1. Układ krążenia Składa się on z dwóch układów: zawierającego

1. Układ krążenia
Składa się on z dwóch układów: zawierającego krew i chłonkę. Krew krąży w
zamkniętym systemie rur, wprawiana w ruch przez serce. Chłonka płynie od tkanek i
narządów do układu krwionośnego.
Każda komórka ustroju, aby utrzymać się przy życiu, musi mieć zapewnioną odpowiednią ilość pokarmu i tlenu. Organizmy jednokomórkowe pobierają pożywienie i tlen
bezpośrednio z otoczenia. Ustrój człowieka ma wysoko wykształcony układ narządów
trawienia, które trawią pokarm, jak również narządów oddechowych, które pobierają tlen z
powietrza. W przenoszeniu substancji odżywczych i tlenu z tych układów do tkanek bierze
udział krew i chłonka, które uczestniczą również w usuwaniu z komórek produktów
przemiany materii, przenosząc je do narządów wydalających.
Krew krąży w ustroju w zamkniętym układzie naczyń i jest wprawiona w ruch przez
serce. Naczynia, którymi płynie krew od serca do obwodu, nazywają się tętnicami. Tętnice,
początkowo grube, dzielą się na coraz drobniejsze gałązki, które rozpadają się na bardzo
cienkie naczynia włosowate (kapilary), tworzące w tkankach gęstą sieć. W naczyniach
włosowatych krew płynie powoli, co sprzyja wymianie produktów odżywczych. Naczynia
włosowate, łącząc się ze sobą, tworzą żyły, którymi krew odpływa do serca.
2. Krew
Krew i płyn tkankowy — chłonka, tworzą środowisko wewnętrzne ustroju, w którym żyją wszystkie komórki i tkanki ciała.
W związku z tym krew ma do spełnienia wiele bardzo ważnych zadań. Polegają one na:
1) nieustannym dostarczaniu komórkom i tkankom substancji odżywczych i tlenu,
2) zabieraniu z nich produktów rozpadu, które powstają w procesach przemiany
3) utrzymaniu stałości składu środowiska wewnętrznego ustroju
4) zapewnieniu łączności pomiędzy poszczególnymi częściami i narządami ustroju za
pomocą różnych substancji krążących we krwi (hormony),
5) ochronie ustroju przed różnymi czynnikami szkodliwymi przenikającymi do niego z
zewnątrz (ciałami obcymi, drobnoustrojami).
Ilościowo krew u człowieka stanowi ok. 6,5% masy ciała u kobiety i ok. 7% u mężczyzny.
Krew jest płynem nieprzezroczystym, czerwono zabarwionym, który pozostawiony
przez pewien czas w naczyniu rozdziela się na dwie warstwy. W warstwie dolnej, wskutek
większej gęstości względnej, skupiają się komórki krwi, czyli tzw. elementy upostaciowane
(morfotyczne). Należą do nich krwinki czerwone, krwinki białe oraz płytki krwi. Płynna
warstwa górna, o opalizującym żółtawym zabarwieniu, nazywa się osoczem.
W naczyniach krwionośnych płynie krew. Zawiera ona dwa składniki: płynne
osocze i komórki.
A. Osocze
W skład osocza wchodzi surowica i rozpuszczony włóknik — fibrynogen. Ponadto
osocze składa się z 92% wody i 8% białek — albumin i globulin.
W osoczu znajdują się substancje odżywcze pobierane z przewodu pokarmowego i
transportowane do tkanek, produkty przemiany tkankowej, wydzieliny gruczołów
dokrewnych, z krwinkami czerwonymi zaś jest związany tlen konieczny do procesu
oddychania. Po wydostaniu się krwi poza naczynia krwionośne i umieszczeniu jej w probów-
ce strąca się włóknik i elementy komórkowe w postaci skrzepu, ponad którym znajduje się
surowica.
Osocze stanowi objętościowo ok. 50—60% krwi. Stosunek objętościowy osocza do
elementów upostaciowanych oznaczamy za pomocą specjalnego przyrządu, zwanego
hematokrytem.
Osocze zawiera 90—92% wody i 8—10% substancji stałych. Większość substancji
stałych, bo ok. 7% całego osocza, stanowią białka krwi – albuminy (4%), globuliny (2,8%).
