896 – 1974) i Stanisław (1897 – 1963) Ossowscy BIBLIOGRAFIA •Jadczak R., Kazimierz Twardowski – twórca szkoły lwowsko-warszawskiej, Toruń 1991. •Jadczak R., Mistrz i jego uczniowie, Warszawa 1997. •Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. VI, Lublin 2005. •Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 3, Warszawa 2002. •Woleński J., Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska, Warszawa 1985.
