PROJEKT EDUKACYJNY KLASY IIB OSSP W LUBLINIE

PROJEKT EDUKACYJNY KLASY IIB
OSSP W LUBLINIE
„ŻYCIE JEST SZTUKĄ
WZAJEMNYCH RELACJI”
Uczniowie zajęli się tematem komunikacji, ponieważ uznali, że nieumiejętność porozumiewania
się jest istotnym problemem współczesnego świata.
Komunikacja jest podstawową interakcją w społeczeństwie i kształtowanie jej już w dzieciństwie
skutkuje dobrymi relacjami w przyszłości.
Akceptacja daje poczucie bezpieczeństwa i jest niezbędna do szczęśliwego wzrastania i życia.
Człowiek jest istotą społeczną i potrzebuje odczuwania wyższych uczuć takich jak przyjaźń, miłość,
które uwarunkowane są zrozumieniem. Nie jesteśmy w stanie przeżyć życia bez emocji interpersonalnych, które
są szczególnie ważne u nastolatków, kiedy człowiek szuka samego siebie i kształtuje swój charakter.
W projekcie uczniowie zgłębili wiele aspektów i płaszczyzn komunikacji aby kształtować
umiejętność nawiązywania poprawnych, wzajemnych relacji.
Aby zilustrować poruszane przez siebie treści uczniowie, wykorzystując swoje zdolności plastyczne,
przygotowali prezentacje multimedialne (wykorzystali do nich prywatne, rodzinne zdjęcia) oraz plakaty, które
powstały podczas zajęć z przedmiotów artystycznych.
Wykorzystali też wywiady przeprowadzone z członkami rodziny oraz rówieśnikami.
"Każdy z was młodzi przyjaciele znajduje też w życiu jakieś swoje
Westerplatte. Jakiś wymiar zadań, które musi podjąć i wypełnić. Jakąś słuszną
sprawę, o którą nie może nie walczyć. Jakiś obowiązek, powinność, od której
nie może się uchylać. Nie może zdezerterować. Wreszcie jakiś porządek prawd
i wartości, które trzeba utrzymać i obronić...!"
Jan Paweł II
W projekcie wzięli udział wszyscy uczniowie klasy II B. Zajęli się szeroko rozumianymi
relacjami międzyludzkimi. Pracowali w trzech podzespołach.
Pierwszy tworzyli:
*Oliwia Dryło-lider
*Wiktoria Sławińska
*Natalia Boksa
*Michalina Szuryga
*Angelika Sieńko
*Aleksandra Gładyszewska
*Marta Turska
*Katarzyna Nizioł
*Gabriela Grzęda
*Małgorzata Pietruk
*Izabela Kucharska
W drugim współpracowali:
*Emilia Jałowiec-lider
*Agata Samborska
*Natalia Nestorowicz
*Paulina Renc
*Grzegorz Grądziel
*Marcyniuk Konrad
*Czubla Magdalena
*Olga Sprawka
*Jagoda Ładniak
*Marianna Tarnas
*Iwona Górecka
*Ciężak Karolina
Trzecią część przygotowali:
*Mateusz Krawczak-lider
*Patryk Krawczak
*Kacper Murat
*Michał Granat
*Adam Stankiewicz
*Cyprian Wierzbicki
*Aleksandra Lange
*Paulina Jabłońska
Postawili sobie następujące cele:
*Poprawa umiejętności wymiany przede wszystkim uczuć, informacji i
doświadczeń.
* Kształtowanie umiejętności okazywania drugiej osobie zainteresowania i
szacunku.
* Kształtowanie umiejętności dzielenia się wiedzą z innymi bez stawiania się ponad
rozmówcą.
* Pogłębianie umiejętności komunikowania się bez narzucania swoich poglądów
czy przekonań.
* Pogłębianie postawy tolerancji oraz szacunku wobec odmienności drugiej osoby.
* Rozwój własnej osobowości.
* Kształtowanie umiejętności skutecznego nawiązywania kontaktów z innymi
ludźmi.
* Rozwijanie umiejętności aktywnego słuchania.
* Kształtowanie umiejętności prezentacji własnej osoby i poznawania innych.
* Pogłębianie umiejętności lepszego i trwalszego nawiązywania relacji z innymi
ludźmi.
* Kształtowanie umiejętności wpływania na zachowanie i postępowanie innych
ludzi.
* Kształtowanie przekonań i postaw innych ludzi.
* Poprawa relacji między rówieśnikami oraz w rodzinach.
* Przybliżenie psychicznych i fizycznych procesów przebiegających u nastolatków
w okresie dojrzewania.
* Kształtowanie umiejętności zrozumienia i akceptacji indywidualnych zachowań
uczniów.
* Kształtowanie postaw asertywności.
* Pogłębianie umiejętności komunikowania tak pozytywnych jak i negatywnych
emocji, która jest kamieniem węgielnym harmonijnych układów interpersonalnych.
* Przybliżenie relacji międzyludzkich opartych na miłości, szacunku, tolerancji.
* Ukazanie wartości prawidłowych relacji w rodzinach.
* Kształtowanie umiejętności budowania w rodzinach relacji pozwalających na
zdrowy rozwój dzieci.
* Przedstawienie roli zarówno dzieci, rodziców jak i dziadków w budowaniu
bezpieczeństwa i miłości w rodzinach.
* Lepsze rozumienie otoczenia.
* Kształtowanie przyjaźni dzieci z dorosłymi.
* Wzmacnianie więzi rodzinnych.
* Pogłębianie umiejętności współpracy.
* Odkrycie możliwości pomagania sobie i innym.
* Przybliżenie potrzeb i uczuć młodzieży.
* Poznanie przyczyn różnych zachowań młodzieży.
* Przybliżenie problemów współczesnej młodzieży.
* Wzrost ducha wzajemnego zrozumienia, życzliwości oraz poszanowania uczuć,
potrzeb i praw każdego z nas.
„W wychowaniu chodzi właśnie o to,
Ażeby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem
-o to, ażeby bardziej był, a nie tylko więcej miał;
Aby poprzez wszystko co ma, co posiada,
umiał bardziej i pełniej być człowiekiem,
to znaczy, ażeby również umiał bardziej być nie tylko z drugimi, ale i
dla drugich.”
Jan Paweł II
Pierwszy
zespół skupił się na tematyce
szerokorozumianej rodziny, wzajemnych relacji jej członków.
Uczniowie zajęli się
też funkcjami oraz tradycjami rodziny.
