OPIS GEOSTANOWISKA

OPIS GEOSTANOWISKA
Marcin Goleń
Informacje ogólne
Nr obiektu
Nazwa obiektu (oficjalna,
obiegowa lub nadana)
Współrzędne geograficzne
[WGS 84 – hddd.dddd]
Miejscowość
83
Łom granitu Mała Kotlina
Długość: 1871289.145
Szerokość: 6495834.41
Laski
Długość
Nieczynny kamieniołom granodiorytu położony jest przy drodze Ożary-Laski, na
południe od skrzyżowania z zielonym szlakiem turystycznym, około 3 km na południe
od kościoła w Ożarach.
80 m
Szerokość
60 m
Wysokość
15 m
Powierzchnia
4200 m
Opis lokalizacji i dostępności:
2
Charakterystyka geologiczna geostanowiska
Wiek geologiczny
341-331 milionów lat (karbon)
Litologia
Granodioryty
Forma występowania skały
Nieczynny kamieniołom
Geneza i ogólny kontekst
geologiczny
Kłodzko-Złotostocki masyw granitoidowy w obrębie, którego znajduje się
geostanowisko, jest to odsłonięta na powierzchni w wyniku wydźwignięcia i erozji
nadległych mas skalnych intruzja magmowa, która powstała w czasie od około 3412
331 milionów lat temu. Masyw granitoidowy zajmuje powierzchnię ok. 120 km i
rozciąga się od okolic Złotego Stoku, na północnym-wschodzie, do okolic Kłodzka na
południowym-zachodzie. Masyw zbudowany jest głównie z granitoidówgranodiorytów, tonalitów i granitów, ponadto występuje w nim wiele innych odmian
skał magmowych, takich jak dioryty kwarcowe, dioryty, monzonity i żyłowe
lamprofiry. Ta intruzja magmowa powstała w czasie waryscyjskich ruchów
górotwórczych, w wyniku topienia skał górnego płaszcza oraz skorupy kontynentalnej
nad aktywną strefą subdukcji. Świadczy o tym charakter składu chemicznego skał
0
budujących masyw. Gorąca magma, której temperatura przekraczała 700 C,
przedzierała się ku górze przez starsze skały budujące skorupę kontynentalną, aż w
skutek ochłodzenia zatrzymała się i utworzyła powoli stygnącą intruzję na głębokości
od kilku do kilkunastu kilometrów pod powierzchnią Ziemi. Duża różnorodność
występujących w masywie skał magmowych związana jest z procesem mieszania się
magm pochodzących z różnych źródeł- płaszcza Ziemskiego i skorupy.
Znajdujemy się w nieczynnym kamieniołomie granodiorytu przy trasie Ożary- Laski,
około 3 km na SW od kościoła w Ożarach, niedaleko zielonego szlaku turystycznego.
Kamieniołom położony jest po wschodniej stronie drogi, a jego ściany osiągają do
kilkunastu metrów wysokości.
Opis geologiczny (popularnonaukowy)
Skała, która się tutaj odsłania, to granodioryt o średnioziarnistej strukturze, teksturze
masywnej i bezładnej, szarej barwie. Zbudowany jest on z kwarcu, skaleni (plagioklaz
i mikroklin), biotytu i hornblendy. Przy odrobinie wprawy można te minerały
rozróżnić gołym okiem- kwarc tworzy szare ziarna o szklistym połysku i twardości
pozwalającej zarysować szkło, plagioklaz i mikroklin tworzą ziarna białe o nieco
słabszym od kwarcu połysku, biotyt to czarny minerał o silnym połysku i doskonałej
1
łupliwości blaszkowej, natomiast hornblenda to również ciemny minerał, lecz o
słabszym od biotytu połysku, tabliczkowym pokroju i najczęściej nierównym
przełamie.
Granodioryt należy do głębinowych skał magmowych, czyli takich, które powstają w
wyniku stygnięcia magmy głęboko pod powierzchnią Ziemi. Wytopiony w
środkowych partiach skorupy kontynentalnej oraz, częściowo, w górnej części
płaszcza ziemskiego gorący stop przedziera się ku górze przez starsze skały, aż w
końcu w wyniku wzrostu jego lepkości zostaje na tej drodze zablokowany i w formie
niezgodnej intruzji powoli stygnie wiele kilometrów pod Ziemią, dając w rezultacie
pluton magmowy, czyli stosunkowo duże, niezgodnie zalegające ciało magmowe. To
dzięki powolnemu tempu stygnięcia składniki mineralne skały mogą wykrystalizować
do postaci umożliwiającej ich rozróżnienie gołym okiem.
