Elementy farmakologii klinicznej

Elementy farmakologii klinicznej
dr hab. n. med. Józef Haczyński
Lek
substancja modyfikująca procesy fizjologiczne w taki
sposób, Ŝe hamuje przyczyny lub objawy choroby, lub
zapobiega jej rozwojowi.
substancja wprowadzana do organizmu w celu
osiągnięcia poŜądanego efektu terapeutycznego, lub w
celu zapobiegania chorobie, podawana w ściśle
określonej dawce.
2
Farmakologia
(gr. phármakon - lekarstwo, lógos - słowo, nauka)
- nauka o działaniu leków na organizm.
3
Farmakologia
Farmakologia zajmuje się:
mechanizmem działania leku
skutkami tego działania
dawkowaniem,
działaniami ubocznymi
4
Farmakologia
Farmakologia zajmuje się:
budową i właściwościami substancji chemicznych,
które w określonych sytuacjach mają pozytywny
wpływ na organizm,
chemicznymi i biologicznymi mechanizmami działania
tych substancji,
reakcjami organizmu na te substancje,
moŜliwościami zastosowań praktycznych w celu
leczenia chorób lub ich zapobiegania,
5
Farmakodynamika
dział farmakologii zajmujący się mechanizmami
działania leków i innych substancji chemicznych na
organizm,
strukturami wraŜliwymi na te działania
oraz efektami tego działania (działania poŜądane i
niepoŜądane).
6
Farmakokinetyka
dział farmakologii zajmujący się matematycznym opisem
losów leków w organizmie czyli szybkości procesów:
Wchłaniania
Dystrybucji
Biotransformacji
Wydalania
7
Farmakokinetyka
Opisuje zmiany stęŜenia leku lub jego metabolitów w ustroju, w
czasie w systemie LADME
LADME odzwierciedla w skrócie losy leku w ustroju od momentu
podania do jego wydalenia.
Procesy te, to kolejno:
L – liberation (uwolnienie)
A – absorbtion (wchłanianie)
D – distribution (rozmieszczenie)
M – metabolism (metabolizm)
E – excretion (wydalanie)
8
Farmakodynamika vs kinetyka
Farmakodynamika:
Odpowiada na pytanie w jaki sposób dany lek wywiera
określony efekt farmakologiczny
Jak lek działa na organizm
Farmakokinetyka:
Odpowiada na pytanie o losach leku w organizmie
W jaki sposób organizm wpływa na lek
9
Uwalnianie substancji leczniczych (L)
Proces przechodzenia substancji czynnej, zawartej w leku, do
środowiska, z którego moŜe zostać wchłonięta do organizmu
(uwalnianie się substancji czynnej z określonej postaci leku)
Fazę uwalniania poprzedza rozpad (postaci leku np kapsułki,
draŜetki tabletki etc.)
Szybkość uwalniania leków zaleŜy od ich postaci i od szybkości
transportu leku z miejsca podania do miejsca wchłaniania.
Zagadnieniem tym, zajmuje się szerzej farmacja stosowana.
10
Wchłanianie leku (A)
Absorpcja czyli przechodzenie substancji czynnej do krwiobiegu
lub tkanek, polega na jej przenikaniu przez błony biologiczne.
Bardzo niewiele leków wchłania się całkowicie, z reguły na tym
etapie występują największe straty.
11
Wchłanianie leku (A)
Stopień wchłaniania leku zaleŜy od:
drogi podania,
właściwości fizykochemicznych leku,
właściwości postaci leku (postacie o kontrolowanym
uwalnianiu substancji czynnej)
wielkości podanej dawki.
obecności pokarmu w przypadku podania per os
powierzchni w przypadku podania na skórę
12
Wchłanianie leku (A)
O szybkości wchłaniania decyduje szybkość rozpuszczania
substancji czynnej w płynach ustrojowych, która zaleŜy m.in. od
wielkości cząsteczki i pH środowiska.
Substancje silniej zjonizowane, wchłaniają się wolniej i w
mniejszym stopniu (ładunek utrudnia przenikanie przez błony)
Stopień jonizacji zaleŜy od pH środowiska
13
Wchłanianie leku (A)
Leki będące słabymi kwasami są silniej zjonizowane środowisku
zasadowym, jakie panuje np. w jelitach.