Wykorzystali utwory Janusza Korczaka, wybitnego pisarza i
wychowawcy dzieci, aby przedstawić wrażliwość i głębie dziecięcych
refleksji oraz uczyć budowania mądrych relacji dorosłych z dziećmi,
pozwalających na wzajemny szacunek, zrozumienie i miłość.
Wykorzystali m.in. Fragmenty utworu „Dzieci Biblii”:
„Dziecko nie b ę d z i e, lecz j e s t już człowiekiem. W życiorysach
ludzi wybitnych dziecinne lata są górami, w których rzeka życia bierze
swój początek, rozpęd i kierunek: jak śmiemy je lekceważyć”
„Opowiedz, mamo jak to było kiedy byłem mały. Powiedz mi co było
nim przyszedłem na świat. Chcę wiedzieć, żebym mógł opowiedzieć
synowi, córce, wnukowi. ”
„Gdy leżysz czekając na sen jesteś sam. Ciemność mówi. Cisza mówi.
Myślisz Szukasz prawdy. Czekasz.”
„Patrzę na małe dziecko. Jaka to kruszyna. Popatrzę, zobaczę i będę
wiedział. Bo ja też byłem taki. I mama taka była. I tata. Tacy będą
mój syn i moja córka, i jej syn. A wszyscy szukamy prawdy.”
„ Ja chcę znaleźć swój własny obraz, własną rzeźbę i własną książkę.”
„ Ty mówisz: lubię. On powie: nie lubię. Ty mówisz: to ładne. On
powie: nie ładne. Oto twoja i jego prawda. Twoja prawda jest inna
bo ty jesteś inny.”
„Różny jest gniew rodziców. Są tacy co mnożą nagrody i są, co mnożą
kary. Jedni dzieciom pozwalają za dużo, inni wciąż zakazują.”
„Ty mówisz: tak. On mówi: nie. Mówisz: to dobrze. On mówi: to źle.
Kłócicie się i spieracie; żaden z was nie kłamie, ani ty ani on. Ludzie
spierają się i kłócą. Dzieci też spieraj się i kłócą, bo są ludźmi. Kto
pierwszy, kto silniejszy, kto dobry, a kto lepiej wie.”
Odbiciem jego zasad wychowawczych jest „Prośba Twojego Dziecka”, do której uczniowie
przygotowali prezentację multimedialną wykorzystując prywatne zdjęcia przedstawiające ich dzieciństwo, bliskich i
dalszych znajomych a także wydarzenia istotne dla ich dzieciństwa.
*Nie psuj mnie. Dobrze wiem, że nie powinienem mieć tego wszystkiego, czego się domagam. To tylko próba sił z
mojej strony.
*Nie bój się stanowczości. Właśnie tego potrzebuję – poczucia bezpieczeństwa.
*Nie bagatelizuj moich złych nawyków. Tylko ty możesz pomóc mi zwalczyć zło, póki jest to jeszcze w ogóle
możliwe.
*Nie rób ze mnie większego dziecka, niż jestem. To sprawia, że przyjmuje postawę głupio dorosłą.
*Nie zwracaj mi uwagi przy innych ludziach, jeśli nie jest to absolutnie konieczne. O wiele bardziej przejmuję się
tym, co mówisz, jeśli rozmawiamy w cztery oczy.
*Nie chroń mnie przed konsekwencjami. Czasami dobrze jest nauczyć się rzeczy bolesnych i nieprzyjemnych.
*Nie wmawiaj mi, że błędy, które popełniam, są grzechem. To zagraża mojemu poczuciu wartości.
*Nie przejmuj się za bardzo, gdy mówię, że cię nienawidzę. To nie ty jesteś moim wrogiem, lecz twoja miażdżąca
przewaga !
*Nie zwracaj zbytniej uwagi na moje drobne dolegliwości. Czasami wykorzystuję je, by przyciągnąć twoją uwagę.
*Nie zrzędź. W przeciwnym razie muszę się przed tobą bronić i robię się głuchy.
*Nie dawaj mi obietnic bez pokrycia. Czuję się przeraźliwie tłamszony, kiedy nic z tego wszystkiego nie wychodzi.
*Nie zapominaj, że jeszcze trudno mi jest precyzyjnie wyrazić myśli. To dlatego nie zawsze się rozumiemy.
*Nie sprawdzaj z uporem maniaka mojej uczciwości. Zbyt łatwo strach zmusza mnie do kłamstwa.
*Nie bądź niekonsekwentny. To mnie ogłupia i wtedy tracę całą moją wiarę w ciebie.
*Nie odtrącaj mnie, gdy dręczę cię pytaniami. Może się wkrótce okazać, że zamiast prosić cię o wyjaśnienia,
poszukam ich gdzie indziej.
*Nie wmawiaj mi, że moje lęki są głupie. One po prostu są.
*Nie rób z siebie nieskazitelnego ideału. Prawda na twój temat byłaby w przyszłości nie do zniesienia. Nie
wyobrażaj sobie, iż przepraszając mnie stracisz autorytet. Za uczciwą grę umiem podziękować miłością, o jakiej
nawet ci się nie śniło.
*Nie zapominaj, że uwielbiam wszelkiego rodzaju eksperymenty. To po prostu mój sposób na życie, więc przymknij
na to oczy.
*Nie bądź ślepy i przyznaj, że ja też rosnę. Wiem, jak trudno dotrzymać mi kroku w tym galopie, ale zrób, co
możesz, żeby nam się to udało.
*Nie bój się miłości. Nigdy.
Uczniowie zwrócili uwagę na to, że rodzice potrafią
zmienić siebie i zmniejszyć liczbę zachowań, które są dla nich nie do
przyjęcia, gdy dojdą do przekonania, że ich dzieci nie są ich
własnością, nie stanowią dalszego ciągu ich samych. Że są odrębne,
niepowtarzalne, jedyne. Dziecko ma prawo stać się tym, czym stać się
może, choćby to było bardzo różne od rodziców, albo od
przedstawionych mu przez rodziców wzorów.
To jest jego niezbywalne prawo. Ilustrował to wiersz przedstawiony
przez uczniów:
„Twoje dzieci nie są tymi dziećmi.
One są synami i córkami tęsknoty życia do samego siebie.
One przychodzą przez ciebie, ale nie do ciebie,
I chociaż są przy tobie, nie należą do ciebie.
Wolno ci dać im twoją miłość, ale nie twoje myśli,
Bo one mają swoje własne myśli…
Wolno ci dążyć do tego, by być jak one,
Ale nie staraj się o to,
By je upodobnić do siebie.
