Nie ma rozumieć nauczyciel, że na to tylko jest wezwany

Górka Teofila, Rzenno - Margielewska Ewa
Trzemeśnia
2
Edukacja zdrowotna HIV
Znaczenie edukacji zdrowotnej w zapobieganiu zakażeniu HIV
„Nie ma rozumieć nauczyciel, że na to tylko jest wezwany,
aby nauczał dzieci czytać i pisać i jako tako zbywać czas wolny.
cel jego jest bardzo szlachetny, przykładać się do szczęśliwości
ludu przez dobre wychowanie co dla zdrowia, co do wiary i cnoty,
co do nauki potrzebnej ku dobremu odbywaniu powinności i spraw
życiu każdemu przyzwoitych.”
(G. Piramowicz)1
Nieznane przyczyny i mechanizmy szerzenia się zakażenia wirusem HIV i
choroby AIDS oraz jej gwałtowny pochód przez cały świat sprawiły, że od
początku towarzyszyły im różne, często fałszywe poglądy, irracjonalne lęki
przenikające do społeczeństwa i utrwalające się w formie szkodliwych mitów.
Najwyższy czas, aby zerwać z tymi mitami i aby do jak najszerszych kręgów
społeczeństwa, zwłaszcza całego młodego pokolenia, dotarły prawdziwe informacje
i odpowiednie wskazania profilaktyczne. Wobec braku szczepionki i skutecznego
leku na AIDS jedyną szansą na zatrzymanie epidemii jest profilaktyka, a więc
„informacja, edukacja, bezpieczne zachowania i solidarność”[6].
Przekazywanie rzetelnych informacji o różnych aspektach HIV/AIDS, a
zwłaszcza sposobach zakażenia HIV, jest jednym z podstawowych elementów
programów profilaktycznych. Młodzież otrzymuje te informacje z wielu źródeł. Ich
rodzaj i sposób propagowania oraz spójność wpływają na to, jaką wiedzę młodzież
sobie przyswaja, jak ją interpretuje oraz jak ją wykorzystuje w życiu codziennym.
Ostatnia dekada XX wieku, ze względu na pojawienie się w Polsce i zaostrzenie
problemów HIV/AIDS, była pierwszym w historii okresem, w którym włączono tę
tematykę do edukacji zdrowotnej. Ministerstwo Edukacji Narodowej wydało
zarządzenie z dnia 18 sierpnia 1993 r. w sprawie szkolnego programu nauczania
obejmującego wiedzę o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego
rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia poczętego oraz metodach i środkach
świadomej prokreacji.2
Od 1999 r. W polskiej, zreformowanej szkole problematyka HIV/AIDS
została włączona do podstawy programowej kształcenia ogólnego zajęć
edukacyjnych „Wychowania do życia w rodzine”.3
2
Obserwowany jest u młodzieży „przyrost” wiedzy dotyczącej różnych
aspektów HIV/AIDS – takie wnioski można przyjąć analizując wyniki najbardziej
reprezentatywnych badań nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej w
Piramowicz G. : Powinności nauczyciela. Oprac. I wstępem opatrzyła K. Mrozowska. Wyd. 2,
Wrocław, 1959 r. Ossolineum
2
Dz. U. RP Nr 17 – ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r.
3
Dz. U. RP Nr 67 z 12 sierpnia 1999 r. Rozporządzenie MEN.
Dz. U. RP Nr 61 z 21 maja 2001 r. Rozporządzenie MEN.
1
latach 1990, 1994 oraz 1998 pod auspicjami WHO („Wiedza i przekonania o
HIV/AIDS”[6,7]).
Wyniki badań wskazują jak młodzi ludzie postrzegają zagrożenia
HIV/AIDS. Wiedza młodzieży dotycząca HIV/AIDS jest zróżnicowana np. prawie
wszyscy młodzi ludzie znają główne drogi zakażenia – stosunki płciowe oraz
używanie wspólnych igieł i strzykawek z osobą zakażoną (95%), ale mniej wiedzą
o możliwości zakażenia dziecka przez kobietę ciężarną zakażoną HIV (82%). Niski
jest poziom wiedzy o rzeczywistych zagrożeniach związanych z zakażeniem HIV
(42 % do 78 %) i braku możliwości wyleczenia AIDS (59%); brak poczucia tego
zagrożenia może wpływać negatywnie na zachowanie młodzieży. Istnieje nadal,
wiele utrwalonych i błędnych stereotypów oraz niedostatków wiedzy o
zagrożeniach związanych z HIV/AIDS.