Po podaniu doustnym, będą się więc lepiej wchłaniały w Ŝołądku,
gdzie pH jest kwaśne i lek występuje w formie słabo zjonizowanej,
niŜ w jelitach.
Leki będące zasadami - przeciwnie, lepiej wchłaniają się w
jelitach niŜ w Ŝołądku.
14
Wchłanianie leku (A)
• Na wchłanianie mają więc duŜy wpływ lokalne zmiany pH w
przewodzie pokarmowym, wywołane np. spoŜytym pokarmem.
• Wchłanianie leków po podaniu doustnym w istotny sposób moŜe
równieŜ zaleŜeć od wzmoŜonej perystaltyki jelit czy schorzeń
przewodu pokarmowego
15
Wchłanianie leku (A)
Wchłanianie leku po podaniu domięśniowym przebiega równieŜ
na drodze przenikania substancji czynnej przez błony biologiczne
do krwioobiegu. Tu równieŜ ma znaczenie stopień zjonizowania
wchłanianej substancji.
Istotnym czynnikiem wpływającym na wchłanianie jest stopień
ukrwienia miejsca podania. Niekiedy dla zwiększenia absorpcji
substancji czynnej np. z maści dodaje się do niej substancji
draŜniących naskórek i tym samym zwiększających ukrwienie.
Tylko leki podane drogą doŜylną nie podlegają procesom
wchłaniania, poniewaŜ tak podane, bezpośrednio mieszają się z
krwią. W tym przypadku nie zachodzą teŜ procesy uwalniania.
16
Dystrybucja (D)
Dystrybucja to inaczej rozprowadzanie leku w obrębie
organizmu.
Etap ten umoŜliwia substancji czynnej dotarcie do
miejsca swojego działania.
Proces dystrybucji polega na przenikaniu leków i ich
metabolitów z krwi do tkanek, przez błony biologiczne
na zasadzie biernego i aktywnego transportu.
17
Dystrybucja (D)
O procesie dystrybucji decyduje:
szybkość przepływu krwi przez poszczególne tkanki i
narządy
szybkość transportu przez określone błony biologiczne
wiązanie leku z białkami krwi i tkanek
lipofilność leku
18
Objętość dystrybucji
parametr farmakokinetyczny charakteryzujący dystrybucję leku w
organizmie.
Definiuje się ją jako hipotetyczną objętość płynów ustrojowych, w
których lek, po równomiernym rozmieszczeniu, osiągałby takie
samo stęŜenie jak we krwi.
Matematycznie objętość dystrybucji stanowi współczynnik
proporcjonalności pomiędzy ilością leku w organizmie (A) a jego
stęŜeniem obserwowanym w tym samym czasie we krwi (C) wg
równania:
A = Vd * C
WyraŜa się ją w jednostkach objętości, a poniewaŜ dla wielu
leków przekracza ona wartości odpowiadające objętości płynów
ustrojowych, określana jest takŜe jako tzw. pozorna objętość
dystrybucji.
19
Objętość dystrybucji
Liczbowa wartość tego parametru daje wyobraŜenie o
rozmieszczeniu leku w organizmie tzn.:
Vd < 7 l (ok. 1% masy ciała): lek ulega dystrybucji jedynie w
łoŜysku naczyniowym
Vd = 7÷20 l (ok. 30% masy ciała): lek przenika do przestrzeni poza
naczyniowej i ulega rozmieszczeniu w płynach pozakomórkowych
Vd = 20÷40 l (ok. 60% masy ciała): lek ulega rozmieszczeniu w
całkowitej wodzie organizmu
Vd > 40 l (nawet powyŜej 100% masy ciała): lek w znacznym
stopniu wiąŜe się ze strukturami wewnątrzkomórkowymi i
kumuluje się w organizmie
20
Wiązanie leku z białkami krwi i tkanek
Większość leków po wchłonięciu z miejsca podania do krwi wiąŜe
się z białkami krwi, głównie z albuminami.
Wiązanie leków z białkami jest nieswoiste i odwracalne. ZaleŜy od
pH środowiska, temperatury oraz właściwości fizykochemicznych
leku (jego powinowactwa do białek krwi).
Stopień wiązania leku z białkami osocza jest jednym z
podstawowych czynników warunkujących czas i siłę jego
działania.