W geostanowisko oglądamy część dużej intruzji magmowej, która została odsłonięta
na powierzchni Ziemi w wyniku wydźwignięcia i erozji nadległych warstw
skalnych.Pluton ten, bo tak czasami określa się duże intruzje magmowe, nosi nazwę
Kłodzko-Złotostockiego masywu granitoidowego. Masyw granitoidowy zbudowany
jest w głównej mierze ze skał o podobnym składzie- granitoidów, do których
zaliczamy granodioryty, tonality i granity. Ponadto występują tutaj inne skały
magmowe: kwarcowy dioryt, dioryt, monzonit oraz skały żyłowe- lamprofiry. Tak
duże zróżnicowanie skał magmowych występujących związane jest z mieszaniem się
w różnych proporcjach magm pochodzących z różnych źródeł- płaszcza Ziemi oraz
skorupy. Masyw rozciąga się z północnego-zachodu na południowy-wschód, od okolic
2
Złotego Stoku do okolic Kłodzka.Jego powierzchnia wynosi około 120 km a kształt
przypomina półksiężyc o ramionach skierowanych ku północnemu- zachodowi.
Pluton Kłodzko-Złotostocki kontaktuje niezgodnie z metamorfikiem Lądka-Śnieżnika
na południowym-zachodzie, strefą ścinania Złoty Stok-Skrzynka na wschodzie,
strukturą bardzką na północnym-zachodzie, metamorfikiem Kłodzka na zachodzie, a
od północnego-wschodu i południowego-zachodu ograniczony jest przez struktury
tektoniczne- Sudecki Uskok Brzeżny i Rów Górnej Nysy.
Intruzja Kłodzko-Złotostocka powstała w czasie około 341- 331 milionów lat temu, we
wczesnym karbonie. Jej geneza związana jest z topieniem się skał skorupy
kontynentalnej oraz skał górnego płaszcza nad subdukującą płytą tektoniczną w
strefie kolizji terranów- Saksoturyngii i Brunovistulicum, reprezentujących
odpowiednio Sudety Zachodnie i Wschodnie. O genezie nadsubdukcyjnej świadczy
charakter chemiczny skał budujących masyw. Kolizja ta rozpoczęła się w dewonie i
trwała do początku późnego karbonu. Miała ona miejsce w czasie orogenezy
waryscyjskiej.
Historia badań naukowych
Babiński, B., Jokubauskas, P., Macdonald, R., Awdankiewicz, M., 2014. Kłodzko-Złoty
Stok Massif – a new outlook. Mineralogia – Special Papers, 42.
Bibliografia (format Lithos)
Mikulski, S. Z., Williams, I. S., Bagiński, B., 2013. Early Carboniferous (Viséan)
emplacement of the collisional Kłodzko–ZłotyStokgranitoids (Sudetes, SW
Poland): constraints from geochemical data and zircon U–Pb ages. International
Journal of Earth Sciences, 102, 1007–1027.
Wierzchołowski, B., 1976. Granitoidy Kłodzko-Złotostockie i ich kontaktowe
2
oddziaływanie na skały osłony (studium petrograficzne). Geologia Sudetica, vol.
XI, nr 2.
Uwagi
Dostęp bezpośrednio do ścian kamieniołomu jest nieco utrudniony przez młode
krzewy.
Znajdujemy się w nieczynnym kamieniołomiegranodiorytu, położonym przy trasie
Ożary-Laski, około 3 km na SW od kościoła w Ożarach, przy zielonym szlaku
turystycznym.
Granodioryt jest to głębinowa skała magmowa, która powstała w wyniku powolnego
krzepnięcia magmy głęboko pod powierzchnią Ziemi. Dzięki spokojnej krystalizacji jej
składniki zostały dobrze wykształcone. Przy odrobinie wprawy rozróżnimy wśród nich
kwarc, skalenie (plagioklaz i mikroklin), biotyt i hornblendę.