Bo życie nie biegnie wstecz
Ani nie zatrzymuje się wczoraj.”
Aby mądrze wspierać dziecko w jego rozwoju trzeba je rozumieć,
umieć i chcieć z nim rozmawiać, dlatego uczniowie przedstawili najważniejsze zasady
komunikacji oraz bariery komunikacyjne.
Warunki dobrej komunikacji interpersonalnej:
- dobra wola nadawcy i odbiorcy – właściwe nastawienie,
- odpowiedni czas – bez pośpiechu,
- odpowiednie okoliczności – miejsce, czynniki zewnętrzne (cisza, ciepło,
przytulnie, właściwa odległość),
- odpowiednie możliwości – fizyczne (obie strony słyszą, widzą, rozumieją się
nawzajem),
- podobne doświadczenia i właściwy poziom intelektualny,
- spójność komunikatów werbalnych i niewerbalnych,
- kontakt wzrokowy,
- koncentracja na rozmówcy,
- gotowość do podjęcia komunikacji,
- właściwa postawa ciała – otwarta,
- życzliwy, ciepły ton głosu,
- mimika twarzy – życzliwy wyraz twarzy,
- znajomość sposobu myślenia i przetwarzania informacji przez rozmówcę.
Bariery komunikacyjne:
- nakazywanie, komenderowanie (Przestań się wreszcie użalać nad sobą i
weź się do roboty),
- groźba, (Jeśli nie będziesz się uczył, nie licz na promocję do następnej
klasy),
- moralizowanie, głoszenie kazań ( Ja w twoim wieku zawsze słuchałam
rodziców, dlatego musisz mnie słuchać),
- osądzanie, krytykowanie, potępienie (Jesteś totalnym leniem. Zawsze
wszystko odkładasz na później),
- obrzucanie wyzwiskami, wyśmiewanie, ośmieszanie (Zachowujesz się jak
przedszkolak, a nie uczeń szkoły średniej).
Często zdarza się, że ludzie są tak zajęci, że po prostu
nie słuchają, co inni mówią. Bywają też tak zainteresowani tym, co
sami mają do powiedzenia, że słuchają tylko po to, aby znaleźć chwilę
przerwy i to powiedzieć. Czasami są tak pewni, że wiedzą, co druga
osoba powie, że przekręcają jej wypowiedzi.
Czasami ludzie słuchają po to, żeby osądzać i oceniać tego, kto mówi,
co z kolei sprawia, że staje się on ostrożny i przyjmuje postawę
obronną. Na przykład – syn przedstawia swoje argumenty, a rodzic
mówi „To głupie, to nieprawda”. Wówczas syn zaczyna wypowiadać
się bardzo ostrożnie.
Zasadniczą przyczyną zniekształcenia komunikacji jest brak zaufania.
Nieufność może spowodować ograniczenie wymiany informacji i
podejrzliwość nawet, co do tej małej reszty. Uczniowie dostrzegli, że
rola komunikacji w wychowaniu dziecka jest ogromna, ponieważ:
- daje podstawy rozwoju emocjonalnego,
- rozwija intelektualnie dziecko, gdyż otrzymuje wciąż nowe
informacje ze świata ludzi dorosłych, uczy się zachowań poprzez
komunikaty werbalne i niewerbalne,
- daje możliwość nawiązywania kontaktów z dalszych otoczeniem,
także grupą rówieśniczą,
- uczy wchodzenia w określone role życiowe – nastolatka, chłopaka,
męża, ojca, pracownika,- uczy pokonywać trudności, rozwiązywać
konflikty,
- wyrabia samoocenę,
- wyrabia postawę życiową,
- kształtuje osobowość,
- bardzo wyraźnie wpływa na jakość życia,
- czyni człowiekiem.
Zespół drugi zajął się relacjami rówieśniczymi.
„Szczytem sztuki pedagogicznej
jest możliwość dania dziecku
poznania siebie; zrozumienia siebie.”
Janusz Korczak
Uczniowie zadali sobie pytanie czy dorośli potrafią
akceptować młodzież, nie akceptując jej zachowania?
,,Akceptacja jest jak ziemia, która pozwala, by
nasionko stało się kwiatem.”
Niestety. Rodzice najczęściej stosują język braku
akceptacji, gdy tymczasem stare powiedzenie mówi:
,,Mów dziecku dość często, jakie jest złe, a z
pewnością stanie się złe”.
Dzieci często stają się tym, co wmawiają
im rodzice. Osądy, krytyka, wygłaszanie kazań, nagany i
nakazy, przekazują dzieciom informację o braku
akceptacji przez tych, których opinia najbardziej zaważy
na ich życiu. Takie przekonanie odpycha dzieci od
rodziców; przestają z nimi rozmawiać, dla siebie
zatrzymują swoje uczucia i problemy.
Przypomnieli, że język akceptacji daje dziecku
wewnętrzne poczucie, że jest kochane. Poczucie, że jest
się kochanym ma ogromną moc, dlatego właśnie :
-akceptację należy okazywać;
Jak okazywać akceptację? Według uczniów:
*poprzez niewtrącanie się ( zbyt często dorośli nie
pozostawiają dzieci po prostu w spokoju );
* poprzez bierne słuchanie, o czym świadczą słowa
pewnego pacjenta po wizycie u psychologa :
:,,Opowiedziałem mu o sobie wszystkie okropne rzeczy, a
on ani razu mnie nie skrytykował”.
* poprzez słowa ( odpowiednie słowa działają jak
automat do otwierania drzwi ), np. :,,Aha”, ,,Och”,
,,,Interesujące”, ,,Serio?”, ,,Doprawdy?”, ,,Opowiedz mi
o tym!”, ,,Interesowałby mnie twój punkt widzenia”,
,,Chciałbyś o tym pomówić?”, ,,Opowiedz mi całą
historię” i in.
*Te otwieracze drzwi przekazują dziecku akceptację i
szacunek dla jego osoby, kiedy wyrażają:
,,Masz prawo wyrażać to, co czujesz”.
,,Szanuję cię jako osobę myślącą i czującą”.
,,Mógłbym się od ciebie czegoś nauczyć”.
,,Chciałbym naprawdę usłyszeć, jakie jest twoje
stanowisko”.