21
Wiązanie leku z białkami krwi i tkanek
W przypadku silnego wiązania leku z białkami (np. 98%) tylko
około 2% wchłoniętej dawki leku pozostaje we krwi jako frakcja
wolna i tylko ta część moŜe przenikać do tkanek, a więc wywierać
efekt farmakologiczny.
Obserwuje się róŜne powinowactwo poszczególnych leków do
wiązania z białkami, zjawisko to stanowi jeden z powodów
zachodzenia między lekami interakcji.
22
Wiązanie leku z białkami krwi i tkanek
Leki tworzące w duŜym procencie kompleks z białkami osocza
działają długo, gdyŜ stopniowo uwalniają się z tego kompleksu.
Natomiast te, które wiąŜą się z białkami w małym stopniu
wydalane są szybko i wywierają działanie krótkotrwałe.
Wiązanie leków z białkami krwi i tkanek jest waŜnym czynnikiem
warunkującym ich rozmieszczenie w organizmie i wpływa na
objętość dystrybucji, która określa zaleŜność między ilością leku
w organizmie a stęŜeniem leku we krwi.
23
Biodostępność
Dostępność biologiczna - określa część substancji leczniczej
(składnika aktywnego), jaka z podanej dawki dostaje się do
krąŜenia ogólnego oraz szybkość wchłaniania tej substancji.
Biodostępność leku w przypadku podania donaczyniowego
(doŜylnego) wynosi 100%.
Przy podaniu w inny sposób, np. doustnie, jest zawsze niŜsza.
24
Biodostępność
Dostępność biologiczna określa szybkość i stopień wchłaniania
substancji leczniczej z preparatu farmaceutycznego i
charakteryzują ją parametry farmakokinetyczne:
AUC - pole powierzchni pod krzywą zaleŜności stęŜenia leku we
krwi od czasu. Parametr ten informuje o całkowitej ilości leku,
jaka została wchłonięta do organizmu.
Cmax - maksymalne stęŜenie leku, jakie jest osiągane we krwi po
podaniu
tmax - czas który mija od podania leku do osiągnięcia we krwi
maksymalnego stęŜenia substancji aktywnej
25
Biodostępność
Przyczyną obserwowanych róŜnic, pomiędzy stęŜeniem leku we
krwi po podaniu go, drogą doŜylną i pozanaczyniową są między
innymi:
niezupełne wchłanianie z przewodu pokarmowego, skóry czy błon
śluzowych,
metabolizm lub rozkład leku szybszy od wchłaniania,
efekt pierwszego przejścia.
26
Czynniki wpływające na biodostępność
Największy wpływ na biodostępność leków ma dostępność
farmaceutyczna, czyli stopień i szybkość uwalniania się
substancji leczniczej z danej postaci leku.
Sporządzenie leku zawierającego daną substancję aktywną, w tej
samej ilości lecz w innej postaci (np. w formie czopka, tabletki,
czy maści) moŜe powodować zmiany w dostępności biologicznej
tej substancji leczniczej.
WaŜne są teŜ właściwości samej substancji, takie jak jej
rozpuszczalność w płynach ustrojowych oraz przenikalność przez
błony biologiczne.
27
Czynniki wpływające na biodostępność
Dostępność biologiczna moŜe być modyfikowana przez czynniki
wewnętrzne (pochodzące z organizmu) i zewnętrzne (pochodzące
ze środowiska). Wpływ ten jest róŜny, w zaleŜności od drogi
podania leku.
PoŜywienie przyjmowane razem z lekiem moŜe i często wpływa na
dostępność biologiczną wielu substancji. Na przykład, witaminy
A, D, E i K, są wchłaniane lepiej w przypadku równoczesnego
spoŜycia tłuszczu.
Nasilone wchłanianie leku moŜe niekiedy zwiększać ryzyko
wystąpienia działań niepoŜądanych, które rośnie przy wyŜszych
stęŜeniach kaŜdej substancji we krwi.
28
Czynniki wpływające na biodostępność
Obserwuje się równieŜ duŜe róŜnice w biodostępności tego
samego preparatu u róŜnych osób.
MoŜe to wynikać z genetycznie uwarunkowanej zdolności
wchłaniania róŜnych substancji z przewodu pokarmowego oraz
ze współistniejących chorób.
