Teorie kompetencji komunikacyjnej rok akademicki 2015/2016

Teorie kompetencji komunikacyjnej
rok akademicki 2015/2016
semestr letni
Temat 6:
M. Tomasello o rozwoju języka
i zdolności komunikacyjnych (3):
społeczno-pragmatyczna teoria nabywania języka
oraz koncepcja językowych uwarunkowań myślenia
PRZYPOMNIENIE:
• akty komunikacyjna i akty symbolizacji mogą
funkcjonować jedynie w kontekście scen wspólnej uwagi;
• intencje komunikacyjne pojawiają się
wraz z intencjami wspólnymi.
PRZYPOMNIENIE:
• akty komunikacyjna i akty symbolizacji mogą
funkcjonować jedynie w kontekście scen wspólnej uwagi;
• intencje komunikacyjne pojawiają się
wraz z intencjami wspólnymi.
• Symbole językowe
są intersubiektywne i zawierają perspektywę;
• dzięki temu są kulturowymi narzędziami
manipulowania uwagą innych
stosownie do potrzeb sytuacji komunikacyjnej.
PRZYPOMNIENIE:
• akty komunikacyjna i akty symbolizacji mogą
funkcjonować jedynie w kontekście scen wspólnej uwagi;
• intencje komunikacyjne pojawiają się
wraz z intencjami wspólnymi.
• Symbole językowe
są intersubiektywne i zawierają perspektywę;
• dzięki temu są kulturowymi narzędziami
manipulowania uwagą innych
stosownie do potrzeb sytuacji komunikacyjnej.
→ „Podaj to / tamto / czekoladę / magnez / deser / prezent …”
PRZYPOMNIENIE:
• akty komunikacyjna i akty symbolizacji mogą
funkcjonować jedynie w kontekście scen wspólnej uwagi;
• intencje komunikacyjne pojawiają się
wraz z intencjami wspólnymi.
• Symbole językowe
są intersubiektywne i zawierają perspektywę;
• dzięki temu są kulturowymi narzędziami
manipulowania uwagą innych
stosownie do potrzeb sytuacji komunikacyjnej.
→ „Podaj to / tamto / czekoladę / magnez / deser / prezent …”
• Ugruntowanie sceny odniesienia w scenie wspólnej uwagi,
czyli dobór symboli ze względu na ...
PRZYPOMNIENIE:
• Eksperymenty:
— „odnaleźć tomę”;
— „odnaleźć gazera”;
— „Now, modi!”
(Tomasello 2002: 154-157)
PRZYPOMNIENIE:
• Eksperymenty:
— „odnaleźć tomę”;
— „odnaleźć gazera”;
— „Now, modi!”
(Tomasello 2002: 154-157)
WAŻNE ZASTRZEŻENIA:
• dzieci poznają nie tylko rzeczowniki (mama, kot, …),
ale również zaimki (to, tamto, on, ty, …),
czasowniki (skacze, pije, śmieje się, …),
przymiotniki (duży, mały, ładna, …),
przysłówki (dużo, mało, tutaj, teraz, …),
przyimki (nad, pod, w, na, …);
PRZYPOMNIENIE:
• Eksperymenty:
— „odnaleźć tomę”;
— „odnaleźć gazera”;
— „Now, modi!”
(Tomasello 2002: 154-157)
WAŻNE ZASTRZEŻENIA:
• dzieci poznają nie tylko rzeczowniki (mama, kot, …),
ale również zaimki (to, tamto, on, ty, …),
czasowniki (skacze, pije, śmieje się, …),
przymiotniki (duży, mały, ładna, …),
przysłówki (dużo, mało, tutaj, teraz, …),
przyimki (nad, pod, w, na, …);
• dzieci bardzo rzadko uczą się pojedynczych słów.
Społeczno-pragmatyczna koncepcja nabywania języka
i gramatyka kognitywna (Langacker)
lub usage-based grammar (Tomasello, Millikan).