Analiza wyników badań dotyczących przekonań młodzieży o HIV/AIDS
zwraca uwagę na pewne zjawiska. W latach 1990-1998 zaobserwowano
niekorzystne zmiany w zakresie poczucia zagrożenia ze strony AIDS. Większość
młodzieży (86%) jest przekonana, że należy bać się zachorowania na AIDS, a
jednocześnie tylko 39 % nie zgadza się ze stwierdzeniem „niebezpieczeństwo AIDS
jest wyolbrzymione”. Ze względu na duże ryzyko zakażenia HIV niepokojące są
małe odsetki młodzieży, która jest przekonana, że młodzi ludzi powinni unikać
kontaktów seksualnych ze względu na AIDS (23%); 55 % badanych w dalszych
latach życia zamierza mieć tylko jednego partnera seksualnego. Podkreśla się duża
rozbieżność pomiędzy wysokim poziomem wiedzy młodzieży o głównych drogach
zakażenia HIV i niskim odsetkiem pożądanych przekonań, szczególnie w zakresie
zachowań seksualnych. W latach 1990-1998 nastąpiły korzystne zmiany przekonań
młodych ludzi dotyczące ich stosunku do osób zakażonych HIV i chorych na AIDS,
a w mniejszym stopniu ich własnych zachowań i planów na przyszłość.
Zdecydowanie bardziej pozytywne są przekonania o HIV/AIDS dziewcząt niż
chłopców oraz młodzieży siedemnastoletnie niż piętnastoletniej.
Wyniki ww. badań wskazują obszary, które należy uwzględnić w edukacji
zdrowotnej młodzieży[6,7].
Zakażenie HIV w „magicznym” myśleniu młodych ludzi istnieje jako zagrożenie, ale
jest „ostatnią rzeczą”, która miałaby ich bezpośrednia dotknąć. Sama wiedza zatem nie jest
wystarczająca do zmiany zachowań. Dlatego też nowoczesne programy profilaktyczne
powinny uwzględniać możliwości i sposoby oddziaływania na przekonania, stanowiące
komponent postaw oraz na to, co wydaje się najtrudniejsze – modyfikowanie zachowań, które
mogą stanowić ryzyko zagrożenia HIV.
3
Młodzi ludzie mogą nie tylko, dzięki swojej energii i zaangażowaniu zmienić swoje
własne życie tak, aby było ono bardziej szczęśliwe, ale także propagować takie wzorce
przekonań i zachowań, które przyczynią się do zmniejszenia lęku i nietolerancji w stosunku do
ludzi żyjących z HIV i chorych na AIDS.
W latach 199-2001 nastąpił w Polsce wyraźny wzrost zakresu przekazywanych
informacji, a zwłaszcza publikacji na temat zakażenia wirusem HIV. Pojawiło się wiele
broszur i ulotek ogólnie dostępnych, wydawanych przez różne instytucje rządowe i
pozarządowe. Uważnie czytając te publikacje można dostrzec pewny korzystny zwrot w
zakresie postulowanych priorytetowych działań w zakresie zdrowia i profilaktyki. Coraz
częściej spotykamy się z opiniami lekarzy, biologów, specjalistów w zakresie epidemiologii
AIDS, którzy wyraźnie podkreślają, że podstawowym warunkiem powodzenia akcji
profilaktycznych jest wychowanie człowieka w poszanowaniu swojego i cudzego zdrowia.
Według autorek niniejszego opracowania, nowatorska i wciąż aktualna jest koncepcja
lekarza amerykańskiego, prof. Farzina Davachi , dotycząca profilaktyki AIDS. Davachi
uważa, że wstrzemięźliwość płciowa i wierność małżeńska są jedynym stuprocentowym
zabezpieczeniem przeciwko zagrożeniu HIV [3]. Uważa on jednak, że kampanie kierowane do
młodzieży i dorosłych nie przynoszą wielu efektów. Taki program edukacyjny należy
skierować do dzieci, zanim wejdą one w wiek dojrzewania i rozpoczną życie płciowe. Davachi
zwraca uwagę na konieczność moralnej edukacji dzieci jako sposobu zapobiegania
HIV/AIDS. Moralna edukacja to nie tylko edukacja seksualna. To kształtowanie cech
charakteru takich jak: prawość, prawdomówność, zaufanie, łagodność, szacunek do samego
siebie i innych etc. Wychowanie zgodne z tymi uniwersalnymi, moralnymi wartościami
wzmocni w dzieciach „moralny kręgosłup”, by mogły podejmować w przyszłości moralne
decyzje i postępować według nich.
Podobnie przesłanie zawierają publikacje, w których zawarte jest stanowisko Kościoła
wobec AIDS [4]. Przewodnią myślą wszelkich działań mających na celu kształtowanie pro
zdrowotnych zachowań młodego pokolenia niech będą słowa papieża Jana Pawła II: „Godność
osoby ludzkiej wymaga takiego zachowania, które sprzyja osiągnięciu dojrzałości uczuciowej.