Na przykład lek podany choremu z zespołem złego wchłaniania
osiągnie w jego krwi mniejsze stęŜenie, niŜ gdybyśmy ten sam lek
podali osobie zdrowej.
29
Metabolizm leków (M)
Metabolizm (biotransformacja) leków jest biochemicznym
procesem przemian leków w organizmie.
Proces ten zachodzi głównie w mikrosomach wątroby, które
zawierają aktywne układy enzymatyczne.
Aktywność tych enzymów zaleŜy od wielu czynników, takich jak:
temperatura ciała, płeć, wiek, a takŜe stany patologiczne ustroju,
m.in. choroby miąŜszu wątroby.
Reakcje metaboliczne z udziałem enzymów zachodzą w
mniejszym stopniu równieŜ w błonie śluzowej przewodu
pokarmowego, skórze oraz łoŜysku.
30
Metabolizm leków (M)
Reakcje biochemiczne związane z metabolizmem leków zachodzą
w dwóch fazach.
31
Metabolizm leków wg Williamsa
Reakcje I fazy – to procesy rozkładu, często prowadzące do
zwiększenia chemicznej reaktywności cząsteczki leku.
Zalicza się do nich: utlenianie, redukcję, hydrolizę itp.
Procesy rozkładu:
mogą spowodować dezaktywację leku
mogą stanowić przygotowanie do II fazy biotransformacji
mogą zmienić charakter leku – kierunek i siłę działania
32
Metabolizm leków wg Williamsa
W wyniku zachodzących przemian I fazy powstające metabolity
mogą być farmakologicznie nieaktywne i jako takie zostają z
organizmu wydalone lub mogą tworzyć związki o działaniu
silniejszym, słabszym lub innym (w innym kierunku) niŜ
pierwotnie podany lek.
Przykładem aktywnych metabolitów jest morfina (metabolit
kodeiny)
33
Metabolizm leków wg Williamsa
Reakcje II fazy to procesy syntezy, do których zalicza się:
acetylację,
sprzęganie z aminokwasami, kwasem glukuronowym czy
siarkowym.
Sprzęganie polega na łączeniu się leku lub jego metabolitu z
endogennym substratem.
34
Metabolizm leków wg Williamsa
W wyniku tych reakcji powstają związki nieczynne, z reguły lepiej
rozpuszczalne w wodzie, które szybko ulegają wydaleniu z
ustroju.
Szybkość biotransformacji zaleŜy między innymi od czynników
genetycznych warunkujących zdolność organizmu do szybkiego
lub wolnego metabolizowania określonych leków.
35
Czynniki wpływające na metabolizm leków
czynniki genetyczne
płeć – decydujące znaczenie ma większa aktywność
enzymów mikrosomalnych wątroby u męŜczyzn niŜ u
kobiet, stąd szybszy metabolizm leków u męŜczyzn
wiek – stwierdzono mniejszą aktywność enzymów
mikrosomalnych u noworodków, co powoduje, Ŝe
większość leków jest dla nich toksyczna. Aktywność
tych enzymów zmniejsza się równieŜ w starszym wieku.
36
Czynniki wpływające na metabolizm leków
stany patologiczne – prowadzą do upośledzenia
biotransformacji leków i przedłuŜenia czasu ich
działania
droga podania – po doustnym podaniu niektórych leków
stwierdza się nasilenie metabolizmu wątrobowego (efekt
pierwszego przejścia)
interakcje – leki wpływające na aktywność enzymów
mikrosomalnych mogą zmieniać metabolizm innych
podawanych jednocześnie leków (np. fenobarbital
pobudza metabolizm difrenylohydantoiny)
37
Eliminacja – wydalanie leków (E)
Leki i ich metabolity mogą być wydalane z ustroju
z moczem,
z kałem
z Ŝółcią,
ze śliną,
ze śluzem przez drogi oddechowe
z potem,
z mlekiem matki
z wydychanym powietrzem.
38
Eliminacja – wydalanie leków (E)
NajwaŜniejszą drogą eliminacji leku z organizmu są
nerki.
W stanie upośledzonej czynności nerek moŜe dochodzić
do znacznego wzrostu stęŜenia leku we krwi, stąd
konieczna jest modyfikacja jego dawkowania.
Drugim waŜnym narządem odpowiedzialnym za
eliminację leku jest wątroba.