Społeczno-pragmatyczna koncepcja nabywania języka
i gramatyka kognitywna (Langacker)
lub usage-based grammar (Tomasello, Millikan).
holofrazy
↓
konstrukcje osiowe
↓
wyspy czasownikowe
↓
konstrukcje abstrakcyjne
Holofrazy, czyli jednowyrazowe zdania:
Kot.
Mama.
Buju-buju.
Lala-śpi.
Jeszcze!
Więcej!
Holofrazy, czyli jednowyrazowe zdania:
Kot.
Mama.
Buju-buju.
Lala-śpi.
Jeszcze!
Więcej!
„Holofrazy” występują również w języku dorosłych:
Dzień dobry.
Do widzenia.
Zbić z pantałyku.
Kopnąć w kalendarz.
Goodbye! (→ „God be with you”)
Konstrukcje osiowe:
Więcej ___ !
Jeszcze ___ !
Konstrukcje osiowe:
Więcej ___ !
Jeszcze ___ !
Konstrukcje (wyspy) czasownikowe:
Lala-śpi.
Kotek-śpi.
Tata-śpi.
…
Jaś-je-czekoladę.
Kotek-je-myszkę.
Myszka-je-serek.
…
Jaś-daje-mamie-kwiat.
Pies-daje-tacie-piłkę.
Macocha-daje-Śnieżce-jabłko.
…
___ śpi.
___ je ___
___ daje ___ ___
Konstrukcje osiowe:
Więcej ___ !
Jeszcze ___ !
Konstrukcje (wyspy) czasownikowe:
Lala-śpi.
Kotek-śpi.
Tata-śpi.
…
Jaś-je-czekoladę.
Kotek-je-myszkę.
Myszka-je-serek.
…
Jaś-daje-mamie-kwiat.
Pies-daje-tacie-piłkę.
Macocha-daje-Śnieżce-jabłko.
…
___ śpi.
___ je ___
___ daje ___ ___
• Struktura sceny wspólnej uwagi: jej uczestnicy i ich role;
• struktura języka: wyrażenia i ich role (→ kolejność, fleksja).
Rysunek za: Tomasello, 2002: 189.
„(...) zbiór konstrukcji czasownikowych — czyli prosta lista
konstrukcji
zorganizowanych
wokół
poszczególnych
czasowników — stanowi całość kompetencji językowej
dzieci. Nie ma żadnych innych ukrytych zasad, parametrów,
kategorii językowych czy schematów, na których podstawie
tworzone są zdania.” (Tomasello, 2002: 188)
Konstrukcje abstrakcyjne:
• schemat poznawczy:
— prototyp (rdzeń schematu),
— peryferyjne egzemplarze.
Konstrukcje abstrakcyjne:
• schemat poznawczy:
— prototyp (rdzeń schematu),
— peryferyjne egzemplarze.
•
•
•
•
•
•
•
•
Tryb rozkazujący, pytający itp.,
proste konstrukcje z czasownikami nieprzechodnimi,
proste konstrukcje z czasownikami przechodnimi,
konstrukcje z okolicznikami miejsce,
konstrukcje rezultatywne,
konstrukcje rozszczepione,
strona bierna,
…
Konstrukcje abstrakcyjne:
• są symbolami,
czyli niosą znaczenie i reprezentują pewną perspektywę.
Konstrukcje abstrakcyjne:
• są symbolami,
czyli niosą znaczenie i reprezentują pewną perspektywę.
→ „flosować”
Jaś flosował.
Jaś flosował piłkę.
Jaś flosował do Marysi.
Jaś flosował piłkę do pęknięcia.
Piłka jest sflosowana.
Piłka jest flosowana przez Jasia.
Konstrukcje abstrakcyjne:
• są symbolami,
czyli niosą znaczenie i reprezentują pewną perspektywę.
→ wybór perspektywy
Jaś stłukł wazon.
Wazon się stłukł.
Jaś stłukł wazon piłką.
To Jaś jest tym, który stłukł wazon.
