Operon, poziom rozszerzony
advertisement
dysleksja Miejsce na naklejk´ z kodem ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM BIOLOGIA LISTOPAD ROK 2008 POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdajàcego 1. Sprawdê, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 1–27). Ewentualny brak zg∏oÊ przewodniczàcemu zespo∏u nadzorujàcego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy ka˝dym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. U˝ywaj d∏ugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie u˝ywaj korektora, a b∏´dne zapisy wyraênie przekreÊl. 5. Pami´taj, ˝e zapisy w brudnopisie nie podlegajà ocenie. 6. Podczas egzaminu mo˝esz korzystaç linijki. ˚yczymy powodzenia! Za rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo˝na otrzymaç ∏àcznie 60 punktów. (Wpisuje zdajàcy przed rozpocz´ciem pracy). PESEL ZDAJÑCEGO KOD ZDAJÑCEGO Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON. Kopiowanie w ca∏oÊci lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadaƒ przez dyrektorów szkó∏ bioràcych udzia∏ w programie Próbna Matura z OPERONEM. 2 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 1. (1 pkt) B∏ony retikulum endoplazmatycznego (RE) tworzà trójwymiarowy system kanalików i p´cherzyków, dzi´ki czemu zwi´kszona jest powierzchnia wewn´trzna komórki, a cytozol podzielony na wiele przedzia∏ów. W zale˝noÊci od budowy i pe∏nionej funkcji retikulum endoplazmatyczne dzieli si´ na szorstkie i g∏adkie. RE szorstkie pokryte jest rybosomami, których brak jest w RE g∏adkim. WyjaÊnij, podajàc jeden przyk∏ad, dlaczego RE szorstkie jest dobrze rozwini´te w komórkach, których aktywnoÊç biochemiczna skierowana jest na syntez´ bia∏ek. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Zadanie 2. (2 pkt) Enzymy wp∏ywajà na znaczne przyspieszenie pr´dkoÊci przebiegu reakcji. Wynika to g∏ównie ze zdolnoÊci enzymów do bardzo dok∏adnego rozpoznawania substratów. Zasadniczo dany rodzaj enzymu przeprowadza tylko jeden rodzaj reakcji. Na schemacie przedstawiono przebieg reakcji enzymatycznej. enzym przed reakcjà enzym po reakcji centrum aktywne kataliza substrat SUBSTRAT + ENZYM KOMPLEKS E-S produkt ENZYM + PRODUKT Podaj dwie dowolne cechy enzymów umo˝liwiajàce im przeprowadzanie przedstawionej reakcji enzymatycznej. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zadanie 3. (3 pkt) Pierwiastki wyst´pujà w organizmie cz∏owieka w ró˝nej iloÊci, dlatego grupuje si´ je odpowiednio jako makroelementy lub mikroelementy. W tabeli zamieszczono objawy niedoboru wybranych pierwiastków dla organizmu cz∏owieka. Uzupe∏nij wolne miejsca w tabeli. Nr 1. 2. 3. Nazwa pierwiastka Nazwa grupy pierwiastków Objawy niedoboru pierwiastka w organizmie ∏amliwoÊç koÊci, choroby z´bów, krzywica powolne gojenie si´ ran, choroby skóry, ∏amliwoÊç w∏osów i paznokci anemia, os∏abienie, arytmia serca, zak∏ócenie oddychania 3 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 4. (2 pkt) Fotosyntez´ przeprowadzajà fotoautotrofy, które majà zdolnoÊç w∏àczania dwutlenku w´gla we w∏asne zwiàzki organiczne przy wykorzystaniu energii Êwietlnej. Równanie ogólne fotosyntezy przedstawia nast´pujàcy zapis: 6 H2O + 6 CO2 + ENERGIA ÂWIETLNA –> C6H12O6 + 6 O2 Jednak niektóre fotoautotrofy potrafià przeprowadzaç syntez´ organicznà w warunkach beztlenowych, wykorzystujàc nie wod´, lecz inny zredukowany zwiàzek nieorganiczny. Zapisz w formie ogólnego równania przebieg fotosyntezy, wiedzàc, ˝e wykorzystano do niego H2S zamiast wody. ........................................................................................................................................ Zadanie 5. (3 pkt) Rysunek przedstawia budow´ filamentów aktynowych i miozynowych oraz schemat ich u∏o˝enia w czasie rozkurczu i skurczu. Rozkurcz prà˝ek I Z Z prà˝ek A prà˝ek H Z sarkomer Skurcz Z czàsteczki aktyny g∏owa miozyny czàsteczki miozyny Z Z filament aktynowy filament miozynowy filament aktynowy Przeanalizuj rysunek, a nast´pnie opisz mechanizm skurczu komórki mi´Ênia poprzecznie prà˝kowanego oraz wyjaÊnij poj´cie – sarkomer. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ sarkomer – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ 4 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 6. (3 pkt) W korze pó∏kul mózgowych cz∏owieka znajdujà si´ ró˝nego rodzaju oÊrodki nerwowe, rozmieszczone w p∏atach: czo∏owym, ciemieniowym, skroniowym, potylicznym. Skonstruuj tabel´ i przyporzàdkuj odpowiednim p∏atom nast´pujàce oÊrodki: dotyku, smaku, s∏uchowe, wzroku, ruchowe, kojarzeniowe. Zadanie 7. (2 pkt) Jelito grube stanowi koƒcowy odcinek przewodu pokarmowego. Wi´kszoÊç roz∏o˝onych substancji pokarmowych zostaje wch∏oni´ta do krwi i limfy z jelita cienkiego. W jelicie grubym ju˝ nie zachodzà procesy trawienne. Podaj dwa przyk∏ady funkcji jelita grubego w przewodzie pokarmowym cz∏owieka. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zadanie 8. (2 pkt) Zaparcia nale˝à do przykrych dolegliwoÊci. Przyczyny zaparç mogà byç ró˝ne, jednak najcz´stszà jest stosowanie nieodpowiedniej diety. Podaj przyk∏ad sk∏adnika pokarmu, który móg∏by zmniejszyç omawiane dolegliwoÊci. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 5 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 9. (2 pkt) poziom hormonów Wydzielanie hormonów ˝eƒskich zmienia si´ w charakterystyczny, cykliczny sposób, którego przejawem jest cykl menstruacyjny, powtarzajàcy si´ od okresu dojrzewania do menopauzy. Rysunek przedstawia poziom hormonów podczas przeci´tnego cyklu menstruacyjnego. FAZA PRZEDOWULACYJNA K R W A W I E N I E 2 FAZA POOWULACYJNA O W hormon luteinizujàcy U hormon folikulotropowy A L C estrogeny J progesteron (hormon A cia∏ka ˝ó∏tego) 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 dni cyklu Opisz zmiany poziomu progesteronu w cyklu menstruacyjnym oraz ich skutki. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Zadanie 10. (2 pkt) Na schemacie podano prawid∏owe wyniki badania moczu. Barwa – s∏omkowa lub jasnos∏omkowa Odczyn – kwaÊny lub oboj´tny (pH 4,5–7,5) Cukier – brak (maks. 0,84 mmol/dm3) Bia∏ko – brak Bilirubina – brak Urobilinogen – w normie Cia∏a ketonowe – brak (maks. 0,5 mmol/dm3) Osad moczu: bràzowa barwa mo˝e sugerowaç problemy z p´cherzykiem ˝ó∏ciowym, a nawet ˝ó∏taczk´ m´tnoczerwony mo˝e oznaczaç krwiomocz pomaraƒczowy mo˝e byç skutkiem za˝ywania leków bilirubina i urobilinogen sà ró˝nymi produktami przemian hemoglobiny nab∏onki – pojedyncze, krwinki czerwone – do kilku w polu widzenia krwinki bia∏e – kilka w polu widzenia Przeanalizuj wyniki, a nast´pnie odpowiedz, w jakiej sytuacji powiemy o cukromoczu i bia∏komoczu. Podaj po jednym przyk∏adzie chorób prowadzàcych do przytoczonych objawów. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 6 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 11. (2 pkt) ˚o∏àdek jest umi´Ênionym workiem wys∏anym Êluzówkà. W zag∏´bieniach fa∏dów znajdujà si´ ujÊcia wielu gruczo∏ów, które produkujà enzymy trawienne oraz wydzielajà kwas solny lub Êluz. Podaj dwa przyk∏ady przystosowania ˝o∏àdka do trawienia pokarmu. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zadanie 12. (3 pkt) W czasie jednego pe∏nego okrà˝enia krew przep∏ywa przez serce dwukrotnie. W uk∏adzie krwionoÊnym cz∏owieka wyró˝niono ma∏y oraz du˝y obieg krwi, które przedstawiono na rysunku. naczynia w∏osowate g∏owy naczynia w∏osowate p∏uc ˝y∏a p∏ucna ˝y∏a g∏ówna górna pieƒ p∏ucny PP ˝y∏a g∏ówna dolna ˝y∏y wàtrobowe naczynia w∏osowate wàtroby ˝y∏a wrotna naczynia w∏osowate jelit naczynia w∏osowate koƒczyn dolnych PL KP KL aorta zastawki pó∏ksi´˝ycowate zastawka dwudzielna zastawka trójdzielna t´tnica wàtrobowa t´tnice zaopatrujàce jelita W wi´kszoÊci wypadków krew przep∏ywa w naczyniach krwionoÊnych zgodnie z ogólnym schematem: t´tnice –> t´tniczki –> naczynia w∏osowate –> ˝y∏ki –> ˝y∏y Przedstaw w postaci podobnych schematów drog´ krwi w obiegach: ma∏ym