Leki są wydalane z Ŝółcią w postaci niezmienionej lub w
formie metabolitów.
39
Eliminacja – wydalanie leków (E)
Wydalanie leków przez płuca oraz za pośrednictwem
gruczołów wydzielania zewnętrznego odgrywa mniejszą
rolę w procesie eliminacji leku z organizmu.
Jego eliminacja ze śliną moŜe prowadzić do działań
niepoŜądanych, np. przerost dziąseł po fenytoinie czy
przebarwienie zębów po antybiotykach.
Leki stosowane u matek karmiących mogą być wydalane
z mlekiem, stąd mogą teŜ wpływać na noworodka.
40
Eliminacja – wydalanie leków (E)
Czynnikami wpływającymi na wydalanie są:
pH moczu
- niektóre substancje, w określonym pH, mogą krystalizować w
drogach moczowych, tworząc kamienie nerkowe, co
uniemoŜliwia ich wydalenie oraz utrudnia wydalanie innych
substancji.
Odczyn moczy wpływa równieŜ na zwrotne wchłanianie leku z
kanalików nerkowych
ukrwienie nerek - większy przepływ krwi przez nerki powoduje
zwiększoną filtrację i wydalanie substancji obcych z moczem
41
Wydalanie z Ŝółcią
Hepatocyty wydzielają do Ŝółci róŜnorodne substancje zarówno
na drodze dyfuzji biernej jak i aktywnego transportu.
Leki lipofilne oraz sprzęŜone formy leków hydrofilnych
(szczególnie z kwasem. glukuronowym) gromadzą się w ten
sposób w Ŝółci i z nią dostają się do jelita.
W jelicie kwas glukuronowy zwykle się odszczepia, uwalniając
aktywną postać leku, która po ponownym wchłonięciu z jelita
moŜe ten cykl powtórzyć. Cykl ten nazywa się krąŜeniem jelitowowątrobowym.
Mechanizm ten moŜe przedłuŜyć działanie niektórych leków,
takich jak morfina czy etynyloestradiol
42
Interakcje leków
Podanie leku A moŜe zmieniać działanie leku B poprzez interakcję:
Farmakodynamiczną - modyfikacja efektów farmakologicznych
leku B bez zmiany jego stęŜenia w tkankach
Farmakokinetyczną – zmiana stęŜenia leku B w miejscu jego
działania
Farmaceutyczną – zmiana właściwości fizykochemicznych leku
B przed osiągnięciem przez niego miejsca działania
43
Indeks terapeutyczny (TI)
jest miarą bezpieczeństwa stosowania danego leku.
Określa go stosunek między dawką wywołującą efekt u 50% danej
populacji (DE) a dawką śmiertelną dla 50% populacji (DL):
TI =DL50 / DE50
Wysoki indeks terapeutyczny oznacza lek relatywnie bezpieczny.
Leki o niskim indeksie terapeutycznym stosowane są tylko wtedy,
gdy korzyść z ich zastosowania wyraźnie przekracza ewentualne
ryzyko związane z działaniami niepoŜądanymi.
44
Okres półtrwania
czas połowiczej eliminacji leku (lub innych substancji), czyli czas,
w którym stęŜenie związku chemicznego we krwi lub w całym
ustroju obniŜa się o połowę.
Okres półtrwania najczęściej analizowany jest w fazie eliminacji.
Pozwala to między innymi na sprecyzowanie dawkowania leku.
Wartość okresu półtrwania moŜna obliczyć dla kaŜdego procesu
który moŜna scharakteryzować za pomocą stałej szybkości (okres
półtrwania w fazie dystrybucji, absorpcji lub w przestrzeni
docelowej - biologiczny okres półtrwania).
45
Klirens (współczynnik oczyszczania)
określa objętość osocza oczyszczonego z danej substancji w
jednostce czasu.
C=U xV
-----------------------
P
C - klirens (cm3/min)
U - stęŜenie substancji w moczu (mg/cm3)
P - stęŜenie substancji w osoczu (mg/cm3)
V - objętość moczu wydalonego przez nerki w ciągu minuty
(cm3/min)
46
Kategorie leków w ciąŜy
A
B
C
D
X
47
Leki a ciąŜa
Kategoria A- to ta grupa leków, w której badania na zwierzętach oraz
odpowiednio liczebne i kontrolowane obserwacje u ludzi nie wykazały
działania szkodliwego dla płodu.