Dzięki dużej wielkości cząsteczek białka osocza w zasadzie nie przenikają przez ścianę naczyń włosowatych, podczas gdy woda i rozpuszczone w niej sole mineralne oraz inne
substancje drobno cząsteczkowe przechodzą przez nią bez trudu.
Reszta substancji stałych — to związki organiczne i sole mineralne. Sole mineralne, czyli
elektrolity, stanowią około 0,9—1% osocza. Występują tu kationy: sód, potas, wapń, magnez,
żelazo, oraz aniony: chlor, fosfor, siarka, jod.
B. Elementy upostaciowane krwi
Składniki upostaciowane krwi są to: krwinki czerwone — erytrocyty, krwinki białe
— leukocyty, które dzieli się na granulocyty, limfocyty i monocyty, oraz płytki krwi —
trombocyty.
Liczba wymienionych komórek jest zmienna, jednak zachowane są stałe proporcje
między poszczególnymi ich rodzajami.
Ryc. 37. Elementy morfotyczne krwi: a — erytrocyty, b — limfocyty, c — leukocyty
obojętnochłonne, d — leukocyty kwasochłonne, e — płytki krwi (wg Sylwanowicza).
a. Krwinki czerwone (erytrocyty)
Krwinki czerwone — erytrocyty, są to komórki najliczniejsze (4—5 milionów) w
postaci dojrzałej bezjądrzaste. Krwinki czerwone mają kształt dwuwklęsłych krążków o
średnicy około 7,5 |im, grubości około 2 um. Widziane z boku mają kształt biszkopta.
Tego rodzaju kształt zwiększa powierzchnię krwinek. Krwinki czerwone są wytwarzane w
szpiku kostnym czerwonym. U człowieka przed wydostaniem się do krwi krwinki czerwone
tracą jądro komórkowe.
Krwinki czerwone mają gęstość większą niż osocze i we krwi pozbawionej możliwości
krzepnięcia powoli opadają na dno. U zdrowego dorosłego mężczyzny prędkość opadania
krwinek wynosi 3—6 mm w pierwszej godzinie, u kobiety 8—10 mrn. Przy stanach zapalnych
toczących się w organizmie opadanie krwinek przyspiesza się wskutek zmian w składzie
białkowym osocza. Odczyn ten od nazwiska polskiego lekarza, który je pierwszy opisał,
nazywamy odczynem Biernackiego (OB). Jest to powszechnie stosowany test diagnostyczny
służący do oceny obecności i nasilenia procesów zapalnych w ustroju.
Liczba krwinek czerwonych w 1 mm3 wynosi ok. 5 milionów u mężczyzny i ok. 4,6
miliona u kobiety. Żyją około 100-120 dni, są więc stale odnawiane, począwszy od drugiej
połowy życia płodowego i przez cały dalszy okres życia rozwijają się w czerwonym szpiku
kostnym. Rozpadłe erytrocyty są pochłaniane przez komórki układu siateczkowego wątroby,
śledziony i szpiku. Produkty rozpadu hemoglobiny stanowią materiał do produkcji żółci w
wątrobie, żelazo zostaje wykorzystane do rozwoju nowych erytrocytów.
Zdolność niszczenia krwinek czerwonych mają także inne tkanki, o czym świadczy znikanie
„siniaków".
Wytwarzanie krwinek czerwonych jest procesem niezwykle intensywnym — oblicza
się, że w ciągu 1 minuty powstaje 160 x 106 krwinek.
Normalne erytrocyty są bardzo plastyczne — pod wpływem sił zewnętrznych mogą
zmieniać swój kształt, co pozwala im na przechodzenie przez naczynia włosowate węższe od
średnicy krwinki.
Mają one zdolność nietrwałego łączenia się z gazami, ich barwnik,
hemoglobina, zawiera żelazo. Ten właśnie barwnik krwi jest transporterem gazów.
Zmniejszenie liczby erytrocytów określa się jako niedokrwistość.
Hemoglobina jest białkiem. Hemoglobina wiąże tlen tworząc tzw. oksyhemoglobinę, przy
czym cząsteczka O2 jest dosyć luźno związana z żelazem dwuwartościowym. Reakcji tej nie
należy utożsamiać z utlenieniem. Związana z tlenem hemoglobina, zwana
oksyhemoglobiną, ma kolor żywoczerwony nadający zabarwienie właściwe krwi tętniczej.