Tylko wtedy, gdy informacja i wychowanie będą prowadziły do jednoznacznego, radosnego
odkrycia, że miłość będąca darem z siebie jest duchową wartością i nadaje podstawowy sens
ludzkiej egzystencji, młodzież starsza i młodsza będzie dostatecznie silna, by uniknąć
zachowań niosących zagrożenie. Wychowanie do pogodnego i poważnego przeżywania
własnej płciowości oraz przygotowanie do odpowiedzialnej i wiernej miłości stanowią główne
elementy dążenia do pełnej dojrzałości osobistej. (...) Kościół z całym przekonaniem i
radością wskazuje ideał pozytywny, w którego świetle należy rozumieć moralne normy
postępowania” [5].
4
Przyjęty na lata 1999-2003 „Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opiece
nad żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS”4 ma w założeniu zmniejszyć koszty społeczne i
ekonomiczne wynikające z leczenia osób zakażonych i chorych na AIDS, opieki nad nimi,
udzielania pomocy im i ich rodzicom.
Cele ogólne Krajowego Programu, jak też zadania szczegółowe i ich realizacja są zbieżne z
decyzją 647/96/WE Parlamentu Rady Europejskiej z dnia 29 marca 1996 roku, przyjmującą
Program Działań Wspólnoty w Sprawie Zapobiegania AIDS i niektórych wybranych chorób
zakaźnych w ramach zakresu działania w dziedzinie zdrowia publicznego [2].
W programie duży nacisk położono na działania edukacyjne kierowane do młodzieży uczącej
się oraz kadry odpowiedzialnej za jej edukację;
 Wdrożenie programów profilaktyki HIV/AIDS w szkole na poziomie gimnazjów, we
wszystkich typach szkół ponadpodstawowych w ramach zajęć edukacyjnych
„Wychowanie do życia w rodzinie”
 Prowadzenie w ramach prewencji uzależnień – kampanii przeciw narkotykowej w
kontekście zakażenia HIV i AIDS,
 Profilaktyka ryzykownych zachowań w miejscach spotkań młodzieży (puby,
dyskoteki, festiwale),
 Ustawiczne i kaskadowe szkolenia kadry odpowiedzialnej za edukację młodzieży w
zakresie problematyki HIV/AIDS.
Epidemia HIV/AIDS dotyka przede wszystkim ludzi młodych. Szacuje się, że obecnie
na świecie połowa nowych zakażeń HIV dotyczy osób w wieku od 15do 24 lat i przypada na
okres rozpoczynania życia seksualnego [1].
Szerzenie wśród młodych ludzi, u progu życia, rzetelnej wiedzy na temat samej
choroby i problemów społecznych z nią związanych, implikowanie głębokich przemyśleń
dotyczących problemów i nieszczęść, które spotykają chorych na AIDS może wprowadzić w
życie pokolenie świadome i tolerancyjne. Świadome podwójnie, zarówno w dziedzinie
Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opiece nad żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata
1999-2003.
Warszawa 1999 Alma Books ( nie podano autora publikacji ).
4
osobistych zachowań, w życiu intymnym i odpowiedzialności w rodzinie, jak i w stosunku do
osób dotkniętych chorobą.
Piśmiennictwo
1. Chłap Zbigniew: Problemy zakażeń HIV i choroby AIDS w Polsce. „Służba Życiu” 2001, Nr 2.
2. Daniluk - Kula Barbara, Ciastoń – Przecławska Elżbieta www.aids.com.pl
3. Davachi Farzin: Moralna szczepionka. „Wychowawca” 2001, nr 12 ( przedruk artykułu z
Rzeczpospolitej 2001, „Magazyn” ).
4. Gubała Wacław: Kościół wobec AIDS. Czy AIDS jest karą za grzechy. „Wychowawca” 2001 Nr 12.
5. Suaudeau Jacgues: O zapobieganiu epidemii HIV/AIDS, „Służba Życiu” 2001, Nr 2 ( przedruk artykułu z L’Obsservatore Romano 2000 ).
6. Woynarowska Barbara, Szymańska Maria, Mazur Joanna: Przekonania młodzieży o HIV/AIDS i ich zmiany. „Problemy HIV i AIDS” t. VI
2000, Nr 2.
7. Woynarowska Barbara, Szymańska Maria, Mazur Joanna: Wiedza młodzieży o HIV/AIDS i jej zmiany w latach 1990-1998. „Problemy
HIV i AIDS” t. VI 2000, Nr 1.