Lek moŜe być stosowany bez przeszkód w czasie ciąŜy.
preparaty uspokajające: melisa, Neospasmina;
Preparaty ziołowe o działaniu przeciwgorączkowym (kwait lipy, bzu czarnego)
Preparaty odkaŜające drogi moczowe (fitolizyna, Urospet)
Preparaty magnezowe i wapniowe, witaminy
Preparaty alkalizujące kwasy Ŝołądkowe
Niektóre syropy przeciwkaszlowe (np. prawoślazowy)
Dopuszczal;ne jest doraźne stosowanie paracetamolu ale unikać w I
trymestrze
Dopuszczalne jest stosowanie simetykonu (espumisan)
48
Leki a ciąŜa
Kategoria B - to ta grupa leków, w której badania na zwierzętach
wykazały szkodliwe działanie na płód, chociaŜ obserwacje u ludzi nie
wykazują zagroŜenia dla płodu ludzkiego.
Takie leki mogą być stosowane w ciąŜy tylko w wypadku
zdecydowanej konieczności,
leki przeciwbólowe i przeciwzapalne: ibuprofen (Nurofen, Advil), naproksen (Aleve), diklofenak (Majamil, Voltaren,
Rewodina, Diclac, Olfen) i piroksykam - w okresie okołoporodowym - kategoria D, ketoprofen (Profenid, Ketonal);
Leki stosowane w zakaŜeniach: amoksycylina (Amotaks, Duomox, Hiconcil, Apo-Amoxi, Ospamox), amoksycylina +
kwas klawulanowy (Augmentin, Amoksiclav, Curam) - nie naleŜy stosować w okresie okołoporodowym, ampicylina,
azytromycyna (Sumamed), cefaklor (Ceclor, Panclor, Vercef), cefaleksyna (Keflex), cefradyna (Sefril) - nie naleŜy
stosować u kobiet w ciąŜy z niewydolnością wątroby i nerek, cefadroksyl (Duracef), azlocylina - nie stosować w I
trymestrze ciąŜy, erytromycyna, karbenicylina, klindamycyna (Dalacin, Klimicin), penicylina, piperacylina,
spiramycyna (Rovamycine), metronidazol - nie stosować w I trymestrze ciąŜy, klotrimazol, cefuroksym (Bioracef,
Zinnat, Biofuroksym, Zinacef), furazydyna (Furaginum
eki stosowane w schorzeniach układu oddechowego: ambroksol (Mucosolvan, Bronchopront, Deflegmin),
bromheksyna (Flegamina), acetylocysteina (ACC, Fluimucil, Tussicom);
leki przeciwalergiczne: cetyryzyna (Zyrtec, Amertil, Allertec, Virlix) - nie zalecana, szczególnie w I trymestrze ciąŜy,
klemastyna, loratadyna (Claritine, Flonidan, Loratine, Rotadin), nedokromil (Tilade, Tilarin), kromoglikan (Cromogen,
Cropoz, Intal) - nie stosować w I trymestrze ciąŜy
49
Leki a ciąŜa
Kategoria C to ta grupa leków, w której badania na zwierzętach
wykazały szkodliwość dla płodu, bądź teŜ takich badań nie wykonano
oraz brak jest odpowiednio wiarygodnych danych z obserwacji
stosowania tego leku u ludzi.
Zwykle do tej grupy leków zalicza się leki nowo wprowadzane na
rynek.
Lek z tej grupy moŜna zastosować jedynie wtedy, gdy w opinii lekarza
spodziewana korzyść dla matki przewyŜsza potencjalne ryzyko dla
płodu,
leki stosowane w zakaŜeniach: acyklowir (Zovirax, Antivir, Heviran), natamycyna
(Pimafucin), nystatyna, ketokonazol, klarytromycyna (Klacid, Fromilid),
trimetoprim + sulfametoksazol (Biseptol, Bactrim), cyprofloksacyna (Ciprinol,
Ciprobay, Cipronex), norfloksacyna (Nolicin), ofloksacyna (Oflodinex, Tarivid),
pefloksacyna (Abaktal), tobramycyna, wankomycyna, gentamycyna, mikonazol
(Gyno-Daktarin, Gyno-Femidazol), flukonazol (Diflucan);
50
Leki a ciąŜa
Kategoria D - to ta grupa leków, w której obserwacje u człowieka
wskazują na zagroŜenie dla płodu.