…
Konstrukcje abstrakcyjne:
• są symbolami,
czyli niosą znaczenie i reprezentują pewną perspektywę.
→ nadmierna generalizacja
DYGRESJA:
• schematy narracyjne lub relacje retoryczne
(Asher & Lascarides, 2001, 2003).
DYGRESJA:
• schematy narracyjne lub relacje retoryczne
(Asher & Lascarides, 2001, 2003).
Jan spadł z dachu. Złamał nogę i leży w szpitalu.
Piotr upadł. Jan go popchnął.
A: Mam ochotę na pizzę.
B: Za rogiem jest niezła restauracja.
DYGRESJA:
• schematy narracyjne lub relacje retoryczne
(Asher & Lascarides, 2001, 2003).
Jan spadł z dachu. Złamał nogę i leży w szpitalu.
cause-effect
Piotr upadł. Jan go popchnął.
explanation
A: Mam ochotę na pizzę.
B: Za rogiem jest niezła restauracja.
Plan-elab.
• Relacje retoryczne mają wpływ na znaczenie!
Rysunek za: Tomasello 2002: 205.
Procesy umożliwiające nabywanie kompetencji językowej:
• uczenie się kulturowe
(→ naśladowanie z odwróceniem ról),
Procesy umożliwiające nabywanie kompetencji językowej:
• uczenie się kulturowe
(→ naśladowanie z odwróceniem ról),
• uczestnictwo w dyskursie,
Dziecko:
Dorosły:
Na krześle!
OK, będziemy mikać to na krześle.
Dziecko:
Dorosły:
Rozbiję to.
Gazerem.
Procesy umożliwiające nabywanie kompetencji językowej:
• uczenie się kulturowe
(→ naśladowanie z odwróceniem ról),
• uczestnictwo w dyskursie,
• funkcjonalna analiza dystrybucji,
Rysunek za: Tomasello, 2002: 199.
Procesy umożliwiające nabywanie kompetencji językowej:
• uczenie się kulturowe
(→ naśladowanie z odwróceniem ról),
• uczestnictwo w dyskursie,
• funkcjonalna analiza dystrybucji,
• abstrakcja i schematyzacja.
Tyle o społeczno-pragmatycznej teorii nabywania języka.
Tyle o społeczno-pragmatycznej teorii nabywania języka.
Przejdźmy do omówienia
wpływu języka na poznanie i myślenie:
Tyle o społeczno-pragmatycznej teorii nabywania języka.
Przejdźmy do omówienia
wpływu języka na poznanie i myślenie:
• hipoteza względności językowej
lub determinizmu językowego.
• hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej jako takiej
na rozwój poznawczy.
Hipoteza determinizmu językowego
Hipoteza determinizmu językowego
„Ludzie żyją nie tylko w świecie obiektywnym, nie tylko
w świecie zwykłej działalności społecznej, ale zdani są na
łaskę języka, który stał się środkiem wyrażania w ich
społeczności. Jest całkowitą iluzją mniemanie, że do
rzeczywistości dostosowujemy się zasadniczo bez użycia
języka i że jest on zaledwie przypadkowym środkiem
rozwiązywania specyficznych problemów komunikowania się i
refleksji. W rzeczywistości „świat realny” w znacznym stopniu
został ukształtowany przez ludzi nieświadomie, na podstawie
nawyków językowych grupy. (…) Widzimy, słyszymy i w
ogóle doświadczamy tak, a nie inaczej, ponieważ nawyki
językowe naszej społeczności predestynują nas do
określonych wyborów interpretacyjnych.”
Sapir, cytat za: Whorf 2002, s. 177.
Hipoteza determinizmu językowego
Standard Average European (SAE) / j. hopi
Dwa sposoby mówienia o czasie:
SAE: rzeczowniki w liczbie mnogiej i liczebniki główne,
hopi: rzeczowniki w liczbie pojedynczej
i liczebniki porządkowe.