i du˝ym oraz krà˝eniu wrotnym. obieg ma∏y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ obieg du˝y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ krà˝enie wrotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ 7 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 13. (3 pkt) Paso˝yty sà szczególnymi heterotrofami, które wykorzystujà organizm ˝ywiciela jako miejsce bytowania, zdobywania pokarmu i rozmna˝ania si´. Podaj nazwy trzech paso˝ytów cz∏owieka oraz chorób przez nie wywo∏ywanych. Paso˝yt Choroba Zadanie 14. (2 pkt) Bakterie oddychajà zarówno tlenowo, jak i beztlenowo. Oddychanie beztlenowe nazywa si´ fermentacjà i polega na rozk∏adzie cukrów, którego koƒcowym produktem mo˝e byç kwas mlekowy, etanol, kwas octowy i inne zwiàzki. Wydziela si´ równie˝ energia. Poniewa˝ proces ten jest ma∏o wydajny pod wzgl´dem energetycznym, dlatego wi´kszoÊç bakterii u˝ywa tlenu czàsteczkowego do ca∏kowitego utlenienia cukrowców do dwutlenku w´gla i wody. Uzyskujà w ten sposób kilkakrotnie wi´cej energii ni˝ wydziela si´ w czasie fermentacji. Przeanalizuj powy˝szy tekst, a nast´pnie zapisz ogólne reakcje oddychania tlenowego i beztlenowego. oddychanie tlenowe ........................................................................................................................................ oddychanie beztlenowe ........................................................................................................................................ Zadanie 15. (2 pkt) W doÊwiadczeniu u˝yto komórek skórki cebuli, które umieszczono w st´˝onym roztworze cukru. Nast´pnie obserwowano pod mikroskopem zachodzàce zjawisko. Zapisz wniosek z doÊwiadczenia oraz nazwij zachodzàce zjawisko. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 8 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 16. (2 pkt) Proces fotosyntezy mo˝na podzieliç na dwie charakterystyczne fazy: jasnà oraz ciemnà, co przedstawia schemat. ÂW IAT ¸O O2 CO2 FOSFORYLACJA FOTOSYNTETYCZNA H 2O ee ADP ADP ATP ATP (do atmosfery) REDUKCJA H+ NADP NADP NADPH NADPH (z atmosfery) CYKL CALVINA C6H12O6 (zysk netto po skondensowaniu) FAZA JASNA (przemiana energii) FAZA CIEMNA (przemiana materii) Przeanalizuj schemat oraz zapisz ogólne reakcje dwóch faz. faza jasna ........................................................................................................................................ faza ciemna ........................................................................................................................................ Zadanie 17. (2 pkt) Rysunek przedstawia budow´ pierwotnà ∏odygi oraz korzenia. skórka skórka kora pierwotna kora pierwotna walec osiowy walec osiowy drewno pierwotne drewno pierwotne ∏yko pierwotne ∏yko pierwotne Êródskórnia okolnica Schemat budowy pierwotnej ∏odygi Schemat budowy pierwotnej korzenia Podaj dwie cechy ró˝niàce budow´ pierwotnà korzenia od budowy pierwotnej ∏odygi. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ 9 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 18. (2 pkt) Rysunek przedstawia model powstawania i budowy owocu. Podaj element budowy kwiatu, z którego rozwija si´ owoc oraz elementy budowy owocu. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Zadanie 19. (2 pkt) Przygotowano dwa zestawy doÊwiadczalne zgodnie z przedstawionym schematem: I probówka II Êwiat∏o zlewka woda szklany lejek moczarka kanadyjska Zestaw kontrolny I ustawiono w miejscu zacienionym, natomiast zestaw doÊwiadczalny II przy êródle Êwiat∏a. Zaproponuj temat doÊwiadczenia oraz zapisz wnioski. Temat: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Wnioski: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 10 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 20. (2 pkt) Schemat przedstawia proces replikacji semikonserwatywnej. M AT RYCA ( STA R A N Iå) N O W A N Iå 5' P P T A G C P 3' P P G C P P P P A G C G C A T P P P P T P A P P 3' P T P P P STARA NIå NO WA NI å P G G P P 3' nowy nukleotyd P A 5' A kierunek wyd∏u˝ania nowej nici WyjaÊnij, na czym polega przedstawiony proces replikacji semikonserwatywnej. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Zadanie 21. (2 pkt) Schemat przedstawia ró˝ne fazy pierwszego podzia∏u mejotycznego komórki. 1 2 3 4 5 Podaj nazwy przedstawionych na schemacie faz mejozy oraz uporzàdkuj rysunki zgodnie z kolejnoÊcià zachodzenia zmian. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prawid∏owa kolejnoÊç faz: ........................................................................................................................................ 11 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 22. (3 pkt) Poni˝szy schemat przedstawia fragment nici mRNA o nast´pujàcej sekwencji nukleotydów: UCUUCCUCACAG Opisz trzy cechy kodu genetycznego, które mo˝emy odczytaç z przedstawionego zapisu. UCU – seryna UCC – seryna UCA – seryna CAG – glutamina 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zadanie 23. (3 pkt) Schemat przedstawia wynik krzy˝owania samic muszki owocowej o oczach czerwonych z samcami o oczach bia∏ych. P: X oczy bia∏e oczy czerwone F1: X czerwone czerwone F2: czerwone czerwone Ogólnie P∏eç czerwone 3 100% bia∏e : 50% 1 50% Napisz genotypy pokoleƒ: rodzicielskiego (P), F1 oraz F2. genotypy P: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . genotypy F1: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . genotypy F2: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 24. (2 pkt) a) Organizmami pionierskimi, które rozwijajà si´ na ja∏owym piasku wydmy, sà g∏ównie trawy piaskolubne. WÊród pionierów pojawiajà si´ porosty, turzyca piaskowa, miko∏ajek nadmorski. Nast´pnie na wydm´ wkraczajà kocanki oraz bratek nadmorski. Pojawiajà si´ organizmy przyspieszajàce procesy glebotwórcze, na przyk∏ad wrotki i nicienie. Kolejne stadium seralne wykazuje dominacj´ krzewinek i krzewów. Wzrasta liczba owadów i paj´czaków. Zmiana warunków umo˝liwia wkroczenie sosny i powstanie boru sosnowego. b) Wycinanie i wypalanie lasów w strefach tropikalnych prowadzi do ods∏oni´cia gleb, które sà podatne na erozj´ wodnà. Przy du˝ej iloÊci opadów skutkiem jest gwa∏towne ubo˝enie pod∏o˝a. W takich warunkach nast´puje wykszta∏cenie formacji zaroÊlowych i lasopodobnych. Nazwij rodzaj sukcesji w przypadku a oraz b. Podaj jednà ró˝nic´ mi´dzy nimi. a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Zadanie 25. (2 pkt) Na oko∏o 3 tysiàce znanych antybiotyków naturalnych ponad 720 wytwarzajà grzyby. Pewnà cz´Êç z nich wykorzystuje si´ w farmakologii, na przyk∏ad penicylin´ wytwarzanà przez workowca Penicillum. Tego rodzaju substancje pozwalajà grzybom kontrolowaç bezpoÊrednie otoczenie. Podaj biologiczne zadanie wytwarzanych przez grzyby substancji oraz nazwij omawiany typ oddzia∏ywania mi´dzy populacjami. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Zadanie 26. (2 pkt) Mo˝liwoÊç realizowania czynnoÊci ˝yciowych organizmu zale˝y od jego wymagaƒ ˝yciowych i od warunków panujàcych w danym Êrodowisku. Przyk∏adowo porosty sà bardzo wra˝liwe na zanieczyszczenia atmosferyczne. O dobrym bilansie tlenowym zbiornika wodnego i braku zanieczyszczeƒ informuje obecnoÊç na przyk∏ad pstràga potokowego. Napisz, jakà rol´ odgrywajà te organizmy w przyrodzie oraz podaj ich nazw´. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 13 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” Zadanie 27. (2 pkt) Atmosferyczna warstwa ozonu tworzy naturalnà tarcz´ chroniàcà powierzchni´ Ziemi przed szkodliwym dzia∏aniem promieniowania ultrafioletowego. Od kilkunastu lat obserwuje si´ zmniejszanie tej warstwy, g∏ównie spowodowane oddzia∏ywaniem freonów. Odpowiedz, skàd si´ biorà freony w atmosferze oraz w jaki sposób dzia∏ajà na warstw´ ozonu. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 14 Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà” BRUDNOPIS (nie podlega ocenie) 15