Stosowanie takiego leku podczas ciąŜy jest dopuszczone jedynie w
sytuacji gdy jest to bezwzględnie konieczne ze względu na dobro
matki, a podanie bezpieczniejszego alternatywnego leku jest
niemoŜliwe lub przeciwwskazane,
to m.in. chloramfenikol (Detreomycyna), streptomycyna, doksycyklina,
amikacyna, lorazepam (Lorafen), klonazepam, flunitrazepam (Rohypnol),
fenobarbital (Luminalum), acenokumarol, enalapryl (Enarenal, Mapryl, Enap,
Benalapril), amiodaron, azatiopryna, chlordiazepoksyd (Elenium), cyklofosfamid,
diazepam (Relanium), fenytoina, fluorouracyl, haloperydol, idarubicyna, kwas
walproinowy (Convulex, Depakine, Dipromal, Vupral).
51
Leki a ciąŜa
Kategoria X to leki niebezpieczne dla płodu.
Z badań na zwierzętach i z obserwacji u ludzi wynika bezpośrednie
zagroŜenie dla płodu, zdecydowanie przewyŜszające korzyści dla
matki.
Takie leki są bezwzględnie niedopuszczone do stosowania podczas
ciąŜy.
np.: estazolam, metotreksat, metylotiouracyl, retinol (wit. A wysokie dawki), temazepam (Signopam).
52
Klasyfikacja ATC
Klasyfikacja anatomiczno-terapeutyczno-chemiczna, ATC –
system porządkujący leki oraz inne środki i produkty wykorzystywane
w medycynie.
Klasyfikację kontroluje Centrum Współpracy nad Metodologią
Statystyczną Leków (Collaborating Centre for Drug Statistics
Methodology) w Norwegii podlegający pod WHO.
Pierwszy spis został opublikowany w 1976 roku.
53
Klasyfikacja ATC
Kod leku w klasyfikacji ATC jest siedmiopozycyjny i ma postać (L –
litera, C – cyfra):
LCCLLCC
Pierwszy poziom (jedna litera) określa grupę anatomiczną.
Drugi poziom (dwie cyfry) określa podgrupę terapeutyczną,
Trzeci poziom (jedna litera) określa podgrupę farmakologiczną,
Czwarty poziom (jedna litera) podgrupę chemiczną,
Piąty, ostatni poziom (dwie cyfry) wskazuje na konkretną substancję
chemiczną.
54
Pierwsza litera kodu ATC wskazuje na jedną z czternastu
głównych grup anatomicznych (lokalizacyjnych)
A – Przewód pokarmowy i metabolizm
B – Krew i układ krwiotwórczy
C – Układ sercowo-naczyniowy
D – Dermatologia
G – Układ moczowo-płciowy i hormony płciowe
H – Leki hormonalne do stosowania wewnętrznego (bez hormonów płciowych)
J – Leki stosowane w zakaŜeniach (przeciwinfekcyjne)
L – Leki przeciwnowotworowe i immunomodulujące
M – Układ mięśniowo-szkieletowy
N – Ośrodkowy układ nerwowy
P – Leki przeciwpasoŜytnicze, owadobójcze i repelenty
R – Układ oddechowy
S – Narządy wzroku i słuchu
V – RóŜne (varia)
55
Klasyfikacja ATC - Ampicylina
Kod leku w klasyfikacji ATC jest siedmiopozycyjny i ma postać (L – litera, C – cyfra):
LCCLLCC
Pierwszy poziom (jedna litera) określa grupę anatomiczną.
J – leki stosowane w zakaŜeniach
Drugi poziom (dwie cyfry) określa podgrupę terapeutyczną,
J 01 - Leki przeciwbakteryjne do stosowania wewnętrznego
trzeci poziom (jedna litera) określa podgrupę farmakologiczną,
J 01 C - Antybiotyki β-laktamowe
czwarty poziom (jedna litera) podgrupę chemiczną,
J 01 CA - Penicyliny o szerokim spektrum działania
a piąty, ostatni poziom (dwie cyfry) wskazuje na konkretną substancję chemiczną.
J 01 CA 01 - Ampicylina
56
57
58
59
60
61
62