*poprzez czynne słuchanie ( najodpowiedniejsze, kiedy
dziecko daje do zrozumienia, że ma problem, np. córka
nastolatka jest rozczarowana, ponieważ żaden chłopak
się z nią nie umawia ; czynne słuchanie czyli
zaakceptowanie tego, co dziecko odczuwa, zamiast
podejmować próby natychmiastowej reakcji,
pocieszania, uspokajania – dzieci chcą wiedzieć, że się
wie, jak kiepsko się czują.
Umieć się skoncentrować na innych
znaczy przede wszystkim umieć słuchać. Większość
ludzi słucha innych, a nawet udziela im rad, nie
słuchając naprawdę. Nie traktują oni poważnie ani
słów drugiego człowieka, ani własnych odpowiedzi.
Skutek jest taki, że rozmowa ich męczy. Zawsze, gdy
dziecko postanawia nawiązać kontakt słowny z
rodzicami czy innymi dorosłymi, czyni to dlatego, że
odczuwa taką potrzebę. Jego organizm znajduje się
w stanie zakłóconej równowagi- chciałoby czegoś,
czuje się nieswojo, czymś się denerwuje. Aby
wprowadzić organizm znowu w stan równowagi –
dziecko postanawia mówić. Problem dobrego
komunikowania się polega na tym , aby właściwie
odebrać nadawaną przez dziecko wiadomość,
dobrze ją odszyfrować i zrozumieć, a jako
potwierdzenie tego przesłać informację zwrotną.
W przypadku błędnego odszyfrowania wypowiedzi
dziecka cały proces komunikacji załamie się, nie
dojdzie do porozumienia, a żadna ze stron nie
będzie nawet wiedziała, że nastąpiło
nieporozumienie. Uczniowie przybliżyli zasadę
czynnego słuchania jako sposobu na poprawną
komunikację.
Czynne słuchanie to zabieg mający na celu
autentyczne porozumienie stron i wyeliminowanie
błędnego wnioskowania.
Istota czynnego słuchania polega na okazywaniu
akceptacji, a także na empatycznym wczuciu się w
myśli dziecka i staraniach podejmowanych w celu
zrozumienia jego postępowania.
Czynne słuchanie pomaga dzieciom mniej
obawiać się negatywnych emocji. Stwarza ono serdeczne
stosunki między rodzicami i dziećmi. Przeżycie, że się jest
wysłuchanym, i zrozumianym przez drugiego człowieka,
jest tak zadowalające, że zawsze skłania nadawcę, aby
odczuwał serdeczność wobec słuchającego - niezależnie od
tego, że to może być świadomy cel. Zwłaszcza dzieci
reagują czułymi myślami i uczuciami. Podobne uczucia
powstają w słuchaczu - zaczyna serdeczniej i cieplej myśleć
o nadawcy. Kiedy ktoś słucha drugiego dokładnie i
wczuwając się, dochodzi do tego, że rozumie tego
człowieka, poznaje jego sposób patrzenia na świat - pod
pewnym względem staje się tym człowiekiem na pewien
czas, kiedy jakby przesiada się na jego miejsce. Kiedy się
wchodzi w położenie drugiego człowieka, zawsze
wywołuje się uczucia łączności, przychylności i miłości.
Wczuć się w drugiego człowieka znaczy zobaczyć go jako
odrębną osobę, a jednak być gotowym dołączyć się do
niego lub stanąć obok niego. Znaczy to zostać dla niego
„towarzyszem podróży życia" na ten krótki odcinek czasu.
Do takich działań należą głębokie przywiązanie i miłość.
Dorośli, którzy uczą się wczuwającego się, czynnego
słuchania, odkrywają nowy rodzaj zrozumienia i uwagi,
głębsze uczucie przywiązania; i odwrotnie - dziecko
reaguje na dorosłych podobnymi uczuciami. Przygotowali
oni scenkę przedstawiającą rozmowę córki z ojcem, który
stosował zasadę czynnego słuchania.
Kiedy rodzice zareagują na problemy swoich dzieci przez czynne słuchanie, zaobserwują, jak często
dzieci zaczynają myśleć samodzielnie. Dziecko zacznie samo analizować problem i w końcu dojdzie do jakichś
konstruktywnych rozwiązań. Czynne słuchanie pobudza je do tego, aby samo myślało, aby dochodziło do własnej
diagnozy problemu i żeby znalazło własne rozwiązanie. Wyraża ono zaufanie, podczas gdy wypowiedzi radzące,
logiczne, pouczające i temu podobne wyrażają brak zaufania, zabierają dziecku odpowiedzialność za rozwiązanie
problemu. Uczniowie w prezentacji multimedialnej przybliżyli techniki aktywnego słuchania:
Techniki aktywnego słuchania
Parafrazowani
e
Ponownie przedstaw myśli i fakty, streść własnymi
słowami wypowiedzi rozmówcy
1. „Pozwól, że upewnię się, czy Cię
dobrze rozumiem...”
2. „Z tego, co mówisz wynika, że...”
3. „Jeśli Cię dobrze zrozumiałem, to...”
Odzwierciedla
nie uczuć
Opisz w miarę neutralny sposób uczucia, emocje, które
zauważyłeś u rozmówcy.
1. „Wydajesz się być bardzo wzburzona, gdy mówisz o tej
sprawie”.
2. „Słyszę żal w Twoim głosie, czy tak?”.
3. „Nie jest Ci chyba z tym wszystkim łatwo?”.
Pomocne są niewerbalne sygnały oraz słowne
potwierdzenia komunikujące o tym, że oferujesz
mówiącemu swój czas i uwagę.
1.Potakiwanie głową, pochylenie się w kierunku
mówiącego, uśmiechanie się, itp...
2. Zwroty typu: „aha”, „tak, tak”, itp...
3.„Czy masz ochotę powiedzieć coś więcej?”, „Interesuje
mnie to, co mówisz”, itp...
Ponownie przedstaw najważniejsze myśli i odczucia,
które się dotąd pojawiły w rozmowie.
1. „To, co dotąd padło z Twojej strony, można by
podsumować w następujących punktach...”
”
2. „Wydaje się, iż najważniejszymi kwestiami, które
pojawiły się dotąd są... Czy czegoś nie pominąłem?”.
Zachęta
Podsumowani
e
Dowartościow
anie
Wyjaśnienie
Uznaj ważności wartość drugiej osoby. Pochwal jej wysiłki
i działania.
1. „Doceniam Twoje pragnienie rozwiązania tego
problemu”.
2. „Bardzo się cieszę, że tak rzeczowo podeszła Pani do
tej sprawy”.
3. „Dziękuję za tak odpowiedzialne działanie”.