Hipoteza determinizmu językowego
Standard Average European (SAE) / j. hopi
Ontologia reistyczna versus ontologia ewentystyczna:
SAE: rzeczowniki niepoliczalne w dopełniaczu
(→ hylemorfizm),
szklanka mleka,
worek mąki,
wiadro wody,
…
hopi: rzeczowniki odnoszące się do zdarzeń.
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
• uczestnictwo w komunikacji językowej
i praktyce dyskursywnej prowadzi do wyłonienia się
nowych form poznania i myślenia;
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
• uczestnictwo w komunikacji językowej
i praktyce dyskursywnej prowadzi do wyłonienia się
nowych form poznania i myślenia;
• reprezentacje dialogiczne;
• poznanie społeczne;
• myślenie dialogiczne i samoregulacja;
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
• uczestnictwo w komunikacji językowej
i praktyce dyskursywnej prowadzi do wyłonienia się
nowych form poznania i myślenia;
• reprezentacje dialogiczne;
• poznanie społeczne;
• myślenie dialogiczne i samoregulacja;
• internalizacja w sensie Wygotskiego
(jako rodzaj uczenia się przez naśladowanie).
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
Wpływ komunikacji językowej na myślenie:
• kulturowa transmisja wiedzy;
• kształtowanie nowych kategorii poznawczych;
• dostępność wielu różnych perspektyw
w „dyskursie wewnętrznym”.
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
Wpływ komunikacji językowej na myślenie:
• kulturowa transmisja wiedzy;
• kształtowanie nowych kategorii poznawczych;
• dostępność wielu różnych perspektyw
w „dyskursie wewnętrznym”.
Symbole językowe:
• są wytworem ewolucji kulturowej
• i zawierają perspektywę.
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
Trzy typy dyskursu:
A. merytoryczna różnica zdań;
B. dyskurs na temat formy wypowiedzi;
C. dyskurs na temat treści wypowiedzi.
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
Trzy typy dyskursu:
A. merytoryczna różnica zdań;
→ jednoczesne rozważania różnych perspektyw;
B. dyskurs na temat formy wypowiedzi;
C. dyskurs na temat treści wypowiedzi.
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
Trzy typy dyskursu:
A. merytoryczna różnica zdań;
→ jednoczesne rozważania różnych perspektyw;
B. dyskurs na temat formy wypowiedzi;
→ „wyjaśnienia terminologiczne”;
C. dyskurs na temat treści wypowiedzi.
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
Trzy typy dyskursu:
A. merytoryczna różnica zdań;
→ jednoczesne rozważania różnych perspektyw;
B. dyskurs na temat formy wypowiedzi;
→ „wyjaśnienia terminologiczne”;
C. dyskurs na temat treści wypowiedzi.
→ „pogląd dorosłego na temat mojego poglądu”.
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
Trzy typy dyskursu:
A. merytoryczna różnica zdań;
→ jednoczesne rozważania różnych perspektyw;
B. dyskurs na temat formy wypowiedzi;
→ „wyjaśnienia terminologiczne”;
C. dyskurs na temat treści wypowiedzi.
→ „pogląd dorosłego na temat mojego poglądu”.
Symulacyjne wyjaśnienie „teorii umysłu”:
→ dyskursy A & B.
Hipoteza wpływu praktyki dyskursywnej na rozwój poznawczy
Trzy typy dyskursu:
A. merytoryczna różnica zdań;
→ jednoczesne rozważania różnych perspektyw;
B. dyskurs na temat formy wypowiedzi;
→ „wyjaśnienia terminologiczne”;
C. dyskurs na temat treści wypowiedzi.
→ „pogląd dorosłego na temat mojego poglądu”.
Symulacyjne wyjaśnienie „teorii umysłu”:
→ dyskursy A & B.
Myślenie refleksyjne i zdolność do samoregulacji:
→ dyskurs C i „mowa samoregulacyjna”;
→ dialog jako przedmiot internalizacji (Wygotski, Łuria).