„Wysłużone" krwinki czerwone są niszczone w układzie siateczkowo-śródbłonko-wym,
głównie w śledzionie. Następuje przy tym odłączenie od hemoglobiny części zwanej hemem i
rozerwanie pierścienia hemowego, który zamienia się na biliwerdynę. U człowieka większa
część biliwerdyny ulega przekształceniu na bilirubinę, która w wątrobie zostaje sprzężona z
kwasem glukuronowym i wydalana z żółcią (bilirubina pośrednia). Niewielka część
bilirubiny przenika do krwi — jest to tzw. bilirubina bezpośrednia.
Przy większym jej stężeniu następuje odkładanie się tego barwnika w tkankach i skórze
powodujące żółtaczkę. Przyczyną żółtaczki może być nadmierne wytwarzanie bilirubiny lub
utrudnione jej wydalanie przez wątrobę lub drogi żółciowe.
b. Krwinki białe (leukocyty)
Cechą charakterystyczną leukocytów jest obecność rozczłonkowanego jądra.
Ich liczba wynosi około 7000 (4000—10000), przy czym zmienia się ona nie tylko w
warunkach chorobowych, ale i w stanach fizjologicznych w ciągu dnia, zależnie od stanu
głodu czy nasycenia, ponadto w okresie ciąży. Liczba ta stanowi tylko małą część ogólnych
zasobów tych krwinek w ustroju. Duże ich zapasy są stale zgromadzone w szpiku kostnym,
śledzionie i węzłach chłonnych, skąd pod wpływem odpowiedniego bodźca mogą być
natychmiast wyrzucone do krwi Czas życia tych komórek jest różny i zmienny.
Część ich znajduje się we krwi płynącej, część zaś jest poza naczyniami w tkankach.
Zależnie od rodzaju rozwijają się w szpiku kostnym i w układzie chłonnym.
Wszystkie odmiany krwinek białych obdarzone są zdolnością do samoistnego ruchu
ameboidalnego, dzięki czemu mogą się one przedostawać przez ścianę naczyń włosowatych
do układu pozanaczyniowego
W zależności od wyglądu i budowy dzielimy leukocyty na kilka rodzajów.
Największą grupę stanowią granulocyty, zwane tak dlatego, że zawierają w cytoplazmie
liczne ziarnistości. Zależnie od sposobu, w jaki owe ziarnistości się barwią, odróżniamy
granulocyty obojętnochłonne, kwasochłonne i zasadochłonne.
Najwięcej jest granulocytów obojętnochłonnych, które stanowią
Młode granulocyty mają jedno jądro w kształcie pałeczki lub podkowy. W miarę
dojrzewania jądra granulocytów stają się wielopłatowe (segmentowane).
Oprócz granulocytów we krwi obwodowej znajdują się jeszcze dwa rodzaje krwinek
białych jednojądrzastych (nie zawierają ziarnistości, stąd ich nazwa to agranulocyty). Są to:
1) limfocyty — komórki o dużym okrągłym jądrze i małej ilości cytoplazmy oraz 2)
monocyty — komórki o dużej ilości bezziarnistej cytoplazmy i jądrze okrągłym lub
owalnym, podobnym do kłębka jedwabiu.
Granulocyty są wytwarzane w szpiku kostnym.
* granulocyty obojętnochłonne
Granulocyty obojętnochłonne wchodzą do układu krążenia i przebywają we krwi
przeciętnie ok. 7 h. Ich całkowity okres przeżycia wynosi ok. 30 h. Duża liczba tych krwinek
przenika do przewodu pokarmowego i opuszcza tą drogą ustrój. Granulocyty te w dużej ilości
otaczają bakterie lub inne ciała obce usiłując je zniszczyć. Niszczenie to odbywa się za
pomocą enzymów lizosomalnych uwalnianych przy rozpadzie granulocytów. Powodują one
też rozmiękczanie otaczających tkanek i powstawanie ogniska ropnego. Ropą nazywa się
płyn złożony w większości z granulocytów obojętnochłonnych i produktów ich rozpadu.
W przebiegu zakażenia ustroju bakteriami liczba granulocytów krążących we krwi zwiększa
się, co spowodowane jest ich mobilizacją przez czynnik zakaźny.