Zadawaj pytania, pytaj o wyjaśnienie wątpliwych kwestii.
Dobieraj formę pytań zależnie od celu rozmowy, na
przykład pytania otwarte, zamknięte, zamknięte
rozstrzygnięcia typu Tak/Nie, Albo/albo itd...
1. „Kiedy i gdzie się to zdarzyło?”.
2. „W jakiego typu sytuacjach tak postępujesz?”.
3. „Co ma dla Ciebie największą wagę?”
Czynne słuchanie jest jedną z najskuteczniejszych metod, aby pomóc dziecku stać się bardziej samodzielnym, odpowiedzialnym za
siebie i bardziej niezależnym. Pewien piętnastolatek, Bruno Ferrero napisał na ten temat wiersz, który przedstawiła jedna z uczennic:
„Pragnąłem mleka, a dostałem butelkę ze smoczkiem.
Pragnąłem rodziców a dostałem zabawkę.
Pragnąłem rozmowy, a dostałem telewizor,
Pragnąłem się uczyć, a dostałem świadectwa szkolne.
Pragnąłem myśleć, a dostałem wiedzieć,
Pragnąłem być wolny, a dostałem dyscyplinę.
Pragnąłem miłości, a dostałem normalność,
Pragnąłem zawodu, a dostałem posadę.
Pragnąłem szczęścia, a dostałem pieniądze,
Pragnąłem wolności a dostałem samochód.
Pragnąłem sensu, a dostałem karierę,
Pragnąłem nadziei, a dostałem strach,
Pragnąłem zmieniać świat, a dostałem litość,
Pragnąłem żyć…”
Władza rodzicielska nieuchronnie się kończy. Rodzice, którzy we wczesnej młodości swoich dzieci opierali się głównie na
władzy, pewnego dnia doznają szoku, gdy okaże się, że ich władza wyczerpała się i pozostało im bardzo mało wpływu albo żaden.
Młody człowiek, ponieważ zdobył wystarczające siły, aby samodzielnie zaspokajać swoje potrzeby, nie potrzebuje już bać się władzy
rodziców. I buntuje się nie przeciw rodzicom, ale przeciw władzy. Gdyby rodzice mniej liczyli na władzę, a więcej na metody bez użycia
władzy, aby wpływać na dziecko od najmłodszych lat, miałoby ono mniej powodów do podnoszenia buntu, gdy wchodzi w wiek
młodzieńczy. Stosowanie rodzicielskiej władzy wyzwala u dzieci następujące mechanizmy obronne, najczęściej wymieniane prze
uczniów:
*opór, przekora, bunt, negacja,
*złość, gniew, wrogość,
*agresja, środki odwetowe, kontratak,
*kłamstwo, ukrywanie uczuć,
*obwinianie innych, plotkowanie, oszukiwanie,
*dominowanie, komenderowanie, tyranizowanie,
*przymus zwyciężania,
*organizowanie się przeciw rodzicom,
*uległość, posłuszeństwo,
*ubieganie się o względy,
*przystosowanie się, brak siły twórczej, obawa przed spróbowaniem czegoś nowego, wycofywanie się, ucieczka, marzenia.
Najwięcej zyskuje się przez zaufanie dobrym zamiarom dziecka
i jego poczuciu odpowiedzialności. Dzieci mówią do rodziców, wreszcie do nas,
wychowawców:
,,Jeśli czuję, że masz do mnie zaufanie, nie będę się skłaniał do tego, by je
zawieść. Jeśli jednak czuję, że rodzic albo nauczyciel mi nie ufają, wtedy mogę
robić dalej, co chcę, bo i tak tego ode mnie się nie spodziewają. Sądzą oni, że
jestem zły.”
„ Zmiany w mózgu nastolatka zachodzą w okresie ogromnej kreatywności,
wielkich pasji, odwagi i skłonności do eksperymentowania. Jest to też okres
braku konsekwencji, popełniania błędów i przejawiania często
zdumiewających zachowań, kiedy to dorastające dzieci walczą o swoje
miejsce w świecie, o samodzielność i sprawdzają fizyczne, poznawcze i
emocjonalne granice”
Michael J. Bradley
Szukając swojego miejsca w świecie młodzi ludzie szukają akceptacji w grupie.
Jest wiele rodzajów grup. Grupy przyjacielskie, rówieśnicze składają się z ludzi
w podobnym wieku, o podobnym pochodzeniu, wartościach i
zainteresowaniach, którzy zbierają się głównie z powodów afiliacyjnych.
Członkowie takich grup także otrzymują wsparcie społeczne, radę i pomoc w
codziennych kłopotach. Dla młodych ludzi w wieku od piętnastu do dwudziestu
kilku lat grupa rówieśnicza jest bardzo ważna- dostarcza im ona środowiska
społecznego, w którym mogą być niezależni od domu, spotykać się z
przedstawicielami odmiennej płci oraz rozwijać nowe umiejętności społeczne.
Nastolatkowie, którzy identyfikują się zarówno z rodziną jak i grupą
rówieśniczą, lepiej rozwiązują takie problemy jak samotność, brak wartości
życiowych i przejście do dorosłości. Spędzają oni wiele godzin na rozmowach
podczas wielu spotkań.
Bycie w grupie jest atrakcyjne, czy to ze względu na działania, czy przebywanie
ze sobą, zazwyczaj zaś z obu względów.
Wszystkie grupy społeczne tworzą normy, tzn. wspólne wzorce spostrzegania i
myślenia, obejmujące sposoby zachowania i ubierania się, wspólne
przekonania.
Ważna jest struktura socjometryczna grup. Kto kogo lubi, kto jest w grupie a
kto poza nią. Akceptacja zależy od podporządkowania się normom grupowym i
realizowania wartości grupy, jak również od bycia uprzejmym i pomocnym.
Młodzi ludzie często angażują się w działalność różnego rodzaju subkultur.
Aby przybliżyć przyczyny zaangażowania się młodych ludzi w działalność
subkultur jedna z uczennic przeprowadziła wywiad z kuzynem będącym
gotem, który został przedstawiony podczas prezentacji projektu.
Każdy kto nie podporządkuje się stylom zachowania, które
zostały zaaprobowane i są pożądane, jest zmuszany by to uczynił, inaczej
spotyka się z sygnałami dezaprobaty: werbalnymi próbami wywarcia
nacisku, a w końcu odrzuceniem i wyłączeniem z grupy.
W ostatnich czasach odrzucenie społeczne jest coraz częstszym zjawiskiem.