Streszczenie językiem
nietechnicznym (do
zamieszczenia na stronie
internetowej i telefonie
komórkowym -ok. 1200 znaków)
Granodioryt wraz z innymi granitoidami- tonalitem i granitem, jest dominującym
budulcem Kłodzko-Złotostockiego masywu granitoidowego, intruzji magmowej, która
2
rozciąga się na powierzchni około 120 km z NE na SW, od Złotego Stoku do okolic
Kłodzka. Powstanie masywu granitoidowego związane było z orogenezą waryscyjską i
miało miejsce od 341-331 milionów lat temu. Wtedy to ponad subdukującą płytą
tektoniczną doszło do częściowego stopienia skał górnego płaszcza Ziemi oraz
skorupy kontynentalnej, a następnie migracji lekkiego stopu ku górze. Intruzja,
nazywana również plutonem magmowym, utworzyła się w obrębie starszych skał w
środkowej skorupie kontynentalnej, na głębokości od kilku do kilkunastu kilometrów.
Masyw został odsłonięty na powierzchni w wyniku późniejszych, młodszych ruchów
górotwórczych, które doprowadziły do wydźwignięcia a następnie erozji skał
występujących ponad intruzją.
Wykorzystanie obiektu
Wykorzystanie obiektu do
celów edukacyjnych(czego
można nauczyć w geostanowisku,
m.in.proces, zjawisko, minerały,
skały również zagadnienia z
ekologii)
Zagrożenia dla bezpieczeństwa
osób odwiedzających
geostanowisko
Infrastruktura turystyczna w
okolicy geostanowiska
Wykorzystanie i zastosowanie
skały oraz związane z nią
aspekty kulturowe i
historyczne
W geostanowisku można omawiać procesy magmowe, takie, jak tworzenie się
plutonów magmowych i stygnięcie magmy, można uczyć o powstawaniu ciosu
termicznego w wyniku chłodzenia magmy, można rozpoznawać minerały takie jak
kwarc, plagioklaz, biotyt czy hornblenda.
Należy zachować ostrożność przy podchodzeniu bezpośrednio do ścian wyrobiska,
przy których zawsze istnieje ryzyko obrywu skalnego.
W okolicy geostanowiska biegnie zielony szlak turystyczny z Barda Śląskiego do
Złotego Stoku.
Waloryzacja geostanowiska
Ekspozycja
Dobrze wyeksponowany
Ocena Atrakcyjności
Turystycznej [0-10]
Dostępność [0-4]
Stopień zachowania [0-4]
Wartości poza geologiczne [0-2]
Ocena Atrakcyjności
7
Dydaktycznej [0-10]
Ocena Atrakcyjności Naukowej
8
[0-10]
3
+
Wymagający przygotowania
3
3
0
TAK
Dokumentacja graficzna
Fig. 1
Mapa geologiczna
przedstawiająca obszar KłodzkoZłotostockiego masywu
granitoidowego (plutonu) oraz
obszarów sąsiadujących, wraz z
lokalizacją geostanowiska (z
Mikulski et al. 2013). USB- Uskok
Sudecki Brzeżny, JG- Granitoidy
Jawornika.
Fig. 2
Nieczynny kamieniołom
granodiorytu przy drodze
Ożary-Laski. Widok z
drogi.
4
Fig. 3
Spękania ciosowe
widoczne w granodiorycie
z okolic Lasek.
Fig. 4
Próbka granodiorytu na
„świeżym” przełamie.
Widoczne czarne minerały
to biotyt i hornblenda,
mlecznobiałe ziarna to
plagioklaz, natomiast szare
to kwarc.
5
Fig. 5
Schematyczny rysunek przedstawiający
intruzję magmową w obrębie starszych
skał. Przerywaną linią oznaczono
powierzchnię terenu odsłoniętą w
wyniku erozji. Czarna strzałka wskazuje
na kierunek ruchu magmy w kanale
doprowadzającym. Stosunkowe
wielkości obiektów oraz układ warstw
skalnych nie odpowiadają rzeczywistej
sytuacji geologicznej wokół intruzji
Kłodzko-Złotostockiej.
6