** granulocyty kwasochłonne
Granulocyty kwasochłonne (eozynofilne) stanowią 2—4% wszystkich leukocytów.
Liczba ich waha się w ciągu doby zależnie od uwalniania. Wzrost liczby eozynofilów we
krwi obwodowej, zwany eozynofilią, towarzyszy często odczynom alergicznym, inwazji
pasożytów jelitowych oraz chorobom autoimmunologicznym.
*** granulocyty obojętnochłonne
Granulocyty zasadochłonne (bazofile) stanowią ok. 0,5—1% wszystkich krwinek
białych krwi obwodowej. Liczba ich zwiększa się po spożyciu pokarmu tłuszczowego.
Komórki te produkują heparynę. Pod wpływem kompleksów immunologicznych, jakie
powstają przy reakcjach alergicznych (np. gorączka sienna), granulocyty zasadochłonne
wydzielają histaminę, która wywołuje takie objawy, jak swędząca wysypka, wybroczyny
na skórze i błonach śluzowych, skurcz oskrzeli (napad astmy).
# limfocyty
Limfocyty stanowią ok. 25—-40% wszystkich krwinek białych. U dzieci liczba ich
sięga 50%. Większa część limfocytów wytwarzana jest w węzłach chłonnych
(limfatycznych) i śledzionie, stosunkowo niewielka część — w szpiku kostnym.
Limfocyty należą do komórek immunokompetentnych, tj. zdolnych do wytwarzania
przeciwciał. Do krwi dostają się w postaci mało aktywnej. Do działania pobudza je kontakt z
ciałem obcym. Ze względu na właściwości wyróżniamy:
 limfocyty T – powstają w czerwonym szpiku kostnym, wędrują do grasicy, gdzie
ulegają namnożeniu i uczuleniu (nabywają cech immunologicznych –
odpornościowych – uczą się rozpoznawać komórki własnego organizmu, aby ich nie
atakować). Z grasicy kierują się do innych narządów limfopoetycznych, gdzie nadal
dzielą się i stamtąd przedostają się do krwi obwodowej. Żyją nawet 10 lat i są
odpowiedzialne za reakcje odpornościowe typu komórkowego. Wirus HIV atakuje i
niszczy właśnie komórki pomocnicze, tzw. limfocyty T4, przez co nastepuje
upośledzenie funkcji układu immunologicznego i w efekcie AIDS.
 Limfocyty B – powstają w układzie limfoidalnym, głównie w czerwonym szpiku, nie
przechodzą przez grasicę. Żyją bardzo krótko (4-10 dni). Odpowiedzialne są za
reakcje odpornościowe typu humoralnego – produkują immunoglobuliny
(przeciwciała).
@ monocyty
Monocyty wychodzą z krwi do otaczających tkanek, gdzie dojrzewając przekształcają
się w nieruchome komórki — histiocyty, czyli makrofagi tkankowe. Rozmnażają się one
wokół ogniska zapalnego tworząc wał ograniczający ciało obce, które nie daje się zniszczyć
przez enzymy komórkowe. Monocyty są największymi krwinkami białymi, o jądrze
zwykle rozczłonkowanym. Wydostają się poza naczynia do otaczających tkanek i stają się
makrofagami, czyli komórkami żernymi różnych typów.
c. Płytki krwi (trombocyty)
Trombocyty, czyli płytki krwi, są to małe twory niezawierające jądra, powstające
w szpiku kostnym jako fragmenty komórek. Liczba ich we krwi wynosi 200000—300000.
Są one konieczne do powstawania procesu krzepnięcia krwi dzięki temu, iż zawierają
specyficzny enzym zapoczątkowujący skomplikowany proces krzepnięcia.
Płytki krwi są to małe fragmenty cytoplazmy oderwane od olbrzymich komórek
szpiku, tzw. megakariocytów. Krwinki płytkowe biorą udział w procesie krzepnięcia krwi,
zawierają one dużą ilość substancji obkurczającej naczynia krwionośne — serotoniny.
Krwinki płytkowe gromadzą się w miejscach uszkodzenia naczyń, gdzie przylegają do
uszkodzonej ściany naczyniowej i uwalniają serotoninę, która powoduje miejscowy skurcz
ściany naczyniowej, zmniejszając krwawienie.