Dzieje się tak głównie przez to, że w procesie dorastania naturalne jest
tworzenie się grup i zespołów, na zasadzie układu hierarchicznego. Taki
układ, w połączeniu z coraz większą zależnością życia towarzyskiego od
Internetu i portali społecznościowych, skutkuje odrzuceniem grupy ludzi,
którzy nie sprostali jego wymaganiom. Uczniowie stworzyli listę czynników
najczęściej wpływających na odrzucenie.
Czynnikami najbardziej wpływającymi na odrzucenie społeczne są:
*inteligencja oraz wyniki w nauce - osoby nie otrzymujące promocji do
następnej klasy nie cieszą się zwykle popularnością wśród rówieśników
*stan fizyczny - nastolatki, które na skutek niedożywienia lub innych
warunków fizycznych są zaniedbane, mają kłopoty z przystosowaniem się
społecznie, co jest powodem ich niepopularności
*wygląd zewnętrzny - największą popularność zyskują ci, którzy nie
odbiegają swoim wyglądem od ogólnie przyjętych norm
*powodzenie - raz zdobytą opinię bardzo trudno jest zmienić. Osoba
uznana pozostaje uznana, a wyobcowana staje się wyrzutkiem grupy
*bliskość kontaktów z grupą
*relacje rodzinne - stosunki między rodzicami oraz rodzeństwem znajdują
odzwierciedlenie w relacjach na poziomie rówieśniczym
*pozycja społeczno-ekonomiczna - najmniej popularne osoby pochodzą
zazwyczaj z reguły z mniej zamożnych rodzin
*wyczucie społeczne - umiejętność znalezienia dla siebie miejsca w grupie
jest bardzo ważna
*stopień przystosowania do środowiska
*płeć
Skutki odrzucenia społecznego mogą być poważne. Bardzo
często powodują zamknięcie się w sobie, wyobcowanie, niskie poczucie
własnej wartości, w skrajnych przypadkach zaburzenia psychiczne i
depresję. Osoby dotknięte odrzuceniem mają problemy z nawiązywaniem
kontaktów z ludźmi, co powoduje spiętrzanie się problemów.
Będąc zaangażowanymi w różnorakie grupy
rówieśnicze młodzi ludzie często używają slangu, czyli języka
używanego tylko w gronie nastolatków, zawierającego
zwroty charakterystyczne dla ich grupy. Zawiera on liczne
wtrącenia z filmów, portali społecznościowych, reklam, jak
również makaronizmy i gry słowne. Nastolatkowie stosują go,
aby zaistnieć w gronie rówieśników. Wielu ludzi, zwłaszcza
młodych, sądzi, że wtrącanie słówek z angielskiego może
podnieść ich powodzenie w towarzystwie.
Osoby posługujące się slangiem mają kłopoty z
porozumiewaniem się z ludźmi spoza kręgu
"wtajemniczonych", czym irytują rodziców, bezskutecznie
starających się zrozumieć, co też ich dziecko ma na myśli,
mówiąc: "Dzisiaj wbijamy do kolegi na kwadrat", albo "OMG,
ale dużo osób na GG!". Czasem stosującym taki język
nastolatkom chodzi właśnie o ukrycie prawdziwego sensu
przed rodzicami lub nauczycielami. Uczniowie w czasie
prezentacji podali przykłady obrazujące język nastolatków.
Niektóre z nich to:
OCB - o co biega?
B4 - (ang. before ) przed
B3 - (ang. be free) bądź wolny
H8 - (ang. hate) nienawidzić
LOL - (ang. Laughing out Loud) głośny śmiech
loża szyderców - grupa osób naśmiewających się z kogoś lub
z czegoś
lofciać - kochać
lansować się - chwalić się
sweet - słodki
Aby uniknąć zamykania się w sobie i ucieczki młodych ludzi w
swój zamknięty świat, dorośli muszą jasno określić zasady wspólnych relacji. Oto
przykład przybliżonego przez uczniów uporządkowanego, jasno przedstawionego
stanowiska dorosłych:
„Ty i ja- stoimy we wzajemnej więzi, w relacji, na której mi
zależy i którą chciałbym zachować. Mimo to każdy z nas jest odrębną osobą ze
swoimi niepowtarzalnymi potrzebami i prawem do starania się o ich
zaspokojenie. Chcę starać się uczciwie akceptować twoje zachowanie, przez
które starasz się zaspokoić swoje potrzeby- także i wtedy, gdy masz problemy z
zaspokojeniem swych potrzeb, pragnień.
Jeśli pozwolisz mi uczestniczyć w twoich problemach, będę się starał ze
zrozumieniem i akceptacją słuchać cię w taki sposób, który pomoże ci znaleźć
własne rozwiązania, zamiast uzależniać się od moich. Jeśli masz jakiś problem,
ponieważ moje zachowanie utrudnia ci zaspokojenie twoich potrzeb,
upoważniam cię i zachęcam do powiedzenia mi, co odczuwasz. W takich
momentach chcę cię wysłuchać i podjąć starania, aby moje zachowanie zmienić,
jeśli potrafię.
Gdy jednak twoje zachowanie utrudnia mi zaspokojenie moich potrzeb i
powoduje, że odczuwam brak akceptacji wobec ciebie, postaram się
wprowadzić cię w mój problem i dokładnie powiedzieć ci, co odczuwam, ufając,
że ty liczysz się dostatecznie z moimi potrzebami, aby mnie wysłuchać i
próbować zmienić swoje zachowanie.
W sytuacjach, gdy żadne z nas nie może zmienić swego postępowania, by
zaspokoić potrzeby drugiego, i stwierdzimy, że w naszym stosunku pojawił się
konflikt dążeń, chcemy się zobowiązać każdy taki konflikt opanować tak, aby
żadne z nas, ani ty ani ja, nigdy nie uciekało się do zastosowania siły , by
zwyciężyć, pokonać drugiego. Ja uznaję twoje potrzeby, muszę jednak także
respektować moje własne. Będziemy się więc zawsze starać znaleźć takie
rozwiązanie naszych nieuniknionych konfliktów, które będzie dla każdego z nas
do przyjęcia. W ten sposób zostaną zaspokojone twoje potrzeby, moje także,
nikt nie zostanie pokonany, nikt nie zwycięża.
W wyniku tego możesz się jako człowiek rozwijać przez zaspokojenie swych
pragnień, ale ja mogę także. Dlatego nasza wzajemna więź pozostanie zawsze
zdrowa, ponieważ będzie zadowalająca dla każdego z nas. Każde z nas może
stać się tym, czym stać się może. I możemy nadal kształtować naszą więź w
poczuciu wzajemnego szacunku, wzajemnej miłości, w przyjaźni i pokoju.”
T. Gordon
„Kto ma silną wolę i silną chęć służby ludziom
Temu życie pięknym będzie snem,
Choćby droga do celu była poplątana
A myśli niespokojne…”
Janusz Korczak
Trzeci zespół skupił się na relacjach
dorosłych ludzi, współistniejących w społeczeństwie.
W dorosłym życiu oprócz wspomnianej
przez nas miłości, człowiek powinien kierować się
życzliwością, tolerancją i szacunkiem. Uczniowie
przypomnieli słuchaczom czym jest tolerancja.
"Tolerancja to szacunek, akceptacja i uznanie bogactwa
różnorodności kultur na świecie, naszych form wyrazu i
sposobów na bycie człowiekiem. Sprzyja jej wiedza,
otwartość, komunikowanie się oraz wolność słowa,
sumienia i wiary. Tolerancja jest harmonią w
różnorodności. To nie tylko moralny obowiązek, ale
także prawny i polityczny warunek. Tolerancja wartość, która czyni możliwym pokój - przyczynia się do
zastąpienia kultury wojny kulturą pokoju."
Tolerancja to:
*Respektowanie cudzych praw i cudzej własności;
*Uznanie i akceptacja różnic indywidualnych;
*Umiejętność słuchania, komunikowania się i
rozumienia innych;
*Docenianie rozmaitości kultur;
*Otwarcie na cudze myśli i filozofię;
*Ciekawość i nie odrzucanie nieznanego;
*Uznanie, że nikt nie ma monopolu na prawdę.
Przypomnieli także, że 16 listopada jest
Międzynarodowym Dniem Tolerancji.
Ważnym aspektem relacji międzyludzkich jest wzajemny szacunek.
Szacunek jest to grzeczność połączona z troską o uczucia i dobro drugiej osoby.
Czasem „dla dobra” drugiej osoby depczemy jej uczucia. Natomiast najgłębszą treścią szacunku jest ochrona uczuć, ponieważ stwarza
klimat akceptacji i zachęty, w którym każdy może się zdrowo rozwijać, wydobywając i kształtując swe najlepsze cechy. Zawsze warto
zapytać samego siebie: czy moje słowa lub zachowanie nie zraniły uczuć drugiej osoby? Uczniowie przybliżyli najważniejsze założenia
szacunku w prezentacji multimedialnej:
Składowe szacunku:
*grzeczność, dobre maniery,
*dbałość o uczucia innych, poszanowanie cudzej godności,
*dbałość o dobro innych, wzgląd na innych,
*respektowanie inności, odmienności,
*honor: poszanowanie własnej godności, dbałość o swoje dobre imię, dotrzymywanie słowa,
*dbałość o własne dobro i swój rozwój,
*podziw, uznanie, docenianie.
Komu/ czemu powinniśmy okazywać szacunek:
*wszystkim osobom-znajomym i nieznajomym, także sobie,
*cudzej własności( przedłużenie szacunku wobec właściciela),
*dobrym tradycjom (przedłużenie szacunku wobec wcześniejszych pokoleń),
*pracy i jej produktom (przedłużenie szacunku wobec jej wykonawców),
*Ziemi, przyrodzie, zwierzętom,
*prawu, które służy dobru ogólnemu, zasadzie równości ludzi,
*sprawiedliwemu państwu i jego instytucjom.
Szacunek okazujemy poprzez:
*uśmiech, przyjazne patrzenie w oczy osobie mówiącej do nas, spokojny i niezbyt głośny ton,
*kulturalny język, mówienie dzień dobry, przepraszam, itp., przedstawianie się ( gdy do kogoś dzwonimy), pytanie o zgodę osób we
wspólnym pomieszczeniu( pokoju, klasie), zanim zrobimy coś, co może zakłócić ich spokój lub komfort, zapamiętywanie imienia i
nazwiska i prawidłowe ich używanie,
*grzeczne gesty: przepuszczanie przez drzwi, ustępowanie miejsca w środkach transportu, drobna pomoc, udzielanie informacji,
prawdomówność, słuchanie bez przerywania,
*punktualność, sprzątanie po sobie, dbanie o cudze dobro, mówienie z życzliwością o innych,
*powstrzymywanie się od krytykowania (siebie i innych), nieużywanie cudzych rzeczy bez zgody właściciela,
*noszenie stroju stosownego do okazji.
NIE NALEŻY OCZEKIWAĆ, ŻE DZIECKO BĘDZIE OKAZYWAĆ DOROSŁYM SZACUNEK, JEŚLI ONI NIE OKAZUJĄ SZACUNKU DZIECKU.
Prezentacja przygotowana przez jednego z uczniów, dotycząca
najważniejszych zasad komunikacji była podsumowaniem poruszanych
treści.
NADAWCA
(Wpływ na komunikację czynników
fizjologicznych, psychologicznych,
socjologicznych i kulturowych,
NADAWCY)
Dziedziny zachowań niewerbalnych
•
Kinezyka (kinetyka, kinezjetyka)
Termin ten wprowadził do nauki Ray Birdwhistelle
w 1952 r.
Według niego „kinezyka” oznacza badania nad systemem
komunikowania niewerbalnego (określanego czasem także
jako język ciała), które posługuje się gestykulacją i innymi
ruchami ciała. Badacz starał się udowodnić, że komponent
słowny w konwersacjach bezpośrednich wynosi 35%,
natomiast aż 65% informacji jest przekazywanych
niewerbalnie (M. Brocki, Krótka historia badań
antropologicznych, s. 57). W pierwotnym znaczeniu termin
„kinezyka” odnosił się do mimiki, twarzy, gestów, typów
spojrzenia i pozycji głowy. Dziś terminem tym określamy
wszelkie ruchy cielesne w ekspresji twarzowej, gesty, a także
ruchy całego ciała: zachowania posturalno-gestowe,
spojrzenia, mimikę, ruchy głowy.
• Parajęzyk (wokalika, akty pozalingwistyczne)
Ta dziedzina zachowań niewerbalnych obejmuje
cechy wokalne głosu w czasie tworzenia
wypowiedzi i znaczące pauzy, a więc barwę głosu,
tempo mowy, wysokość głosu, głośność, czas
trwania wypowiadanych głosek, milczenie,
wahanie, drżenie głosu, charakterystyczne przerwy
(potocznie nazywa się to modulacją).
• Okulestyka
Jest to badanie sposobu, w jaki posługujemy się
oczami w trakcie konwersacji: jak często
nawiązujemy kontakt wzrokowy z rozmówca,
w którą stronę patrzymy czasie interakcji, jak długo
trwa spojrzenie i jakie zmiany w spojrzeniu się
dokonują.
Zachowanie się naszego wzroku - w tym to, jak
długo możemy patrzeć na drugą osobę – jest na
ogół regulowane przez zwyczaje panujące w danej
kulturze.
• Autoprezentacja
Obejmuje badania nad rolą w komunikacji
czynników składających się na image osoby,
a więc budowa ciała, wygląd fizyczny,
sylwetka, fryzura, makijaż, noszone dodatki,
ubiór i jego kolorystyka.
Można powiedzieć, że „jednostka działa
tak, by w sposób umyślny lub mimowolny
wyrazić siebie, a inni pozostają pod jakimś jej
wrażeniem” (E. Goffman, Człowiek w teatrze
życia codziennego, Warszawa 1981, s. 360).
• Haptyka
Odnosi się do badania roli
zachowań dotykowych
w komunikacji: uściski dłoni,
poklepywanie, obejmowanie,
pocałunki.
•
•
II. Kategorie funkcji zachowań niewerbalnych
Funkcja uzupełniania, czyli ilustratory
Są nimi gesty, które mają uzupełniać wypowiedź, wzmacniać ją, precyzować, ilustrować (np. wskazanie kierunku
poszukiwanej ulicy; „nie mam’ – rozłożenie rąk; pozytywne oczekiwanie – zacieranie rąk).
•
Funkcja regulacyjna, czyli regulatory
Odnosi się do sposobów używania całego ciała lub jego części (oczu, głosu, głowy) służących do regulacji przebiegu
interakcji (np. wskazywanie na zakończenie rozmowy poprzez odwrócenie się, odejście; zwrócenie czyjejś uwagi poprzez
dotknięcie; wymiana spojrzeń; skinienia głową – synchronizujące kolejność wypowiedzi w grupie; potakiwanie głową lub
kręcenie, oklaski, uniesienie brwi – wyrazy akceptacji lub jej braku).
•
Funkcja zastępowania , czyli emblematy
Składają się na nią gesty niewerbalne, które zastępują słowa lub zdania (np. machanie ręką – „do widzenia”;
wzruszenie ramion „nie wiem”; potakiwanie głową – „tak”). Należą tu również gesty służące do określania kształtów
(np. „kręte schody”) oraz takie, które wykorzystuje się w sytuacjach, kiedy mówienie nie jest możliwe (np. pod wodą,
w hałasie, w kontaktach z głuchoniemymi, w zakonach, w których obowiązuje milczenie).
•
Funkcja moderująca, czyli adaptery
Są to takie sposoby niewerbalnego zachowania, które służą jednostce do łagodzenia napięć (np. zaciskanie dłoni,
drapanie się po głowie, obgryzanie paznokci) oraz zebrania myśli, zastanowienia się nad odpowiedzią (np. pocieranie karku,
dotykanie krawatu, bawienie się długopisem).
•
Funkcja ekspozycji (ekspresji emocji), czyli pozy
Należą tu gesty niewerbalne, które pozwalają eksponować uczucia i emocje w większym stopniu, niż jest ich
rzeczywisty stan (akcentują je, wyolbrzymiają) lub odwrotnie: pozwalają je ukryć. Gesty te przejawiają się przede wszystkim
z pośrednictwem wyrazu twarzy, przy czym wyróżnia się 4 rodzaje ekspresji emocji:
•
intensyfikacja (np. mimiczna ekspresja radości przy powitaniach),
•
dezintensyfikacja (np. ukryte rozczarowanie z powodu pominięcia nas przy przyznawaniu nagród),
•
neutralizacja (np. wyraz twarzy sędziów na sali rozpraw nie ukazujący emocji z powodu wyniku procesu),
•
maskowanie, tj. tłumienie jakiejś emocji przez maskowanie jej jakąś inną (np. promienny uśmiechy dziewcząt
pokonanych w wyborach miss; ludzie zalęknieni bywają agresywni).
Na zakończenie uczniowie przedstawili scenkę mówiącą o tym, że nigdy nie jest za późno na pracę nad poprawą komunikacji
międzyludzkiej, mając nadzieję, że przedstawione przez nich treści będą wskazówkami do budowania głębokich i wartościowych relacji.
Sędziwi małżonkowie świętują swoje złote wesele. Przy uroczystym śniadaniu żona myśli sobie :
-od pięćdziesięciu lat odstępuję zawsze mężowi górną, chrupiącą część bułeczki, dziś w końcu mam prawo samej sobie zrobić ucztę tym
ulubionym smakołykiem.
I wzięła górę bułeczki, dół podała mężowi. Staruszek aż podskoczył z radości, ucałował rękę małżonki i wyznał z rozrzewnieniem:
-Kochanie, zgotowałaś mi radość dnia. Pięćdziesiąt lat nie jadłem spodniej części bułeczki, choć to najbardziej lubię. Cały czas myślałem, że
skoro ci tak smakuje- to ty masz do niej pierwszeństwo.
Wykorzystując specyfikę szkoły, na zajęciach z przedmiotów artystycznych, uczniowie wykonali plakaty ilustrujące
poruszaną przez nich tematykę. Były one wywieszone na auli szkolnej w czasie prezentacji projektu tworząc dodatkową oryginalną
oprawę występu uczniów.
ZA POMOC W REALIZACJI PROJEKTU UCZNIOWIE PODZIĘKOWALI NAUCZYCIELOM:
*P. ANNIE GIECKO-wychowawczyni
*P. MAGDALENIE KRYGIER
*P. EDYCIE GRZYB – GRZESZCZUK
*P. WALDEMAROWI DZIACZKOWSKIEMU
*P. PIOTROWI PANASEWICZOWI
*P. ROBERTOWI WOJNIUSZOWI
DYREKCJI ZA ŻYCZLIWOŚĆ.
A PRZEDE WSZYSTKIM SWOIM KOCHANYM RODZICOM I OPIEKUNOM ZA TO, ŻE BYLI I SĄ DLA NICH NAJCIEPLIWSZYMI NAUCZYCIELAMI
ŻYCIA.
Muzyka: Easy Lemon Kevin MacLeod (incompetech.com)